CXLI

Yana bir qushning savoli

Yana bir soyil dedi: «K-ey baxtiyor,
Chun oning ishqini qildim ixtiyor.

Nogahon vasliga bo`lsam sarfaroz,
Ne tilay ondin qilib zohir niyoz?

Ondin istar nimani avval bilay,
Vaslig`a yetgan zamon ondin tilay».

SXLII

Javob

Dedi Hudhud:— «K-ey shioring xomliq,
Hush vodisinda beoromliq.

Chun sanga ul maqsadu maqsud erur,
Ondin o`zga boru yo`q nobud erur.

Chun muyassar bo`ldi matlubing sening,
Kirdi og`ushungg`a mahbubung sening.

To yiroqsen — ko`nglunga o`ldur havas,
Joninga yo`q ondin o`zga multamas.

Emdikim topting, qilib qat`i firoq,
Istamak ne bo`lg`ay ondin yaxshiroq!

Uldurur chun tan bila jondin murod,
Ondin o`zga ne bo`lur ondin murod!

Topqoch oning g`ayridin ko`nglungni uz,
Boru yo`qungni oning ishqida tuz».

CXLIII

Hikoyat

Bu Said ul g`arqi daryoi vusul,
Kim oning vasfida ojizdur uqul.

Ulki zotig`a laqab Xarroz edi,
Tunu kun matlub ila hamroz edi

Makkada bir kun duo vaqtida xayl,
Qildilar haqdin murod istarga mayl,

Ul xaloyiq avliyoulloh edi,
Barcha haq asroridan ogoh edi.

Barchasi taqvoyu toat aylabon
Haqni istarg`a munojot aylabon.

Yuzni surtib barcha Baytullohg`a
Oshnolig` istab ul dargohg`a,

Lek ul sirri haqoyiq mahzani,
Vasl bog`i gullarining gulshani.

Ul talab ahli aro xomush edi.
Ko`ngli vahdat jomidin behush edi.

El duo qilg`onda nogoh solsa ko`z,
Og`zig`a gohi kelur erdi bu so`z —.

Kim: Ilohiy har ne xalq aylar talab,
Men topibmen chekmayin ranju taab.

Senki, el matlubisen — men topmisham,
Istamakdin lojaram ko`z yopmisham.

Sendin ayru chun emasmen bir nafas,
Lag`v erur topqonni qilmog`lig` havas.

Men chu vasling birla topmishmen kushod,
Bu talab ahlig`a ham bergil murod».

SXLIV

Yana bir qushning savoli

Yana bir soyil dedi:— «K-ey ilmkesh,
Bu safarkim ko`nglumizni qildi resh.

Qat` o`lub shah bazmig`a bo`lsaq anis,
Tuhfai vojibdurur bexad nafis.

Shahni ko`rmak tuhfai, maqbul ila,
Bizni ondin ogoh et ma`qul ila».

SXLV

Javob

Dedi Hudhud: — «K-ey savoling xub erur,
Tuhfakim shoh ollida marg`ub erur.

Bir nima topqilki noyob o`lg`ay ul,
Yo`qki la`li durru serob o`lg`ay ul.

Bordur ul mahzanda naqdi behisob,
Durru gavharg`a xud onda nehisob.

Ul maloik toatu taqvosidur,
Pokravlarning sharif anfosidur.

Zuhd ahlidin ibodat onda ko`p
Javhari taqvoyu toat onda ko`p.

Anbiyodin ham riyozat beadad,
Avliyodin ham ibodat beadad.

Harnekim ondin sharif o`lmas gumonn,
Ul hamondur ondau tufroq hamon.

Lek anda tuhfa so`zu dard erur
Bir asarlig` ohi g`amparvard erur.

Borgohi izzu istig`nodur ul,
Yuz tuman ming arshdin a`lodur ul.

Onda ko`ptur izzu istig`nou noz,
Ulki yo`qtur ul erur ajzu niyoz.

Sen o`zung birla niyozu dard elt,
Jismi zoru joni g`amparvard elt.

Kim bu tuhfa yo`qtur ul dargohda,
Ne tilar ajzu zabunlug` shohda.

Onda yetkur so`z ila dardu fano,
Istar o`lsang o`zni qilmoq oshno.

CXLVI

Hikoyat

Shahriyore bor edi shahlarg`a shoh
Olam ahli boshida zilli iloh.

Toju mehru onda kavkabdin guhar,
Mulki Xovar haddidin to Boxtar.

Bor edi bir o`g`likim, charxi ko`hun,
Ko`rmamish erdi oningdek sarvbun.

Husn avji uzra tobon axtar ul,
Lutf durji ichra raxshon gavhar ul.

Ham sabohat shomida sham`i tiroz,
Ham malohat gulshanida sarvi noz.

Shoh ani asrab nihoniy qasr aro,
Husnidin o`t tushmasun deb asr aro.

Dahr aro ofat tusharni chog`labon,
Otlanib tushmak yo`lini bog`labon.

Ul qilib gulshan haramida maqom
Bog` aro tovusdek aylab xirom.

Shah chu chiqmoqdin anga mone` bo`lub,
Ul chamanda aysh ila qone` bo`lub.

Nogahon chekti ajal jomini shoh,
Taxtni shahzoda qildi jilvagoh.

Xutbai davlat o`quldi zotig`a,
Sikkai rif`at so`quldi otig`a.

Otlanib bir kun tamosho qilg`ali,
Ko`ngli mulki sayridin ochilg`ali.

Kirdi ofat solg`ali maydon aro,
Soldi gardun sayrini javlon aro.

Ot chopib maydonda chavgon o`ynadi,
Xalq boshin go`y etib jon o`ynadi.

Qaysi jonibkim, takovar surdi tez,
Shahru mulk ahliga soldi rustaxez.

Ko`rgan el devonau zor o`ldilar,
Ishq domig`a giriftor o`ldilar.

Ofate solib ulusqa bas azim,
Yondi gulshan sori andoqkim nasim.

Shahr xalqi «yo rab»u g`avg`o chekib,
Ishqidin faryodu vovaylo chekib,

Qolmayin oni erishtilar bori,
Qasru bog`iga yetishtilar bori.

Shohi zolim aylabon mulkin xarob,
Tushtiyu qildi xaloyiqqa itob.

Kim: «Bu g`avg`o ahlini haryon surung
Ketmaganlarni jazog`a yetkurung!»

Necha surdilar — xaloyiq ketmadi,
Sa`yu ko`shish onda ko`p sud etmadi.

Shahr xalqi sarbasar majnun bo`lub,
Balki majnundin dog`i afzun bo`lub.

Tunu kun oshiftau devonavor,
Tuttilar shah bog`i davrinda qaror.

Shayxu shobu rindu zohid xosu om
Qildilar ishqu junun ko`yin maqom.

Shah chu elning sa`b ko`rdi holatin,
G`olib o`z holiga dog`i hayratin.

Ko`rdi bu g`avg`onikim — poyoni yo`q,
Chora qilmog`lig` anga imkoni yo`q.

Ul xaloyiq sori payg`om ayladi,
Bir kishidin bo`yla e`lom ayladi.

«Kim, bularkim ishqima mag`lub erur,
Har biri bir shevag`a mansub erur.

Har kim o`z fannida qilsun ehtimom,
Hirfasidin aylasun bir ish tamom.

Bori om o`lg`onda hozir aylasun,
Har kim o`z fazlini zohir aylasun.

Ko`ngluma xush kelsa har kimning ishi,
Ollima bo`lsun mulozim ul kishi.

Oni o`z bazmim aro damsoz etay,
Suhbatimda hamdamu hamroz etay.

Dilpisandim bo`lmasa bo`ynin uzay,
Ko`p uqubat birla oni o`lturay».

Bo`yla hukm etti chu shohi zulmfan,
Tushti ushshoq ollida behad mihan.

El bo`lub bu va`dag`a umidvor,
Ishlari keynicha tuttilar qaror.

Kecha-kunduz say` etib el sarbasar,
Ahli fazlu ilmu har ahli hunar,

Barcha ishtin o`zni ma`zul ettilar,
Shoh buyurg`on ishga mashg`ul ettilar.

Bordi olim nusxa tasnif etgali,
Ketti mutrib savt ta`lif etgali.

Shoir etti madhgustorlik ayon,
Kim anga qilg`oy nazar shohi zamon.

Surdi munshi vasfi uzra xomani,
Kim pisand etkaymu shoh ul nomani.

Zargar o`ltirdi ayon aylab hunar,
Kim yasag`ay shohg`a loyiq kamar.

Jomabof omada qildi korgoh,
Qilg`ali zarbaft oni kiymakka shoh.

Oshkora ayladi najjor taxt,
To`qtag`ay deb onda shohi nekbaxt.

Ayladi qavvos o`zin san`atqa band,
Shohg`a tushkaymu deb ul dilpisand,

O`qchi aylab o`zni mehnatqa asir,
Kim bu shoyad shahg`a bo`lg`ay dilpazir.

Hosilo ul shahr elidin xosu om,
O`z ishiga har bir aylab ehtimom,

Kim bu shoyad shohg`a tushgay qabul,
To murodig`a oning bo`lg`an husul.

Garchi kelsa ollig`a ranju taab,
Bo`lg`ay ul komu murodig`a sabab.

Bir kecha ishratgohidin chiqti shoh,
Xalq shahkorig`a aylay deb nigoh.

Bir-ikki mahram nadimi birla ul,
Tutti shabravlar kibi shahr ichra yo`l.

To ul el ahvolig`a solib nazar,
Barchaning sarvaqtig`a qilgay guzar.

Qaysi bir ishgaki qildi iltifot,
Dedi ko`nglida shahi oliy sifot:

«Kim bizning maxzanda bu ish bordur,
Balki mundin yaxshiroq bisyordur!»

Toki yetti bir g`aribi zorg`a,
Oshiqi ozurdai afgorg`a.

Oni qilg`on ishq jondin noumid,
Hajr paydou nihondin noumid.

Bag`rining xunobini ul notavon,
Ko`z yo`lidin har taraf aylab ravon.

Qon bila tufrog` aro ko`nglida tob,
Nim bismil qushdek aylab iztirob.

Har dam o`zga nolau afg`on tuzub,
Nolau faryodi el ko`nglin buzub,

Ishq tig`i xasta ko`nglin chok etib,
Ko`nglin o`zluk mehnatidin pok etib.

Ishq javridin chekib oncha ano,
Kim vujudin aylabon mahzi fano.

Bu fano tufroqqa aylab oni past,
Har sari muyig`a solib yuz shikast.

Debki: «O`z fannida har oshufta hol,
Ko`rguzub ayni mahoratdin kamol.

Tongla shah bazmini aylab jilvagoh,
Har biriga lutflar ko`rguzsa shoh.

Mangakim yo`q tuhfai juz ohu dard,
Naylab o`lg`aymen olarg`a ham nabard?!

Lutf bo`lsa yo siyosat shohda,
Kim manga yo`l bergay ul dargohda.

O`zni loyiq lutfu ehsong`a demon,
Kim siyosat qilg`oli ham arzimon.

Koshki tig`i siyosat sursa ham,
O`z qilichin bo`ynuma yetkursa ham,

Umrdin muncha sharaf basdur manga!
Kom mundin o`zga ermastur manga!

Lek chun yo`q menda oncha e`tibor,
Qatlig`a dog`i umidim qoyda bor.

Voykim, muhlik erur dardu g`amim,
Ondin o`z holimg`a bo`lmish motamim».

Shoh ko`rgach bu g`arib ahvolni,
Bu g`aribi zorg`a bu holni.

Ko`ngliga aylab asar mehr etti fosh,
Kirdi ul vayrong`a ondoqkim quyosh.

Lutf ko`rguzdiyu ko`nglin ovladi,
Balki ruhin jism uyidin qovladi.

Oshiqi bechora ko`rgach bo`yla xol,
G`oyati hayratdin o`ldi gungu lol.

Qildi ul holatdin aylab ko`ngli g`ash,
Mehmon ollida jonin peshkash.

Bil bu nav` o`lmakni jondin yaxshiroq,
Ming hayoti jovidondin yaxshiroq.

Bo`yla o`lmak odamig`a bersa dast,
Odam ermas jong`a bo`lsa poybast.

Qildi oni ishq aro ul dardu so`z,
Ruhi sham`in mash`ali getifuro`z.

Ashku kuymak sham`ini har tiyra shom,
Ko`rki, aylar mehrg`a qoyim maqom.

Foniyo istar esang maqsadg`a yo`l,
Ohu so`zu dard ila xursand bo`l!

SXLVII

Yana bir qushning Hudhuddin savoli

Yana bir soyil dedi: «K-ey pok qush,
Rahbarliq fannida cholok qush.

Bo`ldi bu yo`l shiddati haddin fuzun,
Tuli oning xud nihoyatdin uzun.

Bu balo dashtin qachon qat` etkobiz,
Asli manzilg`a ne yanglig` yetkobiz?

Bizni bu ishtin xabardor aylagil,
Sur`atu oromin izhor aylagil.

Sharh qil og`oz ila anjomini,
Avval emgok so`ngra ayshu komini».

SXLVIII

Javob

Dedi Hudhudkim: — «Ayo rahrav rafiq,
Bu savoling voqe` o`ldi bas daqiq.

Chun so`rarsen bu safar kayfiyatin,
Manzilu vodiy nashotu shiddatin.

Kim necha vodiyu manzildur bu yo`l,
Emdi men sharh aylayu sen voqif o`l.

Ollimizda yetti vodiydur¹ azim,
Har birida behadu andoza biym.

Lek har vodiyda manzil behisob,
Kim hisobidin qilur tab` ijtinob.

Etti vodiy aslu manzillar furu`
Ayloli ul asl sharhig`a shuru`.

Vodiyi avval — Talab vodiysidur,
Boshlag`on ul yon sharaf hodiysidur.

Ishq vodiysidur ondin so`ngra bil,
Ul o`t ichra boru yo`qni o`rtagil,

Ishq chun qildi vujudingni adam,
Ma`rifat vodiysig`a urdung qadam.

So`ngra Istig`nog`a vodiydur vase`
Pastdur junbida bu charxi rafe`.

Vodiyi Tavhid bil, ondin nari,
Fard bo`lmoq necha borsang ilgari.

Mundin o`tsang vodiyi Hayratdurur,
Vodiyi Hayratda ko`p shiddatdurur.

Borchadin so`ng vodiyi Faqru fano,
O`tmas ondin sayr ila solik yano.

Qat` o`lur munda suluk ahlig`a gom,
Ish bo`lur o`zga qilig` birla tamom.

Lek manzildin xabar bermas birav,
Kim bu yo`ldin yonmadi bir rohrav.

Bu yetti vodiy dog`i ijmol erur,
Lek tafsilida ko`p ishkol erur».

CXLIX

Talab vodiysining sifati

— «Chun Talab vodiysig`a qo`ysang qadam,
Ollingg`a har dam kelur yuz ming alam.

Har dam anda yuz malomat yuzlanur,
Har nafas ming sa`b holat yuzlanur.

Istamak ranji ko`ngulni zor etar,
Topmomog`lig` ruhni afgor etar.

Jonni kuydurmak bo`lub mahrumluq,
Vaslining mi`odi noma`lumluq.

Ranju ko`shish sanchibon jismingg`a nesh,
Dardi noyob aylabon joningni resh.

Istabon topmay duri noyobni,
Mundadur tark aylamak asbobni.

Molu mulku har nedur solikka band,
To`rt takbiri fano urmoq baland.

Har nekim g`ayri talabdur tashlamoq,
O`zni maqsad manzilig`a boshlamoq.

Qolmasa olam mato`idin jihot,
O`zga nav` o`lg`ay sanga ul dam sifot.

Ganjdin yetkay asar vayroninga,
Zoti nuridin yorug`lug` joninga.

Ul yorug`lug` shavq o`tin tez aylagay,
Kim talab raxshin sabukxez aylagay.

O`zda topqaysan talabni birga yuz.
Tog`lar bo`lg`ay sening ollingda tuz.

Joninga yetkay talabning rohati,
Qolmag`ay ranju taabning shiddati.

Durg`a topqon soyi ko`nglung xosliq,
Bo`lg`oy osonroq sanga g`avvosliq.

Lam`a ko`rguzgan soyi mehri visol,
Aylagay shoming saharg`a intiqol.

Ollinga kelsa agar pili damon,
Ko`rgosen pashsha hamonu ul hamon.

Gar yo`lungni tutsa yuz sheru palang,
Bo`lg`ay ollingda nechukkim mo`ri lang.

Ajdahodin yetmagan ko`nglungda ranj,
O`yla bo`lmish bo`lg`ay ul mash`uf ganj.

Kufr ila imong`a urg`aysen ilik,
Bu tama`dinkim ochilg`ay bir eshik.

Chun eshik ochildi ne kufru ne din,
Ichkari kirgach qutuldung barchadin.

Kufru imon rohravg`a kesh emas,
Asl yo`lda bandi rohe besh emas».

SL

Hikoyat

— «Podshohe bor edi gardunjanob,
Maxzanu ganji sipohdek behisob.

Bor edi ul shahg`a bir zebo o`g`ul,
Bo`lg`udek Yusuf oning ollida qul.

Mehri xovar husn aro sharmandasi,
Ko`yi tufrog`i uza afkandasi.

Sarv oning naxli qadig`a soyadek,
Oy uzori mehrig`a piroyadek.

Ham quyoshdek husn ila ofoqgir,
Ham qamardek eng bila gardun sarir,

Ko`zi har boqmoqta olamni buzub
Ishq elig`a o`zga olam ko`rguzub,

Jon olib la`li takallum aylasa,
Jon berib lekin tabassum aylasa.

Oshiqu shaydosi oning olame,
Olam ahli qatlidin ko`rmay g`ame.

Kofiru usruk ko`zi solib mudom,
Dinu imon ahli ichra qatliom.

O`t yolindek raxsh haryonkim surub,
Ul choqin birla jahonni kuydurub.

Olam ahli volau shaydo anga,
Lek mufrit nozu istig`no anga.

Ko`z uchidin xalq sori chun boqib,
Zulmi tig`idin tuman ming qon oqib.

O`lsalar ofoq eli parvosi yo`q,
Balki aylab qatl istig`nosi — o`q.

Ko`yida yo`l topmayin payki nasim,
Onda esmoqdin yetib jonig`a bim.

Gulshani sori esa olmay shamol
Kim topib har barg guldin go`shmol,

Bir kun ul sahroga surdi otlanib,
Yong`ali sahro fazosin aylanib.

Yuz tuman majnun edi dasht uzra zor,
Barcha ishqi shiddatidin beqaror,

Lek oning sori boqarg`a zahra yo`q,
Ko`zga ul jonib nazardin bahra yo`q.

Vaslig`a tolib vale yaxshi yamon,
Topmog`i lekin kishiga yo`q gumon.

Nogahon shahzodai farxunda far,
Soldi ul sahrodagi elga nazar.

Ko`zi tushti ikki zori xastag`a,
Ishq zanjiri bila vobastag`a.

Hukm chovushlarg`a qildikim yurung,
Ul iki devonavashni kelturung.

Surdi chun davlatsaro sori samand,
Yo`lida hozir ul ikki mustamand.

Ul birin mahbusi zindon ayladi,
Bu birin ollida sakbon ayladi.

Ul bo`lub bandilar ichra poyband,
Bu bo`lub zanjirilarg`a mustamand,

Bu baliyatda edilar muddate,
Tortar erdilar bu yanglig` shiddate.

Dardmande ayladi bir kun savol,
Kim: — «Nedur sizga bu mehnat ichra hol?»

Bu dedi: «Mehnat degan qaysi bo`lur,
Komu rohatdur mashaqqat ne bo`lur,

Menki ishqi ko`nglum ichra to`lg`ali,
Rozi erdim ko`yida it bo`lg`ali.

Garchi itlarga mulozim bo`lmisham,
Lek ul xayl uzra hokim bo`lmisham».

Ul dedikim: — «Ishq etib ko`nglumga zo`r,
Rozi erdimkim maqomim bo`lsa go`r.

Garchi holo band aromen ustuvor,
Vaslidin ko`nglum erur ummidvor».

Bu hikoyatlarni shohi mahjabin,
Eshitur erdi nihon aylab kamin.

Chun talabda bo`yla sodiq erdilar,
Ishq tavrida muvofiq erdilar.

Munbasit bo`ldi shahi xurshidvash,
Ko`ngliga so`zlar bag`oyat keldi xush.

Fahm chun bu nav` ixlos ayladi,
Ul ikovni mahrami xos ayladi.

Chun talabda sidqdin erdi asar,
Oqibat bu nav` toptilar samar».

CLI

Ishq vodiysining sifati

— «Chun Talab vodiysini qilding tamom
Qo`yg`ung ul dam Ishq vodiysig`a gom.

Ishq keldi mash`ali gitifuro`z,
Dema mash`al, shu`lai ofoqso`z.

Ishq aro har kimsa darxur bo`lmag`ay,
O`tqa loyiq juz samandar bo`lmag`ay,

Ishq aro poku qalandarliq kerak,
Shu`la bahrida samandarliq kerak.

Kuymak ishtur oshiqi devonag`a,
Shu`la ichra o`ylakim parvonag`a.

Dema ra`nolar ishi farzonaliq,
Ko`palak haddi emas parvonaliq.

Jilva aylar ko`palak gullar uza,
Tifllarg`a husnu zebin ko`rguza.

Qani pashmin kisvati devonadek,
Shu`lag`a urmoq o`zin parvonadek.

Ko`palakda garchi bo`lg`ay rangu hol,
Bo`lmag`ay parvona yanglig` so`zu hol.

Barcha qushning oti bulbul bo`lmadi,
To azaldin ishq aro kul bo`lmadi.

Kuymagan ishq ichra ermas ishqboz,
Oshiq ermas ulki ermas jongudoz.

Shod erur ishq ahli o`rtanmak bila,
Bo`lmag`ay bu sheva o`rganmak bila.

Ishq elining o`ti keldi xonaso`z,
O`ylakim ajdar dami vayronaso`z.

Fard emas ushshoq ko`ngli ohdin,
Ne chiqar juz dud otashgohdin.

Olam o`rtar ishqdin tushkan yolin,
So`znok etkon havodindur choqin.

Ishq o`tig`a oshiqi pok o`rtanur,
Barqdin andoqki xoshok o`rtanur.

Dema oshiq ko`nglini otashzada —
Kim oni ishq aylamish otashkada.

Gar tushar otashkada ichra kishi,
Ne bo`la olg`ay juz o`rtanmak ishi.

Kimsa bo`ldi ishq aro tushkan dam o`t,
O`tqa nekim tushti bo`ldi ul ham o`t.

Ishq o`rtar kim sorikim oylanur,
Kim tushar o`t davrasig`a o`rtanur.

Ishq sargardoni ermasdur uyun,
Kim erur jismig`a o`t tushkon quyun.

Ishq aro lozimdurur o`rtanmak — o`q,
O`t aro kuymakdin o`zg`a chora yo`q.

Ishq avjidin qayonkim tushti barq,
Jonni aylar shu`la selobida g`arq.

Ishq barqi xonumonni kuydurur,
Xonumon yo`qkim, jahonni kuydurur.

Tarki jon oshiqqa varzish onglag`il,
Yor uchun o`lmak kamin ish onglag`il.

SLII

Hikoyat

— «Asma`iy haj sari erdi rahnavard,
Ko`rdi bir manzil aro ashjoru vard.

Sabza birla gul aro bir chashma su,
G`ulg`uli hayvon suvidin nuktagu.

Ravshanu pokiza oshiq jonidek,
Orig` oning didai giryonidek.

Asma`iy ul suv yoqosida dame
O`lturub yuvdi zamiridin g`ami.

Tab`i ul manzilda ko`rgach intiqosh,
Ko`rdi chashma boshida bir taxta tosh.

Onda yozilg`onki: — «Ey ahli Hijoz¹,
Chorasin oning chu bilgaysiz bu roz.

Kimsa bo`lsa ishq zori naylasun,
Bo`lmasa sabru qarori naylasun?»

Asma`iy chekti qalam birla davot,
Yozdi ul tahrirning ostida bot:

«Kim bu varta ichra istar poklik,
Qilmasun fosh etkoli beboklik».

So`z javobin bo`yla chun soz ayladi,
Manzilidin rihlat og`oz ayladi.

Tonglasi aylab yana ul yon guzar,
Ul bitilgan toshqa soldi nazar.

Ko`rdikim ul xatki surmushtur qalam,
Burnog`i kotib yana surmush raqam:

«Kim agar ul oshiqi ozurda jon,
Bo`lsa poku tutsa ishqin ham nihon,

Lek ul shavqu muhabbat shiddati,
Tez o`lub, toq o`lsa oning toqati,

Vasl bo`lsa ehtiyoji naylasun,
Topmasa bu ish iloji naylasun?»

Asma`iy ko`rgach bu muhlik rozni,
Tortti kilki fusun pardozni.

Yozdikim: «Ul notavoni dardmand,
Kim anga ishq ichra yozdim bo`yla pand.

Topmasa ul pand birla ixtisos,
O`lsunu ishq o`tidin bo`lsun xalos».

Nosihi berahm bu muhlik javob,
Yozib o`tti chashmadin aylab shitob.

Bir kun aylab ul navohiyda hayal,
Tonglasi ul yon yana surdi jamal.

Kim yana oshiq javobin onglag`ay,
Bedili g`oyib xitobin onglag`ay.

Ko`rdi ul chashma boshinda bedile,
Ishq ichinda umridin behosile.

Oshkoro paykaridin zorlig`,
Rangu vaz`idin ayon bemorlig`.

Xalq ko`nglin buzg`udek holi oning,
Hal bo`lub ishq ichra ishkoli oning.

Boshin ul tosh uzra ul yanglig` urub,
Kim ikisin bir-biridin sindurub.

Chashma suvin qoni aylab lolagun,
Suv sari tosh ustidin boshi nigun.

Ul nasihatkim anga nosih yetib,
Bedil ul so`z birla tarki jon etib.

Jonni hijron shiddatidin qutqorib,
Ishq aro go`yo yotur o`zdin borib.

Asma`iy ko`rgach bu holi bul`ajab,
Ko`ngliga sanchildi yuz nishi taab.

To`nni chok aylab, amoma toshladi,
Pandi maqtulig`a motam boshladi.

Hol ko`rmaydur edi mundin qotiq,
Navha birla yig`ladi ochchiq-ochchiq.

Ko`nglin ul ish asru mahzun ayladi,
Chok etib bir oni madfun ayladi.

Chun shahid erdi halok o`lg`on badan,
Jismig`a qonlig` libos o`ldi kafan».

Foniyo, ishq ichra foniy bo`yla bo`l,
Bo`lmasa sabru shikebing, bo`yla o`l.

Kimga bu o`lmak nasib etsa xudo,
Yuz tuman jon bo`yla o`lmakka fido.

CLIII

Ma`rifat vodiysining vasfi

— «Ma`rifat vodiysin ondin so`ngra bil,
Dashti bopoyonlig`in nazzora qil.

Kimki bu vodiyg`a bo`ldi muttasif,
Topti anda hollarni muxtalif.

Vodiedur yuz tuman ming onda yo`l,
Ul bu bir kelmay, oningdekkim bu ul.

Ixtilofi juzv ila kul mundadur,
Kim taraqqiyu tanazzul mundadur.

Yuz tuman rahrav ko`rarsen beqaror,
Har biri bir yo`lni aylab ixtiyor.

O`z borur yo`lig`a har bir muftaxir,
Yo`lni aylab o`z yo`lig`a munhasir.

Bu oni tutmay musallam, ul muni,
Har bir o`zdin o`zga ko`rmay ul buni.

Pashsha onda rahnavardu pil ham,
Pashsha anda toyiru Jibril ham.

Musiyu¹ Fir`avn² onda rohrav,
Bil yaqinkim birdek ermas bu ikav.

Mahdiyu³ Dajjolg`a⁴ yo`l mazhabi,
Lek teng bo`lmay Masihu⁵ markabi.

Ahmadu Bu Jahl⁶ etib onda zuhur,
Bu tushub zulmatqau ul g`arqi nur.

Da`b anda sayr etib yaxshi yamon,
Mo``min onda soliku kofir hamon,

Lot losin dayr eli aylab panoh,
Ka`ba ahli lek lo iloha illalloh.

Kufr ahli lotni ogoh debon,
Lek islom ahli illalloh debon.

Muxtalif bo`lmay ne bo`lsun munda ish,
Chun bu yanglig` muxtalif bo`ldi ravish.

Mundin aytibtur nabii rohbar,
Kim ulusqa haq sari bo`lsa safar.

Istasang yo`l kasratig`a addu had,
Xalq anfosi bila teng bil adad.

Ham bari durdi emas, ham borcha sof,
Bizzaruradur ulusqa ixtilof.

Bu mahalda gar gadodur, gar muluk,
Har bir o`zga yo`l bila aylar suluk.

Nafs chun bo`ldi mahalli ixtilol,
Lozim o`ldi munda avsofu kamol.

Munda solikka tafovut bo`ldi fosh,
Anga mehrobu munga but bo`ldi fosh.

Bo`ldi o`z irfoni har kimga sifat,
Ko`p tafovut qildi paydo ma`rifat.

Har kishi o`z tavrida istab kamol,
Qildi vodiy tay qilurg`a ishtig`ol.

Gar suluk atvorida tag`yir edi,
Maqsadi lekin borining bir edi.

Yo`l agar egri edi yo erdi tuz,
Yo yiroq yoxud yaqin ko`rguzdi yuz.

Ba`zi o`ldi, ba`zi itti yo`l aro,
Ba`zi avvora bo`lub har qo`l aro.

Bo`lmadi har yo`lni chun qat` etmagan,
Bo`lmadi maqsadg`a dog`i yetmagan.

Ma`rifat xurshidi chun qildi tulu`,
Har kim o`z maqsudig`a aylab ruju`.

O`z sulukiga natoyij istadi,
Qilmoq o`z naqdini royij istadi.

Chunki partav soldi ul pokiza nur,
Bo`ldi harkimning kamolig`a zuhur.

Toptilar harkimki chekmish erdi ranj,
O`z suluki ranjining xurdida ganj.

Chun suluk ichra ko`p erdi ixtilof,
Ko`pragi durd erdi, lekin ozi sof.

Kim ravishda sofi erdi mashrabi,
Bor edi ul tobe`i shar`i nabi».

SLIV

Hikoyat

— «Bas munosibdur, eshit, bu mojaro,
Naql mundoqdurki: Hindiston aro.

Tushtilar bir nav` ila jam`i basir,
Yo musofirlig` bila yoxud asir.

So`ngrakim berdi alarg`a ro`zgor,
Maskanu ma`volari ichra qaror.

Bir kishi so`rdi: — «Ko`ribsizlarmu pil?»
Dedilar: — «Hov!» oytti: — «Ayting dalil!»

Chun alar ko`rmaydur erdilar oni,
Yaxshi ham so`rmaydur erdilar oni.

Har biri bir uzviga surtib ilik,
Hosil aylab erdilar ondin bilik.

Qo`llarin mas aylagan dedi: — «Sutun»,
Qornin etkon mas dedikim: — «Besutun».

Ul biri kim mas xartum ayladi,
Ajdaho andomi ma`lum ayladi.

Ul birikim tishlarin qildi bayon,
Dedikim ikki so`ngak bo`ldi ayon.

Quyrug`idin ulki ko`rguzdi xabar,
Dedi bir af`i osilmishdur magar.

Boshig`a ul birki surtub erdi qo`l,
Bir qiyoning tumshug`i sharh etti ul.

Ulki yetkurdi qulog`ig`a ovuch,
Dedi tahrik ichra ikki yelpiguch.

Borchasi um`yo yuzidin so`z dedi,
Garchi ul so`zlar bori voq`e edi.

Lek nuqson erdi taqrir ichra ko`p,
Yo`q edi tartib tag`yir ichra ko`p.

Chun hakimi komili hindu najod,
Pilbonlig` shevasida ustod.

Bo`ldi ul taqrirlarg`a mustame`,
Naql qilg`onlarg`a bo`lmay mumtane`.

Dedi har bir ulcha voqif erdilar,
Pil holidin nishone berdilar.

Bir-birining so`ziga aylab xilof,
Gar jadal qildilar erdilar maof.

Har biri o`z bilganidin dedi so`z,
Solmog`on erdi biri pil uzra ko`z.

Lek jam` o`lg`onda bu barcha sifat,
Pilg`a hosildur uldam ma`rifat.

Komili biynog`a chun erdi yaqin,
Betakalluf dedi bori so`zni chin».

SLV

Istig`no vodiysining bayoni

— «Vodiy ondin so`ngra Istig`nodurur,
Onda teng a`lou gar adnodurur.

Har dam istig`no yeli bo`lg`onda tez,
Solibon ofoq aro yuz rustaxez.

Yog`ib istig`no sahobidin yog`in,
Yuz tuman olamni suv eltur sog`in.

Etti daryo onda bir qatra matar,
Etti ko`k xashxosh chog`lig` muxtasar.

Etti do`zax onda bir uchqun kibi,
Sekkiz uchmog` onda bir shudrun kibi.

Mo`rlarg`a to``ma onda barcha sher,
Pashshasi pil ovlamoqqa bas daler.

Etti kishvar ichra shohe qahramon,
Bir gado onda hamonu ul hamon.

Tig`i qotil tortibon yuz ming cherik,
Ko`zga kelmay onda qoqimcha irik.

Ajdahokim ko`kni chekkay dam bila.
Onda yakson rishtai Maryam¹ bila.

Bo`ldi ming xayli maloik bartaraf,
Nogah odam kiydi bir toji sharaf.

Bo`ldi yuz ming jismdin begona ruh,
Toki kishtibonlig` oyin qildi Nuh.

Yuz tuman Namrudni² pashsha zalil,
Qildi to o`tni chechak qildi Xalil³.

Bo`ldi yuz ming tiflning qoni hadar,
To Kalimulloh⁴ bo`ldi tojvar.

Bog`ladi zunnor yuz ming ahli din,
To Masih anfosidin jon topti tin.

To`kti yuz ming qon bu zolim ko`hna dayr,
To Muhammad⁵ bo`ldi bir tun arshi sayr.

Munda yakson keldi yo`qu bor ham,
Ahli dinu zumrai kuffor ham.

Ming yil ar Zahhok⁶ ulustin to`kti qon,
To Masih o`lgan badang`a berdi jon.

Yoki Buxtunnasr qildi zulmu kin,
Yoki No`shirvong`a⁷ adl o`ldi qarin.

Ikkisining munda birdur hukmi bil,
Kel bu istig`no sari nazzora qil.

Yuz tuman xurshid agar bo`lsa adam,
Bo`ldi sog`in charxdin bir zarra kam.

Erga singsa yuz tuman bahri amiq,
Qatrai o`ksuldi, tutg`il, ey rafiq.

Kuysa gar yuz ming tuman huru pari,
Kuydi, tut bir pashshai sing`on pari.

El sovursa bu to`qquz aflokni,
Dam uchurdi onglag`il xoshokni.

Qofdek yuz tog`ning yo`q bo`lmog`in,
Er yuzidin bir qum o`ksuldi sog`in.

Sidra shoxi birla to`biy bo`lsa yo`q,
O`ksudi, tut beshadin bir yofrog` — o`q.

Onda teng ko`r gumrahu ogohni,
Dayr ko`yi birla baytullohni.

Birdurur gar Ka`ba birla butkada,
Bo`lsalar ma`mur yo otashzada.

Ming yashar pil tongla tug`qon yoshcha,
Charxi a`zam donai xashxoshcha.

Kufr ila ding`a chu teng miqdordur,
Munda ish solikka bas dushvordur».

SLVI

Hikoyat

— «Ikki shatranj o`ynog`uchi ustod,
Arsai shatranjga aylab kushod.

Ikki jonibdin bo`lub oromgir,
To`ktilar o`rtada shatranji kabir.

Har tarafdin bir shah o`ldi oshkor,
Borcha oyinu sipohi shohvor.

Har biriga bir vaziri rust gom,
Yona bir farzinu lekin kaj xirom.

Ul ikovdin biri Rum ahlig`a shoh,
Yona bir zang ahliga kishvarpanoh.

Ustod ul shoh ila xaylin terib,
Saflarig`a zebu oroyish berib.

Kinavarlar ot solib maydon aro,
La`blar zohir qilib javlon aro.

Ham tuzub maydoni razmu ham hisor,
Bo`lsa mag`lub etkoli ul yon qaror.

Saflar ichra pil ila zurrofa ham,
Rux bila dabbobau kashshofa ham.

Ham yoyoq cherik sipoh ollida chust,
Qilg`ali hangoma oyinin durust.

Harb ahli ham urush rasmin tuzub,
Ko`p o`yun ham bir-biriga ko`rguzub.

Qaysi birkim o`z sipohin berkitib,
Buzg`oli ul birisi tadbir etib.

O`rtada zohir bo`lib a`jubalar,
Balki behad yuzlanib mansubalar.

Munda ko`p gurdu sipahsolar ham,
Zohir aylab la`b ham, paykor ham.

Imtidod oncha topib bu razmgoh,
Kim cherik tortib urushqay ikki shoh.

Balki ko`prak ham o`tub ondin zamon,
Kim urushqay ikki shohi qahramon.

Muncha oyinu sipohu karru far,
Qal`au maydonu javlonu mafar.

Ham burong`or, ham juvong`or kinsigol,
Ham yana g`ulu hirovulda bu hol.

Har sipahbad o`g`li ollinda yurub,
Ondin avval o`zni ishga yetkurub.

Razmgoh maydoni qat` o`lg`och tamom,
O`z atosig`a bo`lib qoyim maqom.

Bir yoyoq ham bir qiroqdin rahnavard,
Kim musoid bo`lsa charxi tezgard.

Chunki maydon vus`atin raf` aylagay,
Bir cherikni yolg`uz ul daf` aylagay.

Oncha oyindin to`la bu razmgoh,
Kim urushta ikki shohi kinaxoh.

Har birida yuz tuman navxosta,
Bo`lmag`ay mundoq masof orosta.

Ham ishida muncha oyin o`lmag`ay,
Ham elida muncha tazyin bo`lmag`ay.

Muncha bunyodu masofu kinu razm,
Chun o`yunchi yig`mog`ig`a qildi azm.

Arsaning bir go`shasin bot, yo`qki, kech,
Tortibon buzg`och, bu majmu` o`ldi hech.

Ne qolur ul razm ila kindin asar,
Ne hamul tartibu oyindin asar.

Muncha mazkur o`lg`on oyinu rusum,
Razm tartibida bir yondin hujum.

Hech o`lur ul nav`kim aqli daqiq,
Necha zohir aylasa fikri amiq.

Hechlikdin o`zga topmas bir pashiz,
O`ylakim bir xasta yuz yoshar kaniz.

Bog`labon bir pora bo`zda beshu kam,
O`tqa oni tashlay olg`oy, suvg`a ham.

Chun tazalzul tushti ul bunyodg`a,
Ne tafovut aylag`ay ustodg`a.

Chun xarita ichra bog`landi bori,
Shah quyidur yo piyoda yuqori.

Ul ham istig`nodin osoridurur,
Balki ondin bir nomudoridurur.

Bas bu tamsile sari nazzora qil,
Asli istig`noni yuz ming muncha bil.

Chun bu ma`ni sori bo`ldung rahshunos,
Barcha ishni aylagil mundin qiyos.

SLVII

Tavhid vodiysining ta`rifi

«Vodiyi Tavhid ondin so`ngra bil,
Fard o`lub tajrid ondin so`ngra bil.

Chun bu vodiy sori sayring qo`ydi gom.
Fardu yaktolig` sanga bo`ldi maqom.

Chun bu vodiyg`a nihoyat topti sayr,
Munda bir bil yuz tuman ming bo`lsa tayr.

Borchag`a komu havo tajrid o`lur,
Borchag`a lahnu navo tafrid o`lur.

Bu ravishlarg`a chu yetti ul kashish,
Borchag`a birlikda kim bo`lmoqdur ish.

Birda birdin hosil bo`ldi bir adad,
Yo`q xiradqa munda dam urmoqqa had.

Chun sening olingg`a tushti bo`yla pech,
Bilki ermish birdin o`zga barcha hech.

Bir bo`lu, bir ko`ru, bir de, bir tila,
Mayl qilma munda ikkilik bila.

Ikkilik bu yo`lda ahvolliqdurur,
Sirri vahdatdin mu`attalliqdurur».

CLVIII

Hikoyat

«Bo`ldi chun Mansur¹ tavhidi durust,
Kim «Anal — haq!» erdi alfozida chust.

Ko`p nasihat qildilar arbobi din,
Kim bu ermas shevai ahli yaqin,

Ko`p suluk ahlig`a kashf o`lub bu hol,
Ham adab asrabdurur, ham e`tidol.

Sen dog`i bu da`vi izhor aylama,
Nafsni mustavjibi dor aylama.

Mastroq chun tushmish erdi jom anga,
Yo`q edi bu nag`madin orom anga.

Onga bir ko`n voqe` erdi turfa hol,
Har dam eltur erdi oni bu xayol.

Kim Rasulullohg`a bo`lg`och bu maqom,
Kim buroqin ayladi gardunxirom.

Etti birlik gavharidin toj anga,
Bo`ldi vahdat poyasi me`roj anga.

Qoba qavsayn avji hosil ayladi,
Li ma` Olloh qurbi vosil ayladi.

Bu xitob o`lg`onda tengridin nasib,
Kim nekim komingdur — ista, ey habib.

Tengri lutfi uzrxohin istadi,
Osiy ummatning gunohin istadi.

Oncha bazl g`olibu lutfi amim,
Oncha lutfi mufritu xulqi karim.

Bovujudi bu haq etkay iltimos,
Istagil deb lutf qilg`ay beqiyos.

Osiy ummat jurmin etguncha talab,
Iltimos etsa edi shohi arab.

Kim azaldin to abad harkimki yo`l,
Egri bormish borchaning g`affori bo`l.

Rahmat etkil borchag`a isyon bila,
Jurmidin kech borchaning g`ufron bila.

Ne uchun ul ma`dani sidqu safo,
Qildi erkin muncha birla iktifo.

Bosh urub ko`nglidin oning bu xayol,
Dam-badam aylar edi bu qilu qol.

Oni bu andisha pomol aylabon,
Ajzu hayrat ilkida lol aylabon.

Kim Rasululloh anga bo`ldi ayon,
Mushkili hallin bu nav` etti bayon.

K-ey fuzul ayvonida o`lturg`uchi,
Lofi vahdatdin «Anal — haq» urg`uchi.

Bilmadingkim, ul sifat oliy buruj,
Kim men aylab erdim ul oqshom uruj.

Onda menlikning xayoli yo`q edi,
Balki bu lafz ehtimoli yo`q edi.

Eltgan ul erdi, boshlag`on ham ul,
Istag`on ham ul, bag`ishlag`on ham ul.

Sen ajab ko`tahnazarliq aylading,
Bo`yla yerda bebasarliq aylading.

Kim oningdek vodiyi Tavhid aro,
Gulshani tajrid ila tafrid aro.

Haml qilding menliku senlikka yo`l,
Bu ikkilik vasfidin pok erdi ul.

Ul edi degon o`zi, berg`on o`zi,
Bazl aro sochqon o`zi, tergon o`zi.

Ul raqam pok erdi menlik rangidin,
Nag`masi fard ikkilik ohangidin.

Onda men senlik taxayyul aylagan,
Ikkilik naqshin taaqqul aylagan.

G`ayri ahvolliq emastur, bil muni,
Xotiringdin mahvu zoyil qil muni!»

CLIX

Hayrat vodiysining so`zi

— «Vodiyi Tavhid qat` o`lg`on zamon,
Vodiyi Hayrat ko`runur begumon.

Har nafas yetmas kishi boshig`a tig`,
Bosh urar ming oh ila yuzming darig`.

Hayrat aylar tilni gungu lol ham,
Aql zoyil, hushni pomol ham.

Kechau kunduzga boqsa har necha,
Onglamas kunduzmudur yoxud kecha.

Yo`qni bilmas, borini ham onglamas,
Ne bo`larni tonglaru ne tonglamas.

Har negakim solsa ko`z hayron bo`lur,
Bo`yla hayronlig`da sargardon bo`lur.

Munda chun qo`ydi qadam ahli ravish,
Onga hayronlig`din o`zga bo`lmas ish.

Harne kasb aylab edi tavhidaro,
Vodiyi tafrid ila tajrid aro.

Barchasi ondin bo`lur mahvu adam,
Yo`qki hosil qilg`olikim o`zi ham.

So`rsalarkim bormusen yo yo`qmusen,
Hech qaysi yo ikkisi — o`qmusen.

Bera olmas hech qoysidin javob,
Boru yo`qluqqa qila olmas xitob.

Urtada yo bir taraf yo tashqari,
Chirkada yoxud keyin yo ilgari.

Hech qaysida o`zin bilmas yaqin,
Hayrat aylar oni xorij borchadin.

Foniy erkanniyu boqinlig`ni ham,
Mast erkanniyu soqiylig`ni ham.

O`zining mavjudu ma`dumin dog`i,
Zotining majhulu ma`dumin dog`i.

Boqsa haryon hayratin afzun topar,
O`zni hayrat ichra digargun topar.

Derki oshiq erkonimni tonglomon,
Kimga erkonniyu lekin onglamon.

Boqibon har zarrag`a zarrotdin,
Hayrat aylar nafyi yo isbotdin,

Bu maqom ichra erur asru ajab,
Bir tuganmay ming kelur o`tru ajab».

SLX

Hikoyat

«Bor edi bir xisravi ofoqgir,
Xodimi dargohi yuz sohib sarir.

Mulki oning qirvondin qirvon,
Qirvon to qirvon hukmi ravon.

Pardada erdi nihon bir gavhari,
Husnining sharmandasi huru pari.

Xo`blug` bo`stoni ichra naxli noz,
Qaysi naxli noz, sarvi sarforoz.

Jon shabistonida sham`i dilpazir,
Sham` yo`qkim mash`ali mehri munir.

Ayni noz ichra baloyi jon ko`zi,
Ko`rmagan ondoq balo davron ko`zi.

Zulfi xoli fitnadin anbar fishon,
Fitna ul yanglig` kishi bermay nishon.

Orazida la`lu anfosi fasih,
Ittisol aylab quyosh birla masih.

Vasli ummidida sohibjohlar,
Balki sohibtaxt oliy shohlar.

Kimsaga bo`lmay muyassar bu murod,
Kim, ko`ngul qilg`ay oning vaslig`a shod.

Ul ham el mahramlig`in qilmay havas,
Ikki yondin qat` o`lub bu multamas.

Ya`ni ulkim bo`lsa davron ichra toq,
Juft anga ne nav` tushkay ittifoq.

Da`bi bu yanglig` edi joriy oning,
El bo`la olmay xaridori oning.

Ittifoqo bir kecha tush ko`rdi ul,
Paykarekim toqatig`a urdi yo`l.

Ruhdin bo`lg`on mujassam paykari,
Husn avji uzra mehri xovari.

Safhai husnida mushkomez xat,
Xoli ul yanglig`ki xat uzra nuqat.

Sarvdek sarkashliku ra`nolig`i,
Gul kibi nozikluku zebolig`i,

Bu charog`i mehru, ul — badri munir,
Ikkisi bir taxt uza oromgir.

Dam-badam no`sh aylabon jomi visol,
Bir-birisidin olib komi visol.

Chun bu uyqudin ko`z ochti guluzor,
Itmish erdi ko`ngli mulkidin qaror.

Ortar erdi dam-badam shaydolig`i,
Bo`lg`udek erdi ayon rasvolig`i.

Har zamon ul tushni aylab orzu,
Ko`zdin eltib erdi lek uyquni su.

Ko`nglidin osoyishu komi ketib,
Ham kecha, ham kunduz oromi ketib.

Bir kun ortib hajr dardidin malol,
Chiqti oliy qasr uza oshuftahol,

Har taraf boqib ko`ngul taskinig`a,
Yo`l tilab sabru shikeb oyinig`a.

Nogahon ko`z soldi, tortib dudi oh,
Bir tarafkim bazm tuzmish erdi shoh.

Tushta ko`rgan kimsaga tushti ko`zi,
Oh urub o`z holidin bordi o`zi.

Navjavone erdi shah xuddomidin,
Dahrning sarfitnai ayomidin.

Ul dog`i chun soldi ko`zni bu taraf,
Ishq o`qig`a ko`nglini topti hadaf.

Tushti oshub o`yla joni zorig`a,
Kim asar qildi tani afgorig`a.

Ko`ngli mulki ichra tushti qo`zg`olon,
Joni qasdiga yovushti qo`zg`olon.

Hushu sabri qolmadi o`z holida,
O`zi ham bordi alar dunbolida.

O`tti oqshomg`acha ahvoli irik,
Ne o`luk topib o`zini, ne tirik.

Tun savodi yerga bo`lg`och pardapo`sh,
Zohir etti pardadin yuz ming xuro`sh.

Tongg`a tegru holati afg`on edi,
Ohu ashki o`ylakim to`fon edi.

Tong qushi qilg`och sahar sirrini fosh,
Tungacha urmoq edi ko`ksiga tosh.

Ikki yondin bo`yla savdo soldi ishq,
Ikki kishvar ichra yag`mo soldi ishq.

Navjavon ishq ichra garchi zor edi,
Ko`p fusun birla o`zin asror edi.

Lek mahvash beqaror erdi base,
Ishqdin zoru nizor erdi base.

Ko`rdi borg`udek ilikdin ixtiyor,
Ishqi rasvoliqqa tutqudek qaror.

Qildi chun bechoralig` behad zuhur,
Chora jo`luq shevasin ko`rdi zarur.

O`tti ixfo aylamakdin chun ishi,
Dedikim, yo`q chora to bilmas kishi.

Bor edi ikki muvofiq mahrami,
Shodlig` birla g`am ichra hamdami.

Choragarlikda muqarrar har biri,
Sohiru sho`xu fusungar har biri.

Makri afsun g`oyatig`a yetkuchi,
Pashsha birla pilni juft etkuchi.

O`ylakim pashsha o`zin ko`rmay kichik,
Pil o`zin topmay ulug`roq jussalik.

Har biriga revu afsunu fireb,
Ishq birla jam` qilg`uncha shikeb.

Bovujudi bu biri xush nag`ma rud,
Cholg`uchiyu chekkuchi bu bir surud.

Chun muvofiq tortib ul sozu navo,
Zuhra burjidin qilib etmak havo.

Bu biri sozi unidin jon olib,
Nag`madin ul bir badang`a jon solib.

Bu cholib soz, ul biri chekkach xurush,
Tarki hush aylab, eshitkach ahli hush.

Mohvashqa bo`yla yetkoch shiddati,
Ul ikovni istab etti xilvate.

Dedi, holin yig`labon ochchig`-ochchig`,
Kim nechuk ishq aylamish holin qotig`.

Tushta ko`rgan oni mahzun qilg`onin,
Ko`rgan uyg`oqlikda majnun qilg`onin.

Ul yigit ishqida zor o`lg`onni ham,
Volau beixtiyor o`lg`onni ham.

Debki: — «Siz ikki rafiqi dilnavoz,
Shiddatimg`a bo`lmag`aysiz chorasoz.

Xorxorim xalq aro gul qilg`usi,
Paykarimni bu o`tum kul qilg`usi.

Kuymog`imdin hech g`am yo`qtur manga,
O`lmagimdin ham alam yo`qtur manga.

Lek nomus o`ltururkim ko`p gazaf,
Zohir aylab men urub taqvoda lof.

Ham otam nomusidin beholmen,
Kim oning sharhida gungu lolmen.

Kim nechuk shohi falak miqdor erur,
Ro`zgorig`a bu ish ko`p or erur.

Yuz meningdek o`lsa ondin bok yo`q,
O`ylakim daryoda bir xoshok yo`q.

Shahni benomusliqqa toqatim,
Yo`q uchun bu ishta ortar shiddatim.

Men dedim holimni emdi siz biling,
O`ltiring yoxud ilojimni qiling.

Tavsan erdim, ishqdin bo`ldum zabun,
Ojiz o`ldum garchi bor erdim harun.

Xotiri noshodima rahm aylangiz,
Nolau faryodima rahm aylangiz».

Chun yetishti ul ikovga bu nido,
Dedilar, ollinda jon aylab fido.

— Ayloli bir chorakim ul nozanin,
Andoq o`lg`ay sanga ma`nusu qarin.

Kim bu ishni hech odam bilmagay,
Qaysi odam — ul pari ham bilmagay.

Sen shikebo bo`l vale bir necha kun,
Har dam ohu nola birla chekma un.

Chun muroding ishta ixfodur base,
Bizga bu ixfo tamannodur base.

Vaslg`a chun bo`ldi ummedi husul,
Mohvash sabru shikeb aylab qabul.

Ikki donog`a taammul bo`ldi ish,
Tuzdilar matlub ila borish-kelish.

Ul yigitga aylab o`zni oshno,
Ishqdin ko`nglida toptilar ano.

Anga zohir qildilar makru fireb,
Kim alarg`a sayd bo`ldi ul g`arib.

Bu biri bo`ldi ano, ul bir singil
Dedilar: «Chorangni bizdin onglag`il.

Garchi ahvolingni qilmassen ayon,
Lek bildukkim nedinsen notavon.

Ishq ko`nglung mulkin etmish poymol,
Hajringa bizdindur ummidi visol».

Ul yigit bu nuktadin xursand o`lub,
Jondin ul ikkiga hojatmand o`lub.

Nekim ul ikki desa farmon bila,
Bu biri aylab itoat jon bila.

Korvonlar tez etib bozori shayd,
Qildilar ul turfa qushni o`yla sayd.

Kim degachkim, qo`y bizing manzilg`a gom,
Notavon azm etti ul yon shodkom.

Tuzdilar shohona bazmi dilpazir,
Boda ichti ishq aro bo`lg`on asir.

Chun qadah kayfiyati bo`ldi ayon,
Aylar erdilar hikoyatlar bayon.

Ishqu oshiqlikning o`tu dudidin,
Vasl ila hijron ziyonu sudidin.

Oshno so`zlar murag`g`ib rozlar,
Oncha sharh ettilar ul damsozlar.

Bo`yla so`zlarda tutub jomi murod,
Nomurod ondin topib komi murod.

May bila ul nuktalardin navjuvon,
Ishq aro ul nav` bo`ldi notavon.

Kim anga yuzlandi gungu lolliq,
Har zamon o`z holidin beholliq.

Bu mahalda chektilar dilkash surud,
Cholibon hush olg`uchi xush nag`ma rud.

Notavon ul nav` qildi tarki hush,
Kim degaysen hushbar may qildi no`sh.

Tun qorong`u erdiyu bexud harif,
Komronlig` aylab ul ikki zarif.

Ishda bo`lmay sust, aylab jiddu jahd,
Hozir ettilar ravon bir turfa mahd.

Oni mahd ichra solib aylab shitob,
Gom urarda zohir aylab iztirob.

Mohvash bazmig`a hozir qildilar,
Sarvu gulg`a vasl zohir qildilar.

Onda xud omoda asbobi tarab,
Muntazir xilvatda mohi no`shlab.

Kim yeturdilar ul ikki choragar,
Mahd aro bir sarv qaddi siymbar.

Mohmash taxti uza yetkurdilar,
Oyni xurshidqa topshurdilar.

Mohvash vasl ichra bo`lg`och komyob,
Dedikim, qahgilg`a urdilar gulob.

Hushsizg`a atr chun topti mashom,
Ko`z ochib ko`rdi behishtoyin maqom.

Yonida ul g`ayrati huru pari,
Ko`nglini zor aylagan mahpaykari.

Qo`pub o`lturdi ajab holat bila,
Boqti haryon yuz tuman hayrat bila.

Ostida ko`rdi biyik shohona taxt,
Yonida munis shahi farxunda baxt.

Dedi: «Yo rabkim, ne hol erkin bu hol,
Tushmu uyg`og`lig`mu erkin yo xayol!»

Berdi mahvash lutf ila taskin anga,
Ko`rguzub komi visol oyin anga.

Kim tush ermastur bu, ey betobu hush,
Shukr etib qil emdi jomi vasl no`sh.

Istabon ichti pari bir jomni,
So`ng anga tutti mayi gulfomni.

Soqiyi Uzro¹ uzori hullapo`sh,
Hushsizg`a chun ichurdi necha qo`sh.

Jomi may urdi hijob o`tig`a su,
Behijob o`ldi tariqi guftu — go`.

Oshiqi mahzunu ma`shuqi hazin,
Bo`ldilar ishrat uyida ham nishin,

Andoq o`ldi birlik oyiniravo,
Kim ikilik o`rtadin bo`ldi sivo.

Har tarabkim bo`lg`ay imkoni havas,
Bir-biridin topti ikki hamnafas.

Betahashi o`yla oyini vifoq,
Kim oning sharhi adabdindur yiroq.

Ham yigit mushtoqu ham muhtoj qiz,
Yuzga yuz qo`yub, og`iz uzra og`iz.

O`zgani mundin qiyos etmak bo`lur,
G`oyatu imkonig`a yetmak bo`lur.

To sahar bu nav` edi ayshu nashot,
Ikki yondin betohoshi inbisot.

Subh chun aylarga tun rozini fosh,
Bo`ldi yer mushki uza kofurposh.

May dag`i zohir qilib behad surur,
Eltib erdi bazm ahlidin shuur.

Kim ul ikki pardapo`shi pardavar,
Bo`ldilar, ul parda ichra nag`magar.

Bazm elidin g`orati hush ettilar,
Ul yigitni o`yla madhush ettilar.

Kim yiqildi za`f oni behol etib,
G`ash bila idroki holidin ketib.

Choragarlarg`a bu ish chun berdi dast,
Mahd aro bedilni aylab poybast.

Naql qildilar hamul koshonag`a,
Oshiqi g`amxorani g`amxonag`a.

Mastlig` uyqusindin bo`lgach farog`,
Tong yelidin holig`a keldi dimog`.

Ko`z ochib bedil taammul ayladi,
O`tgan ahvolni taxayyul ayladi.

Oh urub chiqti dimog`idin tutun,
Tosh ila qo`ymadi a`zosin butun.

O`z-o`zi birla qilib ko`p mojaro,
Ayladi ko`ziga olamni qaro.

Navha tuzdi ashki anjumrez ila,
Boshladi oshub rustoxez ila.

Vasl bazmin chun xayol aylar edi,
Nolai majnun misol aylar edi.

Der edi: «Yo rab, ne tadbir aylayin,
Kimga o`z holimni taqrir aylayin.

Gar desam xomush o`lay, toqatmu bor,
O`zni zabt aylay desam, quvvatmu bor!

Holatim maxfiy tutay yo fosh etay,
So`z deyin yo tek turay — bilmay netay.

Gar desam aytay qani poyon anga,
Derga mingdin birni yo`q imkon manga.

Gar nihon tutmog`lig`in qilsam xayol,
Yo`qturur jon elturumga ehtimol.

Aylar erdi bo`yla g`avg`ou xurush,
Ne tanida ruhu ne mag`zida jo`sh.

Hayrati har lahza qasdi jon etib,
Elni oning holiga hayron etib.

Har kishi ul holdin so`rdi xabar,
Topmadi oning javobidin asar.

Muncha zohir ayladikim, so`rmangiz,
Kuyganim basdur, yana kuydirmangiz.

Holatim sharhi emas taqrir ishi,
Bilmas oni ondo to yetmas kishi.

Menmu erdim, yo rab, ul iqbol ila,
Vasl bazmida ul istiblol ila.

Sharh qilmoq istar ersam gar oni,
Kimsa ne nav` aylagay bovar oni.

Hayratim jonimni o`rtar — naylayin,
Jismi vayronimni o`rtar — naylayin!

Vahdati vasl ichra ul yanglig` murod,
Ul sifat ma`shuq birla ittihod.

So`ngra hijrondin bu yanglig` shiddatim,
Hayrat uzra, hayrat uzra hayratim.

Holatedur asru bepoyon ajib,
Kimsaga qilma muni, yo rab, nasib».