LISONUT-TAYR

BISMILLOHIR-RAHMONIR-RAHIM

Jon qushi chun mantiqi roz aylagay,
Tengri hamdi birla og`oz aylagay.

Ulki maxluqot xalloqidur ul,
Ondin o`zga foniyu boqiydur ul.

Soni`ikim chekti chun sun`i qalam,
Ofarinish tarhini qildi raqam.

Aylagach doyir to`quz aflokni,
Qosir etti fahmidin idrokni.

Ko`kni tun-kundin mulamma` ayladi,
Mehru anjumdin murassa` ayladi.

Oyni ko`k tirnog`idin qildi misol,
Olg`on ul tirnog` bir yonin hilol.

Sayrdin gardung`a soldi iztiror,
Erga oning javfida berdi qaror.

Er yuzin yomg`ur suvi birla yudi,
Gardu chirki ul yumog`din o`ksudi.

Bahr uza jo`ng ayladi tufrog`din,
Jo`ng uchun langar yasodi tog`din.

Qildi daryog`a buxorin pardapo`sh,
Mehr o`tidin tushmasun deb sug`a jo`sh.

Oshkor aylab adolat olamin,
Eb suda mavjud qurtu qush g`amin.

Berdi nayson yomg`urig`a ul sharaf,
Kim guhar qozg`ondi bazlidin sadaf.

Durg`a berdi ul baho birla rivoj,
Kim sarir ahlig`a bo`ldi zebi toj.

Chun Hamaldin berdi oyini bahor,
Bo`ldi teng mezonida laylu nahor.

Tong nasimin Isooso ayladi,
Bog` amvotini ehyo ayladi.

Jilvagar qildi chaman zebolarin,
Bog` aro yoyib chechak ra`nolarin.

Ro`zi etti yelga ruhoso shamim,
Kim shajarg`a topti jon azmi ramim.

Ham yorutti subhi kofuri asos,
Ham tuzotti shomni mushkin libos.

Mehrni kunduz duraxshon ayladi,
Oyni sham`i shabiston ayladi.

Har g`aroyibkim yoyib sahro aro,
Ondin ortug` ko`rguzub daryo aro

Dasht aro har ne takovar aylabon,
Suvda yuz oncha shinovar aylabon.

Chun quyunni dasht aro aylandurub,
Suvda igrimni dog`i to`lg`andurub.

Uylakim dushman yarotib o`tqa suv,
Elni ham tufroqqa aylab aduv.

Sun`idin ko`rgilki mundoq to`rt zid,
Bo`lub inson xilqatida muttahid.

Ofarinishdin qilib inson g`araz,
Oni aylab xalq ichinda bezavaz.

Ko`nglin oning maxzani irfon qilib,
Ul tilism ichra o`zin pinhon qilib.

Rozi maxfiy ganj o`lub bu turfa jism,
Sun`idin ul ganj hifzig`a tilism.

Ham tilism ul maxzan uzra, ham amin,
Ofarin sun`ungg`a, ey jon, ofarin.

Aylaganda rozining ganjini arz,
Ne samo aylab qabul oni, ne arz.

G`ayri insonkim qilib oni qabul,
Ham zalum aylab xitobin, ham jahul.

Chun xaloyiqdin oni mumtoz etib,
«Kuntu kanzan» sirrig`a hamroz etib.

Boshig`a qo`yub hidoyat tojini,
Qismati aylab sharaf me`rojini.

Olam ichra andoq aylab muqtado,
Kim bo`lub xayli malakka peshvo.

Chun malak xaylig`a ul masjud o`lub,
Kimki sarkashlik qilib mardud o`lub.

Ya`ni ul jinnu maloik sarvari,
Taxti farmonida olam kishvari.

Necha ming yil zuhdu toat aylagan,
Amrig`a oning itoat aylagan.

Bir vajab yer qolmog`on ofoq aro,
Balki bu kiryos nili toq aro.

Kimki haq ollinda toat qilmag`on,
Kasbi oyini saodat qilmag`on.

Bu saodatlarg`a topqon dastras,
Urmag`on haq yodidin ayru nafas.

Chun taqarrubda topib dorussurur,
Ko`ngliga ul qurbdin solg`on g`urur.

Bu ajab mazharni ko`zga ilmag`on,
Sajdasin xayli malakdek qilmag`on.

Bo`ynini sunmay ayon etkonda ta`n,
Solibon bo`ynig`a oning tavqi la`n.

Bo`ynig`a itdek qaloda solibon,
Ko`nglig`a itlik iroda solibon.

Xayli odamg`a aduyi jon bo`lub,
Dushmanu g`oratgari imon bo`lub.

To qiyomat bu shaqovatqa qolib,
Do`zaxi makru adovatqa qolib.

Ul sharaflar birla andoq pesh xayl,
Kim ayon aylab takabbur sori mayl.

To abad mardudu mal`un aylabon,
Ibratu ofoqu gardun aylabon.

Bir ovuch tufrog`din aylab paykari,
Odamiylig`da ajoyib mazhari.

Ham qilib o`z sirri birla ganji roz,
Ham xilofat birla aylab sarfaroz.

Bo`ldi sarkashlikdin oning ofati,
Ajzu tufrog`liq bu birning rofati.

Birga ul masjudlug` bergan o`zi,
Birga bu mardudlug` bergan o`zi.

Ham o`zi ul birni ma`lul aylagan,
Ham o`zi bu birni maqbul aylagan.

Ul ne qildi, bu ne qildi-ul bilur:
Ul bu qilmas, har ne qilsa-ul qilur

Hikmatidin voqif ermastur kishi,
Bo`lmadi bu ish kishining chun ishi.

Ish erur ulkim o`zi oni qilur,
Hikmat ulkim ham o`zi oni bilur.

Podshohekim ango yo`qtur nazir,
Ne shariku ne adilu ne vazir.

Sun`ungga yuz ofarin, ey kirdigor,
G`ayr yo`q sen senki derlar-oni bor.

Borsen sen borlig` zebandasi,
Birliku jabborlig` arzandasi.

Sendadur ham birliku ham borlig`,
Haylig`u qodirlig`u g`afforlig`.

Bahri g`ufroningg`a tushkan chog`da mavj,
Jurm erur har necha tutqon bo`lsa avj.

II

Munojot qoziyul-hojot hazratida o`z taqsirotining
sharmandalig`ida va ul uyotdin mazallat tufrog`ig`a sarafkandalig`ida

Yo rab, o`z holimg`a hayronmen base,
Osiyu mastu parishonmen base.

Nafs ma`muri havo mag`lubi ham,
Sidq mardudi safo mankubi ham.

Jonima isyon mayidin mastlig`,
Ko`ngluma fisq ahlig`a pobastlig`.

Yuz havo boshimg`a solib nafsi shum,
Xayli shayton aylabon haryon hujum.

Aylabon ul xayl bo`lg`uncha xabar,
Jonu ko`nglim kishvarin zeru zabar.

Bir taaddi peshalikni xo`b deb,
O`zni oshiq deb, oni mahbub deb.

Har sitamkim tundxo`edin yetib,
Ul chu yettoch oh urub, o`zdin ketib.

Otashin la`lidin o`t jonim aro,
Ro`zg`orim zulfu xolidin qaro.

Nuktasi nutqum tilin lol aylabon,
Jilvasi aqlimni behol aylabon.

Vaslu hajrin umru marg aylab laqab,
Birdin osiyish topib birdin taab.

Hajri anduhida jomi may ichib,
Vasli jomin chun topib jondin kechib.

Onglabon onsiz tiriklikni o`lum,
Jong`a aylab hajrida yuz ushtulum.

Oni fahm aylab hayotimdin murod,
Ondin o`zga kelmayin ko`nglumga yod.

G`ayri yodimdin chiqib firqat chog`i,
Chunki voqifsen, chin aytay men dog`i.

Hajri chun ko`nglumga bedod aylabon,
Oni istarga seni yod aylabon.

Olloh, Olloh, o`lturur sharmandaliq,
Yodima kelsa bu yanglig` bandaliq.

Yuz qarolig` oncha bo`lmish jahl aro,
Kim ko`zimga qildi olamni qaro.

Qilmadim umrumda bir rak`at namoz,
Sar-basir mahzi niyoz, ey beniyoz.

Hargiz andoq qo`ymadim tufroqqa bosh,
Kim keraklik bo`lmag`ay boshimg`a tosh.

Bermadim hargiz gadog`a bir diram,
To o`zumni ko`rmadim sohib karam.

Tutmadim oting qilib farzonaliq,
Sabha eldin osmayin yuz donaliq.

Bir amal hargiz riyosiz qilmadim,
Zarqsiz hargiz o`zumni bilmadim.

O`ylakim mendurmen inson bo`lmasun,
Yo`qki inson-devu shayton bo`lmasun.

O`z fiolimdin ajab ozurdamen,
Dam-badam afsurdau dilmurdamen.

Bas xijolatdin manga yo`qtur hayot,
Ne uchunkim o`lturur hardam uyot.

Bu marazlar ichrakim o`tti so`zum,
O`z ilojimni qila olmon o`zum.

Bermadim muncha baliyatqa rizo,
Naylagaymen sendin o`lg`ong`a qazo.

Gar manga bu dard bedarmon erur,
Lek darmoni sanga oson erur.

Dardima darmon inoyat aylagil,
Tavbai komil hidoyat aylagil,

Adlu ehsoningg`a xos etgil meni,
Nafsi zolimdin xalos etgil meni.

Jonda shavqung shu`lasin mavjud qil,
Har ne g`ayring ko`ngluma mardud qil.

Onchakim bo`lg`ay badan qaydida ruh,
Qil anga ro`zi shuhudingdin futuh.

Chun bu qushqa rihlat og`oz o`lg`usi,
Gulshani aslig`a parvoz o`lg`usi.

Qush tavajjuh aylasa uchmoq sari,
Tufroq etsa mayl ham tufroq sari.

Chun har ish bobida qilg`ungdur xitob,
Topmag`on chog`da savolingg`a javob.

Boshima yetkur meni qo`ymay hazin,
Onikim deb sen shafi`ul-muzannibin.

III

Bu nomig`a Saidul-mursalin na`ti bila tug`ro tuzmak va shafi`ul-muzannibin madhi bilan ziynat ko`rguzmak

Anbiyo sarxayli sultoni rusul,
Kim erur oning tufayli juzvi kul.

Ulki Odamdin burun ul bor edi,
Ham Nabi ham sohibi asror edi.

Nuri mavjud ofarinishdin burun,
Kim edi xalqig`a muddat olti kun.

Qaysi nur, ulkim topib yuz izzu noz,
Ul kelib ma`shuqu xoliq ishqi boz.

Be nihoyat yil topib haqdin nazar,
Toki haq mavjud qildi Bulbashar.

Bulbashar ruxsori chun tutti jamol,
Kavkabi ul nurdin topti kamol.

Chunki ul Havvog`a¹ bo`ldi muntaqil,
Jabhasidin mehr erdi munfail.

Shisning² topti vujudi chun vuqu`.
Ul quyosh qildi jabinidin tulu`.

Bordi ondin mahrami dilbandig`a,
Ondin o`ldi muntaqil farzandig`a.

Juftig`a ondin yetishti ul sharaf,
O`yla gavhar huqqasi qilg`och sadaf.

Bir-biriga bu sifat tekurdilar,
Toki Abdullohg`a³ topshurdilar.

Ul dog`i yetkurdi ul dastur ila,
To uyi bo`ldi yorug` ul nur ila.

Toki ul uydin tulu` etti quyosh,
Orazida ul nubuvvat nuri fosh.

Nur yo`qkim haq taolo soyasi,
Lo jurm o`tti quyoshtin poyasi.

Din livosi kundek o`ldi murtafi`,
Zulmati kufr o`ldi ondin mundafi`.

Matla`i bo`ldi oning baytul-harom,
Kim falakdin topti oliyroq maqom.

Makkada bo`lg`och ul axtar nuri fosh,
Borcha butlar qo`ydilar tufroqqa bosh.

Kufr ahlidin namudor o`ldilar,
Barchasi, ya`ni nigunsor o`ldilar.

Din livosi bo`ldi gardundin biyik,
Shar`i tig`i nassi qoti`din itik.

Tab`i chun bo`ldi risolat rosixi,
Millati bo`ldi milalning nosixi.

Royi chun ko`rguzdi sham`i mu`jizot,
Partavidin ravshan o`ldi koinot.

Lot noqislig` bila bo`ldi taboh,
Zohir o`ldi kufr eliga lo iloh.

Ondin o`ldi elga illalloh ayon,
Qildi afsah nutq ila oni bayon.

Aylagon irsoli illalloh o`zi,
Yonida oning rasululloh o`zi.

Zoti olam durjida durri samin,
Balki haqdin rahmatan lilolamin.

O`zi pok azvoj ila avlodi pok,
Zoti pok ashob ila ahfodi pok.

Onga hardam yuz durudu ming salom,
Olam ahlidin ila yovmulqiyom.

Pok avlodiyu ashobig`a ham,
So`ngra xaddomiyu ahbobig`a ham.

IV

Ul risolat Qofi Anqo¹sining balandparvozlig`i va mahbubi haqiqiy vaslig`a yetib qush tili bila takallum va hamrozlig`i

Ul kecha kim, ul shahi gardunmaqom,
Kim oni xaq istadi gardunxirom.

Ummahoni hujrasida erdi xush,
Dahri dun ashg`olidin osudavash.

Kim yetishti ollig`a ruhul-amin,
Arz etib payg`omi rabbul-olamin.

Ilkida erdi Buroqi barq xez,
Barq oning birla qila olmay sitez.

Dedikim-ey tengriga joning qarib,
Jism ila ham bul erursen chun habib.

Rokib o`lkim kelturubturmen Buroq²,
Gardi rohing ayla bu firuza toq.

Chiqti shah raxsh uzra chun mahkum edi,
Hukm qoydin erkoni ma`lum edi.

Chun humoyun markabi qildi havo,
Maqdamidin charx eli topti navo.

Chun qamarg`a markabidin yetti qadr,
Ul quyosh tashrifidin oy bo`ldi badr.

Chun ikkinchi avj uza urdi alam,
Durfishon bo`ldi Atorudg`a qalam.

Zotidin topqach sharaf uchunchi sahn,
Zuhra xunyogarlik aylab chekti lahn.

Surdi chun to`rtinchi ayvong`a asos,
Shoh anjum ayladi nur iqtibos.

Soldi chun beshinchi ayvon sori ot,
Nahs Asg`ar Sa`d Akbar bo`ldi bot.

Sa`d Akbar sori chun qildi guzar,
Topti ul nuri saodatdin nazar.

Qildi chun yettinchi toramg`a ubur,
Hindui mazlum dedi Ollohi nur.

Ikki vodiy chun yano qildi uruj,
Zohir o`ldi qubbai zotul-buruj.

Farridin topti qo`zi qo`chqorliq,
Savrg`a yetti asad kirdorliq.

Xidmatig`a bog`ladi Javzo kamar,
Bo`ldi Saraton rostravliqqa samar.

Arslon itdek oyog`ig`a tushib,
Xo`sha tuxmi dur bo`lurg`a yovushib,

Kaffajon mezonlig`in aylab ayon,
Zahrini taryok etib ondin chayon.

Yoni aylab qoshi ta`zimi hilol,
Maqdamidin Jady o`lub zarrin g`izol.

Dalv olib nuktasidin jon suyi,
Hut topib nutqidin hayvon suyi.

Chun bularg`a bu sharaflar yetkurub,
Borchasidin yuqori markab surub.

Arshu kursig`a urub farrux alam,
Bo`lub ondin muhtaram lavhu qalam.

Lomakon maydonida javlon qilib,
Ondin ohangi ajab maydon qilib.

Payk ila markab qolib ul sayrdin,
Ikki par tushgon masalliq tayrdin.

Chun anosir mehnatidin shod o`lub,
Ham jihot itloqidin ozod o`lub.

Egnidin solib anoniyat to`nin,
Oyirib o`tdin basharlik uchqunin.

O`zni o`zluk qaydidin aylab xalos,
Topib o`zdin o`zgalikka ixtisos.

Elu tufrog`u o`tu suvdin orib,
Ham menu sen ham ulu budin orib.

Borgohi qurb aro topib maqom,
Mayl etib ondin yaqinroq ham xirom.

Aylabon chun raf` yetmish ming hijob,
Qolmay o`zga moni`i oning hijob.

Chun mavoni` boru yo`q maslub o`lub,
Ul habib onda yetib mahbub o`lub.

Li ma`olloh ostonin yostonib,
Qoba qovsayn ittihodin qozg`onib.

Li bila ma`ni ham o`zdin solibon,
Bu soling`och ne qolur ul qolibon.

Yorutub aynini mozog`al-basar,
Raf` o`lub andishai fiyan-nazar.

Topibon ul rutbakim topmay kishi,
Kim emas bu ish kishilikning ishi.

O`zlugi birla o`zidin yo`q xabar,
Balki o`zu o`zlugidin yo`q asar.

G`ayr osorig`a imkon qolmayin,
Borib o`z ham g`ayri jonon qolmayin.

Ham ko`rub jonon jamolin ko`z bila,
Vaslidin ham bahra topib so`z bila.

Aylabon idrok to`qson ming kalom,
Lek asnosida yuz ming ehtirom.

Osiy ummatnnng gunohin istabon,
Barcha ahvoli tabohin istabon.

Har ne istab hayyi mutloqdin topib,
Haq tilab, haqdin tilab, haqdin topib.

Hosil aylab ulcha imkoni murod,
Qaytib ul me`rojdin³ masruru shod.

Vaslidin masrur o`lub ul borgoh:
Buyrug`idin muntazam bu korgoh.

Borg`onida bor edi durri shigarf,
Lek yong`onda kelib daryoi jarf.

Turfatul-ayn ichra onglab bilgoni,
Turfakim bir onda borib kelgoni.

O`zga olamdin yonib tutqoch maqom,
Berdi bu olam ishiga intizom.

Biz nechakim osiyu gumrohbiz,
Bok yo`q chun munchadin ogohbiz.

Kim oningdek homiyu zoti rafi`,
Jurmumizga bo`lg`usi tongla shafi`.

Yorab ul kunkim; shafi` o`lg`oy rasul,
Kimnikim ul istasa qilg`ung qabul.

Yuz tumon ming ahli isyonu gunoh,
Topqusi rahmat yetib fazli iloh.

Bo`lg`usi ul xayl aro foniy dog`i,
Qilmog`oysen noumid oni dog`i.

V

Amirul-mo``minin Abu Bakr¹ Siddiq roziollohu anhu ta`rifida

Ulki sultoni rasulning yoridur,
Soniy isnayn azhuma filg`oridur.

Sodiqu siddiq hamrozi oning,
Har yomon-yaxshida damsozi oning.

Ul edi olam eliga rahnamun,
Keldi chun vassobiqun assobiqun.

Muqtadoi zumrai tahqiq ul,
Sobiq islom ahlig`a siddiq ul.

G`or aro yorig`a aylab jon nisor,
Yori oning otin aylab yorig`or.

Ganjkim g`or ichra pinhonliq qilib,
Ajdahodek ul nigohbonliq qilib.

G`or zulmotida tortib chunki ranj,
Topib onda Xizr² suyi birla ganj.

Ganj xud, ganji ilohiy yonida,
Kim kelib pinhon jahon vayronida.

Bas nedur gar topmadi obi hayot,
To jahon bo`lg`ay tirik qolmog`lig` ot.

Chun yilondin zaxm ayog`ig`a yetib,
Obi hayvon no`shi oni daf` etib.

O`rnig`a oni rasul aylab imom,
Oy bo`lib xurshidg`a qoyim maqom.

Chun bo`lib xurshidg`a voqi` g`urub,
Din uyi ul oy furug`idin yorub.

Yorab, ul oy sham`i to yovmul-hisob,
Olmasun islom uyidin nuru tob.

VI

Hikoyat

Mustafodin¹ so`ngra ahli irtidod,
Chun xilofatqa ul o`ldi istinod.

Din tariqida adovat tuzdilar,
Kim hujum aylab jadal ko`rguzdilar.

Bergali islom ruknig`a xalal,
Kim zakot erdi ayon aylab jadal.

Ul g`azab aylab bu nav` etti xitob,
Kim nabi² qonunidin bir rishta tob.

O`ksumak tag`yir ila imkoni yo`q,
O`ksutur elga qilichdur dog`i o`q.

Shar` ishiga ulki mundoq qilsa jahd,
Kim oning osori qolg`ay to bu ahd.

Kim qila olg`ay bu ishni oshkor,
Juz Abubakr ulki erdi yori g`or.

VII

Amirul-mo``minin Umar Foruq¹roziollohu anhu vasfida

Ulki payg`ambarg`a hamdam erdi ul.
Shubhasiz Foruqi a`zam erdi ul.

Haqni botildin birovkim qildi farq,
Adli birla ravshan etti g`arbu sharq.

Ondin o`zga yo`q edi ofoq aro,
Balki ushbu qasri oliy toq aro.

Shar` aro shohi Rasulning payravi,
Adl ila din pushtini qilg`on qavi.

Xon bazlidin jahon ahli to`yub,
Ul o`zin to`yg`org`oli kirpich qo`yub.

Rub`i maskun adli me`morig`a past,
Tushkoli bir xisht yanglig` zeri dast.

Nafsin o`lturgon ichibon zahri nob,
O`g`lin o`lturgon qilurda ihtisob.

Dinidin mehrobu minbar ravnaqi,
Adli birla mulku kishvar ravnaqi.

Tig`i suyi shar`ini bo`ston etib,
Kufr mulku dayrini vayron etib.

Qahri kisrolar boshidin oldi toj,
Vahmi qaysarlarg`a haml etti xiroj.

Fath o`lub davronida mulki Ajam²,
Ul bilod uzra arab tortib alam.

Oldi shahlar mulkini chokarlari,
Kufr uyini buzdi din parvarlari.

VIII

Hikoyat

Xayle chun fathi Madoyin qildilar,
Axzi amvolu xazoyin qildilar.

Necha yuz yilliq salotin ganjini,
Jam` aylar chog`da ko`rgon ranjini.

Yuklab ettilar oning ollig`a naql,
Kim tamoshosida hayron erdi aql.

Ko`z uchidin boqmay ul amvolg`a,
Borchani jam` etti baytul-molg`a.

Kim g`azo ahlig`a ul bo`lg`ay madad,
Har biriga onchakim yetkay rasad.

Kimning ilkidin kelur bu nav` ish,
Juz Umarkim bo`yla qonun aylamish.

IX

Amirul-mo``minin Usmoni zunnurayn roziollohu anhu shonida

Ul hayo koniki nurul-ayn edi,
O`ylakim aynayn zun-nurayn edi.

Sidq koniyu muruvvat maxzani,
Hilm bahriyu futuvvat ma`dani.

Ham Madina¹ ahlig`a shayxu imom,
Ham kelib shayxayg`a qoyim maqom.

Tengri aylab jomii Qur`on² oni,
Xalq deb Usmon bin Affon³ oni.

Chun Kalomullohni ruhul-amin,
Aylab irsoli shafi`ul-muznabin.

Ul zamondin to oning davronig`a,
Er tutib erdi hafo zindonig`a.

Necha oyat jam` aylab har arab,
Jam`u tartibig`a ul bo`ldi sabab.

Suralar o`rnini ta`yin ayladi,
Bulajab devonni tadvin ayladi.

Bu sharaf basdurki to holi ango,
Ashrafi ummat erur toli` ango.

Kimga bergay dastkim rabbi g`afur,
Kulbasig`a solg`ay andoq ikki nur.

X

Hikoyat

Naql erur bu nav`kim bir kun nabi,
Ul xaloyiqqa saodat kavkabi.

Xilvat ichra istoyu eldin farog`,
O`lturub erdi uzotib bir oyog`.

Kirdilar ba`zi kibar ashobdin,
Ham azizu ham sharif ahbobdin.

Bo`lmadi tag`yir hazrat holig`a,
Ul farog` ichra humoyun folig`a.

Lek Usmon kirgach ul millatqa sham`,
O`lturub so`ng`on ayog`in qildi jam`.

Kim erur osru hayolig` kimsa ul,
Topqusi tag`yir oning holig`a yo`l.

Ulki mundoq hurmatin tutqay rasul,
E`tibori yo`q nekim der har fuzul.

XI

Amirul-mo``minin Ali¹ roziollohu anhu hazratida

Ilm daryosi viloyat gavhari,
Olam ahlida ajoyib mazhari.

Anbiyo sarxaylig`a farzand ul,
Xayli odam ichra bemonand ul.

Makka toqidin tushurmakta Hubal²,
Egni xazratning oyog`ig`a mahal.

Qatldin payg`ambar etkonda firor,
Jonin o`ynab o`rnig`a tutqon qaror.

Olam avsofig`a zoti muttasaf,
Kim so`ziki man arafki lav kashaf.

Ahli din ichra amirul-mo``minin,
Taqviy ahlig`a imomul-muttaqin.

Ilm shahri anbiyog`a intiho,
Vasfida aytib Aliyun bobaho.

Duldulining po`yasi andoqki barq,
Zulfiqoridin³ aduv qon ichra g`arq.

Ittihodida nubuvvat sham`ining
So`zi bu kim sen meningsen, men sening.

Lahmaka lahmi ham oning shonida,
Damaka dami ham istihsonida.

Beshai taqdir sheri sharzasi,
Sherning ondin harosu larzasi.

Kufr ahlining javobin yetkurub,
Balki gulbongi saluvni ul urub.

Ham nabi farzandi payvandi oning,
Ham muning farzandi, farzandi oning.

XII

Hikoyat

Bir g`azoda naql mundoqdurki shoh,
Ebdur o`q zahmiki otmish kiynaxoh.

Er tutib paykon so`ngakka o`yla rust,
Kim chekordin bo`lmayin chiqmoqqa sust.

Chun Nabig`a arz etibdurlar oni,
Bo`yla debtur ul hidoyat maxzani.

Kim ul etgon chog`da ehromi namoz,
Oni tortarg`a bo`lunguz chorasoz.

Ondakim ul zaxmning paykoni bor,
Zo`r aylang onchakim imkoni bor.

Oncha istig`roqdindur bahravar,
Kim ul ishtin bo`lg`usidur bexabar.

O`ylakim hukm etti ul sham`i xudo,
Qildilar ul ishni fath etti xudo.

Shah namozining salomin chun dedi,
Zaxmda ne dardu ne paykon edi.

Qildi chun ul hol istifsorini,
Dedilar shohi rasul guftorini.

Haydari karror shukr aylab ayon,
Ushbu ish sirrin bu nav` etti bayon.

Kim xalos o`lmoq ajal paykonidin,
Mumkin ermas juz nabi ehsonidin.

Bizga har g`amdin najot ondindurur,
Balki oyini hayot ondindurur.

XIII

Qudvatul-ahror va qiblatul-abror Shayx Farididdin Attor¹ qaddasollohu ruhahug`a madhu sano og`ozim va o`z arzi niyozi

Har ne gardun bahr ila konida bor,
Oncha yuz Attor do`konida bor.

Bahrida anjumdin o`lmish zebu far,
Har kecha dur yanglig` o`lmoq jilvagar.

Konining yoquti shom o`lg`on shafaq,
Subhi anvor sori andoqkim falaq.

Ul guhar yo`qkim havodis toshidur,
Sing`uchi ondin zabunlar boshidur.

Bu birin yoqut yo`qkim, qon degil,
Olam ahli qatlidin oqqon degil.

Ul do`kon sharhin qilay emdi raqam,
Garchi avsofida ojizdur qalam.

Odami tab`ini jahl aylab zalil,
Har yamon axloqdin qilsa alil.

Bo`lg`oli zoyil har andoq illati,
Bu do`kon ichra muhayyo sharbati.

Sandalu mushku abiru za`faron,
Tab` jahlidin sarosar za`faron.

Fayz bog`idin gulobu mushki bid,
Har biridin tab`g`a yuz fayz umid.

Nukta hilvidin base qandu nabot,
Kim topib o`lgon ko`ngil ondin hayot.

Va`zu irfondin base shahdu shakar,
Kim bo`lub bechoralarg`a choragar.

Nazmu nasridinki tahrir aylabon,
Vahdad asrorini tafsir aylabon.

Xalq uchun maxlut etib gul birla qand,
Tab`g`a gulqand yanglig` sudmand.

Chun «Musibatnoma»sin aylab bayon,
Yuz musibat nafsqa aylab ayon,

Har musibatdin ko`ngulga sur o`lub,
Kim ko`ngul ul surdin masrur o`lub.

Chun raqam aylab «Ilohiynoma»ni,
Vahyiga aylab muharrir xomani.

Sharhi asrori ilohi aylabon,
Xalq aro sharhin kamohi aylabon.

Chunki «Ushturnoma» aylab oshkor,
Nuktasi buxtilarin tortib qator.

Necha ming buxti nechukkim charxi dun,
Durru gavhar hamlidin bori zabun.

Chunki g`avsi lujjai hiloj etib,
Har durun shohlar boshig`a toj etib.

Balki aylab shoh toji ziynati,
Mulk naqdi har birining qiymati.

Chun qasoid dashtig`a solib kumayt,
Vodiyi qat` aylabon har turfa bayt.

Lek har vodida yuz mulki g`arib,
Mulklardin har birida ming ajib.

Chun g`azal gulzorida majma` tuzub,
Bulbul oyin ming tarannum ko`rguzub.

Lekin ul har bir tarannumdin ayon,
Sirri vahdat sharhig`a ravshan bayon.

Chun ruboiydin berib devong`a zayn,
Rub`i maskun ichra solib sho`ru shayn.

Olami ma`ni aro taqsimdin,
Har biri muxbir necha iqlimdin.

Nasr ila chun «Tazkira» mavjud etib,
Avliyo arvohini xushnud etib.

Har birining ruhidin yuz tiyra zot,
Jon topib ichkon kibi obi hayot.

Bir taraf borig`a oyinu sharaf,
«Mantiqut-tayr»ig`a² oyin bir taraf.

Ondakim darj etti qushlardin maqol,
O`zga tildir, o`zga so`zdur, o`zga hol.

Fahmig`a maxfiy zabondoni kerak,
Yo`q zabondonkim — Sulaymoni³ kerak.

Yuz tuman qush nutqi mushkil keldi bil,
Turfa bukim har biriga o`zga til.

Har biriga lahnu qonuni ajab,
Aql-idrokida majnuni ajab.

Lek haq tavfiq bersa, men — gado,
Shayxning ruhig`a aylab iqtido.

O`yla qushlar-nutqini izhor etay,
Bulbulu to`ti kibi g`uftor etay.

Kim xaloyiq chun tarannum aylagay,
Qush tili birla takallum aylagay.

Lek surmak nuktani to`ti misol,
Budur insof o`lsa, ey farxunda fol.

Kim bu to`ti to``masi bo`lg`oy shakar,
Ul shakar fikr aylasang bo`lg`ay magar.

Tengrining lutfu inoyat xonidin,
Ya`ni, ul Attorning do`konidin.

XIV

Qushlar ijtimo`i va taqdim va ta`xir uchun bir-biri bila nizo`i

Jam` o`lub bir kun guliston qushlari,
Beshau bahru biyobon qushlari.

Borcha bir manzilda majma` tuzdilar,
Har bir o`z xaylu safin ko`rguzdilar.

Kim muhabbat birla tuzgaylar navo,
Chun tugonsa bazm, tutqoylar havo.

O`ltururda chunki oyin yo`q edi,
Har birining o`rni ta`yin yo`q edi.

Yuqori o`lturdi to`tidin kalog`
Bulbulu qumridin ul yanglig`ki zog`.

Xod sung`urdin biyik tutti maqom,
Yurtachi tovus uza qildi xirom.

Chun hunarvar uzra chiqdi behunar,
Tozdin qoldi quyiroq tojvar.

Xayli ashrof ettilar zohir nizo`,
Qilmadi ul so`zga arzol istimo`.

Tushti qushlar ichra g`avg`o har taraf,
Mojaro birla muhoko har taraf.

Bir-biridin o`tmadi ul mojaro,
Har dam oshti mojaro ul xayl aro.

Bo`ldilar muhtoj oxir ul guruh,
Kim agar bo`lsa shahi sohib shukuh.

Hokimi insoflig` dono dile,
Hush oyin shahriyori odile,

Etmagay adnodin a`log`a shikast,
Bo`lmag`ay ashraf axas ollinda past.

Har guruh erdi o`ziga chun aziz,
Istadi borcha shahi sohib tamiz.

Yo`qlig`idin zoru mahzun bo`ldilar,
Har bir o`z holig`a mag`bun bo`ldilar.

Ya`s ohangin tuzub tortib navid,
Bo`ldilar shahdin sarosar noumid.

Bu taabdin har biri ko`nglida tob,
Nim bismil qushdek aylab iztirob.

XV

Qushlar shoh tilab topmog`ondin mutahayyir bo`lg`onda, Hudhud Simurg`din xabar degoni

Hudhud ul nuri xiraddin bahramand,
Rohbarlig` afsaridin sarbaland.

Zotida izzat sharaf me`rojidin,
Boshida zevar hidoyat tojidin.

Jabrailoso ayon yuz roz ango,
Qurb arshi avjida parvoz ango.

Kirdi ul majma` aro devonavor,
Sham`i maqsad vasfida parvonavor.

Dedi: «K-ey g`ofil, guruhi bexabar,
Holingiz g`aflat aro zeru zabar.

Sizga shohe bor beshibhu, misol,
Vasfini ayturda yuz ming nutq lol.

Borcha olam qushlarig`a shoh ul,
Holingizdin mo`-bamo` ogoh ul.

Ul yoqin sizga-u siz ondin yiroq,
Vasl anga oyin, vale sizga — firoq.

Har parida yuz tuman rangi ajib,
Lek har rangida yuz naqshi g`arib.

Naqshu rangidin xirad ogoh yo`q,
G`ofil erkonga xirad ikroh yo`q.

Kim xirad idrokidin afzundur ul,
Mundin idrokig`a topmas aql yo`l.

Ham nishiman Qofi istig`no ango,
Ham laqab ul Qof uza Anqo ango.

Shuhrati Simurg` ila ofoq aro,
Zoti mamlu charx oliy toq aro.

Siz tushub ul shohdin behad baid.
Ul yoqinroq sizga min hablil varid.

Har kishi bo`lsa tirik ondin yiroq,
Ul tiriklikdin o`lum ko`b yaxshiroq».

XVI

Hudhud Simurg`din xabar degoch, qushlar xushhol bo`lub, tahqiq qilg`onlari

Sarbasar qushlar alolo qildilar,
Hudhud atrofinda g`avg`o qildilar.

— «K-ey daming jonbaxshu nutqung dilpisand,
Ikkisi jonu ko`ngulga sudmand.

Ham Sulaymon bazmida topqan qabul,
Ham rasul etkon seni andoq rasul.

Xizmatida qurb hosil aylagan,
Yo`lida qat`i manozil aylagan.

Amri birla oncha vodiy qat` etib,
Kim base, oliy manozilg`a yetib.

Qoyda azm etsa Sulaymon, sen —dalil,
Mustafog`a ul sifatkim Jabrail¹.

Harne o`lsa aylagan damsozliq,
Ayshida qilg`on ayon hamrozliq.

Istasa Bilqis² holidin xabar,
Sen bo`lub shahri Sabog`a rahbar.

Eridan sen yetkurub, payg`om anga,
Iztirob ichra berib orom anga.

O`yla payg`ambarg`a mahramliq qilib,
Har g`ame yuzlansa hamdamliq qilib.

Bazmi gar shahr o`lsa, gar yozi yabon,
Bez qilib boshig`a pardin soyabon.

Yuz tuman ming qush bo`lub shamyonasi,
Sen va lek ul soyada hamxonasi.

Bazmi ichra komron aylab seni,
Mahrami rozi nihon aylab seni.

Berdi haq — topting chu ondin rif`ate,
Har paru uzvungg`a bir xosiyate.

Bizga chun moni`durur gumrohliq,
Bersang ul shoh sirridin ogohliq.

Ham sifotidin rivoyat aylasang,
Zoti sori ham hidoyat aylasang.

Qo`ymasang bizni bu g`aflat domida,
Tiyraliq birla zalolat shomida.

Voqif etsang bizni shoh asroridin,
Bahramand etsang bu sir izhoridin.

Jahl aro aftodaliqdin qo`ldasang,
Shohimizni istamakka yo`ldasang.

Komimizdin yetsa barxurdorliq,
Sendin o`lg`oy borcha minnatdorlig`».

XVII

Qushlar diqqat bila so`rg`ondin so`ngra, Hudhud Simurg`din nishonalar aytqoni

Hudhud anfosin shakarrez ayladi,
Ul shakarni nuktaomez ayladi.

Ko`rdi chun qushlarda andoq iztirob,
Berdi ul majma`g`a bu yanglig` javob.

Kim:— «Oning ahvolidin bilgonni dey,
Ko`ngluma asroridin kelgonni dey.

Lek bu afsona birla butmas ish,
So`z bila el vasl ganjin topmamish.

Ish uluqdur, shoh uluq, dargoh uluq,
Yo`l qotiq, vodiy uzun, dilxoh uluq.

Buki — dersiz shoh so`zidin sur kalom,
Gar oni ming yil desam bo`lmas tamom.

Kimsa idrok etmomishdur zotini,
Lek shart uldur tutarg`a otini.

Kim yubon hayvon suyi birla og`iz,
Yo`q o`nu yuz qatlakim andozasiz.

Til bila og`izni aylab bo`yla pok,
Tutqay el otin va lekin havlnok.

Ondin a`lodur janob ul shohg`a,
Ondin avsa` fushat ul dargohg`a.

Kim men aylay olg`omen taqrir oni,
Yo lison kilki bila tahrir oni.

Lek chun qushlarg`a budur orzu,
Kim shah avsofidin o`lg`ay guftugo`.

Men dog`i mingdin birin aylay bayon,
Sizga birdin minggacha aylay ayon.

Bizga shohedurki shahlar shohidur,
Kim bori ahvolimiz ogohidur.

Birlik oyinida zotidur oning,
Lek mingdin ko`p sifotidur oning.

Ul sifat ofoq aro shoye` bo`lub,
Borcha oning zotig`a roji` bo`lub.

Kimsaga urmoq nafas imkon emas,
Bo`lmayin ondin iroda ul nafas.

Sizdin ar bo`lsun azim, ar xud haqir,
Tavru vaz` ichra sag`ir, ar xud kabir.

Har birida necha ming par bordur,
Har parida necha har yon tordur.

Borchasig`a bor oning ilmi muhit,
Gar murakkab bo`lsun ul shay, gar basit.

Sizga oning nash`asidindur hayot,
Kim ucharsiz har taraf ochib qanot.

Oni a`zongizda qon yanglig` biling,
Jism ihyosida jon yanglig` biling.

Tan ichinda sizga ul jondin yaqin,
Harne yo`q ondin yaqin, ondin yaqin.

Lek siz ming yilchiliq ondin yiroq,
Qaysi ming yilliqki, imkondin yiroq.

Ondin oyru kimsaga jondin ne sud,
Jonki onsiz bo`lg`ay-ul ondin ne sud.

Vasli birdamliqki tushkay ittifoq,
Ikki olam shohlig`idin yaxshiroq.

Firqatidakim o`lumdindur xatar,
Sekkiz uchmoq, yetti do`zaxdin batar.

Lek mundoq shahg`a vasl oson emas,
Istamay ko`p sa`y ila imkon emas.

Yo`lida yetsa talabdin ming taab,
Ham anga yetmas kishi qilmay talab.

Lekin ul vodiy nihoyatdin uzun,
Qat`ida ofat nihoyatdin fuzun.

Umrlar urmoq kerak tinmay qanot,
Necha karkas umricha bo`lsa hayot.

Yo`lda daryolardurur xunobdin,
Demayin xunob — zahri nobdin.

Tog`lardur tortqon gardung`a tig`,
Tig`i barcha qon to`karga bedarig`.

O`t tutashqon dashtlar har sori fosh,
Tortibon yolinlari gardung`a bosh.

Beshalar muhlik balolardin to`lo,
Shohi — anduhu taab, bargi — balo.

Ham havosinda bulutlar charx urub,
Boshqa yomg`ur o`rnida tosh yog`durub.

Ham sahobidin choqinlar choqilib,
Tobidin olamda o`tlar yoqilib.

Onda bir tun qo`ng`oli koshona yo`q,
Jismi qut olmoqqa suvu dona yo`k.

Ming tuman qush aylabon ul yon safar,
Ursa ming yil ul havoda bolu par,

Bo`yla yo`l qat` etmagi ma`lum emas,
Maqsadig`a yetmagi ma`lum emas.

Lek ulkim bu talabda bersa jon,
Yaxshiroqkim yuz hayoti jovidon.

Chun jahon bo`stonida har nav` qush,
Necha kun topsa uchush yoxud qo`nush.

Navhai bog`i fano tuzmak kerak,
Ul taraf parvoz ko`rguzmak kerak.

Chun ular vodiyi hijron yo`lida,
Bersa avli jonni jonon yo`lida.

Ey xush ul o`lmakki yuz ming joncha bor,
Qaysi jonkim umri jovidoncha bor.

Davlatu iqbol gar yovar bo`lub,
Toli`u baxtu sharaf rahbar bo`lub.

Bo`lsa qat` ul behadu andoza dasht,
Kim fazosidin deyildi sarguzasht.

Ro`zi o`lg`ay to abad beintiqol,
Qat` qilg`on qushqa gulzori visol.

Vahdati jovid topqay shohg`a,
Vosil etgay o`zni zillullohg`a.

Poyasi rif`atda bo`lg`ay arshsoy,
Soyasidin bumni qilg`oy humoy».

XVIII

Qushlar Hudhuddin Simurg`ning zuhuri bidoyatin
so`rub, ul olarg`a bu ma`nidin fasonae va bu maxfiydin nishonae degoni

Bori qushlar dedilar:— «K-ey rohbar,
Bizga ber ish ibtidosidin xabar.

Kim bu sultonkim sipohidir tuyur,
Xalq aro avval ne nav` etti zuhur?

Kim ko`rubtur oniyu holotini,
Fe`lu asmou sifotu zotini?

Tavfu sayrining degil kayfiyatin,
Amru nahyining dag`i xosiyatin.

Kim erur so`z mushkilu begona tab`,
Bo`lg`udek devona yuz farzona tab`».

XIX

Chin shahri sifati va Simurg` pari onda tushkonning kayfiyati

Dedi Hudhudkim:— «Bu ish bo`lmish yaqin,
Kim erur mashriqda shahri, oti — Chin.

Shahr yo`qkim, vus`at ichra bir jahon,
O`n jahon xalqi savodinda nihon.

Xittasi xushroq Eram gulzoridin,
Suyi dilkashroq bihisht anhoridin.

Bir kecha ul shohi davlat oshyon,
Dahr aro parvozini aylab ayon.

Ittifoqo sayri tushmish Chin sari,
Ul savodu mulki xuld oyin sari.

Ul tun ul kishvar sarosar yorumish,
Voqif elni beshuur etmish ul ish.

Silkinib Chin ichra tushmish bir pari,
Topmish andin zebu far Chin kishvari.

Rangu naqsh ul parda g`oyatdin fuzun,
Kim oning sharhida so`z bo`lg`ay uzun.

Tonglasi chun kelmish el o`z holig`a,
Boqib ul bu rang ila ashkolig`a.

Har kishi bog`lab taxayyuldin qalam,
Qilmish ul par naqshidin tarhi raqam.

Borchaning naqshu xayol andeshasi,
Bu ish ondin bo`lmish ul el peshasi.

Bir kishini qilmish ul naqshu xayol,
Naqshu tasvir amrida sohib kamol.

Oti — Moniy¹, xomasi — mu`jiznamoy,
San`ati nazzorasi hayratfizoy.

Bo`yla nisbatlardin ahli ma`naviy,
Chinda derlar korgohi Monaviy,

Ul par emdi go`iyokim Chindadur,
Hurdek ul mulki xuld oyindadur.

Bu emish ul par zuhurining ishi,
Mundin ortuq fahm qilmaydur kishi.

Ko`rmagidin kimsa dam urmaydurur,
So`zni bu g`oyatda yetkurmaydurur.

Zotidin demaydurur xud kimsa so`z,
Kim erur ko`r, onda har binanda ko`z.

Ul par uzra har taraf tori oning,
Bil sifotining namudori oning.

Beadad naqsh o`ldi ul par holidin,
Noqil ul par sohibi af`olidin,

Ranglar ul parda behaddu qiyos,
Hukm asmosig`a qildi rahshunos.

Kimsa tavfu sayri ahvolin demas,
Hargiz ondin hech yer holi emas.

Amru nahyi barchamizg`a farzi ayn,
Tark amru nahyida yuz sho`ru shayn.

Keldi ma`murig`a ummidi visol,
Osiyu obisig`a biymi nakol.

Hech qaysi qavm aro yo`q bo`yla shoh,
Onsiz o`lg`onlarg`a yuz ming dardu oh».

Tushti qushlarg`a bu holatdin xuro`sh,
Shavq soldi har biri ko`ngliga jo`sh.

XX

Hudhudning Simurg`din fasona surgoni va shavq o`ti qushlar nihodidin zabona urg`oni

Dedilar Hudhudg`akim:— «Ey peshvo,
Bo`yla shahning firqati ermas ravo.

Dahr aro bo`lg`ay bu yanglig` shohimiz,
Barcha turluk holdin ogohimiz.

Biz jaholatqa giriftor o`lg`obiz,
Firqati oshubidin zor o`lg`obiz.

Bo`yla g`aflatqa o`lum rojihdurur,
Ahli hush ollinda bu vozihdurur.

Sen aromizda chu kelding rahshunos,
Borchamizdin budur emdi iltimos.

Kim borig`a muqtadoliq qilg`osen,
Bu safarda peshvoliq qilg`osen.

Kirgobiz ul shah yo`lig`a jon bila,
Jon ovuchlab didai giryon bila.

Vasli komin aylagaybiz multamas,
Istamakdin tinmag`aybiz bir nafas.

Oncha urg`aybiz bu yo`lda bolu par,
Aylagaybiz qat`i oncha bahru bar.

Kim visoli komig`a yo yetkobiz,
Yo tamannosida jon tark etkobiz».