AVVALGI MAJLIS
Jamoati maxodim va azizlar zikridakim, bu faqir alarning sharif zamonining oxirida erdim va mulozimatlari sharafiga musharraf bo`lmadim
Ul jumladin, soliki atvor va koshifi asror, ya`ni: Hazrati Amir Qosim Anvor1 (quddisa sirruhu2)dur. Har necha alarning rutbasi shoirliq poyasidin yuqoriroqdur va valoyat ahli3 zumrasida vasfdin tosh-qariroq, ammo chun haqoyiq va maorif adosida4 nazm libosi dilpazirroq uchun iltifot qilur ekandurlar, tayammun jihatidan bu muxtasarni alarnnng sharif ismlari bila ibtido qilildi.
Mirning asli Ozarbayjondindur va mavludi Sarob otlig` kentdindur. Yigitliklarida shayx Sadriddin Ardabiliy5 (quddisa sirruhu)g`a murid bo`ldilar va sufiya odob va tariyqin andin takmil qilib shayx ishorati bila Xurosong`a keldilar va oz vaqtda xaloyiq Mir xizmatig`a firifta bo`lub g`avg`o qila boshladilar. Podshohi zamon Mirga ixroj hukmi qildi. Balx va Samarqand sari borib, muddate bo`lub, yana dor us-saltanat azimati qildilar, yana Chig`atoy mirzodalari, balki ulus ozadalari murid bo`lnb, hujum qila boshladilar. Ravishlari pok erdi va nafaslari otashnok. El bag`oyat alar nazmlarig`a moyil va she`rlarin o`qumoq va bitimakka rog`ib bo`ldilar. Har oyinakim, devon jam` qilurg`a bu amr bois bo`ldi va «Anis ul-oshiqin»6 otlig` muxtasarroq masnaviy ham nazm qildilar va tarje`7 dag`i dedilar va tabarruk jihatdan ikki matla` bitilur, biri bukim:
Yana biri bukim:
Bu faqir avval nazmekim, o`rganibmen, bu so`nggi matla`dur. Hamono uch yosh bila to`rt yoshning orasida erdim, azizlar o`qumoq taklifi qilib, ba`zi hayrat izhor qilurlar erdi va masnaviylari hazrati mavlono Jaloliddin Rumiy10 (quddisa sirruhu) masnaviylarining vaznidakim «ramali musaddas» derlar voqe` bo`lubtur, bu misra`kim:
Bud dar Tabriz sayyidzodae11.
andindur, go`yoki maqsad o`zlaridur va tarje`larining bandi bu baytdurkim:
Va ul hazratning mubbrak marqadi Jom viloyatida Xarjurd qasabasidadur. Va faqir ham ul ostona joro`bkashlaridinmen13. Vafotlari sanai xamsa va salosina va samona miada14 voqe` bo`lubdur.
M i r M a x d u m — Hazrati Mir Qosimg`a15 xalifa va farzand va mahbub masobasida erdi, otasi Makkadin Imom Ali Muso ar-Rizo16 ziyoratig`a Mashhadg`a keldi, Qaytib Nishopurg`a yetganda kadxudo bo`lub mutavattin bo`ldi. Va anga uch farzand tangri inoyat qildi, kichikragi Mir Maxdum erdikim, oti Sayid Muhammaddur, shahrga tahsilg`a keldi va zohir ulumin takmil qilg`on chog`da hazrati Mir Qosimning zuhur va shuhrati vaqti erdi, ul hazrat xizmatig`a yetgach murid va vobasta bo`ldi va hazrat Mir aning tarbiyat va takmilig`a mashg`ul bo`ldilar va azim riyozatlar buyurub qattiq xizmatlarg`a ruju` qildilar. Chun Mir Maxdum poktiynat va sohibdavlat yigit erdi, ul xizmatlarni andoq qildikim: «Man xadima xudima»17 mazmuni bila hazrat Mir Qosim anga Mir Maxdum ot qo`ydilar va doim hazrati Mir Qosim ani aziz va mukarram tutar erdilar. Bu matla` aningdurkim:
Va mazori Nishopur viloyatida Mehroboddadur.
H o f i z i S a ` d — Mir Qosim muridlaridandur Chun loubolivash va sho`xtab`roq kishi erdi. Xiriy shahrining lavand va ichkuchi yigitlari anga musohib bo`lur erdilar. Bu jihatdin alardin nohamvor maoshva beandom atvor zohir bo`lur erdi. Hazrati Mirg`ama`lum bo`lg`och, oni o`z suhbatidin mahrum qilib xonaqoxdin ixroj qildilar va buyurdilarkim, hujrasini buzub tufrog`in toshqari tashlasinlar. Ul mahalda Hofizi Sa`d bu g`azalni ayttikim, bu matla` ul g`azaldindur:
Va andin so`ngra Hofiz mardud bo`lub, mulozamat davlatiga musharraf bo`la olmadi va otig`a bu muammo20 aningdurkim:
Va Hofiz hamul hirmonda olamdin o`tti.
X o j a A b d u l v a f o y i X o r a z m i y (quddisa sirruhu) kibori avliyodindur. Xorazm xalqi g`oyat malakiy sifotlig`idin Xojani «er farishtasi» derlar erdi va Xoja ulumi zohiriy va botiniyni takmil qilib erdi. Va tasavvufda yaxshi musannofoti bor va mashhurdurkim, ulumi g`ariba ham bilur erdi, ammo andin zohir, bo`lmas erdi, balki g`oyati tavajjuh va istig`roqdin parvo ham qilmas erdi. Advor va musiqiy ilmida dag`i mahorati bor erdikim, risolasidan ma`lum bo`lur. Xoja avsofini har kishi bitir bo`lsa, alohida bir kitob bitmak kerak, ma`lum emaskim, bir kitobda ham siqg`aymu yo yo`q. Bir ruboiysi bila ixtisor qiloli.
Bad kardamu e`tizor badtar zi gunoh,
Zero ki dar in hast se da`vii taboh,
Da`vii vujudu da`vii quvvatu havl,
Lohavla valo quvvata illo billoh21.
Zero ki dar in hast se da`vii taboh,
Da`vii vujudu da`vii quvvatu havl,
Lohavla valo quvvata illo billoh21.
Xoja ham Xorazmda olamdin o`tti va muborak marqadi ham Xorazmdadur.
M a v l o n o H u s a y n X o r a z m i y — X o j a A b u l v a f o (quddisa sirruhu)ning zohir ilmida shogirdi erdi va botin ilmida murididur. Mavlono o`z zamonining mashohiridindur va «Maqsadi aqso» 22 aning tasnifidur. Va Mavlono Jaloliddin Rumiy (quddisa sirruhu) masnaviysig`a sharh bitibdur va «Qasidai burda»23 g`a ham xorazmiycha turkiy til bilan sharh bitibdur. O`zga musannafoti ham bor. Ammo axloq va sifoti botin ilmida yorug`lik topqonning munofisidur. Va Mavlono Shohrux24 mirzo zamonida bir g`azal uchun takfir qilib, Xorazmdin Hiriyg`a kelturdilar. Chun donishmand va istiloh bilur kishi erdi hech nima sobit qila olmadilar. Qaytib yana o`z mulkiga ketti. Va ul g`azalning matlai budurkim:
Mavlononi Tanso`fi bulog`ida (Xorazmda) o`zbek shahid qildi va qabri Xoja Abulvafo (quddisa sirruhu) qabrining oyog`i saridur.
Sh a y x O z a r i y — Isfaroyinda zuhur qildi va she`ri shuhrat tutti va kuhulat sinnida mayli suluk sari tushti. Haji muborak safarig`a borib, sayr rasmi bila Hnnd sari mutavajjih bo`ldi. Anda ko`p akobir va mashoyix xizmatig`a musharraf bo`lub ul mulk salotini anga murid va mu`taqid bo`ldilar va debturlarkim, Gulbarga podshohi Shayxqa bir lak yarmoq taklif qildi, ammo o`z rasmlari birla bosh yerga qo`ymoq, taklifi ham ko`rguzdi. Shayx ul vajhqa bosh endurmadi va bu baytni ayttikim:
Va Hinddin qaytg`andin so`ngra Isfaroyinda go`sha ixtiyor qilib toatqa mashg`ul bo`ldi va ba`zi kutub, misli «Ajoyib ud-dunyo» va «Javohir ul-asror»27 Shayxningdur. O`zga musannafoti ham bordur. Va devoni ham mashhurdir. Va bu matla` aningdurkim:
Va shayxning qabri ham Isfaroyinda o`z maskanida — o`qdurur va Hoji Avhad Mustavfiykim, fazoyili sharhdin mustag`niydur, Shayxning vafoti ta`rixin 29 lafzi topibdur. Bu faqir Mavlono To`ti Turshiziy favtig`a lafzi tarix topib erdim, ma`lum bo`lurkim bir tarixda o`tubdurlar.
M a v l o n o K o t i b i y30 — o`z zamonining benaziri erdi. Har nav` she`rg`aki, mayl ko`rguzdi, anga maoniyi g`ariba ko`p yuzlandi, bataxsis, qasoidda balki ixtiro`lar ham qildi va ko`p yaxshi keldi. Va masnaviylari ham misli «Tajnisot» va «Zul-bahrayn» va «Zul-qofiyatayn»31 va «Husn va ishq» va «Nosir va Mansur» va «Bahrom va Gulandom» bor. Ammo g`azaliyot va qasoid devoni mashhurroq va yaxshiroq voqe` bo`lubdur. Oxiri umrida «Xamsa»g`a tatabbu` bunyod qildi va anda da`volar zohir qilibdur. Go`yo bu sababdin itmomig`a tavfiq topmadi. Bu faqirning xayolig`a andoq kelurkim, Mavlono Kotibiyda she`r saliqasi oncha bor ekandurkim, bizning Sulton Sohibqirondek suxandon podshoh anga murabbiy bo`lsa erdi va umri dag`i biror nima vafo qilsa erdi ko`p elning ko`nglin she`r aytmoqdin sovutqay erdi. Ammo tole`i za`fidin bu mazkur bo`lg`on ikki davlatqa musharraf bo`lmadi. Har taqdir bila insof uldurkim, aning asridin bu kungacha anga g`olibi mahz she`rning-barcha uslubida kishi yo`qtur. Aning yaxshi so`zi ko`pdur. Ammo g`azaliyotida bu matlai yaxshi voqe` bo`lubdurkim:
Va qasoidida ham bu matla` xub voqe` bo`lubturkim:
Va masnaviysida kecha borib kunduz kelur ta`rifida ham bu bir bayt aningdurkim:
Va Mavlono Astrobodda toun marazi35 bila o`tti, o`tar holda bu qit`ani aytib erdikim:
Zi otashi qahri vabo gardid nogahon xarob
Astrobodki, xokash bud xushbo`tar zi mushk,
Andar u az piru barno hech kas boqi namond,
Otash andar besha chun aftad na tar monad, na xushk36.
Astrobodki, xokash bud xushbo`tar zi mushk,
Andar u az piru barno hech kas boqi namond,
Otash andar besha chun aftad na tar monad, na xushk36.
Va mazori Astrobodda No`h Go`ron degan go`ristondadir.
M a v l o n o A sh r a f37 — darveshvash va nomurodsheva kishi erdi. Va kiyiz bo`rk ustiga qurchuq chirmar zrdi. Va el bila dag`i omizishi oz erdi. Ko`proq avqot «Xamsa» tatabbu`ig`a sarf qilur erdi; to ul kitobni tugatur tavfiqi topti, voqean o`z xurdi holig`a ko`ra yamon bormaydur. Afv fazilatida «Xamsa»sidin bu bayt yaxshi voqe` bo`lubturkim:
Bu g`azal matlai dag`i aningdurkim:
X o j a I s m a t u l l o40 — Movarounnahr buzurgzodalaridandur. Zohir ilmin takmil qilg`ondur. G`oyat xushtab`lig`idan o`zin she`rg`a mansub qilib devoni mashhur bo`ldi. Va Xalil Sulton41 otig`a yaxshi qasidalari bor. Bu matla` Xojaningdurkim:
Va Xalil Sulton ash`orining devoni ta`rifida rangin qasidasi bor. Matlai budurkim:
Va Xojaning qabri Buxoroda o`z hujrasidadnr.
M a v l o n o X a yo l i y — Buxorodin va Xoja Ismatulloning shogirdidir. Bu matla` aningdurkim:
Ikkinchi bayti dag`i yaxshi voqe` bo`libturkim:
O`zi xush xulq va xush tavr yigit ermish, hamonoki qabri Buxorodadur.
M a v l o n o B i s o t i y — Samarqanddindur. Sho`x tab`i bor ermish, ammo bag`oyat omiy ermish. Bu matla`i mashhurdurkim:
Bu bayti ham xub voqe` bo`lubturkim:
Qabri Samarqanddadur.
M a v l o n o Ya x ` yo S ye b a k48—Xuroson mulkining rangin fozili erdi, ko`p ulum va fununda mohir erdi. Sanoe` va aruz fanida barcha el ani musallam tutarlar erdi. Aning tab`i diqqatini har kishi bilay desa «Shabistoni xayol» degan kitobini ko`rsun. Avval «Tuffohiy» taxallus qilur erdi. So`ngra «Fattohiy» ham taxallus qildi. Ammo «Xumoriy» va «Asroriy» ham taxallus qilibdur. «Fattohiy» taxallus bila bu matla` aningdurkim:
Va «Asroriy» taxallus bila Xoja Hofiz50 tatabbuida bu bayt aningdurkim:
Bu faqir aruz fanida vosita bila Mavlononing shogirdimen52. Inshoollohkim, o`z yerida kelgay. Mavlono darveshvash va qone` kishi erdi. Go`shae ixtiyor qilg`on jihatidin latoyifi tab`i ozroq shuhrat tutti. Sana isno va xamsina va samona miada53 olamdin o`tdi.
M i r I s l o m G` a z z o l i y54 — Hujjat ul-islom Imom Muhammad G`azzoliy (quddisa sirruhu) avlodidindur. Zohir ulumin takmil qildi va lekin foniy sifat va betakalluf kishi erdi. Va tibb va hikmatda mahorati bor erdi. Salotin va hukkom majlisig`a borur erdi. G`oyati latofati tab`idin nazmg`a dag`i ishtig`ol ko`rguzur erdi va aning nazmda kamoli Hakim Anvariyning55 bu qasidasi javobidakim:
Chu murodi xeshro bo mulki Ray kardam qiyos56.
Ma`lum bo`lurkim, Alouddavla Mirzo57 madhida aytibdurkim, har bayti boshtin oyoq ul zamonning bir ta`rixidur va ul qasida matlai budurkim:
Mir Balxda Hazoraspiylar chog`ida bor ekandur, Sulton Abu Sa`id59 Mirzo chog`ida olamg`a vido` qildi.
S a y i d A l i H o sh i m i y —Sayid Hoshimiy nasab va xushtab` yigit erdi. Abdullatif Mirzo60 mulozamatida bo`lur erdi. Va sipohiylik ham qilur erdi. Va sho`x tab`g`a bu bayt shohidi adildur.
Q o z i M u h a m m a d I m o m i y — mutadayyin va xushtab` kishi erdi. Xurosonning qoziyul-quzotlig` mansabida mutammakkin bo`ldi. Va nazmg`a gohi mashg`ul bo`lur erdi. Ash`ori Hiriy shahrida el orasida bor. Bu matla` aningdurkim:
Guftamash gul-gul baromad rangi ruxsorat zi mul,
G`unchai u dar tabassum shudki, az gulho chi gul62.
G`unchai u dar tabassum shudki, az gulho chi gul62.
Va qabri Hiriyda Imom Quzotning go`ristonidadur.
M a v l o n o M u h a m m a d O l i m — Samarqand ulamosidin Ulug`bek Mirzo63 bila hamsabaq va musohib erdi. Ammo bag`oyat daler va sho`xtab` va xiyra kishi erdi. Bahsda ko`p go`stoxona so`zlar va javoblar aytur erdi. Saltanati azim ush-sho`niy tahammul qila olmadi. Samarqanddin anga ixroj hukmi bo`lub Hiriyga keldi va munda Mavlononing maqdamin g`animat tuttilar va sokin bo`ldi. Bu matla` aningdurkim:
Va Mavlono ham Hiriyda madfundur.
M a v l o n o Q u d s i y — hiriylikdur, shiringo`y kishi ermish. Va og`zida laqva marazi bor erdi, andoqkim og`zidin suv borur erdi va zabt qila olmas erdi, bu bobda debdurkim:
Bu matla` dag`i aningdurkim:
M a v l o n o R u h i y Yo z i r i y — Xuroson afozilining doxilidur. Tab`i xub va suluki marg`ub kishi erdi.
«Bulbul bila gul» va «Sham` bila parvona» orasida munozara bitibdur. Anda ko`p diqqat ko`rguzubtur. Saraxs viloyatidin nari Darun va Yezirg`acha ko`prak tab` ahli aning zamonida anga shogird erdilar.
Bu matla` aningdurkim:
M a v l o n o S o h i b B a l x i y — bovujudi she`r fanida mahoratlik kishi erdi, advor va musiqiy ilmida komil erdi. O`z g`azallarini o`z amallariga bog`labdurkim, aning fazoyilig`a dalolat qilg`ay. Ul jumladin, «Chahorgoh» amalidirkim, mashxurdur. Derlarkim, Jo`gi Mirzo68 majolisida ul amaldin o`zga nima aytturmas ekandurki, bu g`azalga bog`labdur:
Va Xoja Salmonning70 masnu` qasidasig`a javob debturkim, andin ko`p iste`dod ma`lum bo`lur za yana bir qasidasi javobida bu matla` xub voqe`durkim:
Va g`azaliyotida bu matla` mashhurdurkim:
Va tab`ida tama` mufrit uchun bovujudi fazoyil el qoshida izzati kamrak erdi. Oshpaz bila nonvoy-din osh va non tilab yer erdi. Bu g`arazg`a aytqon qit`asidin bir bayt budururkim:
Mazori Balx navohisidadur.
M a v l o n o S i y m i y — Nishopurdindur, ko`p fazli bor erdi. She`r va muammo va insho va xatda asridag`i bu fan ahli musallam tutar erdilar. Bir kun da`vo bila ikki ming bayt aytib bitigani mashhurdur. Va muhriga bu baytni aytib qozdurubdurkim:
Har oyinakim, bu baytdin boshqa el ichida g`azali-din bir ozroqcha bor. Bu muammo dag`i otig`a aningdurkim:
M a v l o n o A l i Sh i h o b — turshizlikdur. Sulton Muhammad Boysung`ur76 mulozimi erkandur, ham ravon, ham puxta aytur erkandur. Ul zamon shuarosi andin yomon ayturlar ermish. Va Mavlono Sirriy aning o`g`lidurkim, o`z yerida mazkur bo`lg`ay. Bu matla` aningdurkim:
M u h a m m a d A l i Sh u g` o n i y — vazirzodadur, tab`i xub voqe` bo`lg`on jihatdin nazmg`a ko`p mashg`ul bo`lur erdi, bu bayt aning ash`oridindurkim:
M a v l o n o T o l ye ` i y — ham Sulton Muhammad Boysung`ur modihi erdi. Tab`i g`arobat sori maylliq shoirdur.
Imomi jin va ins Ali ibni Muso ar-Rizo madhida qasida aytibdur, matlai budurkim:
M a v l o n o T u s i y — masalgo`y va g`azalgo`y erdi. She`ri base omfirib erdi. Uzun umr topti, hamonoki yoshi yuzga yetti. Bu matlai mashhurdurkim:
Bu matla` ham aningdurkim:
Iroqda olamdin o`tti.
B o b o S a v d o i y82 — Bovarddindur. Avval «Xovariy» taxallus qilur erdi. G`aybi olamdin anga jazaba yettikim, aqli zoyil bo`lub, eldin chiqib bosh-ayog` yalang devonalardek tog`u dashtda kezar erdi. O`z holiga kelib el orasig`a kirgandan so`ngra, «Savdoiy» taxallus qildi. Boysung`ur Mirzo otig`a qasoyidi bor. G`azalni dag`i nav`i aytnbdur. Bu matla` aningdurkim:
Umri seksondin o`tti va qabri Bovardning Sukkon otlig` kentidadur. Ikki g`arib o`g`ul yodgor qo`yub bordi.
M a v l o n o Z o h i d i y — Bobo Savdoiyg`a muosir erdi. Amir Xusravning84 «Daryoi abror»iga tatabbu` qilibdur va Mavlono Kotibiyning «Tajnisot»ig`a ham ma`razg`a kelibdur. Va munojotida aning bu banti yaxshi tushubdurkim:
M a v l o n o Am i r i y — turk erdi va turkcha shs`ri yaxshi voqe` bo`lubdur, ammo shuhrat tutmabdur. Va bu bayt aning «Dahnoma» sndindur:
Ne yemakdin, ne uyqudin solib so`z,
Emakdin to`yub uyqudin yumub ko`z.
Emakdin to`yub uyqudin yumub ko`z.
Ba forsiyda shayx Kamol86 tatabbu`i qilibdur. Bu matla` aningdurkim:
Aning qabri Badaxshon sari Arhang Saroydadur.
M a v l o n o B a d a x sh i y — fozil kishi ermish, Ulug`bek Mirzo zamonida Samarqandda shuaro ani xushgo`yliqg`a musallam tutubdurlar. Va Mirzoning dag`i ko`p iltifoti bor ermish. Bu matla`i mashhurdurkim:
M a v l o n o T o l i b J o j a r m i y — Sherozda nash`u namo topibdur. Va qabri hazrati Xoja Hofizning oyog`i sari erdi. Bu ruboiysini qabri toshig`a bitib erdilarkim. Faqiri haqir yod tuttumkim:
Dar ko`chai oshiqi ba paymon durust,
Meguft ba man ahli dile ro`zi naxust,
Tolib matalab kase ki u g`ayri tu just,
Tu tolibi u boshki, u tolibi tust89.
Meguft ba man ahli dile ro`zi naxust,
Tolib matalab kase ki u g`ayri tu just,
Tu tolibi u boshki, u tolibi tust89.
M a v l o n o B u r u n d u q — nadimvash va hazzol kishi ermish. Sulton Boyqaro90 binni Umarshayx xizmatida bo`lur ermish va ul zamon shuarosi aning tilidin qo`rqub, aning jonibini ko`p rioyat qilur ermishlar va ani ustod lafzi bila xitob qilur ermishlar. Va bu matla` aningdurkim:
M a v l o n o J u n u n i y — hiriyliqdur. She`ri yomon ermas ekandur. Ammo nazmda tab`i hajv va hazl sari moyil erkandur. Xoja Hofiz Sharbatiy bila aning orasida nizo` voqe` bo`ldi va ul munozaatni hajv qildi va xaloyiq ul hajvni yod tuttilar va yaxshiroq she`rlari bu jihatdin bartaraf bo`ldi va ul hajv chun mashhur erdi bitmak munosib ko`runmadi. Bu matla` aningdurur:
M a v l o n o O r i f i y — bag`oyat fozil va xushgo`y shoir erdi. Zamon ahli ani Salmoni Soniy derlar erdi, ham she`ri munosabatidin, ham ko`zlari za`fidin. Va Salmonning ko`zi og`rig`onda aytqon qasidasig`akim, matla`i bu dururkim:
Mavlononing dag`i ko`zi og`rig`onda javob aytibdur. Bu bayti xubturkim:
Va «Go`y va chavgon» munozarasida ham masnaviysi bor, rangin aytibdur. Ot ta`rifida bu ikki bayt andindurkim:
Chun go`i sipexr gird basti,
Maydon-maydon chu go`y jasti.
Har gohki, dar araq shudi g`arq,
Boron budi-yu dar miyon barq95.
Maydon-maydon chu go`y jasti.
Har gohki, dar araq shudi g`arq,
Boron budi-yu dar miyon barq95.
G`azal devoni ham bor. Bu matla` aningdurkim:
Ahd kardamki, nayoyam ba dar az mayxona,
To ba-don damki, maro pur nashavad paymona96.
Qabri Hiriy shahridadir.
To ba-don damki, maro pur nashavad paymona96.
Qabri Hiriy shahridadir.
M a v l o n o S u l a y m o n i y — Bobur Mirzo97 xizmatida bo`lur erdi. Va badihani ravon aytur erdi. Ammo Hazrati Xoja Hofizning bu matlai javobidakim:
Aning bu matlai yomon voqe` bo`lmaydurkim:
So`ngg`i bayti budurkim:
Va mashhur mundoqdurkim, bu ab`yot Mavlono Hakim tabibning xotuni Mehriningdur101. Va bu faqir siqqa eldin eshittimkim, Sulaymoniyningdur, vallohu a`lam!102
M a v l o n o Q a d i m i y — naqorachilikka mashhurdur, ammo tab`i nazmlarda mulonim erdi, bu matla` aningdurkim:
So`ngg`i bayti yaxshiroq voqe` bo`lubdur:
M a v l o n o M a s i h i y — Kushanj viloyatidin erdi. Pokiza ro`zgor va musulmonvash kishi erdi. Derlarki, Makka ziyorati davlatig`a musharraf bo`ldi. Va tab`i sho`x erdi. Yaxshi ash`ori bor. Bu matla` aningdurkim:
Derlarki, Ka`ba safarida Mavlono bodiyada xorg`on mahallidakim, mug`aylon nig`ochi ko`lankasida oyog`idin tikon sug`ururg`a mashg`ul ekandur, qofila sho`x tab`laridin biri bu baytni debturkim:
M a v l o n o H o j i A b u l h a s a n — turkdir, ammo tolibi ilmliqqa mashg`ul bo`lub, biror nima modda hosil qilibdur, chun tab`i xub erdi, she`r ayturg`a mashg`ul bo`ldi. Bu turkcha matla` aningdurkim:
Kelibtur ul gulu bir hafta turub boradur,
Bu o`t ko`ngulga tushub jonni kuydurub boradur.
Bu o`t ko`ngulga tushub jonni kuydurub boradur.
Muammo fanida dag`i yaxshi erdi. ismig`a bu latif muammo aningdurkim:
G`uncha gar nisbat qilur o`ziga dildor og`zini,
Ey sabo yeli, to`la qon ayla zinhor og`zini.
Ey sabo yeli, to`la qon ayla zinhor og`zini.
M a v l o n o N a i m i y — Mavlono Qutbiyg`a qarobatdur. Yomon tab`i yo`q erdi. Turkiy nazmlarga tab`i muloyim erdi. Va Sulton Sohibqiron ostonasida bo`lur erdi. Chun qobiliyati bor erdi va sidq va ixlosi bila qulluq qilur erdi. Ko`p iltifot topti, oqibat sadorati oliy mansabqa sarafroz bo`ldi. Bu matla` aningdurkim:
To adamdin bo`ldi paydo munchakim husnu jamol,
Sen parivashdek yaratmabdur bashardin zuljalol.
Sen parivashdek yaratmabdur bashardin zuljalol.
Hamul hazratning qazoqlig`ida yara yeb olamdin o`tti.
M a v l o n o Z a y n — kissado`zluq san`atig`a mansub erdi. Va o`z zamoninnng sho`x tab`laridin bir ani tutarlar erdi. Bu maqta` aningdurkim:
M a v l o n o M u h a m m a d J o m i y — Hazrat Mavlaviy Maxdumi Nuranning109 inisi erdi. Zohir ulumin takmil qilib erdi. Axloq va sifoti darveshona va suluk ravishi bexeshona, advor va musiqiy ilmida mohir va soyir fazliyotda komil erdi. Ul og`og`a inilikka loyiq va tariyqi alar tariyqi bila muvofiq erdi. Bu ruboiy alarningdurkim:
In bodaki, man be tu ba lab meoram,
Ne az pai shodiyu tarab meoram.
Zulfi siyahi tu ro`zi man karda siyoh,
Ro`zi siyahi xesh ba shab meoram110.
Ne az pai shodiyu tarab meoram.
Zulfi siyahi tu ro`zi man karda siyoh,
Ro`zi siyahi xesh ba shab meoram110.
Qabri ul hazratning manzillarida qutb us-solikin Mavlono Sa`diddin Koshg`ariy111 (quddisa sirruhu)ning sufasida, aning ayog`i sari voqe`durur.
M i r Sh o h i y112—sabzavorliqdur. Asli sarbadorlardin bo`lur. Boysung`ur Mirzo mulozamatida bo`lur erdi. Oti Mir Oqmalikdur. Farog`atdo`st va xushbosh kishi erdi. Aning she`rini choshni va salosat va yakdastlik va latofatida ta`rif qilmoq hojat ermas. G`azali agarchn ozdur, ammo barcha xaloyiq qoshida pisandida va mustahsandur. Faqir agarchi ani ko`rmadim, ammo aning bila faqirni orasida e`lom va irsol voqe` bo`ldi. Mulk podshohi otamni hukumat rasmi bilan Sabzavorg`a yuborib erdi va Mir Shohiyni Astrabod hokimi tilab Jurjon mamolikiga eltib erdi. Astrabodda anga qazo yetib na`shin Sabzavorg`a kelturdilar va obo va ajdodi daxmasida xaloyiqni o`tru chiqorib ani oxirat yeriga dafn qildilar. Astrabodda aytqon ikki matlai tuganmay qolg`on erdikim, vasiyat qilg`ondurkim, Xoja Avhad alarni tugatsun deb, biri budurkim:
Yana biri bukim:
Xoja Avhad ikkalasin tugatti va devonig`a bitildi va shahr shuarosig`a marsiya taklifi qildikim, ayttilar. Bu bir bayt ul marsiya ab`yotidiidurkim:
M a v l o n o M u sh t a r i y — astrobodlig`dur. O`z vaqtida mashohirdin erdi. Bu matla` aningdurkim:
M a v l o n o A l i D a r d o` z d ham astrabodlig`dur. Bu matlai mashhurdur va yaxshi voqe` bo`lubdurkim:
M a v l o n o T o l ye ` i y — kamardo`zliqqa mansubdur. Bu matla` aningdurkim:
M a v l o n o M u h y i — Boysung`ur mirzo mulozamatida bo`lur ermish. Bu matla` aningdurkim:
«Majolis un-nafois»ning avvalg`i majlisining itmomi
Bu valoyatosor guruh va bu fasohatshior anbuhlarning ruhlarinikim, xaloyiq ruhi alarning jonparvar nafaslaridin tozadur va ulus osoyishi alarning ruhbaxsh kalomlaridin beandoza. Haq subhonahu va taolo sahobi inoyatidin fayz yomg`uri selobig`a g`ariq qilsun va mag`firati soiqasidin ruh shu`lasi anvorig`a hariq etsun. Va alarning ruhoniyatidin Sultoni Sohibqiron humoyun tab`ig`akim, fasohat bahrining samin gavharidur, nur va safolar bersun, va balog`at bo`rjining munir axtaridur, surur va ziyolar yetkursun. Ruboiy:
Yo rabki, bu shohkim ulus xonidur,
Tab` ahliyu zehn xayli sultonidur.
Ne xonu ne sultonki, jahon jonidur,
Ber umr ila davlat, ulcha imkonidur
Tab` ahliyu zehn xayli sultonidur.
Ne xonu ne sultonki, jahon jonidur,
Ber umr ila davlat, ulcha imkonidur