SITTAI ZARURIYA
| 1. Otashin la`le, ki toҷi xusravonro zevar ast, Axgare bahri xayoli xom puxtan dar sar ast. 2. Shah, ki yod az marg n-orad, z-ӯst vayronii mulk. Xusravi be oqibat xusri bilodu kishvar ast.19 3. Qaydi zinat musqiti farru shukӯhi xusravist, Sheri zanҷirӣ zi sheri besha kamsavlattar ast. 4. Lozimi shohӣ naboshad xolӣ az dardi sare, «Kӯsi shah xoliyu bongi g`ulg`ulash dardi sar ast». 5. Bo dahoni xushku chashmi tar qanoat kun az on-k, «Har ki qon` shud ba xushku tar shahi bahru bar ast». 6. Xoҷa dil dar vaҷhu sar afkanda pesh az fikri axz, Sadr az bahri tama` binshasta chashme bar dar ast. 7. To buvad shayxi riyoӣ nuktagӯ dilrost ranҷ, To shitoro yax buvad, uryon zi sarmo muztar ast. 8. Aql xandad har chi gӯyand ahli zarq az voqea, Xanda orad harki xob andar fasonagustar ast. 9. Voizu tome`—gadoi non buvad, farqash hamin, K-in ba zeri minbar omad, on farozi minbar ast. 10. Tuxmi rasvoӣ dihad bar donai tasbehi zarq, Ore-ore, dona ҷinsi xeshro borovar ast. 11. Fiqhro chun illati makru hiyal sazad faqeh, Ne faqeh ast on, ki hafri illati fiqh andar ast. 12. Qozii purhila oyad bo siҷilli purguvoh, Mahzi kizb ast az baroi ҷargagӯӣ mahzar ast. 13. Ҷonibi ҷavr ar bigirad ahl beshak ҷohil ast, Ҷohil ar yobad xalos az ҷahl, ilmash mazhar ast. 14. Rahravoni borkashro sahl donoshomi faqr, Dar dahoni noqa xori xushk xurmoi tar ast. 15. Lofi bevaҷhi hakim omad ba nazdi ahli dil, Ofati behad bar Aflotun agarchi afsar ast. 16. Nuktai nodon zi bahri rishxandi ӯ nakӯst, Mӯhrai xar darxuri tazyini afsori xar xast. 17. Har shab axtar bin chu bume chashm sar dӯxta, To chi kizb orad burun gar xud hama Bӯma`shar ast. 18. Charx ma`lulest k-az vay voҷib omad ehtiroz, K-ash bar a`zo har taraf xoli safed az axtar ast. 19. Gunbadi axzar, ki xunrezist korash, dur nest, Bargi hino axzar omad, lek rangash ahmar ast, 20. Dushman ast az dog`i ozor on ki hastat luqmaxӯr, Xanҷar ast az nuqtae onro, ki gӯi xanҷar ast.20 21. Sifla gar mirad pai iksunu atlas dur nest, Hast az bahri kafan kirme, ki abreshimgar ast. 22. Rahravonro foqavu ne`mat kunad man`i suluk, Asbi rah on ast, ki ӯ na farbehu na log`ar ast. 23. Chin ba rӯe nafganad shiddat, ki shaxsashrost hilm, Mavҷ azobe n-ovarad sarsar, ki nomash marmar ast. 24. Neshi tardoman buvad har mӯi mardi garmrav, Ҷoni batro har pare az boli shohin xanҷar ast. 25. Mardi purma`nӣ chi gar binӣ haqirash peshvost, Peshi ӯ kam, bal du marvoridro yak muzmar ast. 26. Mardi rahbinro dili maxfinamo v-on Ҷomi Ҷam, Xizrro obi hayot oinai Iskandar ast. 27. Gar sharaf n-az ashku sӯzi dil, buvad bar hamsaron Shӯshai yax sham`i kofurist, bal sofitar ast. 28. Tav`amoni bad buvad monand chun nahsu naҷas, Zodai neku mushobeh chun abiru anbar ast. 29. Mulki dil piru ҷavonro hast obodon zi ishq, Bonii Marvi kuhan Sanҷar zi nav ham Sanҷar ast.21 30. Rangi zardi oshiqi fonӣ buvad az tiri ishq, Hamchu safro, k-ash alif shinad ba pahlu asfar ast. 31. Nest sargardoni bahri ishqro hoҷat ba qayd, Kishtii girdobro girdob nekӯ langar ast. 32. Dil zi beishqӣ siyah boshad, zi ishq otashfishon, Hast az sardӣ zugol on, k-ӯ zi garmӣ axgar ast. 33. Masnadi iqboli oshiq gulxani devonagist, Farshi sanҷobi samandar tӯdai xokistar ast. 34. Noziri qasri buton ushshoqi zor az har taraf, Chun asironi arab girdi hisori Xaybar ast. 35. Aqlu ganҷi neknomӣ ishqu har dam olame, Xonadorӣ kori zan, lashkar nasibi shavhar ast. 36. Mardro xatti naҷot amvoҷi xunobi dil ast, Rindro hirzi qadah arqomi davri sog`ar ast. 37. Xorai xore asironro ba bolin muttakost, Ҷomai xunin shahidonro ba pahlӯ bistar ast. 38. Mardro yak manzil az mulki fano don to baqo, Mehrro yakrӯza rah az Boxtar to Xovar ast. 39. Siflaro har naqd, k-andar dast dorad, boqӣ ast, Xuftaro har aysh, k-andar xob binad, bovar ast. 40. Dallai purhila, k-ash shӯxest har sӯ ҷilvagar, Lӯ`batakbozist, inak xaymai ӯ chodar ast. 41. Devi rahzan don, na zan, on k-ӯ ba chashmat chun parist, Davri kitfi ӯ du bol afganda atfi me`ҷar ast. 42. Bar sari amvoli madfun zolimi naqshinqabo, Bar farozi ganҷ bo ҷildi munaqqash ajdar ast. 43. Toҷi zar bigzor, ey muzivu nazdikӣ guzin, Qurb memonad chu shud ayne, ki aqrabro sar ast. 44. Zarbati mard omad inak, on ki ozar xoniyash, Be zar Ibrohimro toҷ astu bo zar Ozar ast.22 45. Barmakash teg`i zabon har dam, k-az in rӯ sham`ro, Sar burand archi ba farq az shӯ`la zarrin mig`far ast. 46. Begunohro soxta ozurda az teg`i zabon, Notavon kardan ragi beranҷro az nashtar ast. 47. Hokimi norostiro oqibat sargashtagist, Davr gardad be alif onro ki gӯy dovar ast. 48. Xokiyon dar noi bolotar zi ҷabboron, ki mӯr Beh xiromad bar manor, az sher agarchi ahqar ast. 49. Zolimu odil na yaksonand dar ta`miri mulk, Xuk digar dar shiyori mulku dehqon digar ast. 50. Mulkro az mavkabi du shah vazad bodi futur, Chun zi qaysar qaysar omad, nukta hosil sarsar ast. 51. Dil, ki nabvad ҷam` dar maddi hayotash, kӯtahist, Az pareshonӣ qasirash xonӣ, on k-ӯ qaysar ast. 52. Mardi kosibro zi ranҷi kasb bar kaf obila, Shud daleli gavhari maqsud, k-ash dast andar ast. 53. Shud siroti mustaqimi saҷdasozon rostӣ, Shohrohi rahravi xoma xututi mistar ast. 54. Az bidoyat har chӣ ovardӣ, ba murdan on barӣ, Dar tufuliyat chӣ omӯzӣ, ba pirӣ az bar ast. 55. Mard az zan kam na dar gavhar chi gar boshad haqir, Dur zi bayza kam na dar qimat agarchi asg`ar ast. 56. Mehnati iflosi mufrit dar garonӣ Qof don, Qof chui shud foqa bshad gasht v-in mustankar ast. 57. Ahli himmatro zi nohamvorii gardun chӣ bok, Sayri anҷumro chӣ g`am, k-andar zamin ҷӯyu ҷar ast? 58. Nest barxӯrdan zi qavli hilagar chun qavli rost, Tarrai folizi bozigar na chun barzigar ast. 59. Zillat omad hosili xoin, ki mushon chun kunad, Bayzaduzdӣ on yake, zanbarkash in yak zanbar ast. 60. Chashm bar moli faqironand ummol ar barad, Shohsirishton mol memonand, ki quti lashkar ast. 61. Ma`nii shirin buvad shirin, chi gar soda-st lafz, Ham shakar boshad shakar, be nuqta garchi sukkar ast. 62. Ishq asfalro ba chashm a`lo darorad ҷilvagar, Sham`ro qomat bari parvona sarvi Kashmar ast. 63. Ey, baso nuqson, ki dar zimnash buvad yak nav` sud, Chun dafi luli darid az bahri maymun chanbar ast. 64. Bar mapar az avҷi rif`at, k-andar in dayri kӯhan, Bar farozi Isӣ az anҷum hazoron shabpar ast. 65. Olami dilro chi hoҷat zevar az charxi kabud, Gulshani Firdavsro zinat na az nilufar ast. 66. Har ki dӯzad chashm bar zar, hamchu abhar chashmi ӯ Loiqi nӯgi sinon monandi chashmi abhar ast. 67. Chashmi komil chashmai Xizr astu boshad hardu ayn, 3-in du har yakro kase k-ӯ yoft, umri bemar ast. 68. On ki dil bandad ba zar az faqr, boshad rizqi mahz, V-on chi dar rizqash buvad az faqr, faqri befar ast. 69. Az sharaf dandonai farshi gadoӣ faqr don, «Kunguri ayvoni shah az koxi kayvon bartar ast». 70. Bahri mushaf kunguri rahle, ki sozand ahli ҷoh, «Raxnaho don, k-ash ba devori hisori din dar ast». 71. Mone`i faqr ast shahro muddao, inak zi sar On chi nav dar dorad, andozad ba xokash bar dar ast. 72. Rah sӯi Haq behad, ammo hast aqrab rohi faqr, Bahri on-k «Al-faqru faxrӣ» guftai payg`ambar ast.23 73. Andar in rah on ki dorad gom bar gomi rasul, Arshparvozest, k-ӯ ham rohrav, ham rahbar ast. 74. Homii shar`i nabӣ Ҷomӣ, ki ҷomi shar`ro, Doshta bar kaf labolab az sharobi Kavsar ast. 75. On ki az ilmi fuzun az had nabiro voris ast, Balki az qavli nabӣ payg`ambaronro hambar ast. 76. Ravzai ra`yi munirash gulshane don, k-ash zi lutf, Qatrai ruxsorai har barg mehri anvar ast. 77. Gulshani tab`i rafeash ravzae don, k-az sharaf Tugmai perohani har gul sipehri axzar ast. 78. Charx az ilmash fitad yak sӯ, kuҷo ҷomi hubob? Zarfi daryoro pai sarpӯsh budan darx(v)ar ast. 79. Xotirash durhoi ma`niro buvad shoista durҷ, Charx bahri axgari anҷum munosib maҷmar ast. 80. Zoyad az kilkash hama abkori ma`nӣ gӯiyo, Um, ki dar xoma-st bikri ma`niyashro modar ast. 81. Bikri ma`nӣ xolati ҷonbaxsh agar zodash chi dur, Shud nabera Isӣ on kasro, ki Maryam duxtar ast.24 82. Ilmi royash az dilam sar zad bad-in son, k-abr sӯxt. Otash andar punba n-az oina, k-az tobi x(v)ar ast. 83. Oҷiz az te`dodi avsofi kamoli ӯst akl, Anҷumi gardun shumurdan kay tariqi a`var ast? 84. Dinpanoho, ahli dӯzaxro chu ummedi bihisht, Ҷoni xokiro havoi vasli on xoki dar ast. 85. Kolason, k-andar daruni g`uncha aftad, muddatest, K-orzui durri faqram dar dili g`amparvar ast. 86. Podshohe, k-ash gadoi faqr gashtan orzust, Chun gadoe boshad on k-ash podshohӣ dar sar ast. 87. Orzui murdanam dar zulmati ҷonbaxshi faqr, 3-orzui murda sӯi zindagonӣ aksar ast. 88. Tuxmi idboram damodam dardi dil bor ovarad, Ayb nabvad gar bad-in son donaro z-inson bar ast. 89. Bar tan az na`lu alif tanho na dardam shud ayon, Bas, ҷarohat z-on kamonu tiram andar paykar ast. 90. Yak nazar afkan, ki mustasno shavam z-abnoi ҷins, Sag, ki shud manzuri Naҷmiddin sagonro sarvar ast. 91. Sham`i himmat g`urfai g`amro ba maqsad mӯmiyost, Nuri axtar kishtii shabro ba sohil rahbar ast. 92. Dar tatabbӯ` kardani in nazm ozodam zi ta`n, Tobei sunnat buvad har k-ӯ nabiro chokar ast. 93. 3-iltifotii xotirat in nuktai shirin marost, Hamchunon k-az partavi xurshed nayro shakkar ast. 94. Dar adad abyoti ӯ sad kam yak omad, gӯiyo Har yakero ravnaq az yak nomi hayyi akbar ast. 95. Mesazad har bayti ӯ gar gӯyamash Baytullah ast, Az matonat v-az libosi asvadash, k-andar bar ast. 96. Lek ҷanbi charx k-ӯ boshad xususan purnuҷum, Huqqae chu-bvad giriftam, pur zi durri azhar ast. 97. «Tӯhfat-ul-afkor» agar nomash niham navbad aҷab, Tӯhfa nazdat chun zi bahri fikratam in gavhar ast. 98. Gasht «Yavmi ҷome`i shahri raҷab» ta`rixi on, Turfatar, k-on mohu rӯz itmomi ӯro mazhar ast.25 99. Toliboni rub`i maskunro zi zilli oliyat, Fayz bodo, to maqomi mehr chorum manzar ast. | III. «TUHFAT UL-AFKOR» (FIKRLAR TUHFASI) «DARYOI ABROR»GA TATABBU` 1. Podshohlar tojidagi qip-qizil la`l — boshda xom xayol pishiruvchi (etiltiruvchi) bir cho`g`dir. 2. O`limni eslamaydigan podshohning mamlakati vayron bo`ladi, oqibatsiz shoh (Xusrav kabi) yurtiga ziyon keltiradi. 3. Zeb-ziynatga hirs qo`yish shohona shon-shavkatni barbod etadi, o`rmon sheriga nisbatan zanjirband sherning savlati ko`rimsizdir. 4. Shohning bosh og`rig`idan xoli bo`lishi maholdir, «Katta nog`oraning ichi bo`shu g`avg`osi boshni og`ritadi». 5. Qurigan og`iz va namli ko`zga qanoat qil, ho`lu quruqqa qanoat qilgan quruqlik va dengiz podshohidir. 6. Xoja bir narsa olishdan oldin andisha qilib, xijolat chekadi, qozi tama` qilib, eshikka mo`ltirab turadi. 7. To riyokor shayx safsatasini bas qilmas ekan, ko`ngil og`riyveradi, to qishning sovug`i ketmasa, yalang`och kishi iztirob chekaveradi. 8. Hiylagarlar gapirib beradigan har qanday voqeadan aql kuladi, tushida afsona aytuvchi (alahsirovchi) odam kulgi qistatadi. 9. Ta`magir voiz — non tilovchi gadoga o`xshandi, ular o`rtasidagi farq—biri minbar ustida, boshqasi minbar ostida bo`ladi. 10. Riyokorlik tasbehining donalari rasvolik urug`ini undiradi, darvoqe, urug` o`z jinsiga mansub meva beradi. 11. Faqih (shariat olimi) fiqh (shariat ilmi)ni makr-hiyla quroli qilib olsa, u faqih emas, fiqh kasaliga mubtalo bo`lgan kishidir. 12. Hiylagar qozining ko`p shohidlar guvohligida guvohnomani to`ldirgani yolg`ondir, guvohnoma qozining martabasi uchun kerakdir. 13. Jabru jafo yo`lini tutgan el, shubhasiz, johildir, johil jaholatdan qutuldimi, demak, ilm hosil qilibdi. 14. Suluk yukini ko`taruvchi hammollarga faqrlikka chidashni oson deb bilgin, tuyaga og`zidagi qurigan tikan yangi, toza xurmodek tuyuladi. 15. Oriflar nazdida donishmandning o`rinsiz lofi, Aflotun boshiga toj, bo`lsa ham, balo-ofatlar keltiruvchidir. 16. Eshakmunchoq eshak no`xtasini bezashga munosib bo`lganidek, nodonning safsatalari ham uni masxara qilishga arziydi. 17. Har oqshom yulduzga boqsang boyo`g`lidek senga tikilib turadi, o`zi aldoqchi bo`lgan yulduzlar qanday shumlik keltirishi mumkin? 18. Charx bir xastadurkim, undan ehtiyot bo`lish lozim. Chunki, a`zosining har tarafida yulduzlardan oq xol (dog`lar) bor. 19. Ko`k gumbaz (falak, osmon)ning ishi qon to`kishdan iboratdir, hinoning ham bargi ko`ku ammo rangi qizildir. 20. Luqmaxo`r bo`g`zing ozor beruvchi dushmaningdir, sen hanjar (bo`g`iz, halqum) deganing nuqtalardan yasalgan xanjardir. 21. Agar razil (pastkash) odam atlasu shohi (liboslar) kiyish uchun umrini barbod qilsa ajablanmaslik kerak, pilla qurti ham o`ziga ipakdan kafan to`qiydi. 22. Tariqat yo`lchilarining sulukiga boylik ham kambag`allik ham mone bo`ladi, safar oti na semiz, na oriq bo`lishi kerak. 23. Suluk mashaqqatlari halim odamning peshonasiga ajin sololmaydi, kuchli shamoldan hosil bo`lgan to`lqin suvdan marmarni chiqarib tashlolmaydi. 24. O`rdak joniga qarchig`ay qanotining har bir pati xanjar bo`lib botganidek, solik badanidagi har bir tuk fosiqqa alamli nish bo`lib qadaladi. 25. Oqil kishi faqirlarga peshvolik qilsa ham kamtarlik qiladi, ikki marvaridni bir yerga pinhon qilgandek (yaxshiligini yashiradi). 26. Yo`lboshchi (murshid)ning yashirin narsalarni ko`rsatuvchi dili go`yo jomi Jamdir, Iskandar oinasi Xizrga obi hayot (tiriklik suvi)dir. 27. Ko`z yosh va qalb iztirobidan sharaf bo`lmasa, xotinlaringga yax sumalagi kofuriy sham` kabi balki undanda sofroq tuyuladn... 28. Nahs va najas kabilar yomonlikdan tug`ilgan egizaklardir, yaxshilikdan tug`ilganlari mushku anbarga o`xshaydi. 29. Yoshu qarining ko`ngli ishq bilan oboddir, qadim Marv binokori (sulton) Sanjar, (yodgorliklari tufayli) har doim ham Sanjardir. 30. Safro so`zidagi «alif» biqiniga o`qdek qadal-sa, asfar (sap-sarig`) bo`lgani kabi foniy oshiqning yuzi ishk o`tidan sarg`aygandir. 31. Ishq dengizida sargardon bo`lgan oshiqqa kishanning hojati yo`q, girdobdagi kemaga girdobning o`zi yaxshi langardir. 32. Ishqsizlikdan ko`ngil qaro bo`lsa, ishq tufayli o`tlar sochadi, sovuqlikdan ko`mir, issiqlikdan cho`g` bo`ladi. 33. Oshiqning iqbol taxti devonalik gulxanidir, samandarning kulrang to`shamasi bir to`da kuldir. 34. Sanamlar qasrining nazoratchilari har tarafdan kelgan intizor oshiqlar bo`lib, ular xuddi Xaybar qal`asi atrofida turgan arab asirlariga o`xshaydi. 35. Aql — yaxshi nom chiqarishning xazinasi, ishq — ulug` bir olam, ro`zg`or tutish — xotin ishi, lashkar bo`lish erning nasibasidir. 36. Chin orifning najot xati — yurak xunobi (qon suvi)ning to`lqinlari bo`lib, rindning qadah tumori (duosi) may piyolasi atrofidagi xatlardir. 37. Xorliq xarsangi asirlar suyanadigan yostiq bo`lib, qonli kiyim shahidlar yonboshiga ko`rpa-to`shak (kafan)dir. 38. Haqiqiy orifga fano mulkidan to baqo mulkigacha bir manzil deb bil, quyoshga sharqdan g`arbgacha bir kunlik yo`ldir. 39. Xasis odam qo`lidagi har bir aqchasini abadiy deb o`ylaydi, uxlagan odam tushida ko`rayotgan har qanday kayfu safolarga ishonadi. 40. Hiylagar, makkora xotin har tarafga sho`x jilva qiladi. U bir nayrangboz — qo`g`irchoqbozdurkim, uning kapasi chodiridir... 41. Ko`zingga paridek ko`ringan xotinni yo`ldan ozdiruvchi shayton deb bil, yelkasi atrofidagi ikki qanoti (qo`li) yopinchig`ining sherozasidir. 42. Ko`milgan mollar boshida o`tirgan naqshin libosli zolim, xazina ustida yotgan olachipor ajdardir. 43. Ey zolim jafokor, oltin tojdan kech, Haqqa yaqinlik yo`lini tanla, «aqrab» (chayon) so`zining boshidagi «ayn» harfini olib tashlasang, «qurb» (yaqinlik) qoladi. 44. Sen «ozar» deydigan bu olovrang zarni himmat ahli tepib o`tadilar, zarsiz Ibrohim (payg`ambar) tojdor uning butparast otasi — Ozar zarli edi... 45. Har doim tiling tig`ini tortavermaki, shamning boshida shu`ladan oltin dubulg`asi bo`lsa ham boshini kesadilar. 46. Gunohsiz odamga til tig`i bilan ozor berish, sog` tomirga nishtar urib, darmonsiz qilgan kabidir. 47. «Dovar» so`zidan «alif» harfi ketsa, «davr»ga aylanganidek, adolatsiz hokim oqibat sargashta bo`lur. 48. Xoksor kishilar darajada jabbor (jabr qiluvchi)lardan yuqori turadilar, chumoli sherdan o`ta kichik bo`lsada, minorada qulay yuradi. 49. Yurtni obod qilishda zolim va odil podshoh teng (barobar) emas, erni shudgor qilishda cho`chqa boshqayu dehqon boshqa. 50. Mamlakatga ikki podshohning xos mulozimlaridan xarob etuvchi shamol esadi, «qaysar», «qaysar» so`zidan «qay» olib tashlansa, «sarsar» (kuchli bo`ron) qoladi. 51. Podshoh hayotining uzayishidan ko`ngil to`lmasa, noqislik paydo bo`ladi, parishonlikdan «qasir» (qisqa) so`zini «qaysar» (podshoh) deb o`qiysan. 52. Kasb mashaqqatidan kosibning qo`lida paydo bo`lgan qabariq, maqsad gavharining qo`lga kiritilganligidan nishonadir. 53. Sajda (ibodat) qiluvchilarning siroti mustaqim (Haq yo`l)dan yurganlik alomati to`g`rilikdir, sayohatchi qalamning katta yo`li — chizg`ich xatlar (chiziqlar)idir. 54. Boshda nima hozirlagan bo`lsang, o`lganingda (oxiratda) o`shani olib ketasan, yoshlikda nima o`rgangan bo`lsang, qarilikda yodingda turgan bo`ladi. 55. Er bechorahol bo`lsa ham, xotindan kam emas, durning qiymati past bo`lsa ham, tuxumdan kam emas. 56. Haddan ortiq kambag`allik mehnatini Qof tog`idan og`ir deb bil, «qof»—«foqa» kambag`allik so`ziga aylansa, juda xunukdir. 57. Himmat ahliga falakning notekisligidan ne zarar? Yulduzlar sayr etganda yerda anhoru jarlar bo`lsa ne g`am? 58. Hiylagarning so`zidan rost gapdek foydalanib bo`lmaydi, masxaraboz polizidagi sabzavotlar dehqon polizidagi sabzavotlardek emas. 59. Xoin tubanlik bilan hosilni qo`lga kiritadi. Tuxum o`g`irlaydigan sichqonlar xuddi shunday qiladilar: biri zanbar bo`lib hosilni bag`riga bosib oladi. Ikkinchisi zanbar tashuvchi bo`lib uni sudrab ketadi... 60. Amaldorlarning ko`zi kambag`allarning molidadir shohparastlar lashkar ovqati bahonasida ularni olib ketadilar va mol yig`adilar. 61. Lafzi sodda bo`lsa ham «shirin»ning ma`nosi shirindir, nuqtasiz «sukkar» yozilsa ham shakar shakar bo`ladi. 62. Ishq tuban kishini ham ko`zga olijanob qilib ko`rsatadi, parvonaga shamning qomati Kashmir sarvi (go`zali) kabidir. 63. Ko`p nuqsonlar borki, ichida bir navi foydalar ham bo`ladi, lo`lining yorilgan chirmandasi maymun uchun o`ynaydigan chambaragdir. 64. Bu ko`hna dunyoda yuksaklarga intilib, manfaat izlamaki, Iso alayhissalomdan yuqorida yulduzlardan minglab ko`rshapalaklar bor. 65. Ko`ngil olamiga zangori olam ziynatining hojati yo`q, Firdavs gulshanining bezagi nilufardan emas. 66. Kimki, nargis ko`zidek zarga ko`z tiksa, ko`zi nargis ko`zidek nayza uchiga munosib bo`ladi. 67. Komil insonning ko`zi Xizr chashmasidir, kim-ki bu ikki chashmadan birini topsa, abadiy hayotga erishgan bo`ladi. 68. Kimki, zarga ko`ngil qo`ysa, faqrlik (maqomi) dan quruq qoladi, rizqida faqirlikdan ulush bo`lsa, bu — dabdabasiz faqirlikdir. 69. Faqirlikni gadolik to`shanchisining chetlari sharafidan deb bil, podshoh ayvonining kungurasi Zuhal (Saturn) qasridan balandroqdir. 70. Mansabdorlarning Qur`on qo`yish uchun yasatgan lavhlarining kungurasi din qo`rg`oni devori eshigining raxnalaridir. 71. Podshoh faqirlikka mone bo`luvchi narsalardan xalos bo`lishni istasa, tadbiri shuki, tasarrufidagi barcha mollarini qaytadan tuproqqa tashlasin. 72. Haqqa olib boradigan yo`llar ko`p, ammo tez eltuvchi va yaqin yo`l—faqr yo`lidir, shuning uchun ham payg`ambar «alfaqru faxri» (faqirlik faxrimdir) degan. 73. Bu (Haqqa eltadigan) yo`lda payg`ambar bilan izma-iz borgan kishi Arshga parvoz qiladi, chunki u (payg`ambar) yo`l yuruvchi va yo`l boshlovchidir. 74. Payg`ambar shariatining homiysi bo`lgan Jomiy, Kavsar sharobidan labolab to`ldirilgan shariat qadahini qo`lida ko`tarib turibdi. 75. Ilmining haddan ortiqligidan u payg`ambarga vorisdir, balki nabining hadisiga ko`ra u payg`ambarlar kabidir*. 76. Ravshan fikrining bog`i bir chamandurki, har bir yaproq yuzidagi tomchi latofatda nurli quyoshdir. 77. Yuksak tabiatining gulshani shunday sharofatli bir bog`durki, har bir gul ko`ylagining tugmasi yam-yashil osmondir. 78. Ilmining ko`pligidan charx ham chetga chiqib turadi, qaerdan ham ko`pikli qadah daryo idishiga qop-qoq bo`lishga arzisin. 79. Uning xotirasi ma`no durlariga munosib quticha bo`lganidek, charx yulduzlar cho`g`iga munosib manqal (otashdon)dir. 80. Barcha bokira (asl va toza) ma`nolar uning qalamidan tug`iladi, go`yo qalamga onalik qilgan, bokira ma`nolarga ham onadir. 81. Bokira ma`nolar jonbaxsh holatlar vujudga keltirsa, hech boki yo`q, qizi Maryam bo`lgan kishiga Iso(payg`ambar) nabiradir. 82. Fikrining ilmi qalbimda porlab, go`yo bulutni yondirdi, paxta oynadan emas, quyosh haroratidan kuyib ketadi. 83. Aql uning mukammal sifatlarini sanashdan ojiz, bir ko`zi ko`r odam osmon yulduzlarini qanday sanab tugatadi? 84. Ey din homiysi — payg`ambar! Do`zax ahli jannatni umid qilganidek, xoksorlar joni eshiging tuprog`iga yetishishni havas qiladilar. 85. G`uncha ichiga tushgan shabnamdek, bir necha muddatdan beri g`amparvar ko`nglimda faqirlik durrining orzusi tushgan. 86. Faqr gadoligini istagan podshoh, podshohlikni orzu qilgan gado kabidir. 87. Tiriklikni orzu qilgan o`likdan ko`ra, jonbaxsh faqr zulmatida o`lmoqlik orzuyimdir. 88. Baxtsizligim urug`i uzluksiz dil dardi mevasini beradi, urug` qanday bo`lsa, o`shanday hosil berishi ayb emas. 89. Tanamda faqat taqa va alif dog`idan dardim ayon bo`lgani yo`q, ko`pincha o`q-yoydan badanimda jarohatlar paydo bo`lgan. 90. Bir nazar sol, jinsdoshlarimdan ayrilib turay. Najmiddin Kubroning nazariga tushgai it itlarga sarvar (boshliq, yetakchi) bo`ldi. 91. Himmat shami, g`am kulbasida maqsadga ulashtiruvchi mumiyo (davo) bo`lsa, yulduz nuri tundagi kemani sohilga etkaruvchi rahbar (yo`l boshlovchi)dir. 92. Bu nazm (qasida)ni tatabbu` qilganim uchun ta`nadan yiroqman, zero kimki, payg`ambarga chokar (xizmatkor) bo`lsa, sunnatga ergashgan bo`ladi. 93. Quyosh nuridan nay (qamish)da shakkar (paydo) bo`lganidek, xotiringni iltifotidan bu shirin nukta (nozik ma`noli so`z)lar hosil bo`ldi. 94. Qasida baytlarining soni bir kam yuz bo`lib, har bir baytiga boqiy va tirik bo`lgan Allohning bir nomidan ravnaq yetgandir* 95. Qasidaning har bir baytini Baytulloh (Ka`ba) desam arziydi, chunki egnida matonatdan tikilgan qora libos bor. 96. Lekin u, xususan yulduzlar bilan g`ujg`on charxning yonboshida bo`lsa, porloq dur to`la qutichaning egasi bo`lsam! 97. Nomini «Tuhfat ul-afkor» desam, ajablanadigan joyi yo`q, huzuringga fikrim dengizidan bu gavharni tuhfa qilib keltirdim. 98. Qasidaning yozib tugallanish tarixi «Yavmi jome`i shahri rajab» bo`ldi, ajabki, u oyu kun hisobi uning nihoya topganiga mazhardir. 99. To Quyosh to`rtinchi osmondan nur sochib turar ekan, er yuzida toliblarga oliy soyangdan fayzlar yetaversin! |