NASOYIM UL-MUHABBAT

BISMILLOHIR-RAHMONIR-RAHIM

        [Muhabbat va tavfiq bog`chalarining shabbodalaridan valiylar qalbini ochgan, haqiqat va futuvvat bog`larining xushbo`yliklari bilan do`stlari ko`nglini shod etgan Aldohga hamdu sanolar bo`lsin.
        Irfon va faqirlik sharofati bilan faxrlangan Muhammad alayhissalomga salotu salomlar yo`llaymizki, u zot tufayli zamon ahliga iymon sharofati yetishdi. U zot (Muhammad alayhissalom) odatdan tashqari ishlarning manbai, mo``jiza, karomat va ilhomning ma`danidir. Va u zotning ma`sum ahlu ayollariga, pok sahobalariga ham salotu salomlar bo`lsin)¹.
        Ammo ba`d mundoq arz qilur jahl vodiysining marhalapaymoyi Alisher mulaqqab Navoiy [Alloh uning yuzini zalolat vodiysidan hidoyat yo`liga bursin – sakkiz yuz sakson birda bu sarmoyasiz, notavon Hazrat ustozim, sayyidim, hujjatim, mahdumim va shayx ul-islomim Mavlono, millat va din nuri – Abdurrahmon Jomiy – unga Allohning rahmati, mag`firati, salomi va rizosi bo`lsin]* xidmatlarida «Nafahot ul-uns mnn hazarot il-quds» kitabi jam`u tartibining boisi bo`ldum. Andoqki, ul sharif kitobning fihrastida ul Hazrat nuvvira marqaduhu aning kayfiyatini sharh bila zikr qilibdurlar. O`qug`onlar ko`rmish bo`lg`anlar va o`qumag`onlar o`qusalar, ko`rgaylar.
______________________

¹Katta qavs ichida arabiy va forsiy matnlarning tarjimasi berildi. Arabiy va forsiy matnlar esa asar oxirida ilova qilindi.
*Sarrafallozu vajhau an vodiz-zalolati ilo tariqil hidoyatikim, sakkiz yuz sakson birda bu bebizoat, adimud istitoat hazrati ustodiy va sayyidiy va sanadiy va maxdumiy va shayx ulislomiy mavlono nurul mallati vaddia – Abdurrahmoi al-Jomiy alayhirrahmatu val-g`ufronu vat-tahiyyotu var-rizvon.

        Ul kitob xaloyiq orasida mashhur va o`qumoq va bitimagi shoe` bo`ldi.
        Ul ma`rifat kunjining valoyatosor holoti zikridin va foyiz ul-anvor maqoloti fikridin ahli arboblarg`a naf`lar va shavqu irodat ahlig`a fayzlar yetishdi.
        Doim oshufta xotirga kelur erdi va parishon xayolg`a evrulur erdikim, ul kitob alfozi forsiydur, arabiyg`a payvasta va iborati ishorat ahli tiliga vobasta va ul tillar vuqufidin bahravarlar va ul iboratu ishoratdin bexabarlar ul alf Ozdin o`z qobiliyatlari xurdida va ishtig`ollari muqobalasida naf`lar toparlar va fayz elturlar.
        Ammo turk ulusidin ba`ziki, ko`ngul sidqu safosig`a bahramanddurlar, bu kimiyo asar so`zlar ta`siriga Tengri inoyatidin arjumand, ul alfozg`a vuquf qillatidin ul fayzlardin mahrum va bu haqoyiqning daqoyiqi ularga noma`lum. Xotirg`a kechmishkim, agar sa`y qilsam, bu kitobni turk tiliga tarjima qila olg`aymuman va ul daqoyiqu mushkilotni ravshanroq alfoz va ochuqroq ado bila o`tkara olg`anmuman?–deb mutaammil erdim. Va ne bu xayolu muddaodin o`zumni o`tkara olur erdim va ne ishning azimlig`i va dushvorlig`i jihatidin shuru` qila olur erdim.
        To ta`rix to`qquz yuz birdaki, ul kitobning ta`lifidin yigirma yil o`tub erdi, Tengri taolo tavfiqi birla bu ulug` ishg`a ilik urdum va bu azim amrg`a qalam surdum va Hazrat shayx Fariduddin Attor q. s. bitigan «Tazkirat ul-avliyo»din ba`zi kibor mashoyixkim, «Nafahot ul-uns»g`a doxil bo`lmabdur erdi – har qaysini munosib mahalda doxil qildim va Hind mashoyixi sharhi ham oz mazkur erdi, mumkin bor tilab, topib hazrat Qutb ul-avliyo Shayx Farid Shakarganj q. a.din so`nggi mashoyixgacha ilhoq qildim va turk mashoyixi zikri ham ozroq erdi, oni dog`i Hazrat shayx ul-mashoyix Xoja Ahmad Yassaviy r.din bu zamong`acha ulcha mumkin bor tilab topib, zikrlarin va ba`zi holotu so`zlarin o`z mahalida darj qildim.
        Va Hazrat Maxdumi n. m. n.ning oti va muosiru musohib mashoyix q. a. zikri dag`ikim, ul mutabarrak kitobda yo`q erdi, munda qo`shdum va ul kitobda dag`i avliyoulloh zikridin ba`zi so`zkim, zamon ahlig`a ko`p muhtoj un-ilayh ermas erdi itnob vahmidin tarkin tutdum va bu tarjimadin o`ksuttum va chun bu valoyat riyozi muhabbat nasimig`a muhib va futuvvat shamimig`a sabab bo`ldi, anga «Nasoyim ul-muhabbat min sha-moyim ul-futuvvat» ot qo`ydum. Umidim ulki, bu nasoyimdin ruhlari toza va shamoyimdin ravhlari beandoza bo`lg`on azizlar qoyil ruhini biror duo bila yod va biror fotiha bila shod qilg`aylar.

Bu toifa sulukida muqaddima tamhidi

        Allohu taboraka va taolo aytdi: biz odam bolalarini azizu mukarram yaratdik, Quruqlik (ot-ulov) va dengizga (kemalarga) chiqarib qo`ydik. Yana Alloh taolo aytadiki, albatta bu omonatni (shariati islomni) osmonga, yerga va tog`u toshlarga tavsiya qilgan edik, ular mas`uliyatdan bosh tortdilar va undan qo`rqdilar. Inson esa, uni o`z zimmasiga oldi}².
        Bu taqdir bila andoq tahqiq bo`ldikim, haq subhonahu va taolo mahluqotda bani odamdin sharifroq va biyikroq xalq qilmaydur, nevchunki, ma`rifatulloh ganjining amini va mahrami uldur.
        Va dedikim, [men bir maxfiy xazina edim, o`zimni bildirish, tanitish uchun barcha olamii yaratdim]³. Va chun maxluqning zotida bashariyatni doxil qildi. Bashariyat muqtazosi bila alardin nopisand ishlar vujud tutti. Muning islohi uchun ba`zi bir guzida bandalar boshig`a nubuvvat tojin qo`yub, beliga hidoyat kamarin bog`lab, bu maxluqning amru nahyig`a o`z ollidin mahkum va bularg`a hokim qildi. Va Kalomu ahkom alar uchun nozil qildi, to ul ma`rifatg`a alarni dalolat qildilar. Chun bu maxluqlar aning asmo` va sifotining mazohiri erdilar va har sifatg`a muttasif erdilar. Har qaysi o`z qobiliyatig`a ko`ra ul sifatg`a munosibki, anga mazhar erdi, taraqqiy va tafovut zohir qildilar va zotlarida bashariyat g`olib erkan jihatidin muxtalif adyon va milal arog`a tushti. Ul zamong`achakim, xalqning ashaddi va ag`lazi a`rob erdilar, balki alar orasida Qurayshki, alarning hidoyati uchun Hazrat Risolat s. a. v. niki murodi ofarinishdin ul hazratning sharifu pok zoti erdi, habiblig`ig`a muttasif qilib, ul gumrohlar hidoyatig`a yibordi va ahkomin ul Hazratg`a nozil qildi. Chun anbiyoning ashrafi erdi, qavm-aqvomning ashaddi. Har oyinakim, nozil bo`lg`on kalom qonuni bila shariat ahkomin andoqki-sharti erdi tuzdi va botil milAlii oradin chiqardi va qobil xalqni ul ma`rifatg`a musharraf qildi.
        Andoqki, kirom ashobidinki, bu davlatu saodatg`a foiz erdilar, biri o`z holidin xabar berurki, [agar parda ko`tarilmasa, ishonch ortmaydimi?]⁴
        Va chun ul Hazrat s. a. v. anbiyoning xotimi erdi va andin so`ngra nubuvvat eshigi bog`landi. Har oynnakim, noqislar takmilig`a ummatining komilu olimlarini nomvar ettiki, burung`i anbiyo o`rnig`a uhda qilgaylar va yo`ldin chiqg`onlarg`a yo`l ko`rguzgaylarki (ummatim ulamosi Bani Isroil olimlari kabidur. Va yana – ulamo payg`ambarlar vorisidir»]⁵, ahodisi andin xabar berur va ul Hazratdin so`ngra buzurgvor ashobi rizvonullohi taolo alayhim ajma`in xaloyiqqa bu rahnamoylig`ni bajo kelturdilar va Haq subhonahu va taolog`a yo`l ko`rguzdilar va ul sohib davlatlardin so`ngra bu ummatning mashoyixi va avliyoulloh q. t. a. bu irshodg`a ishtig`ol ko`rguzdilar va va`da budurkim, olam inqirozig`achakim, millat va shariat siyrati mustaqim bo`lg`usidur.
        Bu toifakim, valoyatu karomat ahlidurlar va xaloyiqqa irshodu uhda qilurlar, muborak zotlarining barakoti bu millat ahli boshidin kam bo`lmag`ay.

Bu toifaning a`molu af`ol va muomilotu riyozotidin ba`zini zikr qilmoq

        Bularning avval ishlari tavbadurkim, Haq s. t. barcha manhiy ishlardin alarg`a ijtinob karomat qilg`ay va andin so`ngra luqma hilliyatikim, ul bobda ulcha mumkindir, sa`y qilurlar. Har oyina [kosib ollohning sevgan bandasidir]⁶ mazmuni bila kibor mashoyix ba`zi san`atlarga ishtig`ol qilibdurlar.
        Ul jumladin, Shayx ul-mashoyix Shayx Abu Said Xarroz q. r. a. erdikim, alarni mashoyix Qamar us-sufiya debdurlar. Va shayx ul-islom muqarrabi Hazrat Boriy Xoja Abdulloh Ansoriy q. r. mashoyix ta-baqotinkim bitibdurlar, jamii avliyoullohdinkim zikr qilibdurlar, barchadin alarni ko`prak vasf qilibdurlar va martabalarin biyikrak tutubdurlar. Alar o`tuk tikarga mansubdurlar.
        Va Shayx Muhammad Sakkok q. s. kim, o`z zamoni mashoyixining yagonasi ermish, pichoqchiliqqa mansubdur.
        Va Shayx Abu Hafz Haddod q. r. temirchilik qilibdur.
        Va Shayx Abubakr Xabboz q. s. o`tmakchilikka mashhurdur.
        Va Shayx Abulabbos Omiliy q. s.kim, o`z zamonining qutbi va g`avsi ermish va sultoni tariqat Shayx Abusaid Abulxayrning xirqa piri ermish, qassobliq qilibdur.
        Va Shayx Ibrohim Ojuriyki, xisht avalabdur.
        Va Mirchai Safolfurushki, Xuroson elining piri ermish, doshgarlik qilibdur.
        Va Shayx Abulhasan Muzaiyin va Shayx Bannon – hammol va Shayx Abulhasan – najjor.
        Va mutaaxxir mashoyixdin zamonining yagonasi Hazrat Xoja Bahouddin Naqshband q. r. a.ki, kimxo naqshini bog`lamoqqa mashhurdurlar.
        Va soyir mashoyixi kibordin ham ko`pi halol luqma kasbig`a muzdurluq qilibdurlar, o`tin toshibdurlar va halol luqma bu ishda kulliydurki, ondin fayzu ma`rifat zoyanda bo`lur.
        Va bir shubhalik luqma oncha tiyralik keltururki, ko`p vaqt oning islohig`a mashg`ul bo`lub, ma`lum emaski, daf`i ne nav` surat bog`lar.
        Ondin so`ngra shariat rioyatidurki, ul jodada istiqomat bo`lg`ay va ulcha mumkindur ondin qadam tajovuz kilmag`oy.
        Shayx ul-islom q. r. a. debdurlarki, har nimadin 6ir miqdorni olsalar, bir miqdori qolur, shariatdin o`zgaki – bir, miqdori ondin kam bo`lsa, hech nima qolmas. Bu toifaning shariat rioyati va sunnat mutobaatidin ulug`roq ishlari yo`qdur. Ul ishda rusuxu istiqomatdin dushvorroq amrlarikim, Hazrat Risolat s. a. v.din manquldurkim, bir saboh ashob ul Hazratning muborak mahosinlarida necha tuk oq ko`rdilarki, burung`i kun yo`q erdi. Taajjub yuzidin tafahhus qildilar, ersa ul Hazrat buyurdilarki, o`tgan kecha «Hud» surasi mulohazasida (bas, Ey Muhammad, siz va siz bilan birga tavba qilgan zotlar o`zingizga buyurilgani yanglig` to`g`ri yo`lda bo`lingiz]⁷ oyatida taammul qilur erdim. Oning su`ubatidin bu voqe` bo`lubdur va ul Hazratning sunnatlarining rioyati va onda istiqomatki, filhaqiqa Haq s. t. amrining. rioyatidur va ondin dushvorroq nima mutasavvar ermasdur. Bu rioyatu istiqomat soyir sunandadur. Va umdalariki, faroyizdur va islom arkonidur.
        Va oning avvali shahodat kalimasidur va alhaq jami`i avliyoullohu mashoyix q. t. a.ning zikrlari xoh xafiy va xoh jahr ul tarkibdur, balki ul kalimaki, mudovamatini ul yerga tegurubdurlarki, bir lahza ondin g`ofil, balki bir turfat ul-ayn ondin g`oyib bo`la olmaslar. Va ondin mash`ufu mustag`raq bo`lubdurlarki, ba`zi bu kalimann eshitgach, behush bo`lub, yiqilibdurlar. Va ba`zining ham bu kalima istimo`idin ruhlari muforaqat qilibdur.
        Va yana biri saloti xamsadurki, ul nav`ki bu toifa ado qilibdurlar, aql qoshida mahol ko`runur.
        Va ul jumladin, shayx Husayn Mansur Halloj H. s.durki, bovujudi ul da`volar va bovujudi saloti xams adosidin boshqa bir kechalik kunduzlikda Shayx ul-islom q. s. debdurki, ming rak`at nofila guzorlar erdi. Va alarga qatl bo`lg`on kunning kechasi besh yuz rak`at ado qilib erdilar. Va sulton ul-orifin Shayx Abu Yazid Bistomiy q. s. namoz qilsa erdilar, qa`-qa`alarning ko`ksi so`ngaklaridin chiqar erdi. Haq s. t. haybatidin va shariat ta`zimidin va hozir xalq eshiturlar erdi. Va Shayx q. t.ni ba`zi mashoyix ta`n qilibdurlarki, namoz qilmas. Alar debdurlarki, namoz qilurda manga bir hol voqe` bo`lur. Siz ham mulohaza qiling, agar ul hol bila namoz joyiz bo`lsa, qiloyin. Mulohaza qilibdurlar: «Allohu akbar» deb takbiri tahrima bog`lag`ondin so`ngra, har tuki tubidin bir qatra qon bosh urubdur.
        Yana biri zakotdur. Bu toifa dunyo tarkini ixtiyor qilibdurlar. Alardin yuzdin biri sohibi nisob bo`lmaslarkim, alarg`a zakot farz bo`lg`ay. Ba`ziki, bo`lsalar ham tamomin Tengri yo`lig`a sarf qilurlar va minnat jonlarig`a tutarlar.
        Shayx Abubakr Shibliy q. s.din bir faqih so`rubdurki, zakot adosi ne nav`dur? Shayx debdurlarki, sanga farz bo`lur zakotnimu deyin? Yo manga farz bo`lur zakotnimu deyin? Aytibdurlarki, manga bo`lur zakot qaysidur va sanga bo`lur zakot qaysidur? Shayx debdurlarki, sanga bo`lur zakot uldurkim, har ikki yuz diramdin besh diram Tengri yo`lida bergaysan. Manga bo`lur zakot budurkim, har ikki yuz diramdin ikki yuz besh diram Tengri taolo yo`lida bergaymen. Debdurlarkim, ikki yuz diramkim berildi, yana besh diram nedur? Shayx debdurlarki, ul besh diramni burj qilib, ul ikki yuz diram bergan shukronag`a berilg`ay. Va bu Abubakr Siddiq mazhabidur, raziyallohu anhu.
        Yana biri ro`zadurkim, soyir xaloyiq fajr tulu`idin kunas g`urubig`acha yemak-ichmakdin va mubosharatdin imsok qilurlar. Bu toifa anga ko`shish qilurkim, andoqki, yemak-ichmakdin bo`g`uzg`a savm buyurg`aylar. Jami`i a`zog`a o`z qilur fe`llaridin ro`za buyurg`aylar. Ko`zga nomashru` nimaga boqardin va quloqqa nomashru` un eshiturdin va oyoqqa nomashru` qadam urmog`din, ilikka nomashru` nima tegmakdin va alo hozo jami`i a`zog`a bu dastur bila. Va bovujudi bu su`ubatlar-barchadin sa`broq ko`ngul ro`zasidurki, Haq s. t.din o`zga hech nima xotirg`a kechmakdur va bu ro`zani doimiy ko`ngulga buyururlar.
        Islomning bu mazkur bo`lg`on to`rt rukni takmil topqandin so`ngra hajdurki, soyir xaloyiqqa sharti istitoat va amni tariqdur. Va bu toifaga amni tariq, Haq taolo mulkidadur, ya`ni har yerki, Haq s. t. mul-kidur, onda asrag`uchi o`zidur. Va istitoat oning xizonai karamidurki, ul yo`lg`a bovujudi ul to`rt ruknning mazkur bo`lg`on rioyati bu nav` amni tariq va istitoat bila qadam urarlar va tavakkul bila ul yo`lni qat` qilurlar.
        Yana bovujudi shariat rioyati va tariqat odobidurki, bu toifa mar`iy tutarlar. Ul adabdurki, yaxshiyu yomong`a va ulug`u kichikka bajo keltirurlar. Andoqki, borcha xaloyiqdin o`zlarin kichik va kamroq tutorlar va barchag`a xizmat huzurida bo`lurlar. Hattoki, o`z farzandlarig`a va xodimu mamluklarig`aki, har necha alardin beqoidalig` ko`rsalar, xushunat birla alarg`a so`z demaslar, balki nasihatni yumshog` va chuchuk til bila qilurlar, hattoki o`g`rig`acha.
        Manquldurki, Hazrat Xoja Abulvafoyi Xorazmiy q. r.bir ravzan yorug`lig`ida o`lturub, mutolaa qilurlar ermish. Bir o`g`ri angdib, alarning dastorlarin sirmabdur. Alar o`zlari tarafidin tutubdurlar va o`g`ri iztirob bila tortor ermish. Alar der ermishlarki, he valloh, eski va yirtiqdur. Sizning hech ishingizga yaramas. Bu so`zni muqarrar qilibdurlar. O`g`rig`a asar qilmay tortor ermish. Xoja ojiz bo`lg`ondin so`ngra dastorni qo`yaberib, demishlarki, sizga har necha ayttuq, inonmadingiz, ochqaningizda ko`rgunguzdur. O`g`ri nariroq borg`ach, ochib ko`rsa, Xoja degondek, bag`oyt eski va pora-pora ko`rub, toshlabdur. Xoja bilibdurki, ko`rgach tashlag`usidur, keynicha borib, dastorni olmishlar va boshlarig`a chirmarda o`z-o`zlari birla der ermishlarki, har necha ayttuqki, yaramas, inonmaslar, o`zlari ko`rmaguncha tashlamadilar. Yana bovujudi bu nav` adab saxoe mufritdurki, oni bu toifa bazli mavjud derlarki, hech nimalarin hech kishidin ayamaslar.
        Manquldurki, Xoja Abunasr Porso q. r.ning Balxda bir yaxshi otlari bor ermish. Va hokimning xotiri ko`p ul ot sori moyil ermish. Ammo tilamas ermishki, shoyadki, Xojaning muborak xotirlari ham anga vobasta erkin. Bir kecha ikki o`g`ri ittifoq qilibdur. Tavilani teshib, ul otni chiqarib eltibdurlar. Tong erta ma`lum qilg`och, muridlar va mulozimlar iztirob birla kelib, Xojag`a arz qilibdurdar. Xoja debdurlarki, biz oz minar erdik, eltgan kishilarga bizdin darboyistroq erkandur.
        Ashob hokimg`a arz qilurlar. Hokim ul tama`ig`aki, bu vasila bila shoyad Xojadin tilasa bo`lg`ay.
        Tush-tushdog`i yo`llorg`a kishilar choptirib, o`g`rilarni tutub, bir ulug` navkaridin Xoja xizmatig`a yuborur, ikki ko`histoniy o`g`ri bila. Ashob aydurlarki, hokim o`g`rini tutub, otni falon ulug` navkaridin yiboribdur, toshqoridur. Xoja derlarki, kirsun! Ul navkar kirgach, Xoja ta`zim uchum qo`porlar va oni o`lturdurlar. Ul ikki mulozimlarg`a ishorat qilurkim, o`g`rilarni kiyururlar. Iliklari boglig`. Alar ham kirgoch, Xoja hamul dastur bilan qo`porlar va alarni o`lturdurlar va iliklarnn yeshtirurlar va so`rarlarki, Qaydalig`siz?- Derlarki, ko`histonlig`. So`rarlarki, holo, ul yon ozim erdingiz? Derlarki, bale. Derlarki, magar yoyog` erdingiz? Derlarki, bale. Derlarki, qo`nung, ul ot sizga darboyistroqdur, oling va boring! Hokim navkaridin hokimg`a minnatdorlig` bila uzr qo`lub yiborurlar.
        Yana hilm va burdborlig`durki, bu toifag`a har kimdin har shiddat yetishsa, alar lutfu madoro bila o`tkorurlar va muqobalada minnatdorlig` bila uzr qo`larlar.
        Ul jumladin azize erdi, bu toifaning mukammalidin va Hazrat Mavlono Muhammad Tabodgoniy q. s. ning kibor ashobidin erdi va faqirning alar xizmatida ko`p irodatim bor erdi. Va alar yaxshi un samoi`g`a mash`uf erdilar. Mug`anniyi bor erdi xush ovoz, ammo kichik yoshlig` va devonasoru sho`x erdi. Majlisda o`lturaturg`och sekrib, ul azizning bo`ynig`a minib, ayog`in depsar erdi. Alar rifqu madoro bila aytur erdilar: Hordingiz erkin, tushsangiz ham siz bilursiz. El malomat qildilar. Ersa, alar man` qildilarki, ul ajab karamu ehson qiladurki, aytmaydurki, qo`p, toshqori bozorg`a ushbu dastur bila mani elt! Agar desa erdi, eltmoqdin o`zga ne chora bor erdi?
        Yana rizodurki, har ne haqdin kelsa, va har kim sabab bo`lsa, musabbibdin o`zga kishini orada ko`rmagaylar. Va rizo izhoridin o`zga alar tili va ko`ngliga kirmagay. Ham ushbu mazkur bo`lg`on azizning bir o`g`li bor erdi. Bag`oyat qobil, husni xulqi bag`oyat kamolda va bir yolg`uz o`g`il erdi. Qazoro bemor bo`ldi va necha kundin so`ngra Tengri hukmin butkardi. Bir shahr xalqi shohdin gadog`acha ul sababdin motame erdilar. Ul azizning holig`a va libosig`a tag`yir bo`lmadi. Motamelarg`a ko`ngul berib, haq rizosig`a targ`ib qilur erdilar. To ko`tardilar va madfang`a elttilar, o`zi qabr ichiga kirib aziz farzandin shar` vajhi bila qabrda qo`yub, mag`firat duosi qilib chiqti va so`zi bu erdikim, [Allohning hukmiga bizni rozi qildi.)⁸. Va shahr xalqi, akobiru ashrof barcha lol erdilar.
        Yana sabrdurkim, har ne haqdin, yuzlansa, tahammul pesha qilg`ay va har balo kelsa, sabr qilg`ay.
        Ul jumladin Shayx Sahl bin Abdulloh Tustariy q. r. a.din manquldurkim, alar yillar bavosir marazig`a mubtalo erdilar. Va hol ulkim, alar ul zamonning mashoyixi arosida mustajab ud-da`vo erdilar. Har kishiga bir, su`ubatu baloe voqe` bo`lsa, alardin duo istid`o qilur erdilar. Alar duo qilg`och, mustajob bo`lub, ul tashvishdin qutulur erdi. Yillar ul sa`b marazig`a sabr qilib, duo qilmadilarki, har ne Tengridin kelsa, xushdur. Biz oni nechuk rad qilali?
        Yana sidqdurki, g`ayri voqe` so`z tilga mutlaqo joriy bo`lmag`oy.
        Manquldurki, Hajoj b. Yusuf qatlidin imomzodalardin biri qochib erdi va keynicha jami`i qavub kelur erdilar. Bu toifadin birovki, ul imomzodag`a ixlosu xizmatkorlig`i bor erdi, yo`luqti. Alar iztirob yuzidin dedilarki, bir yer topsang, biznn yoshurki. Bu jamoat bizning qatlimizg`a keladurlar. Va iynak yetishtilar. Ul darvesh dediki, bu vayronag`a kiring! Anda bir buzuq erdi. Imomzoda onda jon havlidin kirdi. Kirgoch, qavib keladurg`onlar ul darveshg`a yettilar. So`rdilarki, bu boradurg`on kishi qayon bordi? Ul darvesh dediki, bu buzuqqa kirdi. Alar bir necha yig`och va qamchi urub, dedilarki, oni uzasun deb, bizni hayalg`a solursan, deb o`ttilar. Alar ketgandin so`ngra imomzoda chiqib, ko`ngul qolish qildikim, ravo bo`lg`oykim, o`zung vayronada bizni yoshurub, o`zung dushmang`a so`rog` berursen? Ul darvesh ayttikim, ey maxdumzoda, maning rostliqim barakatidin xalos bo`ldung. Endi o`z fikringni qil, dedi. Va aning maxlasig`a tadbir qildikim, ul xalos bo`ldi. Va bu nav` hamida axloq va pisandida sifotki, bu toifadin voqe`dur, ko`pdurki, agar sharhin qilsa, yana bir kitob yasamoq kerak.
        Va yana azim riyozatlarki, shariat ani mutaayyin qilmaydur. Ham toifadin mutanavvi` voqe` bo`libdurki, oning ham sharhining tuli bor. Ul jumladin, biri niyat bila bir oyda bir iftor qilmoq va bir oida bir vuzu` bila namoz qilmoqki, ba`zi mashoyix r. a. a.din voqe` bo`lubdur. Va Sultonn tariqat Shayx Abu Said Abulxayr q. s.kim avoyili sulukda alar har kecha bir chohdin bosh to`ban o`zlarin osar ermishlar va tongg`acha zikr aytur ermishlar. Va andoq bo`lur ermishki, muborak ko`zlaridin qon kelur ermish va Hazrat Shayx ul-islom q. r. durkim, Hirida sakkiz botmon non bir tansug`a ermish va alar yoz giyohi birla kun kechurur ermishlar. Va Shayx ul-islom Shayx Ahmad Jom q. s.kim, o`n sakkiz yil Yazd tog`ig`a chiqib, xalqdin i`roz qilib, ul tog`da toat qilibdurlar. El yuzin ko`rmaydurlar va onda yemak ma`lum emas erkondurki, qaydin va qishda kiymak qaydin? Har oyinakim, bu buzurgvorlarg`a haq subhonahu va taolo bu suluku riyozatlari muqobalasida o`z fazlu karami birla oncha mavhibat nasib qilibdurki, olam salotini yuzlarin alarning ostonalarig`a surtubdurlar va ro`zgorlarining sharafi ko`rubdurlar alardin bir nazar istid`osig`a va alarning muborak nazarlarin ba`zig`a solibdurlar, ba`zig`a yo`q.

Avliyoullohg`a voqe` bo`lg`on xavoriqi odotu karomot bayoni

        Va ul ko`pdur avliyoullohning marotibidek.
        Ul jumladin bir nechasi bulardurlar: Ma`dum ijodi va mavjud i`domi va mastur amr izhori va zohir amr istori va duo istijobati va oz muddatda ba`ida masofat qat`i va hisdin g`oyib ishlarga ittilo` va andin xabar etmoq va vohid zamonda muta`addid va muxtalif makonga hozir bo`lmoq va mavto ihyosi va ihyo imotasi va jamodot va nabotot va hayvonot kalomining samo`i va maoniysig`a vuquf topmoq, tasbihdin va g`ayridin va at`imayu ashriba izhori hojat vaqti besabab zohir bo`lmoq va suv ustida yurumoqdek va havoda sayr qilmoqdek va yemak ul nimaniki, odatan ul g`izo bo`lmag`ay va hayvonot tasxiri va badanda mufrit quvvat izhori andoqki, daraxtni tubidin qo`ng`ormoq, samo` vaqtida. Va devorni barmoq ishorati bila shaq qilmoq va ilik ishorati birla muxolifning boshin uchurmoq va daryolarda g`arq bo`ladurg`on kemani tutub, qiroqg`a chiqarmoq va olam hayulosida har ne nav` tasarrufiki, har ne tilasa qilmoq, misli yomg`ur yog`durmoq va yel esturmoq va sel kelturmoq va daf` qilmoq va chuvurtka ofatini daf` qilmoq va har surat bila mutamassil bo`lmoq. Biyobonda sargashta va ovora bo`lg`onlarg`a rahnamoyiliq qilmoq va dastgir bo`lmoq.
        Va Haq s. t.g`a andoq muqarrab bandalar va do`stlar ham borki, bu borcha mazkur bo`lg`on holatdin ijtinob qilurlar, balki or qilurlar, nevchunki, bir turfatulayn Haq s. t. shuhudu istig`roqidin g`ofil bo`la olmaslar. To ul saodatdin g`ofil bo`lmog`uncha bu nimalarga maylu iltifot qilsa bo`lmas. Har oyinaki, ul maqsudi asliydin har amrki, bu buzurkvorlarni bir lahza g`ofil qilg`ay agar barcha behishti jovidondurki, alarg`a do`zaxcha bor, andin ijtinob yo or qilsalar, muhiq bo`lg`aylar. Umid uldurki, bu zalolat vodiysida gumrohdek mahrumlar bu hidoyat olamida rahnamoylarning oyog`i tufrog`i bila tiyra bo`lg`on botin so`zlarin yorutmoqqa bahramand bo`lg`aylar. Va xokisor boshin ul ayog`larg`a tufroq qilmrq bila sarbaland. Emdi alar zikriga shuru` qilali. Mutolaa ahlig`a ma`lum bo`lsunki, «Nafahot» dasturi bila bu kitobda «shayx ul-islom» har yerdakim mazkur bo`lur, ondin maqsud Hazrat Xoja Abdulloh Ansoriy q.s. dur va «Hazrat Maxdumiy» har yerdakim marqum bo`lur, Janobi Maxdumiy Nuvvira marqaduhu nurandur.

        1*. Shayx Uvays Qaraniy q. r.
        [Ollohning payg`ambari aytgan: Uvays Qaraniy ehson va mehribonligi bilan tobiinlarning yaxshisidir]¹. Goh-goh Xojai olam s. a. v. muborak yuzin Yaman sori qilib der erdikim, [Men xudoning nafasini Yaman tomonidan tuymoqdaman]2. Birovning vasfikim, oning vassoffi Xojai koinot bo`lg`ay va nafasi nafasi rahmon bo`lg`ay, vasf qilmoq bag`oyat beodoblnq bo`lg`ay. Ham Xojai Koinot s. a. v. buyurubdurkim, tongla qiyomat kuni Haq s. t. yetmish ming farishta
____________
*Qo`lyozmalarda shayxlar tartibiga raqamlar qo`yilmagan. Lekin Turkiyada chiqqan (K. Eraslan, 1996) tanqidiy matnda raqamlar qo`yilgan. Izoh va tarjimalardan foydalanishni nazarda tutib, bu nashrda ham raqamlar berildi.

        Uvays surati bila yaratqoy. To ul alarning orasida arosotg`a kirib, behishtga borg`ay. To hech kim ma`lum qilmag`ay. Tengridin o`zgaki, ul qaysi biridurki, ul dunyoda barcha xalq ko`zidin yoshurun Tengri taolog`a qulluq qilur erdi. Qiyomatda dog`i Tengri taolo ani barcha nomahram ko`zidin mahfuz tutqay.
Naqldurki, Hazrat Risolat s. a. v. olamdin o`tarda, ashob r. t. a. so`rubdurlarkim, sizning muraqqa` kimga havoladur? Debdurlarki, Uvays Qaraniyg`a bersunlar va desunlarki, maning ummatimni duo qilsun! Hazratdin so`ngra Foruq va Murtazo r.t.a. Ko`fag`a borib, Yaman elidin so`rub, Qaranda Uvaysni topdilarkim, teva kutub yurur erdi. Muraqqa`ni topshurub, ummat uchun duo istid`o qildilar va bu ma`nida so`z ko`pdur. Sharhi bila bilayin degan kishi «Tazkirat ul-avliyo»ni o`qisun. Oning holotini tamom bitisa, yana bir boshqa kitob bitimak kerak.
        Uhud urushida Payg`ambar s. a. v.ning muborak tishi shahid bo`lg`onin eshitib, mutobaat uchun o`ttiz ikki tishin ushotti. Har birinki, ushotur erdi, der erdiki, shoyad bu tish emas erdi ekin. Yana birii ushotur erdi. To mundoq qilib, barcha tishlarin ushotti. Va Hazrat Risolat s. a. v.ni ko`rmabdur erdi va ul Hazrat ham oni zohir ko`zi bila ko`rmabdur erdilar. Ma`noyu ruhopiyat yuzidin tarbiyat qilib erdilar. Bu jihatdin har kishiningki, bu toifadin zohir yuzidin piri ma`lum bo`lmasa va mashoyixdin birining ruhi oni tarbiyat qilg`on bo`lsa, oni Uvaysiy derlar.

        2. Habib A`jamiy q. r.
        Komil riyozati va vofiy muomaloti bor erdi. Avoyilda g`aniy erdi, elga yormoq sudg`a berur erdi. Har kun muddailarg`a yormoq tilay borur erdi. Agar vajh ado qildilar, yaxshi, yo`q ersa, ayog`ining muzdin olur erdi va andin qut qilur erdi va xalq tiliga bu sifat bila mazkur bo`lur erdi. Va tavbasig`a sabab bu erdiki, bir kun bu nav` vajhin taom pishurub erdi. Soyil «Shay`anilloh [Olloh uchun biror narsa ber!]¹ dedi. Ul achchig`lanib, soyilni qavdiki, taom ozdur, sanga yetmaz.
        Xotuni chun taomni chiqarug`a qozonning boshini ochdi. ko`rdiki, ul taom tamom qon bo`lubdur. Ani tilab ko`rguzdiki, soyilg`a shiddat qilg`aning shumlug`idin bu hol voqe` bo`lubdur. U bu holni ko`rgach, holi mutag`ayyir bo`lub, Shayx Hasan Basriy xizmatig`a yetib, har nedinki bor erdi, chiqib, inobat yuzidin tavba qildi va har kimda har nesiki bor erdi, anga musallam tutti va mashg`ul bo`ldi. Va Shayx Hasan Basriy q. s. qoshida kunduz ilm o`rganur erdi va kecha tong otguncha toat qilur erdi. Va ani «A`jamiy» aning uchun derlar erdiki, Qur`onni durust o`quy olmas erdi, ammo sohibkamollar aning qoshida tifli maktab erdilar. Bir xuniyni dorg`a osib erdilar: Habib andin o`tarda ko`zi anga tushti. Qecha ul xuniyni voqeada ko`rdilar, behishtg`a jilva qilur. So`rdilarki, sen ul fe`ling bila bu martabag`a nechuk yetting? Dediki, meni u yerdaki qatl qildilar, Habib A`jamiy o`tub borur ekandur, ko`zi manga tushubdur, bu manzilat aning bir nazari barakatidin toptim.

        3. Abu Xozim Makkiy q. t. s.
        Hasan Basriyning shogirdidur va ko`p mashoyix suhbatig`a yetibdur va uzun umr topibdur. Va mashoyixiing aning ta`rifida mubolag`alari bor ermish. Hisham b. Abdulmalikki, xalifa erdi, andin so`radiki, nedurki, aning sababidin najot topqanbiz? Dedi: uldurki, har ne olsang, bir yerdin olg`aysenki, halol bo`lg`ay va bir yerga borg`aysenki, haq bo`lg`ay. Hisham dedi: muni kim qila olg`ay? Dedi: ulki do`zaxdin mutavahhim bo`lg`ay va behishtka tolib va maqsudi – Haq rizosi.

        4. Ataba b. G`ulom r. t.
        Ajab raveshi bor erdi va nafsni doim taabda tutar erdi. Hasan Basriyning shogirdidur. Tavbasining sababn buni debdurlarki, bir zaifaga oshiq bo`lubdur. Ma`shuqig`a xabar qilibdurlarkim, falon senga oshiqdur. Ma`shuqa e`lom qilibdurki, mening qaysi uzvum sanga maqbul tushubdur? U debdurki: Ko`zlaring. Ul zaifa ikki ko`zini o`yub, bir tabaqqa solib, aning qoshig`a yiboribdurki, onak mahbubingg`a nazzora qil. Anga g`arib holat dast berib, tavba qilib, Tengri yo`lig`a kiribdur.

        5. Molik Dinor q. t. s.
        Bu toifaning akobiridindur. Otasining oti Dinor ermish. Va ul bandazoda ermish, ammo ikki olamdin ozoda ermish. Ba`zi debdurlarki, ul kemaga kiribdur va sohilga yetganda, kemachilar muzd tilabdurlar va aning muzd berguncha vajhi yo`q erkandur. Kemachi anga qatig` izo qila boshlabdur. Daryodin chandin hazor baliq har biri bir dinor og`izlarig`a tutub, suvdin bosh chiqaribdurlar. Birining og`zidin olib, kemachig`a beribdur va aning muzdi bir dinor-o`q ekandur. Bu sababdin ani Molik Dinor debdurlar. Va ul Shayx Hasan Basriy q. s. suhbatig`a yetibdur. Ul debdurki, «Kalomullohada o`qubmenki, Tengri taolo bandasig`a ikki inoyat qilibdurki, maloikai muqarrabindin Jabroil va Mikoilg`a qilmaydur. Biri buki, debdurki: [Bas, meni eslangiz, men ham sizlarni eslayman, menga shukr qilingiz va meni inkor qilmaygiz!¹ Yana biri buki, debdur [Duolaringizni mustajob qilurman²]. Aning vafotidin so`ngra buzurg ani voqeada ko`rub so`rdikim, Tengri sanga ne qildi? Ul dediki, Tengrini ko`rdum, muncha gunohimki bor erdi, barisini yaxshi gumonim jihatidinki, Tengriga bor erdi, mahv qildi va bag`ishladi. Yana bir buzurg ani va Shayx Muhammad Vosi` q. r. voqeada ko`rubdurki, ikkisi behishtqa borur erdilar. Molik Dinor Muhammad Vosi`din ilgarirak erdi. Debdurki, Muhammad Vosi` Molikdin olimroq va komilroq erdi, bu nechuk andin ilgarirak behishtka boradur? Debdurlarki, dunyoda aning ikki ko`nglaki bor erdi va Molikning bir.

        6. Muhammad Vosi` r. t.
        O`z zamonining benaziri erdi va tobiindin ko`pga xizmat qilibdur va suhbatig`a yetibdur va ko`p mashoyix bila suhbat tutubdur, ul jumladin, Shayx Hasan Basriy q. r.dur. Ul debdurki, xush ul kishikim, oqshom och yotqay va tong erta och qo`pqay va bu hol bila Tengridin xushnud bo`lg`ay. Birav andin vasiyat talabi qildi. Ul dedi: sanga bir vasiyat qilaykim, ham bu dunyoda podshoh bo`lg`aysen va ham ul dunyoda. Ul kishi ayttiki, ayt. Dediki: bu dunyoda zohid bo`l va hech kishidin tama` qilma, to barcha xalq sanga muhtoj bo`lg`aylar, mundoq bo`lg`andin so`ngra lojaram sen g`aniy va podshoh bo`lg`aysen va dunyoda mundoq bo`lg`on oxiratda ham shodshohdur.

        7. Abdulloh Muborak q. t. s.
        Ani ulamoning shahanshohi der ermishlar va judu shijoatda zamonining yagonasi ermish. Va tariqat ashobining muhtashami. Va bu qavmning mashoyixining ko`pining suhbatig`a musharraf bo`lubdur. Va mashhur tasonifi bor.
        Bir kun ul kelur erdi va Sufyon Savriy va Fuzayl Ayoz q. s. hozir erdilar. Sufyon dedi: kel ey mashriq ahlida er! Fuzayl dedi: va mag`rib ahlida va ikkisining orasida.
        Aning tavbasining ibtidosi bu erdiki, bir kanizak ishqig`a giriftor bo`ldi. Bir qish kecha tong otquncha ma`shuq devori tubida turub erdi va ustiga qor yog`adur erdi va ul xabarsiz. Sahar namozin ayturda ul xuftan sog`indi. Kunduz bo`lg`ondin so`ngra ul holg`a voqif bo`ldi, o`ziga dediki, ey Muborakning nomuborak o`g`li, uyot sanga bu avqotingdinki, agar imom namozda bir surani uzunroq qiroat qilsa, toriqib, telbararsen va munungdek kecha nafsing havosig`a tong otquncha mundoq azob tortarsanki, suubatidin xabaring yo`qtur. Ko`ngli bu darddin buzuldi va bori ishdin tavba qildi va sulukka mashg`ul bo`ldi. Ishi ul yerga yettiki, Makkadin Madinag`a degincha mahofasin ashrof eginlarig`a ko`tarib elturlar erdi.
        Naz` holatida har ne boru yo`qin darveshlarga ulashib erdi. Muridlaridin biri dediki, ey Shayx, uch qizing qoldilar va hech nima qolmadi, alar fikrini ne qilding? Dediki, men alar hadisin debmen: [u solih bandalarga yor bo`lur¹]. Saloh ahli korsozi uldur. Har kimki, aning korsozi ul bo`lsa, yaxshiroqki, Abdulloh Muborak bo`lg`ay. Va borur zamonda ko`z ochib, kulub aytur erdi: [amal qiluvchilar mana shunday (mangu baxt-saodat uchun) amal qilsinlar].²va dunyodin o`tdi. Aning manoqibi zikrin tilagan kishi Hazrat Shayx Fariduddin Attor q. s.ning «Tazkirat ul-avliyo»sida tilasunki, vofiy bitibdur.

        8. Abuhoshim So`fiy q. s.
        Avval kishikim, so`fiy dedilar ul erdi. Kufiyulasldur, Shomda Shayx erdi va Sufyon Savriy q. s. bila muosir erdi. Va Sufyon so`zidurkim, [Agar Abuhoshim So`fiy bo`lmaganda edi, riyoning nozik ma`nolarini tushunib yetmagan bo`lar edim¹]. Avval xonaqohkim, so`fiylar uchun bino qildilar, Shomning Ramlasida erdi. Va ul bu nav` erdikim, tarsolar ulug`i ovga boradur erdi, ko`rdikim, ikki darvesh bir-biriga yetib, muhabbat yuzidin ko`rushtilar va muvofaqat bila o`lturub, ulcha yeguliklari bor erdi, yedilar, tavozu` bila bir-biridin ayrilishtilar. Ko`radurg`an kishiga alarning bu ulfat bila muomalalari xush kelib, birin tilab so`rdikim, ul biring sanga ne bo`lur? Dedikim, hech nima. Dedikim, ne kishi erdi? Dedikim: tanimasmen. Dedikim, qaydindur? Dedikim, bilmasmen. Dedikim, bas, sizing orangizda bu nav` ulfat qaydin erdi. Dedikim, bizning tariqimiz budur. So`rdikim, bir yerki siz jamoat anda yig`ilgaysiz, bormu? Dedikim, yo`q. Dedikim, men sizing uchun bir yer yasaykim, anda yig`ilishg`aysiz. Va Ramlada ul xonaqoh yasadi. Va Shayx ul-islom q. s. so`zidurkim, [yaxshi insonlar tashrif buyurgan manzil xonadon – eng yaxshi joylardir1. Va qadimdan Alloh yaxshilarni yaxshilar bilan kelishtirib qo`ygan]². Va Hoshim so`zidurkim, igna bila tog`ni qozmoq takabburni ko`ngullardin chiqarmoqdin osonroqdur. Abuhoshim, Qozi Shuraykni ko`rdikim, Yahyo Xolid uyidin chiqdi, yig`ladi va dedikim, [Allohdan manfaatsiz ilmdan panoh tilayman³] Mansur Ammor Damashqiy debdurkim, Abuhoshim bemor edi, o`lum bemorlig`i. Dedimkim, o`zungni nechuk ko`rasen? Dedi: azim baloda ko`radurmen, ammo havo, ya`ni mehru sevukluk balodin ortuqdur, ya`ni balo azimdur, ammo mehr ollida haqirdur. Shayx ul-islom q. s. dedikim, agar balo havo chog`liq bo`lsa erdi, havo bo`lmag`ay erdi.

9. Zunnun Misriy q. t. s.

        Avvalg`i tabaqadindur. Oti Savbon b. Ibrohim, kuniyati Abulfayz va laqabi Zunnun. Ul Misrning Ixmim degan mavzeida bo`lur erdikim, imom Shofe`i r. a.ning qabri andadur va Zunnun Molik Anasning shogirdidur va oning mazhabidadur va «Muvatto»ni andin eshitib erdi va fiqh o`qub erdi va aning piri Shayx Isrofil erdi, Mag`ribda. Va Shayx ul-islom debdurki, Zunnun ul kishi emaski, oni karomat bila sitoyish qilg`aylar va maqomot bila oroyish bergaylarkim, maqomu hol oning ilgida suxra erdi va darmonda. Vaqtning imomi va ro`zgorning yagonasi va bu toifaning boshidur va barchaning nisbati va izofati angadur. Avval kishikim, ishoratni iboratqa kelturdi va bu tariyqdin so`z aytti, ul erdi. Chun yana bu tabaqada Junayd q. s. paydo bo`ldi. Bu ilmga tartib berib, bast qilib, kutub bitidi. Chun Shibliy q. s: arog`a kirdi. Bu ilmni minbar ustiga aytib, oshkoro qildi. Junayd so`zidurkim, biz bu asrorni yoshurun uylarda va sardobalarda mahramlarg`a aytur erdik. Shibliy minbar ustiga aytib, elga oshkor qildi.
        Zunnundin so`rdilarkim, murid kimdur va murod kim? Ul ayttikim, [Murid talab qiladi va murod qochadi¹]. Shayx ul-islom dedikim, murid tilar va andin yuz ming niyozu murod qochar va andin yuz ming noz.
        Va Zunnun sayyoh ermish. Debdurki, bir kun borur erdim, bir yigit ko`rdumki, anda sho`re bor erdi. Dedim: qaydinsan, ey g`arib? Dedi: G`aribmu bo`lur ulki, oning bila muvonasati bo`lg`ay? Bu so`zdin qichqirib, behush yiqildim. Hushumg`a kelgandin so`ngra dedikim, senga ne bo`ldi? Dedimki, doru dardg`a muvofiq tushti. Shayx ul-islom q. s. dedikim, oning xastasi paydodur. Ulki oni ko`rmish bo`lg`an, jon oning tanida shaydodur. Har qayda orom tutsa, dushman orom bo`lg`aykim, ul g`ariblarniig vatanidur va muflislarning moyasidur va begonalarning hamrohi. Harqachon birovni topsangki, bizoating aning ilkida bo`lg`ay va dardingg`a oning dorusi muvofiq. Zinhor etokin ilikdin berma va berk tut! Zunnun debdurkim, [Allohu taolo bandasining nafsini unga xor qilib ko`rsatishi, uni ulug` qiladigan har qanday narsadan ko`ra azizroq va muhimroqdir²]. Va ham ul debdurkim, [maxfiyroq va qattiqroq parda – nafsni ko`rish va unga tadbir qilish, ya`ni jilovlashdir³]. Va ham Zunnun debdurkim, [Alloh zotini tafakkur qilish nodonlik va unga ishorat qilish shirkdir. Ma`rifatning haqiqati hayratdur⁴].
        Shayx ul-islom q. s. debdurki, hayrat ikkidur: biri om hayrati va ul ilhodu zalolat hayratidur va yana biri xos hayratidur va ul hayrat ayondadur va topmoqdur va ham oning so`zidur: avval uzulmak va qo`shulmoq va oxir ne uzulmak va ne qo`shulmoq. Zunnun Mag`ribga bordi, azizedin kim mutaqaddimin mashoyixdin erdi, bir mas`ala so`rg`ali. Ul dedikim, ne uchun kelibsen? Agar kelibsenki, avvalin va oxirin ilmin o`rgangaysen, munung yuzi yo`qturkim, bu barchani ul biluru bas va agar kelibsenkim, oni tilagaysen. Avval gomkim, bu sori ko`tarding, ul anda hozir erdi. Shayx ul-islom q. s. debdurkim, ul o`z tilaguchisining yo`ldoshidur. Oning ilkin tutub, o`z talabida yugurtur. Zunnun q. s. dedikim, uch safar qildim va uch ilm keturdum. Avvalqi safarda ilme keturdumkim, xos qabul qildi va om ham qabul qildi. Ikkinchi safarda ilme keturdumkim, xos qabul qildi va om qabul qilmadi. Va uchunchi safarda ilme keturdumkim, ne xos qabul qildi va ne om [qochoq, quvg`in va yolg`iz bo`lib qoldim⁵].
        Shayx ul-islom q. s. dedikim, avval tavba ilmi erdikim, oni xosu om qabul qildilar. Ikkinchi, tavakkul va muomalat va muhabbat ilmi edikim, xos qabul qildilar va om yo`q. Uchunchi, haqiqat ilmidurkim elning ilmu aqli toqatidin tashqari erdi. Xaloyiq anglamadilar va ani inkorg`a qo`ptilar. Ul vaqtg`acha kim, ta`rix ikki yuz qirq beshda Zunnun q. s. olamdin o`tti. Janozasin elturda benihoyat yashil qushlar jinozasig`a soya qilib erdilar. Andoqkim, borg`on xaloyiq alarning ko`lakasida erdi. Andin so`ngra Zunnung`a xalq ko`nglida qabul voqe` bo`ldi. So`ngqi kun aning qabri boshida bitilgon toptilarkim, [Zunnun Allohning suyukli bandasi va shavqi tufayli Alloh yo`lida jonini fido qilguvchidir]⁶. Va ul bir xat erdikim, odamilar xatig`a o`xshamas erdi va oni har necha yusalar yana bitilgan ko`runur erdi. Shayx ul-islom dedikim, ul so`ngg`i safar qadam bila emas erdiki, oni qadam bila bormaslar va himam bila borurlar va oning jinozasig`a ko`laka solg`on qushlardek. Qushlar muddatdin so`ngra Shofe`iy r. a. shogirdi Mu`azziniyning jinozasig`a ko`rdilarkim, soya soldilar, vallohu taolo a`lam.

        10. Imom A`zam q. t. s.
        Alarkim, Islom ahlining imomidurlar, el ta`rifidin mustag`niydurlar. Anasi Molik r. a. rivoyat qilurkim, Rasul s. a. v. dedikim, [Ummatimdan birining nomini Nu`mon b. Sobit, kuniyasini Abu Hanifa deb ataydilar. Va o`sha kishi ummatimning chirog`idir]¹. Imom Ja`far Sodiq bila suhbat tutubdur va ko`p mashoyixii ko`rubdur. Va Fuzayl Iyoz va Ibrohim Adham va Bishri Hofiy va Dovud Toiy r. a. aning ustozidur. Naqldurki Mustafo s. a. v.ning mutahhar ravzasi boshig`a borib aytti: [As-salomu alayka, yo sayyid al-mursalin]². Ravzadin javob keldi: [Vaalayk as-salom, yo imom al-muslimin]³. Derlarki, avoyildakim, yuz qiblai haqiqiyg`a kelturdi va xalqdin yuz evurdi va pashmina kiyib, riyozatqa mashg`ul bo`ldi, bir necha voqeada ko`rdikim, Mustafo s. a. v. muborak: so`ngaklarin lahadda yig`ib, ba`zini ba`zidin ayiradur. Va voqeaning haybatidin uyg`ondi va Ibn Sirinning ashobidin biriga aytti. Ul mundoq ta`bir qildikim, sen Rasul s. a; v.ning ilmi va sunnati hifzida biyik darajaga yetkaysan, andoqki, ahodisda mutasarrif bo`lg`aysen. va sahihni saqimdin ayirg`aysen. Yana bir qatla Rasul s. a. v.ni voqeada ko`rdiki, ul Hazrat anga dedikim: «yo Abo Hanifa, seni mening sunnatlarimni tirguzmak uchun zohir qilibdurlar, uzlat qasdi qilma. Debdurlarkim, zamon xalifasi Malak ul-mavtni tush ko`rdi va so`rdikim: mening umrumdin necha qolibdur? Ul besh barmog`iga ishorat qildi. Uyg`onib, ko`p kamol ahlidin bu tush ta`birin so`rdi, hech kim javob bera olmadi. Abu Hanifa a. r. dediki, bu ishorat besh ilmgadurki, bu oyatda voqe`dur: [Darhaqiqat, yolg`iz Allohning huzuridagina (qiyomat) soati (qachon bo`lishi to`g`risidagi) bilim bordir. U (o`zi xohlagan vaqtda, o`zi xohlagan joyga) yomg`ir yog`dirur va onalarning bachadonlaridagi homilalarini (o`g`ilmi-qizmi, rasomi-nuqsonlimi, baxtlimi-baxtsizmi ekanini) bilur. Biron jon ertaga nima qilishini bila olmas. Biron jon qaerda o`lishini ham bila olmas. Faqat Allohgina bilguvchi va ogohdur]⁴.
        Mashhurki, Yahyo Mu`oz Rasul s. a. v.ni voqeada ko`rub so`rdikim, yo Rasululloh, seni qayda tilayin? Javob buyurdikim, Abu Hanifaning ilmi yaqinida. Alarning manoqibi behaddur va mahomidi beadad, muncha bila xatm qilildi.

        11. Imom Shofe`iy r. a.
        Aning fazlu kamoli va sutuda xisoli sharhida qalam ojiz va qalamzan mutahayyirdur. Ul nimalar manquldurki, bani odam jinsidin aql muhol tutar. Un uch yoshida dediki, [mendan istaganingizni so`rang]1, o`n besh yoshida fatvo javob qildi. Imom Ahmad Hanbalki, jahonning imomidur va uch yuz ming hadis yodida erdi, aning shogirdlig`ig`a keldi va aning g`oshiyasin egniga ko`tardi. Jam`i anga e`tiroz qildilarki, bu manzilat va bu buzurgluk bila bir go`dakka muncha ta`zim qiladur va mashoyixu ustodlar suhbatini tark qilibdur. Ul dediki, har neki bizing yodimizdadur, ul ma`nosin bilur. Agar biz aning suhbatig`a yetmasak erdi, eshikda qolib erdik. Shofe`iy debdurki, Rasul s. a. v. voqeada muborak og`zi sunimi mening og`zimg`a soldi, andoqki, og`zimg`a va tilimg`a yetishti. Va dedi: borki Tengri sanga barakot bersun va ham ul soat Amir ul-mo``minin Ali k. v. uzugin chiqorib, mening barmog`img`a soldi, to nabiyu valilarning ilmi manga siroyat qildi.

        12.   Imom Ahmad Hanbal r. t.
        Sunnat va jamoatning shayxi va dinu davlatning, imomi erdi. Futuvvati ul g`oyatda erdiki, o`g`li bir kun bu hadis ma`nosini ayturdaki [odam tiynatini (tuprog`ini) qo`llarim bilan qordim], iligin yengidin chiqarib erdi. Ahmad man` qildikim, Yadulloh so`zin ayturda o`z iliging bila ishorat qilma!
        Ul kibori mashoyix bila suhbat tutub erdi, ul jumladin, Zunnun Misriy erdi va Sari Saqatiy va Bishr Hofiy va Ma`ruf Karxiy erdi. Bag`dodda Mu`tazila g`alaba qilg`anda, anga taklif qildilarkim, Qur`onni maxluq degay, demadi. Va qari bo`lub erdi va zaif ham, iqobiga torttilar va ming qamchi urdilar, hech foyda qilmadi va ham ul ozor bila olamdin o`tti. Bu ish odamzoddin kelur ish emaski, din taqviyotida ul buzurgvordin zohir bo`ldi.

        13.   Imom Molik q. t. s.
        Aning ta`rifi muncha basdurkim, bu mazkur bo`lg`an, uch Imom muqobalasida mazhab tuzatibdur va masoil ijtihod qilibdur. Va bu ummatning to`rt ulushidin bir ulushi aning mazhabidin ixtiyor qilibdurlarki, bular orasida oliyqadr mashoyixu ulamo bor ekandurlar va holo ham bordurlar va olamda bu mazhab shoye`dur.

        14.   Muhammad Aslam Tusiy q. t. s.
        Yagonai mutlaq va muqtadoyi barhaq erdi. Ani «Lisoni Rasul» debdurlar va «Shahnai Xuroson» bitibdurlar. Va Hazrati Imom Ali Muso Rizo r. a. bila kajavada bir tevada Nishoburga kirdi va Ishoq b. Rohavayh teva mahorin tortar erdi: Va Abdulloh Tohirki, vaqt xalifasi erdi, aning xizmatig`a bordi. Anga bor bermadi va ko`rmadi. Va ul eshikdin qo`nmadi. Va juma kuni erdi, dedi: namozg`a chiqsa qo`rayin. Namozg`a chiqqach, Abdullohning ko`zi anga tushgach, betoqat bo`lub ayog`iga tushdi va tufroqqa yuzin qo`ydi va dedi: Ilohi, sening jihatingdin manga iltifot qilmadiki, men yomon bandamen va meni dushman tutti va men ham sening jihatingdinkim, yaxshi bandangdur, ani do`st tuttum, chun ikkalasi sening uchundur, bu yomonni ul yaxshi ishga qil! Bir un eshittiki, aning do`stlug`i jihatidin maqsudingg`a yetting! Dunyodin o`tganda, eski kiyizki, oldig`a solur erdi, ostig`a soldilar va xirqasini jinozasi ustiga yoptilar. Ikki qari xotun tom ustida erdilar va dedilarki, Muhammad Aslam bordi va dunyoda har nesi bor edi, olib bordi.

        15.   Ahmad Harb q. s.
        Tengri zikri anga andoq g`olib erdiki, Muzayyin irni tukini olurda og`zida Tengri oti erdi. Muzayyni dedikim, bir zamon irningni tebratma! Ul dedikim, sen o`z ishingga mashg`ul bo`lki, bizing bu ishdin farog`atimiz yo`qdur, irni necha yerda kesildi, Yahyo Mu`oz-Roziy r. t. dunyodin o`tarda vasiyat qildiki, boshimni Ahmad Harb ayog`i sari qo`yung!

        16.   Isrofil Mag`ribiy r, t.
        Shayx ul-islom q. s. dedikim, ul Zunnunning pirlaridandur. Mag`ribdin erdi va Misrda peshvo erdi. Zuhdu tavakkulu muamalatda yaxshi so`zlari bor. Fathi Shahraf olti yuz yig`och yo`l bir savol uchun Misrga borib, andin so`rdikim, [yomonlarga gunoh qilishlaridan oldin azob qilishadimi?1]. Ul uch kun sabr tiladi. Uch kundin so`ngra dedikim, manga javob ayttilarki, agar amaldin burun savob ravo bo`lsa, zalaldin ham burun azob ravo bo`lg`ay. Muni dedi va za`qa urdi va shurg`a tushdi va andin so`ngra uch kundin ortuq tirilmadi va bordi. Shayx ul-islom q. s. dedikim: ul uch kunlik hayot savoldin so`ngra uch kun javob uchun sabr tilagandin erdi, agar filhol javob bersa erdi, filhol borur erdi.

        17.   Abulasvad Makkiy r. t.
        Azizening ziyofatig`a bordi va salom qildi va dedikim: sening do`stingmen, Abulasvad. Azize sakrab ko`pti va dedi: alaykassalom, nechuksen? Va filhol o`zidin g`oyib bo`ldi. Uch qatlagacha bu hol erdi. Abulasvad bildikim, Azize tufroq va suv iligidin va insoniyat rusumidin tashqari chiqibdur, aning diydorin g`animat tutti va qaytti.

        18.   Abulasvad Ro`iy q. s.
        Bodiyada bir kun o`z ahlig`a aytikim, bidrud bo`lki, men bordim. Qiz qardoshi mitharasin sut bila to`ldirdi, tahorat vaqti mitharasidin sut quyildi. Dedikim, anga sutdin suv muhimroqdur. Qaytti, dag`i mitharasin sutdin xoli qildi, dag`i suv bila to`ldirdi. Tahorat vaqti mitharadin sut to`kilur erdi. Va ochlik va suvsizlik vaqti – sut.

        19.   Abu Ya`qub Hoshimiy r. t.
        Ul debdurkim, hargiz unutmon anikim, bayram kuni Zunnun bila kelur erdim. Xaloyiq iydgohdin shodmon qaytib erdilar. Zunnun dedikim, bu xalq shodmondurlarki, amonatlarin ado qilibdurlar, ya`ni Ramazon toatin. Ammo bilmaslarki, alardin qabul qilibdurlar, yo yo`q. Kel, bir yon borali va bularg`a yig`lali!

        20.   Valid b. Abdulloh Saqqo r. t.
        Kuniyati Abulishoqdur. Zunnunning ashobidindur. Ul debdurki, Zunnun dedikim, bodiyada bir qaro zange ko`rdumki, har qachon «Alloh» desa erdi, rangi oqarur erdi. Ham Zunnun dedikim, har kim Allohni yod qilsa, haqiqatda ondin sifate ayrilg`oy. Abu Abdulloh Roziy dedikim, Valid Saqqo qoshig`a bordim, tiladimkim, faqrda andin savole qilg`oymen. Bosh ko`tardi va dedikim, faqr anga musallamdurkim, aning xotirig`a hargiz Haqdin o`zga kirmaydur va qiyomatda bu so`zumning uhdasidin chiqa olurmen. Zunnun q. s. dog`i Haq yodida anga muvofiq so`z aytibdur.

        21.   Fuzayl b. Iyoz q. t. r.
        Avvalg`i tabaqadindur va kuniyati Abu Alidur. Aning ne yerlik erkanida ixtilof bor. Kufaliq debdurlar. Marv va Bovard navohiysidin ham shuhrati bor. Ul debdurkim: men Haqni do`stluk va sevukluk yuzidin parastish qilurmen. Va shikebolig`im yo`qturni, qilmag`aymen. Mahmud Varroq debdurki, she`r:
        [Allohga muhabbat izhor qilasanda, unga osiylik ham qilasan va yana muhabbatdan lof urasan.. Bu ishing ajabdur. Agar sen muhabbatda sodiq bo`lsang, Allohga itoat qilasan. Chunki muhib (sevuvchi) mahbubiga, albatta, itoatkor bo`ladi¹].
        Shayx ul-islom q. s. dedikim, har kim ani biym yuzidin parastish qilur, o`zin parastish qilur va o`z najoti tama`ig`a tepranur, yo`q muhabbatu farmon itoatig`a. Va har kim ani umid yuzidin parastish qilur, ul ham o`zin parastish qilur va o`z tana`umu rohati tavaqqu`ig`a tepranur, yo`qki, muhabbatu itoatqa. Men ani biymu umid bila parastish qilmasmen muzdvorlardek, aning muhabbati da`vosig`a dag`i parastish qilmasmenkim, parastishkim, aning sazosi bo`lg`ay, ojiz qolurmen, balki ani aning farmoni bila parastni qilurmenki, debdurki, qil, qilurmen va Rasulning sunnatining muhabbati uchun va o`z taqsirimg`a mu`tarifmen. Bir darveshdin so`rdilarkim, sifla kimdur? Dedi: ulkim, Haqni biymu umid ila parastish qilg`ay. Dedilar: sen ne nav` bila parastish qilursen? Dedi: aning mehru sevuklug`i meni ibodatu toatig`a tutar. Fuzayl Iyoz q. s.ning bir o`g`li bor erdi. Debdurlarki, andin martabada ulug`roq erdi, oti Ali. Bir kun Masjidi Haramda Zamzam yaqinida bir xonanda o`qudikim, [gunohkorlarni ko`rasan²]. Ul eshitti va za`qai urdi va jon berdi. Shayx ul-islom debdurkim, do`stdin nishon va orifdin jon [kimki ishq bilan o`lsa, shunday o`lgani ma`qul. O`lim bilan tugamagan ishqda xayr yo`qdur3]. Va Fuzayl q. s. ning vafoti Muharram oyi, yuz sakson yettida erdi.

        22. Ma`ruf Karxiy q. s.
        Avvalg`i tabaqadindur va Sariy Saqatiyning ustozidur va Dovud Toyi q. s. bila suhbat tutgandur. Va Dovud yuz yetmish beshda o`tubdur va Ma`ruf q. s. ikki yuzda. Ul debdurki, sufiy munda mehmondir. Mehmon taqozosi mezbong`a jafodur. Mehmonki, adabliq bo`lg`ay, muntazir bo`lg`ay, yo`qki mutaqoziy. Birov andin vasiyat talab qildi. Ul dedikim, [ehtiyot bo`l Allohu taolo seni miskin suratidin boshqa suratda ko`rmasin¹]. Shayx ul-islom dedikim, Ma`ruf bir kun xoharzodasig`a dedikim, chun anga hojating bo`lsa, mendin ont ber! Mustafo s. a. v. duoda ayttikim, [ey bor xudoyo, senga iltijo qilib so`rovchilar haqqi, senga rag`bat qiluvchilar haqqi va sen tomon tashlaydigan qadamlarim haqqi hurmati (sendan) so`rayman²], mening bu g`amlarim haqqi sening sari. [Ma`rufdin muhabbat haqida so`rashganda, aytdi: Muhabbat – xalq o`rgatadigan narsa emas, balki u Haqning in`omi va fazlidir³]. Aning qabri Bag`doddadur va xaloyiq qiblai duosidurki, derlar – anda duo mustajob bo`lur.

        23. Abu Sulaymon Doroniy q. r.
        Avvalgi tabaqadindur. Oti Abdurahmondur. Shom mashoyixidin. Doron degan yerdinki, Damashqning kentlaridindur, qabri ham anda-o`qdur. Ahmad b. Abulhavoriyning ustodidur, Rayhonat ush-Shom. Va ta`rix ikki yuz o`n beshda o`tubdur. Andin so`rdilarkim, ma`rifati haqiqiy nedur? Dedi uldurki, ikki dunyoda murod birdin o`zga bo`lmag`ay. Va ham ul debdurki, bir kitobda o`qubmenki, Haq s. t. debdurki, [tun kirishi bilan meni unutib, uyquga ketgan kishining menga muhabbat da`vo qilishi yolg`ondir]¹ Va ham ul debdurki, vaqtiki, Iroqda erdim, obid erdim va Shomda orifmen. Bu toifadin ba`zi debdurlarki, Shomda aning uchun orif erdiki, Iroqda obid erdi, agar anda obidroq bo`lsa, munda orifroq bo`lg`ay erdi. Va ham Abu Sulaymon debdurki, [ko`pincha haqiqat (kashfu asror) qalbimda qirq kunlab uloqib yuradi. Ularni faqat ikki guvoh: oyat va hadis asosidagina qalbimdan joy olishiga ruxsat beraman]². Va ham ul debdurki, [qalb matlubni topolmay g`amgin bo`lganida, ruh uni topganidan shod bo`ladi]3. Ahmad b. Abulhavoriy debdurki, Abu Sulaymong`a dedimkim, xilvatda namoz qildim, andin lazzat toptim. So`rdikim, lazzatingning sababi ne erdi? Dedim, meni hech (kim) ko`rmadi. Dediki, [qalbingda xalq yodi o`tgan payt sen, albatta, zaifsen]⁴. Ham ul debdurkim, [Har bir narsaning zangi bo`ladi, qalb nurining zangi esa, to`yib ovqatlanishdir]5.
        Ham ul debdurkim, [kimki, hamma narsadan uzilib, Allohga bog`liqligini bildirmoqchi bo`lsa, Allohdan boshqa narsalarni yelkasidan uloqtirib tashlashi vojibdir]⁶. Ham ul debdurkim, [Bandani tezroq Haqqa yetkaruvchi narsa muhosabadir]⁷.

        24.   Dovud b. Ahmad Doroniy r. t.
        Abu Sulaymon Doroniyning qardoshidur. Qardoshi bila suhbat tutub edi. Ahmad b. Abulhavoriy debdurkim, Dovuddin so`rdumki: ne dersan ul ko`ngulnikim, anga yaxshi un asar qilg`ay? Dedi: ul ko`ngul za`fu ranjurlig`idin bo`lg`ay, anga iloj qilmoq kerak.

        25.   Ibrohim Adham q. t. r.
   Avvalg`i tabaqadindur. Kuniyati Abu Ishoq va oti va nasabi Ibrohim Adham binni Sulaymon, binni Mansur al-Balxiy. Mulukdin erkani xud mashhurdur. yigitlikda tavba tavfiqi topti.
        Bir kun ovg`a boradur erdi. Hotife nido qildiki, ey Ibrohim, sani bu ish uchun yaratmaydurlar. Bu so`zdin anga ogohlig` yuzlandi va mulk tarkin qilib, bu toifa tariqin ixtiyor qildi va Makkaga bordi va anda Sufyon Savriy va Fuzayl Ayoz va Abu Yusuf G`asuliy suhbatig`a yetishti va Shomda halol ro`zi uchun nozirbonlig`, ya`ni dashtbonlig` qilur erdi va anga hadisdur: biyik karomotu maqomot ahlidin bo`ldi va ta`rix yuz oltmish bir yo ikkida Shomda rihlat qildi.
        Birov Ibrohim Adham bila yo`ldosh bo`ldi va hamrohlig`i kechga tortti. Ayrilurda ul kishi uzr qo`ldiki, shoyad mendin beadablig`lar voqe` bo`ldi erkin va sen mendin ranja bo`ldung erkin? Javob berdikim, men senga do`st erdim. Bo` do`stlug` aybingni menga yopti, do`stlug`ung jihatidin bilmadim: yaxshi qilarsen yo yomon.
        Bayt: [U ishni boshqalar bajarsa, xunuk ko`rinadi, Men uchun agar sen bajarsang chiroylidur]¹.
        Ibrohim Adham va Ali Begor va Huzayfa Maroshiy va Salim Xavvos bir-birining yoronlari erdilar. Bir-biri bila bay`at qildilarkim, nima yemagaylar to hilliyati alarg`a sobit bo`lmag`ay. Chun shubhasiz halol luqma topmoqdin ojiz bo`ldilar, yemaklari oz miqdorga keldi. Dedilar, on miqdor yeyaliki, ondin guriz bo`lmag`ay, bori shubha ozroq bo`lg`ay. Ibrohim Adhamning holoti bag`oyat ko`ptur. Bir kitob bitisa bo`lur. Ammo bu muxtasarda muncha zikre bila iktifo qilindi.

        26.   Ybrohim b. Sa`d Alaviy q. s.
        Kuniyati Abu Ishoqdur. Sharifdur va Hasaniy va Bag`dod ahlidin. Shomga bordi va mutavattin bo`ldi. «Nafahot ul-uns»da Ibrohim Adham nozirlaridin bitibdurlar. Shayx ul-islom debdurki, ming ikki yuzdin ortuq mashoyixii tanirmen, alardin ikkisi alaviy erdi, biri Ibrohim b. Sa`d, yana biri Hamzai Alaviy. Ibrohim b. Sa`d Abulhoris Avlosiyning ustodi erdi. Abulhoris irodatining ibtidosida o`z uyida xoyg`ina yeb erdi, yoronlaridin ayru. Ibrohim Sa`d xidmatig`a bordi va Ibrohim yo`lda erdi. Ulug` suvg`a yetgach Ibrohim ayog` suvg`a qo`ydi va qadam urdi va Abulhorisg`a ilig uzattikim, o`tkargay, Abulhorisning ayog`i suvg`a botti. Ibrohim dedikim, sening ayog`ing xoyg`inadin osilibdur. Bu so`z bila anga mutolaba va muohaza qildi ul ishg`a. Bas dedikim, sen bu ish tolibi emassen, bor va xalqdin uzlat tut va ko`ngul farog`ati tilab, qilur ish tegrasig`a evrul!

        27.   Abulhoris Avlosiy r. t.
        Oti Fayz b. Xizrdur. Ibrohim b. Sa`d Alaviyning shogirdidur. Ul debdurkim, avval ko`rmakim Ibrohim b. Sa`d Alaviyni mundoq erdikim, Avlosdin g`ayri mavsumda Makka azimati qildim. yo`lda uch kishig`a uchradim. Alardin ikkisi ayrildilar va biri qoldi va ul Ibrohim b. Sa`d Alaviy erdi. So`rdikim, sen qayon borursen? Dedim: Shom tarafi. Dedikim, men Lug`om tog`ig`a borurman, dag`i ayrilishtuk, ammo doim maktubi manga kelur erdi. Va ham ul debdurkim, bu kun Ibrohim b. Sa`d bila erdim, bir cherigchi bir zaifaning eshagin tutub erdi. Ul zaifa bizga istig`osa qildi. Ibrohim Sa`d ul cherigchi bila so`zlashdi, so`zin qabul qilmadi. Ibrohim duo qildi, ul cherigchi yiqildi va qo`pmadi. Men dedim: sendin ayrilurmenkim, shoyad mendin beadablig`e voqe` bo`lg`ay va sen mustajobud-da`vo ermishsen, meni yomon duo qilg`aysen: Dedi: yomon emassen? Dedim: yo`q. Bas, vasiyat qildikim, qila olg`ancha dunyoliqdin oz nimaga qoni` bo`l! Va ham ul debdurki, daryo qirg`og`ida og`zin tebratti, nihoyatda ko`p balig`lar saf tortib anga yuzlandilar. Xayolimg`a sayyodlar kechti, balig`lar filhol tarqadilar. Ibrohim Sa`d dedikim, sen bu ish kishisi emassen, bu vodiy qumida ancha riyozat tortkim, ajal boshing`a yetkay. Ham ul debdurkim, bir necha masala halli uchun xidmatig`a Misr azimati qildim. Men Misrg`a yetgan kunning burung`ikuni Zunnun olamdin o`tub erdi. Qabri boshig`a borib, anga namoz qildim, meni uyqu eltti, Zunnunni voqeada ko`rdum, mushkil bo`lg`an masalalarimni so`rdum, barchasig`a javob toptim.

        28. Ibrohim b. Sitanbah Hiraviy q. s.
        Kuniyati Abu Ishoqdur. [Ibrohim b. Adham bilan suhbatlashgan, Abu Yazidning yaqinlaridan edi]¹. Ul aslan Kirmondin ermish. Hirida sokin bo`lg`on uchun Hiraviy debdurlar. Qabri Qazvindadur. Ul debdurkim, Ibrohim Adham suhbatig`a yettim, meni dalolat tajridg`a qildi dunyodin, so`ngra dalolat kasbg`a qildi. Kasb qilur erdim va fuqarog`a nafaqa qilur erdim. So`ngra dedikim, kasbni tark qil va tavakkulingni Tengrig`a durust et, to so`ngra sidqu yaqin hosil bo`lg`ay. Har ne dedi, andoq qildim. So`ngra bodiyag`a kirmak amr qildi. Bodiyag`akim kirdim, manga sidqu yaqinu tavakkul muyassar bo`ldi. Anga azim chohe bor ermish Hirotda. Necha haj qildi tavakkul bila. Duosi bu erdikim, [Allohim, Hirot ahlining mollaridan mening rizqimni qiy va ularni mendan yuz o`girtir]-duosi chun mustajob bo`ldi. Debdurkim, necha kunlar och qolur erdim, bozordan o`tsam erdi, el bir-biriga aytishurlar erdikim, bu ul kishidurkim, har kun muncha va ancha mustahiqlarg`a nafaqa qilur erdi. Va ham aning so`zidurkim, [kimki eng oliy sharafga erishmoqchi bo`lsa, yetti narsadan yetti narsani ixtiyor qilsin: g`aniylikda faqirlikni, to`qlikda ochlikni, baland darajada siniqlikni, ulug`likda xorlikni, manmanlikda tavozu`ni, shodlikda g`urbatni, hayotda o`limni]³.

        29. Ibrohim Rabotiy r. t.
        Ibrohim Sitanbahning murididur va qabri Daray Zangiy rabotida va mavlidi Hirot. Bir qatla piri bir safarg`a borur erdi. Pir andin so`rdikim: sening bila hech ma`lum bor? Dedi: Yo`q. Yana bir necha qadam borg`ondin so`ngra yana so`rdikim, sening bila hech ma`lum bor? Dedi: Yo`q. Yana bir pora yo`l borg`ondin so`ngra pir o`lturdi va aytti: yaxshi ehtiyot qil, senda zodae to`shadek, yo hech, jins ma`lumdin nima borkim, ayog`im og`irlik qiladur, bora olmon. Ul ehtiyot qilg`andin so`ngra dedikim, bir necha na`layn shiroki bor. Piri aytti, holo xud anga ehtiyojing yo`qdur. Dedi: Yo`q. Dedi: tashlakim, ma`lumdur. Ul tashladi, karh yuzidin va muntazir erdikim, na`laynining shiroki uzulg`ay, to anga sarzanish qilay. Emdiki, uzuldi, ilik uzattikim, ani suvurub tashlag`ay. Ko`rdikim, bir yangi shiroki na`layni yoninda turubdur. Barcha yo`l bu nav` erdi. Pir dedikim, [Allohga sidqu sadoqat ko`rsatganning ahvoli shunday bo`ladi]¹.

        30. Ibrohim Utrush r. t.
        Shayx ul-islom q. s. debdurkim, ul mutaxxirlaridindur. Ul debdurki, sufiyning rikvasi ovuchidir va yostug`i qo`li va xazinasi uldur, ya`ni Haq subhonahu taolo. Shayx ul-islom q. s. dedikim, har kishi munga nima orttursa, ishi o`z ilayig`a qo`yg`aykim, aning bila darmonda bo`lg`ay. Va Ibrohim Xavvos q. s. dedi.

Sh ye` r:
[Shubhasiz, Senga olib boradigan yo`l oshkor bo`ldi.
Bu yo`lga o`zingdan boshqa biror kishi dalolat qilmaydi.
Agar qish kelsa, sen boshpana, yoz kelsa soyabonsen]¹.

        31.   Ibrohim Sayyod Bag`dodiy r. t.
        Kuniyati Abu Ishoqdur. Ma`ruf Karxiy bila suhbat tutubdur. Ma`ruf q. s. anga degandurki, faqirni lozim tut va qo`rqma bu jihatdin. Aning mazhabi tajridu inqito` erkandur. Junayd q. s. debdurki, ul bir kun Sariy Saqatiy qoshig`a keldi, bir pora hasirni o`ziga izor qilib erdi. Sariy ashobidin biriga dedikim, o`n diramg`a aning uchun bozordin bir jubba olg`ay. Dag`i dedikim, Ey Abu Ishoq, kelgilki, menda o`n diram bor erdikim, sening uchun bu jubbani sotqin olildi. Ibrohim dedikim, faqr ahli bila o`lturursen va o`n diram zaxira qilursen va ani kiymadi.

        32.   Ibrohim Ajuriy Sag`ir r. t.
        Aning dag`i kuniyati Abu Ishoqdur. Jaririy va Abu Ahmad Mag`oziliy dedilarkim, yahudiy aning qoshig`a keldi va dedikim, agar manga bir nima ko`rsatsangkim, andin Islom dini sharafin o`z millatimg`a bilsam, musulmon bo`layin. Ibrohim dedikim, chin aytasen? Ul dedi: chin aytadurmen. Dedi: ridongni menga ber! Aning ridosin o`z ridosig`a chirmab doshliq o`tg`a tashladi va aning keynicha doshqa kirib, olib chiqdi. Aning ridosig`a o`tdin osib tegmaydur erdi va yahudiyning ridosi aning ichinda kuyub erdi. Yahud bu ishni ko`rgach, musulmon bo`ldi.

        33.   Ibrohim Ajuriy Kabir r. t.
        Junayd q. s. dedikim, Abdun Zajjojdin eshittimkim, Ibrohim dedikim, b a y t: [Aziz va ulug` bo`lgan Allohga bir soat astoydil tavajjuh qilishing, quyosh nuri tushadigan barcha narsadan yaxshiroqdir]¹.

        34.   Fath b. Ali Mavsiliy q. r.
        Mavsil mutaqaddim va buzurg mashoyixidindur. Bishri Hofiy q. s. aning nozirlaridindur. Bishri Hofiydin yetti yil burunroq ikki yuz yigirmada dunyodin o`tubdur. Bu nav`kim, Qurbon bayramida ko`rdikim, xaloyiq qurbonlar qiladurlar. Dedi: Ilohiy, bilursenki, oncha nimam yo`qdurki, sening uchun qurbon qalg`aymen, jonimni sanga qurbon qilayin, deb barmog`in bo`g`zig`a tortti va yiqildi. Chun boshig`a keldilar, oxir bo`lub erdi va bo`g`zida yashil xat. Bir kun Bishri Hofiy uyiga bordi va dedikim, yegulik bo`lsa keltur! Yegulik kelturdilar, onchaki matlubi edi, yedi, qolganini chirmab ko`tardi. Birov ko`rub dedikim, Fathni derlarki, mutavakkillarning imomidur, onak zalla bog`ladi. Bishr q. s. dedikim, ul sizga o`rgatadurkim, tavakkul durust bo`lg`ondin so`ngra hech ziyoni yo`qdur. Shayx ul-islom q. s. debdurkim, tajrid durust bo`lsa, mulki Sulaymon ma`lum emas va tajrid durust bo`lmag`on bo`lsa, yengning ilikdin ortuqlig`i ma`lumdur.

        35.   Fath b. Shaxraf Marvaziy q. s.
        Kuniyati Abu Nasrdur. Qapton kiyar erdi, sipohiylardek. Ahmad Hanbal debdurki, Xurosondin Fathdek chiqmadi. O`n uch yil Bag`dodda erdi. Bag`doddin qut yemadi, Antokiyadin aning uchun keltururlar erdi. Naz` holatida o`z-o`zi bila so`z der erdi. Quloq soldilar, bu so`zni der erdikim, [Allohim, (senga nisbatan) zavqu shavqim nihoyatda kuchaydi, meni tezroq o`zingga yetkazgil!]¹. Ani yuvurda yashil xat bila ba`zi uzvida «bitilgan ko`rdilarkim, [«Fath olloh uchun»]². Shayx ul-islom q. s. dedikim, Ibrohim Harbiy dedikim, men ul vaqt hozir erdim, ul xatni ko`rdum, o`ttuz uch qatla anga namoz qildilar, har qatla jamoat o`ttuz ming chog`lig` kishi.

        36.   Bishr b. Horis b. Abdurahmon q. s.
        Avvalg`i tabaqadindur. Aning ham kuniyati Abu Nasr. Derlarki, Marv viloyatidindur. Bag`dodda sokin bo`ldi, anda dunyodin o`tti, ta`rix ikki yuz yigirma, chahorshanba kuni muharram oyining o`n ikkisida. Ul vaqtki «Qur`on»ni maxluq demakning fitnasi bo`ldi, ul uyidin chiqmadi. Va Ahmad Hanbal ayoq ilgari qo`ydi. Anga dedilarki, din nusrati uchun va ahli sunnat taqviyati uchun nechuk chiqib so`z aytmassiz? Ul dedi: Xayhot! Ahmad Hanbal payg`ambarlar maqominda tururdur, kim aningdek ayta olg`ay, manga ul toqat yo`qdur: Ul debdurkim, [Alloh azza va jalla kimdan o`zini pinhon tutgan bo`lsa, unga naqadar ulug` musibatdur]¹.

        37. Shaqiq b. Ibrohim Balxiy q. s.
        Avvalg`i tabaqadindur va kuniyati Abu Alidur, ul: sohibroy ekandur, so`ngra sohibi hadis bo`lubdur. Hotami Asamm aning piri va ustodidur. Va Ibrohim Adham q. s. bila suhbat tutubdur. Ul debdurkim, men qilg`an gunohdin esa, qilmag`an gunohdin ko`prak qo`rqarmenki, qilg`an gunohin bilurmenki, ne qilibmen va qilmag`an gunohni bilmonki ne qilg`umdur? Va ham: ul debdurkim, [odamlar bilan olovga muomala qilgandek munosabatda bo`l! Foydalaridan bahramand bo`lginu kuydirishlaridan ehtiyot bo`l!]1. Va ham aning so`zidurkim, tavakkul uldurkim, ko`nglung orom tutqay aning bilakim, Haq sening bila va`da qilibdur.
        Qabri Balxdadur. Ba`zi debdurlarkim, ani Xuttalonda shahid qildilar, yuz yetmish to`rtta va qabri anda-o`qdur.

        38.   Dovud Balxiy q. t. s.
        Xurosonning mutaqaddimin mashoyixidindur. Ibrohim Adham q. s. debdurkim, Ko`fa bila Makka orasida birov bila yo`ldosh bo`ldim. Shom namozin qilg`ondin so`ngra o`ng qo`li saridin bir ko`za suv va bir ayog` osh zohir bo`ldi, o`zi ham ichti, manga ham berdi. Bu so`zni sohibi oyotu karomot mashoyixdin biriga ayttim. Aytti: ey farzand, ul mening qardoshim Dovuddur va aning vasfida so`zlar ayttikim, majlis ahli yig`ladilar. Andin so`ngra mendin so`rdikim, sanga ne o`rgatti? Dedim: Ismi a`zam. Dediki: mazkur qil. Dedim: ul mening ko`nglumda andin azimroqdurki, tilga keltura olg`aymen.

        39.   Bishr Tabaroniy q. t. s.
        Tabariya mashoyixidindur, bag`oyat ulug` va sohibi karomot. Anga debdurlarkim, to Bishr Tabaristondadur, bizning xotirimiz Rum soridin emindur. Aning qullari bor erdi, barin ozod qildi. O`g`li dedikim, Ey ota, bizni muflis qilding! Dedi: bu shukronag`a mundoq qildimki, Tengri taolo o`z do`stlari ko`ngliga meni mundoq solibdur.

        40. Qosim Harbiy q. s.
        [Uning ahvoli Allohga bog`liq bo`lib, dunyoviy narsalardan xoli edi]1. Bishr Hofiy q. s. aning ziyoratig`a borur erdi. Bir kun ul bemor bo`ldi. Bishr Hofiy iyodatig`a bordi. Boshi ostida bir kirpich erdi va yoni ostida bir pora buriyo. Chiqqandin so`ngra hamsoyalar ayttilarkim, o`ttiz yildurkim hamsoyamizdur, hargiz bizga izhori ehtiyoj qilmadi.

        41. Horis b. Asad Muhosibiy q. s.
        Avvalg`i tabaqadindur, Kuniyati Abu Abdullohdur. Mashoyix ulamosidindur. Zohir ulumi va botin ulumig`a jome`. Va anga tasnif bor. Asli basraliqdir va bag`dodlig`larning piridur. Va Bag`dodda dunyodin boribdur, ta`rix ikki yuz qirq uchda. Ul debdurki, [Kimki muroqaba va ixlos bilan botinini tuzatsa, Allohu taolo mujohada va sunnatga tobe` qilish bilan uning zohirini go`zal qiladi]¹. Va ham ul debdurkim, [kimki nafsini riyozat bila poklamasa, unga maqomot odoblarining yo`li ochilmaydi]².

        42. Abu Turob Naxshabiy q. t. s.
        Avvalg`i tabaqadindur. Oti Askar b. Hasin. Xuroson mashoyixining ajillasidindur. Futuvvatu zuhdu tavakkulda Abu Hotam Attor Basriy va Hotam Asamm Balxiy bila suhbat tutubdur. Abu Abdulloh Jallo va Abu Ubayd Busriyning ustodi va piridur. Abu Turob q. s. uch yuz rikvador bila bodiyag`a kirdi. Abu Abdulloh Jallo va Abu Ubayd Busriy ikkav aning bila qoldilar, o`zga barcha qayttilar. Ul debdurkim, [qachonki, sizlardan biringizga ketma-ket ne`matlar yetsa, o`z holiga yig`lasin. Shubhasiz, u solihlar yo`lidan emas, o`zga yo`ldan yuribdi¹. Va Abu Turob q. s. bodiyada namozg`a tufg`anda, samum yeli ani kuydurdi, ikki yuz qirq beshda, ul yilki, Zunnun q. s. dunyodin o`tti.

        43. Abu Hotam Attor q. t. s.
        Abu Turob Naxshabiyning aqronidindur, Abu, Sa`id Xarrozning ustodi. Debdurlarkim, [Abu Hotam Attorning zohiri savdogarlarning zohiriga, botini esa, abror (yaxshilar, sufiy)lar botiniga o`xshab ketardi]¹. Va debdurlarki, avval kishikim, ishorat ilmidin so`z aytti, ul erdi. Ul debdurki, [sayohat qalblar bilandir]².

        44. Sariy b. Mug`allis Saqatiy q. r.
Kuniyati Abulhusayndur. Sayyid ut-toifa Junayd. q. s.ning ustodidur va bag`dodliklarning shayxi va piri. Horis Muhosibiy va Bishr Hofin aqronidindur va Ma`ruf Karxiy shogirdidur. Alarkim, bu toyifadin ikkinchi tabaqadindurlar, aksar nisbatni anga durust qilurlar. Junayd q. s. debdurkim, [Sariydan obidroq kishini uchratmadim. Yetmishga kiribdiki, biror marta uni yotgan holda ko`rmadim, faqat o`lim tufayligina ko`rdim]1. Va ham Junayd debdurkim: bir kun Sariy uyiga kirdim, uyin o`lturub supurar erdi va bu baytni o`qub yig`lar erdikim,

[n a z m:
Ham kecha va ham kunduz erurman mahzun,
Xohi qisqa mening tunum, xoh uzun]².

Va Sariy debdurkim, [ma`rifatning ibtidosi – yolg`iz Haq bilan bo`lish uchun nafsni poklashdir]³. Junayd q. s. debdurkim, bir kun Sariy xidmatig`a kirdim, manga bir ish buyurdi. Ul ishni saranjom qilib keldim, mening ilgimga bir pora qog`oz berdi, anda bu bitiklik erdi.

She`r:
[Eshitdimki, tuyaboqar sahroda tuyalarni tovush chiqarib haydardi va aytardi:
Men yig`layman va sen qaydan bilasanki, nega yig`layman?
Mendan ayrilganing, bog`lab turuvchi iplarni uzganing va mendan yiroqlashganing uchun yig`layman]⁴.
Ta`rix ikki yuz ellik uchda Ramazon oyining uchida: seshanba kuni dunyodin o`tti.

        45.   Ali b. Abdulhamid G`azoiriy r. t.
        Mutaqaddimin mashoyixdindur. [Uning ajoyib ahvoli va yuksak darajasi bo`lib, abdol (avliyo)lardan edi]¹. Ul debdurkim, Sariy q. s. eshigin qoqtim. Eshittimkim, der erdi: [Allohim, kimki meni sendan chalg`itsa, uni mendan chalg`itib, o`zingga mashg`ul qilib qo`y!]². Aning bu duosining barakatidin Haq s. t. manga qirq ayoq haj nasib qildi.

        46.   Abu Ja`far Sammok q. t. r.
        Ul bag`dodlikdur. Sariy Saqatiyning mashoyixidin. Munzavi va munqate` va mutaabbid ekandur. Junayd. q. s. debdurkim, Sariydin eshittimkim, dedi, bir kun: Abu Ja`far Sammok. keldi, ko`rdikim, mening qoshimda jam`i o`lturub erdilar, turdi va o`lturdi va dedi: [Ey Sariy, bekorchilar turadigan joyga aylanibsan]¹ va yondi. Va ul jamoatning ijtimo`in manga pisand qilmadi.

        47.   Ahmad Xuzravayh Balxiy q. s.
        Avvalg`i tabaqadindur. Kuniyati Abu Hamid. Xuroson mashoyixining buzurglaridindur. Abu Turob Naxshabiy va Hotam Asamm bila suhbat tutubdur va Ibrohim Adham q. s.ni ko`rubdur. U dedikim, Ibrohim Adham dedikim, [tavba – dil sofligi bilan Allohga qaytishdir]¹. Boyazid bila Abu Hafs Haddodning nazirlaridindur. Haj safarida Abu Hafsni ziyorat qildi Nishoburda va Boyazidin Bistomda. Abu Hafsdin so`rdilarkim, bu toyifadin kim buzurgvorrak ko`rdung? Dedi: Ahmad Xuzravayhdin buzurgvorrak ko`rmadim, himmatda va ahvol sidqida. Birov andin vasiyat talabi qildi, dedikim, [nafsing tirilmasdan burun uni o`ldir!]². Va ham ul debdurkim, [yo`l yorug`, Haq porlab turibdi va da`vat qiluvchi eshittirib bo`ldi. Bundan keyin hayratlanishga o`rin yo`q, faqat ko`rlargina hayratlanadilar]³. Ta`rix, ikki yuz qirqda Balxda dunyodin o`tti.

        48.   Yahyo b. Mu`oz Roziy q. t. r.
        Avvalg`i tabaqadindur. Kuniyati Abu Zakariya va laqabi Voiz. Yusuf b. Husayn Roziy q. s. debdurki, yuz yigirma shayxg`a yetibmen va ulamo va hukamo va mashoyixqa musharraf bo`lubmen. Yahyo Mu`ozdin so`zga qodirroq ko`rmaymen. Ul debdurkim, [osiylarning siniq ko`ngli itoatkorlarning faxrlanishidan yaxshiroqdir!]¹. Ham aning so`zidurkim, [muhabbatning rostligi – mahbubga itoat qilishlikdadir]². Ul debdurki, zohidlar dunyo g`urabosidurlar va oriflar – oxirat g`urabosi. Va ham ul debdurki, muhabbatning haqiqati uldurkim, lutf bila ortmag`ay va jafo bila o`ksumag`ay. Ta`rix ahli debdurlarkim, Yahyo Mu`oz Balxqa bordi va anda iqomat qildi, muddatdin so`ngra Nishoburg`a keldi va anda dunyodin o`tti, ikki yuz ellik sakkizda.

        49.   Xalaf b. Ali q. t. r.
        Ul Basradin erdi, Yahyo Mu`oz q. s. bila suhbat tutub erdi. Ul dediki, bir kun Yahyo Mu`oz suhbatida erdim. Birovga vajd voqe` bo`ldi. Birov Shayxdin so`rdikim, bu kishiga ne voqe` bo`ldi? Shayx dedikim, Tengri so`zin eshitti, vahdoniyat ko`nglig`a kashf bo`ldi va insoniyat sifati mahv bo`ldi.

        50.   Boyazid Bistomiy q. t. a.
        Avvalg`i tabaqadindur. Oti Tayfur b. Iso, Ahmad Xuzravayh va Abu Hafs va Yahyo Mu`oz va Shaqiq Balxiyni ko`rub erdi. Ul Roy ashobidin erdi ammo anga bir valoyat eshigi ochildikim, anda mazhab padiydor bo`lmadi. Boyazid q. s. namoz qilsa erdi, ko`ksining. so`ntaklaridin qa`qa`a chiqar erdi tengri taolo qo`rqunchidin va shariat ta`zimidin. Boyazid naz` vaqtida dedikim, [Allohim, seni faqat g`ofillik bilan esladim va senga faqat sustkashlik bilan xizmat qildim]¹.
        Bu so`zni dedi va bordi. Boyazid q. s.ning shogirdi Abu Muso dedikim, Boyazid dediki, Alloh taoloni tush ko`rdum, so`rdumki, bor Xudoyo, yo`l senga ne nav`dur? Dedikim, o`zungdinkim o`ttung, menga yetting! Olamdin o`tgandin so`ng tush ko`rdilar, holin so`rdilar, dedikim, mendin so`rdilarki, ey qari, ne kelturubsen? Dedim, darvesh podshoh eshigiga kelsa, andin so`rmag`aylarki, ne kelturubsen? So`rg`aylarki, ne kerak? Ta`rix ikki yuz oltmish birda olamdin o`tdi. Derlarki, Nishoburda Iroqiya degan ajuzae erdi. Eshiklarga yurub, savol qilur erdi. O`tgandin so`ngra so`rdilarki, holing nedur? Ul dedikim, mendin so`rdilarkim, ne kelturubsan. Dedim, oh, barcha umrumni bu eshikka havola qilur erdimkim, tengri bergay. Emdi mandin so`radurlarki, ne kelturubsen? Javob keldikim, chin aytur. Anga evrushmang.

        51.   Abu Ali Sindiy q. t. s.
        Shayx Ro`zbehon Baqliy q. s. «Shathiyot» sharhida debdurkim, ul Boyazidning ustodlaridindur. Boyazid q. s. debdurkim, men Abu Alidin fano ilmini tavhidda o`rganur erdim. Ul mendin «Al-hamdu» va «Qul-hu-volloh»ni.

        52.   Abu Hafs Haddod q. s.
        Avvalg`i tabaqadindur.
        Oti Amr b. Salama. Nishoburning kentlaridindur. Abu Usmon Hiriyning ustodi. Olam yagonasi erkandur. Shoh Shujo` Kirmoniy anga nisbat durust qilur. [Mashoyixlardan ba`zisi aytibdurki, Junaydga hikmat, Shoh Shujo` Kirmoniyga vujud, Abu Hafsga axloq va Abu Yazidga haymon berildi]¹.
        Abu Hafs Ahmad Xuzravayh bila Boyazidning rafiqi erdi va Abdulloh Mahdiy Bovardiyning shogirdidur. Ul debdurkpm, zohir-husn adabi, botin-husn adabining unvonidur. Hajga borurda Bag`dodga yetishti. Junand ,q. s. istiqbol qildi. Abu Hafs q. s. musin erdi, muridlari bosh ustida ko`laga qilib, ayog` Ustig`a turub erdilar. Junayd ashobg`a dediki, muluk adabin o`rganibsiz? Agar o`rganmansiz. ko`rung, o`rganing! Zoxir yuzidin adab asramak Tengrining do`stlarig`a, botin yuzidin adab asramakdur Tengrig`a. Abu Hafs debdurki, har kim, har vaqtda af`olu ahvolin kitob va sunnat mezoki bila vazn qilib, rost qilmag`ay ul kishini er demasbiz. Va ham ul debdurki, [futuvvat– insof va adolat qilish, lekin ularni talab-qilmaslik]². Va dunyodin o`tganini ta`rix ikki yuz oltmish to`rtda, ba`zi oltmish yettida debdurlar.

        53.   Abu Muhammad Haddod q. t. r.
        Abu Hafsning muridlaridindur. Abu Hafs anga buyurdikim, temurchilik qil va hosil qilg`aningni darveshlarga maxfiy ulash va andin tasarruf qilma: va o`z yemaging uchun savol qil! Necha vaqt andoq qildi Xaloyiq aning ta`niga til uzattilarki, hirs ko`rungki, bovujud kasbi savol ham qilur. Chun oqibat ma`lum qildilarki, holi ne nav` emish, el qoishda anga qabul paydo bo`ldi. Abu Hafs dedikim, chun holingdin el voqif bo`ldilar, emdi savol sanga harom bo`ldi kasb qilg`andin o`q qut qil.

        54.   Zolim b. Muhammad q. s.
        Mashoyix buzurglaridin erdi. Oti Abdulloh, otig`a tag`ayyur berib Zolim qo`ydi. Der erdiki, mendin hargiz bir pisandida bandalig` qilmamish bo`lg`ay, bas zolim bo`lg`anman, ya`ni o`zumga. Va ul Abu Ja`far Haddodning shogirdidur. O`l debdurkim, har kim tilasaki, bu yo`l anga ochilg`ay, uch ishga mudovamat qilsun: Haq yodi bila orom tutmak va xalqdin qochmak va oz nima yemak.

        55.   Abu Muzohim Sheroziy q. r.
        Fors mashoyixidindur. Junayd va Shibliy bila munozara qilibdur. Chun ma`rifatda so`z aytsa erdi, mashoyix andin qo`rqarlar erdi. Buzurgvor, sohibi hadis erdi. Abu Hafs ziyoratig`a bordi. Abu Hafsg`a bir necha diram yetib erdi. Ashob dedilarki, bu diramlarni beralikim, mustaroxlarni aritsunlar. Shayx dedikim, muni o`zumiz qilibbiz, yana birovga aritmag`in buyurmak ne? Ya`ni o`zumiz aritmak kerak va yetgan futuhni darveshlar ishiga sarf qilmak kerak. Ishqa mashg`ul erdilarkim, birov yetib Shayxqa dedikim, o`zungni yuv va xirqa kiyki, Shayx Abu Muzohim Forisdin yetishti. Shayx dediki, agar ham ul Abu Muzohimdurki, men ko`rubmen, bo`la olurki, meni ushmundoq-o`q ko`rgay. Shayx Abu Muzohim yetishti, bu holni ko`rgach, salom berdi va yalong`achlanib muvofaqatig`a alar kirgan yerga o`zin solib, ishga mashg`ul bo`ldi. Abulhusayn Qushchi So`fiy r. a. debdurkim, [Kimki o`zining nazarida xor ko`rinsa, Allohu taolo uning darajasini baland qiladi va kimki, o`ziga ulug` ko`rinsa, Allohu taolo uni bandalarning nazarida xor qilib ko`rsatadi]¹. Abu Bakr Varroq q. s. debdurki, bu ish birovning ishidurkim, Tengri taolo uchun mazbalalarni jop bila supurmish bo`lg`ay.

        56.   Abdulloh Mahdiy Bovardiy q. s.
        Bu toifaning buzurglaridindur. Abu Hafs Haddod q. s. ustodidur. Abu Hafs avval Bovardqa bordi va bu Abdulloh burun temurchi erdi, munung qoshida shogirdlik qilur erdi. Va Abdullohning olam ishin tark qilib, bu ishga kirmagiga sabab bu erdikim, bir kun temurchilik qilur erdi va temurni ko`rada qizdirib erdi. Nobiynoe utub borur erdi, eshittiki, bu oyatni o`qurkim, [o`sha kunda Haq – sobit (yolg`iz) Rahmon uchun bulur]¹. Qizig`an temur ilgidin tushti va hol anga mutag`ayyir bo`lub, bexud ilig urub, ul qizig` temurni ilig bila yerdin ko`tardi. Shogird bu ishni ko`rub, behush bo`lib yiqildi. Shogirdqa dedikim, sanga ne bo`ldi? O`z ilgida ul qizig`an temurni ko`rdi, dedi: chun mening sirrim oshkor bo`ldi, qutuldum. Do`konni barham urdi va bu yo`lg`a kirdi.

        57.   Hamdun Qassor q. t. s.
        Avvalg`i tabaqadindur. Kuniyati Abu Solih. Malomatiyaning shayx va imomidur. Nishoburda malomat tariqin ul nashr qildi. Avval masalaki, andin Iroqqa elttilar, Sahl Abdulloh Tustariy va. Junayd dedilarkim, agar ravo bo`lsa erdiki, Ahmad Mursal s. a. v. din so`ngra pang`ambare bo`lg`ay erdi, ul bo`lg`an erdi. Ul.olim va faqih erdi. Savriy mazhabi bor erdi. Abdulloh Muborakning ustodidur. Islom b. Husayn Borusiy va Abu Turob Naxshabin va Ali Nasrobodiy bila suhbat tutub erdi. Abu Hafs Haddodning rafiqlaridindur. Ta`rix ikki yuz yetmpsh birda dunyodin o`tti, Nishoburda. Qabri Hiriydadur. Ul debdurki, o`z nafsimni Fir`avi nafsig`a fazl qo`ymasmen, ammo o`z ko`nglumni aning ko`ngliga fazl qo`yarmen. Ham aning so`zidurkim, [kimki, salafi solihinlarning siyratig`a nazar solsa, o`zining kamchiliklarini ko`radi va odamlardan orqada qolganligini anglaydi]¹. Va ham ul debdurki, [kimdaki, bir yaxshi xislat ko`rsang undan ajramaginki, albatta, uning barakotidan senga ham naf` yetadi]².

        58.   Abulhusayn Borusiy q. s.
        Oti Islomdur. va kuniyati Abu Imron, Nishobur mashoyixining qudamosidindur. Hamdun Qassoriing ustodlaridindur. Mustajob ud-da`vo erdi, ul .debdurki, [sunnatga ergashmay, bid`atlardan qochmay turib, biron kishida iymon nuri zohir bo`lmaydi. Qaerda nursiz-zohiriy harakatlarni ko`rsang, bilginki, u yerda maxfiy bid`at bordir]¹.

        59.   Mansur b. Ammor q. s.
        Avvalg`i tabaqadindur. Kuniyati Abussariy. Ba`zi Marvdin debdurlar, ba`zi Bovarddin. Ani tushda ko`rdilar, so`rdilarkim, holing ne? Dedikim, Haq s. t. yettinchi ko`kda minbare qo`ydurdi va manga dedi, olamda mendin aytur erding, munda manga ayt va mening fa-rishtalarimg`a ayt.
        Bir qatla bir yigit aning ilgida tavba qilib erdi, yana tavba sindurub, isyon sari moyil bo`ldi. Ul anga dediki, mundin o`zga jihat bilmanki, yo`lni qattig` ko`rdung va hamroh–oz, malul bo`ldung, qaytting.

        60.   Ahmad b. Osim Antokiy q. s.
        Avvalg`i tabaqadindur. Kuniyati Abu Alidur. Bishr Hofiy va Sari Saqatiy va Horis Muhosibiy aqronidindur. Debdurlar Fuzayl Iyozni ko`rubdur na Ahmad b. Abulhavoriyning ustodlaridindur. Ul debdur: Har amAliing imomi ilmdur, har ilmning imomi inoyat. Za ham ul debdurki, Allohu taolo ayturki, [bilingizki, mol-dunyo va bola-chaqalaringiz faqat bir fitna-aldovdir. Yolg`iz Allohning huzuridagina ulug` ajr-savob bordur]¹. Va biz ul fitnani ko`prak tilarbiz. Va ham ul debdurki, [rizoning boshi sabrdur]².

        61.   Muhammad b. Mansur Tusiy q. s.
        Ul Bag`dodda ermish, sufiy va muhaddis. Usmon b. Said Dorimiyning va Abulabbos Masruqning va Haddodning va Abu Said Xarrozning va Junayd q. a.ning ustodi ermish. Abu Said Xarroz q. s. debdurki, Muhammad Mansurdin faqr haqiqatin so`rdilar. Dediki, [har qanday yo`qchilikda – xomushlik, har qanday to`qchilikda saxiylik]¹. Va ham Muhammad Mansur bir yerda so`z aytadur erdi, bu toifa so`zidin. Hamonoki, so`z malomatiya zikrig`a yetti, birav ayttikim, malomatiya so`zi bizing shonimiz emas, biz bu so`zning kimi bo`lurbiz? Muhammad Mansur javob berdikim, [solihlar esga olinganda, Allohning rahmati nozil bo`ladi]². Filhol yog`in tutti va go`yoki bulut yo`q erdi.

        62.   Ali Akkiy r. t. ch
        Ham bu toifadindur. Makkada muhojir erdi. Yaxshi so`zlari va muomalasi bor. Shayx ul-islom andin so`zlar naql qilibdur.

        63.   Hotam Asamm q. s.
        Avvalg`i tabaqadindur, kuniyati Abu Abdurahmon. Xuroson mashoyixining qudamosidindur. Shaqiq Balixiy bila suhbat tutubdur va Ahmad Xuzravayhning ustodidur. Ta`rix ikki yuz yettida Balx navohiysida olamdin o`tti. Derlarki, asamm emas erdi va bir amre voqe` bo`ldiki, ani Asamm dedilar. Mashoyix kitobin o`qug`an ul kayfiyatni ma`lum qilur. Ul debdurki, [Agar xudoyingga osiy bo`lmoqchi bo`lsang, u seni ko`rmaydigan joyda osiy bo`l, ya`ni Allohga osiy bo`lmaki, har yerda u senn ko`radi]¹. Va ham ul debdurki, har kim bu yo`lg`a kirar, to`rt o`lumni o`ziga tutmak kerak: Mavti abyaz – va ul qorin ochlig`idur .va mavti asvad va ul xalq izosig`a sabr qilmaqdur va mavti ahmar – va ul nafs muxolafatidur va mavti axzar – va ul xirqag`a yurunlar tikmakdur, Andin so`rdilarki, qaydin nima yersen? Dedikim, [er va osmon xazinalari Allohnikidir. Lekin munofiqlar (buni) anglamaslar]².

        64.   Ahmad b. Abulhavoriy q. s.
        Anvalg`i tabaqadindur va Damashq ahlidin. Kuniyati Abulhasan. Va Abu Sulaymon Doroniy va Abdudloh Nibojiy va ul zamonning ko`p mashoyixi bila suhbat tutub erdi. Va Muhammad b. Abulhavoriy aning qardoshi, zuhdu taqvoda aning bila tenglpk qidur erdi. Va o`gli Abdulloh dag`i ul zamonning zuhhodidin erdi va otasi Maymun mutavarri`lar va oriflardin. Va alarning xonvodasi zudxu taqvo xonvodasi erdi. Va Junayd q. s. aning bobida dobdurkim, [Ahmad b. Abulhavorni Shomning tabarruk kishilaridan]¹. Ul debdurki, dunyo mazbalaedur, itlar majmai. Va itdin o`ksuk ul kishiki, andin yiroq bormas, nechunki it hojatinki mazbaladin olur ketar va ani sevar kishi hech hol bila andin ayrilmas.

        65.   Abu Abdulloh Xubayq Sobik Antokiy q. s.
        Avvalgi tabaqadindur na kuniyati Abu Muhammad
        Sufiyaning zuxhodidindur: Asli Kufiydir, ammo Antokiyada muqim bo`lur erdi. Va tasavvufda Sufyon Savriy tariqida erdikim, aning shogirdlari bila suxbat tutibdur. Ul debdurki, to`rt nimadurki, andin guriz no`qdur: ko`z va til va ko`ngul va havo. Ko`zungni asraki, har neki Xudoyi taolo pisand qilmag`ay, anga bokmag`ay va tilingni asraki, bir nima demagayki, Xudoyi taologa aniig xilofi ko`nglungda zohir bo`lg`ay va ko`nglungni asraki, hech musulmonning hiqdi va g`illi anda bo`lmagay, havongni asraki, hech noshoyistqa moyil bo`lmagay. Vaqtnki, senda bu to`rt xislat bo`lmag`ay, kul boishngg`a sovurki, badbaxt bulding.

        66.   Sahl b. Abdulloh Tustariy q. s.
        Ikkinchi tabaqadindur, bu qavmning kubarosidin» va bu tonfaning ulamosidin. Imom Rabboniyki, iqtidog`a shoistadur. Kuniyati Abu Muhammad. Ahvolda qaviy va so`zda za`if debdurdar. Zunnun q. s.ning shogirdidur. O`z tag`oyisi Muhammad Savvor bila suhbat tutubdur. Va Junayd q. s.ning aqronidindur va andin burunroq ta`rix ikki yuz sakson uchda muharram oyida olamdin o`tubdur, sakson yoshda. Ul debdurki, [bu ishning boshi shunday ilmdurki, uni idrok qilib bo`lmaydi, oxiri ham ilmdurki, tamom bo`lmaydi]¹. Va ham aning suzidurkim, [modomiki, faqirlikdan qo`rqasan, sen munofiqsan]². Va ul dsbdurki, darvesheki, aning ko`nglidin elning ilgidin nima olmoqning chuchukligi ketmamish bo`lg`ay, andin faloh kelmagay. Va ham ul debdur, ul oyat tafsiridaki, [albatta, Alloh adolatga, chiroyli amallar. qilishga buyuradi]³. Adl uldurki, luqmada rafiqning insofin bergaysen va ehson ulki, luqmada avvaliroq ko`rgaysen. Va ham ul debdurkim, shayton uyuqlag`andinki och bo`lg`ay, qochar.

        67.   Abbos b. Hamza Nisoburiy q, s.
        Bu toifaning ulug`laridindur. Kuniyati Abulfazl. Zunnun q. s. bila suhbat tutubdur. Ikki yuz sakson sakkizda Rabe` ul-avval oyida dunyodin o`tubdur, Junayd q. s.din burun. Aning jaddi Abu Hafiz debdurkim, ul Zunnun q. s.din naql qilibdurkim, [talab qilgan narsalarining nimaligini bilishganda edi, ularga sarf qilganlari behudaligini anglashardi]¹. Ham ul naql qilibdurki, [sen bilan xursandchilik qilib, qanday sevinmayki; menga islomni rizqu-ro`z qilgan payting sen meni ham eslagan eding]². Yana bir rivoyatda [meni tavhid ahlidin qilgay paytingda]³ kelibdur.

        68.   Abbos b. Yusuf Shakliy q. s.
        Aning kuniyati dag`i Abulfazldur. Bag`dodlig`dur. Ul debdurkim, har kishining mashg`ullug`i Haq subhonahu va taolo bilandur. Andin so`rmamoq kerak.

Sh ye ` r:

[Qalbimni dunyo va uning lazzatidan ozod qildim.
Sen va qalbim br-biridan ajralmaydi.
Ko`zlarnmni aslo uyqu eltmaydi, faqat
Seni qorachiqlarim ichida topganimda yumiladi].

        69.   Abbos b. Ahmad Shoir Rumiy q. s.
        Aning ham kuniyati Abulfazldur, Shom mashoyixining yagonasidur. Abulmuzaffar Kirmonshohiyning shogirdidur. Shayx ul-islom debdurki, men bir kishi ko`rubmenki, ani ko`rubdur va ul kishi Shayx Abulqosim. Bu Salama Abivardiydur.

        70.   Abu Hamza Xurosoniy q. t. s.
        Uchunchi tabaqadindur. Va debdurlarki, nishoburlug` erkondur. Iroq mashoyixi bila suhbat tutubdur va Junayd q. s. aqronidindur va Abu Turob Naxshabiy bila ham suhbat tutubdur. ,Va Abu Said Xarroz q. s. ning rafiqi erkondur va zamon mashoyixining javonmardlaridin ermish. Va ikki yuz to`qsonda dunyodin o`tti. Junayd va Nuriydin burun va Abu Said Xarroz va Abu Hamza Bag`dodiydin so`ngra. Bir kun Ray mas-jidida poytobae tiladi, birav aning oldig`a dabiqa soldi. Bir poytobalig`in yirtub, oyog`iga chirmadi va ortug`in tashladi. Birav dediki, ajoyib ish qilding, bu nafis jinsni sotsang erdi, necha poytobalig` hosil erdi. Dedikim, men mazhabda xiyonat qilmasmen. Shayx ul-islom debdurki, tasavvuf bila tasarruf jam` bo`lmaslar, dunyoni darig` tutmak va anga qiymat qo`ymak – erni tasavvufdin, qilni xamirdin chiqarg`andek chiqarur. Dunyo bir kesakdur va ul kesakdin bizning nasibamiz bir gard.

        71.   Abu Hamza Bag`dodiy q. s.
        Uchunchi tabaqadindur, oti Muhammad b. Ibrohimdur. Sariy Saqatiy va Bishr Hofiy bila suhbat tutubdur va alarning aqronidindur. Abu Turob Naxshabiy bila safarda rafiqlik qilibdur. Abu Bakr Kattoniy va Xayr Nassoj va g`ayrhumo andin hadis rivoyat qilurlar. Ikki yuz sakson to`qquzda dunyodin o`tti. Junayd va Abu Hamza Xurosoniydin burunroq va Abu Said Xarrozdin so`ngraroq. Ul debdurkim, [agar g`af-lat bo`lmaganda edi, siddiqlar Alloh zikri nash`asidin halok bo`lur erdilar!¹. Va ham ul debdurkim, [faqyrlarni do`st tutish og`ir, unga siddiqlardan boshqalar chiday olmaydilar]².
        Bir qatla Tarsusda anga azim qabul voqe bo`ldi, xaloyiq aning sari yuz qo`ydilar. So`z asnosida bir so`z dedi va avom ul so`zning ma`nosig`a yetmay, ani hulul va zindiqg`a nisbat berdilar va mardud qildilar. ulog`larni talab, ul yerdin ixroj ettilar. Chun Tarsusdan chiqti, bu baytni o`qudiki,

sh ye ` r:

[Qalbimda sen uchun begonalardan asrab, avaylagan joy bor,
Shuning uchun ko`yingda duch kelgan mashaqqatlarmenga oson kechadi]³.

        72.   Hamza b. Abdulloh Alaviy q. s.
        Kuniyati Abulqosimdur. [Bir necha yil tavakkul bilan sahrolarga safar qildi. Aytadilarki, muqimlik paytida ham yerga yonboshlamadi. Safarlarida o`zi bilan mesh olib yurmasdi va zikrdan qolmasdi]. Ul Abulxayr Taynotiyning shogirdi erdi. Bodiyani och qorin bila qat` qilur erdi. Ul debdurkim, qorin to`qlug`i ma`lum doxilidur. Ham aning so`zidurkim, sufiy bodiyada ani asramoq kerakqi, vatanda asrarki, sufiyg`a safar hazardur.

        73.   Abu Said Xarroz q. t. s.
        Ikkinchi tabaqadindur. Oti Ahmad b. Iso va laqabi Xarroz. Va Bag`dodiyyul-asldur. Bu toyifaning muxabbatidin Misrga bordi va Makkada mujovir erdi. Qavmning aimmasi va mashoyixiing ajillasidindur. Muhammad b. Mansur Tusiy shogirdidur. Zunnun Mis-riy va Abu Ubayd Busriy va Sarin Saqatiy va Bishr-Hofiy bila suhbat tutubdur. Va ul avval kishidurki fanovu baqo ilmida so`z debdur. Va Shayx ul-islom debdurki, ul o`zin Junaydning shogirdlig`ida ko`rguzur erdi, ammo aning ustodi erdi va andin ulug` erdi. Va andin burunroq, ikki yuz sakson oltida dunyodin o`tti. Va Junayd aytibdurki, [agar Allohu taolo Abu Said Xarroz erishgan haqiqatni bizdan talab qil-ganda, albatta, halok bo`lardik]¹. Bu so`zi Junaydning dalil bula olurki, Abu Said Xarroz andin ulug`roq va aning piri bo`lg`ay va aning ustodi. Shayx ul-Islom debdurki, bukim Boyazidni Sayyid ul-orifin debdurlar, Sayyid ul-orifin Haq subhonahu taolodur va oda-miylardin Muhammad Arabiydur s. a. v. va bu toyifadin Abu Said Xarrozdur. Va ham Shayx ul-islom debdurki, mashoyix orasida andin ulugroq hech kishini tanimasmen. Abu Said Xarroz debdurkim, [jahdu mashaqqat bilan biror nparsaga erishmoqchip bo`lgan kishi mutaanniy (mashaqqat tortuvchi)dir. Osonlikcha erishmoqchi bo`lgan mutamanniy (orzu qiluvchi)dir]². Shayx ul-islom debdurki, ani tilamak bila topsa bo`lmas, ammo tilagan topar va tonmag`uncha tilamas. Va ham Xarroz q. s. debdurkim, [oriflarning riyosi muridlarning ixlosidan yaxshidir3. Va ham ul debdurkim. moziy avqotining tadoruki boqiy avqotin zoe` qilmoqdur.

        74.   Ahiaf Hamadoniy q. s.
        Hamadon mashoyixining ulug`laridindur. Ul debdurki, mening ishim ibtidosi bu erdikim, yolg`uz bodiyada horib, darmonda bo`lub erdim. Ajzu niyoz iligin ko`tarib dedim: bor Xudoyo, ojizu zayf bandangmen, sening ziyoratingg`a kelibmen. Ko`pglumga bu keldikim. javob bo`ladurkim, seni Kim tiladi? Dedim: yo Rab, mulkiydurkim, tufayliyning gunjoyish bor. Nogoh birav kechkam tarafidin menn chorladi. Boqtim ersa, ko`rdum. a`robidur, teva mingan. Dedi: Ey ajamiy, qayon borursen? Dedim: Makkaga. Dedi: seni kim tilabdur? Dedim: bilmon. Dedi: ul bu yo`l sharti isti toat qilmaydur? Dedim: qilibdur, ammo tufayliymen. Dedi: Yaxshi, tufayliysen, ammo mamlakat vasi`dur. Dedi: bu tevaga g`amxorlig` qila olg`aysen? Dedim: qila olg`aymen. Tevasidin tushti va meni mindurdi va dedi: bor Tengri uyig`a.

        75.   Abu Shu`ayb Muqanna` r. t.
        Oti Solihdur. Misrda bo`lur erdi. Abu Said Xarroz q. s. asrida erdi. Yetmish haj yayoq borib erdi. Har dajda Bayt ul-muqaddas sahrosindin ehrom bog`lar erdi va Tabuk bodiyasig`a kirar erdi. So`nggi hajida bodiyada ko`rdikim, bir itning suvsizlig`din tili og`zidin chiqib, halok bo`lgudekdur. Nido qildikim, ey qavm, kim bo`lg`ankim. Yetmish yayoq hajni bu it ichkuncha suvg`a sotqin olg`ay? Birav ul tilagancha suv kelturdi. Ul olib, ul itni serob qildi va dedn: ul hajlarimdin bu manga yaxshiroq erdikim, Hazrat Risolat s. a. v. debdurki, [har bir tirik jonga yaxshilik qilishda ajr bor)¹.

        76.   Abu Aqqol b. Ilvon Mag`rnbiy q. s.
        Mashhur mashoyixdindur va Abu Horun Andalusiy bila suhbat tutubdur. Va Makkada dunyodin o`tubdur, qabri Makkadadur. Abu Usmon Mag`ribiy q. s. Abu Aqqolning ba`zi ashobidin naql qilibdurkim, ul Makkada to`rt yil yemak-ichmakdin hech nima ixtiyor qilmadi va ba`zi to`rt yildin ko`prak debdurlar. Vallohu a`lam.

        77.   Hammod Qurashiy q. t. s.
        Kuniyati Abu Amrdur va bagdodligdur. Mashonixning buzurglaridindur. Junayd q. s. anga musharraf bo`lur ermish. Ja`far Xuldiy debdurki, necha kun Hammod Qurashiyni ko`rmaydur erdim, uyiga bordim ani ko`rgali. Ul yo`q erdi, ul yo`qsizlik zaruratidin ayolining burupchakni olib, bozorg`a eltgan ermishkim, sotib yegulik kelturgan. Kelturganni ashob qoshida qo`ydi. Birav o`ttiz oltun kelturub anga berdi, ul olmadi. Ayoli uy ichidin un biyik qilib, ul o`tgan ishni izhor qildi va aning bu vajh olmaganidin gila qildi. Ja`far Xuldiy debdurki, mei bu voqeani Junayd q. s.g`a ayttim. Junayd andin so`rdi, ersa ul ayttikim, ul koloni dallolg`a berdimkim, sotqay. Bir un eshit-timki, sen bu ishni bizing uchun qilding, sanga javod yetkusidur. Bu vajhkim, ul kishi kelturub erdi, olmadim. Junayd dedi: yaxshi qildingki, olmading. Shayx ul-islom debdurki, boqingki, podosh birla garra bo`lmag`aysiz.

        78.   Abulhusayn Nuriy q. t. s.
        Ikkinchi tabaqadindur. Oti Ahmad b. Muhammad.
        Al-Bag`oviyg`a ma`rufdur. Bag`dodiyul-asldur. Sariy Saqatiy va Muhammad Ali Qassob va Ahmad b. Abulhavoriy bila suhbat tutubdur va Zunnun Misriy q. s. ni ko`rubdur va Junayd q. s. aqronidindur va andin tezvaqtroq, debdurlar. Nuriy doim tasbeh evurur erdi. Andin so`rdilarkim, [Allohni zikr qilasanmi?]¹. Dedilar: bu tasbeh bila tilarsenki, Allohu taolo sening yodingda bo`lg`ay? Dedi: Bu tasbeh bila tilarmenki, Haqdin g`ofil bo`lg`aymen. Va ham aning so`zidurkim, [ubudiyat (bandalik)ning sofligi seni mag`rur qilmasinki, unda rububiyat (rabboniylik)ni unutish bordir)². Andin so`rdilarki, Tengrining ne bila taniding? Dedi: Tengri bila! Dedilarki, Bas, aql nedur? Dedi: Aql ojizdur, yo`l ko`rsatmas, magar ojizg`a. Va ul debdurkim, [Haq kimdan o`zini yashirsa, har qanday ishonchli dalil va xabar uni hidoyat qilolmaydi]³. Va ham ul debdurkim, [bir kun nurga boqdim va undan aslo ko`zimni uzmadim, hatto shu nurga aylandim]⁴.

        79. Sayyid ut-toifa Junayd Bag`dodiy q. s.
        Ikkinchi tabaqadindur va kuniyati Abulqosimdur va laqabi Qavoririy va Zajjoj va Xazzoz. Qavoririy va Zajjoj andin debdurlarki, otasi shisha sotar ermish va Xazzoz aning uchunki, xazz san`atin bilur emish. Asli Nihovanddindur. Tavalludu mansha`i Bag`doddindur. Abu Savr mazhabida bo`lur ermishki, Imom Shofe`iy q. s.ning ulug`roq shogirdidur va ba`zi debdurlarki, Sufyon Savriy mazhabida ermish.
        Sariy Saqatiy va Horis Muhosibiy va Muhammad Ali Qassob bila suhbat tutubdur va alarning shogirdidur va qavmning aimmasi va sodotidindur. Barcha nisbatni anga durust qilurlar Xarroz va Ruvaym va Nuriy va Shibliy va g`ayruhum. Abul Abbos Ato debdurkim, [shu ilmda bizning imomimnz, tayanchimiz va peshvomiz Junayddur]¹. Xalifai Bag`dod Ruvaymg`a ayttiki, ey beadab! Ul dediki, yarim kun Junayd bila suhbat tutubmen, nechuk meni beadab degaylar, ya`ni har kishikim yarim kun Junayd bila suhbat tutmish, bo`lg`ay, ondin tarki adab kelmag`ay. Xususankim, ortuqroq. Junayd debdurki, Sariy manga doim aytur erdikim, majlis tut va elga so`z ayt! Men nafsimni muttaham qilur erdim mungakim, bu ishga istihqoqim yo`qdur, to ulkim bir juma kechasi Hazrat Risolat s. a. v.ni voqeada ko`rdum. Ul Hazrat amr qildilarki, [«Insonlar bilan so`zlash»]². Sahar erta Sariy eshignga bordim va eshik qoqtim. Dediki, men degan so`zga inonmading, to senga amr qildilar. Bas, tong erta majlis qo`ydum va so`z og`oz qildim. Atrofg`a xabar muntashir bo`ldikim, Junayd so`z aytadur. Majlis qirog`idin bir yigit dedikim, [Ey shayx, Rasululloh s. a. v.ning «Mo`minning farosatidan ehtiyot bo`ling, chunki u Alloh nuri bilan nazar qiladi» hadisining ma`nosn nima?]³. Junayd debdurki, bir lahza bosh quyi soldim va bosh ko`tardim. Dedimki, islom keturki, islomning vaqti yetibdur. Ul yigit tarso emish. Filhol islom qabul qildi. Imom Yofi`i debdur: bu ishta el Junayndg`a bir karomat isbot qilsalar, men ikki karomat sobit qilurman. Biri ul yigitning tarso ekanin, biri islom vaqti yetkanin bilgani. Junayd debdurki, [ilmning vajdu holg`a g`olib bo`lishi vajdu holning ilmga g`olib bo`lishidan yaxshiroqdur]⁴. Va ham ul debdurkim, [majlislarning sharaflirog`i va yuksakrog`i tavhid maydonida fikr bilan o`tirishdir]⁵. Va ham aning so`zidurkim, [himmatingni Allohu azza va jalla tomonga qarat. Zinhor Allohu azza va jallani mushohada qiladigan basirat ko`zingni undan boshqasiga qaratmaginki, Allohning nazaridan qolasan. Junayddan so`radilar: amalsiz ato bo`ladimi? Aytdi: Har bir amAliing o`zi uning lutfu inoyatidindur]⁶.
        Shayx Abu Ja`far Haddod debdurki, agar aql kishi suratia kirsa erdi, Junayd surati bo`lg`oy erdi. Junayd q. s. ikki yuz to`qson yettida dunyodin o`tubdur. «Tabaqot» kitobida Qushayriy risolasida bu nav` bitilibdur va Imom Yofi`n" ta`rixida to`qson sakkizda debdur va ba`zi to`qson to`qquzda debdurlar.

        80.   Abu Ja`far Karnabiy r. t.
Junaid q.s. aqronndin debdurlar va Junaidning x;am ustodn dsbdurlar. Bag`dod mashoyixining kiboridindur. Ja`far Xuldin debdurki, Ibnul Karnabiy-ning vafoti kuni Junayd q. s. aning boshi ustida o`lturub erdi. Boshin yuqori, osmon sari ko`tardi. Abu Ja`srar ayttiki, bu`d va yirog`liqdur. Boshin yerga qo`ydi. Ham ul aytti, bu`d va yirog`liqdur, ya`ni [albatta, Haq bandasig`a ishora qiladigan taraflardan yaqinroq]¹.

        81.   Kahmas Husayn Xamadoniy q. r.
        Laqabi Abu Muhammaddur, hamadonliq. Va ko`p mashoyix suhbatiga yetibdur. Ul debdurki, Hamadonda bir kecha o`z uyimda erdim. Birav eshik qoqdi, xayolimga keldiki, Junayd bo`lg`ay. Eshik ochdim, Junaid erdi. «Salom» – dedim, javob berib dediki, qosid sening ziyoratingga kelibmen. Xotiring tuzluki ma`lum bo`ldi,–dedi va yondi. Yana kun Hamadonda tiladuk, topilmadi. Bag`doddin kelgan musofirlardin so`ruldikim, falon vaqt Junayd Bag`dodda g`oyibmu erdi? Hech kim nishon bermadi, ham ul kecha kelib borgan ekandur.

        82.   Amr b. Usmon Makkiy q. t. s.
        Ikkinchi tabaqadindur. Kuniyati Abu Abdulloh. Husain Mansur Halloj q. s.ning ustodidur. Nisbatin Junayd Q. s.g`a qilur va Xarroz bila suhbat tutubdur va alarning aqronidindur.
Asli Yaman mulkidindur. So`zi daqiq bo`ldi, oni kalomga mansub qilib, mahjur qildilar va Makkadin surdilar, Jiddaga bordi. Ul debdurki, [muruvvat do`stlarning qusur va kamchiliklaridan ko`z yumishdir]¹. Va ham ul debdurki, [vajd kayfiyatini so`z bilan ifodalab bo`lmaydi, chunki u mo`minlar nazdida Allohning sirridir|².
        Bir kun Ali Sahl andin so`rdikim, [zikrning qonuni nima?,]³. Ul dedikim, [Haqning sifatlarini bilgan holda, uni yakka-yagona deb bilmoq)⁴. Va ul ikki yuz to`qson oltida dunyodin o`tti va ba`zi to`qson yettida va ba`zi to`qson birda debdurlar va ba`zi Bag`dodda va ba`zi Makkada debdurlar.

        83. Shoh Shujo` Kirmoniy q. t. s.
        Ikkinchi tabaqadindur, muluk avlodidindur. Abu Hafsning rafiqlaridin. Abu Turob Naxshabiy va Abu Abdulloh Ziro` Busryay va Abu Ubayd Busriy bila suhbat tutubdur. Va Abu Usmoi Hiriyning ustodidur.. Va ul qabtan bila yurur erdi, andoqki ba`zi mashoyix xirqa bila va ba`z gliyim bila va ba`zi taylason bila. Va Shoh Abu Hafsdin so`ngra ikki yuz yetmishda dunyodin o`tibdur va uch yuzda ham bitibdurdar. Shoh bir kitob bitibdur. Yahyo Mu`oz Roziy g`ino fazlin faqrga qilib bitigan kitobning raddiga. Hazrat Maxdumn Nuran «Nafahot ul-uis»da bu mahalda Shoh jonibidin bu iav` hukm qilib bitibdurlarki, Shoh Yahyo Mu`oz g`ino fazlin faqrga qilib bitigan kitob raddi-ga kitob bitibdur, andoqki voqe`dur. Shayx ul-islom q. s. debdurki, faqr fazlidin sanga ushbu kofiydurkim, Payg`ambar s. a. v. darveshlikni tavongarlikka va faqrni g`inog`a ixtiyor qildi va Haq subhonahu va taolo ul Hazratdin bu ishni pisand etti va anga bu davlatni ham karomat qildi. Abu Hafs Shohni to`n bila ko`rib so`rdikim, bo qabo? Shoh javob berdikim, [aboda istaganimizni qaboda topdik]¹. Shoh qirq yil bir vaqt talabiga uyumadi. Bir kun ko`zi uyquga bordi. Haq subhonahu va taoloni tush ko`rdi, uyg`ongach bu baytni dedikim,

b a y t:

[Ey ko`zimning sururi, seni tushimda ko`rdim,
Usha lahzadan bern unqunn yaxshi ko`raman)².

        Andin so`ngra doim uiqu tilar erdi, yo oni uyquda ko`rarlar erdi, yo yotmoq tahiyasida. Bir kun Shoh bir majlisda o`lturub erdi. Bir darvesh qo`pub, ikki botmon o`tmak savol qildi. Hech kim bermas erdi. Shoh dedikim, bo`lg`aykn, ellik hajimni ikki botmon nonga sotqun olib, bu darveshga bergay. Bir faqi.ch hozir erdi, dedi: Ey shayx, shariatga istihfof qilding.
        Shoh dedi: Hargiz o`zimdin hisob olmadim, a`molimdin ne hisob olg`aymen? Va Shoh so`zidurkim, [kimki nafsini shahvatdan, ko`zini haromlarga boqishdan saqlasa, botinini doimiy muroqaba bilan ta`mir qilsa va zohirini sunnat bilan bezasa, uning farosati xato qilmaydi]³.

        84.   Abu Usmon Hiriy q. t. s.
        Ikkinchi tabaqadindur. Oti Sa`d bin Ismoil Hiriy Nshoburiy. Asli Raydindur. Shoh Shujo`ning shogirdi. Abu Hafs va, Yahyo Mu`oz bila suhbat tutubdur. Zamonining imom va yagonasi erdi. Sakkiz yuz to`qson sakkizda Rabiul avval oyida dunyodin o`tibdur. Qabri Nishoburdadur. Andin so`rdilarkim, javonmard kimdur? Dedi: ulkim, o`zin ko`rmagan. Va ham ul debdurki, [shavq muhabbatning alomatlaridan biridur]¹.
        Va ani Imom va Muqtadoyi rabboniy debdurlar. Va rabboniy oni derlarkim, muridlarga oz ilm bila parvarish bergay va tarbiyat qilg`aykim, to ulug` ilmda quvvat topqaylar. Va ul bu nav` erdi. Va ul debdurki, [Alloh amrini bajarishda sustlik qilish, o`sha amrning. ma`rifatini yaxshi bilmaslikdandir]².

        85.   Zakariyyo b. Duluviyyah q. t. s.
        Kuniyati Abu Yahyodur. Nishobur ahlndindur. Ahmad Harb shogirdlaridin, mutavakkil va zuhhoddindur. Uz kasbi bila luqma yer erdi. Abu Usmon Hirpy. debdurki, har kimki, Abu Yahyodek tirilsa, o`lumdin andishasi bo`lmag`usidur va o`lumdin so`ngra ham andishasi bo`lmag`usidur. Ikki yuz to`qsoi to`rtta Nishoburda dunyodin o`tti.

        86.   Zakariyyo b. Yahyo Hiraviy q. s.
        Kibori mashoyixdin erdi, mustajob, udda`vo. Imom Ahmad Hanbal rahimahullohu debdurkim, Zakariyyo abdoldindur. Va Abu Said Zohid debdurkim, Zakariyyoni ko`rdum va suhbat tuttim, siddiqlardin erdi. Ikki yuz ellik birda Hirot shahrida dunyodin o`tdi.

        87.   Ziyod b. Kabir Hamadoniy q. t. r.
        Hamadonliq erdi. Junayd q. s. suhbatida bo`lur erdi. Kaxmas Hamadoniy rahimahulloh debdurki, bir yil xushksol voqe` erdi. Masjidi jum`ag`a bordim. Ko`rdumki, mehrobda o`lturubdur, istisqo duosi o`qiydur. Ham ul zamon andoq yog`in tuttikim, uyumga kela olmadim.

        88. Abu Usmon Mag`ribiy q. t. s.
        Beshinchi tabaqadindur. Oti Said b. Salom Mag`ribiydur. Abulhusayn Sone` Dinavariyning shogirdi. Mag`ribning Qirvonidindur. yillar Makkada mujovirliq qildi va onda Sayid ul-vaqt va mashoyixiing yagonasi erdi. Onga bir nsh voqe` bo`ldiki, Makkadin Nishoburg`a bordi va uch yuz yetmish uchda dunyodin o`tdi. Qabri Nishoburdadur. Abu Usmon Hiriy bila Abu Usmoi Nasibiyning yonidadur. Mashoyixdin Abu Ali Kotib va Habib Mag`ribiy va Abu Amr Zajjoz q. s. bila suhbat tutubdur va Abu Ya`qub Nahrajuriyni ko`ruberdi.
        Ul debdurki, bu ishga kirmagimning ibtidosi ul erdikim, bir itim bor erdi va bu itim bila Jazoyirda ovlab yurur erdim. Bir yag`och ayog`im ham bor erdiki, oning ichida sut solib ichar erdim. Bir kun ma`hud tariqi bila ul ayog`din sut ichay, dedim. Ul it ko`p qichqirib, iztirob qildi. Ayog`ni yerga qo`ydum. Yana bir damdin, so`ngra ul ayog`ni oldim sut icharga. Ul it bu qatla ko`prak hurub, manga hamla qildi. Yana ichmay yerga qo`ydum. Uchunchi qatla ko`prak hurub, mufrit iztirob qildi. Ersa yana ul ayog`ni yerga qo`ydum. Ul it boshin ul harfqa solib, ul sutdin ichti, dog`i shishib, yiqilib o`ldi. Hamono ko`rgan bo`lg`ayki, yilon ul sutdin ichib, zahrin onda to`kmish bo`lg`ay. Itdin ul vafo ko`rgachki, o`zin manga fido qildi, qiladurg`onlardin tavba qilib, bu tariqni ixtiyor qildim.
        Shayx ul-islom debdurki, Abulhusayn Koshoniy manga dedikim, Abu Usmon Mag`ribiy dedikim, ul kunki men dunyodin ketsam, maloyika tufrog` sovurg`usidurlar. Nishoburda ul o`tgan kun men hozir erdim. Andoq gardu oshub bo`ldiki, el bir-birin ko`ra olmaslar erdi. Shayx ul-islom debdurki, ul o`ttiz yil         Makkada erdikim, onda bavl qilmadi, Haram hurmati jihatidin. Ul debdurki, [bu ish (tasavvuf ishi) faqat qon hidi bilan qo`lga kiradi]¹.
        Va ham aning so`zidurkim, [e`tikof (masjidda ma`lum kunlar yashab, ibodat qilish) Haq farmonla-ri asosida a`zolarni pok saqlashdir]².
        Va ham ul debdurki, ulki darveshlar suhbatig`a tavongarlar suhbatin ixtiyor qilsa, Haq s. t. ani murdadilliqqa mubtalo qilg`ay.
        Va ham Shayx Abu Usmon q. s. so`zidurkim, [Osiy (gunohkor) mudda`iy (da`vogar)dan yaxshi, chunki osiy doimo tavba yo`lini axtaradi, mudda`iy esa, doimo da`volarining xayolida yanglishib yuradi]³.

        89.   Abu Tolib Ihmimiy r. t.
        Bu qavmning mashoyixidindur. Abu Usmon Mag`ribiy derkim, Abu Tolibni ko`rdum. Qushlar bila so`zlashur erdi. Va ham Abu Usmon debdurkim, bir safarda aning bila hamroh erdim. Yo`lda sibo`din xavf bo`ldi. Men dedim: Qo`nmay, botroq o`tayli. Ul tavaqquf qilib qo`ndi. Kecha men vahmdin uyumadim, ul farog`at bila uyudi. Tonglasi mendin so`rdikim, nega uyumading? Dedimkim, sibo` xavfidin. Dediki, har kim Tengridin qo`rqsa, o`zga hech nimadin qo`rqmas. Ul munojotida debdurki, ilohi, agar sening amring bo`lmasa erdi, kimga zahra bo`lg`ay erdikim, buzurgvor otingni tilga mazkur qilg`ay?

        90.   Talha b. Muhammad Saboh Niliy.
        Abu Usmon Hiriy ashobining kiboridindur. Uch yuz ikkida dunyodin o`tti. Abu Usmon Mag`ribiy q. s. anga dediki, tilarsanki, sanga bir pand bergaymenki, ellik yildurki, elga ul pandni beradurmen, qabul qilmaydurlar. Ul dediki, tilarmen. Dediki, tuhmat kirdoringga qo`y, to qiymat tutqay va tuhmat xalqdin ol, to nizo oradin chiqqay. Ul qabul qildi va dedi: base kushodlar bu nasihat bobidin topdim.

        91.   Abulabbos b. Masruq r. t.
        Ikkinchi tabaqadindur. Oti Ahmad b. Muhammad Masruq, Tusdindur. Bag`dodda sokin bo`ldi va ikki yuz to`qson to`qqizda olamdin o`tti, vallohu a`lam. Junayd q. s. andin hikoyat aytur, Abu Ali Rudboriyning ustodlaridindur va Sariy Saqatiy va Muhammad Mansur Tusiy va Muhammad b. Husayn Barjaloniy bila suhbat tutubdur. Va qavmning qudamoyu kiboridindur. [Undan tasavvuf haqida so`radilar, aytdi: qalbni iloji bor narsadan xoli qilish va iloji yo`q narsaga (Haqqa) bog`lashdir]¹.
        Va ham ul debdurki, [kimki tadbirii tark qilsa, rohatda yashaydi]².

        92.   Abulabbos Mo`razan Bag`dodiy q. s.
        Shayx ul-islom oydin naql qilibdurki, ul debdurki, nafsingni mashg`ul qil andin burunki, ul seni shug`lg`a solg`ay!

        93.   Abu Abdulloh Mag`ribiy q. t. r.
        Ikkinchi tabaqadindur. Oti Muhammad Ismoil. Debdurlarki, Ibrohim Xavvos va Ibrohim Shaybon Qirmonshohiy va Abu Bakr Baykandiy q. s.ning ustodidurva Abulhusayn Ali Razzinning shogirdi, hiraviydur. Va umri yuz yigirma ikki yilda tortti va ustodi Abulhusayn yuz yigirma yashadi. Va Abu Abdullohning qabri Turi Sino tog`i ustida, ustodi Abulhusayn qabri yonida, xarnub yig`ochi ostidadur. Ikki yuz to`qson to`qqizda dunyodin o`tibdur. Shayx ul-islom debdurki, ul hargiz qorong`ulik ko`rmaydurki, elga qorong`u bo`lganda, anga yoruq erkandur. Aning so`zydurkim, ul Tengri haqqiki, Abu Abdullohni yaratibdurki, Tengri agar mendin shahvat ma`unatin olsa, manga andin yaxshiroqdurkim, aytsakim, behishtga kir! Bu ham ul so`zdurkim, Amir ul-mo`minin Aly k. v. debdurkim, agar meni behishtga kirmak bila masjidga kirmak orasida muxtor qilsa, men masjidga kirarmen. Abu Abdulloh debdurkim,, [amallarning afzali – vaqtni ahkomlarga muvofiq o`tkazmoqdir} Va ham ul debdurki, dunyodin munsifroq ko`rmadim. Agar anga xidmat qilsang, ul ham sanga xidmat qilur va agar tarkin tutib, sidq bila Tengri qullig`ig`a mashg`ul bo`lsang, aning sharridin emin bo`lursen, ya`ni ul sening tarkingni tutar.

        94.   Abu Abdulloh Nebojny r. t.
        Oti Sa`d b. Yaziddur va Zunnun Misriy aqronidindur va Ahmad Abil Havoriy ustodlaridin. Ul debdurki, [adab–himmatlilarning ziynatidur]¹.
        Va ham ul debdurki, [har bir narsaning vazifasi bor, dinning vazifasi adabdur]².

        95.   Abu Abdulloh Antokiy – q. t. s.
        Oti Ahmad b. Osim Antokiydur va qavmning a`yonu sodotidindur. Shariat ilmig`a olim, qudamoyi mashoyix bila suhbat tutubdur! Va tobiin atbo`ig`a musharraf bo`lubdur. Bishr Hofiy va Sariy Saqatiy aqronidin ermish va Horis Muhosibiyning muridi va Fuzayl Ayoz suhbatig`a yetibdur. Shayx ul-islom debdurki, anga hech kishining hech ishidin hargiz hasad bo`lmaydur, Illo orifona ma`rifatdin, yo`q tasdiqi ma`rifatdin.
        Shayx Abu Ali Daqqoq debdurki [rasmiy ma`rifat yozgi yomg`irga o`xshaydi: na bemorga shifo beradi va na chanqoqni qondiradi]¹.
        Va ham Antokiy debdur, [faqrning manfaatlirog`i u bilan ziynatlanganing va u bilan rozi bo`lganing]².
        Faqrning nofe`rog`i uldurkim, sen oning bila mutajammil bo`lg`aysen va onga rozi, ya`ni xalqning kamoli asbobning isbotidadur va faqr jamoli asbobi nafyi va musabbib isbotida va anga ruju`da va rizo aning ahkomig`a. Negakim, faqr sababi – naqddur va g`ino sababi–vujud va sababsiz Haq biladir va sababliq o`zi bilan. Bas, sabab hijob mahalli bo`lg`ay va besabablig` kashf mahalli.
        Va ikki jahon jamoli kashfu rizodur va olam noxushlig`i hijobu saxatda va bu vozih bayonidur, faqrning g`inog`a tafzilining, vallohu a`lam.

        96.   Mumshod Dinavariy q. s.
        Uchunchi tabaqadindur. Iroq mashoyixining buzurglari va javonmardlaridindur. Yahyo Jallo va kibori mashoyix bila suhbat tutubdur. Va Junayd va Ruvaym va Nuriy q. s. aqronidin ermish. Debdurlarki, ikki yuz to`qson to`qqizda dunyodin o`tubdur. Ul debdurki,
        Haq s. t. orifqa sirrida bir ko`zgu beribdurki, har qachon ul ko`zguga boqsa, ani ko`rgay. Shayx ul-islom debdurki, anga mo`min ko`nglida bir yerdurki, andin o`zga onda yetmas, chun tafriqaga qolgay, ul yerga bozgasht qilsa, osoyish topqay. Mumshod debdurkim, qirq yildurkim, behishtni va har ne andadur manga arz qiladurlar, ko`z uchini ul yon oriyat bila solmaymen. Shayx ul-islom debdurkim, aning suhbat va huzurida aning g`ayrig`a boqmoq anga shirkdur. Va Tengri taolo Paig`ambarig`a s. a. v. dedikim, [(Payg`ambarning) ko`zi (o`ngu. so`lga) og`gani ham yo`q, o`z haddidan oshgani ham yo`q. Olloh deb ayt, so`ngra ularni tark et]¹. Va ham Mumshod debdurki, har kim aning do`stlaridin biriga qilg`ay kiyna, uqubat anga ul bo`lg`ayki, ulcha ul do`stiga beribdur, hargiz ul munkirga bermag`ay. Va ham ul debdurki, [Muridga lozim bo`lgan adablar: mashoyixlarni hurmat qilish, birodarlarga xizmat qilish, sabablardan qutilish va shariat odoblarini saqlash]².

        97.   Hasan b. Ali Musuhiy q. t. s.
        Kuniyati Abu Alidur. Debdurlarki, Junayd va Abu Hamzaning ustodlaridindur va alarning aqronidin xud bor. [Sariy Saqatnyning kibor ashoblaridin]¹. Junayd debdurki, Hasan Musuhiyg`a bir nima dedim unsdin. Dedikim, agar xalq bir yo`li o`lsalar, mening ko`nglimga malolat kelmas va vahshat yuzlanmas. Lisammun al-Muhibb: [Ey nafsim, o`zga narsalarday voz kechib, Haq bilan bo`l! Chunki hayot, ayshu ishrat u bilan ulfat bo`lish va tasalli topishdir]².

        98.   Ahmad b. Ibrohim Musuhiy q. t. s.
        Aning kuniyati ham Abu Alidur. Bag`dod mashoyixining ajillasidindur. Va Sariy Saqatiy bila suhbat tutubdur va andin hikoyat aytur va rivoyat qilur va Hasan Musuhiydin ham. Va debdurlarki, ul bir ko`nglak va bir rido, bir na`l bila har yil haj qilur erdi, rikva va ko`za ko`tarmas erdi, andin o`zgaki bir olma olur erdi. Bag`doddin Makkagacha ani islab o`tkarur erdi. Ul debdurki, [Allohu taolo bandasiga so`ramagan narsasini bersayu u rad qilsa, Alloh bandani rad etganiga monand boshqa bir narsaga muhtoj etib, uni tilovchi qilib qo`yadi]¹.

        99. Ruvaym r. t.
Ikkinchi tabaqadindur va kuniyati Abu Muhammaddur. Va Abu Bakr va Abulhasayn va Abu Shaybon ham debdurlar. Bag`dodning mashoyixining kiboridindur. Faqih erdi, Dovud Isfahoniy mazhabida. Shayx ul-islom debdurki, ul o`zin Junaydning shogirdi ko`rguzur erdi, ammo aning yoronlaridindur va andin uluq. Va Abu Abdulloh Xafif q s. debdurki, hargiz ko`zum kishi ko`rmaydurki, tavhidda so`z aytqoy, andoqki, (Ruvaymdan tasavvuf haqida so`radilar. Aytdi: Mutasavvif biror narsani o`ziniki deb bilmaydi va hech kim unga egalik qilolmaydi. Va yana aytdi: Tasavvuf ikki narsaning birini ikkinchisidan ortiq ko`rmaslikdir]¹. Va debdurlarki, Ruvaym umrining oxirida o`zin dunyo ahli orasida yashirdi, ammo ul shug`l ani mashg`ul qilmadi. Junayd debdurki, biz forig`i mashg`ulbiz va Ruvaym mashg`uli forig`. «Futuhot»da mazkurdurkim, Ruvaym dediki, [kimki, so`fiylar bilan birga o`tirib, ularning haq deb bilgan narsasiga qarshi chiqsa, Allohu taolo uning qalbidan iymon nurini tortib oladi]². Abu Abdulloh Xafif aning xidma tig`a bordi, qayturda Ruvaym ilgin aning egniga qo`yub dedikim, ey o`g`ul, bu ish jon fido qilmoqdur, zinhor so`fiyaning turrahotig`a mashg`ul bo`lmag`aysen. Shayx ul-islom debdurki, jon fido qilmoq ul ermaskim, g`azog`a borgaysen, to seni o`lturgaylar, uldurki, Haq taolo bila jon uchun munozaat qilmag`aysen. Jon va ko`ngul va boshni aning yo`lida qo`yg`aysen va hanuz o`zingni muqassir bilg`aysen, yo`qki, oz ranjki ondin sanga yetushsa, shikoyat qilg`aysen.
        Birav Ruvaymdin so`rdikim, [ahvoling qanday?]³. Ul dediki, [kimniki, dini – hoyu-havas, himmati – dunyo bo`lib, o`zi–solih taqvodor va pokiza oriflardan bo`lmasa, uning holi qanday bo`lishi mumkin?]⁴.
        Shayx ul-islom Xarrozdin so`ngra Ruvaymni tutubdur va andin so`ngra Junayd bila Nuriyni.

        100. Yusuf b. Husayn Roziy q. s.
        Ikkinchi tabaqadindur. Kuniyati Abu Ya`qub. Ray va Jibolning shayxi erdi. Uz zamonida bu toifag`a imom va tariqi malomat tavrida erdi. Xalqni o`zidin mutanaffir qilmoq va elning qabulin o`zidin buzmoqda tlohir erdi. Zunnun Misriy shogirdidur va Abu Turob Naxshabiy va Yahyo Ma`oz Roziy bila suhbat tutubdur va Abu Said Xarroz bila safarda rafiqlik qilibtur va arolarida Junayd bila mukotabot voqe`dur. Uch yuz uchda yo to`rtda dunyodin o`tubdur. Utar chog`da dedi: Ilohi, xalqni sanga dalolat qildim jahd bila va o`zumga qila olgancha, jafo qildim.Saning uchun. Meni bulardin biriga bag`ishla.
        Utgandin so`ngra bu toifadin birov oni voqe`da ko`rub, holin so`rdi. Dedikim, Haq taolo manga ayttikim, ul so`zni yana ayt! Aytqondin so`ngra ayttikim, sani sanga bag`ishladim va o`zi va oning orosida vosi-ta kelturmadnkim, oning bila bu toifa orasida vasila ra vosita o`zi-o`qdir.
        Yusuf b. Husaynning so`zidurkim, [barcha yaxshiliklar uyiing ichkarisida, uning kaliti tavozu`dir. Barcha yomonliklar ham uy ichkarisida. Uning kaliti, esa, takabburlikdir]¹.
        Bu faqir o`zum bu naqlni koshifi ulumi rabboniy Mavlono Muhammad Tabodgoniy q. s.dan eshittimkim, Nishoburda so`fiy bor ermish. Zohidki, safoyi vaqti onga dast bergay ermish. Bir do`sti bor ermish, bozurgon va ul bir safarga mutavajjih ermish. Ammo bir turkiyasi bor ermish, jamilakim, oni o`zi bila elta olmas ermish va shaharda dog`i qo`yarda hech yerga e`timodi yo`q ermish. Ul so`fiyni mu`tamad deb, oning qoshida amonat topshurub, safarga bormish. Ul so`fiy oni ko`rgach, volih bo`lib, alqissa safoyi vaqtin barbod bermish. Bu xusronzadaliqdin nodim bo`lib, tavba qilib, mashoyix xizmatig`a borib, o`z dardin aytib, iturgonining ilojin tilamish. Borcha muttafiq o`tmishlarkim, bizing ilgimizdin kelmas. Magar imom Yusuf b. Husayn Roziy bu ishga iloj qilg`ay. Ul so`fiy Yusuf b. Husayn xizmatig`a Rayg`a borurdin o`zga chora topmamish. Rayg`a borib, imomni har kimdinki, so`rmish va so`ramish, javob bermishlarki, ul kofur va ul zindiq bila ne ishing bor? Alqissa, bir buzuqda imomni topmishkim, parishon zohir bila sochi, tirnog`i yitilgan, chopon kiyib, saru po barahna qibla sari mutavajjix. Qur`on o`qub, o`lturub ermish. Muborak nazari so`fiyg`a tushgach, iturgon safoyi vaqti ko`ngliga yuzlanmish. Yugurub, imomking ayog`ig`a tushub, savol qilmishki, sanga tengri mundoq biyik martaba beribdur. Sen nechuk o`zungni mundoq jununi besaru polikka solibsanki, seni tilab ko`rsalar, Ray ahli kofuru zindiq bila ta`bir qilurlar. Imom javob bermishkim, ul jihatdin bu oshuftalig`ni ixtiyor qilibmanki, bozurgon mani yaxshi amin kishi sog`inib, kanizagin kelturub, manga amonat topshurmag`oy. So`fiy xijil bo`lib, yuzin yerga qo`yub, savol qilg`onidin istig`for qilib, Nishoburg`a yonmish, vallohu a`lam.