MUQATTAOT QIT`ALAR
| 1. Har on, ki az hama ashxosi purmashaqqati dahr, Buridu soxt Vatan dar harimi tanhoӣ. Agarchi hech nadorad mushobahat ba nasab, Ba vohide, ki musallam ba ӯst yaktoӣ. 2. Az avomi tirai purhirsi dunüyo dur bosh! Gar hamexohӣ, ki gardad sad mashaqqat az tu raf`. Dur budan beh zi g`avg`oi magas z-on rӯ, ki hast Behadat ranҷ az huҷumash, lek ne imkoni naf`. 3. Hast oshiq ba namudor chu g`uk, Lek, ma`shuq buvad chun otash. In ham aftoda buvad, ham pomol, On ham afrӯxtavu ham sarkash. 4. Ҷavonmard az karam muflis nagardad, Saxiro az ato chin nest dar chehr. Ba poshidan chӣ nuqs oyad ba daryo, Ba afshondan chӣ kam gardad zari mehr? 5. Ser bar har xӯshae dast mazan! Ki shavad muҷibi sad ranҷu fasod. Yuz k-ablahtari hayvonot ast, Ser az tӯ`ma chu gardad ba murod. Ohu ar shox zanad bar xalqash, Natvonad sӯi ӯ chashm kushod. Tu xud insoniyu hikmat fani tu, Kamtar az yuz shavӣ sharmat bod. 6.Chu olim az pai bolo nishastan Ba har maҷlis ravad, xush poykӯbon. Na olim, ҷohilash don v-on ki ӯro Namoyad xush ba ҷuz boloi xubon. 7.Falon, ki peshtar az ehtisob mebudӣ, Daruni dayr ba rindon namakxӯranda mudom. Ba xumi boda namak rext oqibat dar dayr, Harom kard ba mo aysh, on namak ba harom. 8.Zi havzi Mohiyon duzdand mohӣ, Ki az xalq ӯ fitoda bar karona. Kase, k-ӯ hifz sozad Mohiyonro, Muqarrar sozam ӯro mohiyona. 9. Sarfarozo, har kiro az hamdamon, Pora buda pirahan andar badan. Pirahan baxshidaӣ az lutfi xesh, G`ayr az in mahrum zori mumtahan. To chiro mahrumam az ehsoni tu, Pora mexoham, ki sozam pirahan. 10. Har kiro guftӣ anisu soxtӣ ma`yusi tab`, Az g`amash sad dog` bar ҷoni ҷafokash budaast. Uns bo har kas giriftam, sӯxt ҷonamro ba ҷabr, Sahv kardam, on ki guftam, uns otash buda ast. 11. Ey falon, sӯxtӣ xaloiqro, Mulkro shiddati tu vayron kard. Otashero, ki chun tu sӯzanda ast. Ҷuz ba kushtan iloҷ natvon kard. 12. Sifla, k-ozodaro nagӯyad bad, Yo nayoyad farozi xoni kase. Na ba daryo rasad zaboni sage, Nanishonad ba sufra sagmagase. 13.Yo rab, chӣ binost in, ki boshad Boloe nӯhum falak ravoqash. Gardun ba hilolu bahr bo chang Du nova kashand zeri toqash. 14.Rahrave, k-ash safar andar Vatan ast, Hast dushvor zi pai raftani vay. 3-on ki andar safarash ne sahrost V-andar on sahro na rohu na pay. 15. Tavakkul har ki sozad shevai xesh, Zi bori minnati mardum xalos ast. Ki nabvad bori mardumro dar on bazm, Ki ӯ bar xoni ne`mathoi xos ast. 16. Chu izzat boyadat, tarki tama` kun! Gadoyonro az in ma`nist xorӣ. Mah az xurshed ravshan chun ziyo xost, Siyahrӯ gasht az on bee`tiborӣ. Durafshon gasht chun bar farqi mardum, Ba shohon chatr shud abri bahorӣ. 17. Maro ҷomi may dar firoqi rafiqon, Buvad hamdam, sofii g`amzudoӣ. Kunam goh bar yodashon hoyu hӯye, Kasham goh az haҷrashon hoy-hoye. Baloe chuninro ba may mekunam daf`, Maro budӣ ar may, nabudӣ baloe. 18.3-oshnoyon on qadar ranҷu alam didam,ki nest Mayli on aknun, ki bo xud niz bosham oshno. Dil xaroshu ҷon ano binad az eshon gӯiyo, Hast yak nisf az xaroshi dil, digar nisf az ano. 19. Ohui xeshro pai ohu Chun toxtӣ, ey savori ohuchashm! Tirash tu bidӯxtӣ ba chashm, az bas, K-andar tak dӯxt bar tu ohu chashm. 20.Ey xush on ravshan, k-az zulmatobodi ҷahon, Chist berun, ham dar on surat k-az abri tira barq. Solike, k-ash inchunin rif`at buvad gohi suluk, Yak qadam boshad ba zeri pay zi Garbash to ba Sharq. 21. Dilo, harchand qoil rost boshad, guftaash ham rost, Zi noqil kizb gardad, z-on ki ӯro kaҷ buvad poya. Tanobi xaymaro bin, garchi gardad bo kashidan rost, Zamin chun kaҷ buvad albatta dar vay kaҷ fitad soya. 22. Nuktai komil, ki dar sidqash naboshad ishtiboh, Dar dili qoil ba oini nakӯ oyad furud. Lekin andar xotiri noqobilon kaҷ lo barash, Lahni Dovud ar buvad, oyad hama xoriҷ surud. Chun ruxi nekӯ, ki dar oina binmoyad nakӯ, Zishtu kaҷ boshad agar bini-sh dar shamsheru xud. 23. Sӯhbati shohro chu otash don! Ki barafrӯzadat harorati ӯ. Lekin az vay ba yak sharar sӯzӣ, Dar tu gar uftad sharorati ӯ. 24. Ba nazdi aql zi hayvon kam ast insone, Ki nabvadash asar az dilpazirii ovoz. Dar ushturoni Arab bin, ҷussai nav` pokӯbon, Ba vaҷdu hol ravand az hasadii ahli Hiҷoz. 25. Dar in manzilgahi fonӣ shahonro Ba lashkargah, ki har sӯ kӯsu til ast. Bad-on lashkar pagah dar vaqti shabgir Zi tabli navbati kӯsi rahilast. 26. Xush on, k-ӯ andar in dayri muxolif, Ba kas yore nayaftod ittifoqash. Ki gar bar tab`i davron uftad yor, Baloi dil buvad har dam nifoqash. Va gar tab`i turo aftad muvofiq, Haloki ҷon shavad dog`i firoqash. 27. Hast Haqro sun`i behad fikri masnuoti ӯ, Bahri ibrat gasht solikro safar andar Vatan. Bo tamoshoi sano`e gar nayobad rah futur, Dar shuhudi ӯ buvad in xilvat andar anҷuman. On safarnokarda in xilvat kuҷo yobad kase, Vasl mumkin nest be hiҷronu davlat be mihan. 28. Foniyo, gar shodiyat boyad, tama` bigsil zi xalq, 3-on ki az ranҷi tama` dilro rasad har dam g`ame. Gar buvad dar xotirat roze, furӯ xӯr, dam mazan! Chun zi abnoi zamon mumkin naboshad mahrame. Boyadat az olam ozodӣ, birav,ozoda bosh! 3-on ki boshad olami ozodagӣ xush olame. 29. Rӯzu solu moh umrat gar bar g`aflat barguzasht, Nest miqdori dame, gar dar hisob orӣ hame. Raft xud az rӯzu solu moh, rafta hosilat, E`timodat mondaro binmud dame z-on ham kame. Dil chӣ son bandӣ ba umre, k-ash naboshad e`timod, Ne ba sole, ne ba mohe, ne ba rӯze, ne dame. 30. Buvad inson murakkab az anosir, Ki nabvad heҷ yakro e`timode. Bimirad otashash dar dam ba obe, Ravad dar lahzae xokash ba bode. Zi obu bod nabvad ҷuz hayotat, Agar dar yak digar tarkib dodӣ. Bad-in ashyoi bebunyod bingar! Ki az g`aflat chӣ guna dil nihodӣ? Az inho gar baqo boshad murodat, Aҷoib qaltaboni nomurodӣ! 31. Mador chashmi vafo az xalqi olam, Ki heҷ yak ba umedi vafo nameshoyad. Na umrashon chu vafo doradu na ҷonu na ҷism, Bigӯ, vafo zi du-se bevafo kuҷo oyad? 32. Tatabbu` kardani Fonӣ dar ash`or, Na az da`voyu ne az xudnamoist. Chu arbobi suxan sohibdilonand, Murodash az dari dilho gadoist. 33. Ma`nii shirinu ranginam ba turkӣ behadast, Forsӣ ham la`lu durhoi samin, gar bingarӣ. Gӯiyo dar rost bozori suxan bikshodaam. Yak taraf dӯkoni qannodiyu yak sӯ zargarӣ. 3-in dӯkonho har kiro kolo kuҷo donad xarid? 3-on, ki boshad ag`niyo, in naqdhoro mushtarӣ. 34. Sihat ar xohӣ, makun mayli taom, To naboshad ishtihoi g`olibat. Lek boyad dast az ӯ vaqte kashӣ, Ki ba xӯrdan nafs boshad tolibat. 35. Zi nazm nuktaro noni salaf hast, Agarchi dar dili mardum shukӯhe. Digar ham dostonsanҷoni nozuk, Ki holo dar miyon boshad gurӯhe. Agar man sharhi dardi xesh gӯyam, Naboshad xalqro ҷon sutӯhe. Ba bog` ar bulbulu qumrӣ saroyand, Kashad ham ҷug`z az vayrona duhe. 36. She`ri man gar z-on ki dar ma`nӣ ba man farzand shud, Lek mahbubi manast ash`ori marg`ubi kason. Onchunon k-aftod farzandi kason mahbubi man, Chӣ buvad ar farzandi man ham gasht mahbubi kason?! 37.Dushmanat gar hasud shud, nek ast, Ki ba ranҷ oyad zi fe`li badash. Fe`li ӯ yoru dushmanat boshad, Az pai qasdi ҷismu ҷoni xudash. 38. Kotibero, ki bad navisad, hast Rӯsiyohӣ ham az savodi xatash. V-in badtar, ki zi xatash aftad sahv, Ham du sӯi kalomu ham vasatash. On savodash buvad chu hindui zisht. Ki ba har lafz ham fitad g`alatash. 39. Kotibe k-az nuqtae beҷo gahash, «Xub» shakli «chӯb» girad, «nek» — «nang». Boyad ӯ nangi haloiqro shikast, Ham ba chӯb angushtho, ham sar ba sang. 40. Falonro, ki daxl ast az had burun, Vale yak diram nabvadash xarҷ az in. Guzashta nishinad ba har anҷuman, Farozi buzurgoni bo ilmu din. Ba ta`rifi mazkur in shaxsro, Tavon guft: kamxarҷi bolonishin. 41. Kitob on kas, ki az kas oriyat ҷust, Makun z-ahli xirad, digar shumorash. Ki hast on mӯnisi mahbub kasro Gahe andar bag`al, gah dar kanorash. Chӣ ablah mardake boshad, ki gӯyad, Ba man deh chand rӯze mustaorash. 42. Ey, ki nazmi suxanvaroni ҷahon, Mekunӣ nafӣ, she`ri xud tahsin. Nestand ahli donishu insof, Ki buvad inchuninashon oin. Hunari xeshu aybi kas didӣ, Nestӣ kӯr, aksi in ham bin. 43. Saxӣ, az harchi dorad, mekunad bazl, Zi kamtar kam, vale az beshtar besh. Zi daryo dur, zi kӯza qatrai ob Buvad har yak az inho darxuri xesh. Saxovatro har on k-ӯ dast, ki xost, Ki chun ҷam` oyad, afshonad ba darvesh. Saxo nabvad, ki boshad ҷam` kardan, Hama kori baxili hilyatandesh. Saxӣ onro shumur, k-az harchӣ dorad Saxo, bo har ki pesh oyad, barad pesh. 44. Har on shaxse, ki napsandat kasero, Buvad dur az tariqi dardmandӣ. Na chandon ast napisandidani xalq, K-az, inash lozim oyad xudpisandӣ. 45. Ҷamoate, ki pisandand nazmi xudro pesh, Ki in sifatro peshi ahli tab` napisandidand. Ba gohi xondanash az holu zavq girya kunad, Ki xalqi olam az on girya sar ba sar xandand. Vale agar digare dar bayon namoyad sehr, Zabon ba tahsin chun sehr karda barbandand. Dar in qaziya xudovandashon dihad insof, Ki munkiri karamu rahmati xudovandand. 46. Nakӯӣ bo badon kamtar kun, ammo Ba nekon beshtar kun nekii xesh. Ba neku bad barobar gar kuni lutf, Fitad bo nekuvon kam, bo badon besh. 47. Ne ba zohid, ne ba oshiq hast kore ixtiyor, Mekunad onro, ki har yak az azal dorad nasib. Kay ba xud tasbeh dar gardan fikanda foxta, Yo zi ishqi gul hazor afg`on kashida andaleb. 48. Gar naxohӣ dod chize bo kase, guftan ki chӣ? Chunki guftӣ: sa`y kun albattavu on gufta deh. Gufta nododan na kori odamӣ don zinhor, Gar tavon nogufta deh, k-in dodanat nogufta beh. 49. Chu farzandi nekӯst az mardi noxush, Tahayyur nayoyad, taaҷҷub nashoyad. Zi xoro agar gavhar oyad aҷab nest, V-ar az paykari xorbun gul kushoyad. 50. Dilo, dar davri gardun gӯshae gir, Ki az girdob beh chustan kanore. Kanora gar muyassar nest, xudro Mayafkan andarin g`arqob bore. 51. Bulbulo, mash`ufi ishqi gul mashav, Yod kun az shiddati xori firoq. 3-on ki bandad bor gul dar panҷ rӯz, Sole aftad bar dilat bori firoq. 52. Tiraam az mardumi chashmi xud, ey Fonӣ, zi bas, K-omadam bar rӯzi mardum, dar ҷahon nomardumӣ. Odami obӣ magar ҷӯyam zi daryo, gashta g`arq, 3-on ki az rӯi zamin gum gashta ҷinsi odamӣ. 53. Ba dahr soiri mardum kuҷo vafo dorand?, Ki to talab kunӣ onro zi zumrai xubon. Ҷafovu mehnati ahli zamonro nochor, Kashӣ, ham oxir bore zi xayli mahbubon. 54. Zi sar to po naboshad she`ri kas xub, Ki in mumkin naboshad heҷ kasro. Badu nek ar barobar hast, bad nest, Base dorand in neku havasro. Zi bad gar neki ӯ boshad ziyoda, Nadid az sad yake in dastrasro. Kalomi Haq nayomad ҷumla yakson, Chi boshad nukta mushti xoru xasro. 55. Har kase, k-az rӯi istig`no ba mardum xond she`r, Nek ham hast, sozad zisht peshi xalq besh. Da`vii maqbulii she`r ar kunad sar to ba poy, Xeshtanro xam kunad mardud hamchun she`ri xesh. 56. She`r – xolӣ kardani dil gasht az andӯhu dard, Xoh az badsiraton, xohӣ zi nekusuraton. Dil chu xolӣ gasht, qoil ham ba maqsudash rasid, Dav`vӣ in ҷo kay mahal dorad zi olihimmaton. V-on ki da`vo kard, boshad bar akobir da`viyash, Hoshalillah, kori dunon boshadu behurmaton. Huҷҷati islom G`azzolӣ nadonad ayb nest, Gar G`azzoliro biyomӯrzand bo qalbi chaton. 57. Gurextan talabam az ҷahonu az xalqash, Ba soni bodi vazon, balki misli barqi ҷahon, Ki ҷasta z-in ҷo xudro ba olame fikanam, Ki chashm digar nafitad rӯ ba rӯi xalqi ҷahon. 58. Gar kase yori muvofiq dorad, ey dil, bok nest, Gar zi davroni muxolif ҷoni zore boshadash. Dardu g`am nabvad kasero az ҷafoi dahr agar, Dardro hamdardu g`amro g`amgusore boshadash. 59. She`ri man chist, k-az on lof zanam sharmam bod?! Donam az har suxane kamtaru vopas budam. Man nagӯyam, ki az on girya kunand ahli dilon, Ki agar ahli dile xanda kunad bas budam. 60. Saroi dahr, ki har lahza korvoni digar Dar ӯ nuzul kunad bahri xӯrdanu xuftan. Muqim noshuda tabli rahil kӯbad boz. Bad-in ҷihat shavadash korvonsaro guftan. 61. Olimu ҷohil agarchi hardu ҷinsi mardumand. Farq boshad dar miyon az osmon to xoki rah. Durru jola hardu az abrandu dar hay`at shabeh, On ravad bar toҷi shah, in lek dar xoki siyah. 62. Chi hol ast in mug`anniro, ki lafzi she`r az ӯ mafhum Namegardad zi bas ilhoni tahriroti purpechash. Yake gufto: «Ba yodam bud in she`ru nafahmidam». Biguftam: «She`ri man budu nashud mafhumi man heҷash». 63. Ey g`anӣ, az mol bazli ahli istehqoq kun, Vaqtro fursat g`animat dor az bahri karam. Dar ҷavonӣ barfishon har sӯ diramro, pesh az on, K-ӯ fitad az ra`shai dastat gahi pirӣ diram. 64. Har ki ӯ rost gashtu ravshandil, Dar siyahҷoli dahr badrӯz ast. Sham`, k-ӯro bayt astu bazmafrӯz, To dami murdanash hama sӯz ast. | 1. Har kimki, mashaqqatga to`la dunyoning hamma kishilaridan Aloqa iplarini uzib, tanholik haramida vatan tutgan bo`lsa, Agarchi nasabda Parvardigorga hech bir o`xshashligi bo`lmasa-da, Unga tanholik muyassar bo`lganining o`zi kifoyadir. 2. Yuz bir mashaqqat sendan uzoq bo`lishini istasang, Dunyoga haddan tashqari hirs qo`ygan ochko`z olomondan uzoqlash. Chivin g`avg`osidan uzoq bo`lgan yaxshi, chunki Hech bir naf`i bo`lmagan holda, hujum qilib, kishiga ortiqcha malol yetkazadi. 3. Oshiq zohiran qurbaqaga o`xshaydi, Lekin ma`shuqa misoli otash. Bu (ya`ni oshiq) bechora va oyoqosti, U (ya`ni ma`shuqa) porloq va mag`rur. 4. Javonmard himmati tufayli kambag`al bo`lib qolmaydi, Saxiyning yuzidagi ajinlar lutfu ehson qilgani sababli paydo bo`lgan emas. Sepgan bilan daryoning suvi ozayadimi? Sochgan bilan quyoshning nuri kamayadimi? 5. Qorning to`q bo`lsa, har narsaga qo`l urma, Chunki u yuz ranju fasodga sabab bo`ladi. Yuz nomli maxluq hayvonlar ichida eng ablahi bo`lib, Ovqatdan to`yib, murodiga yetganida Kiyik agar uning halqumiga suzsa, Ko`zini ochib, u tomonga qarolmaydi. Sen, axir, insonsan-ku, hikmat sening hunaring hisoblanadi, Yuz nomli maxluqdan ham tuban ketish sen uchun uyatdir. 6. Agar olim har bir majlisga To`rga o`tirish maqsadida boradigan bo`lsa, undan raqqoslar yaxshi. Uni olim emas, johil deb bil, Chunki unga go`zallarning qomatidan boshqa narsasi go`zal ko`rinmaydi. 7. Falonchi shariatga xilof ishlarni nazorat qiladigan bo`lishidan avval Dayr ichida mudom rindlar bilan nonu namak bo`lar edi. Oxir-oqibat u tuz ko`r qilgur dayrdagi may xumi ichiga tuz sepib, Bizning ayshimizni harom qildi. 8. Mohiyon hovuzi xalqdan chekkada bo`lgani uchun Undan baliq o`g`irladilar. Mohiyon hovuzini qo`riqlaydigan kishiga Oylik maosh tayinlayman. 9. Ey ulug` zot, do`stlardan qaysi birining Ustidagi ko`ylagi pora bo`lsa, Lutf qilib, unga ko`ylak in`om etding, U bechora shundan boshqasidan mahrum. Men nega sening ehsoningdan mahrumman? O`zimga ko`ylak tikib olish uchun pora (parcha) xohlayman. 10. Har kimniki do`st deb bilgan bo`lsang, undan tab`ing ma`yus tortib, Uning g`amidan jafokash joningga yuz dog` paydo bo`ladi. (Men ham) kim bilan ulfat bo`lgan bo`lsam, jonimni jabr o`tida yoqdi, U otash ekan, men ulfat deb xato qilibman. 11. Ey falonchi, xaloyiqni kuydirding, Sening shiddating mamlakatni vayron qildi. Sen kabi kuydiruvchi o`tni O`chirishdan boshqa chora yo`qdir. 12. (Qani edi) nokas pokiza odamni yomonotliq qilmasa, Yo biror kishining dasturxoniga yaqin kelmasa. Itning og`zi daryoga tegmasa-yu, Itpashsha dasturxonga qo`nmasa. 13. Ey Tangri, bu qanday binoki, Ravoqi to`qqiz falakdan ham yuksak. Osmon hiloliyu dengiz changali bilan, Ya`ni ikki nova uning toqini ko`kka yetkazadilar. 14. Safar dar Vatan yo`lini tutgan yo`lovchining ortidan yurish juda mushkul. Biror-bir safar qilmagan kishi bo`lsa sahroga o`xshaydi, Bu sahroda na yo`l boru na iz. 15. Kimning tabiatida tavakkul bo`lsa, Odamlarning minnati yukini ko`tarishdan xalos bo`ladi. Haqning o`zi bergan ne`matlar dasturxonida Boshqalarning biror narsasi bo`lmagani ma`qul. 16. Agar izzat tilasang, tama`ni tark et, Gadolarning xorligi tama` tufaylidir. Oy ravshan quyoshdan nur tilagani uchun ham E`tibori ketib, yuzi qaro bo`ldi. Odamlar boshidan dur sochgani uchun ham Bahor buluti shohlarning soyaboni bo`ldi. 17. Do`stlar firoqida yongan chog`imda May qadahi menga hamdam bo`lib, ko`nglimni g`amdan xalos qiladi. Goho ularning yodida nola-fig`on cheksam, Goho ularning hajrida oh-voh tortaman. (Shu tariqa) bunday balolarni may vositasida daf` etaman, Hamisha may muhayyo bo`lsa, bunday balolar yaqin yo`lamas edi. 18. Do`stlardan shu qadar (ko`p) ranju alam ko`rdimki, Endi hatto o`z-o`zim bilan do`st bo`lishdan ham yuragim bezillab qoldi. Ulardan ko`nglimga ozoru jonimga azob yetadi, Go`yoki ularnnng bir qismi dilga ozor beruvchi-yu, bir qismi jonni azobga qo`yuvchi. 19. Ey ohu ko`zli suvoriy, Uz ohu (shahlo ko`zing)ni ohu ko`zli go`zalga tikding. Unga ko`zing bilan o`q otding, Shuning uchun ham u ohu ko`z sendan ko`z uzolmay qoldi. 20. Chaqmoq qop-qora bulut bag`rini yorib, o`zini namoyon qilgani kabi Men ham bu zulmatga chulg`angan dunyodan qutulib, yorug`likka chiqa olsam, qanday yaxshi bo`lar edi! Solik gohida shunday johu jalol bilan sayru suluk qiladiki, G`arbdan Sharqqacha bo`lgan masofani bir qadam urishda bosib o`tadi. 21. Ey dil, so`zlovchi qanchalik rostgo`y bo`lsa, so`zi ham shuncha rost bo`ladi, So`zlovchining o`zi egri bo`lsa, so`zi ham yolg`on bo`ladi. Chodirning ipiga nazar sol: tortilganda to`g`ridek ko`rinsa-da, Qurilgan yeri notekis bo`lsa, uning soyasi qiyshiq bo`ladi. 22. Yetuk so`z, agar uning rostligiga shubha bo`lmasa, So`zlovchining diliga juda oson o`rnashadi. Lekin noqobil kishilarning dili egri bo`lgani uchun Dovudning nag`masini ham ular xonish o`rnida ko`rmaydilar. Go`zal yuz ko`zguda ham go`zal ko`rinadi, Agar ko`z egri va qiyshiq ko`radigan bo`lsa, unga xanjar (urish) hojat emas. 23. Shohning suhbatini otash deb bil, Uning harorati seni yondiradi. Bu otashdan bir uchquni senga tushsa, Shu uchquni seni kuydiradi. 24. Aql nazdida inson hayvondan tubandir, Chunki unda u ilohiy ovozdan asar yo`q. Arab tuyalariga nazar sol, Hijoz ahlini hasad o`tida yoqib, Vajdu hol bilan vujudlari titrab yo`l bosadilar. 25. Bu muvaqqat manzilgohda shohlar O`z qo`shinlari bilan har yoqqa g`ulg`ula soladilar. Bir kuni bu qo`shinga shabexun urganlarida (Zafar) nog`orasini qo`yib, ajal dovulinn chalishlariga to`g`ri keladi. 26. Bu dushmanlikka (to`lib-toshgan) dunyoda Biror kishini yor tutmagan kishi baxtli. Agar yor zamonabop bo`lsa, Uning makru hiylasi har lahza dilga balo bo`ladi. Agar u sening ko`nglingdagidek bo`lsa, (Ayrilib qolsang), uning fig`onida o`limingga rozi bo`lasan. 27. Haqning san`ati haddu hisobsiz, bu san`at mushohadasi Safar dar Vatanda solik uchun ibrat namunasi bo`ldi. Bu san`at tomoshosida zaiflik yuzlanmasa, O`zining shohidligida bu — xilvat dar anjuman bo`ladi. (Lekin) u safarni qilmay turib, bu xilvatni kishi qanday topsin? Hijronsiz visolu mehnatsiz davlat bo`lishi mumkin emas. 28. Ey Foniy, agar shodlik istasang, xalqdan tama` qo`lini uz, Chunki tama` dardidan dilga har nafas g`am yetadi. Agar ko`nglingda bir siring bo`lsa, sabr ayla-yu, hech kimga aytma, Chunki (bu) zamon odamlari orasidan bir sirdosh topish mumkin emas, Olamdan ozod bo`lmoqchi bo`lsang, avvalo ozoda bo`l, Chunki ozodalik olami go`zal bir olamdir. 29. Kunu oyu yil agar umring g`aflatda o`tgan bo`lsa, Ularning barchasini hisoblab chiqish uchun endi bir muddat ham fursating yo`q. Kunu oyu yil bilan birga umring hosili ham qo`ldan ketdi, Endi qolgan bir damlik, balki undan ham kam umringga e`timod qilasan. Na lahzasi, na kuni, na oyi, na yiliga ishonib bo`lmaydigan umrga qanday qilib ko`ngil bog`laysan? 30. Unsurlar ichida murakkabi insondir, Biruborga hech e`timodi yo`q. Har zamon suv uning otashini o`chiradi-yu, Har lahza shamol tuprog`ini sovuradi. Suvu shamol bo`lmasa, hayot ham yo`q, Biror narsa shundan boshqacha tuzilishga ega emas. Bu asl bo`lmagan o`tkinchi narsalarga boq: G`aflat tufayli ularga qanchalik ko`ngil bergansan! Agar shulardan boqiylik umid qilsang, Ajib nokasu badbaxt ekansan. 31. Olam ahlidan vafo umid qilma, Chunki ularning birortasi ham vafo umid qilishga arzimaydi. Axir, na umrlari-yu, na jonlari-yu, na jismlarida vafo bor, Qani, ayt-chi bu ikki-uch bevafoda vafo qaerdan ham bo`lsin? 32. Foniyning (fors shoirlari) she`rlariga tatabbu` Biror-bir da`vo yoki o`zini ko`rsatish uchun emas. Bu so`z arboblari ma`rifat ahlidirlar, (Foniyning) murodi ular eshigida gadolikdir. 33. Turkiy tilda latif va rang-barang so`zlarim had-hisobsizdir, E`tibor qilsang, forsiy so`zlarim ham la`l va qimmatbaho marvaridlardir. Go`yoki haqiqatda so`z bozorini ochganga o`xshayman: Bir tomonda qandolat do`koniyu, bir tomonda zargarlik. Bu do`konlardan har gadoga mol xarid qilishga yo`l bo`lsin? Chunki bu matolarga davlatmandlar xaridor bo`ladilar. 34. Agar sihat tilasang, Ishtahang ochilmay turib, ovqatga mayl ko`rsatma. Lekin (ovqatga o`tirganingda) ham yeging kelib turgani holda, Undan ko`l tortgan ma`qul. 35. Nazmda nozik ma`nolarning barchasini salaflar aytib ketganlar, Ularga nisbatan odamlarning hurmati cheksiz. Ulardan boshqa latif so`z ustalari ham borki, Bir guruhi hozir faoliyat ko`rsatmoqda. (Chunonchi), agar men o`z dardimni sharh etsam, Xalqning joni dodga keladi. Agar bog` ichida bulbulu qumri nola qilsa, Vayronada turib, boyqush ham sayrab yuboradi. 36. She`rim agar ma`nida menga farzand bo`lsa, Lekin boshqalarning go`zal she`rlari mening mahbubimdir. Boshqalarning farzandi mening mahbubim bo`lgani kabi Agar meniing farzandim ham boshqalarning mahbubi bo`lsa, nima bo`libdi? 37. Dushmaning agar hasadgo`y bo`lsa, bu—yaxshi, U o`zining yomon fe`lidan diltang bo`ladi. Uning fe`li o`ziga ham do`stu ham dushman bo`lsa, O`zining jismu joniga qasd qilish payidan bo`ladi. 38. Yozuvining tiyraligi tufayli Badbaxt kotibning yuzi ham qoradir. Buning ustiga, so`zning ikki tomoni va o`rtasini tashlab ketib xato qilsa, Bu hol (uning xunuk xatidan ham) battardir. Agar har bir so`zida xato qilguday bo`lsa, Uning xunuk xati tasqara hindidan farq qilmaydi. 39. Agar kotib nuqtalarning o`rnini almashtirsa, «Xo`b» (  ) «cho`b» ( ) ga, «nek» ( ) «nang» ( ) ga aylanadi. Xalq ichida sharmanda bo`lishdan qutulish uchun (bunday kotibni) tayoq bilan urib, qo`lini sindirish, Yana boshiga tosh bilan solish kerak. 40. Falonchining daromadi haddan tashqari ko`p. Lekin bu daromaddan bir tiyinini ham sarf qilmaydi. Har bir anjumanda Ilmu din arboblaridan to`rga chiqib o`tiradi. Bundan kishiga «kamxarji bolonishin» (ya`ni «izzattalab mumsik») degan ta`rif juda munosibdir. 41. Birovdan qarzga kitob olgan kishini Oqil deb hisoblama, unga boshqa ta`rif kerak. Chunki kitob kishining do`sti va sevgilisi bo`lib, Goh qo`ltig`i, goh quchog`iga oladi. Binobarin, u qanday ablah kishiki, Bir necha kun foydalanish uchun menga (kitobingni) berib tur, deydi. 42. Ey, jahon so`z ustalarining nazmini inkor qilib, O`z she`rini maqtovchi! Bunday ishni odat qilib olgan kishilarning o`zi Ilmu insof ahlidan emaslar. O`zingning fazilatingni-yu, o`zgalarning aybini ko`rasan, Agar ko`r bo`lmasang, buning aksini ham bir ko`r! 43. Saxiy bor narsasidan—kamidan kam, ko`pidan ko`p: Daryodan—dur, ko`zadan — bir qatra suv, (Ya`ni) bularning har biridan o`ziga munosib ehson qiladi. Qo`liga boylik to`plaganda, Darveshlarga ehson qiladigan kishini saxiy deyish mumkin. Mol-dunyo to`plash saxiylik emas, Bu barchasi hiylagar baxilning ishidir. Qo`lida borini duch kelgan kishiga Berib ketadigan odamni saxiy hisobla. 44. Boshqalarni nazar-pisand qilmaydigan kishi Dardmandlik tariqatidan uzoq bo`ladi. Xalqni bunday nazar-pisand qilmaslikdan Kibru havo tug`iladi. 45. O`z she`rlarini boshqalarnikidan ustun qo`yadigan toifa Tab` ahli qoshida ma`qul emaslar. Olam ahli esa, bu yig`ini ko`rib, boshdan-oyoq kuladi Ammo boshqa (shoir) ifodada sehr ko`rguzsa, Xuddi sehrlangandek tillari tahsin uchun aylanmaydi. Bu borada ularga Xudovandning o`zi insof bersin, Chunki Xudovandning karamu rahmatiga munkirdirlar. 46. O`z yaxshiligingni yomonlarga kamroq, Ammo yaxshilarga ko`proq qilgin. Agar yaxshiyu yomonga barobar lutf ko`rsatsang, Yaxshilarga kam, yomonlarga esa ko`p yaxshilik qilgan bo`lib chiqasan. 47. Bir ish qilishda zohidning ham, oshiqning ham ixtiyori o`zida emas, Ularning har biri azaldan chekiga tushgan ishnigina qiladi. Qumri bo`yniga tavq (halqa shaklidagi chiziq)ni o`zi solibdimi? Yoki bulbul gul ishqida (o`zidan-o`zi) ming ohu nola chekadimi? 48. Agar birovga bir narsani berishni xohlamasang, aytib nima qilasan? Magar aytdingmi, albatta harakat qil-u, aytgan o`sha narsangni ber. Shu narsani yaxshi bilki, aytib turib bermaslik odamiylikdan emas, Qo`lingdan kelsa, aytmay turib ber, berganingni ham aytmaganing yaxshi. 49. Qattiq toshdan gavhar paydo bo`lib, Tikandan gul ochilgani ajablanarli bo`lmagani singari Yomon odamdan yaxshi farzand tug`ilsa ham Hayron bo`lib, taajjub qilish kerak emas. 50. Ey dil, har lahza o`zgarib turgan bu zamonda o`zingni bir chekkaga ol, Chunki girdob paytida qirg`oqni izlagan yaxshi. Agar qirg`oqqa chiqish muyassar bo`lmasa, O`zingni batamom girdob ixtiyoriga ham topshirma. 51. Ey bulbul, gul ishqiga ko`p ham masrur bo`lma, Ayriliq tikanining azoblari borligini ham unutma. Chunki gul bor-yo`g`i besh kungina ochilib turadi, Keyin butun bir yil davomida ayriliq dardini chekasan. 52. Ey Foniy, o`z ko`zimning qorachig`idan ko`nglim qorong`i, Chunki odamiylikdan yiroq jahon mening chekimga tushdi, Endi daryoga o`zimni tashlab, suv odamini izlaymi? Sababi: yer yuzidan odam jinsi yo`qolib ketgan. 53. Bu dunyoda boshqa odamlarda vafo bormidiki, Uni nozaninlar qavmidan talab qilasan? Zamona ahlining jafoyu azobini tortishga majbur bo`lganing yetmaganday, Yana go`zallar xaylining sitamini ham chekasan. 54. Hech kimning she`ri boshdan-oyoq bir xilda yaxshi bo`lmaydi, Bu deyarli mumkin emas Agar yaxshi-yu, yomoni barobar bo`lsa, bu—yomon emas, Buni ko`pchilik orzu qiladi. Emonidan yaxshisining ko`p bo`lishi Yuzdan bir shoirga ham muyassar bo`lgan emas. Haqningki, barcha so`zi bir xil bo`lmagandan keyin Bizdek xoru xaslarga (tenglikni) kim qo`yibdi? 55. Kimda-kim istig`no yuzasidan xalq oldida she`r o`qisa, U she`r yaxshi bo`lsa ham xalq nazdida yomon taassurot qoldiradi. Agar she`rining boshdan-oyoq yaxshiligi da`vosiniqilsa, She`ri kabi o`zini ham xalq nazaridan qoldiradi. 56. Xoh yomon tabiatli, xoh go`zal suratli bo`lsin, She`r kishilarning ko`nglini g`amu darddan forig` qilishi kerak Ko`ngillar g`amdan bo`shagan taqdirda she`rdan o`quvchi ham maqsadiga yetadi. Bu martabani olihimmatlar qachon da`vo qilibdi? Kimki da`vo qilsa, ulug`likni da`vo qilgan bo`ladi. Xudoning o`zi asrasinki, bu pastkash va o`zini hurmat qilmaydiganlarning ishidir. Hujjatul-islom G`azzoliy ham she`rni bilmasa (yozmasa), ayb emas, Buning uchun ahli dillar G`azzoliyni ma`zur tutadilar 57. Jahondan va jahon ahlidan Xuddi kuchli shamol yoki yashin kabi qochishni istayman Bu dunyodan qutulib, shunday bir olamni makon tutayki, Ko`zim qaytib bu jahon ahli yuziga tushmasin. 58. Ey dil, agar kishining muvofiq yori bo`lsa, Bu g`addor zamondan ko`ngli ozor cheksa ham zarari yo`q. Agar dardiga hamdardu g`amiga g`amgusori bo`lsa, Dunyo har qancha jafo qilsa ham kishining dardu g`ami bo`lmaydi. 59. Mening she`rim nimaga (arzirdi), men uni maqtashga uyalaman, So`zimning poyasi baland emasligi-yu, orqada qolganimni bilaman. Ahli dillar she`rimni o`qib, yig`laydilar deya olmayman, Agar ahli dillar (she`rimni o`qib) kulsalar ham men uchun kifoyadir. 60. Dunyo saroyiga uxlash va yeyish maqsadidyo Har lahza karvonlar kelib-ketib turady; (Ular bu yerda) bir nafas turmasdan ko`chish nog`brasi chalinady, Shuning uchun ham uni karvonsaroy deydilar. 61. Olim ham, johil ham inson qavmidan bo`lishiga qaramay, Ularning orasida yer bilan osmoncha farq bordir. Dur ham, do`l ham bulutdan paydo bo`lib, ko`rinishda bir-biriga o`xshasalar-da, Dur podshoh tojini bezab, do`l qora tuproqqa singadi. 62. Bu ne holki, mug`anniy talaffuzining yomonligidan She`rning ma`nosini tushunib bo`lmaydi. Bir kishi aytdiki: «Men bu she`rni yoddan bilardim, lekin (hozir) ma`nosini tushunmadim». Men dedim: «(Bu aslida) mening she`rim edi, lekin men ham hech narsa anglamadim». 63. Ey davlatmand, molingdan faqirlarga ehson qil, Karam qilishda fursatni g`animat bil Keksalikda qo`ling qaltnrab, pulni ham tutolmay qolishi mumkin, Binobarin, yigitlikda har tomonga pullaringni soch! 64. Qim to`g`ri-yu, ko`ngli pokiza bo`lsa, Dunyoning qorong`i zindonida uning kuni qoradir. Sham`ga boq: Xonadonning ravshani-yu, bazmlarning guli bo`lsa-da, |