Òîï ðåéòèíã www.uz
TO`RTINCHI MAJLIS

Asr fuzalosi zikridakim, she`rga mashhur va mubohiy emastular, ammo allardin nazm tariyqida ko`p latoyif zohir bo`lur va ko`p zaroyif bosh urar
               Ul jumladin:

               Pahlavon Muhammad Go`shtigirkim, ko`b fazoyil bila orostadurkim, go`shti fani bavujudi ulkim, aning andoq haq  va mulkidurkim, ma`lum emaskim, hargiz bu fanda andoq paydo bo`lmish bo`lg`ay. O`zga fazoyilig`a ko`ra dun martabasidur. Musiqiy va advor ilmida davrining benaziridur. Chun kamoloti «azharu min ash-shams»1dur, sharh qilmoq ehtiyoj emas, faqir Astroboddin bu ruboiyni Pahlavon xizmatlarig`a bitib erdimkim:    

Dar Ka`bavu dar dayr ba irshodi tuem,
Dar savmaavu maykada bo yodi tuem,
Zokir saharu shom ba avrodi tuem,
Ya`neki, yatimi Ne`matobodi tuem2.  

               Pahlavon bu ruboiyni javob bitib erdikim:

Ey Mir, tu piru mo ba irshodi tuem,
Doim ba duoguiyu bo yodi tuem,
In shahr ba tu xush astu mo bo tu xushem,
Murdemu xarobi Astrobodi tuem.

               Bu matla` Pahlavonningdurkim, aytqonda Pahlavong`a podshoh ming oltun sila inoyat qildi:

Guftamash: «Dar olami ishqi tu koram bo g`am ast»,
Guft xandon zeri lab: «G`am nest, kori olam ast» 3.

               Holo faqr ahlining peshvosi va tariyq xaylining muqtadosi Pahlavondur, ba`zi el Pahlavonning nasabida ta`n qilurlar, ammo faqirg`a tahqiq bo`ldikim, yolg`on ayturlar.    

               M i r  S a r b a r a h n a — Turkistondindur. Xush tab` va xush mashrab va xush suhbat va shirin kalom kishidur. Atiq ur-rahmon Shayx Luqmon (quddisa sirruhu) mazorida yigirma yilg`a yaqin shayx va mutavalli erdi. Yil bo`ldikim, yuz ming, yuz ellik ming oltung`a yaqin aning avqofidin hosil qilib andoq masrifig`a yetkurdikim, xudo va xalqi xudo qoshida mustahsan tushub hech kishi hech nav` ayb topa olmadi. So`ngra xud sadorat maskanida mutamakkin bo`lub, ulvi himmatdin andoq oliy mansabdin o`z ixtiyori bila iste`fo qildi. G`oyat sho`x tab`lig`idin tirziq4 aytmoq qoidasin Mir paydo qildi. Bovujudi bu goh-goh Yaxshi tirziklar ham navish qilurlar va yigitlikda Oqil kungurga mutaallaq bo`lub, ofiyat tariyqin tark qilib, ul toifag`a tobe` bo`lub erishib yururda aning pesh saloti g`oyib bo`lg`onda, Mir ma`rakada pesh saloti bo`lub aytqon abyotdin bu ruboiydurkim:

Ononki, parastandai xurshedu mahand,
Az chashmi tu dar orzui yak nigahand,
Kungur5 agar in astki man mebinam,
Xuboni digar pitangi ta`limgahand6:

               Mir ul viloyatning vojib ul-ehtirom sodotidindur, agarchi arzol va xubaso musallam tutmaslar va nimagina derlar, ammo ul toyifaning so`ziga e`tibor yo`qtur. Va Mirning mufrit taom yemakka ko`p shaaflari bor. Ul jihatdin ko`proq avqot imtilo7 marazig`a giriftordurlar.
 
              
M a v l o n o  B u r h o n i d d i n — Hiriy shahrining buzurgzodalaridindur, donishmand va xushtab` va sabukruh kishidur. Bobur Sulton  otig`a muammo risolasi bitidi «Javohir ul-asmo» 8g`a mavsum. Bu muammokim,  hosil: bo`lur, ul risoladinu Mavlononing xossa muammolaridindurkim:


               Bu faqirg`a podshoh muhr taklifi qilg`onda, tarixe aytib erdikim, bag`oyat xub voqe` bo`lub erdi. Ammo chun faqirning ta`rifiki, nafs ul-amrda g`ayri voqe`dur lozim kelur erdi, bitilmadi, va lekin asl misrai budurkim:



               «Ki» lafzidin so`ngrag`i alfozdin tarix hosil bo`lur. G`aroyib ittifoqotindurkim, Mir Darvesh Alig`a muhr inoyat bo`lg`onda o`zining xotirig`a «Darvesh Ali muhr zad» tarkibi kelib erdi va o`n yil tafovut erdi va rost voqe` erdi. Va Mavlono holo Shohrux Mirzo madrasasida va ba`zi madorisda darsg`a mashg`uldur va qalin talaba istifoda qilurlar. Ba`zi yoronlar mutoyiba yuzidin Mavlonog`a derlarkim, qadimiy xush tab`lardinsiz va ul iztirob qilur, ammo chorasi yo`qdur.

               M i r   G` i yo s i d d i n   A z i z — Mashhadda Imom Ali Muso ar-Rizo ravzalarida naqib va viloyatning ulug`idur. Ta`riflarida bayon qosirdur. Bu matla` alarning deb shuhrati borkim:

Bozam az dasti bute domoni ismat chok shud.
Juz xayolash har chi bud az lavhi xotir pok shud10.

               M a v l o n o   M a s ` u d11 — Shirvondindur, o`z mulkidin Hiriyg`a keldi ham ifoda, ham istifodag`a ba jid mashg`ul bo`ldi. Bu asnoda hazrat Maxdumi Nuran mulozamatlarig`a yetib, biror    sabaqg`a dag`i musharraf bo`lur erdi. Holo mahdi ulyo «Gavharshodbegim» madrasasida va yana ba`zi madorisda mudarrisdur. Yuz obodon tolibi ilmdin ortuqroq har kun andin naf` olurlar, balki yiroq mamolikdin bu toifa aning darsi ishqig`a g`urbat ixtiyor qilib kelurlar. Yaxshi axloqlik va darveshvash va foniysifat kishidur. Bir kun faqir bila namozi peshin qildi. Namoz tugagandin so`ngra yana ikki rakaat qildi. Faqir ayttim ki, «tahvildor hisobin ado qilurda fozil kelturmak xiyonat dalilidur». Bu so`z shuhrat tutti va Mavlono aytur ermishkim, ikki rakaat ortuqsi namoz qildim, yillarkim, aning malomat va g`aromatidin qutula olmon. Bu matla` aningdurkim:

Biso`z sinai maston ba riqqati mai nob
Ki, nest so`zi maro sozkor g`ayri sharob12.

               H o f i z  Sh a r b a t i y — Xurosonning muttaayyinlaridindur. Odamivash, mutavoze` va muaddab kishidur va xushxonliqda faridi zamonadur. Sulton Abu Said Mirzo Iroqda buzulg`onida Makkaga borib mujovir bo`ldi. Andin bu tarixqacha yigirma besh yildurkim, ul davlatqa musharrafdur. Tab`i dag`i xubdur. Bobur Mirzo xiyobonidin may ichib keladurg`onda Mavlonozodai Abhariykim, shahrning muftisi va rindvash kishi erdi Mirzoning yonida sarxush ermish, Mirzo Hofizg`a debdurkim, tushub surohini olib bir bayt o`qub, bir ayoq tut. Hofiz surohini olib Mavlonozodadin ayoq tutib, bu baytni o`qubdurkim:

Dar davri podshohi atobaxshu jurmpo`sh.
Hofiz qarobakash shudu   mufti piyolano`sh13.

               Bobur Mirzo ko`p tahsin ehson qilibdur. Va Hofizning yaxshi naqshlari ham bor,  ismig`a bu muammo aningdurkim:


               X o j a   K a m o l i d d i n  U d i y — zarif kishi erdi va o`z zamonining xushnavozi erdikim, barcha xaloyiq ani musallam tutar erdilar. Tab`i ham she`rig`a muloyim erdi. Bu matla` aningdurkim:

Namexoham zi dida bar ruxat oyinae sozam,
Zi mujgon bahri zulmat anbaroso shonae sozam14.

               A l i   K a r m o l — dag`i Udiy erdi. Bag`oyat safih va badzabon kishi erdi. Ammo yaxshi tasniflari bor. Bu matla` aningdurkim:

Kokulatroki, ba girdi sari u jon gardad,
Ba sari xud maguzarashki, pareshon gardad15.

               M i r   A t o u l l o h16 — Nishopurdindur. Andin ilm tahsili uchun shahrg`a keldi. «Kofiya» va «Mutavassit» o`qur erdi. Donishmand bo`lg`uncha bir nav` mustahsan maoshqa muvaffaq bo`ldikim, andin ortuq mumkin ermas. Bovujudi donishmandlik, she`r va muammo va sanoe`da dag`i mahorat paydo qildi va muammog`a ko`p mashg`ul bo`lur erdi. Holo sabaq kasratidin anga avqoti vafo qilmas, ammo sanoe`da kitobe tasnif qilibdur. «Badoe`i Atoiyg`a» mavsumdur. Emdi bayozg`a bordi. Ma`lum emaskim, bu fanda hargiz hech kishi oncha jam` va mufidkitob bitimish bo`lg`ay. Bovujudi ihtisor maqlubi mustaviy17 san`atidakim, andin mushkulroq san`at bo`lmas, bu bayt ul risolada aning xos-sa bantidurkim:

               Aning tab`i diqqatig`a bu bayt dalili basdur. Faqir gustohlik yuzidin Mirg`a dermenkim, fazoyil va kamolotingizg`a ko`ra darveshligingiz ham bo`lsa erdi, xub erdi. Bilurkim, musallam tutmasa, sobit qilurmen, zaruratdin musallam tutar.
               M i r  M u r t o z — kichik yoshdin berikim, ilm kasbig`a mashg`uldur. Anga tegrukim ko`prak ulumda donishmand bo`ldi — o`z mutolaasi. bila bo`ldi. Kecha tong otquncha va kunduz oqshom bo`lg`uncha ishi mutolaa erdi. Bovujudi bu zuhdi dag`i a`lo martabada erdi va soyim ud-dahr18 erdi. Bu riyozatlar jihatidin mavoli anga Mir Murtoz ot qo`ydilar va holo bu laqab bila mash-hurdur. Chun bahsda lajoji ko`p erdi aning bila har kim masala bahs qilsa erdi, mulzam bo`lmag`uncha qutulmas erdi, balki mulzam bo`lsa ham. Shahr zarif va sho`xlari «Vali shaloin» 19 ham derlar. Holo vuzu va namozida mubolag`a jihatidnn anga vasvos paydo bo`lubdur, va shatranjg`a andoq mag`lubdurkim, bir harif ilgiga tushsa, xalos bo`la olmas. Bu jihatdin hariflar andin qocharlar. Mashhurdurkim, agar ikki harif ilgiga tushsa, biri bila o`ynab, yana birining etagin berk tutib o`ltururkim, biri qochsa, bori biri ilgida bo`lg`an. Ba har taqdir andoq benazir kishi oz bo`lg`ay. Bu matla` aningdurkim:

To nayoyad sui dil g`ayri xayoli dilsiton,
Bar sari rah mardumoni chashm gashta didabon20.

               M a v l o n o   H u s a y n   V o i z21— «Koshifiy» taxallus qilur, Sabzavorliqdur. Yigirmi yilg`a yaqin borkim, shahrdadur va Mavlono zufo`nun va rangin va purkor voqe` bo`lubtur. Oz fan bo`lg`aykim, dahli bo`lmag`ay. Xususan va`z, insho va nujumki, aning haq-qidur va har qaysida mutaayyin va mashhur ishlari bor va musannafotidin biri «Javohir uttafsir22 durkim, «albaqara» surasin bir mujallad bitibdurkim, munsifi qat` bila yuz juz bo`lg`ay. Bovujudi barcha xiraliq va donoliq shahr sho`xlaridin biri Xoja Hofizning bu matla`in bitib, minbarining ustig`a qo`yg`ondur, budurkim:

Voizon k-in jilva bar mehrobu minbar mekunand,
Chun ba xilvat meravand on kori digar mekunand23.


               Olib o`qug`ach ko`p mutag`ayyir va muztarib bo`lib, xili xoriji mabhas so`zlar aytib necha vaqt va`z aytmadi. Xasmi noma`lum xud o`z maqsudin hosil qildi. Ammo Mavlono qilg`onining xato erkaniga voqif bo`lg`ach yana o`z ishi boshig`a bordi. Bormasa ikki xato bo`lur erdi. Bok yo`qdur, aybsiz tengridur. Bu matla` aningdurkim:

Sabz xato, zi mushki tar g`oliya bar saman mazan,
Sunbuli tobdodaro bar guli nastaran mazan24.

               M a v l o n o   M u i n   V o i z — Mavlono Hoji Muhammad Farohinning o`g`lidurkim, mashohirdindur. Holo o`zi dag`i azim voizdur va muridlari ko`p. Minbar ustida devonavor ilik tashlamog`i va taxtani tepmagi ko`pdur va o`zin «Muni devona» bila ta`bir qilur va ko`p baland va past so`zlar aytur. Chun junung`a mu`tarif, har nav` so`z aytsa ma`zurdur, she`rida vazn, qofiya va radifg`a muqayyad emas, esa maof bo`la olur. Bir qatla Hazrat Amir ulmo``mnnin Ali25ning imoni taqlidiy ekandur deganga, ul hazratning ruhidin g`arib siyosat va shikanjalar ko`rdi. Hamonoki tavba qildikim, qutuldi. Va og`asi Mavlono Nizomiddinkim, donishmand va muttaqiy va darvesh ani desa bo`lurkim, ikki qatla Hiriy shahrining qazosin taklif bila anga berdilar. Ikkalasi qatla o`zin azl qildi. Umid ulkim, bu qatla qabul qilg`ay va azl qilmag`ay. Derlarki, aytur ermishkim: «Muini mo qobiliyati bis`yor dosht, in zinapoyai chubin uro zoe` soxt»26.
               Har taqdir bila shahrda muqarrar voiz Mavlono Muindur. Shaxr masjidi jome`ida jum`a kuni iydgohda ikki bayram kuni va`z ul aytur. Bu matla` aningdurkim:

Magar fasli bahor omadki, olam sabzu xurram shud,
Magar vasli nigor omadki, dil bo vasl hamdam shud27.

               S u l t o n   I b r o h i m   M u sh a sh a ` — Sulton Muhsinningki, Arabistonda podshohdir, aning inisidur. Donishmand va muttaqiy va bag`oyat ahl kishidur va xattot ham bor va arabiy she`rni yaxshi aytur va devoni ham bor. Bu bayt aningdurkim:

Sol-al habl fiymo bayn folibin soyil
Fikam jazz haddalabin mobayn kam habl28.

               M i r x o n d29 — Sayid Xovandshoh o`g`lidurkim, Balx (qubbat ul-islomiy)ning mutaayin donishmandi va buzurgi erdi va o`zi yigitlikda ulum takmili qildi va holo bovujudi kibari sin va ulvi nasab va kasrati hasabki barcha mujibi ujb anoniyatdurlar, ul miqdor betaayyun va foniy mashrab va xush axloq kishidurkim, andin o`tmas. Insho va tarix fanida benazirdur. Bu faqir iltimos bila avvali ofarinishdin bu kungacha tarixi jome`i biturkim, nisfig`a yetibdur. Inshoolloh, tugaturiga muvaffaq bo`lg`aykim, tavorix arosida andin mufidroq tarix bo`lmag`usidur. Vus`ati mashrab bila adami taayyun jihatidan gohi biror ayoq icharda daf`i malolat yo kasrati nishot uchun, nard o`ynarg`a ham tanazzul qilurlar. Va mashliq va mabhutluq olamin ham ko`p ta`rif qilurlar. Amir Xusravnnng «Dar`yoi abrori» tatabbuida bu bayti xub voqea bo`lubturkim:

Harki dast az obi hayvon shust, Xizri vaqt o`st,
V-on ki az zulmoti nafs omad burun Iskandar ast30.

               M a v l o n o   X o n d a m i r31 — Mirxondning farzandidur va salohnyatlik yigitdur. Tarix fanida mahorati bor  otig`a bu muammo aningdurkim:


               M a v l o n o  H a m i d i d d i n32 — Hazrat Mavlono Muhammad Tabodkoniy (quddisa sirruhu)ning xalafidur. Insoniyati zotiy va darvishvashligi jibilliy voqe` bo`lubtur. Adab va tavozey va ta`zim va hayosi mufrit va asru behad tushubtur. Buzurgvor atosining xonaqohida darveshlar burung`i dastur bila borcha aning tegrasida mujtame`durlar. Xilvat va uzlat va samo va safo mavjud. Mavlono hanuz zohir ulumi takmilidin forig` bo`lmaydur. Agarchi ehtiyohi dag`i yo`qtur, ammo vajhi akmal bila tilarki, takmil qilg`ay. Tab`i bag`oyat xub voqe` bo`lubtur va botinining g`oyat soflig`idin necha yildirkim, Mavlono Muhammad Arab firibin yeb, ani darveshlik tariyqida rosih, balki musulmon balki muxlis xayol qilur. Ammo bo`la olurkim, o`z holining satr va kitmoni uchun malomat tariyqida bu ish ixtiyor qilmish bo`lg`ay. Bu matla` aningdurkim:

Gahe zi xasta dilon yod metavon kardan,
Dile, zi bahri xudo, shod metavon kardan33.

               M i r   K a m o l i d d i n  H u s a y n — Mir Rafeiddin Husaynga xoharzoda bo`lur. Xurosonda ulum tahsili qildi va Iroqqa tushti. Sulton Ya`qub yaxshi e`zoz va ehtirom qilib Biyobongni suyurg`ol berdikim, yuz ming oltung`a yaqin har yil tegar erdi. Oncha g`animatqa himmat etagin silkib, yana Xurosong`a kelib, darveshlik ixtiyor qildi va hazrat irshod maobiy Nuran xizmatida matbu` va maqbuldur va tasavvuf ilmida tab`i bag`oyat qobil va alar istilohotidin sohibi vuquf. Hazrat Xoja Abdulloh Ansoriy (quddisa sirruhu)ning «Manozil us-soyirin»34ig`a sharh bitibdur va ani muborak manzilda shayx qilg`onda bunyod qilibdur va kitobning xutbasin bu oyat bilan ibtido qilibdurki: «Rabbi anzilni munzalan muborakan va anta xayr ul-munzilin» 35.
               Va yana rasoyil ham ilgida borkim, alarg`a o`tgan kishi Mirning fazoyil va kamolatin fahm qilg`ay.
               Mir xushshakl va xushtab` va xushmuhovara yigitdur. Barcha hunarlar bila orosta va mundin o`zga aybi yo`qturkim, darveshvash va sufivash kishidur va o`zin shayxliq ismig`a mavsum qilibdur va bo`la olurkim, bu ham ahvolining satr va kitmoni uchun malomatnn ixtiyor qilmish bo`lg`ay. Bu matla` aningdurkim:

Az in bog`i jahonoro chi son oram qadam berun
Ki, boshad ravzai xuldash darun, bog`i Eram  berun36.

               M i r   I x t i yo r i d d i n37 — yaxshi tab`lik, yaxshi tavrlig` yigitdur. Mavlono Nizomiddin qazo masnadida mutammakkin erkanda, mahkamasi va dor ulqazosida sijillot va qaboljot va shar`iyot anga, evrulur erdi. Arabiyat va fiqhi ta`rif qilg`uncha bor, dyorlarki, bir tasnif ilgidadurkim, tugansa ma`lum bo`lurki, ne miqdor salohiyati bor. Oz ishida ayb topsa bo`lur. Ammo habislar der ermishlarkim, dastorin bu nav` donishmandona chirmag`uncha ko`p zahmat ko`rar erkin. El tilidin qutulg`on kishi yo`qtur va «Poi Hisor» havzi tuganganida bu tar`ixni xub aytibdurkim:

Havzeki, chu xoham az safoyash go`yam,
Sad bor dahan ba obi hayvon sho`yam
Har chandki, hast manbaash chashmai
Xizr, Ta`rixi vay az  jo`yam38.

               M a v l o n o   M u h a m m a d  B a d a x sh i y — Qunduzning Ishkamish otlig` kentidindur. Avvali holida andin tahsil uchun chiqib Samarqandg`a bordi va bir necha vaqt anda sabaq o`qub Hiriyga keldi. Tahsil ishin takmil qilur vaqtda g`oyat xushtab`lig`idin va musohiblar xotiri jihatidan lavandlig`larg`a tushti va rindliq tariyqin ul martabag`a yetkurdikim, mast yo maxmur bosh va oyoq yalang ko`y va ko`cha va bozorda yurur erdi. Hodii tavfiq tavba nasib qilib, ani tuz yo`lg`a keturdi. Holo tab` ahli orasida andin somonliqroq kishi yo`qtur. Podshoh va gadog`a maqbul va muloyimdur. Va muammo fanida risola bitibdurkim, ko`p el orasida mashhur va shoe`dur. Ammo agar muhovirotda gohi so`zga betaamul javob berur, chun g`alat kam tushar, hech tushmas va muammodin boshqa dag`i nazmlari bor. Bu matla` aningdurkim:

Xayoli qomatash dar didai bexob megardad,
Chu on mohiki, har su dar miyoni ob megardad39.

               M a v l o n o   H o j i  M u h a m m a d — Mashhaddindur. Ko`prak avqot bu faqir bila musohibdur va farzand o`rnig`adur, balki andin ham azizroq. Axloqda malakiydur, bashar surati bila kelgan va atvorda farishtadur, inson hay`atida zuhur qilg`ok. Tab`i sofiy va tafakkuri barcha diqqatlarg`a vofiy. Zehni mushkulkusho va taammuli funun ishkolig`a raso. Ba`ze mahal biror nazm dag`i andin bosh urar. Bu matla` aningdurkim:    

Ey baso, tavbai derinaki, chun tavbai man,
Xubro`yon bishikastand ba yak chashm zadan40.

               Va  ismig`a bu muammo dag`i aningdurkim:  


               M i r  H u s a y n  M u a m m o i y41 — Nishopurdindur. Shahrda tahsil qildi. Oncha hamida axloq va pisandida atvori borkim, sharhidin qalam tili va qalamzan iligi ojizdur va valoyat osori holidin paydo va fano namudori zotidin huvaydodur, Mir xizmatlarida bir tifl ta`limin iltimos qilib ermishlar va shogirdi andinkim, tufuliyat muqtazosidur, o`qumoqqa kohilliq qilmish bo`lg`ay. Mir bir azizg`a iltimos qilibdurlarkim, shogirdining atosig`a aytg`aykim, o`g`lig`a, muloyimat bila nasihat qilsun. Ammo andoq qilmag`aykim, tifl bilg`aykim, bu Mir qoshidin ekandurkim, nogoh ko`ngilginasi Mirdin og`rimag`ay. Mundoq tariyqi ko`pdur va muammo fanining latofat va nozuklugin ul yerga yetkurdikim, andin o`tmak mumkin ermas, va hukm qilsa bo`lurkim, bu yo`lni band qildi.  ismig`a bu muammo aningdurkim:


               H o f i z   M u h a m m a d   S u l t o n sh o h — xushxon hofizdur va xushnavis xattotdur. Bulardin boshqa solik va pokiza ro`zgor kishidur va yaxshi tab`i ham bor. Bu matla` aningdurkim:

Shakli hilol abro`yat az chashmi tar naraft,
Mohi zi ayni bahr, bale sui bar naraft42.

               M a v l o n o   F a x r i y43 — Hiriy shahrining  odamizodalaridindur. Bu matla` aningdurkim:     

Guftiki hargizam ba tu-dil mehribon nabud,
Ey sarvi nozanin, ba tuam in gumon nabud44.

               S a y y i d  J a ` f a r45 — Sayyid Muhammad Nurbaxshning o`g`lidur. Shoh Qosimdinkim, og`asi bo`lgay ko`p yaxshiroqdur. Xurosong`a keldi. Podshoh e`zoz va ikrom qilg`ondin so`ngra, yilda besh ming oltun yormoq va ikkk yuz harvor oshliq vajhi maosh uchun muqarrar qildilar. Bovujudi ulkim, bir quruq boshlig` mujarrad kishi erdi, ozdur deb yomonlab Arabistong`a bordi. Ammo xushtab` va yaxshi yigitdur. Va lekin, atosi mahdiylik da`vo qilg`ondin ne balolarkim, boshig`a keldi va holo qirq yildin ortuqdurkim, o`lubdur. Aqidasi hanuz budurkim, otasi yo Mahdiydur yo mahdiy ekandur. Bu matla` aningdurkim:

Turki man dast chu bar xanjari bedod burd, ,
Tashnaro obi zuloli Xizr az yod burd46.

               M i r   S a y y i d   H u s a y n   A b i v a r d i y47— tahsil uchun viloyatidin shahrg`a keldi. Aning asnosida hazrat Kichik Mirzo mulozamatida Ka`ba safarig`a borib Iroqda ayrilib qoldi. Andin Rum va Misr va Halab balki ul tarafning ko`prak mamolikiga musofirat qilib, olti-etti yil qolib arabiy tilni ravon qilib mutabarruk mazorotg`a yetib, balki Makka va Madinag`a musharraf bo`lib, ko`p azizlar suhbatin topib, Xurosong`a keldi. Borurda aql va tab`i qillatig`a mat`un erdi, kelganda ikkalasin tamom qilib keldikim, hech kishig`a mahalli ta`n va tashne` bo`lmag`ay. Bir bayt moddasida aqli va tab`i ne miqdor ekanin isbot qilibdur. Ul bayt budurkim:

Ey zi mehri orazat gardun g`ulom,
Yusufero kardaand Ya`qub nom48.

               Tab`i natijasi bu bo`ldikim, mundoq bayt aytti va vuquf ahli bu baytning ma`nisi yo`qtur, nomavzundur deganda, emasdur, deb bahs qildi va aql natijasi bukim, Xuroson ahlin tajhil qilib, bu baytin xubluqg`a bitib Iroqg`a Ya`qub Mirzo o`rdusig`a yibordi va Mirning mundoq ishlari loyuaddu va loyuhsodur. Ammo chun qobildur, bok emas. Umid borkim, islohpazir bo`lg`ay!

               S a y y i d  G` i yo s i d d i n — Mashxadning sodoti, balki nuqabosidindur. Ahl va muloyim kishidur. Mazox va mutoyiba mizojig`a g`olibdur. Sho`xluqdin faylasufvash va ulvi nasabdin tazvir va buzurg manishlikda beixtiyor tushubtur. Chun Sayyidning humoyun basharalarida sufrat g`olibdur, Sayyid shirg`a ham derlar. Ba`zi maymung`a ham tashbih qilurlar. Faqir xud bu nav` gustoxliqlar qila olmasmen, ammo Mirning markabin ul itga o`xshatibmenkim, anga bir maymunni mindururlar. Agarchi Mirg`a noxush kelur, ammo hazl bila o`tkarur. Bu matla` aningdurkim:

Dame az dasti duni vo narastam,
Biyo, soqiyki, yakdam mayparastam49.

               S a y y i d    A s a d u l l o h — yaxshi tab`liqdur.  va  ismig`a bu muammo aningdurkim:


               M a v l o n o  Q o s i m — Mavlono Abdurahim munajjimning nabirasidir. O`z zamonida nujum ahkomida muqarrar va musallam erdi va o`zi ham nujum fanini yaxshi bilur. Bu matla` aningdurkim:

Mo masti mudomem zi mayxona chi pursam,
Az beshu kami sog`aru paymona chi pursam50.
               M a v l o n o   A l i — hamonoki turshizlikdur va tab`i muammo fanida ko`p muloyim tushubtur.  ismig`a bu muammo aningdurkim:



               Sh a y x z o d a    P u r o n i y — Shayx Abusaid Puroniyning xalafidur. Ikki pushtidin valoyat anga mavrusiydur. Va o`z zotida ham qabuliyat ko`pdur. Oz fursatda xututni andoq bitidikim, ul fan ustodlari o`ttiz yilda oncha bitimaqdurlar. Holo tahsidg`a mash-g`uldur, derlarkim, rushd osori zohirdur51. Bu ruboiy aningdurkim:

 Chung man ba g`ami tu dar jahon farde nest,
 Dil so`xtai niyozparvarde nest,         
 Xoham g`amu dardi xeshro sharh kunam.
 Lekin chi kunamki, hech hamdarde nest52.

               M a v l o n o    S a f i y53 — Mavlono Husayn Voizning o`g`lidur. Bag`oyat darveshvash va foniy sifat va dardmand sheva yigitdur. Hiriydin Samarqandg`a Hazrat Xoja Ubaydulloh Ahror suhbatig`a musharraf bo`lur uchun bordi va andoq derlarkim, onda qabul sharafin topib, irshod va talqin saodatig`a sarafroz bo`lub, yana Xurosong`a keldi. Tab`i xub voqe` bo`lubturkim, bu matla` aningdurkim:

Bo labi la`lu xatu g`oliyagun omadai
Ajab orosta az xona burun omadai54.

               M a v l o n o   Sh i h o b — Mudavvin laqabi bila mashhurdur va ani «ajoyib ul-maxluqot» desa bo`lur. Bovujudi ulkim, «Kalomulloh» oyotini bot topar uchun tadvin qilibdurkim, ulamo va qurro taajjub va hayrat yuzidin tahsin kilurlar. Mundin boshqa ham salohiyatliq kishidur. Bir nav` qadimona she`r ham aytur, ammo yaqindur odamiyliq suratidin munxale` bo`lub o`zga jonvor suratig`a masx bo`lg`ay. Andoqkim, insoniyat siyratidin subo` va bahoyim siyratig`a mubaddal bo`lubtur. Ammo bu da`vo isbotig`a bu misra`ki «maqlubi mustaviy» san`atida aytibdur, dalil basdurknm:


               Bovujudi bular anga shahr shayx ul-islomidin ajab zulm o`ttikim, hech kishi g`avrig`a yeta olmadi.  

               H o f i z   J a l o l i d d i n  M a h m u d — «Ixlosiya» xonaqohining shayxidur va «Qudsiya» masjidi jomeining xatib va imomi va yaxshi mehrobxon hofizdur. She`r va muammo aytur va xatni yaxshi bitir. Muncha salohiyatni bot kasb qildi. «Ixlosiya» madrasasig`a kelganda nomavzun ham tashlar edi. Emdi ham yongilib hamul tariyqni masluk tutsa ajab emas, nechunkim, ham shayxdur va ham xatib va ham imom. Bu matla` aningdurkim:

 Masih agar shunavad yak takallum az dahanash,
 Digar zi sharm naboshad majoli dam zadanash55.

               M a v l o n o  P o m i y — sabzavorliqdur. Insho bila noma xatin biturga mashhurdur. Ammo inshoda hech munshi oni begonmas, batahsis Mavlono Abdulvose`56 va «noma» xatida hech hushnavis oni pisand qilmas, xususan Shayx Abdullo Devona va Xojai Dehdorki57, hazrat podshoh majlisida nadimlik yuzidin ko`p elni taqlid va tashbih qilur mustahsan tushar. Mavlononing takallumida bir hol borkim, ani anga tashbih qilibtur, sobun chaynaydur va og`zidin mag`zoba zohir bo`ladur va takallumni ham taqlid qilurda ikkalasin ahli idrok ko`p tahsin qilurlar. Bu matla` aningdurkim:

Lofad ba xatat nofa zihi besaru poi,
G`ammozi siyah botini mo dar baxatoi58.

               Ba ba`zi zurafo derlarkim, Xoja Dehdor uchun bu matla`ni aytibdur, nechunkim xeyli munosabati bor va yiroq ham emaskim, chin aytadur ermish bo`lg`aylar (vallohu a`lam).

               M a v l o n o   A b d u l v o s ye ` — insho fanida  mohir, bag`oyat sabukruh kishidur, ul g`oyatqachakim, xuffat va taxattukga bosh tortar. Zurafo aning bila mutoyiba ko`p qilurlar. Ul shirin iztiroblar qilurki, yana mu`jibi hazl bo`lur. Safohat qilsa ham, eldin qutulmas. Anga bu mansab Xoja Majdiddin Muhammad davlatidin yetishti. Derlarki, aning uchun besh yuz baytdin ortuq hajvi bor va soyir xalq uchun ming baytdin ortuq. Bu matla` aningdurkim:

Ey kashida turki chashmat dar qamon payvasta tir,
Mohi nav gasht az kamoni abruvonat go`sha gir59.

               X o j a   S u l t o n   M u h a m m a d — Shoraxtdindur. Shahrda nash`u-namo topti. Xushsuhbat va xushmuhovara kishidur. Suhbati mujibi bast va takallumi mujibi nishotdur va noma xatin dag`i shirin bitir va boshining tuki biror nima ozroq uchun burun ko`p mutaraddid va mutag`ayyir bo`lur erdi. Ammo emdi vus`ati Mashrabi ul yorga yetibdurkim, majlisda bosh yalang-o`lturur va bir sari mo` gami yo`qtur. Tab`i yaxshidur. Bu matla` aningdurkim:

Ba dandon uqdai zulfi turo xohamki bikshoyam,
Az in savdo shudam devonavu zanjir mehoyam60.

               M i r a k   H u s a y n — aning o`g`lidur va tab`i emdi nazmlarg`a moyil bo`lubtur. Bu matla` aningdurkim:

Kujo rasad zi tu, ey bevafo, visol maro
Ki, az jununi g`amat nest e`tidol maro61.

               Bu muammo dag`i  otig`a aningdurkim:



               M a v l o n o   M u h a m m a d   N o i n i y — ahl kishidur. Tib ilmidin vuqufi bor. Nazmlardin muammo fanida ko`prak shuuri bor. Bu fan ustodlari ittifoq bila muammo ta`rifin mundoq qilibdurlarkim, «mavzun kalomdurkim, ishorat va imo bila andin ot hosil bo`lur» va ul debdurkim, «mavzuni kalom qaydi ta`rifda hojat emas va ishorat bila ham emasdur». Va misol muni debdurkim, birovning oti «Sadr» 63dur. Yana birov so`rsakim, oting nedur? Ayt! Ul ilik ko`ksiga qo`ysa, dalolat anga qilurkim, oti Sadr bo`l-g`ay. Va birov bir maxzan bir yerda dafn qildi va ustida bir zange sarnigun osti, daqiqtab` nigun «zang» din «kanz»64 vujudin tahqiq qilurkim, hech qaysida ne kalomning daxli bor va ne nazmning». Ammo fan donolari bu taxayyulin bang xayolotig`a haml qildilar.  otig`a bu muammo aningdurkim:


               M a v l o n o   N u r — soda va abdolvash kishidur. Bir majlisda anga aytildikim hukamo hissi shommani65 dimog`ning to`rida ta`yin qilibdurlar. Bas bu e`tibor bila mashmumotni ikki qosh orasig`a islasa kerakki, isi botroq ma`lum bo`lg`ay. Ul bu so`zni ma`qulsinib, yaxshi islik ash`yoni ikki qosh orasig`a qo`yub, nafasin yuqori tortar erdi. Ammo xoli az tab` emas. Bu matla` aningdurkim:

Turo nilufari pirohanu man monda hayronash
Ki, sar bar mezanad xurshed har ro`z az girebonash66.
 
               M a v l o n o   Sh ye r   A l i — olamning mashohiridindur. O`z zamonida «nashta`liq» xatin andoq bitidikim, hech kishi taqlid qila olmadi, balki mushkilki, hargiz ham taqlid qilsa bo`lg`ay. Tab`i ham tasavvuf va ham muammo va soyir fazliyotda yaxshidur. Holo muddatedurkim, inzivo ixtiyor qilibdur. Va o`z nomurodlig`ig`a mashg`uldur. Va el bila ixtiloti yo`qturkim, tengri bu davlatni har kimga hamki, faqr davlatig`a tolibdur anga arzoniy tutsin.  ismig`a bu muammo aningdurkim:    


               M a v l o n o   S u l t o n   A l i67 — mashhadlig`dur. Bu kun Xurosonda va olamning aksar bilodida «nasx ta`liq» xatida qiblat ul-kuttobdur va kitobat mulkining qalamravi yak qalama anga musallamdur. Oncha hamida axloq va guzida atvor bila orosta va pirostadurkim, sharhidin qalam tili ojiz va husni xulqda naziri yo`qtur va tab`i dag`i xub voqe` bo`lubtur. Bu matla` aningdurkim:

Gul dar bahor az on ruxi gulgun namunaest.
Chun ashki manki, az dili purxun namunaest68.

               Ammo chun Mashhadiydur, ul alfozg`a tamom tag`ayyur bera olmaydur, va lekin ko`p hunar muqobalasida oz ayb tushmas.
               M a v l o n o   S u l t o n   A l i-Q o y i n i y — darvesh yigitdur va hazrat Maxdumiy Nuran mulozamatlari sharafi anga dast berubdur va alar musannafotidin o`zga nima oz kitobat qilur va necha yil Makkada mujovir erdi va tab`i va salohiyati ko`pdur. Ammo bir kun anga kitobat buyurulub erdi, muzd ta`yin qilurda mubolag`ani ul yerga yetkurdikim, har bir baytim bir tangaga arzir, deb bir ma`nidin yiroq ham emas. Ul so`zlarkim, ul bitir ortuqroqqa ham arzir. Bu matla` aningdurkim:

Ey ishqat otash dar zada nomusu nangu nomro,
Doda ba bod nesti-yu hastii xosu omro69.

               M a v l o n o   Sh a r i f i  B o g` i  Sh a h r i y — ham kotib yigitdur va yaxshi tab`i bor va nazmlarg`a dag`i ishtig`ol ko`rguzur. Bu matla` aningdurkim:

Navbahoron garchi gul az sabza berun medamad,
Sabzai xatti tu az gulbargi tar chun medamad70.
                M a v l o n o   Sh o h   A l i — habissheva yigitdur va zihni muammog`a yaxshi borur.  ismig`a bu muammo aningdurkim:


               M a v l o n o  B a h l u l — tabibsheva, tolibi ilm yigitdur.  ismig`a bu muammo aningdurkim:


                S u f i y  P i r i  S ye s a d s o l a — Darvesh Husaynning nabirasidur va Mavlono Muhammad Chohuning o`g`lidur. Sufiliqqa tabobatni zam qilibtur. Go`yo maraz riyozatin tortqon soliklarga «Mutu qabla an tamutu» 71 irshodin qilur. Bu ruboiy aningdurkim:

Manamoy ba g`ayri man rux, ey siym zaqan,
K-az g`oyati g`ayratam ravad jon zi badan,
Xoham ki shavam mardumaki didai xalq,
To rui tu hech kas nabinad juz man72,

               Sufining mizojining tezlik va nozikligi bu g`oyatg`acha derlarkim, bir yigitga taalluq lofi urar ermish, ammo yigiti aning rayi bila bormasa safihona alfoz bila fahsh aytur ermish va tayog`lamoqg`a dag`i ham qilur ermish (Aluhdatu alar-roviy) 73.

               M a v l o n o  V a s l i y — Mavlono Xoja Kalon qozining o`g`lidur. Otasini Hiriy ahli ittifoq bila aql va ra`yg`a musallam tutarlar erdi. O`zi xeyli salohiyatlik yigitdur. Kabir va sag`ir shatranjni xub o`ynar. Yaxshi suhbatliq, xushtab` va salim nafas odamiydurur. Bu matla`ni yaxshi aytibdurkim:

Maro dar dida nur az gardi rohi on sipoh omad,
Bihamdillahki, nuri chashmi man az gardi roh  omad74.

               M a v l o n o   G` i yo s i d d i n — tolibi ilm va xush-tab` yigitdur. Holo tabobatqa mashg`uldur va shuhrati tabobatqa o`zga ishlardin ko`prak emishdur. Balki rasoil tasnif qilibdur va nazmlarda hazrat Shayxning «Maxzan ulasror»ig`a tatabbu` qilibdur. Rangin va hamvor aytibdur. Bu matla` aningdurkim:

Ey sabo, k-on bog`i orazro tamosho kardai,
Muztarib mebinamat go`yo gule vo kardai75.

               Sh a y x z o d a i   A n s o r i y — Shayx Abdulla Devonaning o`g`lidur. Kichik yoshidin tahsilg`a yaxshi mashg`uldur va muammo fanida ko`p muloyimat andin zohir bo`lur, ham ayturida va ham ocharidakim,  ulug`roq  elga   mahalli   taajjubdur   va  ismig`a   bu muammo aningdurkim:  



               Andoq zohir bo`lurkim, volidasi ham xush tab`durur va «Bediliy» 76 taxallus qilur. Go`yo bu matla` aningdurkim:

Ravam ba bog`u zi nargisi du dida vom kunam
Ki, to nazorai on sarvi xush xirom kunam77.

               Sh a y x    A b d u l l o — dag`i agarchi majnunshior kishidur, ammo chun salim fitrati bor, goh-goh tiliga nazmlar o`tar. Bu matla` ul jumladindurkim:

Mani miskin ba sari ko`i tu harchand davidam,
G`ayri oheyu sirishke zi dilu dida nadidam78.

                Desa bo`lurkim,   aning    uyida    zano-mardi    xush tab`durlar.

               X o j a  M a h m u d — sabzavorlikdur. Bobo Ali Xushmardon79ning nabirasi, Xoja Imodiddin Hasan o`g`lidur. Otasining yaxshi-yomonida so`z desa bo`lmaskim, bag`oyat mashhurdur. Ammo jaddi darvesh kishi erdi. xonaqohi va muridlari bor erdi. Uzi salohiyatliq yigitdur. Xututni yaxshi bitir, nazmi ham yaxshi. Bu yaqinda «darjiy» 80 bitib erdi va olti asl qalamni tartib bila sabt etib erdi va «darj»ning oxirida necha bayt masnaviy ham xatlari ta`rifida nazm qilib erdi va so`ngg`i baytida tarix ham «darj» qilib erdi. Ul budurkim:

Chun usuli shash qalam kardam raqam,
Gasht tarixash «usuli shash qalam» 81.

                U s t o d   Q u l m u h a m m a d82 — Shibirg`ondindur. Qichik yoshida g`ijjak cholar erdi. Qobiliyat osori ul fanda andin ko`p zohir bo`lur erdi. Tarbiyatig`a mashg`ul bo`luldi. Holo ul fan ustodlari mutaaddid aning musannafotin yod tutub, shogirdligiga mubohiydurlar. Tolibi ilmliqqa dag`i mashg`uldur. Uzga ushoq fazoyili ham bor: ma`rifati taqvimdek, naqqoshliqdek, xatdek. Ammo ud va g`ijjak va qo`buzni asrida oncha kishi chala olmas va. muammo qavoidin ham mazbut bilur.  ismig`a bu muammo aningdurkim:


               M a v l o n o   Sh a r b a t i y — ul faqir qoshida ulg`ayibdur. Tarix va inshodin sohibi vuqufdur va she`r va muammodin xabardordur va naqqoshliq ham bilur. Bir tasnifi ilkidaborkim, tugansa ko`p favoyid andin elga mutasavvardur. Abnoi jinsida oncha salohiyatliq kishi ozdur. Funun kasbida ul martabada mohirdurkim, kichik yoshida qorilikni ham kasb qilibdur. Bu matla` anyngdurkim:

Junun omad shior   va mehri ro`i on parizodam,
Mani devona z-on ro` dar zaboni mardum  aftodam83.

               P a h l a v o n   D   a r v ye sh   M u h a m m a d — Pahlavon Muhammad (alayhir-rahma)ning inisidur. Holo-Pahlavon o`rnida qoyim maqomi uldur. Bu matla` aningdurkim:

In maqomestki, injo ruxi purgard xush ast,
Dardmandiyu niyozu dili purdard xush ast84.

               Inisi Husayniy ham muammo aytur.  ismig`a bu muammo aningdurkim:


               M u h a m m a d   A l i — ham Pahlavon ushshoqlaridindur.  otig`a bu muammo aningdurkim:

               P a h l a v o n   S u l t o n   A l i   G o` sh t i g i r —ul dag`i Pahlavon (alayhir-rahma)ning xulafosidindur. Yaxshi tab`i bor. Bu matla` aningdurkim:

Musofirest maro dar safar nameoyad,
Ba manki, bexabaram z-o` xabar nameoyad85.

               X o j a   A b u   S a i d — Mehnadindur. Hazrati Sultoni tariyqat Shayx Abu Said Abulxayr (quddisa-sirruhu) avlodidindur. Xoja Muayyad Devonaning o`g`lidur. Nomurod kishidur. Ammo o`z she`rin o`qurda yig`lamsinib o`qur, dag`i o`zi mutaassir bo`lub, hardam ulug` tinar, to bas qilmag`uncha el tinmas. Bu matla` aningdurkim:

Ba tavba dodanam, ey shayx, iztirob makun,
Maro, baroi rizoi xudo, azob makun86.

               M a v l o n o   H o j i — Mashhadda imom Ali Muso» ar-Rizo (alayhittahiyati vas-sano) 87 ravzasida imom va muarrifdur va «Gavharshodbegim» masjidi jomeida xatibdur. Fozil va sunniy mazhabdur. Aql maoshi ul martabadadurkim, bovujudi tasannun ul ravza boshidag`i sodot bila borishur, bu jihatdin ba`zi ani nifoqqa va ba`zi xuruj mazhabig`a nisbat berurlar. Yaxshi tab`i bor. Bu matla` aningdurkim:

Kadom  ayshu tana`um  buvad barobari inam
Ki, sar zi xob baroram sabohu ro`i tu binam88.

               M a v l o n o   A b d u r r a z z o q — tolibi ilm kishidur. Ammo balohati g`olibdur. «Gavharshodbegim» madrasasining talabasi, sohib jam` vazifalarin kechroq barot bitidurgon uchun shikoyatga bu faqir qoshig`a keldilar. Ittifoq bila so`zni ul ayturg`a muqarrar qilg`on ermishlar. Faqir jamoati kasir ko`rdum ersa so`zlarin so`rdum. Aning taqririg`a havola qildilar.
               Andin so`ruldi, ersa bu iborat bila takallum surdikim «barot namenavisad»89. Va rangining hurmati bor uchun mutoyiblari ani «surx qalb» 90 derlar. Bu matla` aningdurkim:    

Joni man toza shud az la`li tu xunxorii dil,
Ba`daz in movu sari ko`i tuvu zorii dil91.

               M a v l o n o  H o j i — darvesh va munqate` kishidur va Hazrati Maxdumiy Nuranning mulozim va musohiblaridur.  Necha  qatla  Ka`bag`a  borib,  ba`zi  qatla, hamonoki, yayoq ham bor ekandur. Ul hazratning andoqki, aning bila xususiyati bor, oz kishi bila    bo`lg`ay. Gohi nazm ham aytur. Tab`i yaxshidur. Bu matla` aningdurkim:

Pirona sanam toza nihole ba bar   omad,
K-az meva g`amu g`ussavu xuni jigar omad92.

               M a v l o n o   J a m o l i d d i n — Hazrat Maxdumiy Nuranning qarobatlaridindur. Tolibi ilm bo`lubtur. Agar lavandlig`i mufrit bo`lmasa erdi, donishmand ham shoyad bo`lg`ay erdi. Ul hazratning shahar ichidagi madrasasida mudarrisdur. Bu matla` aningdurkim:

Manam on qumrii nolon zi shavqi sarvi dil jo`yat
Ki, doram tavqi gardan az xami qullobi abro`yat93.

               X o j a  A b u  N a s r — Xoja Muayyad Mehna (alayhirrahma)ning o`g`lidur. Mehna shayxzodalarining nohamvor maoshi ko`ptur. Andoqkim, alar har qachon bir-birlari bila nizo` qilsalar, ikki jonibdin yasol yasab, o`q va qilich va nayza bila urushurlar. Ammo holo ba`zideydurlarkim, Xoja Abu Nasr xeyli salohga kiribdur. Inshoollohki, rost bo`lg`ay! Bu matla` aningdurkim:

Namonad sabru toqat otashi g`am chun shavad tezam,
Az on chun shu`la binshinam dame, sad bor barxezam94.

               X o j a    H u s a y n   K i r a n g i y95 — Abivard viloyatidindur va Xoja Abu Nasr Mehnaning xoharzodasidur. Otasi Xoja Qanbar Xurosonning mutaayyin arboblaridin erdi. O`zi mujid va sulb va yakro`y kishidur. Yillar sadorati oliy mansabida mutamakkin erdi va podshoh inoyati anga a`lo darajada. Ul bu inoyatqa andog`, mustazhirkim, ba`zi mahalda podshoh maslahati uchun tengriliqdin ham tajovuz qilur erdi bo`lg`ay. Oqibat podshohning muborak xotirig`a ani andoq ko`rguzdilarkim, aning iloji kishi ilgidin kelurning imkoni yo`qtur. Magar ham tengri podshohning muborak xotirig`a solg`ay (inshoolloh). Va Xojaning yaxshi tab`i bor. Bu bayt aning abyotidindurkim:

Hech ohe juz ba yodat bar nameoyad zi dil,
Hech naqshe juz xayolat dar nameoyad ba chashm96.

               X o j a   Q u t b i d d i n — Hazrat Shayx Abu Said Abulxayr avlodidindur. Bag`oyat solih va muttaqiy va pokiza ro`zgor kishidur va shayx atvori aning atvoridin zohirdur. Bu matla` aningdurkim:

 Muddate shud k-on pari paykar nameoyad ba chashm,
 Soxt manzil dar dilu digar nameoyad ba chashm97.

               X o j a  Yu s u f   M ye h n a — Xoja Rukniddinning o`g`lidur va hazrat Shayxning buzurg avlodidindur. Tolibi ilm va solih va xush tab` yigitdur va tab`ida ko`p muloyimat bor. Bu matla` aningdurkim:    

Dili zoramki, jo dar zulfi on nomehribon dorad,
Gar az savdo pareshonhol boshad joi on dorad98.

               X o j a   A b u   T o h i r — Xoja Abdulloh Mehnaning o`g`lidur, xeyli latif tab`i bor. Bu matla` aningdurkim:

Onchi shabho bar dilam z-on ja`di purxam  merasad,
Bar giriftoroni zanjiri balo kam merasad99.

               X o j a   Q u t b i d d i n   A h m a d — Hazrat shayx ul-islom Zinda Fil Ahmad Jom (quddisa sirruhu)ning avlodidindur. Farishtavash va malaksheva kishidur. Chun Xoja Ahmad Jomiy qush asrab solur, alar dag`i taqlid qilibdurlar. Solur chog`ida ulog`lari yo`q ermish, bag`oyat biyik kishi, bir qullarig`a o`zlarin ko`tarib qush solur ermishlar. Bu matla` aningdurkim:

Sabo, biyor g`ubori rahi suvori maro
Ki, to`tiyo buvad on chashmi ashkbori maro100.

               M a v l o n o   M u h a m m a d   X u r o s o n i y — louboli va lavandsheva, abtarvash kishidur. Va hodii tavfiq anga rahnamoyliq qilib, ani hazrat Mavlono Muhammad Tabodkoniy (rahmatulloh) xizmatig`a soldi. Ul buzurgvor ilgida tavba qilib, sufiya odob va tarinqiga mashg`ul bo`ldi va «arbain»lar o`lturub, derlarkim, kushonishlar topti va yayoq soyim ud-dahr muborak safarin qilib ul davlatqa musharraf ham bo`ldi. Holo uzlat kunjida ibodatg`a mashg`uldur. Va bu ruboiy aningdurkim:

 Yak chand zi do`ston judo xoham bud,
 Bo mehnatu dard mubtalo xoham budx
 To yor nasozad oshnoii xesham,
 Begona zi xeshu oshno xoham bud101.

               X o j a   K a m o l i d d i n   H u s a y n — Xoja Nizom ul-Mulkniig o`g`lidur. Otasining taayyun va ishthori burung`i Nizom ul-Mulkdin ortug`roq bo`lmasa, o`ksuk ham emas. E`tibor yuzidan aning bila teng bor edi. Ammo mansab yuzidan ortti, nechukkim, ul vazir erdi, bu vazorat mansabin tay qildi va holo ashrofi oliy martabasida mutamakkindur. O`zi muloyim yigitdur. «Noma» xatin yaxshi bitir. Va derlarki, musiqiyda ham daxli bor va ba`zi naqshlarni anga mansub qilurlar.
               Tab`i yaxshidur. Bu matla` aningdurkim:

Garchi dar jannat nasimi xuldu obi kavsar ast,
Xonai xammorro obu havoi digar ast102.

               X o j a   A b d u l l o h   S a d r103 — Xoja Muhammad Marvorid104 o`g`lidurkim, muddate vazorat devonida muhr bosar erdi va o`z ixtiyori bila istig`for qilib, ofiyat kunji ixtiyor qildi. Bu toifadan anga muyassar bo`lg`ondek oz kishiga bo`lmish bo`lg`ay. O`zi kichik yoshida ulum kasb qildi. Advor va musiqiy ilmida va xutut fanida benazir bo`ldi. Va qonunni ma`lum emaskim, hargiz kishi andoq cholmish bo`lg`ay. Va podshoh xizmatida oliy mansabqa sarfaroz bo`ldi. Ud jumladin biri, sadoratdur. Va insho fanini ham kamolg`a yetkurdi. Va o`zi yaxshi muhovaraliq va yaxshi xulqluq va yaxshi suhbatliq yigitdur. G`aflat va beparvolig`din o`zga hech aybi yo`qdur. Chun yigitdur, umidi daf` bor. Va bu matla` aningdurkim:

To dil dahonu turrai on dilnavoz yoft, .
Xo`rd obi zindagoni umri daroz yoft105.

               Bu muammo  ismig`a aningdurkim:


               X o j a   Ya h yo — Xoja Abdullohning inisidur. Yaxshi tab`i bor. Bu matla` aningdurkim:

Ba in shukrona, ey hamdamki, mego`i suxan bo  u,
Chi boshad gar bigo`i shammae az holi man bo  u106.

               Bu muammo  ismig`a ham aningdurkim:



               M a v l o n o   F a s i h i d d i n — Mavlono Nizomiddin Hiravin ahfodidindurkim, alarni Nizomiylar derlarkim, Xurosonda mundin sharifroq nasab yo`qtur. yigirmi yoshig`a yaqin ekanda ulumni takmil qildi. Holo o`ttuz yilg`a yaqin borkim, ifodag`a mashg`uldur. Zohir ulumidin hech qaysi bo`lmag`aykim, dars aytmag`ay. Va har bir ilmki aytur, ko`rida havoshiy va mufid musannafoti borkim, ulamo andin bahramanddurlar. Muncha purkorlig` va ranginlikbila aql va bazli ham borkim, munofii bu ulumdo`r. Ko`p hamida axloq va pisandida avsofg`a muttasyfdur. Bovujudi mo`ncha kamol bu faqirning tanazzul qilib, safar va hazarda ko`prak avqot o`z sharif suhbati bilan musharraf qilur. Necha fikr qililsa, bu tiyra ro`zgor nako`hida atvor musohiblig`idin o`zga ayb onda topsa bo`lmas, ammo aybsiz tengridur.   ismig`a bu muammo aningdurkim:


To`rtinchi majlis oxiri

               Bu diqqatpesha va zarofatandesha azizlardin agarchi ba`zi ajal mayidin mast va bexabardurlar, ammo ba`zi hayot bazmida sarmast va jilvagar va nazmgustardurlar, tengri taollo o`tgan jamoatni o`z qoshidin g`ariyqi daryoi rahmat qilsun va qolg`on ahli xizmat va ubudiyatni shoh lutfidin shoyistai ehsoni beminnat.
                    Ruboiy:

Ul xaylg`a tengri rahmaty yor o`lsun,
Bu jam`g`a shah lutfi madadgor o`lsun,
Ham shohqa yuz falakcha miqdor o`lsun,  
Ham qullari ehsong`a sazovor o`lsun!