UCHINCHI MAJLIS

Alar zikridakim, holo zamon sahoifida moiniy abkori alarning Daqiq tab`lari hullaboflig`idin nazm libosi kiyadur, nazm libosi alarning amiyk zihnlari mo`y shikoflig`idin san`at va salosat naqsh va nigore topadurkim, ba`zining mulozamatig`a musharraf va sarbaland va ba`zining musohabatidin xushnud va bahramanddurbiz

Ul jumladin quyosheki, roi olam oroyi bila bu zamon mubohiy va ahli zamong`a sharafi nomutananohiy muyassardur va daryoeki, tab`i gavharzoyi bila bu davron jaybi gavhardin to`la va davron ahli qo`yni va etagi javohirdin mamlu bo`ladur.

Hazrat Mahdumiy Shayxul-islomiy Mavlono Nuriddin Abdurahmon Jomiy (madda zillahu¹) dururkim, to jahon bo`lg`ay alarning yorug` xotirlarining natoyiji, jahon ahlidin kam bo`lmasun va to sipehr evrulgay, alarning ochiq ko`ngullari favoyidi davron xaloyiqidin o`ksulmasun. Chun bu muxtasarda mazkur bo`lg`on jamoatning ra`s va raisi ul zoti nafis va bu risolada mastur bo`lg`on guruhning muqtadosi va peshvosi ul gavhari yaktodur, muborak ismlari bu avroqda sabt bo`lurdin guzir va yozilmasa dilpazir ermas erdi, jur`at bo`ldi. Chun alar latoyifi nazmi andin ko`proqdurkim, hojat bo`lg`aykim, ba`zi bitilgay, yo elga ma`lum bo`lsun deb birori sabt etilgaykim, kutublarining otin bitilsa, bu avroqtin oshar va musannafotlari durlari zinkrin qililsa, gardun bahri andin toshar, lojaram chun bu ma`ni bililur va duo bila xatm qililur.

Ruboiy:

Yo rab, bu maoniy durrining ummoni,
Bu donishu fazl gavharining koni
Kim, aylading oni olam ahli joni,
Olam eliga bu jonni tut arzoniy.

Turfa budurkim, Xoja Muhammad Tayobodiy² kim, bir qarn ul hazratning maxsus mulozimi erdi, nazmlaridin bir bayt bilmas va bilsa ham nazm va nasrlaridin bir nukta fahm qilmas va qilsa ham maqsudqa muvofiq demas. Borakalloh, kamoli qobiliyat muncha — o`q, bo`lg`ay! Ul hazrat yillar aning badxo`ylug`in ko`rub singgurubdurlar va o`zlariga keturmaydurlar va alarning bu holig`a sodiq kelur ul baytkim:

Rahravoni borkashro sahl don oshomi qahr,
Dar dahoni noqa xori xushk xurmoi tar ast³.

A m i r Sh a y x i m S u h a y l i y — Xuroson mulkining muttaayyin elindindurur. Kichik yoshidin tab` osori va zihin namudori andin ko`p zohir va hamida axloq va pisandida maosh atvoridin bohir erdi, Sulton Abu Said Mirzo xizmatiga tushub maxsus mulozim bo`ldi va ash`ori el orasida shuhrat tutti va holo yigirma yildin ortuqroqdurkim, Sulton Sohibqiron mulozimatidadur va rafe` munosib va a`lo marotibg`a musharrafdur; andoqkim, mulku mol, balki saltanatning barcha maslahat va ahvolig`a mushorunilayh va mo``tamaddun-alayh⁴ va amorat zayluchasida sokin va taqarrub masnadida mutamakkindurkim, hech namuloyim amrg`a mansub va noshoyista aybg`a mat`un va ma`yub emas va bu davlatda andoqki intizomi holi biyik bo`ldi, nazmi ahvoli dag`i avj tutti va bu «Iydiya»⁵ qasidasining matlai yaxshi voqe` bo`lubturkim:

Shukr, ey dilki, digar bor ba sad zebu jamol
Gardani shohidi iyd ast dar og`ushi hilol⁶.

Bu g`azal matlai ham aningdurkim:

Dil, chu shikasta makush oshiqi xasta holro,
Sangi sitam chi ,mezani murg`i shikasta bolro⁷.

Bu matla` ham yomon voqe` bo`lmaydur:

Har zamonam qomatash dar nolai zor ovarad,
Tarsam in naxli balo devonagi bor ovorad⁸.

Va «Layli va Majnun» masnaviysida, Laylining xastaligi ta`rifida bu bayt aningdurkim:

Go`yi zanaxash zi hol gashta,
Monandai sebi sol gashta⁹.

Agarchi turkcha she`rg`a mashg`ulluq oz qilur erdi, ammo bu matla` aningdurkim:

Zuhd eli tasbih deb hayron qolur avbosh aro,
Rishtai jismimni ko`rsa qatra-qatra yosh aro.

Avvaldin oxirg`acha faqir bila iltifot va ittihodi ko`p uchun mundin ortuq ta`rifin qililsa, o`zumni ta`rif qilg`ondek bo`lurdin qo`rqib, ixtisor qilildi. Oqibati xayr bo`lsun!

M a v l o n o S a y f i y¹⁰ — buxorolig`dur, andin Hiriy shahrig`a keldi va aksari kutubi mutadovilotni ko`rdi va tahsil asnosida nazmg`a mashg`ul bo`ldi. Andoqki she`ri shuhrat tutti va masal tariyqin bag`oyat yaxshi aytti. Bu matla` aningdurkim:

Dilo, vasfi miyoni nozuki jononi man gufti,
Naku rafti hadise az miyoni joni man gufti¹¹

Va san`at va hirfa ahli uchun ham ko`p latofatlik nazm qilibtur va ul tariyqda muxtare`dur. Bu bayt ul jumladindururkim:.

Buti pardozgaram k-u ba kason mesozad,
Hech bo holi mani xasta namepardozad¹²,

Muammo fanida ham risola bitibturur va

ismig`a bu aningdurkim:

Mavlono hushyorlig`da base odamivash va hayo va adablig` yigitdur. Ammo sarxushluqda o`zga mohiyat bo`lur erdi, balki rasvo nima bo`lur erdi. Bu uchurda tavbag`a muvaffaq bo`ldi. Umed ulkim, istiqomatqa ham muvaffaq bo`lg`ay.

M a v l o n o O s a f i y¹³ — otasi podshohi zamonning vazorat devonida muhr bosibdur va o`zining tab`i ta`rif qilg`ucha bor va hofizasi ham bag`oyat xubdur. Ammo ne tab`in ishga buyurur, ne hofizasin. Yatimvashlik va ra`nosifatliq va xudroylik va xudoroylik bila avqotin zoe` qilur. Bu nav` g`arib sifoti ko`pdurki, agar desa so`z uzolur. Mutlaqo pandpazir ermas. Bu jihatdin bag`oyat parishondur. Yaxshi abyoti bor. Ammo bu matla` mashhurdurkim:

Narext durdi may muhtasib zi dayr guzasht,
Rasida bud baloe, vale baxayr guzasht¹⁴.

Bu turkcha matla` ham aningdurkim:

Yuz balolar ko`rdum, ul oromi jondnn ko`rmadim,
Ikki ko`zumdin yomonlik ko`rdum ondin ko`rmadim.

otig`a bu muammosi yaxshi voqe` bo`lubturkim:

Insho ollohkim, tuz yo`lg`a kirgay.

M a v l o n o B i n o i y¹⁵ — avsot un-nosdindur, muvalladi Hiriy shahridur. Bag`oyat qobiliyati bor. Avval tahsilg`a mashg`ul bo`ldi, anda ko`p rushdi bor erdi, bot tark qildi. Xatg`a ishq paydo qildi. Oz fursatda obodon bitidi. Andin so`ng ilmi musiqiyg`a mayl ko`rguzdi. Advor ilmi bilan bot o`rganib, xili ishlar tasnif qilib advorda dag`i risola bitidi. Ammo mo``jib va mutasavvirlig`idin el ko`nglig`a maqbul bo`lmadi. Bu sifati salbi uchun faqr tariyqin ixtiyor qildi va riyozatlar ham tortti, chun piri va murshidi yo`q erdi, o`z boshicha qilg`on uchun hech foyda bermadi. El ta`nu tashniidin Hiriyda turolmay Iroqqa bordi. Andin dag`i ushbu rang ovozalar yibordi. Ammo chun yigitdurur, qobil va ko`p gurbat va shikastaliklar tortti, umid ulkim, nafsig`a ham shikast va tavoze` yetmish bo`lg`ay. Har taqdir bila bu matla` aningdurkim:

Ba surma harki siyah kard chashmi yori maro,
Basoni surma siyah kard ro`zgori maro¹⁶.

M a v l o n o Q o m i y — Ubadindur. Kichik yoshidin Mavlono Muhammad Badaxshiy¹⁷ ani tarbiyat qildi. Tahsili ul yerga yettikim, Mavlono aning sabaqining uhdasidin chiqolmadi. Ulug`roq donishmandlarga tarbiyatin ruju` qildi. Chun saodatmand yigit erdi, tahsildi sa`ylar qildi. Holo yaxshi tolibi ilmdur. Voqean adabliq va tavozu` va insoniyatlik odmi yigit bo`lubtur. Mavlonog`a filhaqiqat farzand uldur. She`r va muammoni ham yaxshi aytur va ochar. Bu matla` aningdurkim:

Kaseki, u sari dastori sarvi man chinad,
Digar zi bog` charo dastai suman chinad¹⁸.

Bu muammo ham

otig`a aningdurkim:

Umid ulkim bot mutaayyinlardin bo`lg`ay.

M a v l o n o O l i m — donishmand kishidur. Dars va ifodag`a mashg`ul. She`rg`a dag`i muloyim tab`i bor. Bir kun bir jamoat el bila devonboshig`a qaziyai arz qildi va o`z muddaosi muvofiqi arzadoshti ham, bitib erdi. Devonboshi bu voqeani Xoja Majdiddin Muhammad¹⁹ ki, muboshir erdi, anga havola qildi. Mavlono arzasini xojaga berdi. Ammo Xojagiyning mayli xotiri aning muaddiylari sari erdi, aning kog`azin o`qumay chirmadi va g`animlari tarafin tutti. Mavlono bu baytni munosibi ahvol aytti, budurkim:

Kori moro Xoja Majdiddin Muhammad hech kard,
Kog`azi moro naxond on ro`zu darham pech kard²⁰.

Bu bayt shuhrat tutti. Bu matla` ham aningdurkim:

Oyam basar ba rohat payvasta hamchu xoma,
Kardi zi bahram az xat, ey moh, gird noma²¹.

M a v l o n o H a s a n sh o h²² — Xurosonning qadimiy shuarosidindur. Shohrux Mirzo zamonidin bu farxunda davrong`acha ko`prak salotin va akobir va muttaayyin elga ham madhi va ham marsiyasi bor. Bu matla` aningdurkim:

Az labat yak suxan bixoham guft,
Suxane z-on dahan bixoham guft²³.

M a v l o n o M u z h i r — Mavlono nadimsheva va hazzol tab` kishi uchun hazlomez ash`ori va qit`alari ko`pdur va mashhurdur. Ul jumladin, Mutahhiri Udiy²⁴uchunkim, eshakini ulug`roq, jihatidin el muzd berib, tuxum uchun o`z eshaklariga sekritur ermishlar. Bu qit`ani debtur:

Mutahhir hast ismi bemusammo,
Najasro kay mutahhir metavon guft?
Xarash bar xar jahad u zar sitonad,
Bas o`ro kaydii xar metavon guft²⁵.

Bu misra` tazmini ham qalamzanlar bobida aningdurkim:

Ba yak dast shamsheru dasti digar,
Qalamzan nigahdoru shamsherzan²⁶.

M a v l o n o Sh o m i y — Domg`ondindur. Ko`p tahsil qilib, mutadovilotni mukarrar o`tkardi. Ammo mullolig` otig`a kirmadi. Andin so`ng tibbqa mashg`ul bo`ldi. Dag`i ko`proq, mo``tabar kutubni ko`rdi. Anda ham atibbo silkiga qo`shilmadi. She`rni yaxshi aytur erdi, ammo imlosi durust emas erdikim, she`rin bitgay. Har taqdir bila bu matla`i yaxshn voqe` bo`lubdurkim:

Didaro guftamki, dar ro`yash ba gustoxi mabin,
Guft gustoxi chi boshad ayni mushtoqist in²⁷.

M a v l o n o A b d u l l o — agarchi zohir yuzidin hazrat Maxdumi Nurang`a o`zin qarobat tutar, ammo ma`ni yuzidin bag`oyat yiroqdur. Soyir she`r asnofidin masnaviyg`a ko`proq iltifot qiluri uchun malik ul-kalom Firdavsiy Tusiy²⁸ va hazrat Shayx Nizomiy Ganjaviy va sulton ush-shuaro amir ul-umaro hazrat Xoja Xusrav Dehlaviy «Shohnoma» bilan «Xamsa»ni masnaviylarikim, bo`lg`ay pisand qilmas. Bahs balki hazrat Maxdumi Nuranning masnaviylarig`a borurkim, pisand qilur, yo yo`q. Biz faqirlarkim, bu jamoatning rezachini xoni va xo`shachini xirmoni tutarbiz, balki ul hunar va qobiliyat ham yo`q va mundoq qishi she`ri ne istehqoq bila ta`rif qila olg`aybiz; Har necha dag`i andoq bo`lsa tabarruk haysiyatidin ul nazm qilg`on «Zafarnoma» masnaviysidin bu uch bayt bitildi:

Bas onki base gavmishoni nar
Ba zanjir bastand bar yakdigar
Ki, dar peshi xandak fasile buvad
Vazu har yake man`i file buvad.
Charo boyad az fil kardan hazar
Ki u chorpoest chun govu xar²⁹.

Bu tarixdakim bu risola bitildi «Xamsa»din «Layli va Majnun», «Xusrav vaShirin», «Haft paykar»³⁰g`a tatabbu` qildi. «Isqandarnoma» muqobalasida «Zafarnoma» nazmiga mashg`ul erdi. She`ri el orasida bag`oyat mashhur va rivoji nomaqdurdur.
Na`tda bu bayt aningdurkim:

Nubuvatro tui on noma dar musht
Ki, az ta`zim dorad muhr bar pusht³¹.

Urush ta`rifida bu bayt ham aningdurkim, el ichida base mashhurdurkim, urush fanida o`qurlar:

Fitoda dar on pahn dashti durusht
Sari notaroshida chun xorpusht³².

Burunlar yigitlik hissiyotidinkim, junundin bir sho``badurur, ba`zi holatida agar biror nima nomuloyimlik bor erdi, ammo holo avqoti mazbut va maqoloti marbut zohir bo`lur va noz o`rniga niyoz va burudat muqobalasida so`z va gudoz jilva qilur, bu davlat anga va har kimga nasib bo`lsa, haq taollo arzoniy tutsun! Omin.

M a v l o n o D a r v ye sh M a sh h a d i y³³ — safih va badzabon kishidur. Ba`zi azizlarni, derlarki, yomon xajvlar qilibdur. Andin ajib ermasdur va tab`i yomonluq sori har necha desa yaxshi borur. Bu faqir andin junun va oshuftaliqlar ko`rdum, ammo hajvlarin zohir qilmadi. Soyir nazmlarda bir nav`i tab`i bor. Bu matla` aningdurkim:

Onki, az abrui u did mahi iyd asare,
Xast soleki, az on moh nayomad xabare³⁴.

M a v l o n o X u r r a m i y — Hiriyning odamizodalaridindur. Ammo o`zida odamiylikdin asar, balki bo`ye yo`qtur. Badmizojliqlari jihatidan Xurosonda turolmadi, Iroqqa bordi, andin Makka va Madina va Bayt ul-muqaddas, ko`prak anbiyo va mashoyix mazorotin yayoq borib, ziyorat qildi, balki ikki qatla anga bu riyozat va mashaqqat, balki bu davlat muyassar bo`ldi. Ammo o`z zoti bedavlatlig`lari jihatidin bu safarlardin kelgandin so`ngra borg`ondin burunroqdin bexabarroq va badfe`lroq keldi va aning maddohlig`ida til ojiz va aql qosirdur. Bovujudi muncha turfaliq she`r ham aytur va anda kishini pisand qilmas. Bu matla` aningdurkim:

Ovozai ruxi gul to boz bar nayoyad,
Dar bo`ston zi bulbul ovoz bar nayoyad³⁵.

S a y i d Q u r o z a — sherozlikdur. Tahsil qilur suratida g`urbat ixtiyor qilib Xurosong`a keldi. Bag`oyat mahrum va vojib ul-rioya va nomurod ko`rundikim, ham haqir ul-jussa erdi va ham sag`ir us-sin. Aning muhofazati ahvoli qilib, sabaq jihatidan dag`i ba`zi azizlarg`a siporish qilildi. Ulcha maqduri shafqat va muruvvat erdi, aning borasida mar`i tutulur erdi, to ulkim, bir oz fursatkim, o`tti andin g`aroyib ham bosh ura kirishti. Muddate eshitib-eshitmasga solib, ko`rub-ko`rmasga solindi. Oqibat ish bulardin o`tti va ang`a yettikim, Xuroson mulkida turolmadi, Samarqandga bordi. Andoq ma`lum bo`lurkim, Samarqand xamriylari birla ham zadu xo`rd qilib, g`olib bo`lmasa, mag`lub dag`i ermas. Aning ishlari andin mashhurroqdurkim, sharh qilurg`a hojat bo`lg`ay. Bu matla` ul badbaxtqinaningdurkim:

Digar on fasl shud k-az lola sham`i bazm dargirad,
Guli ra`no sharobi la`lgun darjomi zar girad³⁶.

S a y i d Q u t b L a k a d a n g — samarqandlig`dur. Barcha xubluqlarda Sayid Qurozannng adili bo`la olur, balki ortuqroq. Hiriyda erdi. Andin fasode vujudqa keldikim, qatl hukmi bo`ldi. Base zahmat tortildi, to bandg`a qaror topti. Banddin qochib, holo Samarqanddakim, majolisda Sayid Quroza bila majlisoroydir va anga mu`tariz va mutaariz. Majlis ahlidin izo ko`rmakta mehtar sherik va nazmlardin ul nokasginaning mayli muammog`a ko`proq voqe` bo`lg`on uchun bir muammosin bitildi.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

Barcha salohiyatin ushbu muammosidin ihsos qilsa bo`lur.

M a v l o n o M u q l i l i y — Turshizdindur. Nadimsheva va hakimvash kishidur, majolisda amsol va nazoyir ko`p kelturur. Darveshlik suratida yurur. Bu matla` aningdurkim:

Muhtasib meguft day az ro`i hol
Boda arzon shud kujoi zar halol³⁷.

Muddatedurkim, oyog`ig`a maraze tori bo`lubturkim, lang bo`lubtur va bu jihatdin taraddud oz qilur.

D a r v ye sh X u s o m i y — xorazmlig`do`r. Bu matla` aningdurkim:

Fig`on, ey do`ston k-on la`li shirin az havas moro
Bikushtu hech kas bar sar nayomad juz magas moro³⁸.

M a v l o n o Sh a v q i y — Chechaktudin bo`lur. O`zi maqbul va tab`i muloyim yigitdur. Ammo dimog`ig`a mutolaa jihatidin xiffat yuzlanib, anga monii mutolaa bo`lubtur. Turkin va forsiyda tab`i yaxshi tasarruf qilur. Bu matla` aningdurkim:

Bo g`ayr didamat ba suxan kusht on maro
Labro chu basti az suxan osud jon maro³⁹.

Bu to`rkcha matla` ham aningdurkim:

Borib ovora ko`nglum zulfing ichra mubtalo qoldi
Tarahhum qilki, mendin bordiyu, emdi sanga qoldi.

M a v l o n o Z i yo — tabrizlikdur. Ko`ngulga yaqin shirinadoliq maqbulg`ina kishidur. Haqir ul-jussa uchun ashobqa mujibi bast ham bo`lur. Shahrg`a tahsil uchun keldi. Tahsil asnosida she`rga ham ishtig`ol ko`rguzdi, dag`i yaxshigina she`rlar ham aytti. Bu matla` aningdurkim:

Ajab nabvad agar parvona imshab tarki jon karda
Ki, binad naxli umri sham` bunyodi xazon karda⁴⁰.

Bu matla` ham xub zoqe` bo`lubtur.

Xush on soatki, oyad turki man shamsheri kin bo u,
Raqibon jumla bigurezandu man monam hamin bo u⁴¹.

otig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o X a l a f — tabrizlikdur. Alanjaqning shayxzodalaridindur. Xulqda xub, natoyiji tab`da el ko`ngliga marg`ub yigitdur. Tahsilg`a Hiri shahrig`a keldi. Holo sultonzodai zamon hazratida mulozim va musohibdur va tab`i ham asru xub voqe` bo`lubtur.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o M a h v i y — Xurosonning odamizodalaridindur. Yaxshi tab`i bor. Ba`zi mahalda tahsilg`a mashg`ul bo`lur. Yana yigitlik havo va havasi ani parishon tutar va musohiblar parishonlig`i ani somon qilur. Tab`ida xilig`ina choshni bor. Bu matla` aningdurkim:

Dudeki, az dili man dar shomi g`am baroyad.
Bar yodi turrai u pur pechu ham baroyad⁴².

M a v l o n o N a r g i s — hiriydindur. Mazkur bo`lg`on taxallus bila nazm aytur erdi. Ani «Ohiy» ⁴³g`a tabdil qildi. Sababin so`ruldi, ersa obodong`ina javob aytmadi. Qaydakim, juzviy rangin so`z yo ma`niyi nozuk ko`rsa, tasarruf qilurg`a odat qilibdur. Insho-olloh, andoqkim taxallusig`a tag`yir berdi bu odatiga ham tag`yir bergay. Bu matla` aningdurkim:

Ba yodi safhai ruxsori u k-az mah fuzun omad,
Kushodam foli mushaf «surai Yusuf» barun omad⁴⁴.

M a v l o n o S o l i m i y — Iroq mulkining odamzodalaridindur. Xo`rosonda fazliyotdin ko`p nima kasb qildi. Avval tahsilg`a mashg`ul bo`ldi. Andin so`ngra she`r va muammo va xatqa ko`shish qildi. Yana sozlardin ud va tanbur ham o`rgandi va musiqiyda ham tasniflar bog`ladi. Ham nafsida salomat bor va ham tab`ida istiqomat. Bu matla` aningdurkim:

Chunonchi ba suvrati on oftob hayronam
Ki, tig` agar zanadam chashmi xud napo`shonam⁴⁵.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o J a n n a t i y — Xuroson mulkidindur. Tab`i yomon emas, ammo aqli ham yo`qtur va tolei ham. Muddate podshoh mulozimi erdi, falokat anga base mustavli bo`ldi, faqir ani yig`ishturdum. Falak bila siteza qilg`onni falak yengar ermish. Hech yerga yetkura olmadim. Holo dag`i ul nav`kim bor erdi, sargardon yurur. Tengri anga rahm qilg`ay. Bu matla` aningdurkim:

Ba may xo`rdan chu soqiy sog`ari mayro dahan po`shad,
Chi shud k-uro ba sarpo`she savodi chashmi, man po`shad⁴⁶.

M a v l o n o A n v a r i y — Balx tarafidindur. Oshufta mizojroq yigitdur. Gohi savdosi andoq g`olib bo`lurkim, mizoji sihat qonunidin munharif bo`lur, yana ko`p zahmat bila muolajapazir bo`lur. Bu matla` aningdurkim:

Ey zi tobi may turo har guna bar ruxsor gul,
Sabzai bog`i jamolat andaku bisьyor gul⁴⁷.

M a v l o n o Q o b i l i y —turshizlikdur. Ul sipohiylik suratida erdi va elni hajv qilur erdi. Go`yo emdi ikkalasidin mutaboid bo`lubtur. Bu matla` aningdurkim:

Ajab navbad ba lutf arzonki, binavozi g`aribonro,
Navozish z-onki, rasmu odati xubest xubonro⁴⁸.

Ittifoqo bu she`ri bila o`zin hajv ham qilibtur. Bovujudkim, hech mazasi yo`qtur va qofiyasi ham g`alatdur.

M a v l o n o S i r r i y — Mavlono Ali Shahobning o`g`lidurkim, yuqori mazkur bo`ldi. Abdolvash yigitdur. Holo Marvda bir langari bor, o`tar-borur elga xizmat qilur. Bu matla` aningdurkim:

Bud dar da`vi ba abro`yat mahi nav tezu tund,
Did chun xurshed ro`yat soxt xudro girdu g`und⁴⁹.

M i r H o j — sayid kishidur, tolibi ilmlik ham qilur. Yaxshi tab`i bor. Hamonoki, iltizom qilibturkim, ko`proq qasidasi manqabat bo`lg`ay. Ahyonan biror g`azal ham aytur. Bu matla` aningdurkim:

Agar dar go`shai g`am dur az on siymin badan miram,
Xalal dar kori ishq oyad hamon ro`zeki, mann miram⁵⁰

M a v l a n o M o n i y — mashhadlig`dur. Sohibjamol va zarif va ra`no yigitdur. Bovujudi ulkim, atosi benazir kosagardurkim, chinni yasar va inisi andoq naqsh qilurkim, Chin va Xitoda qila olmaslar. Ul bu ikkov hirfasidin or qilib, birin quli, birin chuhrasicha ko`rmas. Chun husni bor, husni xati va husni kalomi dag`i bor, har ne qilsa anga tegar. Bu matla` aningdurkim:

Chu dar sahroi g`am devonason bo xud fitad changam,
Gahe dar changam aftad sangu gah sang aftad az changam⁵¹.

M a v l o n o S o y i l i y — Jo`yanning Xovarshosidindur. Darveshvash va kamsuxan kishidur. Ba`zi ash`ori yomon tushmas. Bu matla` aningdurkim:

Maro dar dida tang omad fazoi qo`hu homun ham,
G`ami Farhod man doram, baloi ishqi Majnun ham⁵².

M a v l o n o S a l o m i y — shahr masjidi jome`ida Muluk gunbazida xodimdur. Bu matla` aningdurkim:

In bas az ashki jigargun zi g`amash hosili man
Ki, ba har qatra kushoyad girihe az dili man⁵³.

M a v l o n o F o r i g` i y — Xonaqohi Jadidiyda bo`lur. Darveshvash yigitdur. Bu matla` aningdurkim:

Az bas ki on jafojo` ozor menamoyad,
Andak tarahhumi u bis`yor menamoyad⁵⁴.

M a v l o n o J a m sh ye d — emdi paydo bo`lg`on xush tab` yigitlardindur. Obodon kotib ham bor. Soyir she`r asnofidin tab`i muammog`a moyildur.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o Sh i h o b — emdi paydo bo`lg`on kichiq yoshlik yigitdur. Atosi zikrikim, Mavlono Nizom xonaqohida o`ttikim, muammog`a mashhur erdi. O`zi dag`i muammog`a ko`prak mashg`ul bo`lur,

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o A b d u l h a q — dag`i kichik yoshida muammo fanig`a shuru` qildi. Mutasarrif yaxshig`ina tab`i bor.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o V i d o i y — Balx navohiysidindur va kapanakpo`shluq kisvatida yurur erdi. Omiydur, ammo latif tab`i bor erdi. Bu matla` aningdurkim:

Dilo, natvon haryfi ahli taqvi jovidon budan,
Bar durdkashon ham chand ro`ze metavon budan⁵⁵.

M a v l o n o B a q o i y — kamongarlikka mashhur va o`zini muammoiyliqqa ham shuhrat berdi. Ammo faqir hargiz andin muammoki, nimaga yaragay, eshitmadim. So`ngra she`r ayta boshladi. Ammo g`arib xayollar qilur, ammo tarkibni resh bog`lar. Derlarki, tirandozlik fanida sohib vuqufdur, biz bilmasbiz. Bu matla` aningdurkim:

Toba zulfi tu sar darovardam,
Sar ba devonagi barovardam⁵⁶.

M a v l o n o M u sh r i f i y — hiriylikdur. Navisandalikdin biror nima vuqufi bor. Go`yo qushxona mushrifi erdikim, taxallusi ham uldur. Gohi ul ishni tark qilur va yana gohi pushaymon bo`lur. Bu matla` aningdurkim:

Gavhari ashk nisori rahi yore kardam.
Shodam laz oshiqii xeshki, kore kardam⁵⁷.

M a v l o n o A s i l i y — mashhadlig`dur. Holo ul shahrda mutaayyin xush tab` uldur. Nasxta`liq xatin dag`i yamon bitimas. Bu matla` aningdurkim:

Chu ba tifliyash bididam binamudam ahli dinro.
Ki, shavad baloi jonho, ba shumo supurdam inro⁵⁸.

M a v l o n o K a v s a r i y — hiriylikdur. Kichikdin beri tab`ida nazm aytur qobiliyati bor. Ammo mashg`ulluq qilmas. Xoja Osafiyning musohiblig`i davlatidindurkim, goh-gohi she`r aytur. Bu matla` aningdurkim:

Muhtasib gar rind boshad dayrro dar vo kunad,
Bahri rindon boda az zeri zamin paydo kunad⁵⁹.

M a v l o n o H i l o l i y⁶⁰ — turk elidindur. Hofizasi yaxshidur, tab`i dag`i hofizasicha bor. Sabaq o`qumoq taklifi qilibdur, umid ulkim, tavfiq topgay. Bu matla` aningdurkim:

Chunon az po fikand imro`zam on raftoru qomat ham
Ki, fardo bar naxezam, balki fardoi qiyomat ham⁶¹.

M a v l o n o Q a b u l i y — Qunduzdin Xurosong`a kelganda boisi tahsilni zohir qildi. Chun dumog`ida biror nima parishonlig` bor va tavrida lavandlig`, ul muddaosi yaxshi muyassar bo`lmas. Bu matla` aningdur o`z hasbi holi voqe` bo`lubtur ham desa bo`lurkim:

Xona, ey oqil, chi kor oyad mani devonaro,
Chun namedonam mani devona rohi xonaro⁶².

M a v l o n o A b u T o h i r — Badaxshon viloyatidindur, ilm tahsili uchun kelibdur, bu faqirning madrasasida sabaq o`qur.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o J o n i y — jurjonlikdur. «Rayhoniy» taxallus qilur erdi, viloyati munosabati bila anga «Joniy» taxallus buyuruldi. Xili junun zotida borkim, salohat kasbig`a moneьdur, yo`q ersa, g`arobatjo`y tab`g`inasi bor. Bu matla` aningdurkim:

To jilva kard xatu labi yor sabzu surx,
Otash alam zad az dili afgor sabzu surx⁶³.

M a v l o n o O f a t i y — mashhadlig`dur. Halvogarlikka mansub qilurlar. Faqir ani ko`rmaymen, ammo she`rin eshitibmen. Bu matla` aningdurkim:

Xudo kunad ba xayoli tu har zamonam shod,
Gar az xayoli tu gardam judo, xudo nakunod⁶⁴.

M a v l o n o Z u l o l i y — hiriylikdur. Otasi darvesh kishidur. G`azlfurushluq qilur. Zihni sarchashmasidin nazmi zuloli sofi zohir bo`lur. Bu jihatdin anga «Zulolin» taxallus topildi. Bu matla` aningdurkim:

Layli uzore merasad doman kashon dar xuni man,
Digar nadonam chun shavad holi dili majnuni man⁶⁵.

S a y i d N a q i b i y — ham hiriylikdur. Mir Abduqodir Naqib musohiblig`i jihatidin bu taxallusni ixtiyor qilibdur. Bu matla` aningdurkim:

Didaam to shuda az mohruxi yor judo,
Dil judo xun shudavu didai xunbor judo⁶⁶.

M i r H o sh i m i y — ko`ftgarlik⁶⁷ bila mashhurdur va tolibi ilmlig`i dag`i bor. Tab`i ham yaxshidur. Bu matla` aningdurkim:

Xusham z-on ro`ki, tirash dar dili noshod jo dorad
Ki, xohad yodi man kard az xadangi xud chu yod orad⁶⁸.

M a v l o n o S o h i b⁶⁹ — kabudjomalig`dur. Yaxshi tab`i bor. G`oyibona shatranjni xub o`ynar va tab`ida junun choshnisi bor. Bu matla` aningdurkim:

Do`ston, to kay ba ko`yash man`am az raftan kuned,
Tarkiraftan cho`n naxoham kard tarki mani kuned⁷⁰.

Muammo aytur va yaxshi ochar.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o M o y i l i y — isfaroyinlikdur. Ul dag`i xoli az junun emas. Ammo tab`i yaxshidur. Bu matla` aningdurkim:

Hast dar sina zi paykoni sitamkorai man,
Jon zi dil tangu zi jon in dili ovorai man⁷¹.

M a v l o n o Q a v s i y — ham isfaroyinlikdur. Xili qobiliyatlig` yigitdur. Ammo lavand, balki tananddur. Ul jihatdin hech ishta istiqomati yo`qtur. Zaxim va kuchlidur. Hech ishkim, anda kuchning daxli bo`lg`ay, qila olmas. Sipohiyliqqa havasi bor. Anda g`am g`ayri uyat kelturmas. Bu matla` aningdurkim:

Chu bar man vaqty jonbozi libosi xeshtan po`shad,
Kase xohamki, ro`zi marg bar tobuti, man po`shad⁷².

M a v l o n o H a j r i y — balxlikdur. Bu matla` aningdurkim:

Shuda baxti badi man monei vasli habibi man,
Chi badbaxtamki, ham baxti badi man shud raqibi man⁷³.

M a v l o n o N u r i y — ko`proq avqot Mashhadda bo`lur. Lavandvash va oshuftasifat kishidur. Bu matla` aningdurkim:

Dilam benavo shud az in ro` hazin ast,
Hamesha, bale, benavoi chunin ast⁷⁴.

M a v l o n o D o i y — doim Saraxsda hazrat Shayx Luqmon (quddisa sirruhu) mazori boshida bo`lur va goho sotig`-savdog`a ham ishtig`ol ko`rguzur. Bu matla` aningdurkim:

Justem on dahonro boloi chohi g`abg`ab,
Dar xanda guft on mah onchoki nest matlab⁷⁵.

M a v l o n o S u b h i y — O`ba navohisida Go`yon chashmasida bo`lur. Mavlono Muhammad Badaxshiy vositasi bila faqirg`a oshno bo`ldi. She`rida xili choshnisi bor. Bu matla` aningdurkim:

Mohi man, imshab ba nuri xesh in koshonaro
Soz ravshan, varna otash mezanam in xonaro⁷⁶.

M a v l o n o M a j n u n⁷⁷ — mashhadlikdur. Sho`x tab`i bor, zoti dag`i maqbul tushubtur. Xushnavis yigitdur, «bozguna» xatini andoq ravon va sof bitirkim, mahalli taajjubdur va ko`rmagan kishi ishona olmas. Bu matla` aningdurkim:

Ba va`z meravamu zor-zor megirьyam,
Bad-in bahona zi hijroni yor megirьyam⁷⁸.

M a v l o n o M a l i k — Boxarz viloyatida Korizdindur. O`zin Malik Zavzan avlodidin tutar. Bu jihattin «Malik» taxallus qilur. O`ttiz yoshqa yaqing`acha nazm aytmaydur erdi. Ulg`ayg`onda nazmg`a mashg`ul bo`ldi. Aning bila hazl qiluvchilar. Maliki gov derlar. Bu matla` aningdurkim:

Sad issa gar zi Layliyu Majnun rivoyat ast,
Movu hadisi ishqi tu, inho hikoyat ast⁷⁹.

M a v l o n o J a l o l i d d i n — Mashhaddindur. Ali Zayniddinkim, ul yerda muttaayyin kishi erdi va xonaqohi ham bor erdi, aning avlodidindur. Tab`ining muloyimati muammo fanida ta`rif qilg`ucha bor.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

X o j a M u s o — o`zin she`rga mansub qilur va el qoshida she`rlar o`qur. Aning ahvolidin sohibi vuquf el qoshida muqarrardurkim, tab`i nazm emas, yormaq berib, bu toifag`a o`z otig`a she`r ayturur va ul nav` she`rlaridin biri bu matla`durkim:

Jomi sharobro sari rindon hubob shud,
Bisьyor sarki dar sari jomi sharob shud⁸⁰.

M a v l o n o M a sh r a b i y — mashhadlig`dur. Xush tab` yigitdur. Bu matla` aningdurkim:

Turki man har gah ki jo dar xonai zin kardai
Xonai zinro chu suratxonai Chin kardai⁸¹.

M a v l o n o V a f o i y — ham mashhadlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Kosh payvasta buvad oyina peshi nazarash,
To nazar jonibi ag``yor nayaftad digarash⁸².

M a v l o n o H a b i b — mashhadlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Chi guyam holi dil bo nozanini noz parvardam,
Chu osori muhabbat zohir ast az chehrai zardam⁸³.

M a v l o n o H a r i m i y ham Mashhad xushtab`laridindur. She`ri yamon ermas. Bu matla` aningdurkim:

To ba vodii g`am az ishqi buton dam zadaam,
Dam zi shodi mani g`amdida digar kam zadaam⁸⁴.

M a v l o n o Q a l a n d a r ham Mashhad zurafosidindur. Bu matla` aningdurkim:

On chi hardam dur az on labhoi maygun mekasham,
Kosa-qosa az du chashmi xunfishon xun mekasham⁸⁵.

M a v l o n o Q i r o n i y ham mashhadlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Garchi Majnun zi g`ami ishq dili purxun dosht,
Lek holeki, maro hast kujo Majnun dosht?⁸⁶

Mavlono Shodiy ham Mashhad xushtab`laridindur. Bu matla` aningdurkim:

Xonai dil muhr shud az dog`i on qotil maro,
To pas az murdan bimonad mehri o`lar dil maro⁸⁷.

M a v l o n o X a l i l ham mashhadlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Zi tig`i tu, ey qotili dardmandon,
Chu g`unchaast pur xun dili dardmandon⁸⁸.

M a v l o n o H a y b a t i y ham mashhadlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Dahoni tangi on xurshidro` xoham naqu binam,
Na binad diyda hech az xiyragi chun ro`i u binam⁸⁹.

M a v l o n o F a n o i y — ham mashhadlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Mani jo`lida mo` bo aql az on begonagi doram
Ki, dar ishqi pari ro`e sari devonagi doram⁹⁰.

M a v l o n o Q a n b a r i y — Mashhad shuarosidindur. Bu matla` aningdurkim:

Nola az bisyorii javr ast har noshodro,
Man az on nolamki bo man kam kunad bedodro⁹¹.

S a y y i d O r i f — ham Mashhad ahli tab`dindur. Bu matla` aningdurkim:

Ey pari ro` gar nishini dar saroi chashmi man,
Dil biyandozad gilem az pardahoi chashmi man⁹².

L u t f i y i S o n i y — ul dag`i Mashhad shuarosi va zurafosidindur. Bu matla` aningdurkim:

Shuda chu mehmoni man on sham`y shabafruz imshab,
Kosh to subhi qiyomat nashavad ruz imshab⁹³

M a v l o n o A d i m i y — Mazid tanburachining o`g`lidur. Yaxshi tab`i bor, mashhadlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Chun zarraam pareshon doim dar orzuyash,
Jam`iyate nadoram be oftobi ruyash⁹⁴.

M a v l o n o Sh a b o b i y — ham Mashhad shuarosidindur. Bu matla` aningdurkim:

Ey sarvi sixi qomat, ey sho`hi jafopesha.
Shud in tani majruham az tiri g`amat besha⁹⁵.

M a v l o n o D a r v ye sh — ham mashhadlig`dur. Bu Darvesh Ravg`angardin boshqadur. Bu matla` aningdurkim:

Dog`ho bar dasti dil k-az dasti jononi man ast,
Garchi mesuzad maro osoyishi joni man ast⁹⁶.

M a v l o n o A yo n i y — ham Mashhad zurafosidindur. Bu matla` aningdurkim:

Nakard az gir`yai zori man afg`on hechgah yore
Ki, bar afg`oni zori u nakardam gir`yai zori⁹⁷.

M a v l o n o G` i yo s i d d i n — ham mashhadlig`dur. Yaxshi tab`y'bor.

otig`a bumuammo aningdurkim:

S a y y i d A b d u l l a t i f —ham mashhadlig`dur. O`n to`rt yo o`n besh yoshida bo`lg`ay, muammoni andoq aytur va ocharki mahalli taajjubdur. Ma`lum emaskim, ul yoshda hargiz bu fanda andoq bor ekan bo`lg`an.

otig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o M o` h a m m a d — ul ham mashhadlig`dur. Ul dag`i kichik yoshda muammo fanida jalddur.

otig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o F a h r i y — ham mashhadlig`dur.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o R u k n i y — sherozliqdur. Tab`i yamon emas. Bu matla` aningdurkim:

Gar majoli yak suxan yobam (ki) bar dildori xesh,
Arza doram peshi u sharhi dili afgori xesh⁹⁸.

M a v l o n o N o s i h i y — xushtab` yigitdur. Bu matla` aningdurkim:

Kaseki, safhai rui tu dar nazar dorad,
Kay az mutolaa xohadki chashm bardorad⁹⁹.

M a v l o n o T o y i r i y — astrobodlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Xusham ba ishq, garam ro`zu ruzgore nest,
Maro ba neku badi ruzgor kore nest¹⁰⁰.

S a y i d X a z i n i y — ham astrobodlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Vodii hijronki, nest g`ayr dardu g`am dar u.
Bo xayoli u farog`at doram az olam dar u¹⁰¹.

M a v l o n o M a h d i y — ham astrobodlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Soqiy nabuvad beadabiho ajab az mo,
Mo mardumi mastem nayoyad adab az mo¹⁰²

M a v l o n o T o y i f i y — ziyoratgohliq bo`lur. Bu matla` aningdurkim:

Manki, dar xayli sagonash jo muayyan soxtam;
Az g`ubori ostonash dida ravshan soxtam¹⁰³.

M a v l o n o N o y i b i y — tayobodlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Gaheki lola biro`yad zi xoki ahli nazar,
Zi dog`i dil buvad on lolavu zi xuni jigar¹⁰⁴.

M a v l o n o S i f o t i y — emdi paydo bo`lg`onlardindur. Faqir hanuz ani ko`rmaydurmen, ammo she`rin eshitibmen. Bu matla` aningdurkim:

Baski, dar sar havasi ro`i tu dorad dida,
Pusht sui manu ro` sui tu dorad dida¹⁰⁵.

M i r L a v a n d— jahongashta kishido`r. Qalandarlik suratida yurur erdi. Xoli az fazlu tab` emas erdi. Bu matla` aningdurkim:

Ruxashro moh guftam, shahri az guftori man pur shud,
Zi dandonash suxan guftam, dahoni man pur az dur shud¹⁰⁶.

M a v l o n o A m i n i y — Muhammad Ali Amin o`g`lidurkim, ikkinchi majlisda oti mazkur bo`ldi. Tab`i bag`oyat muloyim yigitdur. Bu matla` aningdurkim:

Yor dar silsilai nozu itobam dorad,
Boz devonagi ishqi xarobam dorad¹⁰⁷.

M a v l o n o M u h a m m a d T o l i b — majnunvash yigitdur, tolibi ilmlig`i ham bor va shatranjg`a ajab mash`ufdur va muammog`a ham ko`proq mashg`ul bo`lur. Bu muammo

otig`a aningdurkim:

M a v l o n o Z i y r a k i y¹⁰⁸ — shahr ichidagi xush tab`lardindur, tab`ida tasarruf nishonasi bor va bu matla` aningdurkim:

Dar rohi ishq sangi jafo to`shai man ast
Dar ko`xu dasht lola jigar go`shai man ast¹⁰⁹.

M a v l o n o V a h d a t i y — bir nav`i nazmi bor va tab`i xoli az rangi emas. Bu matla` aningdurkim:

Gashtaam behol az on xoleki, dar ro`xsori ust,
Ofarin bar sonii k-on nuqtai pargori ust¹¹⁰.

M a v l o n o N o d i r i y — Marvdindur. Yaxshi tab`i bor. G`arobat tilamakta xili ko`shish qilur, ammo ko`p lavanddur. Muddate faqir bila musohib erdi. O`zin lavandlig`din zabt qila olmadi. Yana o`z ishini keyniga bordi. Bo` matla` aningdurkim:

Ba sanig narm kun, ey charx, ustuxoni maro,
Mabodo raxna kunad tig`i dilsitoni maro¹¹¹.

M a v l o n o Z a m o n i y — Mavlono Muhammad Omiliyning o`g`lidurkim, ikkinchi majlisda oti mazkur bo`ldi, «Vafoiy» taxallus qilur erdi. Faqir iltimosi bila «Zamoniy»g`a tag`yir berdi. Ikki jihatdin; bir jihat bukim, Sulton Badiuzzamon Mirzo¹¹² mulozimi erdi, «Zamoniy» — taxallusining munosabati ang`a ko`p bor erdi; yana bir jihat bukim, Ahmad Hojibek «Vafoiy» taxallus qilur va she`ri mashhurdur va devoni ham bor. Munosib ermas erdikim, ulug` kishiga bejihat taxallusda sherik bo`lg`ay. Bu matla` yaxshi voqe` bo`lubturkim:

Ba obi dida hargiz kam nashud so`zi dili zoram,
Magar az xok taskin yobad on otashki, mann doram¹¹³.

M a v l on o S a v s a n i y — ozodavash kishidur. Ko`prak avqot mahdi ul`yo «Gavharshodbegim» madrasasi tegrasida bo`lur erdi. Ammo emdi shahrda sokindur. Befoida el bila musohibliq qilmas, nevchunkim, bejihat mashaqqatlarni o`ziga ravo ko`rmas. Umid bo`kim bu davlat barchag`a nasib bo`lg`ay. Bu matla` aningdurkim:

Mujarradonki, zi qaydi zamona ozodand,
Na sayd gashta ba domi kase, na sayyodand¹¹⁴.

M a v l o n o H a l o k i y — shahrdindur. Turk eli orosig`a ko`p kirmas o`z nomurodlig`iga mashg`uldur va Makka safarini hazrat Maxdumiy Nuran mulozimatida borib keldi. Zihi muvaffaq bandaiki uldur. Gohi nazm aytur. Bu matla` aningdurkim:

Be g`amat dam nametavonam zad,
Dame be g`am nametavonam zad¹¹⁵

Bu bayti ham xub voqe` bo`lubturkim:

Dast dar dyl bimondu po dar gil,
Sar ba olam nametavonam zad¹¹⁶.

D o` s t M u h a m m ad — Murg`aniy mahallasidindur. Ham she`rg`a, ham muammog`a tab`i yaxshidur. Bu matla` aningdurkim:

Balost az tu ba dil har zamon jafoi digar,
Jafoki, bar digare mekuni baloi digar¹¹⁷.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

H a s a n A l i — bu Do`stmuhammadg`a qarobatdur. Aning dag`i she`r va muammoga tab`i yaxshidur. Bu matla` aningdurkim:

Mani bedil naxoham soya boshad hamnishin uro,
Biyo, ey shomi hajru, gum kun az ro`i zamini uro¹¹⁸.

Bor.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o F a t h u l l o — dag`i emdi arog`a kirgan navras yigitlardindur. Muammog`a, tab`i yaxshi bor.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o A s i r i d d i n — tolibi ilm yigitdur va muammog`a dag`i tab`i muloyim tushubdur.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o G` u b o r i y — isfaroyinlig`dur va ko`proq avqot Astrobod va Isfaroyin sarkori Jo`yan va Bahrobod va ul navohiyda bo`lur. Faqirvash kishi ham bor. Bu matla` aningdurkim:

Shabki, meraftam ba pahlui sagi on dilafruz,
Xob dar chashmam nameomad zi shodi to ba ruz¹¹⁹.

M a v l o n o R i yo z i y — Zova muhavvilotidindur. Atvori mutallavvin kishidur. Ul viloyatning qozisi erdi. Ul amrg`a munofiy ishlar andin sodir bo`lub, ma`zul bo`ldi va qayd va musodaralar tortti va base zahmatlar ko`rdi, hamul mansab muddaosig`a ammo muyassar bo`lmadi. Va`z aytib minbarda o`z ash`orin o`qub, yig`lab vajdu hol qilur. Aning ishida bu nav`-zarofat ko`pdur. Barchadin g`aribroq bukim, bu uchurda derlarkim, shogirdlari bila tog` gashtiga borib, tosh yumalatib, bir faqirg`a tegib, o`lub ermish. Yana dorug`adin qayon qochib borg`onin kishi bilmas. U o`zin zabt qilaolmas. Bu matla` aningdurkim:

Malak shusta ba obi Xizr agar domoni man budi,
Hanuzam, dasti dur az domani jononi man budi¹²⁰

M a v l o n o T o h i r i y — Hiriy shahridindur. Kichikida kafshdo`zluqqa mansub erdi. Hamul ayyomda andin nazmlar naql qilurlar erdi. Ulg`aya ko`prak bo`ldi. Tab`ida sho`xlik bor. Bu matla` aningdurkim:

Dil ki sad pargola shud az chashmi jodui tuam,
Man ba yak dil ne ba sad dil oshiqi rui tuam¹²¹.

M a v l o n o M a j n u n i y — Balxda bo`lur, faqir kishidur, kitobatqina qila olurki, vajhi maosh hosil qilg`ay. Xoja Ukkosha mazorida sokindur. Go`yo she`r taxayyuli uchun bo`lg`aykim, varaq ul-xayol murtakibidur, andoqki, ham mag`lub bo`lg`on chog`liqdur. Bu matla` aningdurkim:

Mohi tobonim isitti qildi bag`rimni kabob,
Oy edi, emdi harorattin bo`lubtur oftob.

M a v l o n o H a m d a m i y — mashhadlikdur. Kosagarlik san`atin bilur. Bu matla` aningdurkim:

Be ruxat motamu g`ame doram,
Motamiyu chi motame doram¹²².

M a v l o n o N a j m i n — ham mashhadlig`dur. Jomabofliq hirfasig`a mansubdur. Bu matla` aningdurkim:

Saram on behki, zi savdoi tu dar po boshad,
Chun nadidam sari onatki, sirrimo boshad¹²³.

S a y i d z o d a i M u n sh i y —tab`ida xeyli diqqat bor. Ammo abluk yo`sunluq¹²⁴ yigitdur. Bu matla` aningdurkim:

Yor bar holi manu ag``yor az afg`oni man girist,
Bar manu bar holi man ham do`st, ham dushman girist¹²⁵.

M a v l o n o O s i m i y — hiriyliqdur. Otasi obodon kishidur. Savdo va tijorat bila maosh o`tkarur erdi. O`zi tolibi ilmlig` qilur ham nazm aytur. Bu matla` aningdurkim:

Chun otasham zi hajri tu bar sar zanad alam,
Sozam ravon chu sham` zi girdobi dida nam¹²⁶.

M a v l o n o F a x r i d d i n — faqirning kishi qoromdindur. Muammoni yaxshi ochar va gohi biror muammo ham aytur. Agar bu fanda mudovamat qilsa xeyli yaxshi bo`lg`udekdur,

otig`abu muammo aningdurkim:

M a v l o n o M a q s u d — bu Faxriddinning inisidur. Aning ham muloyim tab`i bor. G`azal tavrida ko`shish ko`prokgina qilur. Bu matla` aningdurkim:

Peshi mehri rui u rah basta shud ohi maro,
To az on nabvad g`ubor oyinai mohi maro¹²⁷.

M a v l o n o S o f i y — Ko`hi Sof shayxzodalaridindur. Taxallusi ham anga dalolat qilur. Nazmlarida Hoja Hofiz tatabbu`i qilur. Bu matla` aningdurkim:

Soqiyo, sarxushamu bodai sofam dori,
Gar qunam sarxushi on behki, maofam dori¹²⁸.

M a v l o n o F i g` o n i y — Mir Said Go`yandadur va mujallidlig` ham bilur va naqshburlig`da hunarmanddur. Ammo ani aksar avqot xushtab`liq illata parishon tutar. Bu matla` aningdurkim:

Dame visoli tu az umri jovidon xushtar,
Ba yodi vasli tu xush budam in zamon xushtar¹²⁹.

M a v l o n o B u-A l i — devonavor yurur. Devona bo`lmasa erdi, «Bu-Ali» taxallus qilg`aymu erdi? Bu matla` aningdurkim:

Xalqe ba rohi ishqi tu osuda meravand
Oshiq manamu digar hama behuda meravand¹³⁰.

M a v l o n o Sh a y x i y¹³¹— tabaslikdur. Muddate Iroqqa bordi. Andin kelganda advor va musiqiyg`a ham sohibi vuquf bo`lub keldi. Go`yoki ishlar dag`i tasnif qilibdur. Tabasdag`i avqof va tavliyat va shayxlig`in qabul qilib, Holo ul ishga mashg`uldur. Bu matla` aningdurkim:

In na dog`est ki bar sinai so`zoni man ast,
Muhri ishq ast ki az mehri tu bar joni mann ast¹³².

M a v l o n o H i r ot i y — ne yerlik ekani taxallusidin zohirdur. Yamon tab`liq kishi emas. Bu matla` aningdurkim:

Fasli bahoru mavsumi gulho shukuftan ast,
Soqiy, biyor boda chi hojat ba guftan ast¹³³.

M a v l o n o B i h i sh t i y — Hisor viloyatidindur. Tahsil qilg`ali bu mulkka kelibdur. Tab`i dag`i yaxshidur. Bu matla` aningdurkim:

Dar kamandi tu na har besaru po aftoda ast,
In baloestki, dar gardani mo aftoda ast¹³⁴.

M a v l o n o A h l i y — Turshiz viloyatidindur. Tab`ida xeyli choshni bor. Bu matla` aningdurkim:

Dush afg`oni man az chashmi maloyik xob burd,
Xirmani mahrozi tufoni sirishkam ob burd¹³⁵.

M a v l o n o N a r g i s i y¹³⁶ — Marv viloyatidindur. Mazlumvash yigitdur. Bu matla` aningdurkim:

Onroki dardi ishqi tu devona soxta,
Majnun sifat bago`shai vayrona soxta¹³⁷.

M a v l o n o X i z r i y — go`yoki birovning mamluki erkandur¹³⁸. Xojasi ani, yo ul xojasini ozod qilibtur. Bori xojavor yurur va o`zin ozodavash ko`rguzur. Bu matla` aningdurkim:

Umri man beruxat, ey zuhrajabin, meguzarad,
Hayf az avqoti sharifamki, chunin meguzarad¹³⁹.

M a v l o n o B o t i n i y — faqir va soda kishidur. Balxda bo`lur. Tavakkul qadami bila Makkaga borib keldi. Dag`i Balxda go`sha ixtiyor qildi. Bu matla` aningdurkim:

Baski, dori tangdil, ey g`unchai xandon maro
Jon zi dil omad ba tangu dil girift az jon maro¹⁴⁰.

M a v l o n o F a z l i y — hiriylikdur. Kichik erkanida naqqoshliq qilur erdi va nazmg`ina ham aytur erdi. O`zin tamom shoir xayol qilg`ondan so`ngra tamomi naqqoshlikni tark qilib, shoir bo`ldi. Bu matla` aningdurkim:

Zohid, biyor xirqavu rahni sharob kun,
Asbobi zuhdu xonai taqvi xarob kun¹⁴¹.

M a v l o n o Sh o` x i y — Shayx Said Lodaning o`g`lidur. Agarchi yaxshig`ina tab` nasibi bo`lubtur, ammo otasi tavridin ham benasib emasdur va bu matla` aningdurkim:

Nest rah peshi sagoni tu mani ovoraro,
To bad-eshon go`yam ahvoli dili bechoraro¹⁴².

M a v l o n o Z o h i r i y — darveshvash yigitdur. Bu toifa bila gohi faqir qoshig`a kelur, tab`i xoli az rangi emasdur. Bu matla` aningdurkim:

Sog`ari bodaki, jon ravshan az on ast maro,
Mavji on sayqali oyinai jon ast maro¹⁴³.

M a v l o n o X u l q i y — hiriylikdur. Tab`i nazmlarg`a yamon emas. Bu matla` aningdurkim:

Ey sarvinoz, dar dili mo jo namekuni,
Jo mekuni, vale ba dili mo namekuni¹⁴⁴.

M i r A s a d u l l o h — simnonliqdur. O`z mulkidin ilm talabiga shahrg`a keldi va faqirning madrasasida sabaq o`qur erdi. Surat va siyrati yaxshi yigitdur. Bu muammo

otig`a aningdurkim:

M i r A h a d u l l o h — Balxdindur. Ul dag`i shahrg`a tahsil uchun kelibdur. Yaxshi tab`i bor. Bu matla` aningdurkim:

Ey shabi g`am, dur az on sham`i jamolam so`xti,
Solho dar va`dai ro`zi visolam so`xti¹⁴⁵.

otig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o Sh o h A l i — faqirning madrasasida tahsil qylur va faqirg`a mutaalliq eldindur.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o Z ye b o i y ¹⁴⁶ —faqir ani ko`rmaymen, ammo she`rin eshitibmen. Bu matla` aningdurkim:

Qomatat shevai raftor chu bunyod kunad,
Sarvro bandai xud sozadu ozod kunad¹⁴⁷.

M a v l o n o S a i d — siyoh jarda kishidur. Hamonoki ubudiyatqa mansubdur, o`z holig`a munosib bu matla` aningdurkim:

G`ulomi xeshtanam xonad lola ruxsore,
Siyohi ro`yi man kard oqibat kore¹⁴⁸.

M a v l o n o D a r v ye sh A l i — tabobatqa mashg`uldur va bu fanning hoziq va mohirlari aning tab`in ta`rif qiladurlar. Muolijasin ham ko`rganlar o`kodurlar. Tab`i ham yaxshidur. Ammo muammog`a ko`prak mashg`uldur.

ismig`a bu muammo aningdurkim:

M a v l o n o Q a l l o sh i y¹⁴⁹ — atvori taxallusig`a munosib kishidir. Go`yo ushbu munosabatdin bu taxallusni ixtiyor qilibdur. Bu matla` aningdurkim:

Onki, bar xuboni olam podshoh dorad turo,
Hoham az chashmi badi mardum nigoh dorad turo¹⁵⁰.

M a v l o n o G a d o i y¹⁵¹ — turkigo`ydur, balki mashohirdindur. Bobur Mirzo zamonida she`ri shuhrat tutti, bir nav`i aytur va uning mashhur matla`laridin biri budurkim:

Ohkim, devona ko`nglum mubtalo bo`ldi yana,
Bu ko`ngulning ilgidin jong`a balo bo`ldi yana.

Mavlononing yoshi to`qsondin o`tubdur. Bu matla` aningdurkim:

Dilbaro, sensiz tiriklik bir baloi jon emish
Kim, aning dardi qoshpda yuz o`lum hayron emish.

M a v l o n o V o h i d i y — Mavlono Hoji Muarrifning o`g`lidur. Mashhadlig`dur va anda bo`lur. Bu matla` aningdurkim:

To turo turrai anbar shikane paydo shud,
Dili ovorai moro vatane paydo shud. ¹⁵²

Z o v a Qo z i s i — yaxshi tab`lik yigitdur. Masnaviylarni rangin aytur. Amir Xusravning ba`zi masnaviylarig`a bu yaqinda tatabbu` qilibdur. G`arib xayollar qilibdur. Va o`zga nazmlar ham aytur. Bu matla` aningdurkim:

Ki go`yad bar sariri mulki xubi podshohiro,
Ki bar dar nolai zorest miskin dodxohiro¹⁵³.

M i r H u s a y n — mashhadlig`dur, yaqinda tahsil uchun shahrg`a kelibtur va «Ixlosiya» xonaqohida bo`lur. Tab`i yaxshidur

otig`abu muammo aningdurkim:

M a v l o n o K o sh i y — ham mashhadlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Ey dil, ba g`amash kay saru savdoi tu doram,
Parvoi xudam nest chi parvoi tu doram¹⁵⁴.

M a v l o n o Z o y i r i y — ham mashhadlig`dur. Tolibi ilmliqqa mansubdur. Bu matla` aningdurkim:

Maro sarvest dar dil karda jo, dar chashmi ravshan ham,
Chu gul pokiza ro` hamchun sabo pokiza doman ham¹⁵⁵.

M a v l o n o Q o n ye i y — ham bu toifadin. Bu matla` aningdurkim:

Ruhi tu qiblai dilhoi beqaroron ast
Nishoni poi tu mehrobi xoksoron ast¹⁵⁶.

M a v l o n o Z i yo i y — Nishopur zurafosidindur. Bu matla` aningdurkim:

Ba xuni oshiq imshab tashna binam la`li serobash,
Madeh may, soqiyo, tarsamki, az masti barad xobash¹⁵⁷.

M a v l o n o N u r i y — dag`i Nishopur shuarosidindur, g`ayri ul Nuriyki mashhadlig`dur. Bu matla` aningdurkim:

Xadangatki, shud naxli gulzori dil
Nayovarad bore magar bori dil¹⁵⁸.

M a v l o n o F a y z i y — jo`nobodlig`dur. Ko`prak avqot Gozurgohda bo`lur va tolibi ilmliq qilur. Tab`i nazmlarda dag`i yaxshidur. Bu matla` aningdurkim:

Garchi dashnomam rasad az la`li shakkarbori u,
Hast yak shirine dar talxii guftori u¹⁵⁹.

M a v l o n o A y n i y — o`baliqdur. Hofizdur, kitobat ham qilur va tab`i ham nazmlarda muloyimdir. Bu matla` aningdurkim:

Manam dur az mahi ro`i tu har shab to sahar giryon,
Surohivor dil pur xunu bar sar chashmi tar giryon¹⁶⁰.

M a v l o n o M u ` i n i y — sherozliqdur. Bu matla` aningdurkim:

Az sad suxan ba hiyla yake gush mekuni,
On ham naguftaam kifaromush mekuni¹⁶¹.

M a v l o n o X i z r i y — ul dag`i emdi paydo bulg`on yigitlardindur va sig`ari sindadur. Umid ulkim, yaxshiroq aytqay. Bu matla` aningdurkim:

Zi hajrat dil damodam nolavu ohu fig`on dorad,
G`amat gar qasdi dil mekard, aknun qasdi jon dorad¹⁶².

U s t o d M u x a m m a d U b a h i y — kordgarlik san`atig`a mansubdur. Fahmi yomon emas. Bu matla` aningdurkim:

Nasimi xuldu umri Xizr mebaxshad agar doni,
Havoi dashti Gozurgoh obi jui Sultoni¹⁶³.

M a v l o n o K a v k a b i y — munajjim yigitdur va o`z fanig`a munosib taxallus ixtiyor qilibdur. Faqir andoq xayol qilurmenkim, oni ko`rmaymen. Ba`zi yoronlar derlarkim, ko`rubsey, xotirg`a kelmadi. Bu matla` aningdurkim:,

Be ruxash har qatrai xun bar sari mujgon maro,
Mash`ale boshad furuzon dar shabi hijron maro¹⁶⁴.

M a v l o n o M ye h n a t i y — ul dag`i emdi paydo bo`lg`on shoirlardindur. Faqir ani hanuz ko`rmaymen. Bu matla` aningdurkim:

Sahar chu bo`i xud on moh dar niqob girift,
Fig`on zi xalq baromadki, «oftob girift» ¹⁶⁵.

M a v l o n o Sh u k r i y — masalomez ayturda Mavlono Sayfiyg`a tatabbu` qilur. Ul uslubda zehni yaxshi borur. Bu matla` aningdurkim:

Chu zi xat pursamat az mushki Xo`tan mego`i,
Chand bo mo ba sarizulfi suxan mego`yi¹⁶⁶.

M a v l o n o H a q i r i y — emdi paydo bo`lg`on xush tab` yigitlardindur. Ammo tab`ida xili choshnisi bor. Hiriyliqdur. Bu matla` aningdurkim:

Meravam dar go`shai mayxona cho xush mekunam,
Jomi may meyobamu onjo furukash mekunam¹⁶⁷.

M a v l o n o A s i r i y — ham emdi zuhur qilg`an shuarodindur. Ammo nazmi hanuz shuhrat tutmaydur va she`rida masal ravishi bor. Bu matla` aningdurkim:

Shudam az yor judovu ba balo uftodam,
Chi balo bud ki az yor judo uftodam¹⁶⁸.

M a v l o n o S a ` d — mutasarrif tab`liq shoirdur va tab`ida xeyli xayolangezlik bor. Bu matla` aningdurkim:

Bargi gul nestki uftoda ba tarfi chaman ast,
Punbai dog`i dili bulbuli xunin kafan ast¹⁶⁹.

X o j a K a l o n B a z z o z— shahr elidindur. Bu matla` aningdurkim:

Anjum mashumur on chi dar in gunbazi xazrost,
K-az bahri tamoshoi ruxat didai havrost¹⁷⁰.

X o j a M a n s u r — Jurjon mulkidindur va bitikchi qavmidindur, filvoqe`ki, ul qavmda andin odamivashroq va insoniyatliqroq kishi yo`qtur. Tab`i bag`oyat yaxshidur. Bu matla` aningdurkim:

Pardai lola tihi didamu og`ushta baxun,
Yodam omadki maro rafta dil az parda burun¹⁷¹.

S u l t o n M a h m u d — Xoja Mansurg`a qarobat bo`lur, Hoja Shamsiddin Muhammad bitikchining, o`g`lidur. Nujum ilmini istixroj qilg`ucha bilur. Bu matla` aningdurkim:

Shud ro`zgori man siyah az hajri yori man,
Kasro mabod ro`zi manu ro`zgori man¹⁷².

M a v l o n o N i z o m — astrobodlig`dur. Qasidani yaxshi aytur va bu «Bahoriya» qasidasi yaxshi voqe` bo`lubturkim:

Boz gulzori xat az sabzai tar pando kard,
Kori bo`stoni jahon rangi digar paydo kard¹⁷³.

M a v l o n o Yo r i y — astrobodlig`dur. Tab`ida xili sho`xluq bor. Bu matla` aningdurkim:

Naxoham peshi mardum dida bar ruxsori yor aftad,
Chu pesh oyad nazar bar ro`i u beixtiyor uftad¹⁷⁴.

M a v l o n o D o i y — ham astrobodlig`dur. G`arib xayol topmoq huzurida ko`p bo`lur. Bu matla` aningdurkim

On pariroki, zi gulbargi qabo dar bari ust,
Har taraf bandi qabo nestki, bolu pari ust¹⁷⁵.

B o b o Sh o` r i d a — qasidaxonliqqa ma`ruf va mashhurdur. Tab` ahlining ko`pi bila musohib bo`lubtur va tab`ida ko`p choshni zohir bo`lur. Qariliq bobida aytilg`an masnaviydin bu bayt aningdurkim:

Qadam shud chun kamonu umri man shast,
Javoni hamchu tir az shasti man chast¹⁷⁶.

M a v l o n o S u f i y — ham astrobodlig`dur. Yaxshi tab`i bor va inshosi ham xubdur. Bu matla` aningdurkim:

Nest dar hajri tuam za`f zi bemorii dil,
Tarsam ozurda shavad tab`i tu az zorii dil¹⁷⁷.

M a v l o n o H a m i d g u l — Mavlono Abdulvahhobning o`g`lidurkim, oti yuqori o`tti, fuzul va devonadur. Lutfi tab`din xoli emastur. Bu matla` aningdurkim:

Shab xoki tiyra bistari mo bedilon bas ast,
Chodirshabi kashidai mo osmon bas ast¹⁷⁸.

M a v l o n o B i h i sh t i y — Hamid-gulning inisidur. Ammo ham tab`da, ham tavrda anga hech nisbat yo`qtur. Bu matla` aningdurkim:

Sham`, imshab tarki da`vi bo ruxi on moh kun,
Tira kardi majlisi moro, zabon kutoh kun¹⁷⁹.

M a v l o n o F i g` o n i y ¹⁸⁰— Xoja Afzalg`a qarobatdur. Yaxshi tab`i bor. Bu matla` aningdurkim:

Har ki chun surati Chin didaba ro`i tu kushod,
Chashmi digar zi tamoshoi tu barham nanihod¹⁸¹.

M a v l o n o Sh a r o r i y — astrobodlig`dur. Go`yo rangida humrat bor uchun bu taxallusni ixtiyor qilibtur. Bu matla` aningdurkim:

Nadoram beshtar z-in toqati bemehrii jonon,
Xudoyo, bar man on nomehribonro mehribon gardon¹⁸².

M a v l o n o F i d o i y — ham astrobodlig`dur va sayidzodadurkim, zohiriy safosi bor. Otasi bila Baytullo safarig`a borib keldi. Tab`i dag`i yaxshidur. Bu matla` aningdurkim:

Hamesha ro`y ba devor bud Majnunro
Ki, az raqib bipo`shad sirishki gulgunro¹⁸³.

M a v l o n o M a h r a m i y — Astrobodning mutaayyinlaridindur. Tolibi ilm ham bor va Xoja Mansurning akasidur va faqirvash yigitdur. Bu matla` aningdurkim:

Mudom voizi mo man`i boda nush kunad,
Chi xush buvadki, dame darkashad xamush kunad¹⁸⁴.

M a v l o n o A yo n i y — ham astrobodlig`dur. Xeyli tasarrufluq tab`i bor. Bu matla` aningdurkim:

Dar sar az loi tahi xum havasi hast maro,
Baxti bad bin ki bad-on ham narasad dastmaro¹⁸⁵.

M a v l o n o V o l a h i y — oliy ostonda mulozimdur. Bu matla` aningdurkim:

On chashmai hayotki, yoband jon az u,
Juz oby hasratam nabud dar dahon az u¹⁸⁶.

S a y i d X a n j a r — chechaktulo`qdur. Tahsil uchun shahrga keldi, ammo bot tark qilib sipohiylik ixtiyor qildi. Bu matla` aningdurkim:

Judo zi yor ba juz dardi ishtiyoq nadoram,
Ajal, biyoki, digar toqaty firoq nadoram¹⁸⁷.

M a v l o n o Z o r i y — emdi paydo bo`lg`on xush tab`lardindur. Bu matla` aningdurkim:

Chu seli ashk zi chashmi pur ob meoyad.
Du dida bar sari on chun hubob meoyad¹⁸⁸.

M a v l o n o N o z i r i y — yaxshi tab`liq yigitdur. Zehnida tasarruf bor. Bu matla` aningdurkim:

Meshavad dar qahr agar xudro kusham az bahri u,
Vah, chi qahr ast on ki xudro mekusham az qahri u¹⁸⁹.

M a v l o n o Z o t i y —yangi xushtab`lardindur. Bu matla` aningdurkim:

Nay garchi dam zi zamzamai zeru bam zanad,
Dar peshi nolaam natavonadki, dam zanad¹⁹⁰.

M a v l o n o M i r A l i — Hazrat Maxdumiy Nuran madrasasida bo`lur va alarg`a mulozim ham bor. Bu matla` aningdurkim:

Maro besarv qadash boshad, ey dil,
Ba jon har lahza tiri hajr hosil¹⁹¹.

P a x l a v o n K o t i b — ham ul Hazratning ash`or va musannafotin kitobat qilur. Bu matla` aningdurkim:

Iyd astu maro bemahi xud xurrami nest,
Xalqe hama dar shodiyu chun man g`ami nest¹⁹².

Uchinchi majlisning xatmi

Bu hazratkim¹⁹³, bu majlis ahlining sadrinishinidurlar sahobi maoniylari gavharrez va bu jamoatkim, ul hazrat xirmani maoniysining xushachinidurlar, gulshani tab`lari gulafshon va sumanbez, sarxaylg`a vusuli ilohi yetsun va xaylg`a sharafi saodat va mag`firati nomutanohi kasib etsun. Va Sultoni sohibqironkim, ul hazratning nukot va maorifining daqoyiqi alfozini va haqoyiqi maoniysini hech donishvarlardin yaxshiroq bilmadi va hech ahli tab` alarning ushri ashirini fahm qilmadikim, majlisda nazm tariyqida hamroz erdilar va nasr uslubida puktapardoz. Ul hazrat ruhoniyatidin alarg`a fayzi beg`oyat va imdodi benihoyat yetsun va bu faqir hamkim, bu hazratning bandai dargohi va ul hazratnnng xoki rohimen mahrum bo`lmusun.

Chun bor edilar bu hazratu ul hazrat,
Kim, ul hazrat haq sari qildi rihlat.
Bu hazrat ko`p umr ila topsun davlat,
Men bandag`a davlatida kunji uzlat¹⁹⁴.