MUFRADOT1
MUFRADOT Bismillohir-rahmonir-rahim,2 Nomai fath ast zi hayyi qadim, Ta`miya dar ismi musammost in Ollah-ollah chӣ muammost in? Va ba`d chunin ma`ruz medorad, ki dar in zamoni latif va davroni sharif, ki ilmi muammo shoe` gashta bud va latofat va diqqati on az had guzasht va xavotiri atfoli xurdsol va atroki havasnok3 bad-on moil va az g`oyati nozukӣ daryofti on mushkil. Ba xotiri fotir chunon rasid, ki muhaqqar muxtasare tartib doda shavad va dar har qoida az qavoidi muammoi chand muammoe maqsur bar tavzi`i on ovarda shavad xolӣ az takalluf va zeboӣ va orӣ az zebi ma`noi she`rӣ va muammoӣ va dar on kӯshid, ki dar tavzi`i har qoida muammoe, ki ovarda shavad, g`ayri on qoidaro dar on muammo daxle naboshad. Magar on ki mazkur shuda boshad va haqiqati on ittilo` aftoda, ba ҷuz yak-du qoida, ki az erodi on nozimro gurez nest va dar iҷtinob az on tadabbur ne. Va filvoqe` tab`i mubtadiro az idroki on kulfate va zehnashro mashaqqate namerasad va agarchi in muxtasarro qobiliyati on nest, ki dar silki rasoil daroyad va in muhaqqaro salohiyati on nest, ki ba chashmi ahli binish darnamoyad. Valekin ba ҷihati tashili ta`limi a`mol xondani atfolro shoyad. Agarchi hast debo tezbozor, Vale karbos ham dorad xaridor. Dur ar boshad sazoi gӯshi shohӣ, Barad naqqoshi shohӣ gӯshi mohӣ.4 Va chun in muhaqqar dar in fan ba mushobihai «alif» va «be»5 bud, musammo ba mufradot namud. Va huval azizul vadud. Muammo kalomest mavzun, ki hurufi isme az vay hosil shavad ba hamon tartib, ki dar ism ast. Chunonki tab`i mavzuni salim husulashro qabul namoyad va zehni mustaqim ba sihatash hukm farmoyad. Va a`moli muammoӣ bar se qism ast. Chi ba`ze ba ҷihati tahsili modda va hurufi ism ast va onro a`moli tahsilӣ gӯyand. Va ba`ze ba ҷihati takmili surat va tartibash va onro a`moli takmilӣ xonand. Va ba`ze ba ҷihati tashili in a`mol foida va naf`i on har du qismro shomil ast va inro a`moli tashilӣ nomand. A`moli tashilӣ chahor ast: intiqod, tahlil, tarkib, tabdil. Intiqod — ishorat kardan ast ba ba`ze hurufi kalima ba ҷihati nav`e tasarruf dar ӯ bad-on nav`, ki: «avval», va «naxustin» va «rux», va «sar», va «toҷ» va «ҷayb», va «bolo», va «sofӣ», va «shӯ`la», va onchi dalolat kunad bar hurufi avvali kalima gӯyand va harfi avvalro xohand. Chunon, ki dar ismi Odam:6 Dili moro chu xohӣ bozҷustash, 3i ohu dardu mehnat ҷӯ naxustash. Va chunon, ki dar ismi Malik:7 Ҷonibi hӯru sӯi Kavsaru Firdavs mapӯy, Va hamchunin «oxir», va «nihoyat», va «po» va «doman», va «poyon», va «durdӣ» va onchi dalolate doshta boshad bar harfi oxiri kalima gӯyand va harfi oxir xohand.Rӯhi on mohu labi la`lu sari kӯyash ҷӯy. Chunon, ki dar ismi Valad:8 Chun kunӣ gashtӣ chaman bahri tarab, Poi sarvu gulu shamshod talab. Va chunon ki dar ismi Valӣ:9 Chu girӣ domani ӯ, poi gul ҷӯy, Pas on gah durdi may giru gule bo`y. Va ҷome`i har du qism ast in misol chunon ki dar ismi Omily:10 Shӯ`lai otashi ishqi tuvu on gah sari mo, Poi gul chun buvad ӯ durdii may, xezu biyo. Va bar in qiyos «miyona», va «miyon», va «dil». va «kamar», va onchi dalolate bar hurufi vasati kalima kunad gӯyand va harfi miyonai kalima chun hurufash fard boshad iroda kunand. Chunonki, dar ismi Vali:11 Chun namoyad kofiri beboki man, Dil zi hushu ilmu dini xud bikan. Va chunon, ki dar ismi Kiyo:12 Miyoni maykada binӣ dili ramidai man, Kamar namud butonam bahri dil burdan. Va misoleki har du qismro shomil boshad chunonki, dar ismi Shams:13 Avvali shomu miyoni chamanu domani nargis, Bo chunin sham`u qadah xub buvad dilbari mӯnis. Va goh boshad, ki «kanor» va «gӯsha», va «lab», va «taraf», va «garon» va onchi omtar az avval va oxir boshad zikr, kunand, avval yo oxir xohapd. Chunon, ki dar ismi Ubayd14 Ҷonibi aysh chu xohӣ bitalab gӯshai bog`e, Labi ҷӯyu tarafi rudu guzin bahri farog`e. Va meshoyad ki «sonӣ» va «solis» va misli on gӯyand va harfe, ki dar on martaba boshad iroda kunand, chunonki dar ismi Xurram:15 Kosaho dorad chu soqӣ, avvalash xoham zi xum, V-ar diram boshad, tama` doram zi sonivu seyum. Va tavonad budki, onchi omtar az avval va oxir boshad taoniya yo ҷam` kunand chun «tarafayn», va «atrof», va «du gӯsha», va «ҷonib», va «kanorho» va maҷmu`i tarafaynro xohand. Chunonki, dar ismi Rukn:16 Chu tarfi rӯi xud binamud bo man, Hamexoham kunun atrofi gulshan. Va hamchunin «xirqa», va «pӯst», va «g`ilof», va amsoli on gӯyand va maҷmӯ`i tarafayn xohand. Chunon ki dar ismi Zangi:17 Masti maro nigar ki chun gasht ba aysh mayli vay,Xirqai zohidon kashad, sӯi kabobu sӯi may. Va bar in qiyos: «dilho», va «miyonho», va «mag`z»tavon guft va maҷmu`i mobayn-ut-tarafayn xost. Chunonki, dar ismi Salamӣ:18 Bingar, ki az tarahhum on shohi ahli islom, Dilhoi musliminro meҷӯyad az pai nom. Va az turuqi intiqod boshad ishorat kardan ba yak harf yo beshtar bar sabili ibhom, ki maqsud muayyan nashavad ҷuz ba qarinai nom. Chunon, ki dar ismi Amon:19 Inchunin k-az obi chashmi man ҷahon vayron shavad,Andak az ashki manu bisyor az ummon buvad. Tahlil—iborat ast az on, ki lafzero, ki ba e`tibori ma`noi she`ri mufrad boshad, ba e`tibori ma`noi muammoi murakkab dorand az ҷuz yo beshtar. Chunonki, dar ismi Shams:20 Mondast zi lahni bodanӯsham,Bar ҷonibi on surud gӯsham. Va chunonki, dar ismi Mazid: Oxir az chashmi tu bozӣ yoftan shud xӯi dil, Oh, agar nanmoӣ, ey sarvi sihiqad, rӯi dil. Chu nabvad mehru mah, ey turfa soqӣ, Buvad payvasta ruxsori tu boqӣ. Tarkib — iborat az on ast, ki lafzero, ki ba e`tibori ma`noi she`ri murakkab boshad, az rӯi ma`noi muammoi mufrad dorand, ba sharti on ki maqsud az ӯ ma`nӣ boshad na lafz. Chunon, ki dar ismi Qaro:23Az rӯi qahr chun yor chashmam ba poy soyad, Bar rӯi obi chashmam domoni ӯ namoyad. Va chunonki, dar ismi Ziyo:24 Bo mani muflis hadisi bodai sofy mago`, Qone`am az g`oyati fayzu xushi boloi o`. Tabdil — iborat ast az on, ki ba`ze hurufn hosilaro badal kunand ba hurufi digar bevasilai suvari kitobii huruf. Chunonki, dar ismi Burhon:25 Go`shai bog`u dili xurramu ruxsori nigor. Chun nihon yobӣ, az on pas qadah az kaf maguzor. Va chunonki, dar ismi Karkin:26 Chun ravad az peshi mann, korash ҷafovu kin buvad, Gar ba pesh oyad, g`amam binad, dilash g`amgin shavad Va chunonki, dar ismi Qadam: 27 Chun ba ko`i oshiqon mondam qadam, Oxir az ishqu ҷunun didam nadam. Va chunonki, dar ismi Sharaf:28 Zi rӯi shӯxiyu tarrorӣ on yor, Taraf girad hamesha bahri ag`yor. Va chunonki, dar ismi Behzod:29 Sarvi xoki poi tu chun dil bar sar shod shud, Bud banda, chun baho ovard, az on ozod shud. Va az tariqi tabdil ast on, ki du ҷuzv kalimaro ki hosil karda boshand ba du ҷuzvi digar badal kunand chunonki, dar ismi Ҷomy:30 Murg`i dilam ba ko`i o` boz havo hamekunad, Maylba ko`yash ar kunad beh ki bacho hamekunad. A`moli tahsilӣ hasht ast: tansis, taxsis, tasmiya, talmeh, tarodif va ishtirok, kinoyat va tashif, istiora va tashbeh, hisob. Tansis va taxsis iborat az on ast, ki ba`ze hurufi ismro ba sareh zikr kunand va ba vaҷhe az vuҷuh ta`yin namoyand. Chunonki, dar amsilai sobiqa ba zuhur merasad, chi sobiqai partavi ishorat bar in tofta, ki nozimi muammoro az in chora nest va niz chunonki, dar ismi Dilorom:31 Kuҷo dar ҷannat-ul-ma`vo barad kom, Ki dar kӯyash dili man girad orom. Va chunonki, dar ismi Lolo:32 Dar salomu dar kalomi yori man, Nest illo nomi gulruxsori man. Va tavonad bud, ki hurufi ism ba tartib dar yak mahal dar nazm indiroҷ yobad va ishorat ba taxsisi on karda shavad. Chunonki, dar ismi Haqdod:33 Rahmati Haq dod moro nomi ӯ, Dar miyoni rahmatu mo nom ҷӯ. Va chunonki, dar ismi Rustam34 Guftam: Ey dil, sustӣ andar ishqi gulruxsori man, Va chunonki, dar ismi Osaf:35Guft: «Rustam» on chi guft, on ast nomi yori man. Vosife, k-ash vasfi ӯ qomat buvad, Har chi dar vay bingarӣ nomat buvad. Va chunonki, dar ismi Salmon:36 Dar musulmonӣ nigar onro, ki binӣ g`arqӣ may, Garchi nekӯ nest, ammo komi mo don nomi vay. Tasmiya iborat ast az ishorat kardan ba musammoi harfi mundariҷa dar nazm va ismi ӯro xostan ba ishorat kardan ba ismash va musammoro xostan. Ammo qismi avval chunon ki, dar ismi Kofӣ:37 Tamoshoi rӯyash gumonam nabud, Zi rӯi karam yor oraz namud. Va chunonki, dar ismi Salom:38 Dilam, k-az sunbulat dar qaydi dom ast, Va ammo qismi sonӣ chunonki, dar ismi Obil:39Az ӯ yak gӯsha sӯi dil tamom ast. Gӯshai abrӯi xud on but ba oraz chun namud, Va chunon ki dar ismi Shohid40Vah, ki az ahli salomat ҷumlai dilho rabud. Shak nest, k-ahli olam dar soyaash daroyad, Shohe, ki az adolat dilho hameraboyad. Dilho zi shamime, ki zi kӯyat yoband, V-on az tarafi anbari mӯyat yoband. Talmeh iborat ast az ishorat kardan ba harfe yo beshtar, ki dar mavzӯ`i mashhur tahrir yofta boshad. Va dar in fan on chi aksar mutaorif shuda, ishorat kardan ast ba raqamhoi taqvim, ki ahli tana``um az ҷihati ixtisor vaz` kardaand. Chunonki, dar sabti nomhoi sab`ai sayyora. Qamarastu Utoridu Zӯhra, Shamsu Mirrixu Mushtariyu Zuhal. ba harfi oxir iktifo kardaand va raqami kamarro «r», ﺮ menavisand va Shamsro “s” ﺱ va alohozalqiyos va ba hamin tariq az baroi sharaf «f» ﻑ — va hubut «t» — ﻂ va baroi layl «l» ﻞ va az baroi rӯz ba e`tibori nahor «r» ﺭ ba e`tibori «yavm» «m» ﻡ va dar ayyomi hafta az yakshanbe girand va raqami ӯ ba tartibi hurufi «abҷad» to on ki raqami shanbero”ﺯ” guzorand. Va hamchunin dar sabti asomi buruҷi davozdahgonagӣ, chun Hamal, chun Savr, chun Ҷavzo, va Saraton va Asad. Sunbula, Mizon, va Aqrab, Qavs va Dalv, va Ҷadӣ va Hut. Az baroi Hamal “ﻢ” raqam nihand va az baroi Savr «ﺍ» va ba tartibi hurufi «abҷad» to on ki raqami Dalv «ﻯ» va raqami Hut «ﯿﺍ». Ba hamin tariqa istilohe chand dorand, ki peshi ashobi in fan muqarrar ast. Pas har yake az on mavzӯ`, ki dorand digar tavon kard va harfe, ki raqami on kardaand xost. Chunonki, dar ismi Sarӣ:42 To nuru safovu baxshishat om shuda, Va chunonki, dar ismӣ Komil:43Shamsu Qamaru Mushtariyat nom shuda. Peshi kufri zulfu islomi ruxat sozam tufayl, Ҷoni xud z-eshon agar yobam, nishoni yavmu layl. Va tavonad bud, ki harfe, ki alomati yake az in chizho boshad, digar kunand va on chiz xohand. Chunonki, dar ismi Sharaf:44 Qissai shomi g`am ar pardozam, Raqam az domani zulfat sozam. Namudast Mirrix dar shomi tor, Ba on lomi zulfi siyahxoli yor. Bar mushafi ҷamolash chun chashmi xud rasondam 3-ixlos lafzi avval to rӯi yor xondam. Chu didam qamaramrovu rӯi ӯst nihon, Bigӯ du harf, ki az vay padid gasht ҷahon. Tarodif va ishtirok biboyad donist, ki du lafz ki az baroi yak ma`ne mavzӯ` boshand mutarodnfon gӯyand. Va agar ziyoda az du lafz boshad alfozi mutarodifa gӯyand: Chun dar lafzi «moh» va «qamar», alfozi «Shams» va «ayn» va «yuh» va «xur» va «mehr» va «oftob». Va agar bar aksi tarodif ,chi lafzro du ma`ne boshad yo beshtar onro lafzi mushtarak xonand. Chun lafzi «ayn», ki mushtarak ast miyonn «chashm» va «chashma» va «zar» va «xur» va harfi muayyan. Va lafzi «shast» ki mushtarak mnyoni adadi muayyan va olati ma`ruf. Pas agar dar nazm lafze mazkur shavad a`am az on ki ba istiqlol yo ba g`ayri istiqlol va maqsudi nozimi muammo murodifn on boshad ba vositai mafhumeki, har yak az in du lafz baroi on mavzӯ`and ta`bir az in amal ba tarodif karda meshavad. Chunon ki, dar ismi Dovud:48 Ba davri ruxat chun ba bog`e daroyam, Zi har sӯy gulbargi ӯro raboyam. Va agar lafze mazkur shavad va maqsud ma`nii digar boshad, az maoniyash va ra`yi ma`nii she`rӣ, ta`bir az in amal ba ishtirok karda xohad shud. Chunonki, dar ismi Pir. Qalbi sipah girift xat az tarafi ro`i yor, Boyad girift in dam az on yori xud kanor. Ba rӯyash chu az boda aftod tob, Ruxi mohi man shud kunun oftob. Butonand anҷum ba har anҷuman, Az on ҷam` xurshed shud yori man. Kinoyat va on bar du qism ast. Qismi avval iborat ast az zikri lafzi digar ba vositai ma`nie, ki mavzӯ`e, ki lafzi maqsud boshad, na lafzi mazkur. Chunon ki, dar ismi Yunus:52 Rasule az barash ovarda turfa nomai ӯ, Vale ba harfi naxustini noma rafta furӯ. Va qismi duvvum iborat ast az zikri lafz va irodai lafzi digar ba vositai ma`nӣ, ba sharti on ki dalolati avval ba tariqi talmeh naboshad. Chunonki, dar ismi Bek:53 Ey ki xoli zeri lab az anbari soro nihӣ, Va chunonki, dar ismi Ҷavhar:54Menamoyad nek, agar on xol bar bolo nihӣ. Gavhari la`lash balog`at menamoyad dar suxan, Va chunon ki, dar ismi Afzal:55Bas tu ham, ey dil, ba alfozi baleg`ash yod kun. Ey xoҷa kasero ki tu fozil donӣ, Va chunon ki, dar ismi Xon:56Boyad nomash ba vaҷhi ahsan xony. On, ki bo la`li labi ҷonbaxsh ҷononi man ast, Chun namoyad xoli mushkin zeri lab ҷoni man ast. Nome, ki dar safo sadafi purҷavohir ast, Az nuqta zi hindui xoli tu zohir ast. Tashif iborat ast az tag`yir kardani surati xattii lafz ba mahv va isboti nuqta. Va on bar du qism ast. Tashifi vaz`ӣ on ast, ki lafzi muqarrare zikr kunand, ki dalolat kunad bar on, ki murod az kalima, ki tashifi on xosta shavad, surati xattii ӯst be ta`arruz ba mahvi isboti nuqta. Baxususho chun lafzi «surat», va «naqsh», va «rasm», va «chun», va «shakl», va «namuna», va «nishon», va «misol» va «monand», va «ashbah» va amsoli on. Chunonki, dar ismi Borik;58 Surati yore hamexohad xirad, Gӯ, chu oyad bar sari ӯ, dil barad. Va chunonki, dar ismi Raҷab59 Chӣ son az gul shavad halli mushkili man, Va chunonki, dar ismi Shams:60Ki bar shakli ruxat ҷӯyad dili man. Chu on mah asb ҷahonid bar farozi sipehr, Nishoni sumi samandash bimond bar ruxi mehr. Chu rӯi mohro pursӣ, chӣ guna ast? Nigah kun, k-az ruxi yoram namuna ast. Va tashifi ҷa`lӣ on ast, ki dar nazm ishorate shavad ba mahv va isboti nuqta. Ba xususho va ta`bir az nuqta ba anvo`i muxtalifa kardaand. Chun «qatra», va «dur», va «ashk», va «gavhar», va «dona», va «xol», va «xӯrda», va amsoli on. Chunonki, dar ismi Samud:62 Magӯ, ki burd dilatro rӯi xesh namud, Va chunonki, dar ismi Safo:63Namud, lek ba rux yak-du xol barafzud. Chu dorad sof-sofe boda yoram, Va chunonki, dar ismi Borak:64Digar yak qatra boqӣ kay guzaram? Shohi zamon chu dar sar paydo kunad havoyash, Va chunonki, dar ismi Farrux:65Durhoi toҷi torak rezad ba zeri poyash. To dili xud soxtam xoli ruxashro mahal, Xoli ruxi digaron hast chu dogi achal. Istiora va tashbeh va on iborat ast az on, ki lafze zikr kunand va az ӯ yak harf yo beshtar xohand bavositai mushobihat dar surati xattӣ. Chunonki, dar ismi Sa`d:66 Bar zulf chu mehri orazat namudӣ, Va chunonki, dar ismi Ziyo:67Mehre digaram bar sari mehr afzudӣ. Sabo du bargi gul ovard az bog`i ruxat hosil, Nihodam on yake bar chashmu in pahlӯi dog`i dil. A`moli hisobӣ va on panҷ uslub ast. Uslubi ismӣ va on iborat ast az darҷ kardani ismi adade dar nazm ba qasdi dalolat bar adad, xoh maqsud ismi on adad boshad. Chunonki, dar ismi Vohid:68 Duiro dar xayoli xesh maband, Va xoh harfe, ki dalolat kunad bar on. Chunonki, dar ismi Quli:69Dili xudro hamesha bar yakӣ band. Daruni dil, ki xadangi tu beadad boshad, Bale, kamini adadash bingarӣ, dusad boshad. Uslubi harfӣ va on ishorat ast bar ta`yini harfe yo beshtar, to zehn intiqol kunad az vay ba adadash. Xoh maqsud ismi on adad boshad va xoh harfe, ki dol boshad bar on. Chunonki, dar ismi Dӯst:70 Bӯi zulfatro du qism omad hisob, ey nӯshlab,3-on yake rutb-ul-lison omad aҷam, z-on yak arab. Bahri naqdi vasli on mah simu zar kardam shumor, Chun ruxe binmoyad on dam, naqdi ҷon sozam nisor. Sadyaki mohi manu dahsadi xurshed shumor, Va chunonki, dar ismi Falakӣ:73To tavonӣ ki ba vaҷhe bibarӣ rah sӯi yor. Bingar g`ayri toqi afloke, Ki bar qasri yor shavad xoke. Uslubi inhisorӣ va on iborat ast az zikr kardani ma`dude, ki hasri ӯ adadi muayyani ma`ruf va mashhur boshad bar vaҷhe, ki zehn intiqol namoyad ba adadash. Chunonki, dar ismi Tayyib:74 To mohi sipehr qadri man kard uruҷ, Va chunonki, dar ismi Bahlul:75Har lahza kunam hisobi afloku buruҷ. Har ki bar pahlӯi mohi xeshtan pahlӯ nihad, Dog`horo aksar az pahlӯi xud yak sӯ nihad. Uslubi raqamӣ va on iborat ast az ishorat kardan ba raqame az arqomi hisobi ba vaҷhe az vuҷuh to zehn muntaqil shavad ba adade, ki on raqam baroi on muta`ayyin shuda. Va suvari arqomi hisobi in ast: 1— ١—yak, du 2— ٢ , se 3— ٣ , chahor 4—٤, panҷ 5— ٥, shash 6— ٦ , haft 7— ٧ , hasht 8— ٨ , nӯh 9— ٩ va zobita. Dar in arqom chunon ast, ki avvali raqam ҷonibi yamini noziri martabai ohod ast, va soniyan, asharot va solisan, mi`ot va robi`an uluf va xomisan asharoti uluf va sodisan mi`oti uluf, va sobi`an ulufi uluf va alohozal qiyos ilo g`ayrintihoya. Va dar martabae, ki sifr iborat az doirai sag`ira bad-in nigoranda dar heҷ nayoyad, balki ba ҷihati hifzi martaba boshad. Pas az baroi dahӣ in surat 100—١٠٠ boyad nigosht, na az baroi sadi in 10— ١٠, va az baroi hazoru yakӣ in 1001- ١٠٠١va az baroi hazoru dahӣ in 1010— ١٠١٠ va az baroi hazoru sadӣ in 1100— ١١٠٠ va bar in qiyos. Chun in qoida donista shud, pas tavonad bud, ki hamchunon chi ba vositai surati xattӣ tavassul tavon ҷust ba huruf. Chunonki, dar amali tashbeh guzasht. Hamchunin tavassul tavon ҷust ba vositai surati raqame ba a`dod. Chunonki, dar ismi Sadr:76Az du zulfu qomatash du halqa binu du alif, Gar du chandon ham alif, ham na`l xohӣ muxtalif. Va chunonki, dar ismi Zirak:77 Zor bingar dar sari kӯyash mani bemorro, Bar dili zoram nigar dog`i firoqi yorro. Chunon ki dar ismi Hisom:78 Qomati yore, ki medonad hisobi handasӣ, Ovaram dar chashm, z-on surat raham az bekasӣ. Ey sabo, ҷonam bibar, bar xoki poi ӯ fishon, Yo zi xoki kӯi ӯ bar gӯshai chashmam rason. Va in misol binobar on ast, ki chun surati sifr aksar bar hay`ati nuqta voqe` meshavad, pas ba ҷihati sifr iktifo ba nuqta mekunand. A`moli takmilӣ se ast: Ta`lif, isqot, qalb. Ta`lif iborat ast az ҷam` kardani alfozi mutafarriqa, ki dar har mahal az nazm indiroҷ yofta boshad va on goh bar sabili ittisol boshad, ki aҷzoro ba ham payvandad va be on ki ҷuzve dar ҷuzve daroyad va inro ta`lifi ittisolӣ xonand. Chunonchi, dar amsilai sobiqa zohir ast, chi sobiqai partavӣ ishorat bar in tofta, ki dar nazmi muammo iҷtinob az in qoida muta`assir ast, balki muta`azzir. Chunonki, dar ismi Homid:80 Chun bibarad ҷom ba sӯi dahan, Va chunonki, dar ismi Temur:81Qatra zi lab pok kunad mohi man. Zayli ohi man chu payvandad ba zayli osmon, Va chunonki, dar ismi Ҷobir:82Mohi turki man kunad mazkuri onro har zamon. Ey, sari zulfat shuda abru, ҷamolat oftob, Va chunonki, dar ismi G`arib:83Ҷud ar tole` shavad, tarfi ҷamolat z-on sahob. Xole ba chashm kardam bar rӯi dilraboe, Savdo nigar, ki puxtam ҷoevu vah chӣ ҷoe! Va goh bar sabili imtizoҷ boshad ba on nav`ki, ba`ze aҷzo doxil boshad dar ba`ze va inro ta`lifi imtizoҷӣ xonand. Chunonki, dar ismi Doniyol:84 Hast har sӯ bingaram vasli qadat hosil maro, Va chunonki, dar ismi Kamol:85Nest bar har sӯ xadangi g`amzaat dar dil maro. Zulfat az tobi sunbuli purtob, Va chunonki, dar ismi Sodir:86Ruxat az xay shuda guli serob. Ey sarvi ravon, pesham yak lahza chu binshinӣ, Va chunon ki dar ismi Ҷalol:87Dar sinaam az haҷrat payvasta alif binӣ. Ba zaxmi teg`i tu gashta du pora farqi saram, Aҷab mador ba ruxsora porai, ҷigaram. Amali isqot iborat ast az nuqson kardani harfe yo beshtar az lafze, ki indiroҷ yofta bashad dar nazm va on bar du qism ast: Isqoti mislӣ va isqoti aynӣ. Isqoti aynӣ on ast, ki on chi qasdi andoxtani on karda boshand, dar hamon lafz, ki az on xohand andoxt, mutaayyin soxta biyandozand. Chunonki, dar ismi Sodiq:88 Buvad k-on xoli lab bolo namoyad. Va chunonki, dar ismi Zirak:89Digar rah chun namoyad, dil raboyad. Chun dili sӯzoni maro did yor, Sӯxt dilash bar dili miskini zor. Va isqoti mislӣ on ast ki on chi qasdi andoxtani on kardand, dar ҷoi digar ta`yin karda biyandozand. Chunonki, dar ismi Ubayd90 Nest g`ayr az aҷz dilro dar g`amat, ey nozanin, Rӯ baaҷz orad zi-bedodi tu idrokiam bubin. Va misole, ki ҷome`i har du qism ast, chunonki, dar ismi Ҷamshed. Chu nigah namud on ҷamoli kamol, Va chunonki, dar ismi Malik:92Yoft xurshed xeshro ba zavol. Shamimi zulfu kalomi labat buvad beshak, Ki az shikofi dilam raxnaho barad yak-yak. Va dar in amal ba har lafze, ki dalolat ba vaҷhe az vuҷӯh bar nestӣ va zavol tavassul tavon ҷust va in ҷumla ast. Chunonki, dar ismi Kamol:93 Gӯ, mehru mah az sipehr manamoy digar, Va chunonki, dar ismi Vays:94Gar hast ba on uzoru ruxsor nazar. G`am mador az tiru teg`i on sanam, Va chunonki, dar ismi Aliҷon:95To ki vay boshad, turo z-inho chӣ g`am? Rӯ zi olam bar dari ҷonon biyor, ey beqaror, Va tariqi nafӣ, chunonki, dar ismi Koko:96Nozi ҷonon mangaru dardi dile kun oshkor. Chand gӯӣ, ki hisobi dili xud soz tamom bayon, Va chunonki, dar ismi Valӣ:97Har shigofest, ki aqlash binad, nabarad poyon. Hadisi bӯsa garchi arz kardam yak-du bor ӯro, Valekin menayoram guft lafze az kanor ӯro. Va az on ҷumla tavassul ҷustan ast bafe`le chand, ki be kalimai nahӣ va nafӣ dalolat bar isqoti shay` kunad. Misli «kashidan», va «pӯshidan», va «afshondan», va «rondan», va «rahondan», va «rextan» va «ramidan», va «paridan», va «gusextan», va «gudoxtan», va «shudan», va «faromӯsh shudan», va «ravon shudan», va «pora shudan», va «bezor shudan», va «nihodan», va «nuhuftan», va «buridan» va «xiromidan», va «ehtiroz kardan» va amsoli in. Ba hamin tartib xohad mazkur shud. Chunonki, dar ismi Chaqmoq:98 Az Chaqar shud mohi man nav`i digar domankashon,Har chӣ yobad dar Chaqar, gӯ charx dar poyash fishon. Rӯi huri man nihon bud, in ki guftam zohirash, Az ҷamolash gӯshae binmudu pӯshid oxirash. Az lam`ai otashi ruxat chun darmond, Va chunonki, dar ismi Ohӣ:101Xurshed xayi orazi xudro afshond. Dili xudro zi kӯi yor rondam, Va chunonki, dar ismi Hamro:102Saru dil az baloi ӯ rahondam. Az mastii nashoti sabӯhӣ, ki tarab, Va chunonki, dar ismi Tohir:103On moh rext sof may, on gah gazid lab. Az oshyoni xesh chu dur afkanad qazosh, Dar murg`i dil ramida nigar ohi dilxarosh. Va chunonki, dar ismi Borak:104 Bar sari kӯ did bemori xud on paymongusil, Chun sarash bibrid az ҷavr, on gahash bigsext dil. Va chunonki, dar ismi Shu`ayb:105 Otashi shavqi dili sham` gudoxt, Aybash in, k-ӯ sӯi tu mehr andoxt. Va chunonki, dar ismi Hud:106 Ohue, k-az tiri ӯ bigrext, tirash darzamon, 3-ӯ guzashtu gasht andar poi ӯ hamchun kamon. Va chunonki, dar ismi Ҷunayd:107 Qadash, ey ҷon, gar zi og`ӯshat shavad, Va chunonki, dar ismi Shiblӣ:108Sarvi bӯstonӣ faromӯshat shavad. Dil az shavqi rӯi tu ovora gasht, Va chunonki, dar ismi Shomӣ:109Bale, chunki on dida sad pora gasht. Az sharobam talxkomӣ shud Xudo bezor az ӯ, Va chunonki, dar ismi Zunnun:110Garchi oxir noguzir ast in dili bemor az ӯ. Zulfu xolat vola ham dorand, garchi az ҷunun Sar nihodam dar rahat, ammo pushaymonam kunun. Va chunonki, dar ismi Naҷm:111 Bulbul az g`uncha rӯ nuhuftu parid, Va chunonki, dar ismi Zirak:112To dahoni tu g`unchason xandid. Yor moro dar xirom omad chu qomat beshake, Mehru mah az har taraf peshash namoyad dah yake. Va chunonki, dar ismi Bobo:113 Ohu ashkam dar g`amat, ey dilnavoz, Bodu boron ast az ӯ kun ehtiroz. Va az on ҷumla ast, ki lafzi «xolӣ» va «tihӣ» va misli on zikr kunand va isqoti mobayn-ut-tarafayn xohand. Va chunonki, dar ismi Naҷm:114 Rindi muflisro, ki dayr omad maqom, Besaranҷom ast, k-ash xolist ҷom. Zi obi Xizr naxoham, ki ҷon ba kom rasad, Maro bas az labi ӯ gar zabon ba kom rasad. Qalb va on iborat ast az ishorat kardan ba tag`yiri tartibi huruf muyassar shavad. Pas agar maҷmӯ`i huruf alat-tartib munqalib shavad, ӯro qalbi kul xonand. Chunonki, dar ismi Shahob:116 Dil, ki az teg`at ba xun og`ӯshta ast, Va chunonki, dar ismi Sharaf:117Garchi behush bud, bohush gashtaast. Har taraf dilhoi saxti dilbaron, Va chunonki, dar ismi Mazid:118Gashta farshi kӯyat, on ҷo raxsh ron. Har shabe doram dil az haҷri tu pur xuni ҷigar, Poraho bingar bar ӯ bar har yake dog`i digar. Nafasi oshiqonai zohid, Dar dilash gashta chun dami fosid. Va chun in tasarruf ba taqdim va ta`xiri du kalima yo beshtar voqe` shavad va bemulohiza tasarruf dar tartibi hurufashon onro qalbi kullӣ xonand. Chunonki, dar ismi Dilorom:120 Man az ӯ oromu ӯ dil xost az man, bin, ki chun: Harchi meҷustem, shud zeru zabar az charxi dun. Va chun ishorat ba tag`yiri tartibi hurufi kalimot ba mufrad karda shavad, ki ba hasbi vaz`i dalolat bar on kunad, chun kalimai «qalb», va «aks», va «davr» onro qalbi vaz`ӣ gӯyand. Chunonki, dar ismi Malik:121 Navbahoron garat havoi mul ast, Sof may gir z-on ki davri gul ast. Va chunonki, dar ismi G`ayur:122 Garchi bulbulro zi gul xori ҷafo shud muttasil, Sahl boshad, gar namoyad sӯi bulbul rӯi dil. Va agar fahvoi suxan musha`ar boshad, ba tag`yiri tartibi huruf be on ki mufradoti kalomro dalolate boshad bar on, onro qalbi ҷa`lӣ xonand. Chunonki, dar ismi Kamol:123 Komil on boshad, ki yak ҷo tiri ishqash az ҷigar, Va chunonki, dar ismi Naҷm:124Chun baroyad giradu mahkam kunad ҷoi digar. Dar chaman on shӯx shayn angexta, Va chunonki, dar ismi Lutf;125Bargi nasrin bar labi ҷӯ rexta. To lӯliyona shӯxivu la`b ovard ba ҷoy, On tifl sar nihod mukarrar ba zeri poy. Va chunonki, dar ismi Amon:128 Nomat, ki ba rostӣ qalam kard dilam, 3-ӯ hamchu nigin naqsh barovard dilam. Q i t ` a: Umedam buvad in ki chashmi xudovand, Bar in naqshhoi pareshon fitoda. Pas az xakku isloh gӯyad, ki gohe Kunad iltifotash xudovandzoda. Tammat R u b o ӣ In nusxa, ki shud ba yumni sa`yi tu tamom, Mahbubi taboe`i xavos astu avom, Dar fanni muammo chu mashohiri kirom, Kas chun tu nadidam, ki burun orad nom.127 X o t i m a: Chun husni adoi in manzum vassofi in tasnif ast va lutfi bayoni in marqum maddohi in ta`lif, mantiqi suxanoroӣ az sitoishi on maof boyad dosht va xotiri nuktafazoyro bar ta`rifi on naboyad gumosht. Vassalomu alaykum. | Mehribon va rahmli Ollohning nomi bilan» [jumlasi], Azaldan barhayot [Tangri] dan [bizga berilgan] g`alabaning boshlanish nomasidir. Bu atalgan ismning yashiringanidir, Yo Olloh, bu qanday muammodir? Va so`ngra shunday arz qilinadiki, bu go`zal zamonda va sharafli davronda muammo ilmi shuhrat topdi va bu ilmning latofati va daqiqligi haddan oshdi. Kichik yoshlik bolalarning va havasmand turkinlarning xotirlari bu ilmga moyil bo`ldi. Lekin uning g`oyat nozikligidan bilish qiyin edi. Binobarin, mening ojiz xotirimga shu keldiki, arzimas muxtasar bir risola tuzilsa va har bir qoidada bir necha qisqa muammodan ravshan va ochiq qilib misol keltirilsa, takallufdan xoli va shubhadan xorij bo`lgan ma`nolik biror she`r— muammo bo`lsa. Har bir qoidani oydinlashtirish uchun shunday muammo keltirish kerakki, boshqa qoidaning u muammoga daxli bo`lmasin. Faqat o`sha ko`rsatilgan qoidaga tegishli bo`lsin. Uning haqiqatiga kishi tushinsin. Bir-ikki qoidaga ularni keltirishdan nazm qiluvchi, qochib qutula olmaydi va undan uzoq bo`lishga tadbir yo`q. Shunday bo`lsa, uning idrokidan o`quvchiga biror kulfat va zehniga biror mashaqqat yetmaydi. Bu muxtasar [asar] ning risolalar qatoriga kirish qobiliyati va bu kaminada uni olimlar ko`zlariga ko`rsatish salohiyati bo`lmasa ham. bolalarga muammo amallarini o`rganishlarini osonlashtirish uchun yarashi mumkin. Qimmatbaho ipak kiyimning bozori chaqqon bo`lsa-da, Bo`zning ham xaridori bordir. Agarchi dur shohlarning quloqlariga munosib bo`lsa ham, Shohning naqqoshi baliqning qulog`ini olib ketadi. Bu kamina ushbu fanda «alifbe» misolida bo`lganligim uchun (risolannng) otini «Mufradot» deb nomladim va U — Tangri aziz va do`stdir. Muammo — bu bir vaznlik so`zdurki, undan ismda qanday tartibda bo`lsa, xuddi shu tartibda ism harflari hosil bo`ladi. Toki mavzun — she`riy tab`li kishi uning hosil bo`lishini qabul qilsin, sog`lom zehn esa, uni to`g`ri deb hukm qilsin. Muammo amallari uch qismdir. Ya`ni ba`zilari ismning modda va harflarini hosil qilish uchundir va bu nav`ni «a`moli tahsiliy» (hosil qilish amallari) deb ataydilar. Va ba`zilari esa, so`z shaklining to`g`riligi va tartibi haqida bo`ladi va buni «a`moli takmiliy» (mukammallashtirish amallari) deb aytiladi. Va ba`zi bu amallarni oson qilish uchun unikgfoydava naf`n mazkur ikki qismga doir bo`lganligidan «a`moli tasxnliy» (osonlashtirish amallari) deydilar. A`moli tashili — hosil qilish amallari to`rt xildir: Intiqod (saralash), tahlil (hal qilish), tarkib (biriktirish), tabdil (o`zgartirish). Intiqod — shunga ishorat qnlishdirkim, so`zning ba`zi harflarini olish maqsadida shu nav`: «avval», va «birinchi», va «yuz», va «bosh», «toj», «yoqa», «baland», «soflik», «alanga» kabi so`zning avvalgi harfiga dalolat qiluvchi so`zlar keltirilsa, so`zning birinchi harfini istaydilar. Masalan, Odam ismida: Dilimizni yana axtarmoqchi bo`lsang, Oh, dard, mehnatdan birinchisini qidir. Va yana misol, Malik ismida: Hur,Kavsar, Firdavs tomoniga borib yurma, Ul oyning yuzini, la`l labini va ko`chasining boshini izla. Va shu kabi «oxir», «nihoyat», «oyoq», «etak», «so`ng», «quyqum» singari so`zning oxirgi harfiga dalolat qiladigan so`zlar bo`lsa, oxirgi harfni istaydilar. Masalan, Valad ismida: Xursandchilik uchun chamanni tomosha qilsang, Sarv, gul va shamshodning tagini talab qil. Va xuddi shundan, Vali ismida: Uning etagidan ushlaganingdan keyin, gulning tagini axtar, So`ng mayning quyqumini olib, gul hidla. Va bu misol ikkala qismiga ham tegishlidir. Masalan, Omiliy ismida: Ishqing o`tining shu`lasi-yu, bizning boshimiz, Gulning tagi, mayning loyqasi bo`lsa, tezda turib kel. Va shunga qiyos qilib «o`rta», «bel», «yurak», «kamar» va shular kabi so`zning o`rtasidagi harfga dalolat qiladigan so`zlarni aytadilar va bundan so`z o`rtasida o`zi yolg`iz qolgan harfni iroda qiladilar. Masalan, Vali ismida: Mening beparvo go`zalim ko`rinsa, Hushing, ilming va diningdan dilingni uz. Va masalan, Kiyo ismida: Mening hurkkan dilimni mayxonaning o`rtasida ko`r, Go`zallarim ko`ngil olish uchun belini boyladi. Ikkala qismiga doir bo`lgan misol Shame ismida: Shomning avvali, chamanning o`rtasi va nargisning tagida, Shunday sham` va qadah bilan ulfat dilbar bo`lsa yaxshi bo`ladi. Va ba`zida «qirg`oq», «chekka», «lab», «taraf», «bo`y» kabi avval va oxirdan nimaiki umumroq bo`lsa, aytadilar va avval yo oxirgi harfni istaydilar: Masalan, Ubayd ismida: Aysh tomonini istasang, bir bog`ning burchagini talab qil, Ariq labi va anhor tomonini osoyishtalik uchun tanla. «Ikkinchi», «uchinchi» va shuning kabi so`zlarni aytib, o`sha tartibda (o`rinda) bo`lgan harfni iroda qilish ham mumkin. Masalan, Xurram ismida: Soqinda kosalar bo`lsa, avvalini xumdan istayman, Agar tangam bo`lsa, ikkinchi va uchinchisini tama` qilaman. Avvali va oxiridan umumrog`i olinsa ham bo`ladi. Bunda «tasnnya» (ikkilik son) va yo jam` (ko`plik son) qiladilar. «Tarafani», «atrof», «ikki tomon», «qirg`oqlar», «chekkalar», «bo`ylar», «har ikki taraf» kabi so`zlarni aytib ikkala tarafdagi harflarni istaydilar. Masalan, Rukn ismida: Yuzining bir tomonini menga ko`rsatdi, Shuning kabi «to`n», «po`st», «qin» va shunga o`xshashlarni aytsalar, Endi gulshanning atrofini istayman. ikkala tarafni istaydilar, Masalan, Zangi ismida: Mening mast go`zalimga qara, u aysh-ishratga mayl qilganda, Kabob va may tomonga zohidlarning to`nidan tortadi. Shunga qiyos qilib, ikki tomonning majmu`ini istagan chog`da «dillar», «bellar», «mag`z» deb aytsa bo`ladi. Masalan, Salamiy ismida: Qara, o`sha islom ahlining podshosi rahm yuzasidan, Nom chiqarish uchun musulmonlarning dillarini oladi. Intiqod yo`llari bilan bo`lsa, bir harf yoki undan ko`proq harf bilan ishorat qilganda, nomning yaqini bilan maqsad belgilanadi. Masalan, Amon ismida: Mening bu ko`z yoshimdan jahon vayron bo`lsa, Ko`z yoshimdan ozgina qolsa, ummon dengizidan ko`p qoladi. Tahlil shundan iboratki, biror so`z she`riy ma`nosi e`tibori bilan yolg`iz bo`lsa, muammolik ma`nosi e`tibori bilan ikki yo undan ortiq qismdan iborat bo`lgan murakkab hisoblaydilar. Masalan, Shams ismida: Mayxo`r go`zalimning qo`shiq ovozi qolibdi, Qulog`im o`sha qo`shiq tomonidadir. Va masalan, Mazid ismida: Oxir dilimning odati sening ko`zlaringdan o`yin topish bo`lib qoldi, Ey sarvi qomat [dilbar], qadingni dilimga ko`rsatmasang oh! [chekaman].21 Va yana misol, Taqiy ismida: Ey ajoyib soqiy, quyosh va oy ham sendek emas, Sening ruxsoring abadiy bo`lsin. Tarkib — shundan iboratdurki, bir so`z she`riy ma`nosi bilan murakkab bo`lsa, undan muammolik ma`nosini yolg`iz oladilar. Shart shuki, undan maqsad so`z bo`lmay, ma`no bo`ladi. Masalan, Qaro ismida: Qahr yuzasidan yor oyog`i bilan ko`zlarimni ezib tashlasa, Ko`zim yoshining ustida yor etagining aksi ko`rinadi. Va yana shunga o`xshash Ziyo ismida: Sof va tiniq may so`zini men kambag`alga aytma, Men uning fayzining cheksizligi va qaddining yaxshiligidan qanoat hosil qilganman. Tabdil shundan iboratdurki, Hosil bo`lgan ba`zi harflarni ularning shakliga qaramasdan, boshqa harflarga o`zgartiradilar. Masalan, Burhon ismida: Bog`ning chekkasi, dilning shodligi, nigorning ruxsorini, Yashirin topganingdan keyin qo`lingdan qadahni qo`yma. Va yana misol, Karkin ismida: U go`zalim mening oldimdan ketsa, ishi jafo va dushmanlik bo`ladi, Agar u oldimga kelib, g`amimni ko`rsa, dili g`amgin bo`ladi. Va yana Qadam ismida: Oshiqlar ko`chasiga qadam qo`yib, Oxirida ishq va junundan pushaymon bo`ldim. Va yana Sharaf ismida: U yor sho`xligi va zolimligi tufayli, Va yana Behzod ismida:Hamisha ag`yorlarning tarafini oladi. Sening oyog`ing tuprog`ini sarv o`z boshida ko`rib shod bo`ldi, U qul edi, bahosini to`lagach, qullikdan ozod bo`ldi. Tabdilning yo`llaridan yana biri shuki, hosil qilingan so`zning Masalan, Jomiy ismida:ikki qismini boshqa ikki qismga badal qiladilar. Ko`nglim qushi uning ko`chasida yana parvoz qiladi. Agar uning ko`chasiga borish mayli bo`lsa yaxshidir, bajo qiladi. Tahsil (hosid qilish) amallari sakkiztadir. Ya`ni: tansis, taxsis, tasmiya, talmeh, tarodif va ishtirok, kinoyat va tashif, istiora va tashbih, hisob. Tansis va taxsis (tansns — ochiq qilmoq, taxsis xos qilmoq) shundan iboratdurkim, ismning ba`zi harflarini oshkora aytadilar va biror yo`l bilan ta`yin qiladilar. Masalan, o`tgan misollarda zohir bo`ldi va yuqorida ishorat qilindiki, muammo nazm qiluvchilar undan qochib qutula olmaydilar. Masalan, Dilorom ismida: Jannat ul—ma`voda ko`nglim orom topmaydi. Meniig dilim uning ko`chasida orom oladi. Va yana Lolo ismida: Mening yorimning salomida va gapida, Gul yuzligimning nomidan boshqa hech narsa yo`q. Ismning harflari tartib bilan bir jonda nazmga kiritilsa ham bo`ladi. Bu harflarni mazkur ismga maxsus ekanligi haqida ishora qilinadi. Masalan, Haqdod ismida: Haqning rahmati uning nomini bizga berdi, Biz va rahmatning orasidan nom izla. Va yana shunday, Rustam ismida: Dilimga: «gul yuzligim ishqida sustsan» dedim. U aytdi: «Yashirinman».U nimaiki degan bo`lsa,yorimning nomidir. Va yana Osaf ismida: Ey sifatlovchi, uning vasfini qilg`ilki, sening murodingdir, Shu vasfga qarasang, u sening noming bo`ladi. Va xuddi shunday, Salmon ismida: Musulmonchilikda mayga g`arq bo`lmoq Yaxshi bo`lmasa ham, ammo uning nomini bizning murodimiz deb bil. Tasmiya-nomlash nazmda nomlanib yozilgan harf bilan ishorat qilish va uning ismini topish yoki ism bilan ishorat qilish va undan nomlanganni (harf nomini) istashdir. Lekin birinchi qismda. Masalan, Kofi ismida: Uning yuzini tomosha qilishda gumonim yo`q edi. Karam yuzasidan yorim yuzini ko`rsatdi. Va shunga o`xshash, Salom ismida: Dilim sunbuldek kokiling tuzog`iga ilingandir. Uning bir chekkasi butunlay dil tomonidadir. Va ammo ikkinchi qism. Masalan, Obil ismida: U go`zal qoshining uchini yuziga ko`rsatganda, Ohkim, hamma salomat kishilarning dillarini o`ziga tortib oldi. Va yana misol, Shohid ismida: Adolatdan dillarni olgan shohning soyasiga Butun olam ahli kirsa ajab emas. Ushbu misol mazkur ikki qismdagi qoidani o`z ichiga oladi. Masalan, Mu`in ismida: Dilim ko`changdan esgan xushbo`y hidlarni, Anbar sochingdan topgandirlar. Talmeh-ramz va iymo mashhur mavzularda muqarrar bo`lgan bir yoki bir necha harflarga nshora qilishdan iboratdir. Bu fanda ko`proq mashhur bo`lgani munajjim ahllarining qisqartirish uchun tuzgan «taqvim» hisob raqamlaridir. Masalan, Sab`ai sayyoraning nomlarini kiritish: Oydir va Utorid (Merkuriy)dir, Zuhradir(Venera), Quyosh va Mirrix (Mars), Mushtariy (Yupiter), Zuhal. Ana shularning oxirgi harflari bilan kifoyalanadilar. Masalan «Qamar»da ( ) ni yozadilar, «Shams» ( ) da u harfini yozadilar va shunga o`xshash «Utorid»da harfi, «Zuhra»da harfi, «Mushtariy»da harfi, «Mirrix»da harfi va «Zuhal»da harfi va shu yo`l bplan «Sharaf» uchun o , «Hubut» uchun , «Layl»—oqshom uchun , kun uchun kunduz e`tibori bilan «nahor»- dan , harfi va «yavm»dan harfini yozadilar. Va haftalar uchun yakshanbadan oladilarda, uning raqamini «abjad» harflari tartibi bilan eng oxirida shanba raqamiga harfini qo`yadilar. Yakshanba , dushanba , seshanba , chorshanba , panjshanba , juma va shanba (Va shunga o`xshash o`n ikki burjlarning nomlarini ham xuddi shunday yozadilar ular: Hamal, Savr, Javzo, Saraton, Asad, Sunbula, Mezon, Aqrab, Qavs, Jadi, Dalv, Hut. Hamal uchun « » raqam qiladilar. Savr uchun va abjad hisobining tartibi bilan qo`yadilar toki Dalv raqami va Hut raqami . Shu tariqa bir qancha istilohlar borki, bu fan arboblarining oldilarida muqarrardir. Mana shu mavzu`larning qaysi birlarini zikr qilsalar, raqam qilgan harflarni istaydilar. Masalan, Sariy ismida: Qachonki sening nuring, tozaliging, saxiyliging hammaga ma`lum bo`ldi. Va sening noming Quyosh, Oy, Mushtariydan iborat bo`ldi. Va yana misol, Qomil ismida: Qofir qora soching va musulmon porloq yuzingdan kecha va kunduz nishonini topsam, Badaliga jonimni qurbon qilar edim. Mazkur narsalarga bir harf alomat bo`lsa, uni o`zgartirishlari va o`sha narsani talab qilishlari ham mumkin. Masalan, Sharaf ismida: G`am tuni dostonini agar bayon qilsam, Zulfing etagidan raqam qilaman. Xalil ismida: Qorong`i kechada Mirrix (Saturn yulduzi ko`ringanga (o`xshaydi). Mazkur ikkala qoidani o`z ichiga oladigan misol: Yorning qora zulfi va xoli. Talmeh yo`llaridan yana biri qur`ondagi so`zlarga ishora qilishdir. Masalan, Quli ismida: Jamolingning sahifasiga ko`zim tushgach, Ixlosdan avvalgi so`zni yor yuzigacha o`qidim. Va xuddi shunday, Rukn ismida: Oy yuzligimni ko`rganimda, yuzi nihon edi, Ikki harf aytginki, undan jahon paydo bo`lgan bo`lsin. Tarodif va ishtirok — bilmoq lozimdirkim, ikki lafz bir ma`no bildirsa, ikkalasini «Mutarodifon», (ikki bir ma`no bildiruvchilar) deydilar. Va agar bir ma`noni bildiruvchi ikkidan ortiq so`z bo`lsa, ularni «Mutarodifa» (bir necha bir ma`noni bildiruvchi so`zlar) deydilar. Misol uchun bir ma`noni bildiruvchi ikki lafz «Oy» va «Qamar». Bir ma`noni bildiradigan ko`p so`zlarga misol «Shams», «ayn», «yo`h», «hur» «mehr», «oftob». Va agar bularning aksicha bir lafz ikki yoki ikkidan ko`proq ma`noni bildirsa, undan so`zni «Mushtarak lafz» (umumiy so`z) deydilar.Misol keltirganimiz «ayn» lafzi mushtarak lafzdir. «ayn» so`zi ko`z, buloq. zar, hur va muayyan harf nomi ( ) so`zlari o`rtasida mushtarakdir. Va «shast» so`zi ma`lum son (oltmish) bilan taniqli asbob nomi (qarmoq, ilgich) o`rtasida mushtarakdir. Shunday bo`lgach, agar nazmda bir so`z zikr qilinganda xoh mustaqil ravishda, xoh mustaqil ravishda bo`lmaganda muammo nazm qiluvchining maqsadi bu so`zlarning murodifi bo`lsa, tarodif amaliga kirishadilar. Masalan, Dovud ismida: Yuzing davrida, biror boqqa kirsam, Uning har tomonidan gulini teraman. Va agar bir so`z zikr qilinsa va undan maqsad boshqa ma`no bo`lsa, va ma`nolari she`rda ko`rsatilgan ma`nodan boshqa bo`lsa, buni ishtirok amali deyiladi. Masalan, Pir ismida: Yori tomonidan kelgan xat askarning dilini oldi, Bu damda u o`z yoridan kanor (quchoq) olgisi keldi. Bu misol ikki qoidani ham birlashtirgandir. Masalan, Umar ismida: Yuzida maydan qizarish hosil bo`lib, Mening oyimning yuzi endi oftobga aylandi. Va yana misol, Jamshid ismida: Sanamlar har bir majlis uchun yulduzlar, Bular orasida mening yorim Quyoshdir. Qinoyat — bu ikki qismga bo`linadi. Birinchi qismi shundan iboratki, boshqa so`z zikr qilib, shu so`zni emas, balki ma`no orqali maqsaddagi so`z talab qilinadi. Masalan, Yunus ismida: Bir elchi uning ajoyib xatini olib keldi, Lekin birinchi so`z bilan u xat botib ketdi. Kinoyatning ikkinchi turi shiundan iboratki, bir so`zni aytib. ikkinchi so`zni talab qiladilar. Lekin bunga ma`no vosita bo`lmaydi. Shart shuki, avvalgi so`z dalolati talmeh yo`li bilan bo`lmasa. Masalan Bek ismida: Ey (go`zal) labing ostidagi xolni toza anbardan qo`yganingda, Agar u xolni yuqoriga qo`ysang yana yaxshiroq ko`rinadi. Va yana misol, Javhar ismida: Labing gavhari so`zlaganda, balog`at ko`rsatadi (etuk so`zlar chiqaradi). Va yana Afzal ismida:Shunday ekan, ey dil, sen ham uni yetuk so`zlar bilan yodla. Ey xoja, sen biror kishini fozil deb bilsang, Uning nomini yaxshilik bilan o`qishing, tilga olishing kerak. Va xuddi shunday, Xon ismida: U jon bag`ishlovchi qizil lab bilan mening jononim bo`lgan (go`zal) Agar mushkin xolini labi ostida ko`rsatsa, mening jonim bo`ladi. Va yana misol, Tohir ismida: Soflikda ichi to`la gavhardan iborat bo`lgan nom, Sening hindu xoling nuqtasidan namoyondir. Tashif — yozuvda xato qilish amali nuqtalarini yo`qotish yoki nuqtalar qo`shish yo`li bilan so`zni o`zgartirishdan iborat bo`lib, bu amal ikkiga bo`linadi. Tashifi vaz`i — bunda yolg`iz bir aniq so`z zikr qilinadiki, Va bu haqda maxsus so`zlar bor: o`zgartirish lozim bo`lgan so`z xatning shakliga daxli bo`lmay, balki nuqtalarini yo`qotish maqsadiga dalolat qiladi. «Surat», «naqsh», «rasm», «chun», «shakl», «namuna», «nishon», «misol», «monand», «ashbah» va shunga o`xshash. Masalan, Borik ismida: Bir yor suratini aqlim talab qiladi, U kelsa, dilim uning ko`chasi boshiga boradi. Va yana misol, Rajab ismida: Guldan mening mushkilim qanday hosil bo`lsin? shaklidan istaydi.Bu mushkilning yechilishini dilim sening yuzing Va yana misol, Shams ismida: U oy yuzlik maydonda otini choptirganda, Oti tuyog`ining izi quyosh yuzida qoldi. Va yana misol, Farrux ismida: Oyning yuzi qanaqa, deb so`rasang, Qara, u mening yorimning yuzidan namunadir. Tashifi ja`li — bu nazmda maxsus so`zlar orqali nuqtalarni yo`q qilish yoki qo`shishga ishorat qilmoqdir. Nuqtadan ta`bir qilmoq bir necha nav`lar bilan bo`ladi. Masalan: «qatra», «durr», «ashk», «gavhar», «dona», «xol», «xurda» va shunga o`xshash so`zlar. Masalan, Samud ismida: Go`zal yuzini ko`rsatgan chog`da dilingni kim o`g`irladi deb so`rama, Yuzini ko`rsatdi, lekin bir-ikki xolini orttirdi. Va yana misol, Safo ismida: Yorimning toza-toza mayi bor, Undan bir qatra ham qoldirmayman. Va yana misol, Borak ismida: Zamon shohi agar boshida manmanlik paydo qilsa, Tojining ustidagi durlari oyog`i ostiga to`kiladi. Va yana misol, Farrux ismida: Yuzidagi xolini dilimga jo qilganim hamono, Birovlar yuzlarining xoli menga ajal dog`idek bo`ldi. Istiora va tashbih — bu shundan iboratki, bir so`zni zikr qiladilar va undan xat suratida o`xshash borligi vositasi bilan bir yo ko`proq harfni istaydilar. Misol, Sa`d ismida: Zulfingga yuzing quyoshini ko`rsatganingda, Mehrim ustiga mehrimni orttirding. Va yana misol, Ziyo ismida: Sabo yuzing gulzoridagi hosildan ikki gul bargini olib keldi, Birini ko`zimga qo`ydim, ikkinchisini dilimning dog`iga qo`ydim. A`moli hisobi (hisob amallari) va u besh uslubdir. Birinchisi — ismlik uslubdir sa u shundan iboratki, biror sonning nomini maqsad qilib, uning ismini yoki uning nomidan son shaklini oladilar. Masalan, Vohid ismida: Ikkilikni o`z xayolingga keltirma, Dilingni hamisha yakkalikka bog`la. Va xoh u ismga dalolat qilgan biror harf bo`lsin. Masalan, Quli ismida: Otgan sanoqsiz o`qlaring dilim ichidadir, Ha, qarasang eng kamida ikki yuzta bordir. Harflik uslub — bu bir muayyan harf bilan yoki ko`proq harflar bilan ishorat qilmoqdur. Toki zehn undan adadga qarab borsin. Xoh maqsad u ismining adadi bo`lsin va xoh adadga dalolat qilgan harf bo`lsin. Masalan, Do`st ismida: Ey shirinlab, zulfing hidining Va yana misol, Shayx ismida:hisobi ikki qism hisoblanadi, Uning bir qismidan ajamlar va ikkinchi qismidan arablarning tillari bahra oladi. Ul oyning visoliga to`lash uchun ko`p oltin va kumushni sanadim, Agar u yuzini ko`rsatsa, jonim naqdinasini ham nisor qilar edim. Sanash uslubi va bu sonning ahvoli va sifatlarini zikr qilishdan iboratdir. Shu yo`l bilankim, uni mulohaza qilish bilan kishining zehni songa qarab yo`l olsin. Masalan, Baxtiyor ismida: Mening oyimning yuzdan biriyu, Quyoshning o`n yuztasini sana, Va mumkin bo`lguncha bir yo`lini topib, yor tomonga qarab bor. Va yana misol, Falakiy ismida: Qara, osmon toqidagi gumbazdan boshqa hamma toqlar balandlikda Yorning qasri oldida past bo`ldi. Inhisor uslubi muammo nazmida xalq orasida ma`lum va mashhur bo`lgan va uni zikr qilganda zehn uning adadiga borib etadigan sonlarni keltirishdan iboratdir. Masalan, Tayyib ismida: Osmon oyi mening qadrimni baland qildi. Shu sababli men har lahzada osmon va burjlarni sanayman. Xuddi shunday misol Bahlul ismida: Har kimki o`z oyi (go`zali) bilan yonma-yon o`tirsa, Uzining yonidan ko`p dog`larni bir tomonga tashlaydi. Raqamlik uslub — bu shundan iboratki, hisob raqamlaridan birortasi bilan ishorat qilinadi. Shu yo`l bilankim, kishining zehni o`sha adadga qarab borsin va o`sha raqam uning barobarida ta`yin bo`lgan bo`lsin. Hi-sob raqamlarining suratlari bulardir: : — bir, — ikki, —uch, — to`rt, — besh, — olti, —etti, — sakkiz, —to`qqiz va— nolü. Bu raqamlarning yozilishi qoidasi shundayki, avvalgi raqam o`ng tomonda bo`lib, bu birlar martabasidir. Keyin o`nlar, uchinchi tartibda yuzlar, to`rtinchisida minglar, beshinchisida o`n minglar, oltinchisida yuzminglar, yettinchisida ming-minglar (millionlar) va shunga o`xshash davom etadi. Martabadagi sifr (nolü) kichnk doiradan iboratdir. Shuning uchun bu « » hisobga kirmaydi. Uning vazifasi martabani qo`riqlashdir. Shunday bo`lgach, o`n adadi uchun yozish kerak, yuz uchun shaklida yozish kerak. Ming bir uchun 1001- , ming o`n uchun 1010 , bir ming yuz uchun 1100- va shunga qiyos qilib boshqalarni yozish kerak. Endi bu qoida bilingach, xuddi xat shakli vositasi bilan harflarga bog`lansa bo`ladi. Bu masala «tashbih» amalida ham yuqorida zikr qilingan edi. Ana shunga o`xshash raqam vositasi bilan sonlarga bog`lansa bo`ladi. Masalan, Sadr ismida: Ikkizulfi va qomatidan ikki halqa va ikki alifni ko`r, Agar alif ikki barobar bo`lsa, na`l ham ikki barobar bir-biriga muxolifdir. Va yana misol, Ziyrak ismida: Yor ko`chasining boshida men bemorni xor-zor holda ko`r, Va yorning firoqida dog` bo`lgan zor dilimni ko`r. Va sonlar ham raqam suratlariga qarab bog`lanishlari mumkin: Masalan, Hisom ismida: Handasa (geometriya) hisobini biladigan yorimning qomatini, Ko`z oldimga keltiramanu, kimsasizlikdan cho`chiyman. Mazkur ikki qismni ham o`z ichiga oladigan turiga bir misol. Hakim ismida: Ey sabo, jonimnn olib borib, u go`zalning oyog`i ostiga tashla, Yoki uning ko`chasi tuprog`idan ko`zimning chekkasiga tekkiz. Bu mazkur misol shuning uchunki, ko`p vaqt sifr (nolü)ning surati nuqta shaklida voqe` bo`ladi. Shuning uchun sifr o`rniga nuqta bilan qanoatlanadilar. A`moli takmili (mukammallashtirish amallari) uchga bo`linadi; ta`lif, isqot, qalb. Ta`lif (ulash) nazmga kiritilgan alohida-alohida so`zlarni bir-birlari bilan qo`shishdan iboratdir. Bir juzv (bo`lak) bilan aralashib ketmaydi. Ana shuni «ta`lifi ittisoli» deb ataydilar. Masalan, o`tgan misollarda ko`rinib turibdi va o`tgan namunalarda bu to`g`rida ishorat qilib o`tildiki, muammo she`rlarida bu qoidadan uzoq bo`lmoq qiyin, balki imkonsiz. Masalan, Homid ismida: Mening oyim qadahni og`zi tomon olib borsa, Labidagi qatralarni toza qiladi. Va xuddi shunday, Temur ismida: Ohimning etagi osmon etagiga ulanganda, Xuddi shuni go`zal turkim ham qiladi. Va yana Jobir ismida: Ey (go`zal), zulfing uchi bulutdek va Va yana misol, G`arib ismida:jamoling oftobdek bo`libdi. Agar u bulutdan jamoling tarafiga tulu` qilsa, bu ish karamdir. Bir dilraboning yuziga ko`zim bilan xol qo`ydim, Qaragil, bir joyda savdo pishirdim afsus, qanday joyda? Va ba`zan qo`shilish yo`li bilan bo`ladi. Shu tariqakim, ba`zi qismlar ba`zilarining ichida aralashadi va shu sababdan bu xildagi ta`lifni «ta`lifi imtizojiy» (aralashtirib qo`shish) deydilar. Masalan, Doniyol ismida: Har tomonga qarasam ham qaddingning vaslini ko`raman, Har tomondan dilimga g`amzang o`qi sanchilmaydi. Va yana misol, Kamol ismida: Zulfingning toblanishi sunbulning toblanishidandir, Yuzing terdan guli serobga o`xshab qolibdi. Va xuddi shunday, Sodir ismida: Ey sarv qomatlik, bir oz yonimda o`tirsang, Hajringdan siynamda nuqul alif (o`q)ni ko`rasan. Va yana misol, Jalol ismida: Tig`ing zaxmidan boshim farqi ikkiga bo`linadi, Jigarimning porasiga qarab ajablanma. Isqot amali nazmda keltirilgan lafzdan biror harfini yoki ko`proq harfini kamaytirishdan iboratdir. Va bu ikki qismga bo`linadi. Ya`ni Isqoti misliy va Isqoti ayniy. Isqoti ayniy—Ayniy isqot shuki, so`zda qancha harf tashlashni qasd qilgan bo`lsalar ta`yinlandilar. Masalan, Sodiq ismida: Labining xoli yuqoridan ko`rinib, Boshqa yo`l ko`ringanda dilni tortadi. Va yana misol, Ziyrak ismida: Mening o`rtanuvchi dilimni yor ko`rganda, Men bechora zorning diliga dili kuyar edi. Isqoti misli shundan iboratki, nimaiki tashlashni qasd qilinsa, boshqa joyda ta`yin qilib tashlaydilar. Masalan, Ubayd ismida: Ey nozanin, sening g`amingda dilimning ojizlikdan boshqa hech narsasi yo`q, Ko`rgil, sening zulmingdan idrokim ham ojizlik tomon yo`l oldi. Bu misol mazkur ikki amalni ham o`z ichiga oladi. Masalan, Jamshid ismida: U, jamoli kamolga yetgan (go`zal) qaraganda, Quyosh o`zini zavolga yetgan deb topdi. Va yana misol, Malik ismida: Zulfingning xushbo`y hidi, labingning so`zi, shubhasiz Dilimning teshiklaridagi raxnalarni bir-bir yo`qotadi. Va bu amalda har kanday lafz bilan yo`qlikka va zavolga dalolat qiladigan bo`lsa, bog`lanish yo`lini axtarish kerak. Masalan, Kamol ismida: U gul yuzli (go`zal) ruxsori va chiroyi bilan nazar qilib turganda, Oy va Quyoshga: «Osmonda boshqa ko`rinma», — deb ayt. Va yana misol, Vays ismida: U sanamnnng o`q va qilichidan g`am yema, U (go`zal) seniki bo`lsa, senga bulardan nima g`am. Va yana, Alijon ismida: Yuzingni olamdan jonon eshigiga o`gir, ey beqaror, Jononning noziga qaramayu, diling dardini oshkor qil. Va rad etish yo`li bilan masalan, Koko ismida: «O`z diling hisobini tamom bayon qil», — Va yana misol, Vali ismida:deb necha marta aytasan Shunday yoriq choklari borki, ozginasini ko`rsa hisobiga yetmaydi. Men unga bir-ikki marta bo`sadan so`z ochsam-da, Lekin quchog`im haqida bir so`z ham aytmayman, —dedi. Va bu jumladan inkor qilish va qilmaslikka dalo-lat qiladigan so`zlar bilan emas, balki biror narsaning isqotnga dalolat qiladigan bir necha fe`llarni vosita qilish mumkin. Masalan: tortmoq, kiymoq, silkimoq, quvlamoq, ozod qilmoq, kuymoq, hurkimoq, uchmoq, qirmoq, eritmoq, bo`lmoq, esdan chiqarmoq, ravon bo`lmoq, bo`linmoq, bezor bo`lmoq, qo`ymoq, yashirmoq, kesmoq, xirom qilmoq, eh-tiyot bo`lmoq va shunga o`xshash tartib bilan zikr qilinadi. Masalan, Chaqmoq ismida: Mening oyim etak silkib, Chaqardan chiqdi, Chaqardan nimaiki topsa, ayt, charx uning oyog`i ostiga sochsin. Va yana misol, Rashid ismida: Go`zalimning yuzi yashirin edi, bu zohirini aytganimdir, U jamolidan bir chekkasini ko`rsatdi-yu, qolganini yopdi. Va yana Kiyo ismida: Yuzingning alangasidan o`t olganda, Quyosh o`z yuzidagi terlarini to`kdi. Va yana misol, Ohiy ismida: Yor ko`yidan dilimni qochirdim, Boshim va dilimni yor balosidan qutqardim. Va yana misol, Hamro ismida: Bazm vaqtida tonggi mayning kayf va shodligida, U oy toza mayni to`kdi-da, labini tishladi. Va yana misol, Tohir ismida: Qazo uni o`z oshyonidan uzoqqa tashlaganda, Dili hurkkan qushning ko`ngil tirnovchi ohiga qara. Va yana misol, Borak ismida: Ko`yida yotgan bemorini ko`rganda, u ahdini buzuvchi go`zal, Boshini jabr bilan kesdi-yu, dilini daf` qildi. Va yana misol, Shu`ayb ismida: Shavq o`ti sham`ning dilini eritdi, Aybi shukim, sen tomon mehr qo`ydi. Va yana misol, Hud ismida: Bir kiyik uning o`qidan qochdi, shu zamonda o`q, Undan o`tdi-yu, oyog`iga tegib kamondek bukildi. Va yana misol, Junand ismida: Ey jon, uning qaddi sening ko`yningda bo`lsa, Bo`stonning sarvini esingdan chiqarasan. Va yana misol, Shibliy ismida: Dil sening jamoling shavqidan ovora bo`ldi, Ha, chunki ko`zlarim yuz pora bo`ldi. Va yana misol, Shomiy ismida: Sharobdan mening komim achchiq bo`ldi, undan xudo bezordir, Oxirida bu bemor dilim undan qochib qutila olmasa ham. Va yana misol, Zunnun ismida: Sening zulfing va xoling devona va oshiq qildilar, Yo`lingda boshimni qo`ydim, ammo endi pushaymonman. Va xuddi shunday, Najm ismida: Sening og`zing g`unchadek kulganda, Bulbul g`unchadan yuzini yashirdiyu uchdi. Va yana misol, Ziyrak ismida: Bizning yorimiz xirom qilib keldi, uni qaraki, Quyosh va Oy uning oldida har tarafdan o`ndan bir bo`lib ko`rindi. Va yana misol, Bobo ismida: Ey dilnavoz, sening g`amingda mening oh va ko`z yoshim, Shamol va yomg`irdan iboratdir, undan hazar qil. Va yana, shu jumladan «xoli», «bo`sh» va shunga o`xshash so`zlarni zikr qiladilar va so`zning o`rtasini isqot qiladilar. Masalan, Najm ismida: Kambag`al rindning joyi mayxona bo`lib? Jomi bo`sh bo`lganligi sababli u besaranjomdir. Va bu Komil ismidagi misol isqot amalining badiiy ko`rinishlaridandir. Jonim maqsadga yetsa ham Xizr suvi — obi hayotni istamayman. Tilim maqsadiga yetishi uchun, uning labining bir qismi menga kifoyadir. Qalb — harflarning tartibini o`zgartirishga muyassar bo`linganda ishorat qilishdan iboratdir. Agar hamma harflari tartibi bilan o`zgartirilsa uni «Qalbi kulliy» deb ataladi. Masalan, Shahob ismida: Dilim tig`ingdan qonga belandi, U hushida yo`q edi, endi hushiga keldi. Va yana Sharaf ismida: Har tarafda qattiq ko`ngilli go`zallar, Ko`ningda to`shama bo`ldilar, u yerga ot choptir. Va yana misol, Mazid ismida: Har kecha dilim sening hajringdan jigar qoni bilan to`ladi, Undagi parchalarga qara, uning har birida boshqa-boshqa dog`lar bor. Agar shunday bo`lmasa, uni «Qalbi ba`z» deydilar. Masalan, Zayd ismida: Zohidning «Oshiqona» nafasi, Uning ichida buzuq havoga aylangandir. Bu qoida ikki kalima yoki ko`proq so`zda oldin keyin voqe` bo`lganda, ularning harflarini tartibiga qaramasdan bemulohaza «Qalbi kulliy» deydilar. Masalan, Dilorom ismida: Man undan orom, u mendan dil istardi, Qara, biz nimaiki istagan bo`lsak, pastkash falak uni ostin-ustun qildi. Va agar harflarning tartibiga ishorat qilingan bo`lsa va u yolg`iz kalimalar aslida o`sha ma`noga dalolat qilsa, «qalb», «aks», «Davr» kabi so`zlar bo`lsa, ularni «qalbi v`azi» deydilar. Masalan, Malik is-mida: Navbahor vaqtida mayni havas qilsang, Tiniq may olginki, gul davridir. Yana misol, G`ayur ismida: Agarchi bulbulga guldan hamisha jafo tikani sanchilib tursa ham, Dil yuzini bulbul tomonga ko`rsatsa, qiyin emas. Va agar so`zning mafhumi harflarning tartibini o`zgartirish bilan harflarning yolg`izliklariga qaramasdan dalolatga ishorat qiladigan bo`lsa, bunday qalbni «Qalbi ja`li» (yasama qalb) deydilar. Masalan, Kamol ismida: Kamolga yetgan kishi ulkim, mahbubning ishq o`qi jigarining bir joyidan chiqsa, Uni olib, boshqa joyiga mahkam qilib qo`yadi. Va yana misol, Najm ismida: Ul go`zal chamanga ayb taqdi, Nasrin guli o`z barglarini ariq bo`yiga to`kdi. Va yana misol, Lutf ismida: Lo`lilarcha sho`xlik va o`yinni joyiga qo`ydy, U bola takroran oyoq ostiga bosh qo`ydi. Va yana misol Amon ismida: Nomingni dilim to`g`rilik bilan yozdi, Undan dilim xuddi uzukdek nom chiqardi. Q i t ` a. Umidim Shulkim kishilarning ko`zlari, Mening bu parokanda naqshlarimga tushsa, Tuzatib va isloh qilib o`qib, Menga iltifot ko`rsatsalar ekan. T a m o m Ruboiy Bu sening harakating tufayli tamom bo`lgan (kitob), Hamma xos va avom tabiatlarining sevilganidir. Muammo fanida buyuk va mashhur bo`lib, Nom chiqargan sen kabi kishini ko`rmadim. Xotima Bu nazm mazkur asarning maqtovi uchundir va bu bayon qilingan raqamlar muallifini vasfi uchundir. Men so`z bezovchining mantiqini ta`riflashdan ojizman. Shuning uchun menga uni ta`riflashni buyurmang va afv eting. Vassalomu alaykum. |