200. Abulhasan b. Sha`ra r. t.
Oti Amr b. Usmon b. Hakim Sha`radur. Sufiylarning mashoyixidindur. Shayx Abu Said Moliniy ani arba`inida kelturubdurki, Misr mashoyixidin erdi. Derlarki, aning qabridin Qur`on o`qumoqning unin eshiturlar. Har kishi aning ziyoratig`a borsa erdi, eshitur erdi. Vallohu taolo a`lam.
201. Abu Homid Asvad Ma`ruf Zanjiy. r. t.
Abu Ali Rudboriyning ustodlaridindur. Abulhasan Muzayynn debdurkim, Shayx Homid Asvad Zanjiy o`ttuz yil masjidi Haramda erdi. Ka`ba o`trusida o`lturdikim, tashqari chiqmadi, magar tahorat uchun. Va hech kishi aning nima yeganin ko`rmaydur va ichkanin ham, Abu Homidqa har qachon vajd yetishsa erdi, rangi oqarurerdi, chun ul vajd taskin topsa, yana ham ul rangiga borur erdi.
202. Ibrohim b. Dovud Qassor Riqqiy r. t.
Ikkinchi tabaqadindur. Kuniyati, Abu Ishoq. Shom mashoyixining ajillasidindur. Junayd va Abu Abdulloh Jalloning aqronidindur. Umri uzoqqa tortti, uchunchi tabaqag`a yetti. Va Shayx Sulamiy ani o`z bitigan tabaqotda uchunchi tabaqada bitibdur. Uch yuz yigirma yettida dunyodin bordi. Zunnun suhbatiga yetib erdi. Shayx ul-islom debdurki, ul o`ttuz yil bir safar qildi, to inkor ahlining ko`nglin bu toifa bila tuzatgay. Ul beandomlig`laru beboklig`larkym alardin zohir bo`lur erdi, barchasin salohga kelturdi. Ko`r, ne javonmardlig` bo`lg`aykim, umrini sufiy hurmatini tilamakka iysor qilg`ay. [Islom va tariqatdagi xizmatlari uchun Alloh unga eng yaxshi ajru mukofotlar bersin!]1.
Ibrohim Qassor debdurki, [har bir insonning qiymati himmatiga ko`radir. Agar himmaty dunyo bo`lsa, uning qiymati yo`q. Agar himmati Allohning roziligi bo`lsa, uning qiymati nihoyasini tasavvur qilish va undan voqif bo`lish mumkin emas]2.
Ibrohim Qassor debdurki, sanga dunyodin ikki nima basdur: bir faqirning suhbati va avliyoullohdin bir valining xizmati. Va ham debdurki, [kimki, Allohdan boshqa narsa bilan aziz bo`lsa, albatta u azizligida xordir]3.
203. Abu Ja`far Haffor r.
Junaydning ashobidindur. [Junayd bila qariyb tengdosh. Odamlar uni Junaydning qarindoshlaridan, o`zi esa do`stlaridan hisoblaydi] Shayx ul-islom dedikim, Junayd debdurki, yigitligimda Bag`dodda kezar erdim. Bir buzuqqa kirdim, ko`rdumki, Shayx Ja`far Haffor Bag`dodiy o`lturubdur. Ranjur bo`ldumki, anga karohiyat yetmish bo`lg`ay, xijolat yuzidin dedim: Ey Shayx, bir so`z ayt, to yonay! Dedi: ne so`z aytan? Dedim anga: yo`l nechukdur? Dedi: bashorat bo`lsun sangakim, ulsanga xaridor bo`lmasa erdi, sen anga xaridor bo`lmas erding va agar sendin anga keraklik bo`lmasa erdi, sen andin so`rmas erding.
204. Abu Ja`far Sumoniy q. t. s.
Shayx ul-islom debdurkim, ul bu toifadindur. Ul debdurkim, [do`sting seni gunohlardan qo`rqitadi, Rafiqing aybingni ko`rsatadi. Birodaring shunday kishikim, sani g`aybni biluvchi zotga yo`naltiradi]1.
205. Abu Ja`far Saydaloniy r. t.
Abulhasan Soyig` Dinovariyning ustodidur va Junayd va Abulabbos Ato q. s. ning aqroni. Makkada mujovir erdi va Misrda dunyodin o`tti va qabri Zaqqoq Misriyning yonidadur. Abu Said Harroz q. s. bila suh-bat tutubdur va Ibn. ul-Arabinning ustodlaridindur. Shayx ul-islom debdurki, Abulhasan Soyig` Dshgavariy dedikim, mening ustodim Abu Ja`far Saydaloniy dedikim; avvali ibodatimda Hazrat Risolat s. a. v. ni tush ko`rdumki, o`lturubdur. Va bu toifadin bir jamoat, mashoyix ul Hazratning tegrasida o`lturubdurlar. Nogoh osmondin bir farishta indi va ilgida bir tasht va bir oftoba. Va ul Hazratning muborak iligida suv quydi. Va birin-birin mashoyix ilgiga ham quydi va iliglarni. yuvdilar. Chu manga yetti, dedilarki, ul bu toifadin emas. Ul farishta tashtni ko`tardi va ketti. Men ayttim: Yo Rasululloh, men agarchi bu toifadin emasman, ammo sanga zohirdurki, bularning do`stlarimen. Mustafo s. a. v. dediki, har kim bularni sevar, bulardindur. Bas ul malak kelib, mening ham ilgimga suv quydi va ilgimni yuvdum. Filhaqiqa mosivallohdin ul Hazrat s. a. v. mening sari boqib tabassum qilib dedikim, chun. bizni sevarsen, bizing bilasen!
206. Abu Ja`far Ahmad b. Hamdon b. Ali b, Sinon r. t.
Uchunchi tabaqadindur, Nushoburdindur. Abu Usmon Hiriy bila suhbat tutubdir va Abu Hafs Haddodni ko`rubdur va uch yuz o`n birda dunyodin o`tubdur. Ul debdurki, (itoatkorlarning toatlaridan kibrlanib, osiylarga takabburlik qilishlari osiylarning gunohlaridan yomonroq va zararliroq]1.
Va ham ul debdurki, [kishining chiroyi – so`zining go`zalligida, kamoli esa fe`lining to`g`riligida]2.
Va ham ul debdurki, [Haqqa bog`langan kishining haqiqiy alomati – Allohdan qaytadigan narsalarga chalg`imasligidir]3.
207. Abu Ja`far Farg`oniy r. t.
Oti Muhammad Abdullohdur. Ul debdurki. [Tilning takallumi da`vo qiladi, qalbning tavakkuli ma`no beradi]1. Shayx ul-islom debdurki, Abu Abdulloh Boqu dedikim, Abu Ja`far Farg`onin Abu Usmon Hiriy-ning xodimidur.
Bir kun Nishoburda oning rikobida borur erdi.. Yeg`nn yog`ib erdi va yer balchuq erdi. Abu Ja`farnish; ko`adlida shayxidin kechxiki, ul otlig` ne bilgayki, maning holim.bu bolchuqda nechukdur? Lahza o`tmadiki, shayx otdin tushti, dog`i Abu Ja`farg`a ayttiki, kel, bu otni min! Abu Ja`far istig`for qildikim, nechuk andog` bo`lg`ay?
Shayx xohiy naxohiy hukm qildi. Dog`i oni otqa mindurdi. Va g`oshiyani egniga solib, oning jilovida bordi. Abu Ja`far xyjil bo`lub, otdin tushdi. Shayx dedi, ey Farg`oniy, sen otlig`, men olingda yayog` yururda holing ne erdi? Dedi: Ey shayx, so`rmag`il. Shayx dedi: men ham otlig` sen olimda yayog` yururda menga ul hol erdi. Bu ish bila oni adab qildi.
208. Abu Ja`far Somoniy r. t.
Ul debdurki, sayohatda Lubnon tog`iga tushtum. Anda jamoaty abdol yo`luqdilar. Alar xizmatida bir yigit erdi. Har oqshom bir miqdor giyohni pishurub, alar xizmatida keltirur erdi. Uch kun anda edim, alarga hol bu erdi. To`rtinchi kun dedilarkim, bizing maoshimizni ko`rdung, sen bizing bila o`tkara olmassen, borg`il! Manga xayr duosi qildilar va alardin ayrildim. Necha vaqtdin so`ngra Bag`dodqa tushtum, ul nigitni bozorda ko`rdumki, dallollik qilur erdi. Taassub qildimkn, ul bo`lg`aymu? Tahqiq qildim, ul erdi. Ul ish kayfiyatin so`rdum. Dedikim, bir kun biryon balig` pushurub, qismat chog`ida yaxshiroq qismni o`z qoshimda qo`ndum. Bu yerga tushtum va bu holgakim ko`rarsen, qoldim.
209. Abu Ja`far Haddod r. t.
Shayx ul-islom debdurki, Abu Ja`far Haddod ikkidur: biri sag`ir va biri kabir. Kabir bag`dodlig`dur va Junand va Ruvaym q. s. aqronidin. Va Abu Ja`far b. Bukayr Haddod Sag`ir Misrdindur va Kabiriing as-hobidindur. Ibn Ato bila suhbat tutubdur va shogirdlig` qilibdur. Va Abu Turob Naxshabiyni ko`rubdur va suhbat ham tutubdur. Shayx ul-islom debdurki, Abu Ja`far Haddod o`n yetti yil Misrda temurchilik qilib, aning muzdidin hech nima o`z nafsiga tasarruf qilmas erdi va fuqarog`a nafaqa qilur erdi. Oqshom necha eshikdin savol qilib iftor qilur erdi. Ul debdurkd. (qachonki, faqirning to`nida faqirlik alomatini ko`rsang, uning najot topishiga umid qilma]1.
210. Abu Ja`far Mu`oz Misriy r. t.
Abu Hasan Sirvoniy Sag`irning ustodidur. U debdurki, Abu Ja`far Haddod va Abu Abdulloh Barqiy ikkalasi Misrda erdilar. So`rdumki, tasavvuf nedur? Ikkalasi dedilarki, tasavvuf aning asaridurki, yerda goh oshkora qilur va goh pinhon. Shayx ul-islom debdurki, agar ming nil umr ko`rsang, bu bobda mundin yaxshiroq so`z maxluqdin eshitmagungdir. Yeru ko`k va barcha sanoyi`in oshkora ko`rguzdi, hech qaysida oncha oshkora emaski, aning do`stlari ko`zida! Aning do`stlarin tilamak va alar ziyorati uchun sanru safar qilmoq muning uchundur.
211. Abu Abdulloh Barqiy r. t.
Misrning kibori mashayixidindur. Shayx ul-islom dedikim, Abu Ali Kotib Abu Usmon Mag`ribiyg`a dedikim, Abu Abdulloh Barqiy bemor erdi, aning uchun bir dam suv kelturdilar, ichmadi va dedikim, mamolikda hodisa turibdur, to ma`lum qilmag`aymenki, nedur, ichmagaymen. Un uch kun hech nima yemadi va ichmadi to xabar keldikim, Qaromita Haramg`a kelibdurlar va xalqni qatl qilibdurlar va Hajar ul-asvodni ushatubdurlar, andin so`ng nima yedi va ichdi.
212. Abu Ja`far Majzum r. s.
Abulabbos Atoning aqronidindur. Ro`zgorining g`avsi erdi va g`avs yashirundur, yo xayrda, yo sharrda. Ibn Hafif .debdurkim, Abulhusayn Darroj dedikim, Makka safarida manga rafiqlar nnqoridin malolat bo`ldi. Baridin ayrilib, muqarrar qildnmkim, yolg`iz borg`aymen. Chun Qodisiya masjidig`a yettim, anda pire ko`rdum – majzum va anga azim baloe zohir. Manga salom berib dedikim. Ey Abulhusayn, hajga ozimsen? Karohiyat bila ledim: Bale! Dedi: hamroh kerak? Uzumga dedimki, sahih hamrohlardin ayrildim, bu nav` ma`yubqa «yo`luqgum, tiyralik yuzidin. Dedim: yo`q! Dedi: hamrohlig` qil! Dedim, vallohki, qilmag`umdur. Dedi: Ey Abulhusayn! [Allohu taolo zayfga shunday ma`naviy quvvat beradiki, kuchli kishi taajjubga tushadi]1. Dedim: andoqdur va g`oyati inkor bila azimat qildim. Chun manzilga yettim, ani ko`rdum, farog`at va huzur bila o`lturubdur. Manga boqib dedikim, [Allohu taolo zaifga shunday ma`naviy quvvat beradiki, kuchli kishi taajjubga tushadi]2. G`oyati kuduratimdin hech nima demay o`ttum, ammo ko`nglumda aning saridin taraddude va vasvose paydo bo`ldi. Chun sahar yana bir manzilg`a yetib, masjidg`a namoz uchun kirdim, ko`rdumki, munda ham farog`at bila o`lturubdur. Yana manga boqib ayttiki, [Allohu taolo zaifga shunday ma`naviy quvvat beradiki kuch-li kishi taajjubga tushadi]3. Ilayida tufroqqa tushtum va ayttimki, Tengri va sanga uzr taqsir qo`larmen. Dedi: maqsudung nedur? Dedimki, xato qildim. hamrohlig`ing maqsudumdur. Dedikim, sen hamroh qil-masingg`a ont ichting, manga sening ontingni yolg`on qilurg`a karohiyat kelur. Dedim: bas, andoq qilki, har manzilda seni ko`rgaymen. Qabul qildi, yo`l ranji va ochlig` mendin zoyil bo`ldi va hech anduhu taraddud manga qilmadi, andin o`zgakim, botroq manzilg`a yetgaymen va ani ko`rgaymen. Chun Makkaga yetishtim, mashoyix xizmatida ul holimni ayttim, Shayx Abubakr Kattoniy va Shayx Abulhasan Muzayyin q. s. ayttilarkim, ey faqir, ul Shayx Abu Ja`far Majzumdur va biz o`ttuz: yildur, aning diydori orzusidadurbiz. Agar yana ko`rsang, bizga xabar qilg`il! Har qachonkim ko`rdum, aning diydori shavqi meni andog` mash`uf qildikim, alarg`a. xabar qila olmadim. So`nggi qatla ko`rganda iltimos qildimkim, meni bir duo qil! Dedi: sen duo qil, men «omin» deyman! Uch duo qildim va ul «omin» dedi. Biri bu erdikim, Xudoyo mening ro`zimni kundinkunga yetkur! Va mo`stajob bo`ldi va yillardurki, manga hargiz bir kech o`tmaydurkn, tonglag`i ro`zim mavjud bo`lmamish? bo`lg`ay.
Yana bir duom bu erdikim, faqru darveshlikni ko`nglumg`a mahbub qil! Va holo hech nima bila oncha muhabbatim yo`qdurki, faqru darveshlik bila!
Va yana biri bu erdikim, meni bu toifa bila mash– hur qil! Umidim uldurki, bu ham mustajob bo`lmish bo`lg`ay. Shayx ul-islom debdurki, hech kimga haqorat. ko`zi bila boqmangki, aning do`st.lari yashurun bo`lg`aylar. Agar basiratu farosat bila bu toifag`a boqmasang o`zungg`a sitam qilmish bo`lg`aysen. Shayx Abulhasan Xaraqoniy q. s. debdurki, chun amonat el orasidin chiqti, ul do`stlarin eldin pinhon qildi. Va debdurki, mek kim bo`lg`aymenkim, seni sevgaymen, do`stlaringni se-varmen.
213. Shayx Abu Ja`far Domg`oniy q. s.
Bu toifadin birov debdurki, Madinada erdim, bir ulug` boshlig` ajame ko`rdumki, Hazrat Risolat s. a. .v. vido`e qiladur. Chun forig` bo`lub chiqti, aning so`ngg`icha bordim, to Zul-Hulayfa masjidida namoz qildi va chiqti. Va men keynicha chiqtim. Meni ko`rdi va dedikimg ne tilaysen? Dedimkim, tilarmenki, sanga hamroh bo`lg`aymen. Ul man` qildi va men ilhoh qildim. Dediki, agar, albatta, kelursen qadamingni mening qadamim yeridin o`zga yerda qo`yma! Qabul qildim. Bu dastur bila borur erduk. Sahar chog`i Makkaga kirduk. Ul g`onib bo`ldi, men tavof qildim. Va Shayx Abubakr Kattoniy va jamoati mashoyix o`lturub erdilar, salom berdim so`rdilar: qaydin kelasen? Dedim: Madinadin. Dedilar, qachon chiqibsen? Dedim: o`tkan oqshom. Alar bir-biriga boqishtilar. Shayx Abubakr mendin so`rdiki, kim bila hamroh erding? Hamrohimning nishonalarin sharh qildim. Shayx dedikim: ul Shayx Abu Ja`far Domg`oniy va bu ish aning holi va martabasi janbida ozdur. Va manga dedikim, ey farzand, bildimki, bu sening holing zmas. Va so`rdimkim, yururda yerni qadamyng ostida nechuk mulohaza qilding? Dedimki, suv mavjidekki, kema ostyg`a kirgay.
214. Shayx Abulhusayn Varroq q. s.
Uchinchi tabaqadindur. Oti Muhammd b Sa`d Nishobur mashoyixidindur va Shayx Abu Usmon Hiriy q. s. ashobidindur. Uch yuz yigirmadin burunroq dunyodin o`tubdur. Ul debdurki, karam afvda uldurki, afv qilg`andin so`ngra mujrimning jinoyatin yod qilmag`aysen. Va ham ul debdurki, ko`ngul tirikligi ul han yodidurkim, hargiz o`lmas. Va debdurki, Haq taolo do`stlig`ining alomati aning do`stining mutobaatidur, ya`ni Rasul s. a. v.
215. Abulhusayn Darroj q. s.
Uchinchi tabaqadindur. Bag`dodlig`. Ibrohim Xavvos .q. s. ning xodimi erdi. Uch yuz yigirmada samo`da dunyodin o`tdi. Shayx Abu Amr Dimishqiy va Shayx Abu Imron Roziy bila suhbat tutubdur. Shayx ul-islom debdurki, Abulhusayn Darroj Bag`doddin Yusuf b. Husayn Rozing`a keldi. Ul so`rdiki, ne ishga kelding? Dedikim, sening ziyoratingg`a. Dedikim, agar yo`lda senga birov bir orasta saroy va bir jamila kanizak bersa erdi, senga mening ziyoratimdin mone` kelgaymu erdi? Dediki, bilmon. Tengri taolo meni bu ish bila imtihon qilmadi. Shayx ul-islom debdurki, yaxshi javob beribdur. Soyili xud bu savolni qilmasa kerak erdi.
216. Shayx Bukayr Darroj q. t. s.
Abulhusayn Darrojning qardoshidur. Bag`dodda bo`lur erdi. Abulhusayndin fozilroq va zohidroq va ulug`roq. Ul debdurki, to men bu yo`lga kiribmen, hargiz fosid xotir ko`nglumga kirmaydur.
217. Shayx Abulhusayn Salomiy q. s.
Shayx ul-islom debdurki, buzurg kishi erdi va sohibi tarix erdi. Ul debdurki, Iso Mavsilt! Rohib erdi. Ul debdurki, musulmonlarg`a bir oyat indi, andin so`ngra bilmonki, Haq s. t. ga nechuk ozor yetkurganlar.
[Uch kishining o`zaro shivir-shivirlari bo`lsa, albatta. U zot ularning to`rtinchisidir]1.
218. Abulhusayn MoLikii q. s.
Oti Ahmad b. Said Molikiydur. Bag`dodyaig`dur. fasih erkandur va Junayd va Nuriy q. s. bila va ul tabaqadag`ilar bila suhbat tutubdur. Tarsusda bo`lur ermish va anda dunyodin o`tubdur.
219. Abulhusayn Hoshimiy q. s.
Ul debdurki, Junayddin so`rdilarki, ko`ngul qachon xush bo`lg`ay? Dedi, har vaqtki, ul ko`ngulda bo`lg`ay.
220. Shayx Abubakr Vositiy q. t. s.
Oti Muhammad b. Musodur. [Ibni Farg`oniy r. deb tannlgan edi]1. Junayd va Nuriyning ashobining qudamosidindur. Va qavmning ulamo va mashoyixidindur. Tasavvuf usulida hech kim andoq so`z aytmandur. Usul va ulumi zohirda olim ermish. Shayx ul-islom debdurkim, ul tavhid imomidur va mashriq imomi ishorat ilmida. Ul yigitlikda Iroqdin keldi va anda aningso`zi ozdur. Va Marvga keldi va dedi: shahrdin shahrg`a kezarmen, bir eshitib, anglag`uchining orzusida! Dedilar: Marvda nedin qaror tuttung? Dedikim, anyng elin tezfahmroq ko`rdum. Ham Marvda uch yuz yigirmadin burun dunyodin o`tubdur. Qabri anda o`qdur, Shayx Abulhusayn Nurit! yonida. Shayx ul-islom debdurki, uch kishidurkim, biriga quni boqarmen va biriga boqarmen va biriga yuqori boqarmen. Yahyo Mu`oz Roziyg`a quni boqarman va Nasrobodiyga boqarman va Vositnyg`a yuqori boqarmen! Shayx ul-islom debdurki, Xurosonda hech kishidin bu tavhid kelmadikim, Vosntiydin keldi. Ul debdurkim, men va ul va ul va men va mening kirdornm va aning podoshi va mening duom va aning ijobati barcha ikkilikdur. Shayx ul-islom debdurki, Vositing`a bir ustod erdi va bir shogird. Ustod Junayd erdi va shogird Abulabbos Sayyorsh! Va Junaydning Vositiyg`a nomasi bor va bu nav` bitibdurkim, [Bismillohir rahmonir rahim. Senga Allohning salomi, rahmati va baraqoti bo`lsin, ey Abubakr! Alloh bizlarga va senga ofiyat bersin!]2 Oxirida debdurki, ulamo va hukamo Tengri taolodin xalqqa rahmatdur. So`zungda andoq qilki, xalqqa rahmat bo`lg`aysen va o`zungga balo. Uz holingdin chiq va alar holyg`a bo`lki, alarga so`z aytursen, alarning toqat va holati qadarida alarg`a so`z ayt va xitob ul mavze`ga qilkim, alarni anda toparsen. [Bu so`z sen va ular uchun eng yetukdir va ularga pand-nasihat qilib, o`zlari haqida yetuk so`zlarni ayting!]3 Shayx ul-islom debdurki, Junayd bildikim, Vositiy el xurdi holig`a so`zaytmas, balki ham inchka va ham biyik ayturki, el andin bahra topmaslar, anga rifqu rahmat sari dalolat qildi.
221. Abubakr Zaqqoqi Kabir q. t. s.
Shayx ul-islom ani uchunni tabaqadin tutubdur. Va oti Ahmad Nasrdur, Misrliq. Va Abubakr Zaqqoqi Sag`irning ustodidur va Abubakr Duqqining ham Junaydning ashobi va aqronidin erdi. Cho`n Zaqqoqi Kabir dunyodin o`tti, Shayx Abubakr Kattoniy dedikim, [Misrga kirish uchun fuqaroning hujjati kesildi]1. Ul debdurki, [bu yo`lning qiymati inson ruhidir]2. Va aning so`zidurki, bu so`zlar biravga shoyistadurki, yillar Tengri taolo uchun mazbalalarni joni bila supurmish bo`lg`ay.
222. Abubakr Zaqqoqi Sag`ir q. s.
Shayx ul-islom debdurki, ul bag`dodlig`dur. Zaqqoqi Kabiriing shogirdidur. Ul hadisqa mashg`ul erdi, so`ngra bu toifa tariqig`a kirdi. Bir ko`zi bor erdi. Abubakr Roziy debdurki, andin ko`zining zoe` bo`lgani jihatin so`rdum. Dedi: bodiyag`a kirdim, tavakkul bila. Dedim: manozil ahli iligidin hech nima yemayin. Vara`din, ochliqdin bir ko`zum nriyub yuzumga oqdi. Ul debdurki, qirq yildurki, Junayddin fanoda bir so`z: zshitibmen, hanuz aning choshnisi jonimdadur.
223. Shayx Abubakr Kattoniy q. t. s.
To`rtinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Ali b. Ja`far Bag`dodiy Kattoniydur. Junayd ashobidindur. Va yillar Makkada mujovir erdi. Anda uch yuz iigirma ikkida dunyodin o`tti, ul yilki, Abdulvohid Isfahoniyki, kuniyati Abulg`aribdur, Tarsusda o`tti. Murta`ish debdurki, Kattoniy Haramning charog`idur. Kattoniy so`zidurkim, [so`filar zohirda qul, botinda, hurdirlar]1
Shayx ul-islom debdurki, ul Xizr a. s. ning musohibi erdi. Xizr anga debdurki, yo Abubakr, bu toifadin barchasi meni tanirlar va men ba`zini taniyman. Ul debdurki, Xizr bu so`z isbotig`a ayttikim, Yamanda Safo masjidida xalq Abdurrazzoq qoshida hadis o`qurlar erdi va masjid go`shasida bir yigit boshin xirqa yoqasig`a tortib erdi. Men anga dedimki, Abdurrazzoq hadis aytadur, xalq eshitadur, sen dagi nechun majlisg`a borib eshitmaysen? Ul dediki, men munda Razzoqdin eshitadurmen, sen meni Abdurrazzoqqa dalolat qilursen. Men dedim, agar chin aytasen, meni aytki, kimdurmen? Dedi, Xizr. Va yana boshin xirqag`a tortti. Shayx ul-islom dediki, andoqki, botinda Razzoqdin eshitadur erdi, agar zohirda Abdurrazzoqdin eshitsa, zarifroq bo`lg`ay erdiki, qavmdin alar ulug`roqdurlarkim, zohirlari avom zohiridek bo`lg`ay va botinlari xos botini dekkim, shariat tang`adur va haqiqat jong`a va sirg`a. Ham aning so`zidurkim [kimki ustozidan adab o`rgan-mabdi, u behudago`ydir]2. Ham ul debdurkim, [Dunyo uchun taning bilan, oxirat uchun qalbing bilai mashg`ul bo`l]3 Shayx Abubakr Roziy debdurki, Shayx Abubakr Kattoniy bir qorini ko`rdikim, oq bosh va oq soch bila savol qilib yurur erdi. Dedikim, [Bu odam yoshligida Alloh amrini xor qilganligi uchun Alloh uni qariligida xoru zor etdi]4. Shayx ul-islom debdurkim, Shayx Abubakr Kattoniyni Payg`ambar s. a. v. ning shogirdi debdurlar Baski, ul Hazratni tush ko`rar erdi va bilur erdiki, qayasi kecha yo qaysi kun tush ko`rgusidur. Andin mushkilot savol qilur erdi va ul Hazratdin so`rub, javobin topib, soyillarg`a javob aytur erdi. Bir qatla Mustafo s. a. v. anga ayttikim, har kishi har kun qirq bir qatla aytsaknm, «yo Hay, yo Qanyum, yo lo iloha illa anta» chum ko`ngillar o`lgay, aning ko`ngli o`lmagay. Shayx ul-islom dedikim, Shayx Abulqosim Dimishqiy dedi; Solimshshing ustodikim – Kattoniydin- so`rdumkn, Tasavvuf nedur? Dedikim, kaminasi ulkim, sen anglamag`aysen. Birav.Abuhafs q.s. din so`rdikim, tasavvuf nedur? Dedi: so`fiy hargiz so`rmag`anki, so`fiy kimdur Shayx ul-islom dedikim, bu ilm Tengrining asroridur va bu qavm sohibi asror, posbonning muluk rozi bila ne ishi bor?
224. Abubakr Ato Juhfiy q. t. s.
Shayx ul-islom debdurki, bir kun bir biyik yerda o`lturub erdim. Qo`rdumki, sayl kelur va bir amori keltirur va bir kishi ul amorida o`lturub biyik-biyik: ayturki: [Sening amru farmoningdaman, Allohim, sendan madad tilayman. Meni sel balosiga mubtalo qilgan bo`lsangda, uzoq vaqtlardan beri menga ofiyat berding]1. Va sayl eltur erdi ani daryog`acha va Juhfag`acha. Va Juhfa sayl mavzeidur. Va ani aning uchun Juhfa derlarki, sayl anda kirgay, har ne bo`lsa supurgay va eltgay.
225. Abubakr Saqqoq q. t. s.
Oti Muhammad b. Abdullohdur. Abusaid Xarroa q. s. ning sohibi. Ul debdurki, Abusaid Xarroz dediki, bir kun biyobonda borur erdim. Unga yaqin it, qo`ychilar itidin, manga hamla kelturdilar. Chun yetishdilar, muroqabag`a mashg`ul bo`ldim. Nogoh, bir oq it oralaridin chiqdi va alarg`a hamla qildi va alarni mendan yiroq surdi. Va ul itlar yiroq ketmaguncha mendin ayrilmadi. Chun alar tamom kettilar, ul g`oyib bo`ldi.
Va ham ul debdurki, Abusaid Xarroz dedikim, [Allohning zikri bilan bo`l! Agar holing quvvatli bo`lsa uning zikriga g`arq bo`lib ketasan. Alloh ham seni zikr qiladi]1. Shayx ul-islom dediki, «til zikr boshig`a bordi va zikr mazkur boshig`a».
226. Abubakr Shibliy q. t. s.
To`rtinchi tabaqadindir. Oti Ja`far b. Yunus. Va aning otasi otida muxolafatlar bor. Ammo Hazrat Maxdumiy q. s. dedilarki, qabri toshida Ja`far b. Yunus bitiklikdur. Shayx ul-islom dediki, ul misrlig`dur. Bag`dodg`a keldi va Xayr Nassoj majlisida tavba qildi Junaydning shogirdidur.Faqih erdi va majlis muzakkiri. Va Molik mazhabida erdi va «Muvatto»ni hifz qilib erdi: Otasi xalifaning sohib ul hijobi erdi. Va Sulamiy tabaqotida «Xurosoniyul-asl va Bag`dodul mavlid val-mansha`» bitilibdur, Junayd q. s. debdurki, [Abubakr Shibliyg`a boshqalarga nazar qilganingizdek. nazar qilmayg. Chunki u Alloh ko`zlaridan bir ko`zdir]1
Umri sakson yettiga yetishdi. Uch yuz o`ttiz to`rtda Zulhijja oyida dunyodin o`tti. Va ham Junayd debdurki, [xar bir qavmiing toji bor. Bu qavmning toji esa Shibliydir]2. Yigirma ikki qatla bemoristong`a tushti. Ul debdurky, [Hurriyat–qalb hurriyatidir, boshqa narsa emas]3.
Birav Shibliyg`a dedikim, meni duoe qil! Ul bu baytni o`qudikim,
b a y t:
[Bir vaqtlar odamlar mendan shafoat istardilar. Ajabo, ertaga Layli oldida meni shafoat qiluvchi bormi?]4 Anga dedilar: xush semizsen va muhabbatiki sen da`vo qilursen, taqozoe semizlik qilmas. Dedikim: [Qalbim ishqbozlik qildi, tanim bexabar qoldi. Agar xabardor bo`lganda semirmas edi!]5. Shibliy Abdurrahmon Xurosoniyg`a aytdi: [Ey xurvsonlik, Shibliydan o`zgani yolg`pz Alloh deganiii eshitdingmi? Xurosonlik antdi: Men biror kun Shibliyning Alloh deganini eshitmadim. Shibliy behush bo`lib yiqildi]6.
Abdurrahmon Xurosonin debdurki, birav Shibliy uyiga keldi va eshik qoqdi. Shibliy bosh-oyoq yalang eshik keyniga kelib so`rdiki, kimni tilansen? Dedi: Shibliyni. Shibliy dedikim, eshitmansenki, [Kofir bo`lib o`ldi. Alloh unga rahm qilmadi]7. Shayx ul-islom debdurki, nafsni debdur Shibliy bu oyat tafsiridakim, [mo`minlarga ayting, ko`zlarini to`ssinlar, avratlarini saqlasinlar]8. Va debdurki, [zohir ko`zni haromlardan, botin ko`zni zsa, Allohdan boshqasiga nazar solishdan saqlang!]9 Ul eshittikim, xiyor sotquchi qichqirib aytadurkim, {o`nta bodring bir tanga]10. Ul dag`i qichqirdi va dedikim, [o`ntasi bir tanga bo`lsa, savdong nima bo`ladi?]11. Shibliydin so`rdilarki, qaysi nima ajabroq? Dedi: Ul ko`ngulki, Tengri taolosini tanig`ay va onga osiy bo`lg`ay. Shibliyning xodimi Bakir Dinavariy debdurki, vafotig`a yaqin Shibliy dedikim, menga bir diram mazlimadur va necha ming diram oning sohibi uchun sadaqa beribman va hanuz ko`nglumga hech yuk andin og`irroq yo`qdur. Shibliy mavt marazidin bir juma kuni uzida xiffat ko`rdi. Bakirg`a dedikim, masjidga meni tegur! Ul qo`ldab elturda birav yo`luqdi. Shibliy de-liki, tongla bu kishi bila ishimiz bor. Bakir debdurki, namoz qilib kelgan oqshom Shibliy dunyodin o`tdi. Tonglasi menga dedilarki, falon mahallada bir solih bor. Aning g`usli uchun ul kishini kelturmak kerak. Ul kishining uyini topib, eshik qoqtim. Eshik keiniga kelib so`rdikim, Shiblin o`ldi? Men taajjub bila so`rdimki, qaydin bildingkim, Shibliy o`ldi? Ul-dedikim, ey nolon, ul qaydin bilib erdikim, bu kun maning bila ishi bor bo`lg`usidur. Eshik ochqoch ko`rdum, hamul kishi erliki, burunqi kun Shibliy deb erdiki, tongla aning bila ishimiz bor.
227. Abubakr b. Yazdonyor Urmaviy q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Oti Husayn b. Ali Yazdonyordur. Tasavvufda bir tariqaedurkim, anga maxsusdur. Mashoyixdan ba`zi anga inkor qilibdurlar. Olim ermish ulumi zohiriyda va ulumi muomalotu maorifda. Ham Shayx ul-islom debdurki, Abubakr Yazdonyor Haq s. t. ni tushda ko`rdi. Dedi: Yo Rab, bir hojatim bor. Javob eshittikim, ne hojating bor, andin ortuqki, sanga berdim? Ya`nn sufiylaraning dastbandidin qutqardim. Shayx ul-islom, debdurki, ko`rubmen bir yerda-kim, sufiylar dastbandi bitibdurki, [maholhol va botil lshorat]1. Sufiylar inkorida uzun qissasi bor. Va anda ashkoldur, buzurg kishidur, sohibi talbis zohirda va muhahqiq botinda. Ul debdurki, [farishtalar osmon qo`riqchilari, muhaddislar sunnat qo`riqchilari, so`filar Alloh qo`riqchilaridir]2. Va ham ul debdurki, [Ma`rifat – Allohu taoloning vahdoniyati bilan qalbning qaror topishidir]3. Va ham ul debdurki, [kimki, tavba qilsayu gunohni tark etmasa, Alloh taolo uni tavba qilishdan va o`ziga qaytishdan mahrum qilib qo`yadi]4.
228. Abubakr Saydaloniy q. t. s.
Mashoyixiing ajillasidyndur. Shibliy q. s. ni buzurg tutubdur. Forsdin erdi va Nishoburda vafot topti. Ul debdurki, Haq bila suhbat tutung va agar tuta olmasangiz ul kishi bila tutungki, ul Haq bila suhbat tutar, to aning suhbati barakoti sizni Haqqa yetkurgam. Hamul debdurki, so`zni hojat qadari bila ayting. Har ne hojatdin ortuqdur, andin ilik torting. Va ham ul debdurki, Tengri taolo bila ko`p bo`ling va xalq bila oz.
Aning muridlaridin biri debdurki, aning vafotidin so`ngra qabrig`a lavh yo`ndurub, qabri boshida qo`ydum. Buzdilar, yana qo`ndum, yana buzdilar. Yana mukarrar buish voqe` bo`ldi. Shayx Abu Ali Daqqoqdin munung sirrin so`rdum, dedi: ul dunyoda gumnomlig` ixtiyor qilib erdi, Haq s. t. ham ani pinhon asrar erdi. Sen tilarsenki, ani oshkor qilg`ansen, qachon muyassar bo`lur?
229. Abubakr Xabboz Bag`dodiy q. t. s.
Ul Jaririyning ustodlaridindur. Ul debdurki, (ahlu ayol–halol yo`l bilan shahvatlarni qondirish jazosidir] 1.
230. Abubakr b. Iso Mutavvi`iy q. t. s.
Abhardindur. Abubakr aqronidin va andin ulug`roq. Abubakr Tohir aning qoshig`a kirdi, ul naz` holatida erdi. Abubakr anga dedikim, [Allohga yaxshi gumonda bo`lgin!]1 Abubakr Iso ayttikim, meningdek kishi bila mundog` so`z degaylar, agar bizni qo`ysa, parastish qilg`aybiz, agar tilamasa, buyrug`ig`a bo`yin qo`yg`aybiz va borg`aybiz. Ul uch yuz beshda dunyodin o`tubdur.
231. Abubakr Tohir Abhariy q. t. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Oti Abdulloh b. Tohir b. Horis Toiy. Qo`histonning kibor mashoyixidindur. Shibliy q. s. aqronidin ermish. Olim va mutavarri`. Yusuf b. Husayn bila suhbat tutubdur va Muzaffar Kirmonshohiy bila rafiq bo`lubdur. Misrda Shayx Mu-hallab b. Ahmad b. Marzuq debdurkim, mashoyixdiy hech qaysining suhbatidin oning suhbaticha naf` topmadim. Uch yuz o`ttuz uchda dunyodin o`tubdur.
Shayx Abubakr Tohir bir kun bir bazzoz do`konidin o`tti va bazzozning o`g`li shayxning oshnosi erdi. Chun shayxni ko`rdi va aning so`ngicha bordi va bazzozkim do`koniga keldi, o`g`lin ko`rmadi. Ma`lum qilg`ondin so`ngra aning keynicha borib, noxushlug` bila o`g`lin shayx qoshidin do`konga kelturdi va shayx ul kecha tong otg`uncha ranjur erdi. Yana kun ul bazzozning eshigiga bordi va bir kanizak bor erdi. Uzi bila eltdi va bazzozni tashqari tiladi va dedikim, o`tgan kecha tong otg`uncha sening ta-rafingdin ranjim bor erdi. Dunyo molidin ushbu kanizakim bor. Agar qabul qilsang ul ranjym kaforatig`a sang`a berdim va agar qabul qilmasang, ozod qildim. Bazzoz shayxning ayog`ig`a tushub, dedikim, Ey shayx, men jurm qilib, sen uzr qulorsan? Shayx dedi: Rostkim, sen jurm qilibsen. Ammo mani bozxost qiladurlar. Ondin so`rdilarki, haqiqat nedur? Dedikim, barchasi ilmdur. Dedilar: ilm nedur? Dedikim, barchasi haqiqatdur. Ul debdurkim, [jam`–yig`ish, tafarruq–ayirish. Qachon jam` bo`lsang, Alloh dersan. Va agar ayrilsang, dunyoga nazar solasan]1.
232. Abubakr b. Abi Sa`don q. t. s.
To`rtunchi tabaqadindur Oti Ahmad b. Muhammad b. Abi Sa`don, Bag`dodlig`dur. Junayd q. s. ashobidin va Abu Ali Rudboriy aqronidin. Vaqt mashoyixidin olimroq. ermish bu toifa ilmida. Abulhasan Siddiq va Abulabbos Farg`oniy debdurlarki, bu kun bu toifadin zamonada qolmaydurlar, ikki kishidin o`zga: Abubakr b. Abi Sa`dondin o`zga Iroqda va Abu Ali Rudboriydin o`zga Misrda. Ul debdurki, har kim so`fiylar bila suhbat tutsa, kerakkim, anga nafs bo`lmag`an va ko`ngul bo`lmag`ay va mulk bo`lmag`ayki, har nimaga asbobdin boqsa, o`z maqsadig`a bo`lug`din tushkay va anga yetmagay.
Va ham debdurki [so`fiysifat va rasmu rusumdan xoli faqir o`rtadagi sabablarni ko`rmaydigan kishi. Faqirning bu sifati uni faqr nomiga sazovor qiladi va sababchi – Allohga olib boruvchi yo`lni oson qi-ladi]1.
Va ham ul debdurki, [kimki, tasavvufga oid turfa so`zlar aytmasa – nodondir]2.
233. Abubakr Atufiy q. t. s.
Junayd q. s. ning shogirdidur. Uch yuz qirq beshda Ramlada dunyodin o`tubdur. Ul debdurki, ustodim Junayd q. s. dedikim, agar birav ko`rsangizkim, bu toifaga iymoni bor va bu so`zlar anga maqbuldur, dengizki, meni duo bila yod qilsun! Shayx ul-islom debdurki, Halloj «Ayn ul-jam» kitobi oxirida debdurki. har kim, bizing so`zlarga iymoni bor va andin choshnisibor, mandin anga salom dengyz! Va Shayx Amu debdurki, Shayx Sirvoniy dedikim, agar ayog`ingiz bor esa, Xuro-songa boring – ul kishi ziyoratig`akim, bizni sevgay. Va Shayx Abbos debdurki, Shayx Sirvoniya dedikim, sizga vasiyat qilurmen: «bir kishiga yaxshiliq qilki, bu toifani sevgay».
234. Abubakr Sakkok r. t.
Ul debdurki, «mushtoq o`limdin lazzat ko`prak toparki, tirik shahd sharbatidin». Shayx ul-islom bu so`zning muayyadi ko`p so`z debdur va bu baytni o`qibdur.
235. Abubakr Saqqo q. s.
Ul debdurki, kemada erdim. Yel qo`bdi va qo`lak bo`ldi va xalq duog`a faryod torttilar. Kemada darveshe erdi, boshin gilimiga chirmag`on. Aning qoshig`a borib ayttilarki, agar telba emassen, bu holatdaki xalq duoga mashg`uldurlar, sen ham bir nima degil! Boshin gilimdin chiqardi va dedikim, [sening qalbingga hayronman, nega bizdan yuz o`tirdi?]1 va boshini yuqorig`a tortti. Dedilarki, ne devonadur? Anga derlarki, duo qil, ul bayt o`qur! Yana boshin gilimdin chiqardi va so`nggi misrani o`qidikim, [menga bo`lgan yuksak muhabbating nega yo`qoldi?]2. Ul yel va oshub biror nima o`ksudi. Yana anga dedilarki, bir nima degil! Bosh chiqardi va dedikim,
236. Abubakr Misriy q. t. s.
Oti Muhammad b. Ibrohimdur. Abubakr Duqqiy va Qirofiyning ustodi va Zaqqoqi Kabiriing shogirdidur. Junayd va Nuriy q. s. bila suhbat tutubdur. Uch yuz qirq beshda Ramazonda dunyodin o`tti, Abubakr Atufiy bila muvofiq. Ul debdurkim, Junayd va Nuriy q. s. bila erduk va mashoyix va so`fiyadin ko`p el bor erdi. Qavvol nima o`qidi, Nuriy samo`g`a kirdi va Junayd o`lturub erdi. Nuriy Junayd boshig`a kelib, bu oyatni o`qidikim, [Albatta, eshita oladigan zotlargina qabul qilurlar]1. Junayd dedikim, [Siz tog`larni ko`rib, tek qotib turibdi, deb o`ylarsiz. Holbuki ular ham xuddi bulutlar yurgandek yurarlar]2.
237. Abubakr Duqqiy q. t. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Dovud Dimishqiy. Umri yuz yigirmaga tortti. Abu Ali Rudboriyning aqronidin. Debdurlar, Ibn Jallo anga nisbat durust qilur. Zaqqoqi Kabiriing shogirdidur. Junaydni ko`rib erdi va Abubakr Misriy bila suhbat tutub erdi. Jahonning mujarradi erdi vaqtining kibori mashoyixidin erdi. Uch yuz ellik to`qqizda dunyodin o`tti. Shayx ul-islom debdurki, Abu Abdulloh Boku dediki, Duqqiyning quli dediki, Duqqiy dediki, [ofiyat tasavvuf bilan bo`lmas]1. Va Xusriy debdur, sufiyga ofiyat bila ne ish? Abu Abdulloh Rudboriy daryo qirog`ida vasvasasi bor erdi. Tahorat qilur erdi va yel kelur erdi va ayog`iligi yorilur erdi va qon kelur erdi. Darmonda bo`ldi va dedi: [Ollohim ofiyat ber!]2 Un keldiki, [ofiyat ilmda, ya`ni shariatda]3. Shayx ul-islom debdurki, Abubakr Duqqiy dediki, Nusaybinda Sumay`iyg`a mehmon bo`lduk. Vaqt xush erdi va qavvol xush va hech yot kishi yo`q. Hech zavqu hol bo`lmas erdi. Sumay`iy dediki, ne deysen? Duqqiy dediki, ulcha ul deydur, mendin va sendindur muttasil quloqqa kelurkim, men va sen. Tasavvufda men va sen qaydadur? Sufiyg`a birdin o`zga bo`lmas. Holo shure paydo bo`ldi va oshub qo`pti. Ashob to`nlarin yirtarlar erdi va yiqilurlar erdi, kishi qolmadi yaqosin yirtmagan.
Duqqi debdurki, [qurbning belgisi Allohdan o`zga barcha narsadan uzilishdir]4. Va ham aning so`zidirki. [Qalb nurlanishi sababli unda Allohu taoloning oyatlari joy olsa, bashariy sifatlar va aqliy noqisliklar zoyil bo`ladi. Ba`zan faqirning Allohga nisbatan adabsizligi haqida so`rashdi. Duqqiy aytdi: bu haqiqiy nlmdan uzoqlashib, zohiriy ilmga o`ralashish]5.
238. Abubakr Tamastoniy q. t. s.
Beshinchi tabaqadindur. Forsdin erdi. Shibliy q. s. shogirdi erdi, Ibrohim Dabbog` Sheroziyning ham. Kibor mashoyixdin erdi. Oyotu karomot iyasi va o`z holu vaqtida yagona erdi. Shibliy ani buzurg tutar erdi va qadru maholin ulug` qo`yar erdi. Fors mashoyixi bila suhbat tutub erdi va alarni azim hurmat tutarlar erdi. Shukru muhabbat anga g`olib erdi va buyuk kalom va rumuzi bor erdi. Forsda kishiga aning kalomin eshitur quvvat yo`q erdi. Mashoyix andoq savob ko`rdilarki, ul Xurosong`a borg`ay. Nishoburg`a keldi va anda uch yuz qirqda dunyodin o`tti. Ul debdurki: [qalb tirikligi nafsni o`ldirish bilandir]1. Birav anga dedikim, manga vasiyate qil! Ul dediki, [doimo himmatli bo`lki, u barcha ishlarning kuchi va manbaidir]2. Va ham ul debdurki, ulug`roq ne`mat – chiqmoqdur nafsdin, ne uchunki, nafs ulug`roq hijobdur sening bila Tengri taolo orasida. Va ham ul debdurki, mumkin emas chiqmoq va qutulmak nafsdin, o`z nafsing bilaki, aning bila qutula olg`aysen va aning suhbati bila.
239. Abubakr Farro` q. t. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Ahmad b. Hamdun Farro`dur. Nishoburning ajilla adashoyixidindur. Azim farosati bor ermish. Shayx Amu ani kurgan ermish. Ul debdurki, men Abubakr Farro`ni kur-masam erdi, so`fiy bo`lmag`ay erdim. Va Abu Ali Saqafiy va Abdulloh Munozil va Abubakr Shibliy ta Abu Tohir Abhariy va Murta`ish va g`ayruhu bila suhbat tutubdur. Mashoyixda yagona ermish. Uch yuz yetmishda dunyodin boribdur. Ul debdurki, [yaxshiliklarni yashirish yomonliklarni yashirishdan tuzukroqdir. Shunda najot topishga umid bor]1.
240. Abubakr Shabahiy q. s.
Beshinchi tabaqadandur. Oti Muhammad b. Ja`far Shabaxiydur. Vaqt mashoyixining javonmardlaridin erdi. Nishoburda Shayx Abu Usmon Hiriy bila suhbat tutubdur. Uch yuz yetmishdin burun dunyodin o`tibdur. Ul debdurki, [futuvvat–xushxulqlik va zzgu saxovatdir]1.
241. Abubakr Tarsusiy q. s.
Shayx ul-islom ani oltinchi tabaqadin tutubdur. Oti Ali b. Ahmad b. Muhammad Tarsusiydur. Pillar Makkada mujovir erdi. Va ani Tovus ul-Haramayn der erdilar, ibodati kasratidan Abulhusayn Molikiyning shogirdidur. Ibrohim Shayboniy Kirmonshohiy bila suhbat tutubdur va nisbat anga durust hilur. Uch yuz yetmish to`rtda dunyodin o`tibdur. Makkada Shayx Sirvoniyning aqronidin ermish. Shayx ul-islom debdurki, Shayx Abbos Faqir menga dedikim, Shayx Abubakr Haramiy dedikim, Makkada birov uyida mehmon erduk. Mezbonning bir kanizaki bor erdikim, nima o`qiyolur erdi, muni o`qidikim, [bir qavm sen uchun meni oz va soz malomat qildi]1. Bir darvesh ayog` ustig`a qo`pti va bir necha faryod qildi va dedi: kim malomat qildi sening mehringda, magar sen? Bu harfni dedi va yiqildi va dunyodin o`tty. Shayx ul-islom dediki, Abu Abdulloh Boku dedikim, Ayyub Najjor Makkada bir Qazviniy uyida samo` qilur erdi. Go`yanda bir forsiy bayt o`qudn. Ul qo`pti tuz qaddi bila va dedi: nafire sendin! Va yiqildi va behush bo`ldi va dunyodin o`tti. Shayx ul-is-lom debdurki, Abulqosim Shayx qavm bila mehmonlig`da erdilar, go`yandae o`qidikim,
Sh ye ` r:
[Har uyki, unda sen bo`lsang, chiroqqa hojat yo`q. Odamlar hujjati bilan keladigan kunda sening muborak jamoling bizning hujjatimizdir. Sendan xalos bo`lishnn xohlasam, Alloh meni xotir-jam qilmasnn]2.
Abulqosim Shayx o`ng iligin ko`tardi va necha faryod urdi va yiqildi va olamdin o`tti. Shayx ul-islom debdurki, birav bu toyfadin dediki, Nishoburda hodisae erdiki, xaloniq shahrdin chiqib erdilar. Mey bir masjidda erdim. Va ul masjid go`shasida yana bir dariesh. erdi. Go`yandae kirdi, ul darvesh anga dedikim, bir nima o`qi! Ul o`qidikim,
b a y t:
[Qalbim va ishq o`rtasida shunday ma`rifat mavjudki, abadiylik tugasa ham u tugamas. Albatta dunyodan o`taman, butun borlig`imdagi muhabbatingdan hechkim ogoh bo`lmaydi]3.
Ul darvesh yiqilib, ikki namoz orasig`acha talpinur. erdi to olamdin o`tti. Shayx ul-islom debdurki. Ubulla shahridakim, Kufa bila Basraning orasidadur, darveshe borur erdi, Bir ko`shk tubiga yetti. Bir g`urfada bir uluq kishi o`lturub erdi va ilayida bir kanizak mug`an-niylik qiladur erdi. Darvesh eshittikim, bu baytni o`qiydurkim,
b a y t:
[Har kun ranging o`zgarar. Uzgarmasa senga yaxshiroq. Har kun holing o`zgarar, o`zgarmasa senda go`zalroq]4.
Darveshga hush keldi va mug`anniyg`a ont berdikim, [ey kanizak, Allohga va Xojang hayotiga qasamki, bu baytni takror o`qi!]5 Kanizak takror qilaboshladi. Xoja ul takror sababin so`rdi. Kannzak dedikim, ko`shk tubida bir darveshki vaqti hush bo`lubdur va takroriga ont beradur. Xoja quyi boqti va ul g`aribni ko`rdikim, vaqti xushbo`lib, samo` qiladur. Oxir bir so`z aytti va faryod qildi va yiqildi va jon berdi. Xoja chun ul holni ko`rdi, vaqti mutag`ayynr bo`ldi va kanizakni ozod. qildi. Va shahrning ulug`larin tiladi va ul darveshga namoz qildilar va dafn qildilar. Va ul xaylg`a dedikim guvoh bo`lingki, har nimamki bir ziyo`u amloqdin borin vaqf qildim darveshlarga. Va har nesn vajhu diramdin bor erdi, borisin berdi va to`nin chiqardi va muraqqa` kiydi va rido soldi va bodiyag`a yuz qo`ydi. Va el boqib turub erdilar, to ko`zlardin g`oyib bo`ldi. Andin so`ngra hargiz ani ko`rmadilar. Abulhusayn Darroj va Futiy hikoyat qilibdurlar. Va Darrojdeb-durki, [o`sha kundan yaxshiroq kunni ko`rmadim]6. Shayx Abu Abdulloh Jallo debdurki, mag`ribda ikki ajab nima ko`rdum: biri Qayravon jome`ida birav erdikim,. saflar orasida yurib, savol qilur erdi va der erdikim, [ey odamlar, men bir so`fiyerdim, endi zaiflashdim]7 Yana ikki pir ko`rdum, birining oti Zuraiq va birining Jabala. Va har qaysining muridlari bor erdi. Bir kun Jabala Zurayq ziyoratig`a bordi ashobi bila. Zurayq muridlaridin biri Qur`on o`qiydur erdi. Jabala ashobidin biriga ul nav vaqti xush bo`ldikim, faryod qilib, jon berdi va ani dafn qildilar. Yana bir kun Jabala yana Zurayq qoshig`a keldi va dedi: ul yoring qayondurki, Qur`on o`qiydur erdi? Ani tiladilar, Qur`on o`qidi. Jabala bir oh bila faryod qildikim, o`qig`uchi oxir bo`ldi. Jabala dedikim, [birga bir, lekin bu ish boshlovchisi zolimroqdir]3.
242. Abubakr Susiy q. t. s.
Oti Muhammad Ibrohim Susiy Sufiydur. Shomda Ramla shahrida bo`lur erdi. Shayx Amu va Ahmad Kufonny oni ko`rub erdilar. Uch yuz yetmish oltida Dimishqda dunyodin o`tti. Shayx ul-islom debdurki, ul bir kecha dedikim, bizing uchun bir kishi topingki, nima o`qusun. Tilab topmadilar. Shayx mubolag`a qilur erdi. Birav dediki, hech xonanda topmaybiz va taybat bila dediki, bu yaqinda bir mutrib yigit bor, desangiz ani kelturayli. Shayx ruxsat berdi, borib kelturdilar. Va mutribning o`zga holi bor erdi, o`qidikim, [bu so`filar toifasi sodiq birodardirlar, ular orasida ma`naviy qardoshlik mavjud]1.
Elga azim asar qildi va Shayxqa g`arib sho`re voqe` bo`ldi. Chun forig` bo`ldilar samo`din, mutribqa qazaf voqe` bo`ldi va Shayxning sajjodasi ustida qan qilib yiqildi. Shayx dedikim, hech nima demang va sajjodag`a ani chirmab, tarqang! Andoq qildilar. Tonglasi mutrib uyg`onib, o`z holin bilmas erdi. Dedikim, men ne yerdamen va bu ne holdur? Utgan holidin xabar berdilarki, ne voqe` bo`lib erdi. Anga hol mutag`ayyir bo`ldi va sozini uzatti va tavba qilib, muraqqa` kiydi va Shayx xidmatini ixtiyor qildi. Va andoq muomalat va ibodat anta dast berdikim, Shayxdin so`ngra ani xonaqahda Shayx o`rnig`a o`lturttilar. Shayx ul-islom dedikim, aning oti Muhammad Tabaroniy erdi. Men aning o`g`lin ko`rib erdim, Hiriga kelib erdi Shayx Amu xonaqohig`a. Va g`oyat zarif yigit erdi. Va Muhammad Tabaroniy qarib erdi. Mashoyix anga kelib ul o`qigan baytni so`rar erdilar. Va aning yodida ul misra`din ortuq yo`q erdi. Ammo men ul abyotni topibmen va budur.
Nazm:
[Bu so`filar toifasi sodiq birodardirlar va ular orasida shunday ma`naviy qarindoshlik mavjudki, unga hech narsa teng kelmaydi. Ular emikdoshlar va bir-birlariga toza vahdat mayini tutadilar. Emikdoshlik va mayxo`rlik haqqini to`la ado etadilar. Mastlikdagi xato va tubanliklarni xotirlamaydilar. Ularning ahvoli seni shubhaga solmasin]2.
Shayx ul-islom debdurki, Zunnun Misriy va Shibliy va Xarroz va Nuriy va Darroj barcha samo`da bordilar, ne «Qur`on» samo`ida va ne aning g`ayri. Alardin uch tan uch kun tirildi va uch kundin so`ngra o`tti. Va alardin boshqa ham mashoyixdin ko`pi bu holda o`ttilar. Zurora b. Abi Avfo, Basra qozisi mehrobda e.rdi. Birav bu oyatni o`qidikim, [qachon burg`u chalingan-da o`sha kun qiyin «undir]3.
Ul faryod qilib yiqildi va bordi. «Kashf ul-maxjub» kitobining sohibi debdurkim, men muanyana ko`rdumki, Ozarbayjon tog`lari orasida bir darvesh bu qavmning ba`zi ab`yotin o`qur erdi, nogoh yiqildi va oxir bo`ldi.
243. Abubakr Shukayr q. t. s.
Shayx ul-islom dediki, ul Nishoburda buzurg erdi va vaqt iyasi va Sahl Su`lukiyning qarobati.
Bir kun Sahl Su`lukiy anga dedikim, nechuk manga kelmassen? Ul dediki, kelsam, istig`no va takabbur qilursen, bu jihatdinki, men darveshu muflismen, mening uchun qo`pmassen. Ul dediki, sen kel, men ta`zim qilay. Bir kun aning uyig`a bordi. Ul ta`zim uchun qo`pti, ammo chiqqanda qo`pmadi. Abubakr yondi va bu ikki baytni o`qidiki,
N a z m:
[Garchi men ayolmand, qashshoq va qarzi ko`p bir odam bo`lsamda, Rabbim bergan rizq menga kifoya qiladi. Hojatlarim mening va uning o`rtasi-dadir]1. Va yana hargiz aning uyiga bormadi.
244. Abubakr Javzaqiy q. t. s.
Qabri Nisodadur. Ul debdurki, bir kun bodiyada og`zim suvsizliqdin qurub erdi va toqatsiz bo`lib erdim. Bir yigitni ko`rdum. Salom, dedim. Javob oldi va dedi: Ey shayx, holing nedur? Dedimki, suvsizman, ko`nglum tozag`ina xiyor tilarki, bo`g`uzumni ulutgaymen. Ul yigit dediki, kir, dag`i uz. Shayx debdurki, mening ul yigit so`ziga imonim bor erdi. Boqtim, polize ko`rdumki, to`la qovun va bodring va xiyor erdi. Andin uzub, otashimg`a taskin berdim.
245. Abubakr Roziy q. t. s.
Mutavarre` va mujtahid kishi ermish. Debdurlarki, mashoyix orasida kishi andin giryonroq yo`q erkandur. Har murid va mubtadiki, ani ko`rsa erdi, ibodati kasrati va samo`da besabrlig`i hirqatidin aning giriftori bo`lur erkandir. Ishining ibtidosida Makkaga bordi va so`fiya mashoyixig`a musharraf bo`ldi va bir yil mujovir bo`ldi. Ul debdurki, Makkada ixlosdin vaqtim dushvor bo`ldi. Yamang`a bordim. Menga bir diram futo`h yetishti. Tiladimki, bir ko`nglak olg`aymenki, asru yalang erdim. Chun Makkaga yana bordim. Ul diramni bir yerda dafn qildim va anga bir alomat qo`ydum va Makkaga kirdim. Chun tavofdin forig` bo`ldum. Shayx Abu Umar Zajjojiydin bir mas`ala so`rdum. Dediki, avval borg`il va ul diramki, dafn qilibsen, o`zungga sarf qil! Bordim va ul degondek qildim. Ondin so`ngra keldym. Shayx ul mas`alag`a javob berdi.
246. Abubakr Mufid q. t. s.
Oti Muhammad b. Ahmad b. Ibrohimdur, imom va buzurg erdi. Jarjarobod shahridindur. Junayd bila Yusuf b. Husaynni ko`rub erdi va Abu Usmon Hiriy bila suhbat tutubdur. Uch yuz oltmish to`rtta dunyodin o`tti, umri uzoqqa tortti. Shayx Amu ani ko`rub erdi. Aning tasnifi bir kitobdur. Anda kelturubdurki, Abu Said Xarrozdin olamdin o`tar chog`da so`rdilarki, ne arzing bor? Dedikim, hasratim bor g`aflatga. Va ham ul debdurki, Yusuf b. Husayn debdurki, andoq bo`lib-menki, mening so`zimni Allohu taolodin o`zga kishi eshitmas. Shayx ul-islom debdurki, bu so`z oxirida andoq bo`lurki, ul pir debdur.
247. Abubakr Qasriy q. t. s.
Hubayra qasridin erdi, valiy va g`ayb ahlini ko`rar erdi. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, bir kun Shayx Abubakr Qasriy manga dedikim, kel sahrog`a boroli. Borur erduk, bir qavmni ko`rdukki, bozor tomida iard o`ynarlar erdi. Shayx Abubakr borib, alar qoshig`a o`lturdi va alar bila ilik o`yung`a eltti. Va men hijolatdin terga botib erdimki, bu nedurki, ul qiladur? Oxir tushti va borur erduk. Jam`i shatranj o`ynar erdilar, alar sari borib, shatranj bisotin olib yirtib, yig`ochlarni har yon sochdi. Alardin ikki kishi anga bichag` torttilar. Va ul dediki, bichag`laringizni manga beringkim yeyin. Alar ilig torttilar, biz o`ttuk. Va men botinimda aning bila xusumatdakim, avvalgi ne farahro`liq edi va so`nggi noxush ihtisob ne erdi? Anga ma`lum bo`ldi va dedikim, ul vaqt laduniy nazarn bilz bokar erdim, farq ko`rmadim, so`ngra ilm nazari bila boqtim, hukm ko`rdum.
248. Abubakr Mavoziniy q. s.
Misrda bo`lur erdi. Shayx Sirvoniyning ustodidur. Ul debdurki, Ibn Xabbozdin eshittimki, dedikim, azho iydida Jamra yaqinida erdim. Bir darvesh ko`rdum, turub erdi va iligida bir ko`za yo rikva. Va der erdikim, [Ey Egam, odamlar qurbonliklari va sadaqalari bilan senga yaqinlashadilar. Menda jonimdan boshqa hech narsa yo`q.]1 Kegin u na`ra tortdi va jon berdi.
249. Abubakr Ushnoniy q. s.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, menipg shogirdlarimdin biri kelib dediki, Shayx Abubakr Ushnoniy tomdin yiqilib oyog`i sindi, dag`i o`tti. Va ul bu nav erkandurki, navjavoniy kelib, qavvollik qiladur ermish. Abubakr Ushnoniyg`a vaqt xush bo`libdur va bexud tomdin yiqilibdur va o`tubdur. Shayx Abu Abdullo.x anda borib so`rubdurkim, qavvol qaysi baytni o`qidi? Debdurlarki, bu ikki baytni.
B a y t:
[O`z holiga tashlab qo`iilgan dardmand oshiqning dardi o`limdan og`ir. Agar yashasa, turmushi qiyin, o`lsa, armon bilan o`ladi)1.
Bu abyotni eshitgach Shayx Abu Abdulloh Xafif to`rg kun o`zidin g`oyib erdi. Ul qavvolni uzattilarkim, yana bu ish tegrasiga evrulma! Abubakrni dafn qildilar va ul bexabar erdi. Shayx ul-islom dediki, suvsizg`a oson ish nedadur suvdin o`zga? Bir do`st vafosida bir do`st bordi.
250. Abubakr Mag`oziliy q. t. s.
Sirvoni-yning ustodidur. Misrda bo`lur erdi. Ul debdurki, tilar erdimki, Abulhasan Muzayyinni sinag`oymen. Eshikiga borib qoqtim va dedimki, ey saroy iyalari, manga bir nima bila muvoso qiling! Ul kishisiga ayttikim, bir nima berkim, ul agar Tengrini tanisa erdi, manga kelmas erdi, ya`ni imtihang`a. Chun eshittim, qo`ydum va o`ttum.
251. Abubakr Qati`iy q. s.
Bag`dodning imomi va hofir erdi. Hadisda Abdulloh Ahmad HanbAliing shogirdidur. Va Junayd q. s. ni ko`rub erdi. Ul debdurki, Junayddin eshittimki, dediki, ohvoyki, har kun o`zga ishdasen, ne bo`lg`ayki, bir kunni mening ishimda qilg`aysen. Ul Bag`dodda uch yuz oltmish sakkizda Zulhijja oyi dunyodin o`tti.
252. Abubakr Hamadoniy q. s.
Shayx ul-islom dedikim, Husayn Faqir dedikim, Abubakr Hamadoniy dedikim, darveshlik uch nimadur [tark uttama` valman`u valjam`u]1 – el nimasiga tama` qilmamak, agar nima boshingga kelsa man` qilmamak, har ne jam` qilmamak!
253. Abubakr Kafshiriy q. s.
Kafshir Shomda bir kentdur. Ul debdurki, Bani Isroyil tihida borur erdim. Manga parzada o`tmak va chboqla havas bo`ldi. Filhol boqda sotquchining uni keldi tihdaki qoshimg`a kelturdi. Shayx ul-islom debdurki, bu karomat emaski, Tasavvuf tariqida beg`arodur.
Bir darvesh bodiyada suvsiz bo`ldi, oltin qadahda sovuq suv ollida hozir qildilar. Ul darvesh dediki, sening izzating haqqiki, bu suvdin ichmag`aymen, magar bir a`robiy iligidinki, meni silliy urg`ay va suv bergay, yo`q ersa karomot bila suv kerakmas. G`urur xavfidin muni dedi. Va dedi: qodirsen angakim, mening javfumda suv ijod qilg`aysen, ya`ni zohir karomot makrdin emin bo`lmag`ay.
Shayx ul-islom debdurki, haqiqat karomot bila durust bo`lmaskim, haqiqat xud karomotdur va karomot zuhhod bila abdolg`a bo`lg`ay.
254. Abubakr Dovud Dinavariy q. s
Shomda bo`lur erdi. Ibn Jallo bila suhbat tutubdur. Ul debdurki, «me`da taom mahalidur, agar anda halol taom solsang, toat quvvati topqaysen va agar shubha bila bo`lsa, Haq yo`lin sanga yopqay va agar ha-rom bo`lsa, ma`siyat zoyanda bo`lg`ay». Derlarki, ul yuz yil umr topti va uch yuz ellikda Dinavarda dunyodin o`tti.
255. Abu Ali Rudboriy q. t. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Oti Ahmad b. Muhammad b. Qosim Mansur. Vuzaroning ro`asoni abnosidindur va nasabi Qasriyg`a yetar. Bir kun Junayd q. s. masjidi jome`da so`z aytur erdiki, aning ko`zi masjidi jome`ga tushti, Junayd majlisiga. Junayd biravga so`z asnosida dediki, [so`zimni eshit]1. Abu Ali sog`indiki, anga dedi, turdi va quloq soldi. Junayd kalomi aning ko`nglida yer tutdi va muassir tushti, har nedakim bor erdi, boridin chiqti va bu qavm tariqig`a iqbol ko`rguzdi. Hofizi hadis erdi va olim va faqih va adib va qavm sayyidi. Abu Abdulloh Rudboriyning xolidur. Shayx Abu Ali Qotib derkim, [Abu Ali Rudboriy r. t. dan o`zga shariat va haqiqat ilmini o`zida jamlagan kishini ko`rmadim]2. Abu Ali Kotib har qachon Abu Ali Rudboriyni yod qilsa erdi, «Sayyidino» der erdi. Shogirdlarig`a andin rashk qilur erdi. Anga dedilar, nedur buki, ani o`zungning sayyidi dersen? Dedi, ul shariatdinha qiqatqa bordi va biz haqiqatdin shariatga kelurbiz. Shayx ul-islom debdurki, to kishini to`rdin bo`sag`aga eltmaslar, bilmaski, ulkim, bo`sag`adin to`rga boribdur, kimdur? Asru sovug` bo`lg`ayki, nozdin niyozg`a yuborgaylar, niyozdin nozg`a borur va tahoratdin namozg`a. Abu Ali Rudboriy Bag`dodda Junayd va Nuri va Abu Hamza va Masuhiy va alar bilakim, alar tabaqasida erdilar, suhbat tutub erdi va Shomda Abdulloh Jallo bila. Uni Bag`dodlig`dur, ammo Misrda muqim bo`ldi va Misriylar va ul yerning so`filarining shayxidur. Va tasavvuf ahlining shuarosidindur. Naz` vaqtida debdurkim,
she`r:
[sening haqqinga qasamkn, to seni ko`rmagunimcha sendan o`zgaga muhabbat nazari bilan boqmasman]3.
Uch yuz Gshgnrma birda dunyodin o`tti. Va.ham ul debdurki,
n a z m:
[Kimki, mahbub narsalarga ko`ngul qo`yishdan qaytib, senga bog`lanmasa yo unda muhabbat paydo bo`lib sochilgan narsalarni bir joyga jamlamasa, go`yoki aro yo`lda qolib, bahra istagan va savob tilagan kishiga o`xshaydi]4.
Shayx ul-islom dedi, manga bu she`rda anga hasaddurki, hech kishiga so`z yeri qo`ymaydur va barchaii aytibydur. Va ham ul debdurki, [znndonlarning eng tori nomuvofiq kishilar bilan yashash!]5 Va ham ul debdurkim,
b a y t:
[Gap ko`pu ish oz bo`lsa – nuqsondir, Ish ko`nu gap oz bo`lsa hurmatga loyiqdir]6.
Va ham ul debdurkn, [bandaning foydasiz ish bilan mashg`ulligi Allohning undan yuz o`girgani alomatidir]7. Va ham ul debdurki, [modomiki, o`zingdan tamoman foniy bo`lmasang, muhabbat hududiga kira olmaysan]8.
256. Abu Ali Saqafiy q. t. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Abdulvahhobdur. Abu Hafz Haddod va Hamdun Qassorii ko`rub erdi. Va Nishoburda imom va muqaddam erdi va aksar shar`iy ilmda mohir. Barchani qo`ydi va tasavvuf ilmiga mashg`ul bo`ldi. Va Abu Usmon Hiriy ani madh qi-libdurki, [nafs ayblari va amallar ofatlari haqida ma`noli gapiradigan mashoyixlarning afzalrog`i edi]1. Uch yuz yigirma sakkizda dunyodin o`tdi. Ul debdurki, [Allohni bilish jaholatda – qalb hayoti, zulmatda – ko`z nuridir]2. Ham ul debdurki, kimki ulug`lar bila suhbat tutqay va abad tariqin mar`iy tutmag`an, anga alariing suhbatining foydasi va nazarining barakati harom bo`lg`ay va alarning nuridin anda hech nima paydo bo`lmag`ay. Andin so`rdilarki, kimning maoshi sa`broq va noxushroq? Dedi: aningki, noumid bila zist qilg`ay. Shayx ul-islom dedi: navmidlig`ning kufr sari eshiki bor. Va Tengri taolodin navmidliq kufrdir, [Allohning rahmatidan noumid bo`lmanglar! Zero, Alloh rahmatidan faqat kofir qavmgina noumid bo`lur]3. Majlis. asnosida ko`p aytur ermishki, ey barchani hechga sotqon ka hechni barchaga sotqun olg`on!
257. Abu Ali Kotib Misriy q. t. s.
To`rtinchi tabaqadindur. Misrning mashoyixy kiboridin. Abubakr Misriy va Abu Ali Rudboriy bila suhbat tutubdur. Abu Ali Mashtuliyning piridur. Abu Usmop Mag`ribiy q. s. ani buzurg tutubdur va Rudboriydin ani ulug`roq debdurlar. Ul debdurki, har qachon manga bir nima mushkil bo`lsa erdi, Mustafo s. a. v. ni voqe`da ko`rar erdim va arz qilur erdim va hol bo`lur erdi. Ul debdurki, Haq subxonahu va taolo buyurubdurkim, [bizning sinovlarga bardosh bergan bizga yetdi]1.
Shayx Abulqosim Nasrobodiy q. s. debdurkim, Abu Ali Kotibdin so`rdilarqi, faqr bila g`inodin qaysi biriga moyilroqsen? Dedi: angakim, darajasi va martabyasi buyukroqdur. Va bu ikki baytni o`qidikim,
n a z m:
[Faqirlikda afzallik bo`lgani uchun boylik tomon ko`z tikmayman. Uzimga kelgan sinovlarga, albatta sabr qilaman. Alloh sabrni maqtadi]2.
258. Dbu Ali Mashtuliy q. s.
Oti Hasan b. Ali b. Musodur. Abu Ali Kotib. va Abu Ya`qub Susiy q. s. ning shogirdidur. Mashtul – bir kentdur, Misrning uch yig`ochlig`ida. Va anda uch yuz qirqda dunyodin o`tubdur. Ani Hazrat Rasul s. a. v. darveshlar ishining kifoyatig`a. muqarrar qilibdur. Bu toifa doim aning xidmatig`a yetarlar ermish. Ul Hazratning amri bila va barcha bu ishlari kifoyat bo`lur ermish. Shayx ul-uslom debdurki, Abu Ali Mashtuyaiy Basrag`a bordi, Shayx Abu Ya`qub Susiy ziyoratig`a. Ani so`rdi, birav uyin nishon berdi va dedikim, ani ko`rsang sanga degusidurkim, bor va kirdoring tegrasida zvrul! Mashtuliy Susiyning eshikin qoqti. Ul dedi: Kirgil! Dedi: Kel, o`ltur! Ulturdi. Dedi: Men senga demasmanki, kirdoring tegrasiga evrul, ya`ni bu ish barcha kirdor emas, bir nima bordur kirdordin uluq.
259. Abu Ali Roziy q. t. s.
Shayx ul-islom debdurki, ul dediki, qachon ko`rsangki Haq s. t. xalqdin vahshat berdi, andoqqi hozirdin asoylamassen va g`aybni tilamassen, bilki irodasi uldurki, sanga o`zi bila unsu orom bergay.
260. Abu Ali Xayron q. t. s.
Oti Hasan b. Solih b. Xayrondur. Faqih erdi. Shofe`i jam` qilib erdi fiqhu vara` o`rtasida. Anga taklif qildilarki, qoziyul quzzot bo`lg`ay. Qabul qilmadi. Derlarki, Muqtadyrbilloh xalifaning vaziri Ali b. Iso kishi yibordikim, Shayx Abu Ali Xayronni kelturgay. To qazoni anga arz qilg`aylar, Shayx eshitti va yoshundi. Necha kishini muvakkil qildilarki, chun suvg`a muhtoj bo`lsa chiqqay, olib eltgaylar. Un kundin ortuq chiqmadi. Vazirg`a bu xabar yetishdi, dedi: qo`ying, bizga maqsud ul erdiki, xalq bilgaylarki, bizing mulkda andoq kishi borkim, sharqdin g`arbg`acha mulk qazosnn anga bersalar, ul qabul qilmas ermish. Ul debdurki, [kimki biror narsaga orqa qilsa, aqli ketadi]1.
261. Abu Ali Sirjoniy q. s.
Debdurlarki, anga musofire yetishti, bir igna uchun ani yetmish qatla bozorg`a yibordiki, mundin yaxshiroq kerak. Ul qarilig` va za`f va buzurgluki bila borur erdi va yana bir olib kelur erdi. Yetmish qatladin so`ngra bir suzangarni rlib keldikim, nechukkim ul tilagay, saranjom qilg`ay. Ul musofir dedikim, darig`kim, yarim haqimdin ortuq emas ermishsen; agar yasaguchini kelturmasang, yetti yuz qatla seni yiborgum erdi.,
262. Abdulloh b. Muhammad Ma`ruf Murta`ish q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Nishoburlik Kuniyati Abu Muhammad. Hiyra mahallasidin. Bag`dodda bo`lur erdi. Iroq mashoyixining yagonasidur, a`immasidin, Abu Hafs Haddod ashobidindur. Va Junayd q. s. ni ko`rub erdi. Debdurlarki, Bag`dodning ajoyibi uch nimadur: Shibliyning za`qasi va Murta`ishnidg nuktasi va Xuldiyning hikoyati. Murta`ish Bag`dodda Shuniziya masjidida uch yuz yigirma sakkizda dunyodin o`tti yo yigirma uchda. Abu Hafs anga sayohat buyurib erdi. Har yil ming yig`och safar qilur erdi, yayog` va boshyalang. Va hech shahrda o`n kundin ortuq turmas erdi, goh bo`lg`ay ediki, uch kundin ortiq bo`lmag`ay erdi. Ibrohim b. Muvallid derkim, Murta`ish Raqqa`g`a keldi. Ibrohim Qassor aning uchun bir tabaq non va uzum yibordi, Murta`ishning bir mirzi bor erdi va po`stnni. Mirzni iyzor qildi va po`stinni sotti va bir tabaq non va uzum olib, Ibrohim Qassorg`a yibordi. Va dediki, non va uzumga non va uzum; agar sening Tengri taolo bila bir holing bor, tashqari chiq! Ibrohim bizga ayttikim, to mundadur, aning bila so`zlashmang va anga salom qilmayg. Ul uzun muddat Raqqa`da iqomat qildi. Bir kun anga yettim. Dedim, yo Abo Muhammad, muncha xorliqkim sanga yetishti, hanuz mundasen? Dedi: mening bu yerda muncha iqomatimg`a sabab ushbu erdi, yo`q ersa men o`zga shahrlarda muncha iqomat Qilmas erdim. Murta`ish debdurki, hargiz o`zumni xavos botini bila ko`rmadim, to avom zohiri bila ko`rmadim. Andin so`rdilarki, Tasavvuf nedur? Dedikim, ashkol va talbis va kitmon. Ham andin so`rdilarkim, [qaysi amal afzal?]1. Dedi: [Alloh faglini ko`rmoq]2. Va bu bantnn o`qidikim,
b a y t:
[agar taqdir qo`llasa, ojiz kuchliga aylanadi]3. Va ham ul debdurki, [rizqlarning afzali yaxshi bandalik qilish va sunnatga muvofiq xnzmatdir]4.
263. Abdulloh b. Muhammad Manozil q. t. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Kuniyati Abu Muhammad. Nnshobur mashoyixi buzurglaridindur. Hamdun Qassor bila suhbat tutubdur va bu tariqatni andin olubdur. Mashoyixdin biri debdurki, men bu qavmdin bir tamom kishi va bir yarim kishi tanirmen. Yarim kishi–Nasrobodinki, hech kimni yamonlig` bila yod qilmag`ay. Va bir tamom kishi Abdulloh Manozildurkim, hech kishini xud yod qilmag`ay. Ham ul debdurkim, harkim bu ishga zo`r bila kirsa, fazihat bo`lg`ay va za`f bila kirsa, quvvat topqay, ya`ni niyoz va hurmat. Va irodat bila kirmas kerak, yo`qki, da`vo va quvvat bila. Va ham ul debdur: hech nima yo`qtur ul kishidakim, kasb zulli va savol zulli va rad zulli ta`mini totmamish bo`lg`ay. Va ham ul debdurki, har kim nafsig`a lozim tutsa bir nimanikim, anga muhtoj bo`lmag`ay, zoe` qilg`ay, o`z ahvolidin bir nimanikim, anga muhtoj bo`lg`an va andin chorasi bo`lmag`ay. Va debdurki, basdur bandadin tamom umrida bir nafaski riyo va shirkdin pok bo`lg`ay. Har oina ul nafas barakoti umriiing oxi-rida anga siroyat qilg`an.
264. Abdulloh b. Haddod Roziy q. t. s.
Shayx ul-islom debdurki, ul debdurki, har kim yigitlikda Haq s. t. bandalig`ida amru nahiyni furuguzosht qilsa, ul qarig`anda ani furuguzosht qilg`aylar va anga yorlig` qilmag`aylar.
265. Abdulloh b. Isom Laqdisiy q. s.
Shayx ul-islom debdurki, ul Hazrat Mustafoii s. a. v. tushda ko`rdi va so`rdikim, yo Rasululloh, bu ishning haqiqatiki, biz andabiz, nedur? Ul Hazrat dedikim, Haq taolodin uyalmakkim, xalq bilan bo`lg`oningda andin xoli bo`lg`aysen, ya`ni kerakki, chun zohiring xalq bila bo`lsa, botining Haq bila bo`lg`ay va botin bila ham xalq bila bo`lmoqqa Haqdin uyalg`aysen. Rasul s. a. v. bu so`zni aytti va azimat qildi va men asaricha borib dedim: yo Rasululloh, bir nima afsun qil! Dedi: xalqqa baxshoyish vaqtiki, Tsngri bila bo`lgaysen, ya`niki, botin bila. Tengri bila bo`lsang, zohir bila xalq bila bo`lg`aysen va alar bila muvoso qilgansen va alarning huquqin zoe` qilmag`aysen.
266. Abdulloh Nabozoniy q. t. s.
Shayx ul-islom debdurki. ul debdurki, Mustafo Hazratin s. a. v. tushta ko`rdum va dedim: yo Rasululloh, qaysi qavm bila o`lturayin? Ul Hazrat buyurdikim, ul qavm bilaki, mehmonlikka borurlar, ya`ni darveshlar, yo`q ul qavm bilaki, elni mehmonlikka tilarlar, ya`ni tavongarlar.
267. Abulxayr Taynotin q. t. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Otn Hammod Habashiy. Qul erkandur. Taynot–Misrning kentlaridindur. Zanbil to`qir ermish. Kishi ko`rmaydurki, nechuk to`qur erdi. Lin ikki iliging ham ko`rubdurlar. Kishi bo`lmasa, arslon bila muvonasati bo`lur erdi. [Unga aytishdi: eshitdikki, vahshiy hayvonlar bilan ulfatchilik qilar ermishsen? U aytdi: rost, itlarning ba`zisi ba`zisiga ulfat bo`ladi]1. Ani arzning zinhori debdurlar. Uz paqtida xalqning ahvoliga mushrif erdi. Uch yuz qirq va bir nimada dunyodin o`tti. Anga ko`p oyot va karomot zohir erdi. Abu Abdulloh Jallo va Junayd va alar aqroni bila suhbat tutubdur. Va tavakkul tariqida yagona erkandur. Ul debdurki, har kim ilmin zohir qilsa, muroyidur va holin zohir qilsa, muddain. Bir qatla biravni ko`rdikim, suv yuzida boradur. Dedi: bu ne bid`atdur, qurug`liqqa chiq, dag`i xush bor! Yana bi-ravni ko`rdikim, havoda borur erdi. Anga dag`i ushbu so`zin dedi, dag`i so`rdikim, qayon borursen? Dediki, hajga. Dedikim, bor! Shayx ul-islom dedikim, karomot sotquchi to ani qabul qilg`anlar mag`rurdur va karomot sotqun olg`uchi agarchi it uni qilmas, ammo ittur, ya`ni haqiqat karomot emas, andin o`aga nimadur va ul zuhhod va abdolg`a xush kelur. Sufiyi orif karomotdin yaxshiroqdur va ul karomotning karomotidur. Ham Shayx ul-islom debdurki, Abbos b. Muhammad Xallol debdurki, Abulxayr Taynotiy manga ayttiknm, muraqqa` bo`ynungga solib, qayon borursen? Tarsusqa va Bayt ul-muqaddasqa. Dedi: ne uchun bir go`shada o`lturub, yuz anga qilmassen? Shayx ul-islom dediki, ul go`sha qayda bo`lg`ay? Vaqtiki sen bo`lmag`aysen. Ham Shayx ul-islom debdurki, Abu Solih Hadasoniykim, oti Horundur, manga dedikim, Abulxayr Taynotiy ziyoratig`a bordim. Mendin so`rdikim, holo, qayon safarin qilursen? Dedim: Tarsus. Dedi: bu yil niyating qayondur? Dedim: Makka. Dedi: Allohu taolo sizga biriima berdi, aning haqqin bilmadingiz, sizni vodiylarda va daryolarda parokanda qildi. Abu Solih so`rdikim, ey Shayx, haj bila g`azoni deysan? Dedikim, har oina ne uchun vaqtingizni g`ashshat tutmassiz va aning bila suhbat tutmassiz? Shayx ul-islom debdur: Abulqosim Xallol Marvaziy qoshig`a bir murid kelib ijozat tiladikim, safarga borurmen. Shayx dedikim, ne uchun borursen? Dediki, suv bir yerda tursa islanur va tiyra bo`lur. Shayx dedikim, ne uchun daryo bo`lmag`aysenki, bir yerda turubdur va hech tiyra bo`lmas.
Abulxayr Taynotiy ashobidin biri debdurki, bir kun shayx o`lturub erdi, dedikim, va alayhassalom! So`rdumki, maloyika salom berdiki, javob berding? Dedi, yo`q, odamizoddin birav havog`a uchub borur erdi, salom berdi, javob berdim.
Shayx Abulxayrning g`arib holati bag`oyat ko`pdur, tafsilin tilagan Shayx ul-islom kutubidin tilasun va ijmolu maxlasin Hazrat Maxdumi Nuranning «Nafahotul-uns»idin o`qusun.
268. Abulxayr Habashiy q. t. s.
Shayx Amu va Shayx Abbos aning diydorig`a faxr qilurlar ermish. Ul Makkada mujovir erdi. Bir kun birav Masjidi Haramg`a kirdi va dedi: qayondurlar alarkim, alarni javonmard atarlar? Va sufiylar sari boqti haqorat bila. Va dediki, bular javonmardlardurlar? Bir lahzadin so`ngra Shayx Abulxayr Habashiyni ko`rdilarki, kulur erdi haybat va g`azab bila. Ul so`zni bilib erdiki, ul kishi der erdi. Dedi: kimdurki, javonmardlarni so`rubdur? Javonmard kerakki, javonmardni ko`rgay. Debdurlarki, ul ham–uldurki, qabri Abarquhdadur. Oti Iqbol va laqabi Tovus ulHaramayn. Ul debdurki, oltmish yil Makka va Madinada mujovarat qildim va ko`p qatig`liklar ko`rdum, hargiz kishidin nima tilamadim. Har qachon biravdin nima tilamak xayol qildim, hotifiy nido qildikim, uyalmassenkim, ul yuzniki, bizing ollimizda sajda qilur, g`ayr ilayida xor qilg`aisen? Debdurlarki, ul har qachon Hazrat Rasul s. a. v. ravzasig`a kelib der erdikim, [senga salom bo`lsin, ey jin va insonlarning elchisi!]1 Javob eshitur erdikim, [senga ham salom bo`lsin, ey Makkayu Madinaning tovusi!]2. Ul debdurkim, [hurlarga xizmat qilishni o`ziga lozim ko`rgan odam hur kishidir. Uziga birovning minnatini ravo ko`rmagan va biror kishiga muhtojlik izhor qilmagan odam javonmarddir]3. Uch yuz sakson uchda dunyodin o`tubdur.
269. Abulxayr Asqaloniy q. s.
Bag`dodqa bordi va necha vaqt anda iqomat qildi va mashoyix bila suhbat qildi. Va so`ngra Bag`dod kentlaridin biriga bordi va mutaahhil bo`ldi. Va anda vafot qildi.
270. Abulxayr Himsiy q. t. s.
Borlar bodiyani Ka`ba safarida tavakkul qadami bila qat` qildi. Va uch yuz o`nda dunyodin o`tti.
271. Ibrohim b. Shaybon Kirmonshohiy q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Kuniyati Abu Ishoq. Jabal shayxidur. Uz vaqtida anga maqomot erdi vara`u taqvodakim, xalq andin ojiz erdi. Abu Abdulloh Mag`ribiy va Ibrohim Xavvos q. s. ning ashobidindur. Abu Abdulloh Manozildin so`rubdurlarkim, aning bobida dersen? Debdurki, [Ibrohim faqirlarga, adab ahliga va muomalalarga Allohning hujjatidir]1. Uch yuz o`ttuz yettida dunyodin o`tubdur. O`l debdurki, har kim mashoyix hurmatin asramag`ay fosid muddaosi bila o`z haqqida botil tamannosi bila giriftor bo`lub fazihat bo`lg`ay. Va ham ul debdur, darvesh desakim, mening na`laynim, aning sari boqmang, ya`ni darveshga kerak mulk bo`lmasa. Ul debdurki, otam manga vasiyag qildiki, ilm o`rgan, zohir odobi uchun va vara`pesha qil, botin odobi uchun. Va ul nimadin yiroq bo`lki seni Tengri taolodin, mashg`ul qilg`ayki, oz tusharki kishi andin yuz evurgay va yana ul davlatni topqayki yuz aning sari qilg`ay.
272. Abu Zayd Marg`aziy Xurosoniy q. s.
Shayx ul-islom debdurkim, ul faqih erdi. Hajg`a boradurg`onda Kirmonshohqa yetishti Ibrohim Shaybonni anda topti. Ul yil haj azimati tarkin qildi va aning suhbatin lozim tutti, o`z ko`nglining imorati uchun. Andin so`ngra uch haj guzorladi. Ul kunki, Xoja Abu Yazid olamdin o`tti, azim yog`in erdi. Chiqara olmadilar, uyida-o`q dafn qildilarki, majol topsalar, chiqarib eltkaylar va muqarrar qilg`an yerda qo`yg`aylar. Chun qabrini ochdilar, ani qabrda topmadilar. Shayx ul-islom debdurki, bu valoyatni fiqhdin topmaydur erdikim, ul pir suhbati barakatidin topib erdi.
273. Ibrohim b. Ahmad Muvallid Sufiy Raqqiyq. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Kuniyati Abu Ishoqdur va Raqqaning kibori mashoyixidindur. Abu Abdulloh Jallo va Ibrohim Qassor Raqqiy bila suhbat tutub erdi. Uch yuz qirq iqkida dunyodin o`tti. Qardoshi Abulhasan ibn Ali Hamadon ani tush ko`rdi va dediki, manga vasiyate qil! Ul dedi: [To rabbing bilan uchrashguncha o`zingga faqirlik va xorlikni lozim tut!]1. Ul debdurki, [faqrning haqiqati shuki, banda Haq s. t. dan boshqaga biror narsada ehtiyoj sezmaydi]2. Va ham ul debdurki, ajab kelur manga biravdinkim, bilgandin so`ngraki, anga Tengri sarn yo`ldur, aning g`ayri bila nechuk zindagonlik qilur. Va hol ulki Xudoyi taolo derki: [Parvardigoringizga qaytinglar va unga bo`ysuninglar!]3.
274. Ibrohim Jiliy r. t.
Jil yeridin ermish. Shukuhlik buzurg pir ermish. Bu toifaning vaqtin sofiy tutar ermish. Shayx Abulazhar Istaxriy debdurki, ul ammzodasig`a mubtalo bo`ldi va ani nikohig`a kiyuurdi. Va anga andoq mash`uf bo`ldikim, aning muhabbatidin bir lahza aning qoshidin qo`pa olmas erdi. Bir kun dedikim, bu ne ishdurki, men andamen; agar bu hol bila o`tib, oxiratqa borsam, kim bo`lg`aymen? Kecha qo`pti va g`usl qildi va namoz qildi va Tengri hazratida zorlig` qilib dediki, Ilohi, sen ul avvalisenki, bor erding, mening ko`nglumga hamul avvalg`i holni karomat qil! Haiul zamon aning holining ofatig`a isitma yuzlanib, uch kundin so`ngra o`tti. Ibrohim ani dafn qilib, o`z holu vaqti boshig`a bordi va ayog` yalang tavakkul bila bodiyag`a kirdi.
275. Ibrohim Dehistoniy r. t.
Shayx ul-islom dedikim, Muhammad Qassob Domag`onda manga dedikim, ul vaqtki bu diyorda Kalom ahli padid bo`ldilar, men andin ranjur erdim. Qo`ptum va Shayx Ibrohim Dehistoniyg`a bordimki, andin so`r-g`aymen, ya`ni mazhabdin va alarning so`zidin. Chun aning qoshng`a yettim hanuz andin hech nima so`rmaydur erdimki, dedi: Muhammad, qayt! [Allohni Allohdin o`zga kishi tanimas]1 Zunnun q. s. so`zidurkim, [Al-loh zoti haqidagi ilm – nodonlikdur]2.
276. Ibrohim Marg`inoniy q. s.
Shayx ul-islom debdurki, Ibrohim Marg`inoniy debdurki, ulcha quloq anglag`oy – ilmdur va ulcha fahm anglag`ay – hikmatdur va ulcha oning bila eshitilgay va aning bila anglag`aysen – hayot va tiriklikdir.
277. Ibrohim Nozuvayh q. s.
Kuniyati Abu Ishoqdur. Nishobur mashoyixindindur. Abu Hafs Haddodni ko`rubdur va Abu Usmon Hiriy bila suhbat tutubdur. Anga futuvvatda azim shon : ekandur. Oti Ibrohim b. Muhammad b. Sa`d. Ammo anga yaxshi suratdin va xo`b o`qumoqdin Nozuvayh laqab qilibdurlar.
278. Muzaffar Kirmonshohiy Qirmisiy q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. JabAliing kibori mashoyixidindur va sodiq fuqarosidin. Abdulloh Xarroz bila suhbat tutubdur. Uz tariqida mashoyixying yagonasi ermish. Va Abbos Shoirning ustodidur. Shayx ul-islom debdurki, ul kyochani uch qismat qilib erdi bir qismni namoz qilur erdi va yana bir qismni Qur`on o`qur erdi va yana biri munojot qilur erdi. Va o`ziga zorliq qilib, bu baytlarni o`qur erdikim,
sh ye`r:
[Jigarimni ishq iloni chaqib oldi. Bu dardimning davosi ham, afsungari ham yo`q. Uning yolg`iz tabibi men ko`ngul qo`ygan tabibdurkim, afsunim ham, taryokim ham uning qo`lidadir]1.
Ul debdurki, [orif–qalbini mavlosiga, jasadini xalqiga bag`ishlagan kishidir]2. Va ham ul debdurki, [kimki yoshlar bilan salomatlik va nasihat qilish sharti bilan suhbat qursa, bu suhbat uni baloga giriftor qiladi. Salomatlik sharti bilan suhbat qilmaganning holi ne kechadi?]3 Andin so`rdilarki, faqir kimdur? Dedikim, anga hojati bo`lmag`ay, ya`ni hojati barcha ul bo`lg`ay.
279. Abulhusayn b. Bunon q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Abu Sa`d Xarroz bila suhbat tutubdur va nisbatin anga durust qilur. Tiyhda dunyodin o`tubdur. Shayx Abu Usmon Mag`ribiy debdurki, bir vaqt Abulhusayn Bunon raqsu samo`da garm erdi. Va Abu Sa`d Xarrozni ko`rdumki, aning uchui ovo`chin qoqadur erdi. Ul debdurki, barcha el bodiyada tashnalabdurlar va men Nil qirog`ida. Ham ul debdurki, biyik tutmag`ay Tengri do`stlarining qadrin, magar ulki Tengri qoshida qadri biyikdur.
280. Abulhusayn b. Hind Forsiy q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Oti Ali b. Hind Qurashiy, Forsning kibor mashoyixindindur. Va Ja`far Haddod, andin buzurgrok, Abu Amr b. Abu Usmondek va Junayd va ul tabaqadag`ilar bila suhbat tutubdur. Ul debdurki, har kishini Haq Taolo o`z qurbi bisotida o`lturtqay, harne anga yetsa, ani rozi va xushnud qilg`ay, neuchunki, qurb bisotida norizolig` va noxushnudlug` bo`lmag`ay. Ham ul debdurki, Alloh taolo bila husni xulq shikoyat tarkidur va aning amrlari va farmonlariga ko`ngul nashoti va nafs tayyibi bila qiyom ko`rguzmak va xalq bila yaxshilik qilmoq va burdborlig`. Ham ul debdurki,
b a y t:
[Dardu g`am payti ularga chopardim. Endi dardu g`amim–ular. qaerga boray?]1.
281. Abuladyon q. s.
Kuniyati Abulhasandur, oti Ali. Aning uchun ani Abuladyon debdurlarki, barcha dinlarda munozaoa qilur erdi va muxolifqa shikast berur erdi. Junayd bila muosir erdi va Abu Sa`d Xarroz bila suhbat tutub erdi. Aning Ahmad otlig` quli bor erdi. Ul debdurki, Abuladyon bila bir majusiy orasida bir kun so`z o`tar erdi. Ul dedikim: o`t Haq taolo amri bila kuydurur. Majusiy dedi, agar muni manga ko`rguzsang, sening diningga kiray. Bu ishga qaror berdilar va azim o`t yoqtilar. Chun o`tunlar cho`g` bo`ldi, yerga yoydilar. Shayx sajjoda ustida namozg`a mashg`ul erdi, chun forig` bo`ldi, qo`pub ul o`tqa kirdi va hech bo`shmadi. Majusiyg`a dedikim, muncha basmudur, yo yana ham o`t yoqarmusen? Majusiy musulmon bo`ldi. Shayx so`zning oxirida chiroyin yopti va o`tdin chiqti. Ahmad debdurki, kecha oyog`in uvalar erdim. Oyog`i bir olma chog`lig` qabarib erdi. Aning sababin Shayxdin so`rdum. Dedi, o`tqa kirganda o`zumdin g`oyib erdim, ul so`zni majusiyg`a ayturda hozir bo`ldum, bu aning natijasidur. Agar ul o`t o`rtasida erkanda behuzur bo`lsa erdi, kuyar erdim. Shayx ul-islom debdurki, ul qachon hajga borsa erdi, uyidin ihrom bog`lab, «labbayk» urar erdi va tebrar erdi. Bir qatla hajdin keldi va «labbayk» urmog`ni bunyod qildi. Ayttilarkim, sovug`liq qilma hajdin emdi kelibsen. Dedi, bu «labbayk»ni haj uchun urmaymenkim, aning uchun uradurmen. Bir hafta o`tmadikim, dunyodin o`tti.
282. Abu Ja`far Muhammad b. Ali Nasaviy al-ma`ruf Muhammad Aliyon q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Nisoning ajilla mashoyixidin. Abu Usmon Hiriyning kibori ashobidn. Mahfuz debdurkim, ul maorif ahlining imomidur. Ul debdurki, har kim o`z ixtiyoru dilxohi bila karomot iz-hori qilsa, ul mudda`idur, har kimki, bexost va ixtiyor andin karomat zohir bo`lur, ul. valiydur. Va ham ul debdurkim, nechuk sevmagaysen anikim, bir turfa tulayn aning bir ehsonidin xoli bo`lmag`aysen? Va nechuk aning muhabbati da`vosin qilg`aysenkim, bir to`rfatulayn aning muvofaqati maqomida bo`lmag`aysen? Va ham ul debdurkim, har kim Haq taoloning gayri bila orom tutqay, Haq taolo ani aftoda qilg`ay va har kim Haq taolo bila orom tutqay, Hak taolo o`zgalar bila orom tutmoq yo`lini andin bog`lag`ay va kesgay.
283. Abu Said A`robiy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ahmad b. Muhammad. Basriyulasldur. Makkada sokin bo`lub erdi. Olim erdi va faqix Bu toifa uchun tasnifoti bor. Junayd q. s. bila suhbat tutubdur va Amr b. Usmon va Abulhusayn Nuriy va Hasan Masuhiy va Abu Ja`far Haffor va Abulfath Hammolg`a qaribdur to`rtunchi tabaqada. Va uch yuz yigirma yo yigirma birda dunyodin o`tubdur. Uz vaqtida Haram shayxi erdi. Shayx ul-islom debdurki, anga juzviydur tavhid nuktalarida, bag`oyat xo`b. Anda debdurki, yaqinlik demagaylar, to yirog`liq bo`lmag`ay. Va ham ul debdurki, [tasavvufning hammasi ortiqcha narsalarni tark qilish, ma`rifatning hammasi bilimsizlikni e`tirof etishdir]1. Va ham ul debdurki. [Shavq faqat g`oyibga mansubdur]2. Shayx ul-islom debdurki, Dovud Toyidin so`rdilarki, mushtoqsen? Dedi: men yiroq emasmen, g`oynb mushtoq bo`lur va mening do`stum hozirdur.
284. Abu Amr Zujoj q. t. s.
Beshinchi tabaqadindur va oti Muhammad Ibrohim. Va Ibrohim ham debdurlar. Nishoburiyulasldur. Va Junayd va Ruvaym va Xavvos q. s. bila suhbat tutubdur. Derlarki, qirq yil Makkada mujovir erdi, anda bavl qilmadn. Oltmish hajga yaqnn guzorlar erdi. Abu Amr Nujayd debdurki, Makkada erdim. Mashoyix halqa urub o`ltururlar erdi, Abubakr Kattoniy va Abulhusayin Muzayyini Kabir va Sag`irdek. Va barchag`a Abu Amr Zujoj sarhalqa erdi. Va bu toifa so`zi o`tsa erdi, ul hukm qilur erdi. Payvasta der erdiki, mem o`ttuz Gshl Junaydning xalosin iligim bila artibmen. Va bu ishqa mubohot qilur erdi. Va uch yuz qirq sakkizda dunyodin o`tti. Ul debdurki, [a`zoi vujudnmdagi biror nuqson suv ustida yurganimdan yaxshiroqdir]1.
285. Ibrohim b. Yusuf b. Muhammad Zujojiy. q. s.
Kuniyati Abu Ishoqdur. Abu Amr Zujojiyning volididur. Mashoyix tarixida kelturubdurlarkim, ul Abu Hafsning kibor ashobidindur va malomat tariqida va nafs xilofida sohibi mazhab. Ul debdurki, [Muntazam nafsga xilof ish qilish barakadir. Hayotimda bir marta unga bir qadam hamrohlik qildimu yillar davomida buning jabriga chora topa olmadim]1.
286. Ja`far b. Muhammad b. Nusayr Xuldiy Havvos r. t.
Beshinchi tabaqadindur. Kuniyati Abu Muhammad, Bag`dodlig`dur, Xuld mahallasidin. Hasirbof erdi. Juiayd va Ibrrhim Xavvos q. s. ning shogirdidur. Va Nuriy va Ruvaym va Samnun va Jaririy bila suhbat tutubdur. Va bu tonfa nlmida olim ermish. Kutub va tavorix va hikoyot va mashoyix sirrining jomi`idur. Ul debdurki, mashoyixdin ikki yuz devonim bor va mashoyixdin ikki ming pir tanirmen. Ul debdurki, Iroqning ajoyibi uch nimadur; Shibliyning shathi va Murta`ishning nuktasi va mening hikoyotim. Ul Shayx Abulabbos Nihovandiyning piridur. Bag`dodda uch yuz qirq sakkizda dunyodin o`tubdur va qabri Shuniziyadadur. Sariy Saqatiy qabri yonida, Junaydqa yaqin. Ul debdurki, [Javonmardlik o`z nafsini xor, musulmonlar hurmatini uluq bilmakdir]1. Va ham ul debdurkim, [oliyhimmat bo`l! Zotan kishini jiddu jahd emas, oliyhimmat kamolga yetishtiradi]2. Shayx ul-islom dedikim, Ja`far Xuldiydin so`rdilarki, oriflar kimlardur? Dedikim, alar emasdurlar alar va agar alar alardurlar, emasdurlar alar.
287. Abulhasan Sufiy Fushanjiy r. t.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ali b. Ahmad b. Sahl. Xurosonning yagonalari va javonmardlaridin erdi. Abu Usmon Hiriyni ko`rub erdi va Iroqda Ibn Ato va Jaririy bila suhbat tutub erdi. Va Shomda Tohir Maqdisiy va Abu Amr Dimishqiy bila musohib bo`lub erdi. Va Shibliy bila qavm masoyilida so`z aytishib erdi. [U tavhid va muomalot ilmida o`z davri mashoyixlarining olimi, tajrid va javonmardlik tariqatida ularning yaxshirog`i edi. Go`zal xulqli, diyonatli, faqirlarga hamdard edi. Hijratning uch yuz qirq sakkizinchi yili olamdan o`tdi]1. Po`shangdin erdi va Nishoburda sokin. Bu qavmning tariqin yaxshi bilur erdi. Va mufid safarlar qilib erdi. Andin so`rdilarki, tasavvuf nedur? Dedikim, [zamonimizda tasavvuf bir ismga aylangan, haqiqat emas. Ilgari ism emas, haqiqat edi]2. Abu Usmon Mag`ribiy debdurkim, andin so`rdilarki, zarif kimdur? Dedikim, [zarif – tabiati, axloqi, fe`li va shaklu shamoyilida soxtalik bo`lmagan kishidir]3. Va ham ul debdurki, [bu dunyoda biror sabab va g`araz bilan sevuvchi kishidan ko`ra xunukroq narsa yo`q]4.
288. Bundor Husayn b. Muhammad b. Muhallab Sherozii q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Kuniyati Abulhusayn, Sheroz ahlidin. Arjonda bo`lubdur va qabri andadur. Usulda olim erdi. Anga ulumda haqoyiqi rabboniydur, Shibliyning shogirdidur va Abu Abdulloh Xafifniig ustodi. Shibliy aning qadrin biyik tutar erdi. Va Ja`far Haddod bila suhbat tutubdur. Uch yuz ellik uchda dunyodin o`tubdur. Ul yilki Shayx Abu Ali Kotib o`tubdur. Va Shayx Abu Zur`a Tabariy ani g`usl, qilibdur. Andin so`rdilarki, tasavvuf nedur? Dedikim, ahdqa vafo. Shayx ul-islom debdurki, ahdqa vafo uldurkim, harne ko`ngulga kechsaki, aning uchun qilayin, qilg`aysen. Va Bundor so`zidurkim, [kimki Haq qarshisida xolis barcha narsani tark qilmas ekan, uning uchun butun borliqning haqiqati – Haq s. t. hosil bo`lmaydi]1.
289. Abu Amr Nujayd q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ismoil b. Nujayd b. Ahmad Sulamiy. Shayx Abu Abdurrahmonning jaddi. Abu Usmon Hiriyning kibori ashobidindur. Uch yuz ellik yo oltmish oltida olamdin boribdur. Junayd. q. s. ni ko`rub erdi, vaqtining kibori mashoyixidin erdi. Hol talbisi va vaqt nigohdoshtida anga xush tariqi erdi. Aning so`zidurkim, [sukut so`zga nisbataya ta`sirliroq va tezda yetib boradi]1. Va ham ul deb-durki, [kimga nafsi aziz tuyulsa, dini xor ko`rinadi]2. Va ham ul debdurki, [ehsonni tarbiyalash ehsondan yaxshidir]3. Andin so`rdilarki, ul nedurki, bandag`a andin chora yo`qdur? Dedi: [sunnatga muvofiq banda-lik qilishni lozim ko`rmoq va doimo muroqabada bo`lmoq]4. Va ham ul debdurki, [Alloh taolodan boshqasini do`st tutish–vahshiylikdir]5.
290. Abdulloh b. Muhammad b. Abdurrahmon Rozii q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Kuniyati Abu Muhammad. Aslda Raydin erdi va Nishoburda bo`lur erdi. Junayd va Abu Usmon va Muhammad b. Fazl va Ruvaym va Samnun va Ali Juzjoniy va Muhammad Hamid q. s. bila suhbat tutubdur. Va Abu Usmonning kibori ashobidin erdi. Va ul ani ulug` tutar erdi. Va anga ajib riyozatdur. Bu toifa ulumig`a olim ermish. Va hadisi bor va siqadur. Uch yuz ellik uchda dunyodni o`tubdur. Ul debdurki, orif Tengri taoloni xalq muvofaqati bila parastish qilmaski, ul ish qilg`uchidur Tengri muvofaqati bila. Va ham ul debdurki, ma`rifat Tengri va banda orasidin hijobni ko`tarur. Va ham ul debdurki, dunyo uldurki, seni Tengridin mahjub qilur. Vl ham ul debdurki, shikoyat va diltanglig` ma`rifat ozligidin zoyanda bo`lur.
291. Abulhusayn Sirvoniy r. t.
Oti Ali b. Muhammad Sirvoniydur. Sirvonini Sag`irning ustodi. Mag`ribning Sirvonidindur. Va Dimyotda o`lturur erdi va buzurg erdi. Shayx Abu Said Moliniy «Mashoyixi arba`in»ida kelturubdurkim, Abulhusayn Sirvoniyi Kabir debdurkim, Sahl b. Abdulloh Tustarin dedikim, [kimki har qanday ahvolida bir imomning zohiriy amallariga iqtido qilmasa, uning botiniy holini haq deb bilmasa, u Haqdan uziladi]1. Va ham debdurkim, [rizo–g`aybdan yetadigan narsalarga muvofaqat qilishdan ustun turadi]2. Ul Xavvosdin vasiyat talabi qildi. Xavvos dedikim, [faqirlar suhbatin lozim tutki, unda xayr bordir]3.
292. Abulhusayn Qarofiy r. t.
Oti Ali b. Usmon b. Nasr Qarofiydur. Va Qarofa Misr kentlaridindur. Debdurlarki, ul Dimyotda bo`lur erdi. Abulxayr Taynotiy va Abulhasan Soiig` Dinavarnnning shogirdidur. Umri yuz o`nga yetti. Uch yuz saksonda dunyodin o`tti. Shayx ul-islom debdurki, Qa-rofiy o`z vaqtida dunyoning yagonasi va benaziri erdi. Bas haddunnazar va hozirul vaqt. Avom bila sunnin pa xavos bila orif va o`zlukida muvahhid erdi va nishoni xud gum! Va shayx ul-islom oxir umrida o`n tanni ixtiyor qilib ermish. Abulxayr Taynotiy va Qarofiy va Husriy va Ali Bundor Sayrafiy va Nasrobodiy va kichik Sirvoniy va Nihovandiy va Qassob va Xaraqoniy va Toqiy. Va der erdikim, bular boshqadurlar. Bir qatla Qarofiy kemada ihtisob qildi, ayog` iligin bog`lab, daryog`a tashladilar. Namoz chog`i ani avvalgi safda ko`rdilar, tani o`l bo`lmaydur erdi. Shayx ul-islom debdurki, aning tirigini kishi o`ltura oymaskim, ul o`zga ruh bila tirikdur. Ham shayx ul-islom dedikim, Sayyidus sodot Qarofiy debdurkim, chun sanga bir nima bersalarki, xilofi sher` bo`lgay, vojibdur ani yashirmak.
293. Abu Sulaymon Niliy q. s.
Shayx ul-islom debdurki, Abu Sulaymon Niliy Qarofiyg`a keldi va aning manglayin o`pti. Va Abu Sulaymonning kisvati bag`oyat eski va yirtuq erdi. Qarofiy anga boqib dedikim, yo Abu Sulaymon, sening to`nungni xalaq ko`rarmen. Va ikki qoshing orasida hukumat ko`runur, ikki xisht boshing ostiga qo`yarsen, amio ul orada hokimsen. Andin so`ngra ani Mag`ribda hrkim qildilar, sufilig`ndin. So`ngra Abubakr Duqqiy Qarofiyg`a keldi. Qarofni anga dedikim, jahon mujarradi derlar va men seni ikki beshik orasida ko`rarmen. Oz fursatda Duqqiy uylandi va anga ikki farzand bo`ldi. Ikki beshik orasida o`lturub, Qarofiy so`zni sog`inur erdi. Qarofiyg`a farosatda ajoyib ko`pdur.
294. Abu Sulaymon Xavvos Mag`ribiy r. t.
Bu toifadindur Mag`rib mashoyixidin. Uldurki, bir kun bir gaziston orasidin eshak minib borur erdi. Markabin chibin tishladi. Markab sekridi va aning ayog`i yulg`un daraxtig`a siyrilib majruh bo`ldi. Ul yig`och bila markab boshig`a urdi. Markab keyin boqib, fasih til bila anga dediki, urg`ilki, o`z dmog`intta urarsen. Ul Abulxayr Taynotiyning aqronidin erdi. Dimishqda dunyodin o`tdi.
295. Abulqosim Nasrobodiy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ibrohim b. Muhammad Mahmuya. Mavlid va maqomi Nishobur ermish. Ishorat va. haqoniq ahlining shayxi va tasavvuf lisoni erdi. Va o`z zamonida anvoyi ulumg`a olim erdi. Ibrohim Shaybonning shogirdidur. Shibliy va Vositiy q. s.ni ko`rub erdi. Va Abu Ali Rudboriy va Murtoz va Abubakr Abhariy bila suhbat tutub erdi. Umri oxirida Makkaga bordi va Abu Usmon Mag`ribiy anga pazira qildi va taybat bila anga dediki, Makka ne sening yeringdur? Ul dedi, bilki ne sening yeringdur, mening yerimdur. Oz vaqt o`tmadikim, sabab voqe` bo`ldikim, Abu Usmok Nishoburg`a tushti va anda dunyodin o`tti. Ul Makkada mujovir bo`ldi va anda uch yuz yetmish ikkida dunyodin o`tti. Shayx ul-islom debdurki, Nasrobodiyning o`g`li Ismoyil manga otasidin bu so`zni naql qildikim, [Haq sahrolarida senga biror narsa namoyon bo`lsa, u yerda jannatga ham, do`zaxga ham e`tiboringchi; qaratma, ularni xayolingga keltirma. Shu holatdan qaytsang, Allohu taolo ulug`lagan narsani ulug`la!]1. Va ham ul debdurki, [bag`ishlov, ehsonga rag`bat qiluvchining qadri yo`q, mute`ga rag`bat qiluvchi azizdur]2.
296. Abubakr Roziy Bajaliy r. t.
Oti Muhammad b. Abdulloh Roziydur. Nishoburda bo`lur erdi. Xurosonning kibori mashoyixidindur; Abu Abdurahmon Sulamiyning ustodidur. Va Sulamiytarixini aning tarixig`a bino qo`yubdur. Va Abubakr Baykandiy shogirdidur. Shayx ul-islom dedikim, anga azim vaqt va ko`p qabul erdi. Nishoburda bir ko`dak ishiga mubtalo bo`ldi. Ani muttaham qilib, mahjur qildilar. So`ngra. ma`lum qildilarki, aqidalarining xilofi ermish. Yana anga qabul paydo bo`ldi. Bir kun Shayx Abu Ali Bundor Sayrafiy anga dedikim, ayyuhash shayx, bu ne erdiki, sanga voqe` bo`ldi, ul ish qaydin tushti? Dedikim, ey pir, agar Ibrohimning azmi va Musoning sidqu yaqini va Isoning ismati va Ahmad Arabiy s. a. v.ning himmatu sabri kishida bo`lsa va aning asramog`i bo`lmasa, chun fitna yely esgay, barchasi barbod bo`lg`ay va kishi aning o`rtasida bo`lg`ay. Shayx ul-islom dedikim, birov Abubakr Ro-ziydin so`rdikim, samo`da ne dersen? Dedikim bas fitnaomizu tarabangizdur, o`zni fitnadin asramak kerak. Dedikim, mashoyix murtakib bo`lubdurlar. Dedikim, ey aziz farzand, sening vaqting alardek bulsa sen ham bo`l!
297. Abubakr Folizbon Buxoriy r. t.
Buxorolig`dur. Buzurg ermish. Junayd q. s.ni ko`rubdur. Shayx ul-islom debdurki, Shayx Abu Buxorog`a bordi, ani ko`rgali. Debdurki, ani bir uyda toptimki, bir eshigi bor erdi. Kirdim va salom qildim. Meni o`lturtti va sufra kelturdi. Sufrada non erdi va yong`oq va tuz. Men och erdim, yemakka mashg`ul bo`ldum. Anga boqtim, ul yig`laydur erdi. Iliktaomdin torttim. Manga dedikim, sen nima yegilki, men shodlig`din yig`laydurmenki, Abulqosim Junayd q. s. manga deb erdikim, bot bo`lg`ayki, bu so`zlar andoq bo`lg`ayki, bir ko`yda ikki hujra bo`lsaki, birida bu so`zlardin bo`lsa va yana birida bo`lmasa, bo`lmag`on hujradin kelib, bo`lg`on hujradag`idin bu so`zni eshiturg`a kariy qilmag`ay, holokim, hanuz Hirotdin Buxorog`a bu so`zlarni eshiturg`a kishi kelur, xo`bdur.
298. Abulhusayn Husriy r. t.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ali b. Ibrohim Basriy. Asli Basradin erdi, ammo Bag`dodda sokin erdi. Iroq shayxidur. Shayx Sulamiy debdurki, mashoyix orasida andin tamomholroq va shirin zabonroq, uluq so`zroq ko`rmadim. Lison ul vaqt edi va mashoyix yagonasi. Va maxsus erdi Tavhid ilmig`a. Shayx ul-islom debdurki, Shibliyning shogirdi erdi va Shibliyg`a xud andin o`zga shogird yo`q erdi va Husriyg`a Shibliydin o`zga ustod yo`qdur. Shibliy aning ishida teng borib erdi, doim anga der erdikim, [sen ham men kabi devonasan, o`rtamizda azaliy ulfatchilik bor]1. Husriy va Abu Abdulloh Xafif bir-birining naziri ermishlar. Husriy zulhijja oyi juma kuni uch yuz yetmish birda dunyodin o`tubdur. Ul debdurki, [So`fiy – iztirob paytida iztirobsiz va qarorida barqarordir]2. Va ham ul debdurki, [So`fin foniy bo`lgandan keyin mavjud bo`lmaydi, mavjud bo`lgandan keyin foniy bo`lmaydi]3. Va ham ul debdurki, sahar vaqti Munojot qilib, dedimki, mendin rozimusenki, men sendin rozimen? Nido keldiki, ey kazzob, agar sen bizdin rozi bo`lsang erdi, bizing rizomizni tilamagay erding. Anga dedilarkim bizga vasiyate qil! Dediki, [ishning avvalida yolg`izlikka yuz tuting! So`ng ma`rifat uchun mashoyixlarni ziyorat qiling! So`ngra barcha ishlarni tark etib, Haq ila bo`ling!]4. Va ham ul debdurki, vaqtekim, mening avqotim tor bo`lg`ay, hech nimadin xushluq va rohat tilamasmen, magar ul anfosning so-g`inmog`i bilakim, mundin burun manga o`tubdur, unsu mavaddat safosi vaqtida kuduratlar omizishidin boshqa. Va bu baytni o`qubdurkim,
bayt:
[Albatta, Salmo visoliga fikrimni band qilib qo`ygan dunyo– xushbaxt damlardurkim, menga eh-son qilish haqida qayg`uradi]5.
299. Abulhusayn Sam`un r. t.
Oti Muhammad b. Ahmad b. Ismoil b. Sam`undur. [U «hikmat notiqi» deb laqab olgan edi]1. Bag`dod mashoyixidindur. Anga bu ilmda yaxshi tilda adosi erdi. Shayx Abubakr Isfahoniy, Shibliyning xodimi deb-durki, masjidi jome`da juma kun Shibliy xidmatida o`lturub erdim. Ibn Sam`un go`dak erdi va shayx ollidin o`tti. Shayx boqib aning sari dedikim, yo Abubakr, bilursenki, Tengri taolog`a ne zaxiralardur bu go`dakda. Bu toifadin birav debdurkim, Ibn Sam`un minbari tubida o`lturub erdim. Majlisida bu toifadin birav erdi. Nogoh ul kishi uyqug`a bordi. Ibn Sam`un so`zni bas qildi, onchakim ul kishi uyg`ondi. Ibn Sam`un anga dedikim, Rasul s. a. v.ni tush ko`radur erding? Ul darvesh dedi: bale! Dedi, men ham ul jihatdin so`zni bas qildimkim, ul uyqudin seni uyg`otmag`aymen va ul holdin seni mahrum qilmag`aymen. Shayx ul-islom debdurki, men Ibn Sam`un bila yaxshi emasmenki, ul maning ustodim Husriyni ranjida qilur erdi. Har kishikim, sening ustodingni ranjida qilur bo`lsa, sen andin ranjida bo`lmasang, it sendin yaxshiroq! Ham Shayx ul-islom debdurki, Ibn Sam`un sohibi kalom erdi va Husrny sohibn dard. Ul uch yuz sakson yettida dunyodin o`tubdur. Va ul debdurki, har so`zki, zikrdin xolidur– lag`vdur va har. xomushlikkim, fikrdin xolidur–sahvdur va har nazarki, ibratdin xolidur – lahv.
300 Abunasr Xabboz va Abulhasan Suhon Ojan h. s.
Shayx ul-islom dedikim, Gozurgoh mashoyixidin ikki kishi qadimroqdir, biri Shayx Abunasr Xabboz, buzo`rg erdi. Shogirdlaridin jamoate Makkaga borurlar erdi, Husriy ziyoratiga bordilar. Husriy alarg`a iltimos qildikim, agar nima o`quy olursiz, bir nima o`qung! Alardin birikim, nima o`qiy olur erdi, nima o`qudi. Shayx un tortti va beqaror bo`ldi samo`da. Va dedi: sizga bu yil bor yo`qdur, yoning! Va dedi: Abu Xabboz muridlarisiz Hirining ul falon tog`ida? Dedilar, bale. Dedi andin dastursiz va yo`lg`a mutavajjih bo`lubsiz, qayting, dag`i aning xidmatig`a boring! Alardin har kishi aning so`zy bila yondi, salomat bordi, har kishi bodiyag`a kirdi, samumdin o`rtandi.
Va Gozurgoh mashoyixidin yana biri Shayx Abulhasan Suhon Ojan erdi. Va ul masjidi jome`da o`lturur erdi. Shayx ul-islom dediki, aning shogirdi manga dedikim, bizing pir Ramazonning so`nggi kuni sajdaga boshin qo`yub, subhg`a degincha zorlig` bila aytur erdikim, Xudoyo, ul ro`zakim tuttum, sening uchun. va ul haj va namozki qildim va Qur`onkim o`qidim, barchadin tavba qilurman, meni roygon yorlig`a!
Oti Amr b. Usmon b. Hakim Sha`radur. Sufiylarning mashoyixidindur. Shayx Abu Said Moliniy ani arba`inida kelturubdurki, Misr mashoyixidin erdi. Derlarki, aning qabridin Qur`on o`qumoqning unin eshiturlar. Har kishi aning ziyoratig`a borsa erdi, eshitur erdi. Vallohu taolo a`lam.
201. Abu Homid Asvad Ma`ruf Zanjiy. r. t.
Abu Ali Rudboriyning ustodlaridindur. Abulhasan Muzayynn debdurkim, Shayx Homid Asvad Zanjiy o`ttuz yil masjidi Haramda erdi. Ka`ba o`trusida o`lturdikim, tashqari chiqmadi, magar tahorat uchun. Va hech kishi aning nima yeganin ko`rmaydur va ichkanin ham, Abu Homidqa har qachon vajd yetishsa erdi, rangi oqarurerdi, chun ul vajd taskin topsa, yana ham ul rangiga borur erdi.
202. Ibrohim b. Dovud Qassor Riqqiy r. t.
Ikkinchi tabaqadindur. Kuniyati, Abu Ishoq. Shom mashoyixining ajillasidindur. Junayd va Abu Abdulloh Jalloning aqronidindur. Umri uzoqqa tortti, uchunchi tabaqag`a yetti. Va Shayx Sulamiy ani o`z bitigan tabaqotda uchunchi tabaqada bitibdur. Uch yuz yigirma yettida dunyodin bordi. Zunnun suhbatiga yetib erdi. Shayx ul-islom debdurki, ul o`ttuz yil bir safar qildi, to inkor ahlining ko`nglin bu toifa bila tuzatgay. Ul beandomlig`laru beboklig`larkym alardin zohir bo`lur erdi, barchasin salohga kelturdi. Ko`r, ne javonmardlig` bo`lg`aykim, umrini sufiy hurmatini tilamakka iysor qilg`ay. [Islom va tariqatdagi xizmatlari uchun Alloh unga eng yaxshi ajru mukofotlar bersin!]1.
Ibrohim Qassor debdurki, [har bir insonning qiymati himmatiga ko`radir. Agar himmaty dunyo bo`lsa, uning qiymati yo`q. Agar himmati Allohning roziligi bo`lsa, uning qiymati nihoyasini tasavvur qilish va undan voqif bo`lish mumkin emas]2.
Ibrohim Qassor debdurki, sanga dunyodin ikki nima basdur: bir faqirning suhbati va avliyoullohdin bir valining xizmati. Va ham debdurki, [kimki, Allohdan boshqa narsa bilan aziz bo`lsa, albatta u azizligida xordir]3.
203. Abu Ja`far Haffor r.
Junaydning ashobidindur. [Junayd bila qariyb tengdosh. Odamlar uni Junaydning qarindoshlaridan, o`zi esa do`stlaridan hisoblaydi] Shayx ul-islom dedikim, Junayd debdurki, yigitligimda Bag`dodda kezar erdim. Bir buzuqqa kirdim, ko`rdumki, Shayx Ja`far Haffor Bag`dodiy o`lturubdur. Ranjur bo`ldumki, anga karohiyat yetmish bo`lg`ay, xijolat yuzidin dedim: Ey Shayx, bir so`z ayt, to yonay! Dedi: ne so`z aytan? Dedim anga: yo`l nechukdur? Dedi: bashorat bo`lsun sangakim, ulsanga xaridor bo`lmasa erdi, sen anga xaridor bo`lmas erding va agar sendin anga keraklik bo`lmasa erdi, sen andin so`rmas erding.
204. Abu Ja`far Sumoniy q. t. s.
Shayx ul-islom debdurkim, ul bu toifadindur. Ul debdurkim, [do`sting seni gunohlardan qo`rqitadi, Rafiqing aybingni ko`rsatadi. Birodaring shunday kishikim, sani g`aybni biluvchi zotga yo`naltiradi]1.
205. Abu Ja`far Saydaloniy r. t.
Abulhasan Soyig` Dinovariyning ustodidur va Junayd va Abulabbos Ato q. s. ning aqroni. Makkada mujovir erdi va Misrda dunyodin o`tti va qabri Zaqqoq Misriyning yonidadur. Abu Said Harroz q. s. bila suh-bat tutubdur va Ibn. ul-Arabinning ustodlaridindur. Shayx ul-islom debdurki, Abulhasan Soyig` Dshgavariy dedikim, mening ustodim Abu Ja`far Saydaloniy dedikim; avvali ibodatimda Hazrat Risolat s. a. v. ni tush ko`rdumki, o`lturubdur. Va bu toifadin bir jamoat, mashoyix ul Hazratning tegrasida o`lturubdurlar. Nogoh osmondin bir farishta indi va ilgida bir tasht va bir oftoba. Va ul Hazratning muborak iligida suv quydi. Va birin-birin mashoyix ilgiga ham quydi va iliglarni. yuvdilar. Chu manga yetti, dedilarki, ul bu toifadin emas. Ul farishta tashtni ko`tardi va ketti. Men ayttim: Yo Rasululloh, men agarchi bu toifadin emasman, ammo sanga zohirdurki, bularning do`stlarimen. Mustafo s. a. v. dediki, har kim bularni sevar, bulardindur. Bas ul malak kelib, mening ham ilgimga suv quydi va ilgimni yuvdum. Filhaqiqa mosivallohdin ul Hazrat s. a. v. mening sari boqib tabassum qilib dedikim, chun. bizni sevarsen, bizing bilasen!
206. Abu Ja`far Ahmad b. Hamdon b. Ali b, Sinon r. t.
Uchunchi tabaqadindur, Nushoburdindur. Abu Usmon Hiriy bila suhbat tutubdir va Abu Hafs Haddodni ko`rubdur va uch yuz o`n birda dunyodin o`tubdur. Ul debdurki, (itoatkorlarning toatlaridan kibrlanib, osiylarga takabburlik qilishlari osiylarning gunohlaridan yomonroq va zararliroq]1.
Va ham ul debdurki, [kishining chiroyi – so`zining go`zalligida, kamoli esa fe`lining to`g`riligida]2.
Va ham ul debdurki, [Haqqa bog`langan kishining haqiqiy alomati – Allohdan qaytadigan narsalarga chalg`imasligidir]3.
207. Abu Ja`far Farg`oniy r. t.
Oti Muhammad Abdullohdur. Ul debdurki. [Tilning takallumi da`vo qiladi, qalbning tavakkuli ma`no beradi]1. Shayx ul-islom debdurki, Abu Abdulloh Boqu dedikim, Abu Ja`far Farg`onin Abu Usmon Hiriy-ning xodimidur.
Bir kun Nishoburda oning rikobida borur erdi.. Yeg`nn yog`ib erdi va yer balchuq erdi. Abu Ja`farnish; ko`adlida shayxidin kechxiki, ul otlig` ne bilgayki, maning holim.bu bolchuqda nechukdur? Lahza o`tmadiki, shayx otdin tushti, dog`i Abu Ja`farg`a ayttiki, kel, bu otni min! Abu Ja`far istig`for qildikim, nechuk andog` bo`lg`ay?
Shayx xohiy naxohiy hukm qildi. Dog`i oni otqa mindurdi. Va g`oshiyani egniga solib, oning jilovida bordi. Abu Ja`far xyjil bo`lub, otdin tushdi. Shayx dedi, ey Farg`oniy, sen otlig`, men olingda yayog` yururda holing ne erdi? Dedi: Ey shayx, so`rmag`il. Shayx dedi: men ham otlig` sen olimda yayog` yururda menga ul hol erdi. Bu ish bila oni adab qildi.
208. Abu Ja`far Somoniy r. t.
Ul debdurki, sayohatda Lubnon tog`iga tushtum. Anda jamoaty abdol yo`luqdilar. Alar xizmatida bir yigit erdi. Har oqshom bir miqdor giyohni pishurub, alar xizmatida keltirur erdi. Uch kun anda edim, alarga hol bu erdi. To`rtinchi kun dedilarkim, bizing maoshimizni ko`rdung, sen bizing bila o`tkara olmassen, borg`il! Manga xayr duosi qildilar va alardin ayrildim. Necha vaqtdin so`ngra Bag`dodqa tushtum, ul nigitni bozorda ko`rdumki, dallollik qilur erdi. Taassub qildimkn, ul bo`lg`aymu? Tahqiq qildim, ul erdi. Ul ish kayfiyatin so`rdum. Dedikim, bir kun biryon balig` pushurub, qismat chog`ida yaxshiroq qismni o`z qoshimda qo`ndum. Bu yerga tushtum va bu holgakim ko`rarsen, qoldim.
209. Abu Ja`far Haddod r. t.
Shayx ul-islom debdurki, Abu Ja`far Haddod ikkidur: biri sag`ir va biri kabir. Kabir bag`dodlig`dur va Junand va Ruvaym q. s. aqronidin. Va Abu Ja`far b. Bukayr Haddod Sag`ir Misrdindur va Kabiriing as-hobidindur. Ibn Ato bila suhbat tutubdur va shogirdlig` qilibdur. Va Abu Turob Naxshabiyni ko`rubdur va suhbat ham tutubdur. Shayx ul-islom debdurki, Abu Ja`far Haddod o`n yetti yil Misrda temurchilik qilib, aning muzdidin hech nima o`z nafsiga tasarruf qilmas erdi va fuqarog`a nafaqa qilur erdi. Oqshom necha eshikdin savol qilib iftor qilur erdi. Ul debdurkd. (qachonki, faqirning to`nida faqirlik alomatini ko`rsang, uning najot topishiga umid qilma]1.
210. Abu Ja`far Mu`oz Misriy r. t.
Abu Hasan Sirvoniy Sag`irning ustodidur. U debdurki, Abu Ja`far Haddod va Abu Abdulloh Barqiy ikkalasi Misrda erdilar. So`rdumki, tasavvuf nedur? Ikkalasi dedilarki, tasavvuf aning asaridurki, yerda goh oshkora qilur va goh pinhon. Shayx ul-islom debdurki, agar ming nil umr ko`rsang, bu bobda mundin yaxshiroq so`z maxluqdin eshitmagungdir. Yeru ko`k va barcha sanoyi`in oshkora ko`rguzdi, hech qaysida oncha oshkora emaski, aning do`stlari ko`zida! Aning do`stlarin tilamak va alar ziyorati uchun sanru safar qilmoq muning uchundur.
211. Abu Abdulloh Barqiy r. t.
Misrning kibori mashayixidindur. Shayx ul-islom dedikim, Abu Ali Kotib Abu Usmon Mag`ribiyg`a dedikim, Abu Abdulloh Barqiy bemor erdi, aning uchun bir dam suv kelturdilar, ichmadi va dedikim, mamolikda hodisa turibdur, to ma`lum qilmag`aymenki, nedur, ichmagaymen. Un uch kun hech nima yemadi va ichmadi to xabar keldikim, Qaromita Haramg`a kelibdurlar va xalqni qatl qilibdurlar va Hajar ul-asvodni ushatubdurlar, andin so`ng nima yedi va ichdi.
212. Abu Ja`far Majzum r. s.
Abulabbos Atoning aqronidindur. Ro`zgorining g`avsi erdi va g`avs yashirundur, yo xayrda, yo sharrda. Ibn Hafif .debdurkim, Abulhusayn Darroj dedikim, Makka safarida manga rafiqlar nnqoridin malolat bo`ldi. Baridin ayrilib, muqarrar qildnmkim, yolg`iz borg`aymen. Chun Qodisiya masjidig`a yettim, anda pire ko`rdum – majzum va anga azim baloe zohir. Manga salom berib dedikim. Ey Abulhusayn, hajga ozimsen? Karohiyat bila ledim: Bale! Dedi: hamroh kerak? Uzumga dedimki, sahih hamrohlardin ayrildim, bu nav` ma`yubqa «yo`luqgum, tiyralik yuzidin. Dedim: yo`q! Dedi: hamrohlig` qil! Dedim, vallohki, qilmag`umdur. Dedi: Ey Abulhusayn! [Allohu taolo zayfga shunday ma`naviy quvvat beradiki, kuchli kishi taajjubga tushadi]1. Dedim: andoqdur va g`oyati inkor bila azimat qildim. Chun manzilga yettim, ani ko`rdum, farog`at va huzur bila o`lturubdur. Manga boqib dedikim, [Allohu taolo zaifga shunday ma`naviy quvvat beradiki, kuchli kishi taajjubga tushadi]2. G`oyati kuduratimdin hech nima demay o`ttum, ammo ko`nglumda aning saridin taraddude va vasvose paydo bo`ldi. Chun sahar yana bir manzilg`a yetib, masjidg`a namoz uchun kirdim, ko`rdumki, munda ham farog`at bila o`lturubdur. Yana manga boqib ayttiki, [Allohu taolo zaifga shunday ma`naviy quvvat beradiki kuch-li kishi taajjubga tushadi]3. Ilayida tufroqqa tushtum va ayttimki, Tengri va sanga uzr taqsir qo`larmen. Dedi: maqsudung nedur? Dedimki, xato qildim. hamrohlig`ing maqsudumdur. Dedikim, sen hamroh qil-masingg`a ont ichting, manga sening ontingni yolg`on qilurg`a karohiyat kelur. Dedim: bas, andoq qilki, har manzilda seni ko`rgaymen. Qabul qildi, yo`l ranji va ochlig` mendin zoyil bo`ldi va hech anduhu taraddud manga qilmadi, andin o`zgakim, botroq manzilg`a yetgaymen va ani ko`rgaymen. Chun Makkaga yetishtim, mashoyix xizmatida ul holimni ayttim, Shayx Abubakr Kattoniy va Shayx Abulhasan Muzayyin q. s. ayttilarkim, ey faqir, ul Shayx Abu Ja`far Majzumdur va biz o`ttuz: yildur, aning diydori orzusidadurbiz. Agar yana ko`rsang, bizga xabar qilg`il! Har qachonkim ko`rdum, aning diydori shavqi meni andog` mash`uf qildikim, alarg`a. xabar qila olmadim. So`nggi qatla ko`rganda iltimos qildimkim, meni bir duo qil! Dedi: sen duo qil, men «omin» deyman! Uch duo qildim va ul «omin» dedi. Biri bu erdikim, Xudoyo mening ro`zimni kundinkunga yetkur! Va mo`stajob bo`ldi va yillardurki, manga hargiz bir kech o`tmaydurkn, tonglag`i ro`zim mavjud bo`lmamish? bo`lg`ay.
Yana bir duom bu erdikim, faqru darveshlikni ko`nglumg`a mahbub qil! Va holo hech nima bila oncha muhabbatim yo`qdurki, faqru darveshlik bila!
Va yana biri bu erdikim, meni bu toifa bila mash– hur qil! Umidim uldurki, bu ham mustajob bo`lmish bo`lg`ay. Shayx ul-islom debdurki, hech kimga haqorat. ko`zi bila boqmangki, aning do`st.lari yashurun bo`lg`aylar. Agar basiratu farosat bila bu toifag`a boqmasang o`zungg`a sitam qilmish bo`lg`aysen. Shayx Abulhasan Xaraqoniy q. s. debdurki, chun amonat el orasidin chiqti, ul do`stlarin eldin pinhon qildi. Va debdurki, mek kim bo`lg`aymenkim, seni sevgaymen, do`stlaringni se-varmen.
213. Shayx Abu Ja`far Domg`oniy q. s.
Bu toifadin birov debdurki, Madinada erdim, bir ulug` boshlig` ajame ko`rdumki, Hazrat Risolat s. a. .v. vido`e qiladur. Chun forig` bo`lub chiqti, aning so`ngg`icha bordim, to Zul-Hulayfa masjidida namoz qildi va chiqti. Va men keynicha chiqtim. Meni ko`rdi va dedikimg ne tilaysen? Dedimkim, tilarmenki, sanga hamroh bo`lg`aymen. Ul man` qildi va men ilhoh qildim. Dediki, agar, albatta, kelursen qadamingni mening qadamim yeridin o`zga yerda qo`yma! Qabul qildim. Bu dastur bila borur erduk. Sahar chog`i Makkaga kirduk. Ul g`onib bo`ldi, men tavof qildim. Va Shayx Abubakr Kattoniy va jamoati mashoyix o`lturub erdilar, salom berdim so`rdilar: qaydin kelasen? Dedim: Madinadin. Dedilar, qachon chiqibsen? Dedim: o`tkan oqshom. Alar bir-biriga boqishtilar. Shayx Abubakr mendin so`rdiki, kim bila hamroh erding? Hamrohimning nishonalarin sharh qildim. Shayx dedikim: ul Shayx Abu Ja`far Domg`oniy va bu ish aning holi va martabasi janbida ozdur. Va manga dedikim, ey farzand, bildimki, bu sening holing zmas. Va so`rdimkim, yururda yerni qadamyng ostida nechuk mulohaza qilding? Dedimki, suv mavjidekki, kema ostyg`a kirgay.
214. Shayx Abulhusayn Varroq q. s.
Uchinchi tabaqadindur. Oti Muhammd b Sa`d Nishobur mashoyixidindur va Shayx Abu Usmon Hiriy q. s. ashobidindur. Uch yuz yigirmadin burunroq dunyodin o`tubdur. Ul debdurki, karam afvda uldurki, afv qilg`andin so`ngra mujrimning jinoyatin yod qilmag`aysen. Va ham ul debdurki, ko`ngul tirikligi ul han yodidurkim, hargiz o`lmas. Va debdurki, Haq taolo do`stlig`ining alomati aning do`stining mutobaatidur, ya`ni Rasul s. a. v.
215. Abulhusayn Darroj q. s.
Uchinchi tabaqadindur. Bag`dodlig`. Ibrohim Xavvos .q. s. ning xodimi erdi. Uch yuz yigirmada samo`da dunyodin o`tdi. Shayx Abu Amr Dimishqiy va Shayx Abu Imron Roziy bila suhbat tutubdur. Shayx ul-islom debdurki, Abulhusayn Darroj Bag`doddin Yusuf b. Husayn Rozing`a keldi. Ul so`rdiki, ne ishga kelding? Dedikim, sening ziyoratingg`a. Dedikim, agar yo`lda senga birov bir orasta saroy va bir jamila kanizak bersa erdi, senga mening ziyoratimdin mone` kelgaymu erdi? Dediki, bilmon. Tengri taolo meni bu ish bila imtihon qilmadi. Shayx ul-islom debdurki, yaxshi javob beribdur. Soyili xud bu savolni qilmasa kerak erdi.
216. Shayx Bukayr Darroj q. t. s.
Abulhusayn Darrojning qardoshidur. Bag`dodda bo`lur erdi. Abulhusayndin fozilroq va zohidroq va ulug`roq. Ul debdurki, to men bu yo`lga kiribmen, hargiz fosid xotir ko`nglumga kirmaydur.
217. Shayx Abulhusayn Salomiy q. s.
Shayx ul-islom debdurki, buzurg kishi erdi va sohibi tarix erdi. Ul debdurki, Iso Mavsilt! Rohib erdi. Ul debdurki, musulmonlarg`a bir oyat indi, andin so`ngra bilmonki, Haq s. t. ga nechuk ozor yetkurganlar.
[Uch kishining o`zaro shivir-shivirlari bo`lsa, albatta. U zot ularning to`rtinchisidir]1.
218. Abulhusayn MoLikii q. s.
Oti Ahmad b. Said Molikiydur. Bag`dodyaig`dur. fasih erkandur va Junayd va Nuriy q. s. bila va ul tabaqadag`ilar bila suhbat tutubdur. Tarsusda bo`lur ermish va anda dunyodin o`tubdur.
219. Abulhusayn Hoshimiy q. s.
Ul debdurki, Junayddin so`rdilarki, ko`ngul qachon xush bo`lg`ay? Dedi, har vaqtki, ul ko`ngulda bo`lg`ay.
220. Shayx Abubakr Vositiy q. t. s.
Oti Muhammad b. Musodur. [Ibni Farg`oniy r. deb tannlgan edi]1. Junayd va Nuriyning ashobining qudamosidindur. Va qavmning ulamo va mashoyixidindur. Tasavvuf usulida hech kim andoq so`z aytmandur. Usul va ulumi zohirda olim ermish. Shayx ul-islom debdurkim, ul tavhid imomidur va mashriq imomi ishorat ilmida. Ul yigitlikda Iroqdin keldi va anda aningso`zi ozdur. Va Marvga keldi va dedi: shahrdin shahrg`a kezarmen, bir eshitib, anglag`uchining orzusida! Dedilar: Marvda nedin qaror tuttung? Dedikim, anyng elin tezfahmroq ko`rdum. Ham Marvda uch yuz yigirmadin burun dunyodin o`tubdur. Qabri anda o`qdur, Shayx Abulhusayn Nurit! yonida. Shayx ul-islom debdurki, uch kishidurkim, biriga quni boqarmen va biriga boqarmen va biriga yuqori boqarmen. Yahyo Mu`oz Roziyg`a quni boqarman va Nasrobodiyga boqarman va Vositnyg`a yuqori boqarmen! Shayx ul-islom debdurki, Xurosonda hech kishidin bu tavhid kelmadikim, Vosntiydin keldi. Ul debdurkim, men va ul va ul va men va mening kirdornm va aning podoshi va mening duom va aning ijobati barcha ikkilikdur. Shayx ul-islom debdurki, Vositing`a bir ustod erdi va bir shogird. Ustod Junayd erdi va shogird Abulabbos Sayyorsh! Va Junaydning Vositiyg`a nomasi bor va bu nav` bitibdurkim, [Bismillohir rahmonir rahim. Senga Allohning salomi, rahmati va baraqoti bo`lsin, ey Abubakr! Alloh bizlarga va senga ofiyat bersin!]2 Oxirida debdurki, ulamo va hukamo Tengri taolodin xalqqa rahmatdur. So`zungda andoq qilki, xalqqa rahmat bo`lg`aysen va o`zungga balo. Uz holingdin chiq va alar holyg`a bo`lki, alarga so`z aytursen, alarning toqat va holati qadarida alarg`a so`z ayt va xitob ul mavze`ga qilkim, alarni anda toparsen. [Bu so`z sen va ular uchun eng yetukdir va ularga pand-nasihat qilib, o`zlari haqida yetuk so`zlarni ayting!]3 Shayx ul-islom debdurki, Junayd bildikim, Vositiy el xurdi holig`a so`zaytmas, balki ham inchka va ham biyik ayturki, el andin bahra topmaslar, anga rifqu rahmat sari dalolat qildi.
221. Abubakr Zaqqoqi Kabir q. t. s.
Shayx ul-islom ani uchunni tabaqadin tutubdur. Va oti Ahmad Nasrdur, Misrliq. Va Abubakr Zaqqoqi Sag`irning ustodidur va Abubakr Duqqining ham Junaydning ashobi va aqronidin erdi. Cho`n Zaqqoqi Kabir dunyodin o`tti, Shayx Abubakr Kattoniy dedikim, [Misrga kirish uchun fuqaroning hujjati kesildi]1. Ul debdurki, [bu yo`lning qiymati inson ruhidir]2. Va aning so`zidurki, bu so`zlar biravga shoyistadurki, yillar Tengri taolo uchun mazbalalarni joni bila supurmish bo`lg`ay.
222. Abubakr Zaqqoqi Sag`ir q. s.
Shayx ul-islom debdurki, ul bag`dodlig`dur. Zaqqoqi Kabiriing shogirdidur. Ul hadisqa mashg`ul erdi, so`ngra bu toifa tariqig`a kirdi. Bir ko`zi bor erdi. Abubakr Roziy debdurki, andin ko`zining zoe` bo`lgani jihatin so`rdum. Dedi: bodiyag`a kirdim, tavakkul bila. Dedim: manozil ahli iligidin hech nima yemayin. Vara`din, ochliqdin bir ko`zum nriyub yuzumga oqdi. Ul debdurki, qirq yildurki, Junayddin fanoda bir so`z: zshitibmen, hanuz aning choshnisi jonimdadur.
223. Shayx Abubakr Kattoniy q. t. s.
To`rtinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Ali b. Ja`far Bag`dodiy Kattoniydur. Junayd ashobidindur. Va yillar Makkada mujovir erdi. Anda uch yuz iigirma ikkida dunyodin o`tti, ul yilki, Abdulvohid Isfahoniyki, kuniyati Abulg`aribdur, Tarsusda o`tti. Murta`ish debdurki, Kattoniy Haramning charog`idur. Kattoniy so`zidurkim, [so`filar zohirda qul, botinda, hurdirlar]1
Shayx ul-islom debdurki, ul Xizr a. s. ning musohibi erdi. Xizr anga debdurki, yo Abubakr, bu toifadin barchasi meni tanirlar va men ba`zini taniyman. Ul debdurki, Xizr bu so`z isbotig`a ayttikim, Yamanda Safo masjidida xalq Abdurrazzoq qoshida hadis o`qurlar erdi va masjid go`shasida bir yigit boshin xirqa yoqasig`a tortib erdi. Men anga dedimki, Abdurrazzoq hadis aytadur, xalq eshitadur, sen dagi nechun majlisg`a borib eshitmaysen? Ul dediki, men munda Razzoqdin eshitadurmen, sen meni Abdurrazzoqqa dalolat qilursen. Men dedim, agar chin aytasen, meni aytki, kimdurmen? Dedi, Xizr. Va yana boshin xirqag`a tortti. Shayx ul-islom dediki, andoqki, botinda Razzoqdin eshitadur erdi, agar zohirda Abdurrazzoqdin eshitsa, zarifroq bo`lg`ay erdiki, qavmdin alar ulug`roqdurlarkim, zohirlari avom zohiridek bo`lg`ay va botinlari xos botini dekkim, shariat tang`adur va haqiqat jong`a va sirg`a. Ham aning so`zidurkim [kimki ustozidan adab o`rgan-mabdi, u behudago`ydir]2. Ham ul debdurkim, [Dunyo uchun taning bilan, oxirat uchun qalbing bilai mashg`ul bo`l]3 Shayx Abubakr Roziy debdurki, Shayx Abubakr Kattoniy bir qorini ko`rdikim, oq bosh va oq soch bila savol qilib yurur erdi. Dedikim, [Bu odam yoshligida Alloh amrini xor qilganligi uchun Alloh uni qariligida xoru zor etdi]4. Shayx ul-islom debdurkim, Shayx Abubakr Kattoniyni Payg`ambar s. a. v. ning shogirdi debdurlar Baski, ul Hazratni tush ko`rar erdi va bilur erdiki, qayasi kecha yo qaysi kun tush ko`rgusidur. Andin mushkilot savol qilur erdi va ul Hazratdin so`rub, javobin topib, soyillarg`a javob aytur erdi. Bir qatla Mustafo s. a. v. anga ayttikim, har kishi har kun qirq bir qatla aytsaknm, «yo Hay, yo Qanyum, yo lo iloha illa anta» chum ko`ngillar o`lgay, aning ko`ngli o`lmagay. Shayx ul-islom dedikim, Shayx Abulqosim Dimishqiy dedi; Solimshshing ustodikim – Kattoniydin- so`rdumkn, Tasavvuf nedur? Dedikim, kaminasi ulkim, sen anglamag`aysen. Birav.Abuhafs q.s. din so`rdikim, tasavvuf nedur? Dedi: so`fiy hargiz so`rmag`anki, so`fiy kimdur Shayx ul-islom dedikim, bu ilm Tengrining asroridur va bu qavm sohibi asror, posbonning muluk rozi bila ne ishi bor?
224. Abubakr Ato Juhfiy q. t. s.
Shayx ul-islom debdurki, bir kun bir biyik yerda o`lturub erdim. Qo`rdumki, sayl kelur va bir amori keltirur va bir kishi ul amorida o`lturub biyik-biyik: ayturki: [Sening amru farmoningdaman, Allohim, sendan madad tilayman. Meni sel balosiga mubtalo qilgan bo`lsangda, uzoq vaqtlardan beri menga ofiyat berding]1. Va sayl eltur erdi ani daryog`acha va Juhfag`acha. Va Juhfa sayl mavzeidur. Va ani aning uchun Juhfa derlarki, sayl anda kirgay, har ne bo`lsa supurgay va eltgay.
225. Abubakr Saqqoq q. t. s.
Oti Muhammad b. Abdullohdur. Abusaid Xarroa q. s. ning sohibi. Ul debdurki, Abusaid Xarroz dediki, bir kun biyobonda borur erdim. Unga yaqin it, qo`ychilar itidin, manga hamla kelturdilar. Chun yetishdilar, muroqabag`a mashg`ul bo`ldim. Nogoh, bir oq it oralaridin chiqdi va alarg`a hamla qildi va alarni mendan yiroq surdi. Va ul itlar yiroq ketmaguncha mendin ayrilmadi. Chun alar tamom kettilar, ul g`oyib bo`ldi.
Va ham ul debdurki, Abusaid Xarroz dedikim, [Allohning zikri bilan bo`l! Agar holing quvvatli bo`lsa uning zikriga g`arq bo`lib ketasan. Alloh ham seni zikr qiladi]1. Shayx ul-islom dediki, «til zikr boshig`a bordi va zikr mazkur boshig`a».
226. Abubakr Shibliy q. t. s.
To`rtinchi tabaqadindir. Oti Ja`far b. Yunus. Va aning otasi otida muxolafatlar bor. Ammo Hazrat Maxdumiy q. s. dedilarki, qabri toshida Ja`far b. Yunus bitiklikdur. Shayx ul-islom dediki, ul misrlig`dur. Bag`dodg`a keldi va Xayr Nassoj majlisida tavba qildi Junaydning shogirdidur.Faqih erdi va majlis muzakkiri. Va Molik mazhabida erdi va «Muvatto»ni hifz qilib erdi: Otasi xalifaning sohib ul hijobi erdi. Va Sulamiy tabaqotida «Xurosoniyul-asl va Bag`dodul mavlid val-mansha`» bitilibdur, Junayd q. s. debdurki, [Abubakr Shibliyg`a boshqalarga nazar qilganingizdek. nazar qilmayg. Chunki u Alloh ko`zlaridan bir ko`zdir]1
Umri sakson yettiga yetishdi. Uch yuz o`ttiz to`rtda Zulhijja oyida dunyodin o`tti. Va ham Junayd debdurki, [xar bir qavmiing toji bor. Bu qavmning toji esa Shibliydir]2. Yigirma ikki qatla bemoristong`a tushti. Ul debdurky, [Hurriyat–qalb hurriyatidir, boshqa narsa emas]3.
Birav Shibliyg`a dedikim, meni duoe qil! Ul bu baytni o`qudikim,
b a y t:
[Bir vaqtlar odamlar mendan shafoat istardilar. Ajabo, ertaga Layli oldida meni shafoat qiluvchi bormi?]4 Anga dedilar: xush semizsen va muhabbatiki sen da`vo qilursen, taqozoe semizlik qilmas. Dedikim: [Qalbim ishqbozlik qildi, tanim bexabar qoldi. Agar xabardor bo`lganda semirmas edi!]5. Shibliy Abdurrahmon Xurosoniyg`a aytdi: [Ey xurvsonlik, Shibliydan o`zgani yolg`pz Alloh deganiii eshitdingmi? Xurosonlik antdi: Men biror kun Shibliyning Alloh deganini eshitmadim. Shibliy behush bo`lib yiqildi]6.
Abdurrahmon Xurosonin debdurki, birav Shibliy uyiga keldi va eshik qoqdi. Shibliy bosh-oyoq yalang eshik keyniga kelib so`rdiki, kimni tilansen? Dedi: Shibliyni. Shibliy dedikim, eshitmansenki, [Kofir bo`lib o`ldi. Alloh unga rahm qilmadi]7. Shayx ul-islom debdurki, nafsni debdur Shibliy bu oyat tafsiridakim, [mo`minlarga ayting, ko`zlarini to`ssinlar, avratlarini saqlasinlar]8. Va debdurki, [zohir ko`zni haromlardan, botin ko`zni zsa, Allohdan boshqasiga nazar solishdan saqlang!]9 Ul eshittikim, xiyor sotquchi qichqirib aytadurkim, {o`nta bodring bir tanga]10. Ul dag`i qichqirdi va dedikim, [o`ntasi bir tanga bo`lsa, savdong nima bo`ladi?]11. Shibliydin so`rdilarki, qaysi nima ajabroq? Dedi: Ul ko`ngulki, Tengri taolosini tanig`ay va onga osiy bo`lg`ay. Shibliyning xodimi Bakir Dinavariy debdurki, vafotig`a yaqin Shibliy dedikim, menga bir diram mazlimadur va necha ming diram oning sohibi uchun sadaqa beribman va hanuz ko`nglumga hech yuk andin og`irroq yo`qdur. Shibliy mavt marazidin bir juma kuni uzida xiffat ko`rdi. Bakirg`a dedikim, masjidga meni tegur! Ul qo`ldab elturda birav yo`luqdi. Shibliy de-liki, tongla bu kishi bila ishimiz bor. Bakir debdurki, namoz qilib kelgan oqshom Shibliy dunyodin o`tdi. Tonglasi menga dedilarki, falon mahallada bir solih bor. Aning g`usli uchun ul kishini kelturmak kerak. Ul kishining uyini topib, eshik qoqtim. Eshik keiniga kelib so`rdikim, Shiblin o`ldi? Men taajjub bila so`rdimki, qaydin bildingkim, Shibliy o`ldi? Ul-dedikim, ey nolon, ul qaydin bilib erdikim, bu kun maning bila ishi bor bo`lg`usidur. Eshik ochqoch ko`rdum, hamul kishi erliki, burunqi kun Shibliy deb erdiki, tongla aning bila ishimiz bor.
227. Abubakr b. Yazdonyor Urmaviy q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Oti Husayn b. Ali Yazdonyordur. Tasavvufda bir tariqaedurkim, anga maxsusdur. Mashoyixdan ba`zi anga inkor qilibdurlar. Olim ermish ulumi zohiriyda va ulumi muomalotu maorifda. Ham Shayx ul-islom debdurki, Abubakr Yazdonyor Haq s. t. ni tushda ko`rdi. Dedi: Yo Rab, bir hojatim bor. Javob eshittikim, ne hojating bor, andin ortuqki, sanga berdim? Ya`nn sufiylaraning dastbandidin qutqardim. Shayx ul-islom, debdurki, ko`rubmen bir yerda-kim, sufiylar dastbandi bitibdurki, [maholhol va botil lshorat]1. Sufiylar inkorida uzun qissasi bor. Va anda ashkoldur, buzurg kishidur, sohibi talbis zohirda va muhahqiq botinda. Ul debdurki, [farishtalar osmon qo`riqchilari, muhaddislar sunnat qo`riqchilari, so`filar Alloh qo`riqchilaridir]2. Va ham ul debdurki, [Ma`rifat – Allohu taoloning vahdoniyati bilan qalbning qaror topishidir]3. Va ham ul debdurki, [kimki, tavba qilsayu gunohni tark etmasa, Alloh taolo uni tavba qilishdan va o`ziga qaytishdan mahrum qilib qo`yadi]4.
228. Abubakr Saydaloniy q. t. s.
Mashoyixiing ajillasidyndur. Shibliy q. s. ni buzurg tutubdur. Forsdin erdi va Nishoburda vafot topti. Ul debdurki, Haq bila suhbat tutung va agar tuta olmasangiz ul kishi bila tutungki, ul Haq bila suhbat tutar, to aning suhbati barakoti sizni Haqqa yetkurgam. Hamul debdurki, so`zni hojat qadari bila ayting. Har ne hojatdin ortuqdur, andin ilik torting. Va ham ul debdurki, Tengri taolo bila ko`p bo`ling va xalq bila oz.
Aning muridlaridin biri debdurki, aning vafotidin so`ngra qabrig`a lavh yo`ndurub, qabri boshida qo`ydum. Buzdilar, yana qo`ndum, yana buzdilar. Yana mukarrar buish voqe` bo`ldi. Shayx Abu Ali Daqqoqdin munung sirrin so`rdum, dedi: ul dunyoda gumnomlig` ixtiyor qilib erdi, Haq s. t. ham ani pinhon asrar erdi. Sen tilarsenki, ani oshkor qilg`ansen, qachon muyassar bo`lur?
229. Abubakr Xabboz Bag`dodiy q. t. s.
Ul Jaririyning ustodlaridindur. Ul debdurki, (ahlu ayol–halol yo`l bilan shahvatlarni qondirish jazosidir] 1.
230. Abubakr b. Iso Mutavvi`iy q. t. s.
Abhardindur. Abubakr aqronidin va andin ulug`roq. Abubakr Tohir aning qoshig`a kirdi, ul naz` holatida erdi. Abubakr anga dedikim, [Allohga yaxshi gumonda bo`lgin!]1 Abubakr Iso ayttikim, meningdek kishi bila mundog` so`z degaylar, agar bizni qo`ysa, parastish qilg`aybiz, agar tilamasa, buyrug`ig`a bo`yin qo`yg`aybiz va borg`aybiz. Ul uch yuz beshda dunyodin o`tubdur.
231. Abubakr Tohir Abhariy q. t. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Oti Abdulloh b. Tohir b. Horis Toiy. Qo`histonning kibor mashoyixidindur. Shibliy q. s. aqronidin ermish. Olim va mutavarri`. Yusuf b. Husayn bila suhbat tutubdur va Muzaffar Kirmonshohiy bila rafiq bo`lubdur. Misrda Shayx Mu-hallab b. Ahmad b. Marzuq debdurkim, mashoyixdiy hech qaysining suhbatidin oning suhbaticha naf` topmadim. Uch yuz o`ttuz uchda dunyodin o`tubdur.
Shayx Abubakr Tohir bir kun bir bazzoz do`konidin o`tti va bazzozning o`g`li shayxning oshnosi erdi. Chun shayxni ko`rdi va aning so`ngicha bordi va bazzozkim do`koniga keldi, o`g`lin ko`rmadi. Ma`lum qilg`ondin so`ngra aning keynicha borib, noxushlug` bila o`g`lin shayx qoshidin do`konga kelturdi va shayx ul kecha tong otg`uncha ranjur erdi. Yana kun ul bazzozning eshigiga bordi va bir kanizak bor erdi. Uzi bila eltdi va bazzozni tashqari tiladi va dedikim, o`tgan kecha tong otg`uncha sening ta-rafingdin ranjim bor erdi. Dunyo molidin ushbu kanizakim bor. Agar qabul qilsang ul ranjym kaforatig`a sang`a berdim va agar qabul qilmasang, ozod qildim. Bazzoz shayxning ayog`ig`a tushub, dedikim, Ey shayx, men jurm qilib, sen uzr qulorsan? Shayx dedi: Rostkim, sen jurm qilibsen. Ammo mani bozxost qiladurlar. Ondin so`rdilarki, haqiqat nedur? Dedikim, barchasi ilmdur. Dedilar: ilm nedur? Dedikim, barchasi haqiqatdur. Ul debdurkim, [jam`–yig`ish, tafarruq–ayirish. Qachon jam` bo`lsang, Alloh dersan. Va agar ayrilsang, dunyoga nazar solasan]1.
232. Abubakr b. Abi Sa`don q. t. s.
To`rtunchi tabaqadindur Oti Ahmad b. Muhammad b. Abi Sa`don, Bag`dodlig`dur. Junayd q. s. ashobidin va Abu Ali Rudboriy aqronidin. Vaqt mashoyixidin olimroq. ermish bu toifa ilmida. Abulhasan Siddiq va Abulabbos Farg`oniy debdurlarki, bu kun bu toifadin zamonada qolmaydurlar, ikki kishidin o`zga: Abubakr b. Abi Sa`dondin o`zga Iroqda va Abu Ali Rudboriydin o`zga Misrda. Ul debdurki, har kim so`fiylar bila suhbat tutsa, kerakkim, anga nafs bo`lmag`an va ko`ngul bo`lmag`ay va mulk bo`lmag`ayki, har nimaga asbobdin boqsa, o`z maqsadig`a bo`lug`din tushkay va anga yetmagay.
Va ham debdurki [so`fiysifat va rasmu rusumdan xoli faqir o`rtadagi sabablarni ko`rmaydigan kishi. Faqirning bu sifati uni faqr nomiga sazovor qiladi va sababchi – Allohga olib boruvchi yo`lni oson qi-ladi]1.
Va ham ul debdurki, [kimki, tasavvufga oid turfa so`zlar aytmasa – nodondir]2.
233. Abubakr Atufiy q. t. s.
Junayd q. s. ning shogirdidur. Uch yuz qirq beshda Ramlada dunyodin o`tubdur. Ul debdurki, ustodim Junayd q. s. dedikim, agar birav ko`rsangizkim, bu toifaga iymoni bor va bu so`zlar anga maqbuldur, dengizki, meni duo bila yod qilsun! Shayx ul-islom debdurki, Halloj «Ayn ul-jam» kitobi oxirida debdurki. har kim, bizing so`zlarga iymoni bor va andin choshnisibor, mandin anga salom dengyz! Va Shayx Amu debdurki, Shayx Sirvoniy dedikim, agar ayog`ingiz bor esa, Xuro-songa boring – ul kishi ziyoratig`akim, bizni sevgay. Va Shayx Abbos debdurki, Shayx Sirvoniya dedikim, sizga vasiyat qilurmen: «bir kishiga yaxshiliq qilki, bu toifani sevgay».
234. Abubakr Sakkok r. t.
Ul debdurki, «mushtoq o`limdin lazzat ko`prak toparki, tirik shahd sharbatidin». Shayx ul-islom bu so`zning muayyadi ko`p so`z debdur va bu baytni o`qibdur.
B a yt:
[Taqvodorlar o`limi – mangu hayotdir. Zero, qavmlar o`ldilar, ular esa, odamlar orasida tirikdirlar]1
[Taqvodorlar o`limi – mangu hayotdir. Zero, qavmlar o`ldilar, ular esa, odamlar orasida tirikdirlar]1
235. Abubakr Saqqo q. s.
Ul debdurki, kemada erdim. Yel qo`bdi va qo`lak bo`ldi va xalq duog`a faryod torttilar. Kemada darveshe erdi, boshin gilimiga chirmag`on. Aning qoshig`a borib ayttilarki, agar telba emassen, bu holatdaki xalq duoga mashg`uldurlar, sen ham bir nima degil! Boshin gilimdin chiqardi va dedikim, [sening qalbingga hayronman, nega bizdan yuz o`tirdi?]1 va boshini yuqorig`a tortti. Dedilarki, ne devonadur? Anga derlarki, duo qil, ul bayt o`qur! Yana boshin gilimdin chiqardi va so`nggi misrani o`qidikim, [menga bo`lgan yuksak muhabbating nega yo`qoldi?]2. Ul yel va oshub biror nima o`ksudi. Yana anga dedilarki, bir nima degil! Bosh chiqardi va dedikim,
b a y t:
[Ikkisidan ham ajoyibrog`i shuki, g`azablangan holimda ham senga rizo ko`zi bilan boqaman]3
El taskin topti va ko`lak orom tutti, Shayx ul-islom debdurki, bu ikki baytning uchunchisin men bir yerda ko`rubmen va ul budur.
B a y t:
[Agar vasling ila lutf etsang, meni tiriltirasan, yo`qsa, bu yo`l meni halokatga olib boradi]4.
[Ikkisidan ham ajoyibrog`i shuki, g`azablangan holimda ham senga rizo ko`zi bilan boqaman]3
El taskin topti va ko`lak orom tutti, Shayx ul-islom debdurki, bu ikki baytning uchunchisin men bir yerda ko`rubmen va ul budur.
B a y t:
[Agar vasling ila lutf etsang, meni tiriltirasan, yo`qsa, bu yo`l meni halokatga olib boradi]4.
236. Abubakr Misriy q. t. s.
Oti Muhammad b. Ibrohimdur. Abubakr Duqqiy va Qirofiyning ustodi va Zaqqoqi Kabiriing shogirdidur. Junayd va Nuriy q. s. bila suhbat tutubdur. Uch yuz qirq beshda Ramazonda dunyodin o`tti, Abubakr Atufiy bila muvofiq. Ul debdurkim, Junayd va Nuriy q. s. bila erduk va mashoyix va so`fiyadin ko`p el bor erdi. Qavvol nima o`qidi, Nuriy samo`g`a kirdi va Junayd o`lturub erdi. Nuriy Junayd boshig`a kelib, bu oyatni o`qidikim, [Albatta, eshita oladigan zotlargina qabul qilurlar]1. Junayd dedikim, [Siz tog`larni ko`rib, tek qotib turibdi, deb o`ylarsiz. Holbuki ular ham xuddi bulutlar yurgandek yurarlar]2.
237. Abubakr Duqqiy q. t. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Dovud Dimishqiy. Umri yuz yigirmaga tortti. Abu Ali Rudboriyning aqronidin. Debdurlar, Ibn Jallo anga nisbat durust qilur. Zaqqoqi Kabiriing shogirdidur. Junaydni ko`rib erdi va Abubakr Misriy bila suhbat tutub erdi. Jahonning mujarradi erdi vaqtining kibori mashoyixidin erdi. Uch yuz ellik to`qqizda dunyodin o`tti. Shayx ul-islom debdurki, Abu Abdulloh Boku dediki, Duqqiyning quli dediki, Duqqiy dediki, [ofiyat tasavvuf bilan bo`lmas]1. Va Xusriy debdur, sufiyga ofiyat bila ne ish? Abu Abdulloh Rudboriy daryo qirog`ida vasvasasi bor erdi. Tahorat qilur erdi va yel kelur erdi va ayog`iligi yorilur erdi va qon kelur erdi. Darmonda bo`ldi va dedi: [Ollohim ofiyat ber!]2 Un keldiki, [ofiyat ilmda, ya`ni shariatda]3. Shayx ul-islom debdurki, Abubakr Duqqiy dediki, Nusaybinda Sumay`iyg`a mehmon bo`lduk. Vaqt xush erdi va qavvol xush va hech yot kishi yo`q. Hech zavqu hol bo`lmas erdi. Sumay`iy dediki, ne deysen? Duqqiy dediki, ulcha ul deydur, mendin va sendindur muttasil quloqqa kelurkim, men va sen. Tasavvufda men va sen qaydadur? Sufiyg`a birdin o`zga bo`lmas. Holo shure paydo bo`ldi va oshub qo`pti. Ashob to`nlarin yirtarlar erdi va yiqilurlar erdi, kishi qolmadi yaqosin yirtmagan.
Duqqi debdurki, [qurbning belgisi Allohdan o`zga barcha narsadan uzilishdir]4. Va ham aning so`zidirki. [Qalb nurlanishi sababli unda Allohu taoloning oyatlari joy olsa, bashariy sifatlar va aqliy noqisliklar zoyil bo`ladi. Ba`zan faqirning Allohga nisbatan adabsizligi haqida so`rashdi. Duqqiy aytdi: bu haqiqiy nlmdan uzoqlashib, zohiriy ilmga o`ralashish]5.
238. Abubakr Tamastoniy q. t. s.
Beshinchi tabaqadindur. Forsdin erdi. Shibliy q. s. shogirdi erdi, Ibrohim Dabbog` Sheroziyning ham. Kibor mashoyixdin erdi. Oyotu karomot iyasi va o`z holu vaqtida yagona erdi. Shibliy ani buzurg tutar erdi va qadru maholin ulug` qo`yar erdi. Fors mashoyixi bila suhbat tutub erdi va alarni azim hurmat tutarlar erdi. Shukru muhabbat anga g`olib erdi va buyuk kalom va rumuzi bor erdi. Forsda kishiga aning kalomin eshitur quvvat yo`q erdi. Mashoyix andoq savob ko`rdilarki, ul Xurosong`a borg`ay. Nishoburg`a keldi va anda uch yuz qirqda dunyodin o`tti. Ul debdurki: [qalb tirikligi nafsni o`ldirish bilandir]1. Birav anga dedikim, manga vasiyate qil! Ul dediki, [doimo himmatli bo`lki, u barcha ishlarning kuchi va manbaidir]2. Va ham ul debdurki, ulug`roq ne`mat – chiqmoqdur nafsdin, ne uchunki, nafs ulug`roq hijobdur sening bila Tengri taolo orasida. Va ham ul debdurki, mumkin emas chiqmoq va qutulmak nafsdin, o`z nafsing bilaki, aning bila qutula olg`aysen va aning suhbati bila.
239. Abubakr Farro` q. t. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Ahmad b. Hamdun Farro`dur. Nishoburning ajilla adashoyixidindur. Azim farosati bor ermish. Shayx Amu ani kurgan ermish. Ul debdurki, men Abubakr Farro`ni kur-masam erdi, so`fiy bo`lmag`ay erdim. Va Abu Ali Saqafiy va Abdulloh Munozil va Abubakr Shibliy ta Abu Tohir Abhariy va Murta`ish va g`ayruhu bila suhbat tutubdur. Mashoyixda yagona ermish. Uch yuz yetmishda dunyodin boribdur. Ul debdurki, [yaxshiliklarni yashirish yomonliklarni yashirishdan tuzukroqdir. Shunda najot topishga umid bor]1.
240. Abubakr Shabahiy q. s.
Beshinchi tabaqadandur. Oti Muhammad b. Ja`far Shabaxiydur. Vaqt mashoyixining javonmardlaridin erdi. Nishoburda Shayx Abu Usmon Hiriy bila suhbat tutubdur. Uch yuz yetmishdin burun dunyodin o`tibdur. Ul debdurki, [futuvvat–xushxulqlik va zzgu saxovatdir]1.
241. Abubakr Tarsusiy q. s.
Shayx ul-islom ani oltinchi tabaqadin tutubdur. Oti Ali b. Ahmad b. Muhammad Tarsusiydur. Pillar Makkada mujovir erdi. Va ani Tovus ul-Haramayn der erdilar, ibodati kasratidan Abulhusayn Molikiyning shogirdidur. Ibrohim Shayboniy Kirmonshohiy bila suhbat tutubdur va nisbat anga durust hilur. Uch yuz yetmish to`rtda dunyodin o`tibdur. Makkada Shayx Sirvoniyning aqronidin ermish. Shayx ul-islom debdurki, Shayx Abbos Faqir menga dedikim, Shayx Abubakr Haramiy dedikim, Makkada birov uyida mehmon erduk. Mezbonning bir kanizaki bor erdikim, nima o`qiyolur erdi, muni o`qidikim, [bir qavm sen uchun meni oz va soz malomat qildi]1. Bir darvesh ayog` ustig`a qo`pti va bir necha faryod qildi va dedi: kim malomat qildi sening mehringda, magar sen? Bu harfni dedi va yiqildi va dunyodin o`tty. Shayx ul-islom dediki, Abu Abdulloh Boku dedikim, Ayyub Najjor Makkada bir Qazviniy uyida samo` qilur erdi. Go`yanda bir forsiy bayt o`qudn. Ul qo`pti tuz qaddi bila va dedi: nafire sendin! Va yiqildi va behush bo`ldi va dunyodin o`tti. Shayx ul-is-lom debdurki, Abulqosim Shayx qavm bila mehmonlig`da erdilar, go`yandae o`qidikim,
Sh ye ` r:
[Har uyki, unda sen bo`lsang, chiroqqa hojat yo`q. Odamlar hujjati bilan keladigan kunda sening muborak jamoling bizning hujjatimizdir. Sendan xalos bo`lishnn xohlasam, Alloh meni xotir-jam qilmasnn]2.
Abulqosim Shayx o`ng iligin ko`tardi va necha faryod urdi va yiqildi va olamdin o`tti. Shayx ul-islom debdurki, birav bu toyfadin dediki, Nishoburda hodisae erdiki, xaloniq shahrdin chiqib erdilar. Mey bir masjidda erdim. Va ul masjid go`shasida yana bir dariesh. erdi. Go`yandae kirdi, ul darvesh anga dedikim, bir nima o`qi! Ul o`qidikim,
b a y t:
[Qalbim va ishq o`rtasida shunday ma`rifat mavjudki, abadiylik tugasa ham u tugamas. Albatta dunyodan o`taman, butun borlig`imdagi muhabbatingdan hechkim ogoh bo`lmaydi]3.
Ul darvesh yiqilib, ikki namoz orasig`acha talpinur. erdi to olamdin o`tti. Shayx ul-islom debdurki. Ubulla shahridakim, Kufa bila Basraning orasidadur, darveshe borur erdi, Bir ko`shk tubiga yetti. Bir g`urfada bir uluq kishi o`lturub erdi va ilayida bir kanizak mug`an-niylik qiladur erdi. Darvesh eshittikim, bu baytni o`qiydurkim,
b a y t:
[Har kun ranging o`zgarar. Uzgarmasa senga yaxshiroq. Har kun holing o`zgarar, o`zgarmasa senda go`zalroq]4.
Darveshga hush keldi va mug`anniyg`a ont berdikim, [ey kanizak, Allohga va Xojang hayotiga qasamki, bu baytni takror o`qi!]5 Kanizak takror qilaboshladi. Xoja ul takror sababin so`rdi. Kannzak dedikim, ko`shk tubida bir darveshki vaqti hush bo`lubdur va takroriga ont beradur. Xoja quyi boqti va ul g`aribni ko`rdikim, vaqti xushbo`lib, samo` qiladur. Oxir bir so`z aytti va faryod qildi va yiqildi va jon berdi. Xoja chun ul holni ko`rdi, vaqti mutag`ayynr bo`ldi va kanizakni ozod. qildi. Va shahrning ulug`larin tiladi va ul darveshga namoz qildilar va dafn qildilar. Va ul xaylg`a dedikim guvoh bo`lingki, har nimamki bir ziyo`u amloqdin borin vaqf qildim darveshlarga. Va har nesn vajhu diramdin bor erdi, borisin berdi va to`nin chiqardi va muraqqa` kiydi va rido soldi va bodiyag`a yuz qo`ydi. Va el boqib turub erdilar, to ko`zlardin g`oyib bo`ldi. Andin so`ngra hargiz ani ko`rmadilar. Abulhusayn Darroj va Futiy hikoyat qilibdurlar. Va Darrojdeb-durki, [o`sha kundan yaxshiroq kunni ko`rmadim]6. Shayx Abu Abdulloh Jallo debdurki, mag`ribda ikki ajab nima ko`rdum: biri Qayravon jome`ida birav erdikim,. saflar orasida yurib, savol qilur erdi va der erdikim, [ey odamlar, men bir so`fiyerdim, endi zaiflashdim]7 Yana ikki pir ko`rdum, birining oti Zuraiq va birining Jabala. Va har qaysining muridlari bor erdi. Bir kun Jabala Zurayq ziyoratig`a bordi ashobi bila. Zurayq muridlaridin biri Qur`on o`qiydur erdi. Jabala ashobidin biriga ul nav vaqti xush bo`ldikim, faryod qilib, jon berdi va ani dafn qildilar. Yana bir kun Jabala yana Zurayq qoshig`a keldi va dedi: ul yoring qayondurki, Qur`on o`qiydur erdi? Ani tiladilar, Qur`on o`qidi. Jabala bir oh bila faryod qildikim, o`qig`uchi oxir bo`ldi. Jabala dedikim, [birga bir, lekin bu ish boshlovchisi zolimroqdir]3.
242. Abubakr Susiy q. t. s.
Oti Muhammad Ibrohim Susiy Sufiydur. Shomda Ramla shahrida bo`lur erdi. Shayx Amu va Ahmad Kufonny oni ko`rub erdilar. Uch yuz yetmish oltida Dimishqda dunyodin o`tti. Shayx ul-islom debdurki, ul bir kecha dedikim, bizing uchun bir kishi topingki, nima o`qusun. Tilab topmadilar. Shayx mubolag`a qilur erdi. Birav dediki, hech xonanda topmaybiz va taybat bila dediki, bu yaqinda bir mutrib yigit bor, desangiz ani kelturayli. Shayx ruxsat berdi, borib kelturdilar. Va mutribning o`zga holi bor erdi, o`qidikim, [bu so`filar toifasi sodiq birodardirlar, ular orasida ma`naviy qardoshlik mavjud]1.
Elga azim asar qildi va Shayxqa g`arib sho`re voqe` bo`ldi. Chun forig` bo`ldilar samo`din, mutribqa qazaf voqe` bo`ldi va Shayxning sajjodasi ustida qan qilib yiqildi. Shayx dedikim, hech nima demang va sajjodag`a ani chirmab, tarqang! Andoq qildilar. Tonglasi mutrib uyg`onib, o`z holin bilmas erdi. Dedikim, men ne yerdamen va bu ne holdur? Utgan holidin xabar berdilarki, ne voqe` bo`lib erdi. Anga hol mutag`ayyir bo`ldi va sozini uzatti va tavba qilib, muraqqa` kiydi va Shayx xidmatini ixtiyor qildi. Va andoq muomalat va ibodat anta dast berdikim, Shayxdin so`ngra ani xonaqahda Shayx o`rnig`a o`lturttilar. Shayx ul-islom dedikim, aning oti Muhammad Tabaroniy erdi. Men aning o`g`lin ko`rib erdim, Hiriga kelib erdi Shayx Amu xonaqohig`a. Va g`oyat zarif yigit erdi. Va Muhammad Tabaroniy qarib erdi. Mashoyix anga kelib ul o`qigan baytni so`rar erdilar. Va aning yodida ul misra`din ortuq yo`q erdi. Ammo men ul abyotni topibmen va budur.
Nazm:
[Bu so`filar toifasi sodiq birodardirlar va ular orasida shunday ma`naviy qarindoshlik mavjudki, unga hech narsa teng kelmaydi. Ular emikdoshlar va bir-birlariga toza vahdat mayini tutadilar. Emikdoshlik va mayxo`rlik haqqini to`la ado etadilar. Mastlikdagi xato va tubanliklarni xotirlamaydilar. Ularning ahvoli seni shubhaga solmasin]2.
Shayx ul-islom debdurki, Zunnun Misriy va Shibliy va Xarroz va Nuriy va Darroj barcha samo`da bordilar, ne «Qur`on» samo`ida va ne aning g`ayri. Alardin uch tan uch kun tirildi va uch kundin so`ngra o`tti. Va alardin boshqa ham mashoyixdin ko`pi bu holda o`ttilar. Zurora b. Abi Avfo, Basra qozisi mehrobda e.rdi. Birav bu oyatni o`qidikim, [qachon burg`u chalingan-da o`sha kun qiyin «undir]3.
Ul faryod qilib yiqildi va bordi. «Kashf ul-maxjub» kitobining sohibi debdurkim, men muanyana ko`rdumki, Ozarbayjon tog`lari orasida bir darvesh bu qavmning ba`zi ab`yotin o`qur erdi, nogoh yiqildi va oxir bo`ldi.
243. Abubakr Shukayr q. t. s.
Shayx ul-islom dediki, ul Nishoburda buzurg erdi va vaqt iyasi va Sahl Su`lukiyning qarobati.
Bir kun Sahl Su`lukiy anga dedikim, nechuk manga kelmassen? Ul dediki, kelsam, istig`no va takabbur qilursen, bu jihatdinki, men darveshu muflismen, mening uchun qo`pmassen. Ul dediki, sen kel, men ta`zim qilay. Bir kun aning uyig`a bordi. Ul ta`zim uchun qo`pti, ammo chiqqanda qo`pmadi. Abubakr yondi va bu ikki baytni o`qidiki,
N a z m:
[Garchi men ayolmand, qashshoq va qarzi ko`p bir odam bo`lsamda, Rabbim bergan rizq menga kifoya qiladi. Hojatlarim mening va uning o`rtasi-dadir]1. Va yana hargiz aning uyiga bormadi.
244. Abubakr Javzaqiy q. t. s.
Qabri Nisodadur. Ul debdurki, bir kun bodiyada og`zim suvsizliqdin qurub erdi va toqatsiz bo`lib erdim. Bir yigitni ko`rdum. Salom, dedim. Javob oldi va dedi: Ey shayx, holing nedur? Dedimki, suvsizman, ko`nglum tozag`ina xiyor tilarki, bo`g`uzumni ulutgaymen. Ul yigit dediki, kir, dag`i uz. Shayx debdurki, mening ul yigit so`ziga imonim bor erdi. Boqtim, polize ko`rdumki, to`la qovun va bodring va xiyor erdi. Andin uzub, otashimg`a taskin berdim.
245. Abubakr Roziy q. t. s.
Mutavarre` va mujtahid kishi ermish. Debdurlarki, mashoyix orasida kishi andin giryonroq yo`q erkandur. Har murid va mubtadiki, ani ko`rsa erdi, ibodati kasrati va samo`da besabrlig`i hirqatidin aning giriftori bo`lur erkandir. Ishining ibtidosida Makkaga bordi va so`fiya mashoyixig`a musharraf bo`ldi va bir yil mujovir bo`ldi. Ul debdurki, Makkada ixlosdin vaqtim dushvor bo`ldi. Yamang`a bordim. Menga bir diram futo`h yetishti. Tiladimki, bir ko`nglak olg`aymenki, asru yalang erdim. Chun Makkaga yana bordim. Ul diramni bir yerda dafn qildim va anga bir alomat qo`ydum va Makkaga kirdim. Chun tavofdin forig` bo`ldum. Shayx Abu Umar Zajjojiydin bir mas`ala so`rdum. Dediki, avval borg`il va ul diramki, dafn qilibsen, o`zungga sarf qil! Bordim va ul degondek qildim. Ondin so`ngra keldym. Shayx ul mas`alag`a javob berdi.
246. Abubakr Mufid q. t. s.
Oti Muhammad b. Ahmad b. Ibrohimdur, imom va buzurg erdi. Jarjarobod shahridindur. Junayd bila Yusuf b. Husaynni ko`rub erdi va Abu Usmon Hiriy bila suhbat tutubdur. Uch yuz oltmish to`rtta dunyodin o`tti, umri uzoqqa tortti. Shayx Amu ani ko`rub erdi. Aning tasnifi bir kitobdur. Anda kelturubdurki, Abu Said Xarrozdin olamdin o`tar chog`da so`rdilarki, ne arzing bor? Dedikim, hasratim bor g`aflatga. Va ham ul debdurki, Yusuf b. Husayn debdurki, andoq bo`lib-menki, mening so`zimni Allohu taolodin o`zga kishi eshitmas. Shayx ul-islom debdurki, bu so`z oxirida andoq bo`lurki, ul pir debdur.
247. Abubakr Qasriy q. t. s.
Hubayra qasridin erdi, valiy va g`ayb ahlini ko`rar erdi. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, bir kun Shayx Abubakr Qasriy manga dedikim, kel sahrog`a boroli. Borur erduk, bir qavmni ko`rdukki, bozor tomida iard o`ynarlar erdi. Shayx Abubakr borib, alar qoshig`a o`lturdi va alar bila ilik o`yung`a eltti. Va men hijolatdin terga botib erdimki, bu nedurki, ul qiladur? Oxir tushti va borur erduk. Jam`i shatranj o`ynar erdilar, alar sari borib, shatranj bisotin olib yirtib, yig`ochlarni har yon sochdi. Alardin ikki kishi anga bichag` torttilar. Va ul dediki, bichag`laringizni manga beringkim yeyin. Alar ilig torttilar, biz o`ttuk. Va men botinimda aning bila xusumatdakim, avvalgi ne farahro`liq edi va so`nggi noxush ihtisob ne erdi? Anga ma`lum bo`ldi va dedikim, ul vaqt laduniy nazarn bilz bokar erdim, farq ko`rmadim, so`ngra ilm nazari bila boqtim, hukm ko`rdum.
248. Abubakr Mavoziniy q. s.
Misrda bo`lur erdi. Shayx Sirvoniyning ustodidur. Ul debdurki, Ibn Xabbozdin eshittimki, dedikim, azho iydida Jamra yaqinida erdim. Bir darvesh ko`rdum, turub erdi va iligida bir ko`za yo rikva. Va der erdikim, [Ey Egam, odamlar qurbonliklari va sadaqalari bilan senga yaqinlashadilar. Menda jonimdan boshqa hech narsa yo`q.]1 Kegin u na`ra tortdi va jon berdi.
249. Abubakr Ushnoniy q. s.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, menipg shogirdlarimdin biri kelib dediki, Shayx Abubakr Ushnoniy tomdin yiqilib oyog`i sindi, dag`i o`tti. Va ul bu nav erkandurki, navjavoniy kelib, qavvollik qiladur ermish. Abubakr Ushnoniyg`a vaqt xush bo`libdur va bexud tomdin yiqilibdur va o`tubdur. Shayx Abu Abdullo.x anda borib so`rubdurkim, qavvol qaysi baytni o`qidi? Debdurlarki, bu ikki baytni.
B a y t:
[O`z holiga tashlab qo`iilgan dardmand oshiqning dardi o`limdan og`ir. Agar yashasa, turmushi qiyin, o`lsa, armon bilan o`ladi)1.
Bu abyotni eshitgach Shayx Abu Abdulloh Xafif to`rg kun o`zidin g`oyib erdi. Ul qavvolni uzattilarkim, yana bu ish tegrasiga evrulma! Abubakrni dafn qildilar va ul bexabar erdi. Shayx ul-islom dediki, suvsizg`a oson ish nedadur suvdin o`zga? Bir do`st vafosida bir do`st bordi.
250. Abubakr Mag`oziliy q. t. s.
Sirvoni-yning ustodidur. Misrda bo`lur erdi. Ul debdurki, tilar erdimki, Abulhasan Muzayyinni sinag`oymen. Eshikiga borib qoqtim va dedimki, ey saroy iyalari, manga bir nima bila muvoso qiling! Ul kishisiga ayttikim, bir nima berkim, ul agar Tengrini tanisa erdi, manga kelmas erdi, ya`ni imtihang`a. Chun eshittim, qo`ydum va o`ttum.
251. Abubakr Qati`iy q. s.
Bag`dodning imomi va hofir erdi. Hadisda Abdulloh Ahmad HanbAliing shogirdidur. Va Junayd q. s. ni ko`rub erdi. Ul debdurki, Junayddin eshittimki, dediki, ohvoyki, har kun o`zga ishdasen, ne bo`lg`ayki, bir kunni mening ishimda qilg`aysen. Ul Bag`dodda uch yuz oltmish sakkizda Zulhijja oyi dunyodin o`tti.
252. Abubakr Hamadoniy q. s.
Shayx ul-islom dedikim, Husayn Faqir dedikim, Abubakr Hamadoniy dedikim, darveshlik uch nimadur [tark uttama` valman`u valjam`u]1 – el nimasiga tama` qilmamak, agar nima boshingga kelsa man` qilmamak, har ne jam` qilmamak!
253. Abubakr Kafshiriy q. s.
Kafshir Shomda bir kentdur. Ul debdurki, Bani Isroyil tihida borur erdim. Manga parzada o`tmak va chboqla havas bo`ldi. Filhol boqda sotquchining uni keldi tihdaki qoshimg`a kelturdi. Shayx ul-islom debdurki, bu karomat emaski, Tasavvuf tariqida beg`arodur.
Bir darvesh bodiyada suvsiz bo`ldi, oltin qadahda sovuq suv ollida hozir qildilar. Ul darvesh dediki, sening izzating haqqiki, bu suvdin ichmag`aymen, magar bir a`robiy iligidinki, meni silliy urg`ay va suv bergay, yo`q ersa karomot bila suv kerakmas. G`urur xavfidin muni dedi. Va dedi: qodirsen angakim, mening javfumda suv ijod qilg`aysen, ya`ni zohir karomot makrdin emin bo`lmag`ay.
Shayx ul-islom debdurki, haqiqat karomot bila durust bo`lmaskim, haqiqat xud karomotdur va karomot zuhhod bila abdolg`a bo`lg`ay.
254. Abubakr Dovud Dinavariy q. s
Shomda bo`lur erdi. Ibn Jallo bila suhbat tutubdur. Ul debdurki, «me`da taom mahalidur, agar anda halol taom solsang, toat quvvati topqaysen va agar shubha bila bo`lsa, Haq yo`lin sanga yopqay va agar ha-rom bo`lsa, ma`siyat zoyanda bo`lg`ay». Derlarki, ul yuz yil umr topti va uch yuz ellikda Dinavarda dunyodin o`tti.
255. Abu Ali Rudboriy q. t. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Oti Ahmad b. Muhammad b. Qosim Mansur. Vuzaroning ro`asoni abnosidindur va nasabi Qasriyg`a yetar. Bir kun Junayd q. s. masjidi jome`da so`z aytur erdiki, aning ko`zi masjidi jome`ga tushti, Junayd majlisiga. Junayd biravga so`z asnosida dediki, [so`zimni eshit]1. Abu Ali sog`indiki, anga dedi, turdi va quloq soldi. Junayd kalomi aning ko`nglida yer tutdi va muassir tushti, har nedakim bor erdi, boridin chiqti va bu qavm tariqig`a iqbol ko`rguzdi. Hofizi hadis erdi va olim va faqih va adib va qavm sayyidi. Abu Abdulloh Rudboriyning xolidur. Shayx Abu Ali Qotib derkim, [Abu Ali Rudboriy r. t. dan o`zga shariat va haqiqat ilmini o`zida jamlagan kishini ko`rmadim]2. Abu Ali Kotib har qachon Abu Ali Rudboriyni yod qilsa erdi, «Sayyidino» der erdi. Shogirdlarig`a andin rashk qilur erdi. Anga dedilar, nedur buki, ani o`zungning sayyidi dersen? Dedi, ul shariatdinha qiqatqa bordi va biz haqiqatdin shariatga kelurbiz. Shayx ul-islom debdurki, to kishini to`rdin bo`sag`aga eltmaslar, bilmaski, ulkim, bo`sag`adin to`rga boribdur, kimdur? Asru sovug` bo`lg`ayki, nozdin niyozg`a yuborgaylar, niyozdin nozg`a borur va tahoratdin namozg`a. Abu Ali Rudboriy Bag`dodda Junayd va Nuri va Abu Hamza va Masuhiy va alar bilakim, alar tabaqasida erdilar, suhbat tutub erdi va Shomda Abdulloh Jallo bila. Uni Bag`dodlig`dur, ammo Misrda muqim bo`ldi va Misriylar va ul yerning so`filarining shayxidur. Va tasavvuf ahlining shuarosidindur. Naz` vaqtida debdurkim,
she`r:
[sening haqqinga qasamkn, to seni ko`rmagunimcha sendan o`zgaga muhabbat nazari bilan boqmasman]3.
Uch yuz Gshgnrma birda dunyodin o`tti. Va.ham ul debdurki,
n a z m:
[Kimki, mahbub narsalarga ko`ngul qo`yishdan qaytib, senga bog`lanmasa yo unda muhabbat paydo bo`lib sochilgan narsalarni bir joyga jamlamasa, go`yoki aro yo`lda qolib, bahra istagan va savob tilagan kishiga o`xshaydi]4.
Shayx ul-islom dedi, manga bu she`rda anga hasaddurki, hech kishiga so`z yeri qo`ymaydur va barchaii aytibydur. Va ham ul debdurki, [znndonlarning eng tori nomuvofiq kishilar bilan yashash!]5 Va ham ul debdurkim,
b a y t:
[Gap ko`pu ish oz bo`lsa – nuqsondir, Ish ko`nu gap oz bo`lsa hurmatga loyiqdir]6.
Va ham ul debdurkn, [bandaning foydasiz ish bilan mashg`ulligi Allohning undan yuz o`girgani alomatidir]7. Va ham ul debdurki, [modomiki, o`zingdan tamoman foniy bo`lmasang, muhabbat hududiga kira olmaysan]8.
256. Abu Ali Saqafiy q. t. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Abdulvahhobdur. Abu Hafz Haddod va Hamdun Qassorii ko`rub erdi. Va Nishoburda imom va muqaddam erdi va aksar shar`iy ilmda mohir. Barchani qo`ydi va tasavvuf ilmiga mashg`ul bo`ldi. Va Abu Usmon Hiriy ani madh qi-libdurki, [nafs ayblari va amallar ofatlari haqida ma`noli gapiradigan mashoyixlarning afzalrog`i edi]1. Uch yuz yigirma sakkizda dunyodin o`tdi. Ul debdurki, [Allohni bilish jaholatda – qalb hayoti, zulmatda – ko`z nuridir]2. Ham ul debdurki, kimki ulug`lar bila suhbat tutqay va abad tariqin mar`iy tutmag`an, anga alariing suhbatining foydasi va nazarining barakati harom bo`lg`ay va alarning nuridin anda hech nima paydo bo`lmag`ay. Andin so`rdilarki, kimning maoshi sa`broq va noxushroq? Dedi: aningki, noumid bila zist qilg`ay. Shayx ul-islom dedi: navmidlig`ning kufr sari eshiki bor. Va Tengri taolodin navmidliq kufrdir, [Allohning rahmatidan noumid bo`lmanglar! Zero, Alloh rahmatidan faqat kofir qavmgina noumid bo`lur]3. Majlis. asnosida ko`p aytur ermishki, ey barchani hechga sotqon ka hechni barchaga sotqun olg`on!
257. Abu Ali Kotib Misriy q. t. s.
To`rtinchi tabaqadindur. Misrning mashoyixy kiboridin. Abubakr Misriy va Abu Ali Rudboriy bila suhbat tutubdur. Abu Ali Mashtuliyning piridur. Abu Usmop Mag`ribiy q. s. ani buzurg tutubdur va Rudboriydin ani ulug`roq debdurlar. Ul debdurki, har qachon manga bir nima mushkil bo`lsa erdi, Mustafo s. a. v. ni voqe`da ko`rar erdim va arz qilur erdim va hol bo`lur erdi. Ul debdurki, Haq subxonahu va taolo buyurubdurkim, [bizning sinovlarga bardosh bergan bizga yetdi]1.
Shayx Abulqosim Nasrobodiy q. s. debdurkim, Abu Ali Kotibdin so`rdilarqi, faqr bila g`inodin qaysi biriga moyilroqsen? Dedi: angakim, darajasi va martabyasi buyukroqdur. Va bu ikki baytni o`qidikim,
n a z m:
[Faqirlikda afzallik bo`lgani uchun boylik tomon ko`z tikmayman. Uzimga kelgan sinovlarga, albatta sabr qilaman. Alloh sabrni maqtadi]2.
258. Dbu Ali Mashtuliy q. s.
Oti Hasan b. Ali b. Musodur. Abu Ali Kotib. va Abu Ya`qub Susiy q. s. ning shogirdidur. Mashtul – bir kentdur, Misrning uch yig`ochlig`ida. Va anda uch yuz qirqda dunyodin o`tubdur. Ani Hazrat Rasul s. a. v. darveshlar ishining kifoyatig`a. muqarrar qilibdur. Bu toifa doim aning xidmatig`a yetarlar ermish. Ul Hazratning amri bila va barcha bu ishlari kifoyat bo`lur ermish. Shayx ul-uslom debdurki, Abu Ali Mashtuyaiy Basrag`a bordi, Shayx Abu Ya`qub Susiy ziyoratig`a. Ani so`rdi, birav uyin nishon berdi va dedikim, ani ko`rsang sanga degusidurkim, bor va kirdoring tegrasida zvrul! Mashtuliy Susiyning eshikin qoqti. Ul dedi: Kirgil! Dedi: Kel, o`ltur! Ulturdi. Dedi: Men senga demasmanki, kirdoring tegrasiga evrul, ya`ni bu ish barcha kirdor emas, bir nima bordur kirdordin uluq.
259. Abu Ali Roziy q. t. s.
Shayx ul-islom debdurki, ul dediki, qachon ko`rsangki Haq s. t. xalqdin vahshat berdi, andoqqi hozirdin asoylamassen va g`aybni tilamassen, bilki irodasi uldurki, sanga o`zi bila unsu orom bergay.
260. Abu Ali Xayron q. t. s.
Oti Hasan b. Solih b. Xayrondur. Faqih erdi. Shofe`i jam` qilib erdi fiqhu vara` o`rtasida. Anga taklif qildilarki, qoziyul quzzot bo`lg`ay. Qabul qilmadi. Derlarki, Muqtadyrbilloh xalifaning vaziri Ali b. Iso kishi yibordikim, Shayx Abu Ali Xayronni kelturgay. To qazoni anga arz qilg`aylar, Shayx eshitti va yoshundi. Necha kishini muvakkil qildilarki, chun suvg`a muhtoj bo`lsa chiqqay, olib eltgaylar. Un kundin ortuq chiqmadi. Vazirg`a bu xabar yetishdi, dedi: qo`ying, bizga maqsud ul erdiki, xalq bilgaylarki, bizing mulkda andoq kishi borkim, sharqdin g`arbg`acha mulk qazosnn anga bersalar, ul qabul qilmas ermish. Ul debdurki, [kimki biror narsaga orqa qilsa, aqli ketadi]1.
261. Abu Ali Sirjoniy q. s.
Debdurlarki, anga musofire yetishti, bir igna uchun ani yetmish qatla bozorg`a yibordiki, mundin yaxshiroq kerak. Ul qarilig` va za`f va buzurgluki bila borur erdi va yana bir olib kelur erdi. Yetmish qatladin so`ngra bir suzangarni rlib keldikim, nechukkim ul tilagay, saranjom qilg`ay. Ul musofir dedikim, darig`kim, yarim haqimdin ortuq emas ermishsen; agar yasaguchini kelturmasang, yetti yuz qatla seni yiborgum erdi.,
262. Abdulloh b. Muhammad Ma`ruf Murta`ish q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Nishoburlik Kuniyati Abu Muhammad. Hiyra mahallasidin. Bag`dodda bo`lur erdi. Iroq mashoyixining yagonasidur, a`immasidin, Abu Hafs Haddod ashobidindur. Va Junayd q. s. ni ko`rub erdi. Debdurlarki, Bag`dodning ajoyibi uch nimadur: Shibliyning za`qasi va Murta`ishnidg nuktasi va Xuldiyning hikoyati. Murta`ish Bag`dodda Shuniziya masjidida uch yuz yigirma sakkizda dunyodin o`tti yo yigirma uchda. Abu Hafs anga sayohat buyurib erdi. Har yil ming yig`och safar qilur erdi, yayog` va boshyalang. Va hech shahrda o`n kundin ortuq turmas erdi, goh bo`lg`ay ediki, uch kundin ortiq bo`lmag`ay erdi. Ibrohim b. Muvallid derkim, Murta`ish Raqqa`g`a keldi. Ibrohim Qassor aning uchun bir tabaq non va uzum yibordi, Murta`ishning bir mirzi bor erdi va po`stnni. Mirzni iyzor qildi va po`stinni sotti va bir tabaq non va uzum olib, Ibrohim Qassorg`a yibordi. Va dediki, non va uzumga non va uzum; agar sening Tengri taolo bila bir holing bor, tashqari chiq! Ibrohim bizga ayttikim, to mundadur, aning bila so`zlashmang va anga salom qilmayg. Ul uzun muddat Raqqa`da iqomat qildi. Bir kun anga yettim. Dedim, yo Abo Muhammad, muncha xorliqkim sanga yetishti, hanuz mundasen? Dedi: mening bu yerda muncha iqomatimg`a sabab ushbu erdi, yo`q ersa men o`zga shahrlarda muncha iqomat Qilmas erdim. Murta`ish debdurki, hargiz o`zumni xavos botini bila ko`rmadim, to avom zohiri bila ko`rmadim. Andin so`rdilarki, Tasavvuf nedur? Dedikim, ashkol va talbis va kitmon. Ham andin so`rdilarkim, [qaysi amal afzal?]1. Dedi: [Alloh faglini ko`rmoq]2. Va bu bantnn o`qidikim,
b a y t:
[agar taqdir qo`llasa, ojiz kuchliga aylanadi]3. Va ham ul debdurki, [rizqlarning afzali yaxshi bandalik qilish va sunnatga muvofiq xnzmatdir]4.
263. Abdulloh b. Muhammad Manozil q. t. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Kuniyati Abu Muhammad. Nnshobur mashoyixi buzurglaridindur. Hamdun Qassor bila suhbat tutubdur va bu tariqatni andin olubdur. Mashoyixdin biri debdurki, men bu qavmdin bir tamom kishi va bir yarim kishi tanirmen. Yarim kishi–Nasrobodinki, hech kimni yamonlig` bila yod qilmag`ay. Va bir tamom kishi Abdulloh Manozildurkim, hech kishini xud yod qilmag`ay. Ham ul debdurkim, harkim bu ishga zo`r bila kirsa, fazihat bo`lg`ay va za`f bila kirsa, quvvat topqay, ya`ni niyoz va hurmat. Va irodat bila kirmas kerak, yo`qki, da`vo va quvvat bila. Va ham ul debdur: hech nima yo`qtur ul kishidakim, kasb zulli va savol zulli va rad zulli ta`mini totmamish bo`lg`ay. Va ham ul debdurki, har kim nafsig`a lozim tutsa bir nimanikim, anga muhtoj bo`lmag`ay, zoe` qilg`ay, o`z ahvolidin bir nimanikim, anga muhtoj bo`lg`an va andin chorasi bo`lmag`ay. Va debdurki, basdur bandadin tamom umrida bir nafaski riyo va shirkdin pok bo`lg`ay. Har oina ul nafas barakoti umriiing oxi-rida anga siroyat qilg`an.
264. Abdulloh b. Haddod Roziy q. t. s.
Shayx ul-islom debdurki, ul debdurki, har kim yigitlikda Haq s. t. bandalig`ida amru nahiyni furuguzosht qilsa, ul qarig`anda ani furuguzosht qilg`aylar va anga yorlig` qilmag`aylar.
265. Abdulloh b. Isom Laqdisiy q. s.
Shayx ul-islom debdurki, ul Hazrat Mustafoii s. a. v. tushda ko`rdi va so`rdikim, yo Rasululloh, bu ishning haqiqatiki, biz andabiz, nedur? Ul Hazrat dedikim, Haq taolodin uyalmakkim, xalq bilan bo`lg`oningda andin xoli bo`lg`aysen, ya`ni kerakki, chun zohiring xalq bila bo`lsa, botining Haq bila bo`lg`ay va botin bila ham xalq bila bo`lmoqqa Haqdin uyalg`aysen. Rasul s. a. v. bu so`zni aytti va azimat qildi va men asaricha borib dedim: yo Rasululloh, bir nima afsun qil! Dedi: xalqqa baxshoyish vaqtiki, Tsngri bila bo`lgaysen, ya`niki, botin bila. Tengri bila bo`lsang, zohir bila xalq bila bo`lg`aysen va alar bila muvoso qilgansen va alarning huquqin zoe` qilmag`aysen.
266. Abdulloh Nabozoniy q. t. s.
Shayx ul-islom debdurki. ul debdurki, Mustafo Hazratin s. a. v. tushta ko`rdum va dedim: yo Rasululloh, qaysi qavm bila o`lturayin? Ul Hazrat buyurdikim, ul qavm bilaki, mehmonlikka borurlar, ya`ni darveshlar, yo`q ul qavm bilaki, elni mehmonlikka tilarlar, ya`ni tavongarlar.
267. Abulxayr Taynotin q. t. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Otn Hammod Habashiy. Qul erkandur. Taynot–Misrning kentlaridindur. Zanbil to`qir ermish. Kishi ko`rmaydurki, nechuk to`qur erdi. Lin ikki iliging ham ko`rubdurlar. Kishi bo`lmasa, arslon bila muvonasati bo`lur erdi. [Unga aytishdi: eshitdikki, vahshiy hayvonlar bilan ulfatchilik qilar ermishsen? U aytdi: rost, itlarning ba`zisi ba`zisiga ulfat bo`ladi]1. Ani arzning zinhori debdurlar. Uz paqtida xalqning ahvoliga mushrif erdi. Uch yuz qirq va bir nimada dunyodin o`tti. Anga ko`p oyot va karomot zohir erdi. Abu Abdulloh Jallo va Junayd va alar aqroni bila suhbat tutubdur. Va tavakkul tariqida yagona erkandur. Ul debdurki, har kim ilmin zohir qilsa, muroyidur va holin zohir qilsa, muddain. Bir qatla biravni ko`rdikim, suv yuzida boradur. Dedi: bu ne bid`atdur, qurug`liqqa chiq, dag`i xush bor! Yana bi-ravni ko`rdikim, havoda borur erdi. Anga dag`i ushbu so`zin dedi, dag`i so`rdikim, qayon borursen? Dediki, hajga. Dedikim, bor! Shayx ul-islom dedikim, karomot sotquchi to ani qabul qilg`anlar mag`rurdur va karomot sotqun olg`uchi agarchi it uni qilmas, ammo ittur, ya`ni haqiqat karomot emas, andin o`aga nimadur va ul zuhhod va abdolg`a xush kelur. Sufiyi orif karomotdin yaxshiroqdur va ul karomotning karomotidur. Ham Shayx ul-islom debdurki, Abbos b. Muhammad Xallol debdurki, Abulxayr Taynotiy manga ayttiknm, muraqqa` bo`ynungga solib, qayon borursen? Tarsusqa va Bayt ul-muqaddasqa. Dedi: ne uchun bir go`shada o`lturub, yuz anga qilmassen? Shayx ul-islom dediki, ul go`sha qayda bo`lg`ay? Vaqtiki sen bo`lmag`aysen. Ham Shayx ul-islom debdurki, Abu Solih Hadasoniykim, oti Horundur, manga dedikim, Abulxayr Taynotiy ziyoratig`a bordim. Mendin so`rdikim, holo, qayon safarin qilursen? Dedim: Tarsus. Dedi: bu yil niyating qayondur? Dedim: Makka. Dedi: Allohu taolo sizga biriima berdi, aning haqqin bilmadingiz, sizni vodiylarda va daryolarda parokanda qildi. Abu Solih so`rdikim, ey Shayx, haj bila g`azoni deysan? Dedikim, har oina ne uchun vaqtingizni g`ashshat tutmassiz va aning bila suhbat tutmassiz? Shayx ul-islom debdur: Abulqosim Xallol Marvaziy qoshig`a bir murid kelib ijozat tiladikim, safarga borurmen. Shayx dedikim, ne uchun borursen? Dediki, suv bir yerda tursa islanur va tiyra bo`lur. Shayx dedikim, ne uchun daryo bo`lmag`aysenki, bir yerda turubdur va hech tiyra bo`lmas.
Abulxayr Taynotiy ashobidin biri debdurki, bir kun shayx o`lturub erdi, dedikim, va alayhassalom! So`rdumki, maloyika salom berdiki, javob berding? Dedi, yo`q, odamizoddin birav havog`a uchub borur erdi, salom berdi, javob berdim.
Shayx Abulxayrning g`arib holati bag`oyat ko`pdur, tafsilin tilagan Shayx ul-islom kutubidin tilasun va ijmolu maxlasin Hazrat Maxdumi Nuranning «Nafahotul-uns»idin o`qusun.
268. Abulxayr Habashiy q. t. s.
Shayx Amu va Shayx Abbos aning diydorig`a faxr qilurlar ermish. Ul Makkada mujovir erdi. Bir kun birav Masjidi Haramg`a kirdi va dedi: qayondurlar alarkim, alarni javonmard atarlar? Va sufiylar sari boqti haqorat bila. Va dediki, bular javonmardlardurlar? Bir lahzadin so`ngra Shayx Abulxayr Habashiyni ko`rdilarki, kulur erdi haybat va g`azab bila. Ul so`zni bilib erdiki, ul kishi der erdi. Dedi: kimdurki, javonmardlarni so`rubdur? Javonmard kerakki, javonmardni ko`rgay. Debdurlarki, ul ham–uldurki, qabri Abarquhdadur. Oti Iqbol va laqabi Tovus ulHaramayn. Ul debdurki, oltmish yil Makka va Madinada mujovarat qildim va ko`p qatig`liklar ko`rdum, hargiz kishidin nima tilamadim. Har qachon biravdin nima tilamak xayol qildim, hotifiy nido qildikim, uyalmassenkim, ul yuzniki, bizing ollimizda sajda qilur, g`ayr ilayida xor qilg`aisen? Debdurlarki, ul har qachon Hazrat Rasul s. a. v. ravzasig`a kelib der erdikim, [senga salom bo`lsin, ey jin va insonlarning elchisi!]1 Javob eshitur erdikim, [senga ham salom bo`lsin, ey Makkayu Madinaning tovusi!]2. Ul debdurkim, [hurlarga xizmat qilishni o`ziga lozim ko`rgan odam hur kishidir. Uziga birovning minnatini ravo ko`rmagan va biror kishiga muhtojlik izhor qilmagan odam javonmarddir]3. Uch yuz sakson uchda dunyodin o`tubdur.
269. Abulxayr Asqaloniy q. s.
Bag`dodqa bordi va necha vaqt anda iqomat qildi va mashoyix bila suhbat qildi. Va so`ngra Bag`dod kentlaridin biriga bordi va mutaahhil bo`ldi. Va anda vafot qildi.
270. Abulxayr Himsiy q. t. s.
Borlar bodiyani Ka`ba safarida tavakkul qadami bila qat` qildi. Va uch yuz o`nda dunyodin o`tti.
271. Ibrohim b. Shaybon Kirmonshohiy q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Kuniyati Abu Ishoq. Jabal shayxidur. Uz vaqtida anga maqomot erdi vara`u taqvodakim, xalq andin ojiz erdi. Abu Abdulloh Mag`ribiy va Ibrohim Xavvos q. s. ning ashobidindur. Abu Abdulloh Manozildin so`rubdurlarkim, aning bobida dersen? Debdurki, [Ibrohim faqirlarga, adab ahliga va muomalalarga Allohning hujjatidir]1. Uch yuz o`ttuz yettida dunyodin o`tubdur. O`l debdurki, har kim mashoyix hurmatin asramag`ay fosid muddaosi bila o`z haqqida botil tamannosi bila giriftor bo`lub fazihat bo`lg`ay. Va ham ul debdur, darvesh desakim, mening na`laynim, aning sari boqmang, ya`ni darveshga kerak mulk bo`lmasa. Ul debdurki, otam manga vasiyag qildiki, ilm o`rgan, zohir odobi uchun va vara`pesha qil, botin odobi uchun. Va ul nimadin yiroq bo`lki seni Tengri taolodin, mashg`ul qilg`ayki, oz tusharki kishi andin yuz evurgay va yana ul davlatni topqayki yuz aning sari qilg`ay.
272. Abu Zayd Marg`aziy Xurosoniy q. s.
Shayx ul-islom debdurkim, ul faqih erdi. Hajg`a boradurg`onda Kirmonshohqa yetishti Ibrohim Shaybonni anda topti. Ul yil haj azimati tarkin qildi va aning suhbatin lozim tutti, o`z ko`nglining imorati uchun. Andin so`ngra uch haj guzorladi. Ul kunki, Xoja Abu Yazid olamdin o`tti, azim yog`in erdi. Chiqara olmadilar, uyida-o`q dafn qildilarki, majol topsalar, chiqarib eltkaylar va muqarrar qilg`an yerda qo`yg`aylar. Chun qabrini ochdilar, ani qabrda topmadilar. Shayx ul-islom debdurki, bu valoyatni fiqhdin topmaydur erdikim, ul pir suhbati barakatidin topib erdi.
273. Ibrohim b. Ahmad Muvallid Sufiy Raqqiyq. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Kuniyati Abu Ishoqdur va Raqqaning kibori mashoyixidindur. Abu Abdulloh Jallo va Ibrohim Qassor Raqqiy bila suhbat tutub erdi. Uch yuz qirq iqkida dunyodin o`tti. Qardoshi Abulhasan ibn Ali Hamadon ani tush ko`rdi va dediki, manga vasiyate qil! Ul dedi: [To rabbing bilan uchrashguncha o`zingga faqirlik va xorlikni lozim tut!]1. Ul debdurki, [faqrning haqiqati shuki, banda Haq s. t. dan boshqaga biror narsada ehtiyoj sezmaydi]2. Va ham ul debdurki, ajab kelur manga biravdinkim, bilgandin so`ngraki, anga Tengri sarn yo`ldur, aning g`ayri bila nechuk zindagonlik qilur. Va hol ulki Xudoyi taolo derki: [Parvardigoringizga qaytinglar va unga bo`ysuninglar!]3.
274. Ibrohim Jiliy r. t.
Jil yeridin ermish. Shukuhlik buzurg pir ermish. Bu toifaning vaqtin sofiy tutar ermish. Shayx Abulazhar Istaxriy debdurki, ul ammzodasig`a mubtalo bo`ldi va ani nikohig`a kiyuurdi. Va anga andoq mash`uf bo`ldikim, aning muhabbatidin bir lahza aning qoshidin qo`pa olmas erdi. Bir kun dedikim, bu ne ishdurki, men andamen; agar bu hol bila o`tib, oxiratqa borsam, kim bo`lg`aymen? Kecha qo`pti va g`usl qildi va namoz qildi va Tengri hazratida zorlig` qilib dediki, Ilohi, sen ul avvalisenki, bor erding, mening ko`nglumga hamul avvalg`i holni karomat qil! Haiul zamon aning holining ofatig`a isitma yuzlanib, uch kundin so`ngra o`tti. Ibrohim ani dafn qilib, o`z holu vaqti boshig`a bordi va ayog` yalang tavakkul bila bodiyag`a kirdi.
275. Ibrohim Dehistoniy r. t.
Shayx ul-islom dedikim, Muhammad Qassob Domag`onda manga dedikim, ul vaqtki bu diyorda Kalom ahli padid bo`ldilar, men andin ranjur erdim. Qo`ptum va Shayx Ibrohim Dehistoniyg`a bordimki, andin so`r-g`aymen, ya`ni mazhabdin va alarning so`zidin. Chun aning qoshng`a yettim hanuz andin hech nima so`rmaydur erdimki, dedi: Muhammad, qayt! [Allohni Allohdin o`zga kishi tanimas]1 Zunnun q. s. so`zidurkim, [Al-loh zoti haqidagi ilm – nodonlikdur]2.
276. Ibrohim Marg`inoniy q. s.
Shayx ul-islom debdurki, Ibrohim Marg`inoniy debdurki, ulcha quloq anglag`oy – ilmdur va ulcha fahm anglag`ay – hikmatdur va ulcha oning bila eshitilgay va aning bila anglag`aysen – hayot va tiriklikdir.
277. Ibrohim Nozuvayh q. s.
Kuniyati Abu Ishoqdur. Nishobur mashoyixindindur. Abu Hafs Haddodni ko`rubdur va Abu Usmon Hiriy bila suhbat tutubdur. Anga futuvvatda azim shon : ekandur. Oti Ibrohim b. Muhammad b. Sa`d. Ammo anga yaxshi suratdin va xo`b o`qumoqdin Nozuvayh laqab qilibdurlar.
278. Muzaffar Kirmonshohiy Qirmisiy q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. JabAliing kibori mashoyixidindur va sodiq fuqarosidin. Abdulloh Xarroz bila suhbat tutubdur. Uz tariqida mashoyixying yagonasi ermish. Va Abbos Shoirning ustodidur. Shayx ul-islom debdurki, ul kyochani uch qismat qilib erdi bir qismni namoz qilur erdi va yana bir qismni Qur`on o`qur erdi va yana biri munojot qilur erdi. Va o`ziga zorliq qilib, bu baytlarni o`qur erdikim,
sh ye`r:
[Jigarimni ishq iloni chaqib oldi. Bu dardimning davosi ham, afsungari ham yo`q. Uning yolg`iz tabibi men ko`ngul qo`ygan tabibdurkim, afsunim ham, taryokim ham uning qo`lidadir]1.
Ul debdurki, [orif–qalbini mavlosiga, jasadini xalqiga bag`ishlagan kishidir]2. Va ham ul debdurki, [kimki yoshlar bilan salomatlik va nasihat qilish sharti bilan suhbat qursa, bu suhbat uni baloga giriftor qiladi. Salomatlik sharti bilan suhbat qilmaganning holi ne kechadi?]3 Andin so`rdilarki, faqir kimdur? Dedikim, anga hojati bo`lmag`ay, ya`ni hojati barcha ul bo`lg`ay.
279. Abulhusayn b. Bunon q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Abu Sa`d Xarroz bila suhbat tutubdur va nisbatin anga durust qilur. Tiyhda dunyodin o`tubdur. Shayx Abu Usmon Mag`ribiy debdurki, bir vaqt Abulhusayn Bunon raqsu samo`da garm erdi. Va Abu Sa`d Xarrozni ko`rdumki, aning uchui ovo`chin qoqadur erdi. Ul debdurki, barcha el bodiyada tashnalabdurlar va men Nil qirog`ida. Ham ul debdurki, biyik tutmag`ay Tengri do`stlarining qadrin, magar ulki Tengri qoshida qadri biyikdur.
280. Abulhusayn b. Hind Forsiy q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Oti Ali b. Hind Qurashiy, Forsning kibor mashoyixindindur. Va Ja`far Haddod, andin buzurgrok, Abu Amr b. Abu Usmondek va Junayd va ul tabaqadag`ilar bila suhbat tutubdur. Ul debdurki, har kishini Haq Taolo o`z qurbi bisotida o`lturtqay, harne anga yetsa, ani rozi va xushnud qilg`ay, neuchunki, qurb bisotida norizolig` va noxushnudlug` bo`lmag`ay. Ham ul debdurki, Alloh taolo bila husni xulq shikoyat tarkidur va aning amrlari va farmonlariga ko`ngul nashoti va nafs tayyibi bila qiyom ko`rguzmak va xalq bila yaxshilik qilmoq va burdborlig`. Ham ul debdurki,
b a y t:
[Dardu g`am payti ularga chopardim. Endi dardu g`amim–ular. qaerga boray?]1.
281. Abuladyon q. s.
Kuniyati Abulhasandur, oti Ali. Aning uchun ani Abuladyon debdurlarki, barcha dinlarda munozaoa qilur erdi va muxolifqa shikast berur erdi. Junayd bila muosir erdi va Abu Sa`d Xarroz bila suhbat tutub erdi. Aning Ahmad otlig` quli bor erdi. Ul debdurki, Abuladyon bila bir majusiy orasida bir kun so`z o`tar erdi. Ul dedikim: o`t Haq taolo amri bila kuydurur. Majusiy dedi, agar muni manga ko`rguzsang, sening diningga kiray. Bu ishga qaror berdilar va azim o`t yoqtilar. Chun o`tunlar cho`g` bo`ldi, yerga yoydilar. Shayx sajjoda ustida namozg`a mashg`ul erdi, chun forig` bo`ldi, qo`pub ul o`tqa kirdi va hech bo`shmadi. Majusiyg`a dedikim, muncha basmudur, yo yana ham o`t yoqarmusen? Majusiy musulmon bo`ldi. Shayx so`zning oxirida chiroyin yopti va o`tdin chiqti. Ahmad debdurki, kecha oyog`in uvalar erdim. Oyog`i bir olma chog`lig` qabarib erdi. Aning sababin Shayxdin so`rdum. Dedi, o`tqa kirganda o`zumdin g`oyib erdim, ul so`zni majusiyg`a ayturda hozir bo`ldum, bu aning natijasidur. Agar ul o`t o`rtasida erkanda behuzur bo`lsa erdi, kuyar erdim. Shayx ul-islom debdurki, ul qachon hajga borsa erdi, uyidin ihrom bog`lab, «labbayk» urar erdi va tebrar erdi. Bir qatla hajdin keldi va «labbayk» urmog`ni bunyod qildi. Ayttilarkim, sovug`liq qilma hajdin emdi kelibsen. Dedi, bu «labbayk»ni haj uchun urmaymenkim, aning uchun uradurmen. Bir hafta o`tmadikim, dunyodin o`tti.
282. Abu Ja`far Muhammad b. Ali Nasaviy al-ma`ruf Muhammad Aliyon q. s.
To`rtunchi tabaqadindur. Nisoning ajilla mashoyixidin. Abu Usmon Hiriyning kibori ashobidn. Mahfuz debdurkim, ul maorif ahlining imomidur. Ul debdurki, har kim o`z ixtiyoru dilxohi bila karomot iz-hori qilsa, ul mudda`idur, har kimki, bexost va ixtiyor andin karomat zohir bo`lur, ul. valiydur. Va ham ul debdurkim, nechuk sevmagaysen anikim, bir turfa tulayn aning bir ehsonidin xoli bo`lmag`aysen? Va nechuk aning muhabbati da`vosin qilg`aysenkim, bir to`rfatulayn aning muvofaqati maqomida bo`lmag`aysen? Va ham ul debdurkim, har kim Haq taoloning gayri bila orom tutqay, Haq taolo ani aftoda qilg`ay va har kim Haq taolo bila orom tutqay, Hak taolo o`zgalar bila orom tutmoq yo`lini andin bog`lag`ay va kesgay.
283. Abu Said A`robiy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ahmad b. Muhammad. Basriyulasldur. Makkada sokin bo`lub erdi. Olim erdi va faqix Bu toifa uchun tasnifoti bor. Junayd q. s. bila suhbat tutubdur va Amr b. Usmon va Abulhusayn Nuriy va Hasan Masuhiy va Abu Ja`far Haffor va Abulfath Hammolg`a qaribdur to`rtunchi tabaqada. Va uch yuz yigirma yo yigirma birda dunyodin o`tubdur. Uz vaqtida Haram shayxi erdi. Shayx ul-islom debdurki, anga juzviydur tavhid nuktalarida, bag`oyat xo`b. Anda debdurki, yaqinlik demagaylar, to yirog`liq bo`lmag`ay. Va ham ul debdurki, [tasavvufning hammasi ortiqcha narsalarni tark qilish, ma`rifatning hammasi bilimsizlikni e`tirof etishdir]1. Va ham ul debdurki. [Shavq faqat g`oyibga mansubdur]2. Shayx ul-islom debdurki, Dovud Toyidin so`rdilarki, mushtoqsen? Dedi: men yiroq emasmen, g`oynb mushtoq bo`lur va mening do`stum hozirdur.
284. Abu Amr Zujoj q. t. s.
Beshinchi tabaqadindur va oti Muhammad Ibrohim. Va Ibrohim ham debdurlar. Nishoburiyulasldur. Va Junayd va Ruvaym va Xavvos q. s. bila suhbat tutubdur. Derlarki, qirq yil Makkada mujovir erdi, anda bavl qilmadn. Oltmish hajga yaqnn guzorlar erdi. Abu Amr Nujayd debdurki, Makkada erdim. Mashoyix halqa urub o`ltururlar erdi, Abubakr Kattoniy va Abulhusayin Muzayyini Kabir va Sag`irdek. Va barchag`a Abu Amr Zujoj sarhalqa erdi. Va bu toifa so`zi o`tsa erdi, ul hukm qilur erdi. Payvasta der erdiki, mem o`ttuz Gshl Junaydning xalosin iligim bila artibmen. Va bu ishqa mubohot qilur erdi. Va uch yuz qirq sakkizda dunyodin o`tti. Ul debdurki, [a`zoi vujudnmdagi biror nuqson suv ustida yurganimdan yaxshiroqdir]1.
285. Ibrohim b. Yusuf b. Muhammad Zujojiy. q. s.
Kuniyati Abu Ishoqdur. Abu Amr Zujojiyning volididur. Mashoyix tarixida kelturubdurlarkim, ul Abu Hafsning kibor ashobidindur va malomat tariqida va nafs xilofida sohibi mazhab. Ul debdurki, [Muntazam nafsga xilof ish qilish barakadir. Hayotimda bir marta unga bir qadam hamrohlik qildimu yillar davomida buning jabriga chora topa olmadim]1.
286. Ja`far b. Muhammad b. Nusayr Xuldiy Havvos r. t.
Beshinchi tabaqadindur. Kuniyati Abu Muhammad, Bag`dodlig`dur, Xuld mahallasidin. Hasirbof erdi. Juiayd va Ibrrhim Xavvos q. s. ning shogirdidur. Va Nuriy va Ruvaym va Samnun va Jaririy bila suhbat tutubdur. Va bu tonfa nlmida olim ermish. Kutub va tavorix va hikoyot va mashoyix sirrining jomi`idur. Ul debdurki, mashoyixdin ikki yuz devonim bor va mashoyixdin ikki ming pir tanirmen. Ul debdurki, Iroqning ajoyibi uch nimadur; Shibliyning shathi va Murta`ishning nuktasi va mening hikoyotim. Ul Shayx Abulabbos Nihovandiyning piridur. Bag`dodda uch yuz qirq sakkizda dunyodin o`tubdur va qabri Shuniziyadadur. Sariy Saqatiy qabri yonida, Junaydqa yaqin. Ul debdurki, [Javonmardlik o`z nafsini xor, musulmonlar hurmatini uluq bilmakdir]1. Va ham ul debdurkim, [oliyhimmat bo`l! Zotan kishini jiddu jahd emas, oliyhimmat kamolga yetishtiradi]2. Shayx ul-islom dedikim, Ja`far Xuldiydin so`rdilarki, oriflar kimlardur? Dedikim, alar emasdurlar alar va agar alar alardurlar, emasdurlar alar.
287. Abulhasan Sufiy Fushanjiy r. t.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ali b. Ahmad b. Sahl. Xurosonning yagonalari va javonmardlaridin erdi. Abu Usmon Hiriyni ko`rub erdi va Iroqda Ibn Ato va Jaririy bila suhbat tutub erdi. Va Shomda Tohir Maqdisiy va Abu Amr Dimishqiy bila musohib bo`lub erdi. Va Shibliy bila qavm masoyilida so`z aytishib erdi. [U tavhid va muomalot ilmida o`z davri mashoyixlarining olimi, tajrid va javonmardlik tariqatida ularning yaxshirog`i edi. Go`zal xulqli, diyonatli, faqirlarga hamdard edi. Hijratning uch yuz qirq sakkizinchi yili olamdan o`tdi]1. Po`shangdin erdi va Nishoburda sokin. Bu qavmning tariqin yaxshi bilur erdi. Va mufid safarlar qilib erdi. Andin so`rdilarki, tasavvuf nedur? Dedikim, [zamonimizda tasavvuf bir ismga aylangan, haqiqat emas. Ilgari ism emas, haqiqat edi]2. Abu Usmon Mag`ribiy debdurkim, andin so`rdilarki, zarif kimdur? Dedikim, [zarif – tabiati, axloqi, fe`li va shaklu shamoyilida soxtalik bo`lmagan kishidir]3. Va ham ul debdurki, [bu dunyoda biror sabab va g`araz bilan sevuvchi kishidan ko`ra xunukroq narsa yo`q]4.
288. Bundor Husayn b. Muhammad b. Muhallab Sherozii q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Kuniyati Abulhusayn, Sheroz ahlidin. Arjonda bo`lubdur va qabri andadur. Usulda olim erdi. Anga ulumda haqoyiqi rabboniydur, Shibliyning shogirdidur va Abu Abdulloh Xafifniig ustodi. Shibliy aning qadrin biyik tutar erdi. Va Ja`far Haddod bila suhbat tutubdur. Uch yuz ellik uchda dunyodin o`tubdur. Ul yilki Shayx Abu Ali Kotib o`tubdur. Va Shayx Abu Zur`a Tabariy ani g`usl, qilibdur. Andin so`rdilarki, tasavvuf nedur? Dedikim, ahdqa vafo. Shayx ul-islom debdurki, ahdqa vafo uldurkim, harne ko`ngulga kechsaki, aning uchun qilayin, qilg`aysen. Va Bundor so`zidurkim, [kimki Haq qarshisida xolis barcha narsani tark qilmas ekan, uning uchun butun borliqning haqiqati – Haq s. t. hosil bo`lmaydi]1.
289. Abu Amr Nujayd q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ismoil b. Nujayd b. Ahmad Sulamiy. Shayx Abu Abdurrahmonning jaddi. Abu Usmon Hiriyning kibori ashobidindur. Uch yuz ellik yo oltmish oltida olamdin boribdur. Junayd. q. s. ni ko`rub erdi, vaqtining kibori mashoyixidin erdi. Hol talbisi va vaqt nigohdoshtida anga xush tariqi erdi. Aning so`zidurkim, [sukut so`zga nisbataya ta`sirliroq va tezda yetib boradi]1. Va ham ul deb-durki, [kimga nafsi aziz tuyulsa, dini xor ko`rinadi]2. Va ham ul debdurki, [ehsonni tarbiyalash ehsondan yaxshidir]3. Andin so`rdilarki, ul nedurki, bandag`a andin chora yo`qdur? Dedi: [sunnatga muvofiq banda-lik qilishni lozim ko`rmoq va doimo muroqabada bo`lmoq]4. Va ham ul debdurki, [Alloh taolodan boshqasini do`st tutish–vahshiylikdir]5.
290. Abdulloh b. Muhammad b. Abdurrahmon Rozii q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Kuniyati Abu Muhammad. Aslda Raydin erdi va Nishoburda bo`lur erdi. Junayd va Abu Usmon va Muhammad b. Fazl va Ruvaym va Samnun va Ali Juzjoniy va Muhammad Hamid q. s. bila suhbat tutubdur. Va Abu Usmonning kibori ashobidin erdi. Va ul ani ulug` tutar erdi. Va anga ajib riyozatdur. Bu toifa ulumig`a olim ermish. Va hadisi bor va siqadur. Uch yuz ellik uchda dunyodni o`tubdur. Ul debdurki, orif Tengri taoloni xalq muvofaqati bila parastish qilmaski, ul ish qilg`uchidur Tengri muvofaqati bila. Va ham ul debdurki, ma`rifat Tengri va banda orasidin hijobni ko`tarur. Va ham ul debdurki, dunyo uldurki, seni Tengridin mahjub qilur. Vl ham ul debdurki, shikoyat va diltanglig` ma`rifat ozligidin zoyanda bo`lur.
291. Abulhusayn Sirvoniy r. t.
Oti Ali b. Muhammad Sirvoniydur. Sirvonini Sag`irning ustodi. Mag`ribning Sirvonidindur. Va Dimyotda o`lturur erdi va buzurg erdi. Shayx Abu Said Moliniy «Mashoyixi arba`in»ida kelturubdurkim, Abulhusayn Sirvoniyi Kabir debdurkim, Sahl b. Abdulloh Tustarin dedikim, [kimki har qanday ahvolida bir imomning zohiriy amallariga iqtido qilmasa, uning botiniy holini haq deb bilmasa, u Haqdan uziladi]1. Va ham debdurkim, [rizo–g`aybdan yetadigan narsalarga muvofaqat qilishdan ustun turadi]2. Ul Xavvosdin vasiyat talabi qildi. Xavvos dedikim, [faqirlar suhbatin lozim tutki, unda xayr bordir]3.
292. Abulhusayn Qarofiy r. t.
Oti Ali b. Usmon b. Nasr Qarofiydur. Va Qarofa Misr kentlaridindur. Debdurlarki, ul Dimyotda bo`lur erdi. Abulxayr Taynotiy va Abulhasan Soiig` Dinavarnnning shogirdidur. Umri yuz o`nga yetti. Uch yuz saksonda dunyodin o`tti. Shayx ul-islom debdurki, Qa-rofiy o`z vaqtida dunyoning yagonasi va benaziri erdi. Bas haddunnazar va hozirul vaqt. Avom bila sunnin pa xavos bila orif va o`zlukida muvahhid erdi va nishoni xud gum! Va shayx ul-islom oxir umrida o`n tanni ixtiyor qilib ermish. Abulxayr Taynotiy va Qarofiy va Husriy va Ali Bundor Sayrafiy va Nasrobodiy va kichik Sirvoniy va Nihovandiy va Qassob va Xaraqoniy va Toqiy. Va der erdikim, bular boshqadurlar. Bir qatla Qarofiy kemada ihtisob qildi, ayog` iligin bog`lab, daryog`a tashladilar. Namoz chog`i ani avvalgi safda ko`rdilar, tani o`l bo`lmaydur erdi. Shayx ul-islom debdurki, aning tirigini kishi o`ltura oymaskim, ul o`zga ruh bila tirikdur. Ham shayx ul-islom dedikim, Sayyidus sodot Qarofiy debdurkim, chun sanga bir nima bersalarki, xilofi sher` bo`lgay, vojibdur ani yashirmak.
293. Abu Sulaymon Niliy q. s.
Shayx ul-islom debdurki, Abu Sulaymon Niliy Qarofiyg`a keldi va aning manglayin o`pti. Va Abu Sulaymonning kisvati bag`oyat eski va yirtuq erdi. Qarofiy anga boqib dedikim, yo Abu Sulaymon, sening to`nungni xalaq ko`rarmen. Va ikki qoshing orasida hukumat ko`runur, ikki xisht boshing ostiga qo`yarsen, amio ul orada hokimsen. Andin so`ngra ani Mag`ribda hrkim qildilar, sufilig`ndin. So`ngra Abubakr Duqqiy Qarofiyg`a keldi. Qarofni anga dedikim, jahon mujarradi derlar va men seni ikki beshik orasida ko`rarmen. Oz fursatda Duqqiy uylandi va anga ikki farzand bo`ldi. Ikki beshik orasida o`lturub, Qarofiy so`zni sog`inur erdi. Qarofiyg`a farosatda ajoyib ko`pdur.
294. Abu Sulaymon Xavvos Mag`ribiy r. t.
Bu toifadindur Mag`rib mashoyixidin. Uldurki, bir kun bir gaziston orasidin eshak minib borur erdi. Markabin chibin tishladi. Markab sekridi va aning ayog`i yulg`un daraxtig`a siyrilib majruh bo`ldi. Ul yig`och bila markab boshig`a urdi. Markab keyin boqib, fasih til bila anga dediki, urg`ilki, o`z dmog`intta urarsen. Ul Abulxayr Taynotiyning aqronidin erdi. Dimishqda dunyodin o`tdi.
295. Abulqosim Nasrobodiy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ibrohim b. Muhammad Mahmuya. Mavlid va maqomi Nishobur ermish. Ishorat va. haqoniq ahlining shayxi va tasavvuf lisoni erdi. Va o`z zamonida anvoyi ulumg`a olim erdi. Ibrohim Shaybonning shogirdidur. Shibliy va Vositiy q. s.ni ko`rub erdi. Va Abu Ali Rudboriy va Murtoz va Abubakr Abhariy bila suhbat tutub erdi. Umri oxirida Makkaga bordi va Abu Usmon Mag`ribiy anga pazira qildi va taybat bila anga dediki, Makka ne sening yeringdur? Ul dedi, bilki ne sening yeringdur, mening yerimdur. Oz vaqt o`tmadikim, sabab voqe` bo`ldikim, Abu Usmok Nishoburg`a tushti va anda dunyodin o`tti. Ul Makkada mujovir bo`ldi va anda uch yuz yetmish ikkida dunyodin o`tti. Shayx ul-islom debdurki, Nasrobodiyning o`g`li Ismoyil manga otasidin bu so`zni naql qildikim, [Haq sahrolarida senga biror narsa namoyon bo`lsa, u yerda jannatga ham, do`zaxga ham e`tiboringchi; qaratma, ularni xayolingga keltirma. Shu holatdan qaytsang, Allohu taolo ulug`lagan narsani ulug`la!]1. Va ham ul debdurki, [bag`ishlov, ehsonga rag`bat qiluvchining qadri yo`q, mute`ga rag`bat qiluvchi azizdur]2.
296. Abubakr Roziy Bajaliy r. t.
Oti Muhammad b. Abdulloh Roziydur. Nishoburda bo`lur erdi. Xurosonning kibori mashoyixidindur; Abu Abdurahmon Sulamiyning ustodidur. Va Sulamiytarixini aning tarixig`a bino qo`yubdur. Va Abubakr Baykandiy shogirdidur. Shayx ul-islom dedikim, anga azim vaqt va ko`p qabul erdi. Nishoburda bir ko`dak ishiga mubtalo bo`ldi. Ani muttaham qilib, mahjur qildilar. So`ngra. ma`lum qildilarki, aqidalarining xilofi ermish. Yana anga qabul paydo bo`ldi. Bir kun Shayx Abu Ali Bundor Sayrafiy anga dedikim, ayyuhash shayx, bu ne erdiki, sanga voqe` bo`ldi, ul ish qaydin tushti? Dedikim, ey pir, agar Ibrohimning azmi va Musoning sidqu yaqini va Isoning ismati va Ahmad Arabiy s. a. v.ning himmatu sabri kishida bo`lsa va aning asramog`i bo`lmasa, chun fitna yely esgay, barchasi barbod bo`lg`ay va kishi aning o`rtasida bo`lg`ay. Shayx ul-islom dedikim, birov Abubakr Ro-ziydin so`rdikim, samo`da ne dersen? Dedikim bas fitnaomizu tarabangizdur, o`zni fitnadin asramak kerak. Dedikim, mashoyix murtakib bo`lubdurlar. Dedikim, ey aziz farzand, sening vaqting alardek bulsa sen ham bo`l!
297. Abubakr Folizbon Buxoriy r. t.
Buxorolig`dur. Buzurg ermish. Junayd q. s.ni ko`rubdur. Shayx ul-islom debdurki, Shayx Abu Buxorog`a bordi, ani ko`rgali. Debdurki, ani bir uyda toptimki, bir eshigi bor erdi. Kirdim va salom qildim. Meni o`lturtti va sufra kelturdi. Sufrada non erdi va yong`oq va tuz. Men och erdim, yemakka mashg`ul bo`ldum. Anga boqtim, ul yig`laydur erdi. Iliktaomdin torttim. Manga dedikim, sen nima yegilki, men shodlig`din yig`laydurmenki, Abulqosim Junayd q. s. manga deb erdikim, bot bo`lg`ayki, bu so`zlar andoq bo`lg`ayki, bir ko`yda ikki hujra bo`lsaki, birida bu so`zlardin bo`lsa va yana birida bo`lmasa, bo`lmag`on hujradin kelib, bo`lg`on hujradag`idin bu so`zni eshiturg`a kariy qilmag`ay, holokim, hanuz Hirotdin Buxorog`a bu so`zlarni eshiturg`a kishi kelur, xo`bdur.
298. Abulhusayn Husriy r. t.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ali b. Ibrohim Basriy. Asli Basradin erdi, ammo Bag`dodda sokin erdi. Iroq shayxidur. Shayx Sulamiy debdurki, mashoyix orasida andin tamomholroq va shirin zabonroq, uluq so`zroq ko`rmadim. Lison ul vaqt edi va mashoyix yagonasi. Va maxsus erdi Tavhid ilmig`a. Shayx ul-islom debdurki, Shibliyning shogirdi erdi va Shibliyg`a xud andin o`zga shogird yo`q erdi va Husriyg`a Shibliydin o`zga ustod yo`qdur. Shibliy aning ishida teng borib erdi, doim anga der erdikim, [sen ham men kabi devonasan, o`rtamizda azaliy ulfatchilik bor]1. Husriy va Abu Abdulloh Xafif bir-birining naziri ermishlar. Husriy zulhijja oyi juma kuni uch yuz yetmish birda dunyodin o`tubdur. Ul debdurki, [So`fiy – iztirob paytida iztirobsiz va qarorida barqarordir]2. Va ham ul debdurki, [So`fin foniy bo`lgandan keyin mavjud bo`lmaydi, mavjud bo`lgandan keyin foniy bo`lmaydi]3. Va ham ul debdurki, sahar vaqti Munojot qilib, dedimki, mendin rozimusenki, men sendin rozimen? Nido keldiki, ey kazzob, agar sen bizdin rozi bo`lsang erdi, bizing rizomizni tilamagay erding. Anga dedilarkim bizga vasiyate qil! Dediki, [ishning avvalida yolg`izlikka yuz tuting! So`ng ma`rifat uchun mashoyixlarni ziyorat qiling! So`ngra barcha ishlarni tark etib, Haq ila bo`ling!]4. Va ham ul debdurki, vaqtekim, mening avqotim tor bo`lg`ay, hech nimadin xushluq va rohat tilamasmen, magar ul anfosning so-g`inmog`i bilakim, mundin burun manga o`tubdur, unsu mavaddat safosi vaqtida kuduratlar omizishidin boshqa. Va bu baytni o`qubdurkim,
bayt:
[Albatta, Salmo visoliga fikrimni band qilib qo`ygan dunyo– xushbaxt damlardurkim, menga eh-son qilish haqida qayg`uradi]5.
299. Abulhusayn Sam`un r. t.
Oti Muhammad b. Ahmad b. Ismoil b. Sam`undur. [U «hikmat notiqi» deb laqab olgan edi]1. Bag`dod mashoyixidindur. Anga bu ilmda yaxshi tilda adosi erdi. Shayx Abubakr Isfahoniy, Shibliyning xodimi deb-durki, masjidi jome`da juma kun Shibliy xidmatida o`lturub erdim. Ibn Sam`un go`dak erdi va shayx ollidin o`tti. Shayx boqib aning sari dedikim, yo Abubakr, bilursenki, Tengri taolog`a ne zaxiralardur bu go`dakda. Bu toifadin birav debdurkim, Ibn Sam`un minbari tubida o`lturub erdim. Majlisida bu toifadin birav erdi. Nogoh ul kishi uyqug`a bordi. Ibn Sam`un so`zni bas qildi, onchakim ul kishi uyg`ondi. Ibn Sam`un anga dedikim, Rasul s. a. v.ni tush ko`radur erding? Ul darvesh dedi: bale! Dedi, men ham ul jihatdin so`zni bas qildimkim, ul uyqudin seni uyg`otmag`aymen va ul holdin seni mahrum qilmag`aymen. Shayx ul-islom debdurki, men Ibn Sam`un bila yaxshi emasmenki, ul maning ustodim Husriyni ranjida qilur erdi. Har kishikim, sening ustodingni ranjida qilur bo`lsa, sen andin ranjida bo`lmasang, it sendin yaxshiroq! Ham Shayx ul-islom debdurki, Ibn Sam`un sohibi kalom erdi va Husrny sohibn dard. Ul uch yuz sakson yettida dunyodin o`tubdur. Va ul debdurki, har so`zki, zikrdin xolidur– lag`vdur va har. xomushlikkim, fikrdin xolidur–sahvdur va har nazarki, ibratdin xolidur – lahv.
300 Abunasr Xabboz va Abulhasan Suhon Ojan h. s.
Shayx ul-islom dedikim, Gozurgoh mashoyixidin ikki kishi qadimroqdir, biri Shayx Abunasr Xabboz, buzo`rg erdi. Shogirdlaridin jamoate Makkaga borurlar erdi, Husriy ziyoratiga bordilar. Husriy alarg`a iltimos qildikim, agar nima o`quy olursiz, bir nima o`qung! Alardin birikim, nima o`qiy olur erdi, nima o`qudi. Shayx un tortti va beqaror bo`ldi samo`da. Va dedi: sizga bu yil bor yo`qdur, yoning! Va dedi: Abu Xabboz muridlarisiz Hirining ul falon tog`ida? Dedilar, bale. Dedi andin dastursiz va yo`lg`a mutavajjih bo`lubsiz, qayting, dag`i aning xidmatig`a boring! Alardin har kishi aning so`zy bila yondi, salomat bordi, har kishi bodiyag`a kirdi, samumdin o`rtandi.
Va Gozurgoh mashoyixidin yana biri Shayx Abulhasan Suhon Ojan erdi. Va ul masjidi jome`da o`lturur erdi. Shayx ul-islom dediki, aning shogirdi manga dedikim, bizing pir Ramazonning so`nggi kuni sajdaga boshin qo`yub, subhg`a degincha zorlig` bila aytur erdikim, Xudoyo, ul ro`zakim tuttum, sening uchun. va ul haj va namozki qildim va Qur`onkim o`qidim, barchadin tavba qilurman, meni roygon yorlig`a!