301. Shayx Ahmad Harroniy q. t. s.
Ul debdurki, Shayx Abulhasan Mu`ammar ayturki, Husriy bila o`lturub erdim. Birav andin vasiyat istid`osi qildi.» Ul dedikim, [himmatingni baland tut!]1. Jahm Raqqiy hozir erdi, dedikim, ey Shayx, oni yiroq solding! Husrin dedikim, nechukki, manga to`ldurdilar, anga tuttum.
302. Jahm Raqqiy r. t.
[U keyingi mashoyix va javonmardlardan bo`lib, sodiq faqirlardan edi. Samo`ga oshufta va ko`ngil bergan edi. Ikki sajda orasida vafot etdi]1. Shayx ul-islom dedikim, Jahm Raqqiy hammomda erdi, chiqti va elga ayttikim, chiqing! Chun bori el chiqtilar, hammom yiqildi. Va ham ul erdikim, birav aning ilayida takalluf bila raqs qiladur erdi. Ul qo`pti va boshin aning choti orasiga solib ko`tardi va tomdin tomg`a urar erdi, to ul kishining hushi ketti.
303. Abulhusayn Urmaviy r. t.
Buzurg erdi. Bu toifadin Husriy ayyomida va Abu Ali Rudboriy va Abu Abdulloh Xafif va barcha vaqt mashoyixi bor erdilar. Urmiyda erdi va qabri andadur. Andin so`rdilar: vafo nedur? Dedikim, Ulki, harne ondin qaytting, yana aning boshig`a bormag`aysen. Dedilar, bu omningdur, xosning nedur? Dedi: ulki bilgaysenki, neuchun qilibsen.
304. Abu Abdulloh Xafif Sheroziy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Xafif b. Isfikshor Zabbiy. Sherozda bo`lur erdi. Otasi Nishoburdindur. Uz zamonida shayx ul-mashoyix erdi va oni Shayx ul-islom derlar erdi. Shayx Abu Tolib Xazraj Bag`dodiyning shogirdidur. Ruvaymni ko`rub erdi va Kattoniy va Yusuf b. Husayn Roziy va Abulhusayn Molikiy va Muzayyin va Abluhusayn Darroj va Tohir Maqdisiy va Abu Amr Dimishqiy va bulardin o`zga mashoyix bila ham suhbat tutub erdi. Mashoyix diydoridin marzuq erdi. Zohir ilmida va haqoyiq ilmida olim erdi. Shayx ul-islom debdurki, ilmda hech kishining oncha tasnifi yo`qdurki aning. Imom Shofi`i mazhabida erdi. Uch yuz o`ttuz birda dunyodin o`tubdur. Shayx ul-islom. aning ikki so`zin bag`oyat ta`rif qilibdur. Biri buki, andin so`rdilarki, tasavvuf nedur? Dediki: [g`aflat paytida haqni topishdir]1. Yana bukim, so`rdilarki, Abdurrahim Istaxriy ne uchun sakbonlar bila dashtqa borur va qapton kiyar? Dedikim, [unga og`irlik qilayotgan narsani yengillatish uchun]2. Dedi: borurki, aning yukidinki andadur, yengilgay va dami urg`ay. Shayx ul-islom dedikim, vujudda lazzat yo`qdurki barcha sadamat va ushalmaqdurki, havas tuganur. [Boshqa birovningg she`rini bizga o`qib berdi: Laylining yodini unitishni xohlayman, lekin qaerga boqsam, ko`z oldimda turadi]3.
305. Abulxayr Molikiy r. t.
Oti Bundor b. Ya`qub Molikiydur. Mashoyix akobiridin erdi. Va anvo`i ilm jam` qilib erdi. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, yigitlikda ro`za tutar erdim va visol qilur erdim. Va kecha masjidi jome`da bo`lur erdim va mening uchun bir qandil qo`yarlar erdi. Bir kecha yel va yomg`ir jihatidin charog` o`chub erdi. Birav eshik qoqti, boribki eshikni ochtim, Abulxayr Molikiy erdi. Kirdi va o`lturdi. Va aning haybatidin to`ldum. Rido ochti, anda taom erdi. Dedi: yegilki, men uyumda erdim, muni kelturdilar, yeyu olmadimki, xotirim sening sari erdi. Aning haybatidin deyolmadimki, visoldadurmen. Aning bila ul taomdin yeduk. Chun forig` bo`lduq, dedimki, ayyuhash shayx, bir savolim bor. Dedi: so`r! Dedim: [Qachon bandaning hayoti Allohu taolo bilan yorug` bo`ldi? Dedi: O`rtadan muxolifatchilik ko`tarilganda]1. Men bu so`zdin mutaajjib bo`ldum, tonglasi mashoyixg`a arz qildim. Alar ham mutaajjib bo`lib dedilarki, tilarbizki, o`zidin eshitgaybiz. Chun andin so`rdilar, dedikim, [kechasi sodir bo`lgan narsa kunduz zikr etilmaydi]2 va iqror qilmadi.
306. Abubakr Sha`roniy r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, [zohiran Abubakr Sha`roniydan o`zga dunyodan ko`ngil uzgan eng sodiq zohidni ko`rmadim]1. Bir kun anga bordim, Istaxrda erdi, kecha qoshig`a kirdim. Dedi, yo Abo Abdulloh, bu kun sening barakatingdin yog`lig` taom yegumizdur. Qo`pti va safol qozonni osti va bir pora qoq eti bor erdi, qozong`a soldi va tuz solib, qozonni qaynatdi: Va biravga dedikim, bir pora o`tmak kelturdi. Va ani tarid qildi, sho`rbadin anga soldi va etni aning yuziga qo`ydi. Va manga dedikim, yegil! Men ul tariddin yer erdim. Dedi: ettin yegil! Men dedim: meni ma`zur tut et yemakdin! Dedi: shoyad sanga falon va falon taom kerak bo`lg`ay, ul tongla bo`lg`usidur. Shahrg`a kirali va sening uchun olali. Tonglasi shahrg`a kirdim va fuqaro jam` bo`ldilar va taome hozir qildilar. Ul taomdin bir pora olib, aning uchun elttim. Dedi: aytkim, ne qilding? Dedim: hanuz nima yemaymen, sendin iltimosim budurkim, mening bila taom yegaysen. Ikav taom yeduk va men Sheroz sari Tebradim.
307. Abu Muhammad Atoyidiy r. t.
Ul shayx Abu Abdulloh Xafifning ustodlaridindur. Ul debdurki, kosibeki kasb haqiqatin rioyat qilg`ay, hargiz Abu Muhammad Atoyidiydek ko`rmadim. Har kun yarim donak kasb qilur erdi va aning quti andin erdi. Ikki habbag`a nuxola sotqun olur erdi va andin ikki non pishirur erdi. Biri bila iftor qilib, birin sadaqa berur erdi. Qirq yil uyida chirog` yoqmadi. Jihatin so`rdilar. Dedikim, aning hisobidin qo`rqarmenki, anga necha nima kerak, to muyassar bo`lg`ay va barchasining hisobi bor.
308. Ja`far Hazzo r. t.
Kuniyati Abu Muhammaddur. [Junayd va uning tabaqasidagilar bilan suhbat qurgan, Shibliy uning manoqibini zikr qilgan va fazilati haqida gapirgan edi)1. Uch yuz qirq birda dunyodin o`tubdur. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, bir kun Mu`ammil Jassos manga dedikim, Ja`far Hazzoni ko`rkim, ne holi bor? Borib ko`rdum. Mutakallif saroy ichinda va nozanin bisot yuzida va nafis kiyguluklar orosinda. Meni so`rdi va men ani so`rdum. Dedi: o`ltur, bila taom yeyali! Bas laziz taom pishurtti va bila yeduk. Chiqib, Mu`ammil qoshig`a keldim va har ne ko`rub erdim, dedim. Mu`ammil duo qilib dedikim, yorab, bizga salomat va ofiyatni arzone tut.
Necha vaqt o`tgandin, so`ngra yana Mu`ammil dedikim, borib Ja`far Hazzo holin ko`r! Borib, bir vayronada toptim. Bir buzuq uyda yig`lamoqda. Uch kun erdikim, taom totmaydur erdi. Ondog`i el iltimos qildilarki, anga nimagina yedur! Ko`p jahd qildimkim, ozg`ina suyuq yedurdum. Yana Mu`ammilg`a kelib, ko`rgonni dedim. Mu`ammil dedikim, agar avval tana`umiy qilmasa erdi, oxir bu holg`a mubtalo bo`lmag`ay erdi.
309. Hishom b. Abdon r. t.
Kuniyati Abu Muhammaddur. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, chun ul namozg`a turar erdi. Anga vajd va hol paydo bo`lur erdi. Mehrobda keyin va ilgari yurub, Qur`on o`qur erdi va goh bo`lur erdikim, aning namozig`a nasoro yig`ilib, nazzora qilurlar erdi. Aning bir qo`yi bor erdiki, g`izosi aning suti erdi. Ul qo`yni ko`tarib, yozig`a eltib o`tlatur erdi.
Bir kun uyqulab, uyg`ong`ach ko`rdikim, qo`yi birov ziroatig`a kiribdur. Ani ul ziroat iyasiga berdi va andin behilliq tiladi. Hishomg`a vahshate va haybate yetishtikim, bir yil namozdin qoldi va el ani takfir qilurlar erdi. Bu qissa masjidi jome` mashoyixig`a yetdi. Barcha aning qoshig`a bordilar va Ibn Sa`don Muhaddis ham bila erdilar. Ondin so`rdikim, meni tonirmusen? Dedi: Ibn Sa`donsen. Dedi: Nevchun namoz qilmassen? Dedi: Menga bir necha oriz yuzlanur va namozg`a mone` bo`lur. Dedikim, ne nav`? Ul javob bermadi. Shayx Abu Abdulloh Xafifdin so`rdilarki, jihat ne erdiki Hishom namoz qilmas erdi? Dediki, g`ayb mutolaasi qilur erdi. G`ayb umuri anga g`olib bo`ldi. Hayrat maqomig`a tushti va zohir a`molidyn otil bo`ldi. Bir kun mashoyix Hishomg`a dedilarki, eshitibbizki, sen mushohadag`a qoyilsen. Har kim, munga qoyil bo`lsa, tavba qilmoq kerak yo ani adab qilmoq kerak. Hishom dedi: Menga tavba talqin qiling! Qildilar. Yana kun mashoyix qoshig`a kelib dedikim, tonug` bo`lingkim, men tuno-kun qilgan tavbadin tavba qildim. Mashoyix qo`pub, oni sudrab, Masjidi jomidin chiqardilar.
310. Abu Muhriz Sheroziy r. t.
Sheroz navohisidindur. Zunnun Misriy ashobidin. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Abu Muhriz dedikim, Nisodin Sheroz azimatig`a chiqtim va sultonning qoyidi va atbo`i bila yo`ldosh bo`ldum. Alarning af`ol va atvori manga bag`oyat makruh keldi. Ko`ngluda inkor qilib tiladimkim, alardin ayrilg`aymen. Nogoh bir un chiqtikim, qoyidning kamari g`oyib bo`lubdur. Va ul ont ichibdurki, qofila xalqin borisin axtarg`ay. Va birin-birin bari elni taftish qildilar, men qoldim. Va pas xalq dedilar, bu shayx qolibdur va andoq kishini bu nav` ishga nechuk muttaham qilsa bo`lg`ay? Qoyid dediki, men ont ichibmen, foyda qilmas, axtarmoq kerak. Meni ham axtardilar. Ul kamar belimda bog`lig` chiqti. Men dedimki, billohki manga bu ishdin xabar yo`qtur. Qoyid dedi, bu yolg`on ont o`gurlig`idin azimroqdir. Meni buyurdikim, yo`l boshida qofila guzargohida asrag`aylar, to har kishi o`tsa, tavbix va sarzanish qilg`ay. Va andoq qildilar va mening hamrohlig`imdin ayrildilar. Va Shayx Abu Muzohim Sheroziy va Shayx Abu Hafs bila xalo aritqonkim o`tti, Shayx Abu Abdulloh Xafif Shayx Abu Muhrizg`a nisbat beribdur.
311. Abdurrahim Istaxriy q. t.
Kuniyati Abu Amrdur. Va Ruvaym bila suhbat tutubdur va Sahlni ko`rubdur va tariqi satru ixfo va shatorat erdi. Shotirona libos kiyar erdi va itlar asrar erdi va ovg`a borur erdi. Kabutarlari ham bo`lur erdi. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurkim, Ruvaym dedikim, bu toifadin ko`p bila Lug`om tog`ida bo`lubmen. Andin sobirroq ko`rmaymen. Ov uchun dashtga yo tog`ga borsa erdi, el ko`zidinkim, yiroq bo`ldi, itlarin qo`yar erdi va tengri zikrig`a mashg`ul bo`lur erdi. Uyida bir o`y terisi ermishki, ostig`a solur ermishkim, o`yning shoxlarini ham ul teri bila qo`yg`on ermishlar. Qish oni uyga sudrab solur ermish va yoz tashqari sudrab ermish. Ja`far Hazzo aning qoshig`a bordi. Ahvolin xarob ko`rdi bir buzuq uy go`shasida va anga azim baloyi mutavajjih. Tarahhum qildi va mutag`ayyir bo`ldi. Ul dedikim, menga ne bo`ldi? Ja`far dediki, seni bu dam o`lgudek ko`radurmen za`fdin. Ul qo`pti va bir azim tosh erdi, ko`tordi. Ko`torib tomg`a chiqardi va dedi: Ey qaviy, kelib, bu toshni ko`tarib, quyi tushur! Ja`far ojiz bo`lub, hayrat qildi. Ul dedikim, bu kun o`n yetti kundurkim, hech nima yemaydurmen. Ja`farning hayrati ko`proq bo`ldi. Anga otasidan yigirma ming diram meros qoldi. Ammo el zimmasida erdi va o`n mingni elga kechti va o`n mingni oldi. Kecha tong otquncha, ul vajh oni gohi savdo xayolig`a gohi ziroat xayolig`a parishon qilib erdikim, sahar qo`pub, ul vajhlarni ovuch-ovuch qo`shnilar uyiga sochti. Kunduz ul elga xayol bo`ldikim, go`yo yormoq yog`ibdur. Ul tubrani silkidi, yarim diram qolib erdi. Tushti, ashobig`a dedikim, ishorat sizgakim, nonu baqlo bo`ldi. El dedilar bu devonani ko`rung! O`n ming diramni sochib, yarim diram uchun shodliq qilur. Vaqte Abodong`a bordi va yigirma bir kun qoldi. Har ne oqshom anga iftor uchun keltururlar erdi, tongla mavjud erdi. Xalq oning sheftasi bo`ldilar. Sahl Abdulloh qasd qildi, dedi: Senga mehmonman. Ul dedi: Ne buyurursen? Dedi: so`kboch pishur. Sahl so`kboch pishurtti va qozon bila oning ollig`a qo`ydilar. Hamul dam soyil savol qildi. Buyurdikim, oni soyilg`a berdilar. Uch qatlag`acha so`kboch pishirurlar erdi va ul soyilg`a berur erdi. To`rtunchida Sahlning quli yoshurun chiqtikim, soyilg`a man` qilg`ay. Dedikim, qulingni soyil man`idin man` qil! Sahl man` qildi. To oy tugandi, ul nima yemay chiqti va birov quruq o`tmak suvg`a to`g`rab yeydur erdi. Oning shirkatida iftor qildi.
312. Mu`ammil Jassos r. t.
[U Sherozning ulug` shayxlaridan bo`lib, Hijoz va Iroqqa safar qilgan. Besavod bo`lsada, tavhid va oriflik borasida chiroyli so`zlar edi]1. Ul erdikim, javob berdi Sahl Sipahoniy Sherozg`a yuborgan masoyilg`a! Sahar namozin qilsa erdi, choshtqa degincha Qur`on darsig`a mashg`ul erdi. Chosht namozin qilg`andin so`ng masjiddin chiqar erdi, elning hojatin ravo qilmoqqa mashg`ul bo`lur erdikim, buzurglukidin xaloyiq anga yuz keltururlar erdi. Har necha elning g`avg`osi anga ko`p bo`lsa erdi, asliy vajhida botiniy jam`iyatig`a yo`l topmas erdi. Har qachon bir musulmon ishiga mashg`ul bo`lsa, ishsiz kishi salomig`a javobdin o`zga so`z demas erdi. Va der erdikim, men muzdurdurmen, salom javobi vojib bo`lmasa erdi, ani dog`i demas erdim. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, chun Mu`ammil Makkaga bordi, Shayx Abulhusayn Muzayyin xidmatig`a yetti va dedi: ayuhashshayx, bir savolim bor, javob ber va ajamiy kishidurmen, manga rifq ko`rguz! Ul dedikim, so`rg`il! Mu`ammil dedi: [fahmlar vajdlar martabasini idrok etadimi?]2. Abulhusayn anga boqib, so`rdikim, qaydinsen? Dedi: Sherozdin. Dedi: Nega mashhursen? Dedi: Mu`ammilg`a. Dedi: O`lturg`on yerdin qo`pki, sening yering emas. Va oni o`z yonida o`lturtti va doyim anga boqib der erdikim, [sen besavod ajamiy kishisan]3 va kular erdi. Va ondin so`ngra har kishi mas`alae so`rsa erdi, aning sari boqib aytur erdikim, Shayxdin so`rung va anga havola qilur erdi.
313. Ali b. Shulluya r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, ul tog`larda va vodiylarda bo`lur erdi. Ul mavzening eli anga murid va mashg`uf erdilar. Ul jumladin ikki kishiki, qavm ulug`lari erdilar, anga istid`o qildilarki, har qaysimizning biror qizimiz bor va har birining to`rtar ming qo`yi bor. Agar qizlarni nikoh qilsang, ul qo`ylarni fuqaroning sodiru voridig`a sarf qil! Ul qabul qilib, alarni nikoh qildi. Mu`ammil ani ko`rub, dedikim, emdi bizga tafsil qilmakim, sen ham bizingdek bo`ldung. Ul dedi: men bu ishni Xudoy uchun qilibmen. Mu`ammil dedikim, biz ham Xudoy uchul qilibbiz. Ul dedikim, men alarni uch taloq qildim, sen ham agar chin aytursen uch taloq qil!
Mu`ammil dedi: [Ey Mayshum, taloq qilishda sunnatni unutdingmi?]1.
314. Abubakr Iskof r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurkim, ul o`ttiz yil ro`za tutti. Naz` holatida suvni momiq bila tiladilarki, og`zig`a tomizg`aylar, oni tashladi va ro`zada dunyodin o`tdi.
315. Abu Zahhok r.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Abu Zahhok dedikim, bir qatla mening bila shayton orasida muhoraba bo`ldi, ani bir qotiq silliy urub mag`lub qildim. Va mundin muddate o`tti, bir kun bir yo`l borurda, bir uluq suvg`a yettim. O`tardin ojiz erdim. Ko`rdumki, bir za`if qari suvg`a kirdi, o`tgali. Men o`zumga dedim: bu qaridin xud za`ifroq emassen. Suvg`akim kirdim, cho`ma kirishtim. Va ul qari suv qirog`ig`a ayaq qo`yub chiqti va dedikim, manga silliy urarsen, tavba qilding, yo`qmu?
316. Abu Muhammad Xaffof r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Shayx Abulhusayi Muzayyin bizga bitib erdikim, sizga daryoda muride borki, agar najot topsa, bot sizga javohir kelturur. Bu so`zdin murodi Muhammad Xaffof ermish. Va aning mushohada bobida va shaytondin boze yeganda, ko`p so`zlari bor, tilay degan kishi «Nafahot ul-uns»da aning zikrida mutolaa qilsun!
317. Xasan b. Hammaviyah va sohibuhu Abu Ja`far Xarror Istaxriy q. s.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Abu Ja`far Xarror, Hasan Hammaviyaning sohibi, Istaxrdin bizing qoshimizg`a keldi. Ibn Zaydon dedikim, orzudur mangakim, bu kecha ani bizing qoshimizg`a hozir qilg`aysen. Ani munung majlisida hozir qildim. So`z asnosida Ibn Zaydon dedikim, tilarbizki, o`z hikoyotingdin bizga bir nima aytqaysen. Ul dediki, manga xud hikoyate yo`qdur, agar desang, ulcha mashoyixdin ko`-rubmen, andin aytay. Ibn Zandon dedi: biz ham ushmuni tilarbiz. Ja`far dedi: Bir kun men va jam`i Hasan Hammaviya qoshinda o`lturub erduk va ul bosh quyi solib erdi. Nogoh sayhae tortti va ul sayha bila hozirlar ko`zidin g`oyib bo`ldi. Bizlar bir-birimizga boqishtik va dedikki, bu so`zni hech kishiga aytsa bo`lmaskim, eshitgan antqusidurkim, yana nodirae orog`a soldilar. Ul uch kun g`oyib erdi. Har kishi so`rsa, der erdikki, mashg`uldur. Uch kundin so`ngra ko`rdukki, masjid eshikidin kirdi, mutag`ayyirul-lavn. Va g`oyat haybatidin mumkin yo`qki, kishi aniig bila so`zlashgay. Va men hamisha aning bila inbisot qilur erdim. Dedimki ayyuhash-shayx, miqdore toza panir bor, mayl bormu, keltursak? Va aning toza panirg`a mayli ko`p bo`lur erdi. Dedi: keltur! Kelturdum, bir luqma yedi va ishorat qildikim, yengiz! Shayx Abu Abdulloh Xafif dedikim: Ibn Zaydon manga dedikim, hech shak yo`qdurkim bu sodiq kishidur, ammo bu hikoyatni bovar qilaolmasmen, nav`e qilki, inong`aymen. Dedimki, shayx uchun yer solingki, yo`l ranjidin osoyish topsin. Yer soldilar. Shayx uyudi va men Ibn Zaydon bila o`lturduk. Anga ancha ayttimki, bovar qildi. Shayx Abu Abdullohdin ul hol kayfiyatin so`rdilar. Dedi: ul o`z makonidin yiroq bormaydur erdi, ammo anga libose yopib erdilarki, ko`zlardin g`oyib bo`lib erdi.
318. Abdulloh Qassor r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Abdulloh Qassor dedikim, bir qatla haj azimatig`a Sherozdin chiqdim. Mashoyix manga dedilarkim, chun Sahl Abdulloh Tustariyg`a yetsang, bizdin salom yetkur va degilki, biz sening fazlingga mu`tarifbiz va harne desang, inonurbiz. Sendin bizga mundoq yetibdurkim, arafa kuni o`z yeringdin chiqarsen va soyir hujjoj bila Arafot mavqe`ida hozir bo`lursen. Agar bu chindur, bizga xabar berki, bizing munga imonimiz bor. Abdulloh Qassor dediki, chun anga yettim, qoshig`a borib salom berib o`lturdum. Ul bir chodirshab o`ziga chirmab erdi va bir na`layn ilayiga qo`yub erdi va ko`zi ochuq qolib erdi, bir volihi hayrondek. Manga haybat mustavli bo`ldi va so`z ayta bilmadim. Chun dahshatim raf` bo`ldi, mashoyix risolatin yetkurdum. Sahl bir lahza boshin quyi soldi, dag`i bosh ko`tarib dediki, yo do`st, [bu qavm xohlaganini qiladigan, Allohga iymon keltirganlardanmi? «Ha»,– dedim. Aytdi: Shunday ekan, mening ishlarim haqida nega so`raydilar?!1.
319. Ibrohim Mutavakkil r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, bu toifadin biri, manga dedikim, sahrog`a chiqib erdim. Ko`rdumki, Ibrohim Mutavakkil, to`nlarin yubdur va kunaska yoyibdur. Anga dedimki, kel, borib bila nima yeyali! Ko`nglakini ham andoq uluq kiydi va mening bila yurudi. Chun bir necha qadam borduq, bir miqdor inabus-sa`lab yo`lda tushub erdi, ani oldi va yudi va yodi va o`lturdi. Va dedikim, sen borki, manga ushbu kofiydur. Necha mubolag`a qildim, kelmadi. Mashoyixdin biri Ibrohim Mutavakkilga dedikim, tilarbizki, bu oy bizing bila iftor qilg`aysen. Ul qabul qildi. Bir kecha anga dedikim, qo`p, sahur qilali! Dedikim, ul sufrani tushur! Ul dedikim, men muni qilmasmen, ne uchunki, bu harakatdur asbobda. Va men asbobda harakat qilmon. Bir kecha ani ko`rdilarki, sufra ollig`a qo`yub, nima yeydur. Dedilarki, dema-dingmuki asbobda harakat qilmasmen, bas bu nedur? Dediki, valloh, men asbobda harakat qilmadim, ammo qo`par chog`da boshim sufrag`a tegdi va ul ollimg`a tushdi, budurki yeydurmen.
320. Abutolib Xazraj b. Ali r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Abutolib Xazraj Junayd q. s.ning ashobidindur. Sherozg`a keldi. Va ichining tashvishi bor erdi. Mashoyix dedilarki, aning xidmatin kim ixtiyor qilur? Men ixtiyor qildim. Har kecha o`n olti, o`n yetti qatla qo`par edi. Bir kecha kechga degincha uyg`oq erdim. Ko`zum juzvi qizib erdikim chorlabdur, eshitmaymen, yana chorlag`onda tasht elttim. Dedi, ey farzand, o`zungdek bir maxluqning xidmatin yaxshi qilaolmasang, Xoliq xidmatin nechuk qilg`ungdur? Yana bir qatla dog`i chorlag`anda eshitmadim, yana bir qatlada [qaydasan, Allohning la`nati bo`lsin!]1 dedi. Oshuqub tasht elttim. Ali Daylam Shayx Abu Abdullohdin so`rdikim, aning [Allohning la`nati bo`lsin!]2 deganin nechuk eshitting? Dedimkim, [Allohning rahmati bo`lsin!]3 eshittim. Shayx ul-islom debdurki, faloh yo`qtur ul muridda kim, pir zullin ko`rmamish bo`lg`ay va qafosin yemamish bo`lg`ay va [Allohning la`nati bo`lsin!]4 eshitib, [Allohning rahmati bo`lsin!]5ga qabul qilmamish bo`lg`ay va dardu nokomlig` bila tirilmamish bo`lg`ay.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, avval majliski, Shayx Abutolib Sherozda tutti, bir qora palos kiyib erdi va bir aso iligida. Keldi va kursi ustida o`lturdi. Va men yonida erdim. Elga boqdi va dedikim, bilmayki, ne degaymen, yozug`lug`emen yozug`lug`lar orasida. Va yig`ladi va elni yig`latti va faryod majlisidin chiqdi. Va anga azim qabul paydo bo`ldi va andoqki, ayog`i tufrog`in bemorlar sihhati uchun elturlar erdi. Oz vaqtda amre voqe` bo`ldikim, kishi anga iltifot qilmadi va e`roz qildilar. Sherozdin Nnsog`a bordi. Anda ham iltifot qilmadilar va ijtinob qildilar. Va andin Sipohong`a bordi. Abu Ali Vorijiy aning burjin ado qildi va aning uchun ul degan yerda maskane yasadi. Ul uyii o`zi kiygan palosdek qaro qildi va anda bo`lur erdi, to dunyodin o`tti.
321. Abu Ali Vorijiy q. s.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Abu Ali Vorijiy Sherozg`a keldi, amal va hukumat uchun. Va fuqarog`a va sodiru voridg`a xon yoydi va moida tartib qildi. Har namozi shomdin so`ngra kelur erdi va bizing bila o`lturur erdi. Va bir-birimiz bila so`z aytur erduk. Bir kecha o`z irodat ayyomi so`zi orog`a keldi. Ko`nglakin yuqori ko`tardi, bo`ynida bir tavqdek nishone erdi. So`rdumki, bu nedur? Dedikim, Lug`om tog`ida erdim, irig palos kiyib erdim. Bo`ynumni sidi. Andinki yondim, yangi et butti, bu uldur. Dedimkim, bu amalga kirganing ne edi? Dedikim, qari va zaif onam bor erdi va manga ko`p burj voqe` bo`ldi va muhtoj bo`ldum, bu ishgaki ko`rarsiz.
322. Abulfazl Ja`far Ja`diy r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Ja`far Ja`diyg`a yetkurdilarki, Abu Amr Istaxrin debdurki, g`usl qilur erdim, izorim ochildi, ko`rdumki, ikki ilig kenimdin paydo bo`lub, izorimni belimga mahkam bog`ladi, Ja`far Ja`diy qo`pti va Istaxrg`a bordi va Abu Amr qoshig`a kirdi va aning ayog`in tutti. Va Abu Amrning ashobi sekridilar. Ul moni` bo`ldi va hech nima demangki, aning g`azabi lillohdur va o`n ikki yig`och yayog` kelibdur. Va Abu Amr i`tizor maqomig`a kelib dediki, andoq demaydurmen, balki mundoq depmen. Andin so`ng ashobig`a dedikim, anga xidmatkorliklar qildilar va uzrlar qildi.
323. Abulqosim Qasriy r. t.
Junaydning ashobi kiboridin erdi. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, bir kun menga dedikim, meni bir sahrog`a chiqar! Men ani bir sayrg`a chiqardim. Bir yerga yettukkim, jam`i shatranj o`ynaydur erdilar. Alarning bisoti qirog`ida o`lturdi va o`ynay kirishti. Men munfa`il bo`ldum va choram yo`q erdi. Qaytib kelurda yana bir jam`g`a yettukki, nard o`ynar erdilar. Mutag`ayyir bo`ldi va borib alarning bisotin buzdi. Va alar bichog`lar tortib, anga yuzlandilar. Ul dedikim, bichoqlaringizni beringkim barchasin yeyin. Men bu ikki holdin mutaassib bo`ldum va savol qildimki, ul ne erdi va bu ne? Dedikim, ul vaqtki laduniy ko`zi bila boqsoq andoqdur va chun g`ayri laduniy ko`zi bila boqsoq mundoq. Bu so`z ilgarirak o`tti. Ammo anda Shayx ul-islom Abubakr Qasriy deb erdi va Shayx Abu Abdulloh maqomotida Abulqosim Qasriydur. Bo`la-olurki, Qasriyg`a ikki kuniyat bo`lg`ay, yo biri sahv voqe` bo`lmish bo`lg`ay, vallohu a`lam.
324. Abdulaziz Bahroniy q. s.
Shayx Abu Abdulloh Xafif q. s. debdurkim, Abdulaziz Bahroniy qatig` sovuq qishda Sherozg`a keldi va eski to`ni bor erdi. Har futuhki, yetsa erdi, fuqarog`a sarf qilur erdi. Uch kun Sherozda erdi, aning bila bu bobda so`zlashdilar. Dedikim, mening nafsim sizing to`nlaringizdin qochar. Pas manga dedikim, yo Abu Abdulloh, meni bu shahrdin chiqarki, niyatim yo`qdurki, bu shahrda yangi to`n kiygaymen. Dedim: qayon borursen? Dedi: bahr nohiyatig`a. Anga mushoya`a qildim ul darvoza sariki, ul borur yo`lda erdi. Nogoh ko`rdukki, Abulxayr Molikiy kelur. Bizni chorlardi. Va o`zi bila yeguluki bor erdi. Dedi: kelingkim, taom yeyali! Aning bila taom yeduk va biror nima qoldi. Bahroniy qo`pti va sajjodasin egniga soldi. Abulxayr dedi: kosh bu taomdin birar nima o`zung bila eltsang! Ul dedikim, mening matbaxim ilgari boribdur. Abulxayr dedikim, pas bu qolg`on taomlarni netali? Bahroniy dedikim, itlar ollig`a solg`il va bordi.
325. Abulhasan Hakimiy q. s.
Ul debdurki, Junayd q. s.din eshittimki, dediki, bir kun Sariy Saqatiy majlisida erdim. Va qalin el bor erdi. Va men borining kichikroki erdim. Sariy so`rdikim, ne nimadurki, uyquni eltur? Har kishi bir nima dedi. Birav dedikim, ko`p ochlig`; birav dediki, suni oz ichmak. Chun navbat manga yetti, dedimki [har bir nafs qilmishidan Allohning ogohligi va bundan qalbning voqif ekanligidnr]1. Dedi: [ofarin, o`g`ilginam!]2. Va meni yaqinig`a o`lturtti. Va ul kundin beri har yerdaki borman, barchag`a muqaddammen. Va ham Hakimiy debdurki, mashoyixdin ba`zining holin Junayd q. s.din so`rdumki, anga iqtido qilsa bo`lg`aymu? Dedikim, agar anda bir parhezkorlig` va halol qut talabi toparsen, iqtido qilsa bo`lur va agar topmassen, ani qo`yg`il!
326. Abu Ali Husayn b. Muhammad Akkor r. t.
Ul shayx Abu Abdulloh Xafif ashobidindur. Va shayx Abu Ishoq Goziruniyning shayxi. Debdurlarki, Akkor Gozirung`a yetti, mashoyix aning qoshig`a yig`ildilar. Va shayx Abu Ishoq hanuz tifl edi va mashoyix bila kelib erdi. Dedilarki, bu go`dak Qur`onni xub o`qur. Anga buyurdikim, Qur`on o`qudi. Va anga xush keldi. Ani mashoyixdin tiladi va Sherozg`a eltti va vaqt mashoyixidin va shayx Abu Abdulloh Xafif ashobidin hadis samo`i buyurdi. Va aning bila Iroq va Hijozg`a musosrarat qildi. Va aning suhbati barakatidin yetishti, ul yergakim yetishdi. Husayn uch yuzdin so`ngra dunyodin o`tti. Va qabri Shayx Abu Abdulloh Xafif ravzasi eshikidadur, Sherozda.
327. Abu Ishoq Ibrohim Shahriyor Goziruniy q. t.
Forsiyulasldur va mavlidu mansha`i Gozirun navardi. Shahriyor shayxning otasi musulmon bo`ldi. Va shayxning valodati otasining islomiy zamonida erdi. Va shayxning intisobi tasavvufda Shayx Abu Ali Husayn b. Muhammad Firuzobodiyi Akkorg`adur. Va hadis ashobi suhbatig`a yetibdur. Va barchadin hadis rivoyati va osori bor. Va Makkada Shayx Abulhasan Abdulloh Jahzamiy Hamadoniyni ko`rub erdi. Va andin rivoyat qilibdurki, Zunnun q. s. debdurki, [sen ishga kirish. Chunki oz rizqqa qanoat qilish kam amAlii ham poklaydi]1. Vuzarodin biriga Shayx bila irodate voqe` erdi. Har necha jahd qildikim, Shayx andin bir nima qabul qilg`ay, qilmadi. Shayxga i`lom qildikim, har necha jahd qildimki, mandin bir nima qabul qilg`aysen, qilmading, necha banda ozod qildim va savobin sanga bag`ishladim. Shayx q. s. javob yubordikim, sening risolatingni manga yetkurdilar va yaxshiliging shukrin ado qildim, lekin bandalar ozod qilmoq mening mazhabim emas, balki mening mazhabim ozodlarni banda qilmoqdur rifqu ehson bila. Shayx r. a. Hazrat Risolat s. a. v.ni tushda ko`rub so`rdikim, [tasavvuf nima?]2. Rasul s. a. v. dedikim, [tasavvuf da`vrlarni tark etish va ma`nolarni yashirishdir]3. Yana so`rdikim, [tavhid nima?]4. Javob toptikim, [ko`nglingdan kechgan va xayolingdan o`tgan har narsadan Alloh subhonahuning boshqa ekanligidir; Tavhid shak-shubhadan, shirkdan, aybu nuqsondan poklashdir]5. Yana so`rdikim, [aql nima?]6. Javob toptikim, [aqlning eng pasti dunyoni tark qilish, yuqori darajasi Alloh taoloning zoti xususida tafakkur qilmaslik]7. Shayxning osori viloyati va g`aroyib holati behaddu hasrdur. Tilagan kishi maqomotida topar. To`rt yuz yigirmada zulqa`da oyida dunyodin o`tubdur.
328. Shayx Ro`zbehon Baqliy q. t. s.
[Kuniyati Abu Muhammad b. Abu Nasr Baqliy Fasaviy summash Sheroziy]1 Sultoni ulamo va Burhoni urafo erdi, qudvai ushshoq. Holining bidoyatida Iroq va Hijoz va Shom safari qilibdur. Shayx Abu Najib Suhravardiy bila «Sahihi Buxoriy» samo`ida Iskandariya sag`rida sherik ekandur va Shayx Sirojuddin Mahmud b. Xalifa b. Abdussalom b. Ahmad b. Solba ilgidin xirqa kiyibdur va oning ishorat tili bila so`zlari bor va bu qavm istilohoti bila musannafoti bor va ul jumladin «Aroyis» tafsiridur va «Shathiyoti sharhi arabiy va forsiy», «Kitob ul-anvor fi kashf ul-asror» va bulardin o`zga hamki, barchaning te`dodining tuli bor va ba`zi musannafotida kelturubdurkim, qavvol kerakkim, yaxshi, chiroylig` bo`lg`ay. Oriflar samo`i majma`ida ko`ngullar tarvihi uchun uch nimaga muhtojdurlar: ravoyihi tayyiba va vajhi sabih va savti malih. Va mashoyixdin ba`zi bu qavldin ijtinob buyurubdurlar. Nevchunki, bu ish bir orifg`a musallamdurki, ko`ngli pokligi kamolg`a yetmish bo`lg`ay va ko`zi haq s. t. g`ayrini ko`rmakdin yopilmish bo`lg`ay. Derlarki, ellik yil Sherozning Atiq jome`ida tazkir qildi va va`z aytdi.
Sherozda bir kun borur erdiki, majlis aytqoy. Ko`rdiki, bir zaifa qizig`a nasihat qilib aytadurki, ey farzand, husnungni elga ko`p ko`rguzmaki, xoru bee`tibor bo`lur. Shayx dedikim, ey nosiha, husn anga roze zmaski, yolg`uzu munfarid bo`lg`ay. Ul borcha oni tilarkim, ishq bila qarin bo`lg`ay. Husnu ishq azalda ahde bog`labdurlarki, bir-biridin ayru bo`lmag`aylar Ashobqa bu so`z istimo`idin ancha vajdu hol yuzlandikim, ba`zi oning bila-o`q bordi. «Futuhoti Makkiya» sohibi r, a. debdurki, Shayx Ro`zbehon Makkada mujovir erdi. [Vajd holida Xudoga tavajjuh qilib, shunday faryod qilardiki, tavof qiluvchilarga tashvishlar berardi. Shu bois Haram tomnda tavof qilardi. U sodiq ul-hol edi]2. Nogoh bir mug`anniya muhabbatig`a mubtalo bo`ldi va eldin maxfiy erdi va ul vajdu sayhalarki, vajdi fillohda tortar erdi, boqiy erdi. Ammo avval Tengri ishqida erdi va holo ul mug`ayniya ishqida. Bildiki, elga ul aqida bo`lg`usidurki, emdi dog`i haqiqat yuzidindur. Haram mashoyixi qoshig`a bordi va xirqani boshidan tortib, alar qoshig`a tashladi va dedikim, tilamasmanki, o`z holimda kozib bo`lg`aymen. Va mug`anniya mulozamatini lozim tutdi va chun shayxning ishqu holu muhabbatini mug`anniya bildi. Mutaassir bo`lib bildiki, avliyo akobiridindur. Shayx ilayida tavba qildi va mulozim bo`ldi va shayxning ul tug`yoni muhabbati taskin topdi va mashoyix majlisig`a borib, xirqasin olib, yana egniga soldi va g`arib holoti shayxning ko`pdurki, qalam aning sharhida ojizdur. Olti yuz oltida dunyodin o`tdi.
329. Abulhasan Karduya r. t.
Ilmu taqvo sohibi erdi. Sherozda oltmish yil o`z uyida munzaviy erdiki, jum`a namozidin o`zga va ba`zi zaruriyatdin o`zga ishga uydin chiqmadi. Va Xizr a.s. anga zohir bo`lur erdi va suhbat tutarlar erdi. Chun Shayx Ro`zbexon Baqliy q. s. bemor bo`ldi. Shayx Abulhasan Karduya va Shayx Ali Sarrojki, Shayx Ro`zbehonning avlodig`a xol bo`lur erdi. Shayxning iyodatig`a bordilar. Shayx alar sari boqib dedikim, kelingki, jismoniy hayot qaydidin chiqarbiz va ruhoniyu abadin hayotig`a muttasif bo`lurbiz. Alar qabul qildilar. Shayx dedi: men sizlardin burun borurmen va sen, ey Abulhasan, o`n besh kundin so`ngra manga yetarsen va sen, ey Ali, bir oydin so`ngra. Shayx Muharramning muntasifida bordi va Shayx Abulhasan Muharramning oxirida va Shayx Ali safarning o`rtasida. r. t.
330. Shayx Abdulloh Balyoniy q. t. s.
Laqabi Avhaduddindur va shayx Abu Ali Daqqoq farzandlaridindur va nisbati Shayx Abu Alig`a bu nav` yetarki, Abdulloh b. Mas`ud b. Muhammad b. Ali b. Ahmad b. Imron b. Ismoil b. Abu Ali Daqqoq q. a.
Va Shayx Abi Alining bir o`g`li bor erdi – Ismoil va bir qizi bor erdi – Fotimabonu. Shayx Abulqosim Qushayriyning mankuhasi va oning xirqasining silsilasi bu nav` bo`lurki, anga xirqa otasi Ziyovuddin Mas`uddin va anga Shayx Asiluddin Sheroziydin va anga shayx Ruknuddin Sanjosiydin va anga shayx Qutbuddin Abdurashid Abhariydin va anga Shayx Jamoluddin Abdussamad Zanjoniydin va ul ikkalasiga Shayx Abunajib Suhravardiy q. s.din yetibdur. Ul bir kun Sherozda shayx Sa`diy xonaqohig`a bordi. Shayx Sa`diy bir ovuch filus kelturub, ilayiga to`ktikim, darveshlar uchun sufra muhayyo qilg`aylar. Ul dedikim, ey Sa`diy, bir ovuch filus kelturub, darveshlar sufrasi uchun pul keltirursan. Ul zarfni kelturkim, anga oltmish ikki oqcha to`labsen. Shayx Sa`diy filhol ul zarfni hozir qildi va ul vajhni darveshlar sufrasig`a sarf qildilar.
Shayx Abdullohning bir muridi bor erdi tabboxkim, do`koni bor erdi. Shayx har qachon anda yetsa erdi, ul murid bir ayog` osh yasab, shayx uchun kelturar erdi. Bir kun ul murid do`koniga yetganda ul murid hamul dastur bila bir ayoq osh kelturub, Shayx ayog` ustida turub, ul oshni ichadur erdikim, bir darvesh yetishti va oq pokiza xirqa kiyib erdi. Shayxqa dedikim, Ey shayx, tilarmanki, meni Tengri taolog`a dalolat qilg`aysen va degaysenki, foyda ne ishdadur? To o`shondoq qilg`aymen. Shayx ichadurgon ilkidag`i ayog` oshni onga berdikim, olib ichgil! Ul olib ichgandin so`ngra buyurdikim, yog` bo`lg`an ilkingni bu xirqangg`a surt va doim ushmundoq qil! Ul dedi: Ey shayx, muni qilaolmon. O`zga ish buyur! Shayx dedikim, muncha ishni qilaolmasang, har ishki buyursam qilaolmag`ungdur. Borki, sen bu ish kishisi emassen. Shayx Abdullohning mashrab tavhidi bag`oyat biyik ekandur. Elning vus`ig`a sig`mas. So`zlar andin nazmu nasr yuzidin voqe` bo`lur erkandur
Ul jumladin bu ruboiydur. Ruboiy: [To Haqni o`z ko`zlarim bilan ko`rmaguncha talab qilishdan aslo to`xtamayman. Xudoni ko`z bilan ko`rib bo`lmaydi, deydilar. Ular boshqa. Men esa, doimo shuni istayman]1. Olti yuz sakson oltida ashuro kuni dunyodin o`tubdur.
331. Jamoluddin Muhammad Bokalanjor q. s.
[Ko`rkam, ochiq chehra, hikoyalari jozibali, mujohada va xilvatlar sohibi, toatu ibodat borasida duoyu zikrlari ko`p, ruhoniy so`zlar, rahmoniy. ishoralar egasi bo`lgan qariya edi]1. Shayx Abu Abdulloh Balyoniy debdurkim, ul vaqtki, kichik yoshlig` erdim, Shayx Jamoluddin Bokalanjor otam suhbatida bo`lur erdi. Va men payvasta zikrga mashg`ul bo`lur erdim. Va yaxshi unum bor erdi. Va o`z jam`iyati xotirim uchun gohi zikr orasida tarannum bila ash`or o`qur erdim. Shayx Jamoluddin anga quloq solur ermish va andin aning vaqti xush bo`lur ermish. Va men bu holdin g`ofil, yana ul tarannumni bas qilib, zikrga mashg`ul bo`lur erdim. Bir kun Shayx Jamoluddin mening qoshimg`a kelib dedikim, ey Shayx Abdulloh, nechun mundoq qilursanki, ba`zi mahalda yaxshi un bila nima o`qursen va biz sanga quloq solg`ach tek turarsen va bizni nimbismil qo`yarsen? Yana mundoq qilma va darveshlar xotirin sotqun ol, chun sendin bu unni sotqun olurlar. Otam Ziyouddin Mas`ud ham mundoq buyurdi va men qabul qildim. Ul qavli taolo [(Shuningdek) to sizga aniq narsa (ya`ni, o`lim soati) kelguncha Parvardigoringizga ibodat qiling]2 ma`nosida debdurki, yaqin yo`qdur juz ayni qadim ayoni, ayni qadim ayonining niyati surati amalsiz ibodatdur. Va niyatiki amaldin yaxshiroqdur, budur. Va amal surati ayni qadim ayoni niyatidin. ayru ibodat emas, balki rasmu odatdur. Tolib uldurki, aning matlubi ayoni ayni qadimdin o`zga emas. Va har ne ayoni ayni qadimdin o`zgadur, aning qoshida muholu botildur. Va shayx Bokalanjor yetti yuz ellik va bir nimada dunyodin o`tubdur va qabri Sherozdadur.
332. Muso Imron Juruftiy q. s.
Buzurg ermish Juruftda. Shayx Abdulloh Toqiy aning murididur. Shayx ul-islom debdurki, Abu Abdulloh Xafif bila Muso Imron orasida niqore tushti. Anga noma va payg`om yibordikim, maning Sherozda ming muridim borki, agar har qaysidin ming oltun tilasam oqshomg`acha fursat tilamaslar. Muso Imron javob yibordikim, mening Juruftda ming dushmanim borki, har qachon menga dast topsalar, oqshomg`acha fursat bermaslar va tirik qo`ymaslar. So`fiy sen bo`lg`aysen yo men?
333. Xoja Ali b. Hasan Kirmoniy q. s.
Kirmon shayxi erdi. Aning mashoyixining mutaaxxirrog`i erdi. Doruxonasi bor erdi va ishi tartib, va nizom bila erdi va qalin muridlig` va yaxshi muomalalig` da`visi bor erdi. Shayx Amu dunyodin borg`ondin so`ngra ul irshod masnadig`a o`lturdi. Shayx ul-islom debdurki, Kirmonda Xoja Ali ibn Hasan bila Xozun Xalil orosida niqor tushti. Xalil Xoja Alig`a noma yibordikim, sen tongdin choshtgacha doru va sharbat va guvorish yersenki, taomni tilagancha yeyolg`aysan va men tongdin choshtgohgacha kezarmenki, yegali nima topqaymen? So`fiy senmusen yo men? Mashoyix ta`n urar erdilar va pisand qilmaslar erdi. Aning qabul tilamakik g`urur zahri jihatidinki, andadur.
334. Mira Nisoburiy r. t.
Pire erdi, buzurg so`filardin va malomatiy erdi. Nisog`a bordi, ziyorat uchun yo o`zga ishga. Anga azim qabul voqe` bo`ldi va ko`p murid yig`ildi. Ul bu ishdin ranjur erdi va ko`nglining shug`li ortar erdi. Chun yondi. Ko`p xaloyiq aning bila chiqdilar va andin ayrilmadilar va borurlar erdi. Bir xodime bor erdi. Andin so`rdikim, bular ne xalqdur? Dedi: Irodat ahlidur! Saning xizmatingg`a boradurlar. Qattiq yel esar erdi. Bir biyik ustiga chiqti va ishtonining bog`ini yechib, yel sari siyakirishdi. Andoqki, o`z to`ni va ba`zi elning to`ni mulavvas bo`ldi. Ul xalq mutanaffir bo`lub, inkor bila qayttilar. Xodim anga dedi: inkor yuzidinki, bu ne erdiki, qilding? Ul borur erdi. To bir suv qirog`ig`a yetdi. Muraqqa` bila o`zin suvg`a soldi va to`nlarin va o`zin arig` yuvdi va keyin boqib xodimg`a dedikim, inkor qilmag`aysen. Aningdek ofat va azim fitna va shug`lni bu miqdor bavl bila o`zumdin ketordim. Shayx ul-islom dedi: bilursenki, nevchun mundoq qildi? Oning uchunki, ul g`avg`o aning tab`ig`a va nafsig`a xush kelib erdi. Bu ish anga vojib erdi.
335. Abu Abdulloh Turug`badiy r. t.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Muhammad b. Husayndur. Tusning ajillayi mashoyixidikdur, Abu Usmon Hiriy bila suhbat tutub erdi va ul mashoyixki, aning muosiri erdilar. Va o`z tariqida mashoyix yagonasi erdi. Uch yuz ellikda dunyodin o`tti. Ul debdurki, [Xudoga yetish uchun Xudodan boshqa vasidasi bo`lmagan kishi naqadar baxtli!]1. Va ham ul debdurki, [dunyoni dunyo uchun tark qilish dunyo yig`ish alomatidir]2. Va ham ul debdurki, Ollohi taolo bandasig`a o`z ma`rifatidin bir nima bergay va anga oncha ma`rifatki beribdur balo bergay, to ul ma`rifat quvvati bila ul baloni ko`targay. Va ham ul debdurki, yiroq bo`l xidmatda tamayyuzdin, ne uchunki, jam`iki alarni xidmatda mumtoz qilursen, zohir qolmaydurlar, pas barchag`a xidmat qil, to murod hosil bo`lg`ay va maqsud favt bo`lmag`ay.
336. Abu Abdulloh Rudboriy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ahmad b. Atodur Shomda shayx erdi. Surda sokin erdi. Va Sur daryo qirog`idadur. Va qabri andadur va emdi suv ostida qolibdur. Abu Ali Rudboriy q. s.ning xoharzodasidur. Buzurg va sufi erdi, qurrolar suratida. Onasi Fotima anga der erdikim, [Abu Abdulloh – murattab qori, tog`asi – Abu Ali sufiy edi]1. Olim erdi, Qur`on va shariat ilmida va haqiqat ilmida. Uch yuz oltmish Tukr quzda Zulhijja oyi dunyodin o`tti. Faqr odobida bir kitobi bor. Shayx ul-islom debdurki, men ikki kishi ko`rubmenki, ani ko`rubdurlar. Biri Shayx Abu Abdulloh Boku va yana biri Shayx Abulqosim Abu Salamai Bovardiy. Shayx Abu Abdulloh Boku debdurki, ul dedikim, [tasavvuf – takallufni tark qilmoq, pokiza bo`lmoq, shonshuhratdan kechmoqdir]2. Va Shayx Abulqosim debdurki, ul dediki, hadis bitimak kishidin jahlni eltur va darveshlik kibrni. [Agar ikkalasi jam` bo`lsa, shularning fazilati senga kifoya]3. Shayx ul-islom dediki, Abu Said Muqriy dediki, Shayx Abu Abdulloh Rudboriy bila baqliy yeydur erdim. Bir baqliy oldim, yana o`rnig`a qo`ydum. Shayx dediki, hech nimakim o`zungga pisand qilmassen, yana bir darvesh ollig`a qo`yarsenki, yegil! Shayx ul-islom dediki, Muhaymad Shigarf dediki, istinjo kesakida ham insofdur.
337. Abu Abdulloh Monak r. t.
Shayx ul-islom debdurki, Abdulloh Monak Forsning Arg`onida erdi. Oti Ahmad b. Ibrohim Monakdur. Bu dor Arg`oniyning shogirdidur. Shibliyni ko`rub erdi. Va yoshi yuzdin o`tubdur. So`z aytsa, ikki muridi ikki yonidin og`zining suyini arturlar erdiki, og`zi suni tishlari yo`qidin oqar erdi. Ul debdurki, Shibliy bir kun minbar ustida dedikim, Junaydning haqqi hozir erdi, dedikim, g`iybat haromdur. Shayx ul-islom debdurkim, Abu Said Xarroz q. s. Misrg`a keldi. Anga dedilarki, qavm sayyidi, ne uchun so`z demassen? Dedikim, bular Haqdin g`oyibdurlar Va Haq zikri g`oyiblarg`a g`iybatdur!
338. Abu Abdulloh Duniy q. s.
Mutaaxxirlardindur. Dunda bo`lur ermish. Sho`re bor ermish. Shayx ul-islom dediki, Xaraqoniy manga dediki, Abu Abdulloh Duniyning shogirdi manga dedikim, bizing shayx mast keldi va mast ketti. Shayx ul-islom dediki, aning shogirdi chin aytti. Xaraqoniy ayttikim, men ayttimki, ul Abubakr Shibliy erdikim, mast keldi va mast kettiki, men ani o`z qoshimda ko`rdumki, havoda raqs qilur erdi va manga shukr der erdi. Shayx ul-islom dedikim, Abu Abdulloh Duniydin so`rdilarki, faqr nedur? Dedikim, [odamlar orasida voqe` bo`lgan ismdurkim, ma`nosi tom bo`lsa, u Allohu taolodir]1. Duniy ko`p Qur`on o`qur erdi. Har qachon zakot yo sadaqa oyatig`a yetsa erdi, xushhol bo`lub, egnidin bir nima chiqarib berur erdikim, eshikdin tashqari chiqarib qo`yung, har kishi yetsa, olsun!
339. Abu Abdulloh Mavlo q. s.
Hirotda bo`lur erdi. Abu Abdulloh Mavlo Zohid ayyomida bir kun masjidi jome`dakim hanuz Pir Abusaid Duniy kelmaydur erdi, so`zga kirdi va bir miqdor so`z aytti. Va so`ngra dedikim, agar sarfi tavhid kerak budurki dedim va agar kafchu kadu ilmi kerak, tongla Abu Said kelib bizga aytqay. Shayx ul-islom debdurki, Abu Abdulloh Mavlo bu ishni bir so`zga kelturubdur. Va ul budurki, bir kun och erdi va anga orzu bo`ldikim, ikki issiq non bila dushob bo`lsakim, yesa. Bu ochlig`da masjidga kirib uyudi. Bir muridi ani uyug`on ko`rdi va dedi, shoyad och erkin. Ikki issig` non bila dushob olib eltib, sajjodasi ostig`a qo`ydi. Issig` non isi anga yetgach uyg`ondi va orzu qilg`onin ko`rdi va yuqori boqib dedi: Ilohi, ishginaki sanga kerak, qila olg`aysen, ya`ni agar inoyating bo`lsa, do`stlaringning ishin sababu jahdsiz yasarsen. Shayx ul-islom dedikim, bizing talabu jahdimizdin hech nima kelmas va hech yerga yetmasbiz, magar ulki, kishiga aning inoyati bo`lg`ay.
340. Abu Abdulloh Muqriy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Ahmad b. Muhammad Muqriydur. Yusuf b. Husayn va Abdulloh Xarroz Roziy va Muzaffar Kirmonshohiy va Ruvaym va Jaririy va Ibn Ato bila suhbat tutubdur. Mashoyixiing javonmardlaridin erdi va alarning saxiyrog`i. Anga ellik ming diram meros yetti. Borini fuqarog`a nafaqa qildi va vahdatu tajrid bila haj ehromi bog`ladi. Va hanuz hadosat sinda erdi. Va uch yuz oltmishda dunyodin o`tdi. Ul debdurki, [sodiq faqir shunday kishiki, hamma narsaga ega bo`ladi, ammo biror narsa unga ega bo`la olmaydi]1. Va ham ul debdurki, [kimki yoru birodariga xizmat qilishdan bo`yin tovlasa, Alloh uni shunday xor qiladiki, hargiz qutulolmaydi]2. Ham ul debdurki, [kimki mendan bir narsa qabul qilgan bo`lsa, undan, albatta minnatdor bo`lganman. Bu minnatdorlik haqini ado etish menga aslo muyassar bo`lgan zmas]3. Va ham ul debdurki, futuvvat yaxshilikdur dushmang`a va mol bazldur angakim, makruhi tab`ingdur va suhbat husni va muloyimatdur angakim, mutanaffir bo`lg`aysen. Va ham ul debdurki, Abdulloh Xarrozdin vasiyat talabe qildim. Uch nimaga amr qildi: biri farz adosig`a, ulcha mumkindur jahdu toqat bila; yana musulmonlar hurmatig`a, yana xotirlarni muttaham tutmak, magar ulcha Haq muvofiqi bo`lg`ay.
341. Abulqosim Muqriy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ja`far b. Ahmad b. Muhammad Muqriydur. Abu Abdulloh Muqriyning qardoshidur. Xuroson buzurglari va mashoyixidin erdi, oliyhimmatu sohibhol. Va o`z tariqida yagona erdi. Shayx Sulamiy debdurki, [ko`rinishda, viqorda va o`tirishlikda mashoyixlardan birorta unga o`xshaganini ko`rmadim]1.
Ibn Ato va Jaririy va Abubakr b. Abiy Sa`don va Abubakr Mumshod va Abu Ali Rudboriy q. s. bila suhbat tutub erdi. Uch yuz yetmish sakkizda Nisoburda dunyodin o`tti. Ul debdurki, orif uldurki, ani ma`rufi mashg`ul tutqay andinki, xalqqa yo rad, yo qabul ko`zi bila boqqay. Ham ul debdurki, [sodiq kishilar o`zlari va pirlari haqidagi so`zlarini tasdiqlash bilan tasvavufga baraka kira boshlaydi]2.
342. Abu Muhammad Rosibiy r. t.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Abdulloh b. Muhammad Rosibiy Bag`dodiydur. Ibn Ato va Jaririy bila suhbat tutubdur. Shomg`a rihlat qildi va yana Bag`dodga keldi. Va anda uch yuz oltmish yettida dunyodin o`tti. Ul debdurki, [o`zing va Haq orasidagi eng katta parda – nafsing bilan mashg`ulliging va ishlaringda o`zing kabi ojiz kishiga e`timod qilishingdir]1. Va ham ul debdurki, [g`am-g`ussa – gunohlarning uqubatidir]2. Va ham ul debdurki, [Sufiyni yer ko`tarmasa osmon unga soya solmasa, xalq nazariga tusholmasa, hamda har qanday holatda murojaat etadigani – Allohu taolo bo`lmasa, u sufiy bo`la olmaydi]3. Bir kun aning qoshida muhabbat so`zi o`tadur erdi. Dedikim, [muhabbat oshkor bo`lsa, oshiqni sharmanda qiladi, agar pinhon bo`lsa, g`amda halok etadi]4.
343. Abu Abdulloh Dinavariy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Abdulxoliq Dinavariydur, [u sufiya mashoyixlarining ulug`rog`i, shu toifa ilmining fasihatlirog`i edi]1. Shayx ul-islom debdurki, ul umrining oxirida Vodil Quro`da bir masjidg`a kirdi. Va ul xalq tarqadilar va ani ziyofat qilmadilar va yegulik bermadilar. Ul kecha ochlig`din o`ldi. Va kunduz kelib takfin qilib dafn qildilar. Yana kun masjidqa keldilar, kafanni ko`rdilar, mehrobda kirmog`lig`. Va anda bir qog`azda bitiglikkim, bizing bir do`stimiz sizga mehmon bo`ldi, yegulik bermay ani ochlig`din o`lturdungiz, sizing kafaningiz kerakmas! Ul debdurki, Haq subhonahu va tablo fuqarog`a salom der va ayturki, [bas, «sizlarga salom bo`lsin!», deb ayt...]2. Derlarki, ul bir yil kemaya qoldikim, yel esmas erdi. Muraqqa`ning darzin ochar erdi va tikar erdi. Dedikim, nafsni mashg`ul qiladurmen, andin burunki; ul mashg`ul qilg`ay. Ul debdurki, ulug`lar suhbati kichiklarga Tengri tavfiqlaridindur va alarning ziyrakliklaridindur va ulug`lar mayli kichiklar suhbatig`a xazlon alomati va alarning hamoqat va nodonlig`laridindur. Va ham ul debdur ba`zi ashobig`akim, [ularning zohiriy liboslari seni taajjubga solmasin. Chunki botinni xarob qilganlaridan so`ng zohirni ziynatlaydilar]3. Ham ul debdur, ba`zi safarlarda bir langni ko`rdumki, bir ayog`i bila sekrib borur erdi. Dedim: senga safar ne hojat, chun yurur holating yo`qdur? Dedi: sen musulmonsen? Dedim: bale! Dedi: ul oyatni o`qukim, [ularni quruqlik va dengizda chiqarib qo`ydik]4. Chun homil va ko`targusi uldur, bo`la olurki, olatsiz ham ko`targay.
344. Abulhusayn Sirvoniyi Sag`ir q. s.
Oltinchi tabaqadindur. Oty Ali b. Ja`far b. Dovud. Mag`rib Sirvonidindur. Ulug` Sirvoniyning shogirdi Xavvosning sohibi, Misrda bo`lur erdi. Makkada mujovirlig` qildi va anda dunyodin o`tti. Mu`oz Misriyning ham shogirdi erdi. Abubakr Mavoziniy va Junayd va Shibliy va Abulxayr Taynotiy va Abu Ali Rudboriy va Kattoniy va Abu Ali Kotib va Abubakr Misriy va alardin o`zgani ham vaqt mashoyixidin ko`rub erdi. Va Haram shayxi erdi o`z vaqtida va ro`zg`or mashoyixi yagonasi. Va Shayx Sulamiy sufiya tarixida debdurki, aning umri yuz yigirma to`rt yilg`a tortti. Umrining oxirida muqayyad bo`ldi, ammo har qachon muazzinqad qomat tortsa erdi, ayoq ustiga qo`par erdi, namoz qilg`ondin so`ngra yana muqayyad erdi. Va samo` holida ham bu nav` erdi. Va Shayx Amu va Shayx Abbos aning diydorig`a faxr qilurlar erdi. Va faxr qilmay ne qilg`aylar erdiki, alarning faxri ul pir bila farz erdi. Andin so`rdilarki, tasavvuf nedur? Dedikim, «Himmatni yagona tutmak va xalqdin begona bo`lmoq». Ul debdurki, [so`filar avrod bilan emas, voridot bilandir]1. Shayx ul-islom debdurki, Fath Hoji debdurki, ul debdurki, sufi maqomoti u ahvoldin o`tubdur, barcha aning qadami ostidadur va aning holida jam`. Shayx ul-islom dedikim, Shayx Amu dedikim, Sirvoniy dedikim, [siddiqlarning xotiridan ketadigan oxirgi narsa–rayosat sevgisidir]2. Va ham ul debdurki, [kimki, botil yo`l bilan izzat talab qilsa, Alloh uni Haq yo`l bilan xor qiladi]3. Va ham ul debdurkim, [tasavvuf–xalqni tark qilish va ziyoda himmatdir]4. Va andin so`ng dedikim, [xalq–mehnatdir, nimagaki dahl qilsa uni buzadi]5. Va ham ul debdurki, [kimki, tadbir qilishni tark qilsa, rohatda yashaydi]6. Va ham ul debdurki, [odamlarning ofati – odamlardir]7. Va ham ul debdurki, [faqirlar rohatga oshiqqan dunyo va oxirat podshohlaridir]8. Va ham ul dediki, [faqir – vaqt farzandi. Agar u kelajakka ko`z tutsa, faqirlikdan chiqadi]9. Va ham ul debdurki, Junayddin eshittimkim, dedikim, har kimga foqa yetishsa, anga bir ortug` to`n bo`lg`ayki, onsiz basar qila olg`ay; ul foqa anga buxldin yetmish bo`lg`ay. Va ham debdurki, [talabimizni qondiring, chunki talabimiz talab bilan hosil bo`lmaydi]10. Va ham: ul debdurki, Murta`ish dedikim, [faqir yigirma yil umrini o`yin bilan o`tkazsa-yu, so`ng bir soat sadoqat ko`rsatsa, albatta najot topadi)]11. Pas Sirvoniy de-dikim, [Xudo saqlasin, ular o`ynamaydilar!]12. Va ham ul debdurki, Abulxayr Taynotiy dediki, manga do`zax ahlig`a ishrof berdilar. Alarning ko`pi rikva va aso va muraqqa` ahli erdi. Pas Sirvoniy dedikim, aning mustavjibi bo`lmadilar, magar yaqin qillatidin.
345. Abulhusayn Jahzam Hamadoniy q. s.
Oltinchi tabaqadindur. Oti Ali b. Abdulloh b. Hasan Jahzam Hamadoniy. Kavkabiy va Ja`far Xuldiyning shogirdidur. Haramda shayx erdi. Bir kitob tasnifi bor mo``tabar, bu toifaning zikru ahvolu maqomotida, «Bahjat ul-asror»g`a mavsum. Imom Yofi`i tarixida aning dunyodin o`tganin to`rt yuz o`n to`rtta bitibdur. Shayx Ahmad Kufoniy ani ko`rub erdi. Shayx ul-islom debdurki, men kishi bilurmenki, Makkaga bordi Shayx Abulhusayn Jahzam ziyoratig`a va haj qilmay yondiki, hajni aning ziyoratig`a qotishtirmadi, aning buzurglukidin. Va ul islom hajji emas erdi. Shayx ul-islom debdurki, mashoyix ziyorati va alarning xidmati bu toifag`a farzdur. Shayx Abulhusayn Jahzamning o`g`li bor erdi nohamvorroq va Shayx andin hamisha ranjur erdi. Bir kun Masjidi Haram ichidin o`tub borur erdi. Birav Shayx Sirvoniyg`a dedikim, ne malomatlarki, bu o`g`uldin ul atog`a yetadur. Shayx Sirvoniy dedikim, ranju malomatlar ul atodin bu o`g`ulg`a yetadur. Otasi andak buzurg va aziz bo`lmasa erdi, o`g`lin kim yod qilur erdi? U otaning oliy marotibidindurki, bu o`g`ul el tiliga tushubdur va angushtnamo bo`lubdur va anga anvoyi malomatlar yetadur.
346. Abulhusayn Tazariy q. s.
Shayx ul-islom debdurki, Tazar bir yerdur Forsda. Buzurg erdi va darveshlarni buzurg tutar erdi va ashoblari adab va siyonat birla erdilar va shayx ul-islom debdurki, Abu Nasr Hoji menga dedikim, shayx Tazariyni ko`rdumki, bir darveshning poytobasin ko`ziga surtar erdi. Shayx ul-islom debdurki, Koshonda qavme bor erdilar, yoruq ko`ngulluk. Manga iltimos qildilar, bizni shayx Abdulloh Toqiyg`a elting. Andin istijoza qilib, alarni aning qoshig`a eltdim va dedimkim, alarg`a vasiyate qil! So`rdikim, mutaahhildurlar? Dedim: bale! Dedi: muktasibdurlar? Dedim, bale! Dedi: Asru ko`b bo`lg`ayki, kasbe qilg`aylar va ahllarin yaxshi tutqaylar va aqshom har kishi taomdin o`z bahrasin olg`ay va bir lahza bir-birlari bila bo`lg`aylar va tarqashqaylar va alarg`a duo qildi va qo`ptuk. Men bu ishni sharh bila Shayx Amug`a ayttim. Dedikim, Abdulloh Duniy bila Abulhusayn Tazariyning tariqlari bu erdi.
347. Abulhusayn Sarkiy r. t.
Ul Makkada mujovir erdi va Shayx Sirvoniy va Abulabbos Suhravardiy va Shayx Usoma va Abulxayr Habashiy va Abusaid Sheroziy va Shayx Muhammad Soxarchi bila musohib erdi. Barcha bir-birining yoronlari erdilar va mashoyix alarni ta`zim qilurlar erdi. Shayx ul-islom debdurki, Abulhusayn Sarkiy jamoati mashoyix bila bodiyada erdilar. Samum yeli qo`pti. Ul barchag`a dedikim, qayg`urmang! Bu ish menga tushubdur. Men borurmen va sizlar barcha xalos bo`lursiz va serob bo`lursiz. Andoq erdi. Ul samumg`a o`rtandn va bulut kelib yog`di va alar serob bo`ldilar va sel kelib ani eltti. Shayx ul-islom dedikim, tiriklikda anga suv bermadi va suvsiz o`lturub, ani suvg`a berdi. Ul do`stlari bila mundoq qilur.
348. Shayx Muhammad Soxariy r. t.
Shayx ul-islom debdurki, Shayx Muhammad Soxariy uldurki, Mustafo s.a.v. ravzasig`a bordi va dedikim, yo Rasulalloh, sanga mehmonmen. Yo manga ziyofat qil, yo ulki qabringdagi qandillarni ushatay. Birav keldi va ani uyiga eltib ziyofat qildi. Va so`rdikim, Rasul s.a. v.g`a Ne deb erding? Va kular erdi. Soxariy aytqonin aytti va aning so`rg`ani kayfiyatin so`rdi. Ul dedykim, uyquda erdim, Rasul s.a.v.ni tush ko`rdum. Dedikim, bir badxo`y mehmonim bor. Borib ani ag`irla va aytkim, yeringni badal qilkim, bu yer orzu yeri emas.
349. Shayx Ahmad Juvolgar q. s.
Shayx ul-islom dedikim, ul ham alardindur, Farg`onadindur. Haramda mujovir ermish. Shayx ul-islom Shayx Amudin naql qilibdurkim, bir choq Makkada tenglik tushti. Sufilar kadxudo bo`ldilar va valiyma berur erdilar. Ul ham uylandi. Kecha o`tgandin so`ngra alarg`a dedikim, mendin buxl emas sizga, bu ish noxush ish ermish va bu muddatda manga demadingiz.
350. Abulhusayn Haddod Hiraviy r. t.
Shayx ul-islom debdurkim, ul buzurg erdi, darvishe mujarrad va zarif, so`fiyaning zurafosidin, Makkada mujovir. Makkadin Shayx Abulabbos Qassobqa keldi va so`rdikim, javonmardlig` nedur? Shayx dediki, javonmardlig` uldurki, harisani yoronlarg`a sovutmag`aysen. Va ul bir qatla ba`zi ish ishtig`olidin yoronlarg`a intizor bergan ermish va harisa alarning ollida sovug`on ermish. Shayx ul-islom dediki, Ahmad Kufoniy dedikim, Abulhusayig`a birav dediki, ul kechaki, mezbonlig`ing bo`lmag`ay, mening sori kel! Ul dediki, ul xud goh-gohdur va ul o`zum uchun keraklikdur. Va ham Ahmad debdurki, ul umrining oxirida rasmiy so`filardin malul bo`lub erdi va dedi: meni o`z qoshingg`a elt, elttim. Andin so`ng uch kun tirik erdi, to`rtunchi kun Tengri hukmin butkardi.
351. Abulmuzaffar Tirmiziy r. t.
Oltinchi tabaqadindur. Oti Habbol b. Ahmad. Imom erdi, zohid va Hanbal mazhab. Tirmizda muzakkirlik qilur erdi va Xizr a. s. bila suhbat tutar erdi. Muhammad Homid Doshgardning shogirdidur. Va ul Shayx Abubakr Varroqning. Shayx ul-islom debdurki, aning yaxshi so`zi ko`pdur, muomalot va zuhd va vara` va taqvoda. Shayx ul-islom debdurki, Abulmuzaffar Tirmiziy va aning ustodi Abu Hamid chibinni o`zlaridin qo`rimaslar erdikim, alardin uchub yana birav ustiga qo`nmag`ay, go`yo ul vaqt taqvo ahli kishi borinda chibinni qo`rmas ekandurlar. Va alarg`a ko`p mulohaza qilibdurlar, chibin qo`rug`onin ko`rmaydurlar, hamono bu rioyat jihatidin Tengri alar ishin chibindin kifoyat qilg`andur.
352. Mirchai Safolfurush q. s.
Shayx ul-islom o`z otasidin naql qilibdurki, Mirchai Safolfurush chiyonni o`z do`konidin ko`tarib, bora yuziga eltib qo`yar ermish. Va Shayx ul-islom debdur: mening otam hech jonvorni o`lturmas erdi va bu abdol mazhabidur. Va alar abdoldin erdilar va karomat ahli. Biravga vaqt. xush bo`ldi, o`z farishtasin ko`rdi. So`rdikim, kishi ne qilsa, sizlarni ko`rar? Dedikim hech jonvorg`a ozor yetkurmasa. Shayx ul-islom debdurki, Mircha do`konida erdiva birav aning qoshinda. Bir zaifa yetishti va anga dedi, ey zarroq, falon kishi favt bo`ldi, namozig`a bormassen? Ul qo`pib do`konig`a kirdi va muddate qoldi. Ul kishi do`konig`a kirdi, ul yo`q erdi va do`konning ham chiqar yo`li yo`q. Tabassuf bila kelib o`ltirdi, andin so`ng do`kondin chiqti. Ul kishi dedi: qayon bording? Dedi: do`konda erdim Dedi: men ko`rdum, yo`q erding. Dedi: ul zaifani ko`rdungki, biravning favtin aytti. Dedi: bale. Dedi: kishi Yamanda o`lub erdi, borib anga namoz qilib keldim. Bir pora jaz`i Yamaniy ilgida erdi. Ul kishiga tashladi va dedi: bu yo`lda tushub erdi. Ul debdurki, bir kun havoda Balxdin o`tub borurda, bir qubba ko`rdum, anda bir xunyogar bu baytni o`qub erdikim,
Men o`rgandim. Birav anga dedikim, bu qarobalarki yasarsen, bilursen, munda ne nima solurlar? Dedi: sen bor va ko`rkim, ne solurlar? Shayx ul-islom aning o`g`lin ko`rub erdi.
353. Sharif Hamza Uqayliy r. t.
Hiraviy erdi. Balxda bo`lur erdi. Karomot va maqomot sohibi va Xizr a. s.ning suhbatdori erdi va mustajobudda`va erdi. Shayx ul-islomning piridur va aning yoronlari bor erdi, barcha buzurg va karomot iyalari, andoqki, Piri Forsiy va Abdulmalik Iskofva Abulqosim Hannona va Hasan Tabariy va Orif Ayyor va Abu Mansur Muhammad b. Ali Ansoriy va Shayx ul-islomning otasidin va otasi Abulmuzaffar Tirmiziydin naql qildikim, har kim senga yaxshilik qildi, seni o`ziga vobasta qildi va har kim senga jafo va yamonliq qildi, seni o`zidin vorasta qildi. Rastaliq yaxshiroqki bastaliq? Shayx ul-islom debdurki, yeru ko`k ahlida har kimdin rasta bo`lg`aysen, sud qilg`aysen. Bu toifadin birov Koshg`ar azimati bo`ldi. Bir pir so`rdikim, hech ma`lumung bor? Dedi: Yo`q! Dedi: Maosh bobida ne fikr qilibsen? Dedi: Zarurat bo`lsa, savol qilg`aymen. Dedi: Savol qilg`oningda nima bergan kishimu senga do`stroqdur yo bermagan? Dedi: Bergan. Dedi: Hanuz norasidasen. Kerak erdi bermagan senga do`stroq bo`lsa erdi. Negakim, nima bergan seni andin o`ziga tilar va bermagan o`zidin anga yuborur. Bas, bergondin bermagan yaxshiroq bo`lg`ay va dedi: Boray, to o`zumni bu tariyqqa yasab kelay. Hiriyga bordi va bo`ldi, ulcha bo`ldi. Nishoburda bir pir ayttikim, pir Mu`tamir Kuhanduziy munda keldi va dedikim, borcha olamning musofiri bo`ldim. Ne bir olamdin qutulg`on ko`rdum va ne o`zum qutuldim.
354. Orif Ayyor r. t.
Balxda bo`lur erdi. Sharif Uqayliy ashobidin. Oti Mansurdur. Ul debdurki, derlarki Ali Murtazo r. a. Xaybar eshikin qo`ng`aribdur. Agar Tengrining yorlig`i va Mustafo s. a. v.ning mushohadasi va Zulfiqor menda bo`lsa, Qof tog`in qo`ng`armasam, manga tovon bo`lg`ay. Shayx ul-islom debdurki, bu–Ali r. a. g`a nuqs emasdurki, tanuqluqdur, ul mazkur bo`lg`ay uch nimaga.
355. Abulhusayn Solbih r. t.
Ani Shayx ush-shuyux derlar erdi. Sherozda erdi. Buzurg va ro`zgorining yagonasi erdi. Abbos Hiraviyning piridur. Jahon mashoyixi aning xonaqohig`a kelur erdilar. Shayx Abu Muslim Fasaviy ashobidindur. Sherozda xonaqohida o`ttiz yil fuqaroyu masokin xidmatig`a mashg`ul erdi. Va sodiru voridqa it`om qildi. Va ulamoyu sulahodin jam`i kasir aning xonaqohida mujovir erdilar. To`rt yuz yetmish uchda dunyodin o`tti va xonaqohida dafn qildilar. Chun Shayx muhtazar bo`ldi, xodimi Shayx Abdulloh b. Abdurrahmonni yubordi, to aning kafani tartibin qilg`ay. Ul bozorga borib, ikki kafan olib, ikki mayyit tajhizin qildi. Chun keldi, Shayx o`tib erdi. Shayxni quchti, valloh dedi va jon berdi. Va ani Shayxning yonida dafn qildilar. Ul debdurki, muridqa bir mushuk farmonida bo`lg`an yaxshiroqdurki, o`z farmonida, nevchunki, g`ayr bila suhbat Xudoy uchundur va o`zi bila suhbat nafsu havo uchun.
356. Shayx Imron Sulsiy r. t.
Suls bir kentdir Misr yaqinida. Ul anda bo`lur erdi. Shayx ul-islom debdurki, Ibrohim a. s. tariyqi bu erdikim, mehmonsiz nima yemas erdi. Uyin Abuzzifyon derlar erdi.
Shayx Amu debdurki, Nahovandiy mehmon bo`lmag`uncha qozon osmas erdi. Shayx Abbos Faqir Hiraviy debdurki, Imron Sulsiy kunduz mehmonsiz nima yemas erdi. Ro`za tutar erdi. Qachon mehmon yetsa, aning bila taom yer erdi. Bir kun mehmon kechqurun yetishti. Chun soyim erdi va shom yaqin erdi. Mehmonni so`zga tutdi. To bila iftor qilg`ay. Hamonoki, musofir och erdi va taomg`a intizor tortdi. Ul kecha Haq s. t. Imronning tushiga kirib dediki, ey Imron, sening bizning bila bir odating bor erdi, yaxshi. Bizning dag`i saning bila sunnatimiz bor erdi, yaxshi. Sen odatingni badal qilding, biz ham sunnatimizni badal qilduq! Uyg`ondi ranjur va qayg`uluq. Oz o`tmadikim, Misr Voliysi Suls kentiga bir tarso omil yibordi va ul qattiq zulmlar qildi. Aidoqki, Shayx Imron jalo bo`lib, qochib, Misrga bordi va andin Sherozg`a keldi. Shayx Abbos Faqir debdurki, Sherozda Shayx Abulhasan Solbih xonaqosida erdikim, ul keldi g`arib hol bila. Taajjub qilib, qo`pub, ta`zim qilib, yonig`a o`lturtdi. Hayrat va bexudlug`i ul martabada erdikim, ko`zn ichinda arz hasharotidin bir ushoqroq jonvor boradur erdi. Shayx dedi: ul nedurki, ko`zungda boradur? Shayx Imron dedi: [ko`zimda biror narsa bormi?]1. Shayx tilar ediki, ko`p rioyatlar qilg`ayki, aning xonaqohig`a ko`p yitib, xizmatkorlig`larin ko`rgon erdiki, shoyad ba`zig`a talofe bo`lg`ay. Shayx Imron turmadi va dediki, muotab kishidurmen. Bo`lmag`oyki, meni tana`umda ko`rub, beganmagoy. Boray va bosh o`z mehnatimg`a qo`yay, to xud ne kelgay. Shayx Abbos Faqir debdurki, necha kundin so`ngra oni bir buzuqda topdilarki, jon tarkin deb erdi va sichqon bir qulog`in yeb erdi.
357. Abulhusayn Marv Rudiy r. t.
Ul Shibliyni ko`rub erdi. Debdurki, Shibliydin so`rdilarki, Akramul-akramin kimdur? Dedikim, uldurki, bir gunahni biravdin karam bila avf qilg`on-din so`ngra, yana ul gunah bila hech kishiga azob qilmag`ayki, men bu gunah bila falon bandamni va do`stumni yorlaqabmen. Shayx ul-islom debdurki, tongla karam shodravonin andoq yoyg`ayki, avvalinu oxirinning gunohi anda gum bo`lg`ay.
358. Abu Homid Do`ston q. s.
Ul Marvda erdi. Shayx ul-islom, debdurki, men bir kishi ko`rubmenki, oni ko`ribdur. Ahmad Chashtiy andin so`rubdurlarki, [hashamat qachon soqit bo`ladi? Dedi: Suhbat boshlangach hashamat soqit bo`ladi]1 Shayx ul-islom dedikim, saqo Abu Homid Do`stoniy ilkiga suv berdi. Ul suvni ilkida muddate asradi. Saqo dediki, ey shayx, nevchun suv ichmassen? Dedi: bir chibin suv icharg`a mashg`uldur. Turubdurmen, to ul ichgay. «Ta`arruf» sharhida andoq mazkur ermishki, Haq s. t. ta`zimi anga andoq g`olib ermishki, chun namozda turar ermish va avvalgi takbirda chun «Alloh» der ermish. «Akbar» demakdin burun behush bo`lur ermish va yiqilur ermish yillar umri bu nav` o`tdi va ham bu hol bila o`tdi. Derlarki, ul hargiz o`zi to`n kiymas erdi. Muridlari kiydirurlar erdi. Birovga ul to`nga ihtiyoj bo`lganda egnidin so`yib olsa erdi, hech nima demas erdi. Kiydurguchi va olg`uvchiga ixtiyor erdi, anga yo`q.
Bir kun bir rafiq bila bir yo`lda borur erdi. Rafiqi aytdi: Sen munda tur. Mening bu yaqinda juzviy nshim bor. Kelurmen. Bordi va kelmadi. Ul hamul yerda turdi. Qecha azim qor yog`di. Tonglosi keldi. Ko`rdikim, ul qor ostida tebranadur. Qorni aritti va dedi: Sen hanuz mundasen? Ul dediki, sen demadingmuki, tur, men kelurmen! Do`stlar – do`stlar vafosin asrag`aylar.
359. Bob Farg`oniy q. s.
Oti Umardur. Farg`onada bo`lur erdi. Ul yerda ulug` mashoyixii «Bob» derlar.
«Kashf ul-mahjub» sohibi der ermishki, ul avtod ul-arzdindur. Shayx ul-islom debdurki, shayx Amu oni ko`rib erdi. Ul dediki, bir kun aning qoshida o`lturub erdim. Birav kirdi va dedikim, duoyi qilki, Sarkab keldi va Sarkab birov erdiki, ul mulkka zarar yetkurur erdi va Bob o`chog` qirog`ida o`lturub erdi va oftoba dag`i o`chog` qirog`ida erdi. Ayog`in oftobag`a urub yiqdi va dedikim, oni yiqdim. Sarkab hamuldam shahr eshigida otdin sarnigun yiqildi va bo`yni sindi. «Kashf ul-mahjub» sohibi debdurki, Bobning ziyorati qasd qildim. Chun anga yettim. Dediki, ne ishga kelibsen? Dedim: to shayxni ko`rgaymen – surat bila va andin nazare topqaymen – shafqat bila. Dedi: Ey o`g`ul, men falon kundin beri seni ko`radurmen va to seni mendin g`oyib qilmag`aylar, ko`rgumdur va ul kunni hisob qildim,– mening tavbamning ibtidosi kuni erdi. Andin so`ngra dedi: Ey o`g`ul, yiroq yo`l qat` qilmoq o`g`lonlar ishidur. Mundin so`ngra ziyoratii himmat bila qil! Shaxs anga kari qilmaski, oni ziyorat qilg`aylar va ashboh zuhurig`a hech nima bog`liq emas. So`ngra xodimasig`a dediki, ulcha bor, olib kelki, darvesh yesun! Bir tabaq uzum kelturdi va toza uzum chog`i emas erdi va anda necha ratb Farg`onada mumkin ermaski, ratb bo`lg`ay.
360. Abu Mansur Mu`ammar b. Ahmad Isfahoniy r. t.
Shayx ul-islom debdurki, ul Isfahon shayxi erdi, buzurg va imom va olim zohiru botin ulumi bila. Shayx Ahmad Kufoniy ani ko`rub erdi. Andin so`rdumki, andin hech so`z yod bilursen? Dedikim, bir kun so`z asnosida aytur erdiki, [faqir azizdir!]1. Anga dedimki, bir pirdin bir so`z tamomdur.
361. Abunasr Sarroj r. t.
Ani Tovus ul-fuqaro derlar. Ilm fununida komil erdi, riyozatu muomalatda azim shoni bor erdi. «Luma`» kitobining sohibidur. Andin o`zga dag`i tariqat va haqiqat ilmida musannafoti bor. Va maskani Tus ekandur. Va qabri andadur. Va Abu Muhammad Murta`ishning murididur va Sariy Saqatiy va Sahl Tustariyni ko`rub erdi. Derlarki, Ramazon oyida Bag`dodqa yetti. Shuniziya masjidida anga hujra berdilar va darveshlarga imomatni anga tafviz qildilar, iydqacha imomat qildi. Va tarovihda Qur`onni besh xatm qildi. Va xodim har kecha bir tah non aning hujrasig`a eltar erdi. Iyd bo`lg`ach Bag`doddin ketti Hujrasin ko`rdilar, bir oylig` nonki berib erdilar, hujra kunjida mavjud erdi. Bir qish kechasi haqoyiqu maorifda so`z aytur erdi. Vaqti xush bo`ldi va yonadurg`on o`t ichinda Tengri taolog`a sajda qildi va yuziga o`tdin osib yetmadi. Shayxdin ul holdin savol qildilar. Dediki, biravki aning dargohida yuzi suyin to`kmish bo`lg`ay, o`t aning yuzin kuydura olmas. Andin naql qilibdurlarki, debdurki, har jinozaniki mening qabrim ilayidin o`tkarsalar, mag`fur bo`lur. Va bu bashorat hukmi bila Tus ahli jinozalarni aning qabri ollidin o`tkarib dafn qilurlar.
362. Shayx Abulfazl Hasan Saraxsiy q. s.
Shayx Abulfazl Hasanning oti Muhammad b. Hasandur. Shayx Abunasr Sarrojning murididur. Va Shayx Abu Said Abulxayrning piri. Shayx Abu Saidqa har qachon azim qabz voqe` bo`lsa erdi, Pir Abulfazl Hasan qabrining qasdi qilur erdi va ul qabz bastqa mubaddal bo`lur erdi. Xoja Abu Tohir, Shayx Abu Saidning farzandi debdurki, bizing Shayxqa bir kun qabze voqe` bo`ldi. Giryon bo`lub va dediki, pir qabri ziyoratig`a borurbiz. Ul borurda bast voqe` bo`ldi va vaqtqa sifat mubaddal bo`ldi va Shayxqa maorif eshigi ochildi va har nav` g`arib so`zlardin ma`rifat ayta boshladi. Va darveshlarg`a faryod va yig`lamoq dast berdi va mazorg`a yettilar va qavvoldin bu baytni tiladilar.
Shayxning qo`llarig`a ikki kishi kirib qabrg`a tavof beradur erdilar. Va na`ra uradur erdi. Va darveshlar to`nlarni chok qilib, bosh-oyoq yalang tufrog`larg`a ykqiladur erdilar. Bir damdin so`ngraki, orom paydo bo`ldi. Shayx dedikim, bu kunni tarix qilingki, mundin yaxshiroq kun ko`rmagunguzdur. Andin so`ngra muridlarg`a har qaysig`a haj azimati bo`lsa erdi, Shayx ani Pir Abulfazl mazori boshig`a yuborur erdikim, yetti qatla qabrni aylanki, murod hosildur Shayx Abu Said debdurki, [o`z zamonasi shayxlaridan saraxslik Abulfazl Muhammad b. Husayndan eshitdim, aytti: o`tmishni eslamaslik, kelajakka ko`z tutmaslik kerak. E`tibor ayni vaqtga bo`lsinki, bu bandalikning sifatidir. Yana aytti: bandalikning haqiqati ikki narsa: biri Allohga hojatmandlik qilishdurkim, bu bandalikning asosidir. Ikkinchisi Rasululloh s.a. v. ga mutobaat. Bu holatda nafs uchun nasiba ham, rohat ham nazarda tutilmasligi kerak]2.
363. Xoliy Nisoburiy q. s.
Oti Ahmaddur. Saraxsda bo`lur erdi, ham Saraxsda dunyodin o`tubdur. Buzurg va sohibi valoyat erdi. Aning Muhammad Hasan otlig` bir muridi bor erdi. Har ne dunyolig`i bor erdi, pirig`a sochti. Shayx ul-islom debdurkim, pirg`a bir murid basdur va so`zg`a bir quloq va to olam yorug`ay, bir subh tamomdur. Ul muridg`a ko`p der erdiki, har ne manga toza yetkururlar, men sanga toza yetkururmen. Shayx ul-islom debdurki, orif uldurki, har ne yetkurgaylar toza, ul muridlarig`a yetkurgay toza, Xoliy Nisoburiy o`tar chog`da anga kafan fikri qildilar. Ul dediki, manga sizing kafaningiz kerakmaskim, ul meni inoyat etakiga tortti dedi va jon berdi.
364. Shayx Abulabbos Qassob Omiliy q. s.
Oti Ahmad b. Muhammad b. Abdulkarimdur. Olim va Tabaristonning muqtadosi erdi. Muhammad b. Abdulloh Tabariyning murididur va ul Abu Ahmad Jurriyning. Azim karomot va tez farosat sohibi erdi va o`z zamonining qiblayu g`avsi. To tirik erdi, rihlat anga erdi. Ul debdurki, bu bozorg`inamiz Haraqoniyg`a tushgay. Andin so`ngra Haraqoniyg`a tushti. Ul ummiy erdi, ammo biyik kalom va nuktalari bor erdi. Tabariston aimmasidin biri debdurki, Tengri afzalidin biri uldurki, ta`limu ta`allumsiz birovni andoq qilg`ayki, agar bizga din usulida va tavhid daqoyiqida mushkul bo`lsa, andin so`rg`aybiz va ul Abulabbos Qassobdur. Shayx ul-islom debdurki, ul maning ayyomimda erdi. Doim ondin, kishi kelur erdi Shayx Amu xonaqohig`a. Va men oning ahvolin so`rar erdim. Hech kim oning ahvolin va so`zni maningdek bilmas. Ul debdurki, vaqt kimiyodur. Shayx Abulabbos ko`p namoz qilur erdi va bir kun namozda erdi, ko`rdiki, darveshlardin biri xirqasig`a bax`ya tikadur. Har bax`yaki, tuz kelmaydur, ipin sug`urub, yangi boshtin tuz tikadur. Shayx namoz salomin berib, Omil tili bila anga dediki, u “saning butungdur”. Shayx Abu Said Abulxayr debdurki, birov Shayx Abulabbos qoshig`a kelib, andin karomot talabi qildi. Shayx dedi: ko`rmasmusen bu karomot emas, nedurki, bir qassob o`g`li otasidin qassoblig` o`rgandi. Onga bir nima ko`rguzdilar va oni o`zidin oldilar va Bag`dodqa Shibliy qoshig`a chopturdilar. Bag`doddin Makkaga chopti va Makkadin Madinaga chopti va Madinadin Bayt ul-Muqaddasg`a chopti va Bayt ul-Muqaddasda Xizrni anga ko`rguzdilar va Xizr ko`ngliga soldilarki, oni qabul qildi va suhbat ittifoqi tushti va munda qaytarib kelturdilar va bir olam ahlining yuzin anga kelturdilar, to xarobotlardin kelurlar va zulmatlardin bezor bo`lurlar, tavba qilurlar, ne`matlar fido etarlar va olam atrofidin so`htalar kelur va oni bizdin tilarlar. Karomot mundin ortuq bo`lg`ay? Ul kishi dediki, ey Shayx, karomote kerakki, ko`rgaymen. Shayx dedi: yaxshi ko`r, oning karami emasmukin, bir bo`zkush o`g`li buzurglar sadrida o`lturg`ay va tufroqg`a kirmagay va devor aning ustiga yiqilmag`ay va uy oning ustiga yemirulmagay. Mulk va mulksiz viloyati bor va olatu kasbsiz ro`ze yer va elga yedirur va bu karomot emasmu?
Bir kuni bir o`g`long`ina og`ir yukluk tevani Omil bozoridin o`tkarur erdi va yog`in yog`adur erdi. Tevaning oyog`i balchiqda toyilib, cho`r ushaldi. O`g`long`ina mutahaynir bo`lub, yig`laydur erdi. El g`avg`o qilib erdilar. Shayx Abulabbos q. s. anda yetishti va ul go`dakning yig`lamog`in ko`rdi. Tevaning muhridin tutub, tortib, yuqori boqib dedikim, bu tevaning oyog`in butkar! Agar butkormassan, nechun bo`zkush o`g`lining ko`nglin bu go`dak yig`lamog`i uchun kuydurdung? Filhol Tengri taolo ul tevaning oyog`in butkordi va o`g`long`ina tortti va tebradi. Ul debdurki, borcha olamg`a, agar tilar erdilar va agar yo`qki, iyasi bila xo`y tutmoq kerak, yo`q ersa ranjg`a qolurlar. Aning uchunki, oning bila xo`y tutqon baloga mubtalo ko`rar. Ul balo anga balo ko`runmas va ko`ngli ranj bo`lmaski, Tengri taolo bizning rizo va saxatimizg`a o`z taqdirig`a tag`yir bermas. Bas, hukmg`a rizo mujibi rohatdur. Har kim oning bila xo`y qilg`ay, ko`ngli rohat bila bo`lg`ay. Har kim ondin e`roz qilsa, qazo vurudi bila ko`ngli ranja bo`lg`ay.
365. Shayx Ahmad Nasr r. t.
Mashoyix akobiridindur. Shayx Abulabbos Qassob muosiridur. Husriyni ko`rubdur. Yigirma haj qilibdurki, ko`pin ehrom Xurosondin bog`labdur. Bir kun Haramda bu toifaning asroru daqoyiqin ayturda, bir so`z tomot iborati bila ado qildi. Haram mashoyixidin ikki yuz sakson tan dedilarki, sen bu so`zni ne uchun aytting? Va ani Haramdin ixroj qildilar. Ham ul soat Husriy Bag`dodda uyidin chiqdi va xodimg`a dedikim; ul yigitki, har yil Xurosondin kelur, agar kelsa, yo`l bermagil! Ahmad Nasr Bag`dodqa keldi va Husriy eshikiga bordi. Xodim dediki, falon tarixda Shayx eshikka keldi va dediki, sanga bor bermagaymen. Ahmad bu so`zdin behush yiqildikim, aning ixroji tarixi bila muvofiq erdi va buncha kunga tortti. Oxir Husriy chiqdi va anga dediki, ul adab tarki g`aromatig`aki, sanga voqe` bo`lubdur, Rumg`a bormoq kerak va bir yil kunduz to`ng`uz kutmak kerak va kecha ul yerda Tarsus degan mavzedaki, kofirlar musulmonlardin olib buzubdurlar, sabohgacha namoz qilmoq kerak va bir zamon yotmamak kerak, shoyadki mashoyix ko`ngli seni qabul qilg`ay. Chun Ahmad sodiq erdi, Shayx bu yurg`on ishqa qiyom ko`rguzdi. Chun bir yil tamom bo`ldi, Rumdin qaytib, Shayx Husriy eshikiga keldi. Muridi dediki, bot kelki, bu kun Shayx yetti qatla eshikka kelib, seni so`rubdur. Nogoh Shayx chiqa keldi va dedi: yo Ahmad, va valadiy va qurratu ayniy! Ul shodlig`din labbayk urdi va Haram azimatig`a bodiyag`a kirdi. Mashoyix Haramdin istiqbol qilib dedilarki, [Ey otaginam, ey ko`zimning nuri!]1.
366. Shayx Abuali Siyoh q. s.
Marv mashoyixining akobiridindur. Shayx Abulabbos Qassob bila va Shayx Ahmad Nasr bila muosir erdi va ustodi Abuali Daqqoq bila suhbat tutubdur. Va ul dehqonliq qilur erdi. Debdurlarki, o`ttiz yil ul ishga soyimi mahfil erdi. Kunduz ikki tah o`tmak olib, uydin chiqar erdi, yo`lda fuqarog`a yashirin berur erdi. Sho`rako yemak targ`ibi qilsalar erdi, uyda nima yeb kelibmen, der erdi. Ul debdurki, har belki urar erdim, agar o`zgalar urg`an beldin tufroq chiqar erdi, men urg`on beldin ko`ngul nuri chiqar erdi. IIIayx ul-islom debdurki, birav andin so`rdiki, hech kishi bo`lg`ay, elning aybin bilg`ay? Ul shayx dedi: bo`lg`ay! Soyil dediki, bas Olloh sotir ul-uyub bo`lmag`ay. Shayx dedi: o`zungni mendin yashur! Ul kishi o`zin to`nlarig`a chirmadi, filhol andoq shishdiki, to`nlari yirtildi va yalang`och bo`ldi. Shayxqa tazarru` qildilar, duo qildi, to ul kishi o`z holiga keldi. Bir kun biravning iligida kog`aze ko`rdi. So`rdiki, ne kog`azdur? Dediki, fatvoedurki, Imom Abu Aliki, zamonning muftisidur, javob bitibdur. Shayx dedi: ani Imom qoshig`a eyt va aytkim, javobda xato qilibdur! Ul kishi ul fatvoni Imomg`a berib, o`l so`zni aytti. Imom taammul qilib, xato qilg`onin topti. So`rdiki, Shayx muni o`qub aytti? Ul kishi dediki, Shayx nima o`quy olmas. Imom Shayx xidmatig`a kelib, uzr qo`lub dediki, agar ul Abu Ali bo`lmasa erdi, bu Abu Ali do`zax o`tig`a kuyib erdi. Aning vafoti Marvda erdi. To`rt yuz yigirma to`rtta, sha`bon oyi dunyodin o`tti.
367. Shayx Abu Ali Daqqoq r. t.
Oti Hasan b. Muhammad Daqqoqdur. Lison ul vaqt edi va bu fanda vaqtning imomi erdi. Sarih bayoni va fasih lisoni bor erdi. Ko`p mashoyixii ko`rub erdi. Nasrobodiyning murididur. To`rt yuz beshda Zulqa`da oyi, Nishoburda dunyodin o`tti. Ustod Abulqosim Qushayriy aning kuyovi majlislarin jam` qilib erdi. Ul debdurki, chun muddai ko`rsangiz etakin berk tutungki, ma`noliqlar va muhaqqiqlar ketibdurlar. Bu toifadin birav debdurki, bir kun aning majlisig`a kirdim, bu niyat bilaki, tavakkuldin bir nnma so`rg`ayman. Bag`oyat orig` va ulug` dastor chirmab erdi. Ko`nglum anga moyil bo`ldi. Chun tavakkuldin savolni so`rdum, dediki, tavakkul uldurki, elning dastorig`a tama` qilmag`aysen, dedi va dastorni mening sarn tashladi. Ham ul debdurki, har kimni rad qilsalar, andoq borsaki, yana kelmasa, maydon xoli qolg`ay. Shayx ul-islom dediki, [rad emas, nozdir. Yana kelki, qissa uzundir]1. Ham ul debdurki, xudro`y daraxtkim ani parvarda qilmamish bo`lg`aylar, barg chiqarg`ay, vale bor bermagay, bersa dag`i mazasi bo`lmag`ay. Va dedi: men bu tariyqni Nasrobodiydin ta`lim olibman va ul Shibliydin va ul Junayddin q. a. Hargiz Nasrobodiy nazarig`a bormadim, to g`usl qilmadim. Bir muridi bor erdi, bozurgon, bemor bo`ldi. Shayx aning iyodatig`a bordi va so`rdikim, sanga ne bo`ldi? Ul dediki, kecha vuzu` hilurg`a qo`ptum, uchamg`a tobe tushti va qattig` og`riq tutti va isitmag`a tortti. Shayx dedi: sening bu fuzullug` bila ne ishing borki, kecha namoz qilg`aysen, sanga dunyo murdorin o`zungdin aritmoq kerak. Birovningki, boshi og`risa, ul tillo ayog`ig`a bog`lasa, hargiz yaxshi bo`lmag`usi va iligi najas bo`lgan yengin yusa, hargiz iligi arimas. Derlarki, oxir umrida ancha dard ustodg`a mustavle bo`lub erdikim, har kun oqshom qarin tomg`a chiqar erdi va kunas sari boqib aytur erdi: mulk sargardoni, bu kun nechuk erding va nechuk o`tkarding, hech yerda bu hadisning anduhginig`a partav soldingmu va hech yerda bu ishning zeru zabar bo`lg`anlaridin xabar oldingmu? Bu nav` so`zlar aytur erdi, to kunas botar erdi. Va debdurlarki, oxir umrida so`zi andoq bo`ldiki, el idrokidin ojiz erdilar va eshitur kishiga toqat yo`q erdi. Majlisida o`n yetti, o`n sakkiz kishi yig`ilurlar erdi. Shayx ul-islom debdurki, Abu Ali Daqqoqqa chun so`z oliy bo`ldi, majlisi xaloyiqdin xoliy bo`ldi.
368. Abu Ali Shabbuyi Marvaziy q. s.
Oti Muhammad b. Muhammad b. Umar Shabbuyidur. [Uz nohiyasining eng donishmandi va benaziri edi]1 Abulabbos Sayyoriyning ashobidindur. Shayx Abu Said Abulxayr q. s. debdurki, ustod Abu Ali Daqqoq pir Shabbuyi qoshiga keldi. Va biz Marvda erdik. Va «Sahihi Buxoriy» pir Shabbuyining yodida erdi va biz «Sahihi Buxoriy»ni andin samo` qilibbiz va pirg`a bu ma`nidin ogohliq erdi. Ustod Abu Ali Daqqoqni bu so`zga ul kelturdi. Ul Abu Ali Daqqoqg`a dediki, bu so`zdin bizga nafase ur! Ustod Abu Ali dediki, bu so`z bizga bog`lig`dur, ochuq emas. Pir dedi: ravo bo`lg`ay. Biz niyozimizni hozir qiloli. To sanga bizning niyozimizg`a so`z ochulg`ay. Ul ma`no o`tdur va niyoz qav! Ustod Abu Ali qabul qildi va majlis qo`ydi va minbarg`a chiqti va hech so`z anga ochilmas erdiki, el aning ahli emas erdilar. Pir Shabbuyi masjid eshigidin kirib keldi va ustodning ko`zi anga tushti. Filhol so`zi ochildi. Chun majlis oxir bo`ldi. Pir dedikim, sen ul edingki, borsen va biz bu eduk niyoz kerak. Xudovand taolog`a hech yo`l niyozdin yaqinroq yo`qdur. Agar chora toshqa tushsa, ondin chashmalig` suv ochar. Bir kun yozki, havo issig` va gard erdi. Abu Ali Shabbuyini ko`rdilarki, borur erdi, so`rdilarki, ayuxash shayx, qayon borursiz? Dediki, falon darveshlar xonaqohig`aki, men yetibmenki, har kun osmondin darveshlarga yuz yigirma rahmat yog`ar. Bataxsis qaylula vaqti boradurmenki, onda qaylula qilg`oymen. Shoyadki ul rahmatlardin manga ham nasibe bo`lg`ay. Ulug`lar debdurlarki, o`zungni alar orasida sig`ur va o`zungni alardin va alarning do`stlaridin ko`rguz. Agarchi bilgaysenki ne nav` rasvosen o`zni oshiq ko`rguz. Agarchi bo`lmasang to tongla so`rsalarki, kim sen? Degaysenki, alarning do`stlaridinmen va so`zlarin eshitsang, agarchi ma`nosin bilmasang, bosh tebrat, to tongla degaysenki, alarning bosh tebratguchilaridinmen. Degaylar, kelki, senga haqqidur. Magar oning bila qutulg`aysen.
369. Shayx Abulqosim Bishr yosin r. t.
Mashoyix ulamosi va avliyo kiboridindur. Jahnada bo`lur erdi. Uch yuz saksonda dunyodin o`tubdur. Shayx Abu Said Abulxayr q. s. debdurki, odina kuni otamiz bila masjidi jome`g`a boradur erdik va men yosh er-dim va. Qur`on o`qur erdim. Yo`lda Shayx Abulqosim Bishr Yosin yo`luqdi va dedi: Ey Abulxayr, bu tifl kimningdur? Otam dedi: Bizning. Ulturdi va meni tiladi va yuzin yuzumga qo`ydi va ko`zin yashartti va dedi: ey Abulxayr, biz jahondin bora olmaduqki, yer xoli qolur erdi va darveshlar zoe` bo`lur erdi. Emdiki, saning o`g`lungni ko`rduk, emin bo`lduqki, valoyatlardin bu tiflg`a nasib bo`lg`usidur. Otamg`a dediki namozdin forig` bo`lsang, oni bizning; qoshimizg`a keltur! Chun masjiddin chiqduq. Otamiz bizni pir Abulqosim qoshiga eltti. Chun savma`ag`a kirib, qoshig`a o`lturduq. Bir biyik toqcha erdi. Pir otamg`a ayttikim, bu Saidni egninga ko`tar. Ul toqda bir nondur. Tushursun! Otamiz bizni ko`tardi. Ul nonni tushurduk. Arfa o`tmagi erdi issiq. Shayx Abulqosim ul o`tmakni oldi va ko`zin yashartti va ikki sindurdi. Yarimin bizga berdiki, yegil va yarimin o`zi yedi. Otamiz dediki, bizga hech bu nondin nasib bo`lmasmu? Shayx dedi: Ey Abulxayr, o`ttiz yildurki, bu nonni bu toqda qo`yulubdur va bizga va`da qilibdurlarki, bu qurs ul kishi ilikidakim isigay, olame aning bila tirilgusidur va bu hadisning xatmi anga bo`lg`usidur. Emdi bu mujda senga basdurki, ul kishi saning o`g`lungdur. Shayx Abu Said q. s. debdurki, bir kun Shayx Abulqosim Bishr Yosin qoshida erduk. Dedi: ey o`g`ul, tilarsenki, Tengri bila so`z degaysen? Dedim: Bale, nevchun tilamagaymen? Dedi: har qachon xilvatda bo`lsang, muni o`qu va mundin o`zga o`quma!
370. Shayx Luqmon Saraxsiy q. s.
Aning ibtidoda ko`p mujohada va riyozati bor ermish va muomala va toati ehtiyot bila erkondur. Nogoh anga kashfe voqe` bo`lubdurki, aqli zoyil bo`lubdur. So`rubdurlarki, ul ne erdi va bu nedur? Debdurki, qullug`ni har necha ko`prak qildim, andin ko`prak kerak erdi. Ojiz bo`ldim, dedim: Ilohi, podshohlarning bandasi qarisa, oni ozod qilurlar. Podshohlar podshohi-sen, bandalig`ingda qaridim. Meni ozod qil! Nidoe eshitdimki, ey Luqmon, seni ozod qilduq! Ozodlig` ni-shonasi bu erdikim, aqlni andin ko`tardilar va ul majoninning uqalosidin erdi. Shayx Abu Said Abulxayr ko`p aytur ermishki, Luqmon Tengrining ozodkardasidur amru nahyidin. Shayx q. s. debdurki, bir kecha xonaqoh eshigi bog`lig` erdi va darveshlar yotib erdilar. Biz Shayx Abulfazl Hasan bila suffa qirog`ida o`lturub erduk va maorifda so`z o`tadur erdi. Bir mas`ala mushkul bo`ldi. Luqmonni ko`rdukki, xonaqoh tomidin uchub, bizning qoshimizg`a tushti va ul mas`alani aytdi. Andoqkim, ishkol raf` bo`ldi. Yana uchub, xonaqoh chiqdi. Shoyad bu balandparvozlig`lar jihatidin Shayx Luqmong`a parrandalig` ismi qo`yilib erdi ekin.
Shayx Abu Saiddin so`rdilarki, Saraxsda zarif kimdur? Dediki, Luqmon! Dedilar: Subhonolloh, bu shahrda xud andin jo`lidaroq va sho`xginroq yo`qdur. Shayx dedi: G`alat qilibsiz. Zarif pokiza bo`lur va pokiza uldurki, hech nima bila payvandi bo`lmag`oy va hech kimni ondin payvandsizroq va pokizaroq ko`rmasmenki, borcha olamda hechnima bila payvandi yo`qdur: ne dunyo bila, ne oxirat bila, ne nafs bila. Ham Shayx Abu Said debdurki, Pir Abulfazl Hasan suhbatida erdukki, birov kelib dediki, Shayx Luqmong`a bemorlig`e tori bo`lubdur va bir buzuq rabotda yiqilibdur va uch kundurki, hech kishi bila so`zlashmaydur. Bu kun debdurki, Shayx Abulfazlg`a aytingki, Luqmon boradur. Shayx chun bu so`zni eshitti. Dedikim, boroli! Jamoat bila bordilar. Chun shayx Luqmon oni ko`rdi. Tabassum qildi va shayx Abulfazl Hasan Shayx Luq-monning boshi sari o`lturdi. Ul Pir sari boqar erdi va issiq nafaslar tortar erdi va hech so`z demas erdi. Jam`din birov dedi: «Lo iloha illolloh»1. Shayx Luqmon tabassum qilib dediki, biz xirojimizni beribmiz va barotimizni olibbiz. Boqimiz tavhid biladur. Ul darvesh dediki, oxir o`zni sog`indurmoq kerak. Shayx Luqmon dediki, bizga Haq dargohida arbada buyurursen. Pir Abulfazl Hasang`a bu so`z bag`oyat xush keldi va dedi: mundoqdurki, ul aytti. Soate bor ediki, nafas munqate` bo`ldi.
371. Shayx Muhammad Qassob Omuliy q. s.
Ul Damag`onda bo`lur erkandur. Abulabbos Qassobning shogirdidur. Shayx ul-islom debdurkim, agar ul va Xaraqoniy tirik bo`lsalar erdi, men sizni anga yuborur erdim, yo`q Xaraqoniyg`aki, ul sizga sudmandroq erdi Xaraqoniydin, ya`ni Xaraqoniy muntahiy erdi, murid andin bahra oz topar erdi. Ham Shayx ul-islom dediki, Muhammad Qassob manga dediki, Hiraviylar sifatidur, ya`ni rahmatu avfu karamg`a aylang`aylar va sifatdin ortiq ko`rmagaylar. Va bu toifaning muomalasi zot biladur, mute` biladurlar, yo`q ato bila. Va har ne andin o`zgadur, hijobdur.
372.Shayx Abulhasan Xaraqoniy r. t.
Oti Ali b. Ja`fardur. O`z ro`zgorining yagona va g`avsi erdi. Vaqtning qiblasiki, zamonida rihlat anga erdi. Shayx Abulabbos Qassob aytib erdiki, [bizning bu bozorchamiz Xaraqoniyga o`tadi]1. Rihlat va ziyorat aning vafotidan so`ngra Xaraqoning`a evruldi, andoqki, ul deb erdi. Ul tasavvuf intisobida sulton ul-orifin Shayx Abu Yazid Bistomiyg`a yetar va oning tarbiyati sulukda sulton ul-orifin ruhoniyatidin. Shayx Abulhasanning valodati Shayx Boyazid Bistomiyning favtidin muddate so`ngradur va Shayx Abulhasan to`rt yuz yigirma beshda ashuroda seshanba kechasi dunyodin o`tubdur.
Bir kun ashobidin so`rdikim, ne nimadurki, bori nimadin yaxshiroq bo`lg`ay? Dedilarki, shayx aytsunlar! Dediki, ul ko`ngulki, oning yodidin o`zga onda nima bo`lmag`ay! Andin so`rdilarki, so`fiy kimdur? Dedi: kishi muraqqa` va sajjoda bila so`fi bo`lmag`oy va rusum va odot bila so`fiy bo`lmag`oy. So`fiy uldurki, bo`lmag`oy. Hamul debdurki, so`fiy bir kundurki, kunasg`a ehtiyoji bo`lmag`oy va bir kechadurki, oyg`a ehtiyoji bo`lmag`oy va bir yo`qdurki, borliqqa hojati bo`lmag`oy. Ondin so`rdilarki, kishi nedin bilgayki, uyg`oqdur? Dedi: Ondinki, chun Haqni yod qilsa, farqidin qadamig`acha xabardor bo`lg`ay va so`rdilarki, sidq nedur? Dedi: sidq uldurki, ko`ngul so`z aytg`oy, ya`ni oni degayki, ko`nglida bo`lg`ay. Va so`rdilarki, ixlos nedur? Dediki, har ne Tengri uchun qilsang ixlosdur va har ne xalq uchun qilsang, riyodur va so`rdilarki, fano va baqoda so`z aytmoq kimga tegar? Dedi: ul kishigaki, oni osmondin bir tor ipak bila osmish bo`lg`aylar va yele esadurmish bo`lg`ayki, binolarni va yig`ochlarni qo`ng`aradurmish bo`lg`ay va daryolarni anboshta qiladurmish bo`lg`ay va oni o`rnidin tebrata olmag`ay. Debdurki, birov bila suhbat tutmangizki, siz Haq degaysiz va ul o`zga nima degay va debdurki, anduh tilang, to ko`z suyi hosil bo`lg`ayki, Tengri yig`log`uvchilarni suyar. Debdurki, kishi surud etsa va Haqni tilasa yaxshiroqdurki, Qur`on o`qusa va g`ayrni tilasa! Va debdurki, Rasul s. a. v. vorisi uldurki, oning fe`lig`a iqtido qilg`ay. Ul kishi emaski, kog`az yuzin qaro qilg`ay. Shibliy debdurki, tilarmenki, tilamagaymen. Ul debdurki, bu ham tilamakdur. Va debdurki, qirq yildurki, bir vaqtda men va Tengri ko`nglumga boqar va o`zidin o`zga ko`rmas. [Haqdin boshqaga vujudimda biror zarra, siynamda biror joy qolmadi]2. Va debdurki qirq yildirki, nafsim bir ichgucha sovuq suv va achchiq dug` tilar. Hanuz anga bermaydurmen va debdurki, ulamoyu ibod dunyoda ko`pdur. Sen andin bo`lmoq keraksenki, kunduzni kechaga kechani kunduzga kelturgaysen. Andoqki, begangay. Debdurki, yorug`roq ko`ngul uldurki, anda xalq bo`lmag`ay va ishingning yaxshirog`i uldurki, anda maxluq andishasi bo`lmag`ay va halolroq ne`mat uldurki, kasbing bila bo`lg`ay va rafiqlaring yaxshirog`i uldurki, zindagonligi Haq bila bo`lg`ay.
373. Shayx Abu Abdulloh Dostoniy q. s.
Oti Muhammad b. Ali Dostoniydur. Laqabi Shayx ul-mashoyix erkandur. Anvo`i ulumda Haq dargohining muhtashamlaridin ermish. Shayx Abulhasan aqronidindur va irodatining nisbati uch vosita bila Shayx Amiy Bistomiyg`a yetarki, Shayx Abu Yazidning birodarzodasidur, aning murididur. To`rt yuz yigirma yettida Rajab oyida dunyodin o`tubdur va umri ellik ikki yil ekandur.
374. Shayx Abu Said Abulxayr q. s.
Oti Fazlullohdur. Sultoni vaqt va ahli tariqat jamoli erdi va qulub musharrifi. Va aning zamonida barcha mashoyix anga musaxxar erdilar. Odobi tariqatda piri Pir Abulfazl Hasan Saraxsiydur.
Shayx Abu Said debdurki, bir kun keladur erdim, Saraxsning shoristoni eshigida bir tepa erdi kuldin. Shayx Luqmon ul tepa ustida o`lturub, po`stinin yamaydur erdi. Ul biyik ustiga chiqdim va anga nazzora qilur erdim. Va andoq turub erdimki, ko`lagam Shayx Luqmonning po`stinig`a tushub erdi. Shayx Luqmon boqib dedi: Yo Abu Said, seni bir pora teri bila bu po`sting`a tikdik. Andin qo`pti va iligimni tutub, Pir Abulfazl Hasan xonaqohig`a eltti va ani chorladi. Pir kelgach, iligimniki tutub erdi, Pirga topshurdi. Va dediki, muni asrangki, sizingdur! Pir bizing iligimizni tutti. Xonaqohg`a eltti va sufada o`lturdi va bir juzv iligiga tutti. Va anda nazar qilur erdi an-doqki, donishmandlar odatidur. Talabe ko`ksumizda paydo bo`ldiki, ul juzvda ne ekin? Pir bildi va dediki, yo Abu Said, yuz yigirma to`rt ming payg`ambarki olamg`a yubordilar, dedilarki, xalqqa dengki, «Alloh!». Alar ul kishilarga bu kalimani dedilar, bu kalimada mustag`raq bo`ldilar. Shayx debdurki, bu so`z ul kecha bizni uyug`ali qo`ymadi. Tong erta Pirdin dastur tilab, tafsir darsig`a Abu Ali Faqih qoshig`a bordik. Xoja Abu Alig`a avval dars bu oyat erdiki, [«Alloh» deb javob qiling! So`ngra ularni noto`g`ri yo`llarida adashgan hollarida tark eting!]1.
Ul soat bizing ko`ksumizga eshike ochdilar, bu kalima samo`ida bizi bizdin oldilar. Va Xoja Abu Ali ul tag`ayyurni ko`rub so`rdikim, kecha qayda erding? Deduk: Pir Abulfazl Hasan xidmatida. Dedi: Qo`p, dag`i anda-o`q borki, haromdur sanga, ul ma`nodin munga kelmak. Biz qo`pub, Pir xidmatig`a borduk, volihu mutahayyir va barcha bu kalima bo`lg`an. Chun Pir Abulfazl bizda ul hol ko`rdi, dedi: Yo Abu Said!
Dedim: Ey Shayx, ne buyurursen? Dedi: Kir va o`ltur va bu kalimaga mashg`ul bo`lki, bu kalimaning sening bila ishlari bor. Chun Pir Tengri rahmatig`a vosil bo`ldi, bizga suluk tariqida vaqoe` ashkolin qilur kishi qolmadi. Chun Shayx Abulabbos xidmatig`a Omulg`a borduq va bir yil Shayx xidmatida bo`lduq. Debdurlarki, Shayx Abulabbosning xonaqohida so`fiylar jamoatxonasi mavzei bor erdiki, Shayx qirq bir yil anda bo`lg`ondur. Agar darveshlar orasida biri kecha namoz qilsa, Shayx der erdiki, ey o`g`ul, sen uyuki, bu qari xar ne qilur, sizing uchun qilurki, aning hech nimaga ehtiyoji yo`q turur. Va hargiz ul bir yilda Shayx Abu Saidg`a demadiki, sen yotqil, yo namoz qilmag`il! Va anga o`z xilvatining o`trusida uyg`ina berib erdi. Bir kecha Shayx Abulabbos uyidin chiqdi, magar fasd qilib erdi va raginin boshi ochilib erdi. Va Shayx Abu Saidning bu holdin xabari bor erdi, qo`pti va bot hujrasidin chiqdi va Shayx qoshig`a keldi va Shayxning xirqasin yudi va o`z xirqasin chiqarib Shayxga tutaberdi va Shayx olib kiydi. Va Shayxning xirqasin namozi qilib, ham-ul oqshom-o`q qurutub Shayx nazariga kelturdi. Shayx xirqani Shayx Abu Saidga-o`q ishorat qildikim, kiyg`il! Shayx Abu Said kiyib, o`z zoviyasig`a bordi. Tong ertakim, jamoat qo`ptilar va hozir bo`ldilar, Shayxning xirqasin Shayx Abu Said egnida ko`rdilar va Shayx Abu Said xirqasin Shayx egnida, taassub qildilar. Shayx dedikim, bale, o`tgan oqshom nisorlar bor erdi va barcha bu Mehnaliq yngitning nasibi bo`ldi, muborak bo`lsun anga! Ustoz Abu Solihki, Shayxning muqrisi erdi, bemor bo`ldi. Xazrat Shayx Abubakr Muaddabg`aki, farzandlarining adibi erdi, dedikim, davot va qalam keltur va kog`azki, Abu Solih uchun bir nima bitayli! Ul hozir qilg`ach, bu ruboiyni buyurdikim, bitidi.
Va Abubakr Muaddabg`a dedikim, eltib, Abu Solihg`a bog`ladi. Filhol sihhat topti va hamul kun chiqdi. Hamul dastur bila bu ruboiyni soyir marazig`a o`qurlar va naf` yetkururlar. Va ba`zi akobir sharhlar bitibdurlar. Shayxdin so`rdilarki, tasavvuf nedur? Dediki, [miyangdagi borini chiqarib tashla! Qo`lingdagi borini ehson qil! Boshintga nima kelsa, xotirjam. qarshi ol!]4 Va ham Shayx debdurki, [Alloh basdur, qolgani havasdur, tiyilmog`i shart bo`lgani – nafs-dur]5. Shayx juma kechasi xufton namozi vaqti to`rt yuz qirqda Sha`bon oyi dunyodin o`tti. Va umrlari ming oy erdi. Alarning zikrida qalam ojizdur, bitilgandin mabsutroq tilagan «Nafahot ul-uns»da ko`rsun. Va barcha holatlari maqomotlaridakim, niyozmandlardin ba`zi bitibdurlar, bordur. Va ul el orasida ko`pdur – magar andin bahra vofiy topqaylar.
375. Shayx Abulqosim Gurgoniy q. t. s.
Oti Alidur. O`z zamonida benazir ermish va o`z fanida bebadal. Aning nisbati uch vosita bilaki, Shayx Abu Usmon Mag`ribiydur va Shayx Abu Ali Kotib va Shayx Abu Ali Rudboriydur, sayyid ut-toifa Junayd q. s.ga yetar. Anga qaviy hol erkandur andoqki, asrida barchaning yuzi aning ostonig`a erkandur. Va muridlar voqeasi kashfida oyati erkandur. Va «Kashf ul-mahjub» kitobining sohibi debdurki, bir qatla voqeae tushti, hallining tariqi manga mushkil erdi. Shayx Abulqosim xidmatig`a yuzlandim. Ani uyining eshigidagi masjidda toptimki, manga tushgan voqeani masjidning bir sutunig`a aytadur erdi. So`rmay javobimni toptim. Va dedim: Ayuhash-shayx, bu mening voqeamdurki, sendin hallin so`rg`ali kelib erdim. Shayx dedi: Ey o`g`ul, bu sutunni bu zamon Haq taolo notiq qilib erdiki, mendin bu voqea savolin qildi.
Bir kun Tusda Shayx Abulqosim Gurgoniy bila Shayx Abu Said Abulxayr o`lturub erdilar bir taxtda. Va darveshlar ilaylarida turub erdilar. Bir darveshning ko`ngliga kechtikim, ayo bu ikki buzurgning manzalati ne erkin? Shayx Abu Said ul darvesh sari boqib dediki, har kim tilasaki, ikki podshohni bir yerda bir vaqtda bir taxtda ko`rgay, ko`rsun! Darvesh chun ul ikki buzurgga boqdi, Haq taolo hijobni aning ko`zi ollidin oldi, to Shayxning so`zining sidqi anga ma`lum bo`ldi. Yana ko`ngliga o`ttiki, ayo bu kun yer yuzida Haq taoloning bu ikki buzurgvordek hech bandasi bormu erkin? Yana Shayx Abu Said aning sari boqib dediki, muxtasar mulke bo`lg`ayki, anda har kun Abu Said va Abulqosimdek yetmish ming kelmagay va yetmish ming ketmagay.
376. Xoja Muzaffar Ahmad b. Hamdon q. t. s.
Kuniyati Abu Ahmaddur. Haq taolo anga rayosat masnadida bu eshikni ochdi va karomat tojin aning boshig`a qo`ydi. Oning yaxshi bayonni va oliy iborati bor erdi fano va baqoda. Shayx Abu Said Abulxayr q. s. debdurki, bizni bu dargohda bandaliq yo`lidin kelturdilar va ani xudovandlik yo`lidin, ya`ni biz mujohada bila mushohada toptuq va ul mushohadadin mujohadag`a keldi. Bir kun Xoja Muzaffar Nuqonda ay-tur erdiki, bir paymona tarig`din bir dona Shayx Abu Said Abulxayrdur, boqi barchasi men. Shayxning bir muridi hozir erdi, sargarm bo`lib, hazrat shayxqa kelib, bu so`zni aytdi. Shayx dediki, ul bir dona ham alardurlar. Biz hech nima emasmiz!
377. Xoja Muhammad Ma`shuq Tusiy q. t. s.
Oti Muhammaddur. Majonin uqalosidindur. Azim buzurgvor va sohibhol ermish. Tusda bo`lur ermish va qabri ham anda-o`qdur. Ul vaqtki, Shayx Abusaid Abulhayr Mehnadin Nishobur azimati qilibdur, bir kentgaki, Tus navohisida bo`lg`ay, yetganda bir darveshni yiboribdurki, Xoja Muhammad Ma`shuq Tusiydin ijozat tilagilki, oning shahr va viloyatig`a kirolimu, yo`qmu? Ul darvesh borg`och, shayx darveshlar bila otlandi va ul darveshning keynicha Tusg`a mutavajjeh bo`ldilar. Ul darvesh Xoja xizmatig`a yetib, risolat izhori qildi va Xoja buyurdikim, bor, aytki, kirsun! Chun bir yig`ochqa yetkanda, Shayxning oti yurumadi va ilgari qadam qo`ymadi. Chun ul darvesh xabar kelturdi. Shayx yaksar Xoja Muhammad Ma`shuq xizmatig`a bordi. Ul istiqbol qilib, shayxni quchub dedi: Forig` bo`lki, bu navbatki, munda uradurlar, bir necha kundin so`ngra saning dargohingda chalilgusidur! Va bu Muhammad Ma`shuq qabopo`sh turk erdi. Bir kun Tusning jome`ida Shayx Abu Said majlis etadur erdi. Ul yetib, to`nining bir bog`in bog`ladi. Shayx xomush bo`ldi va tili so`zga uyurulmadi. Chun lahzae o`tdi. Shayx dedi: Ey asr sultoni va ey vujud sarvari, to`ning bog`in yeshki, yetti ko`k va yerni ul band bila bog`lading! Ul bog`ni yeshgach, Shayxg`a takallum. yo`li ochildi.
378. Amir Aliyi Abu q. t. r.
Ayn ul-quzot ba`zi maktubotida aning bayonidakim, g`ayb va huzur hech nav` bila yakson bo`lmas, balki ko`ngul bovujudi qurb ul-qulub qurb ul-abdon taqozosi ham qilur. Debdurki, Mir Ali Abu buzurg pire erdi. Bir muridi bor erdi, oti Muhammad Shahrobodiy. Bir kun ul muridni bozorga yubordi, bir nima kelturgali. Ul bozorga bordi, hamono ul nimani olur vajh hozir yo`q erdi, filhol o`zin sotti va Pir tilagan nimani olib yubordi. Chun necha kun bu savdodin o`tti, ul kishiki, ul muridni sotqun olib erdi, aning qilg`an ishiga muttale` bo`ldi, ani ozod qildi, to Pir qoshig`a keldi. Amir Ali anga dedikim, ey javonmard, necha ming yil bizing jonimiz g`aybda sening ofarinishing ishqida kuyar erdi, ul bas ermas erdiki, bu zohir firoqi ham kerak erdi, bir hafta zohir qurbi ham kerak.
379.Shayx Abu Abdurrahmon Sulamiy Nishoburiy q. t. s.
Oti Muhammad b. Husayn b. Muhammad b. Muso Sulamiydur. «Haqoyiq» sohibi tafsiri va mashoyix tabaqotining sohibi. Va bulardin boshqa dag`i tasnifoti bor. Va Shayx Abulqosim Nasrobodiyning murididur va xirqa aning iligidin kiyibdur. Va Nasrobodiy Shibliy murididur va Shayx Abu Said Abulxayr Pir Abulfazl Hasan favtidin so`ngra aning suhbatig`a yetibdur va aning iligidin xirqa kiyibdur. Va Shayx Abu Abdurrahmon Shayx Abu Said q. s. uchun tazkira, o`z xatti bila bitibdur. Va ul bu ekandur: [Bobom Abu Amr b. Nujayd Sulamiyning shunday deganini eshitdim: Abulqosim Junayd b. Muhammad Bag`dodiy debdur: tasavvuf xulqdir. Kimki sendan xulqda ustun bo`lsa, tasavvufda ustundir. Xulq haqida aytilgan eng chiroyli gap – Shayx ul-islom Abusahl Sulukiyning gapidir. «Xulq – e`tirozdan voz kechishdir»]1.
Va ham ul debdurki, [So`fiy uchun ikki narsa shart: ahvolda sodiqlik va muomalada odob]2. Va Yofe`iy tarixidadurkim, Shayx Sulamiy to`rt yuz yigirma ikkida dunyodin o`tubdur.
380. Husayn b. Muhammad Musa Sulamiy q. s.
Shayx Abu Abdurrahmonning otasidur. Mashoyixi kibordindur. Shayx Abdulloh Muborak va shayx Abu Ali Saqafiy bila suhbat tutubdur va Shibliyni ko`rubdur va doimiy mujohadasi bor ermish va ulum va muomalotda komil ermish. Chun shayx Abu Abdurrahmon mutavallid bo`lubdur, har mulkiki bor ekandur, sotib sadaqa beribdur. Anga debdurlarki, sanga o`g`ul farzand bo`ldi. Oning uchun hech nima asramading. Debdurki, agar solih bo`lsa [u solih bandalarga yor bo`lur]1 va agar mufsid bo`lsa, men bori anga fasod olati bermamish bo`lg`aymen. Ul uch yuz qirq va bir nimada dunyodin o`tubdur.
381. Abusahl Su`lukiy r. a.
Oti Muhammad b. Sulaymon Su`lukiydur. [U shariat ilmida o`z davrining imomi, do`stu dushman uning peshvoligiga hamfikr edilar. Shibliy, Murta`ish, Abu Ali Saqafiy bilan hamsuhbat bo`lgan. Abu Hasan Fumanjiy, Abu Nasr Safforiy Nishoburiy bilan do`st bo`lgan. Yaxshi samo` qilardi, xushvaqtlari bor edi]1. Shayx Sulamiy debdurki, Abusahl Su`lukiydin samo`ni so`rdilar. Dediki, [samo` – haqiqat ahli uchun mustahab, olimlar uchun muboh, fosiq va fojirlar uchun makruhdir]2. Ul debdurki, hargiz ilig jaybimg`a solmayman va biriima to`kmagaymen va manga quflu kalide yo`q erkandur. Va ham ul debdurki, [zahmat tortgan kishiga martabada o`zini tenglashtirgan – haddan oshganidir]3. Shayx Abu Abdurrahmon Xo`taniy debdurki, ne uchun mundoq Demaydurki, [zahmat tortgan kishiga martabada o`zini tenglashtirgan xato qilibdi]4. Shayx ul-islom debdurki, bu yaxshiroqdur. Hech kishi men degandek demaydurki, ani tilamak bila topsa bo`lmas, ammo tilagan topar. Va ham Sahl Su`lukiy debdurki, [kimki vaqtidan oldin maqom-mavqega yetsa, xorlikka yuz tutadi]5. Bir kun Shayx Su`lukiy darsda dediki, barcha Qur`onda manga bu ajab kelurki, Allohu taolo Musog`a ayttiki, [men o`zimga seni tanladim]6. Shayx ul-islom debdurki, manga hasaddurki, bu so`zgaki, ul aytibdur. Shayx Abusahl Su`lukiy Nishoburiy uch yuz oltmish to`qqizda dunyodin o`tti va o`g`li Abu Tayyib to`rt yuz to`rtta Rajab oyi o`tti.
382. Shayx Abulqosim Qushayriy r. t.
Oti Abdulkari b. Havozin Qushayriydur. «Latoif ul-ishrat» tafsirining sohibidur. Va anga harfanda rasoyil va har ilmda tasonif bor. Abu Ali Daqqoqning murididur va Abu Ali Formadiyning ustodi. To`rt yuz oltmish beshda dunyodin o`tubdur. «Qashf ul-maxjub» sohibi debdurki, ul debdurki, [So`fiy zotiljam kabidir: avvali alahsirash, oxiri: jimlik! Agar mustahkam bo`lsang, jim bo`lasan]1. Va ham ul debdurki, [tavhid – «Alloh» ismi zohir bo`lganda rasm va tabiat asarining zavol topishi, tajalliy nurlari porlaganda, begona narsalarning foniy bo`lishi, ilohiy haqiqatlar oshkor bo`lganda maxluqotlarning arzimasligi, zikri ulug` Jabborga yaqinlik mavjud bo`lganda ag`yorlarning ko`rinmasligidir]2.
383. Shayx Abulqosim Shaqoniy q. s.
Oti Ahmad b. Muhammaddurur: Usulu furu`, funun va ulumida imom erdi, ko`p mashoyix diydoridin bahramand. «Kashf o`l-mahjub» sohibining ustodidur. Ul debdurki, hech kishi ko`rmaydurmenki, shar`ni ul ta`zim qilg`ancha qilmish bo`lg`ay. Dunyoyu uqbodin payvasta nafir erdi. Ul debdurki, [bir yo`qlik istaymanki unga qaytish bo`lmasin!]1. Va g`ayri arabiy der erdiki, har kishiga bir muholni tilamak bor, manga bir muholni tilamakdurki, yaqin bo`lmag`ay. Va ul budurki, tilarmanki, Haq taolo meni bir adamg`a eltkayki, hargiz ul adamg`a vujud bo`lmag`ay, ne uchunki maqomotu karomotdin har neki bor, barcha hijobu balodur. Va odame ul hijobu balog`a oshiq. Io`qlug` diydorda yaxshiroqki, orom hijobda. Chun Haq taolo boriydurki, anga adam ravo ermas. Ne ziyon qilg`ayki, aning mulkida men yo`qe bo`lsamki, hargiz ul yo`qqa borlig` bo`lmasa. Ham «Kashf ul-mahjub» sohibi debdurki, bir kun aning qoshig`a kirdim, o`qiydur erdikim, [Alloh bundoq bir misol keltirur: hech narsaga kuchi yetmaydigan birovga qaram qul...]2 va yig`laydur erdi va qichqiradur erdi. Sog`indimki, oxir bo`lg`usidur. Dedim: ayyuhash-shayx, ne holdur? Dedi: o`n bir yildur, to dardim bu yerga yetibdur va mundin o`ta olman. Bir kun Shayx Abusaid Abulxayr Nishoburda o`z xonaqohida o`lturub erdi. Sayyid Ajalki, Nishoburning ulug`i erdi, Shayx yonida o`lturub erdi. Shayx Abulabbos Shaqoniy keldi. Shayx ani Sayyid Ajaldin yuqoriroq o`lturtti. Sayyid andin ranja bo`ldi va ko`ngliga dovarlig` kirdi. Shayx Sayyid sari boqib dediki, siz bu toifani Mustafo s. a. v. uchun sevarsiz va biz bu toifani Haq s. t. uchun sevarmiz. Shayx Abulabbos debdurki, bir kun uyimda kirdim, bir sarig` itgina yotib erdi. Ani quvlay dedim, yugurdi va etakim ostig`a kirdi va g`oyib bo`ldi.
384. Abulfazl Hasan Hatliy r. t.
Bayt ul-Jinda vafot topubdurki, Dimishqning yaqinidur. «Qashf ul-mahjub» sohibi debdurki, tariqatda mening iqtidom angadur. Tafsir va rivoyat ilmida olim erdi. Husriyning muridi va sohibi sirri, Abuamr Qazviniy va Abulhusayn Solbih aqroni. Oltmish yil uzlatda eldin qochar erdi va otin eldin itirur erdi va ko`prak Lug`om tog`ida basar eltur erdi. Uzun umr topti va yaxshi oyotu karomot iyasi bo`ldi, Va mutasavvifa libosida emas erdi, rusum ahli siyratida bo`lur erdi. Men andin muhibrok ko`rmaydurmen. Ul debdurki, [dunyo bir kundir, unda bizning vazifamiz ro`zadir]1.
385. Ali b. Usmon b. Abi Ali Jullob G`aznaviy q. s.
Kuniyati Abulhasandur. Olim va orif erdi va Shayx Abulfazl b. Hasan Xatliyning murididur. Qo`p mashoyix suhbatig`a ham yetibdur. «Kashf ul-mahjub» kitobining sohibidurki, bu fanda mashhur va mo``tabar kitobdur. Ul debdurki, Shayx ul-mashoyix Abulqosim Gurgoniy q. s.din so`rdumki, darveshga noguzir nima nedurki, faqir otin anga itloq qilsa, bo`lg`ay? Dedi: Uch nima: biri ulki, tuz yurun tika olg`ay; yana ulki, chin so`z ayta va eshita olg`ay; yana ulki, oyog`in tuz yerga ura olg`ay. Jam`e darveshlar hozir erdilar. Dedukki, keling, har qaysimiz bu so`z ma`nisida taammul qilib, bir so`z deyli! Har biri bir so`z dedilar. Navbat manga yetganda dedimki, yurunni tuz tikmak ul bo`lg`ay: Faqr yuzidin tikkay, yo`qki ziynat yuzidin. Agar ruq`ani xirqag`a faqr bila tiksang, egri tiksang dog`i tuzdur va chin so`z ul bo`lg`ayki, kishi oni hol yuzidin aytg`ay va eshitgay. Yo`qki, minnat yuzidin va haq vajd bila onda tasarruf qilg`ay. Yo`qki, hazl bila va zindagonlig` yuzidin ani anglag`ay, yo`qki, aql bila. Va oyog`in tuz yerga urmoq ul bo`lg`ayki, vajd bila yerga urulg`ay, yo`qki lahv bila. Va bu so`zni biaynihi Shayx hazratida naql qildilar, dediki, (Ali rost so`zladi. Alloh unga yordam bersin!]1.
386. Xoja Ahmad Hammod Saraxsiy r. t.
«Kashf ul-mahjub» sohibi debdurki, ul muboriz uli-bod erdi va muddate maning rafiqim erdi va oning holotidin ko`p ajoyiblar bilurmen. Bir kun ondin so`rdumki, saning bu ishga kirgoning ibtidosi ne erdi? Va dediki, men bir qatla Saraxsdin chiqib, biyobong`a bordim va tevalarim bor erdi. Alarning muhofazatin qilur erdim va och bo`lmog`ni sevar erdim. Va har ne ilkimga tushsa, yana birovga berur erdim va ko`nglumga Tengri taoloning bu qavli toza bo`lur erdiki, [ular hijrat qilib kelganlarni suyurlar]1. Va bu toifag`a e`tiqodim bor erdi. Bir kun biyobonda bir arslon paydo bo`ldi. Bir tevani bosdi va saqat qildi va biyikka chiqib, bir go`kradi. Ul tegradagi sibo` va bo`ri va tulku va shaqol yo`sunlug` jonvorlar jam` bo`ldilar va arslon tevani alar ilayiga qo`yub, o`zi biyik boyirg`a chiqib o`lturdi, to alar barcha to`ydilar. Arslon biyikdin indiki, o`zi ham andin tu`ma qilg`ay. Ko`rdi, bir oqsoq tulku keladur, yana yondi va o`lturdi. Ul ham o`z voyasin hosil qilg`ondin so`ngra indi va andin tu`ma qildi va men nazzora qilur erdim. Chun yemakdin forig` bo`ldi. Maning sori boqib, fasih til bila dediki, yo Ahmad, luqma iysori itlar ishidur. Eranlar iysori jondur. Chun men bu burhonni andin ko`rdum. Holim mutag`ayyir bo`ldi va olamning barcha ishidin ilik tortib, bu ishga mashg`ul bo`ldum va ishimning ibtidosi bu erdi.
387. Adib Kumandiy r. t.
Ul «Qashf ul-mahjub» sohibining Muosirlaridandir. Debdurlarki, yigirma yil ko`prak avqot ayog` ustiga turub yerdi, magar tashahhud vaqtiki, o`lturur erdi. Andin so`rdilarki, ne uchun o`lturmassen? Dediki, manga hanuz ul daraja yo`qdurki, Haq s. t.ning mushohadasida o`lturg`aymen.
388. Abulhasan Musanno r. t.
Oti Ali b. Musannodur. Shayx Abusaid Abulxayr q. s. debdurki, yigitligim chog`ida Astrobodda Abulhasan Musanno qoshig`a bordim. Va ul shukuhliq pir erdi. Va Shibliy bila suhbat tutub erdi va oralarida niqorlar o`tub erdi. Darvishe manga ayttiki, aytqilki, bizga Shibliydin hadise aytsun! Men iltimos qildimki, ayyuhash-shayx, bizga Shibliydin hadise ayt! Dediki, ne uchun burun Rasul s.a.v. din so`z tilamading? Dedim: ikkalasidin ayt! Dedi: Rasul s.a.v. debdurki, agar mening otimga «Al-Kahf»din o`zga sura inmasa erdi, ham kofiy erdi. Ham shayx Abusaid q. s. debdurki, Shayx Abulhasan Musanno dedikim, Bag`dod jome`ida Shibliyning majlisi qirog`ida turub erdim. Birav bu toifa kisvatida Shibliydin savol qildikim, [ey shayx, vasl nima?]1. Shibliy anga boqib dedikim, [Ey vasl haqida so`rovchi, ikki tarafdan kechsang visolga yetasan]2. Soyil dedikim, [ikki taraf ni-ma?]3. Shibliy dedikim, [sizlarni ro`parangizdagi Allohdan to`sib turgan cho`qqi]4. Soyil dedikim, [u cho`qqi nima?]5. Shibliy dedikim, [dunyo va oxirat! Chunonchi rabbimiz aytadi: orangizda dunyo istaganlar ham, oxirat istaganlar ham bor edi]6. [Xo`sh, Xudoni istovchi qaerda?]7. Andin so`ngra Shibliy aytdikim, [agar Alloh desang, U Allohdir. Agar jim tursang ham u Allohdir; yo Alloh, yo Alloh U! Va hech kim bilmaydiki, U nima? U pokdir, U pokdir, U yakka yagonadir, uning tengi yo`q]8. Andin so`ngra g`ashe qildi va bexush yiqildi, ani ko`tarib uyiga elttilar.
389. Shayx Ahmad Najjor Astrobodiy q. s.
Shayx ul-islom dediki, ul Xurosonning mashoyixidindur. Shibliy va Murt`ish bila suhbat tutubdur. Bir qatla Shibliy aning shoribaynin olib erdi. Ul debdurki, andin so`ngra hargiz yana olmoqqa ehtiyoj bo`lmadi.
390. Shayx Abu Zur`a Roziy q. s.
Oti Ahmad b. Muhammaddur. Shayx ul-islom debdurki, men uch kishi ko`rubmenki, ani ko`rubdurlar. Shibliyning shogirdi ermish. Munbasit kishi ermish. Anga ta`n qilibdurlarki, doyim tiybat qilursen. Ul debdurki, manga mundin o`zgaki bir so`z degaymenki, darveshlar kulgaylar, hech sarmoya yo`qdur. Shayx ul-islom debdurki, ani dunyodin o`tgandin so`ngra voqe`ada ko`rubdurlar, holin so`ribdurlar. Debdurki, meni ilayiga tiladi va dediki, sensenki zirih kiyding mening dinimg`a, mening xalqimg`a? Dedim, bale1 Dedi: Ne uchun xalqimni manga qo`ymading va ko`nglung yuzin manga kelturmading?
391. Shayx Abu Zur`a Ardabiliy q. s.
Oti Abdulvahhob b. Muhammad Ayyub Ardabiliydur. Olim va zohid ermish. Ko`p safar qilibdur. Shayx Abu Abdulloh Xafif bila hamroh bo`lubdur. Derlarki, Shayx Abu Abdulloh Xafif Hijoz azimati qildi va Abu Zur`ani ko`rgali bordi. Ul islang`on yaxna et kelturdi. Abu Abdulloh andin yemadi va safarga azimat qildi. Biyobonda yo`l ozitib, necha kun yegulik topmadilar. Halok bo`lur chog`da bir it ko`zlariga yo`luqdi, zaruratdin ani o`lturub ulashtilar. Shayxqa aning boshi tegdi. Shayx tanaffurdin ta`ammulda erdiki, oyo yesa bo`lg`aymu yo yo`q? Imom Molik mazhabi bila yemakka xotir qaror berdi, ammo boshi sa`b erdi. Ul itning boshi tilga kelib dediki, bu ul kishining sazosiki, Abu Zur`a uyida islang`an etni yemagay. Shayx safardin qaytti va Shayx Abu Zur`a uyiga borib, istihlol qildi va bihillik tiladi va andin so`ngra safarg`a chiqdi. Debdurlarki, Abu Zur`a umrining oxirida so`fiya bila muxolafat ustida bo`ldi, shoyadki, ba`zi bila erdi ekin. To`rt yuz o`n beshda dunyodin o`tti.
392. Abu Abdulloh mushtahyr Bobuniy q. s.
Qabri Sherozning mashhur mazorotidindir. Ul ermishki, debdurki, [kurd bo`lib uxladimu arab bo`lib uyg`ondim]1. Va bu qissa mundoq ermishki, ul kurdlardin ermish. Bir kun Sherozg`a kelibdur va madorisdin ba`zig`a kiribdur va ko`rubdurki, ilm talabasi ulum darsi va mubohasasig`a mashg`uldurlar. Alardin savol qilibdur. Barcha kulushubdurlar. Ul debdurki, tilarmen, sizning bu aytishadurg`on so`zlaringizdin o`rganganmen. Ular hazl va istehzo yuzidin debdurlarki, agar tilasangki, donishmand bo`lg`aysen, bu kecha uyungning saqfidin bir ip bila oyog`ingdin bog`lab, tong otquncha degilki, «ko`zburah usfurah» [kashnich chumchuq]2ki, ilm abvobi senga ochilur. Ul bormish, alar degandek qilmish. Chun niyati va husn talabi sidq bila ermish. Tong otg`och, Haq s. t.aning ko`ngliga laduniy ilm eshikin ochmish. Andoqki, har g`omiz mas`alada ul fan ahli bila taloshib, alarg`a g`olib kelur ermish va bu bo`la olmas, juz valoyat osori.
393. Shayx Abu Abdulloh Boku.
Oti Ali b. Muhammad. b. Abdulloh. Ibn Bokug`a mashhurdur. Shayx Abu Abdulloh Xafifni ko`rubdur. Va Sherozdin Nishoburg`a safar qilibdur. Shayx Abulqosim Qushayriy va Shayx Abusaid Abulxayr q. s. bila suhbat tutubdur. Va Shayx Abulabbos Nihovandiy bila muddate musohib bo`lubdur. Va oralarida tariqat bobida ko`p so`zlar o`tubdur. Va Shayx Abulabbos aning fazlu sabqig`a e`tirof qilgan ekandur. Aydin so`ngra Sherozg`a murojaat qildi va bir tog` mag`orasida munzaviy bo`ldi va barcha so`fiya va ulamo va fuqaro aning suhbatig`a mulozamat va mudovamat qilurlar erdi. Ul so`zki, Shayx Abusaid Abulxayr bila voqe` bo`lubdurki, necha g`arib, karomotlar Shayxdin ko`rgandin so`ngra Shayxqa debdurki, tilarmenki buki, haftada bir qatlakim, kelursen meni ko`rgali, emdi kelmagaysen. Va Shayx debdurki, ko`p eranlar va mashoyixiing ko`zi sanga tushubdur, ul mashoyixiing nazari tushgan yerni ko`rgali kelurbiz. Va bu so`zdin majlis huzzorining yig`lab, oradin mojaro daf` bo`lg`onining sharhi «Nafahot ul-uns»da bor. Tilagan kishikim bilgay, anda tilasun. O`l to`rt yuz qirq ikkida dunyodin o`tubdur.
394.Shayx Mo`min Sheroziy q. t. s.
Shayx ul-islom debdurki, Ismoil Dabbos dedikim haj niyati qilib borurda Sherozg`a yetishdim. Bir masjidqa kirdim. Shayx Mo`minni ko`rdumki, o`lturub, xirqasin yamaydur erdi. Salom qildim va o`lturdim. Mendin so`rdikim, ne niyating bor? Dedim: Haj niyatim bor. Dedi: Onang bor? Dedim: bor! Dedi: Yonib onang mulozamatig`a bor! Bu so`z menga xush kelmas erdi: Dedi: Ne to`lg`anasen? Men ellik haj qilibmen, bosh yalang, oyoq yalang va zodu hamrohsiz. Barchasin senga berdim. Sen onang ko`ngli shodlig`in menga ber!
395. Shayx Abu Ishoq Shomiy r. t.
Asru buzurg erdi. Qabri Shom bilodidin Akkadadur. Shayx Alaviy Dinavariyning ashobidindur. Va ul Shayx Hubayrai Basriy ashobidin va ul Shayx Huzayfai Mar`ashiy ashobidin va ul Sulton Ibrohim Adham q. s. ashobidin. Va bu Shayx Abu Ishoq Shomiy Chisht qasabasig`a yetibdur. Va Xoja Abu Ahmad Abdol suhbatig`aki, Chisht mashoyixining muqaddamidur, yetibdur va andin tarbiyat topibdur.
396. Shayx Abu Ahmad Abdol Chishtiy r. t.
Sulton Farasnofaning o`g`lidur. Hasaniy shurafodin erdi va ul viloyat hokimi erdi va oning bir singli yo egachisi bor erdi. Bag`oyat soliha. Shayx Abu Ishoq aning uyiga kelur erdi va aning taomidin yer erdi. Bir kun anga dediki, saning qardoshingg`a bir farzand bo`lg`usidurkim, azim sha`ni bo`lg`ay. Qardoshingning harami holidin voqif bo`l va muhofazat qilki, haml ayyomida luqmaiki, onda hurmat yo shubhae bo`lg`ay, yemagay! Ul soliha Shayx Abu Ishoq ishorati bila o`z iliki bila charx igirib, ipin sotib, qardoshining haramining ma`kulin muhayyo qilur erdi. To ikki yuz yetmish tarixida Mu`tasim billoh xilofati zamonida Xoja Abu Ahmad mutavallid bo`ldi va hamul soliha o`z uyida halol vajh bila onga parvarish berur erdi va shayx Abu Ishoq Shomiy gohi aning uyiga kelur erdi va der erdiki, bu tifldin bir buzurg xonvoda zohir bo`lurning isi keladurki, ondin ahvol va osori g`ariba va ajiba mushohada bo`lg`ay. Yigirma yashar sinnida bir kun otasi bila ovg`a borib erdi. Otasi va atboidin ayru tushti va ul ko`histonda bir tosh ustida ko`rdikim, qirq kishi turibdurlar va oning shayxi Shayx Abu Ishoq Shomiy alarning orasida va ul jamoat Rijolulloh erdilar. Bularni ko`rg`ach, onga hol mutag`ayyir bo`ldi va otidin tushub aslahayu, malbusotin tashlab, bir pashmina kiyib, alarg`a qo`shuldi. Otasi bilgandin so`ngra har necha oni ul eldin ayirurg`a sa`y qildi, foyda bermadi va alardin ayrilmadi. Derlarki, otasining bir xumxonasi bor erdi. Bir kun xilvat topib, ul xumxonani ichkaridin bog`lab, kuplarni ushata boshladi. Otasig`a xabar qildilar, ersa tom ustiga kelib, g`oyat,g`azabidin bir tosh olib, uy darichasidin anga otti. Ravzana andoq tor bo`ldiki, toshni qisti va anga borg`ali qo`ymadi, to tosh yer bila ko`k orasida turdi. Chun otasi bu holni ko`rdi. Aning ilgida tavba qildi va ondin bu nav` karomot behaddu add ko`rubdurlar. Tafsili uzundur va ul uch yuz ellik beshda dunyodin o`tdi.
397. Xoja Muhammad b. Abu Ahmad Abdol Chishtiy q. s.
Otasidin so`ngra aning qoyim-maqomi erdi. Va yigirma to`rt yoshida diniy va yaqiniy ulumu maorif kasb qilib erdi. Zohid va mutavarri` erdi va dunyo ahlidin mujtanib va mutanaffir erdi. Doyim der ermishki, chun avvalu oxirimiz dunyo tarhidur, o`zni aning g`ururu firibidin asramoq kerak.
398.Ustod Mardon.
Xavof viloyatida Sinjon qasabasidin. Xojaning muridlaridindur. Yillar aning istinjo kesakin va vuzu` suyin muhayyo qilur erdi. Anga vatan murojaatig`a amr qilg`onda, ul yig`labdurki, manga sizing muforaqatingiz toqati qachon bor? Xoja debdurki, har qachonki sanga bizing dindorimiz orzusi bo`lsa, jismoniy hijoblar va makoniy masofatlar murtafe` bo`lg`ay va bizni ham andin ko`rgaysen. Va ham andoq-o`q bo`lubdur. Ustod der ermishki, men Sinjondin Chishtni ko`rarmen. Va Xoja to`rt yuz yigirma birda
dunyodin o`tdi.
399. Xoja Yusuf b. Muhammad Sam`on r. t.
Ul Xoja Muhammad Abu Ahmadning xoharzodasidur. Va andin tarbiyat topibdur. Va Xoja Muhammad oltmish beshgacha kadxudo bo`lmag`ondur. Va bir singli bor erdikim, Xojaning xidmatin qilur erdi. Va xojaning kiymak-emaki aning dastrastidin erdi. Va aning yoshi qirqqa yetib erdi va og`asi xidmati va Tengri ibodati ishtig`oli sababidin tazavvujg`a mayl qilmaydur erdi. Bir kecha Xoja Muhammad buzurgvor otasi Xoja Abu Ahmadni tushta ko`rdikim, otasi anga dediki, [Shumo falon]1 viloyatida bir kishidur, oti Muhammad b. Sam`on, olim va solih kishidur, singlingni anga nikoh qil! Xoja ani tiladi, g`oyibdan ishorat bo`lg`on bila ul solihani Muhammad Sam`ong`a aqd qildi va ul Chishtda-o`q mutavattin bo`ldi va Xoja Yusuf alardin mutavallid bo`ldi. Xoja Muhammadning o`g`li yo`q erdi, Xoja Yusufni farzandliqqa asrar erdi va tarbiyat qilur erdi. Va ulum tahsili va Tengri yo`li sulukiga dalolat, qilur erdi. Va Xoja Muhammadning vafotidin so`ngra Xoja Yusuf aning qoyim-maqomi bo`ldi va anga ellik yoshdin so`ngra inzivo va inqito` mayli bo`ldi. Xoja Hojiyi Makkiy mazori yonidakim, Shayx Abu Ishoq Shomiy ani ko`p ziyorat qilur ermish yerda chillaxona o`z muborak iligi bila qazib, o`n ikki yil anda basar eltibdur. Va oncha sukru dahshat va volahu hayrat anga g`olib ermishki, mumtad zamonlar o`zidin g`oyib bo`lub, yana hozir bo`lur ermish. Ul vaqtdakim, Shayx ul-islom Abu Ismoyil Abdulloh Ansoriy q. s. Chisht mazorotida ekandur, aning bila muloqot qilg`ondur. Andin yong`onda, Hirotda majolisu mahofilda ani sog`inib, istihson qilur ermish. Va ul sakson to`rt yashabdur. Va to`rt yuz ellik to`qqizda dunyodin o`tubdur. Va o`tar vaqtda ulug` o`g`li Shayx Qutbuddin Mavdudni o`ziga qoyim-maqom qilibdur.
400. Xoja Mavdud Chishtiy r. t.
Ul yetti yoshida tamom Qur`onni vozeh bila hifz qilib erdi va ulum kasbig`a mashg`ul. Chun yoshi yigirma oltiga yetti, buzurgvor volidi olamdin o`tti va ani o`z o`rnig`a o`lturtti va ulhamida hisolg`a va pisandida af`olg`a ma`ruf erdi va ul viloyat ahli anga e`tiqod va irodat va muhabbat maqomida erdi va hazrat Shayx ul-islom Shayx Ahmad Jomning suhbati sharafig`a va tarbiyati davlatig`a tavfiq topib erdi va oning sharhi «Nafahot ul-uns»da mabsut voqe`dur. Va Shayx ul-islom mazkur ishorati bila Balx va Buxoro sori tahsil takmili uchun bordi va to`rt yilg`acha ul viloyatda qolib, zohir ulumig`a takmil berib keldi va ul viloyatda ondin g`ariba xavoriq va ajiba osor ko`p zohir bo`lubdurki, sharhining tadvili bor. Chun Chishtg`a keldi, muridlar tarbiyatig`a mashg`ul bo`ldi va atrofdin toliblar oning xizmatig`a yuzlanib, tarbiyat toparlar erdi. Shoh Sanjonki, laqabi va oti Rukniddin Mas`uddur, Xoja suhbatig`a yetgan erkondur va necha vaqt oning xizmatida Chishtda bo`lg`on erkandur. Oni Xoja Sanjon der ermishlar. Xoja Mavdud onga shoh laqab beribdur va ul laqab bila hamisha nozishu mufoxirat qilur yermish. Xoja Mavdud besh yuz yigirma yettida, shoh Sanjon besh yuz to`qson yettida dunyodin o`tdilar.
Ul debdurki, Shayx Abulhasan Mu`ammar ayturki, Husriy bila o`lturub erdim. Birav andin vasiyat istid`osi qildi.» Ul dedikim, [himmatingni baland tut!]1. Jahm Raqqiy hozir erdi, dedikim, ey Shayx, oni yiroq solding! Husrin dedikim, nechukki, manga to`ldurdilar, anga tuttum.
302. Jahm Raqqiy r. t.
[U keyingi mashoyix va javonmardlardan bo`lib, sodiq faqirlardan edi. Samo`ga oshufta va ko`ngil bergan edi. Ikki sajda orasida vafot etdi]1. Shayx ul-islom dedikim, Jahm Raqqiy hammomda erdi, chiqti va elga ayttikim, chiqing! Chun bori el chiqtilar, hammom yiqildi. Va ham ul erdikim, birav aning ilayida takalluf bila raqs qiladur erdi. Ul qo`pti va boshin aning choti orasiga solib ko`tardi va tomdin tomg`a urar erdi, to ul kishining hushi ketti.
303. Abulhusayn Urmaviy r. t.
Buzurg erdi. Bu toifadin Husriy ayyomida va Abu Ali Rudboriy va Abu Abdulloh Xafif va barcha vaqt mashoyixi bor erdilar. Urmiyda erdi va qabri andadur. Andin so`rdilar: vafo nedur? Dedikim, Ulki, harne ondin qaytting, yana aning boshig`a bormag`aysen. Dedilar, bu omningdur, xosning nedur? Dedi: ulki bilgaysenki, neuchun qilibsen.
304. Abu Abdulloh Xafif Sheroziy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Xafif b. Isfikshor Zabbiy. Sherozda bo`lur erdi. Otasi Nishoburdindur. Uz zamonida shayx ul-mashoyix erdi va oni Shayx ul-islom derlar erdi. Shayx Abu Tolib Xazraj Bag`dodiyning shogirdidur. Ruvaymni ko`rub erdi va Kattoniy va Yusuf b. Husayn Roziy va Abulhusayn Molikiy va Muzayyin va Abluhusayn Darroj va Tohir Maqdisiy va Abu Amr Dimishqiy va bulardin o`zga mashoyix bila ham suhbat tutub erdi. Mashoyix diydoridin marzuq erdi. Zohir ilmida va haqoyiq ilmida olim erdi. Shayx ul-islom debdurki, ilmda hech kishining oncha tasnifi yo`qdurki aning. Imom Shofi`i mazhabida erdi. Uch yuz o`ttuz birda dunyodin o`tubdur. Shayx ul-islom. aning ikki so`zin bag`oyat ta`rif qilibdur. Biri buki, andin so`rdilarki, tasavvuf nedur? Dediki: [g`aflat paytida haqni topishdir]1. Yana bukim, so`rdilarki, Abdurrahim Istaxriy ne uchun sakbonlar bila dashtqa borur va qapton kiyar? Dedikim, [unga og`irlik qilayotgan narsani yengillatish uchun]2. Dedi: borurki, aning yukidinki andadur, yengilgay va dami urg`ay. Shayx ul-islom dedikim, vujudda lazzat yo`qdurki barcha sadamat va ushalmaqdurki, havas tuganur. [Boshqa birovningg she`rini bizga o`qib berdi: Laylining yodini unitishni xohlayman, lekin qaerga boqsam, ko`z oldimda turadi]3.
305. Abulxayr Molikiy r. t.
Oti Bundor b. Ya`qub Molikiydur. Mashoyix akobiridin erdi. Va anvo`i ilm jam` qilib erdi. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, yigitlikda ro`za tutar erdim va visol qilur erdim. Va kecha masjidi jome`da bo`lur erdim va mening uchun bir qandil qo`yarlar erdi. Bir kecha yel va yomg`ir jihatidin charog` o`chub erdi. Birav eshik qoqti, boribki eshikni ochtim, Abulxayr Molikiy erdi. Kirdi va o`lturdi. Va aning haybatidin to`ldum. Rido ochti, anda taom erdi. Dedi: yegilki, men uyumda erdim, muni kelturdilar, yeyu olmadimki, xotirim sening sari erdi. Aning haybatidin deyolmadimki, visoldadurmen. Aning bila ul taomdin yeduk. Chun forig` bo`lduq, dedimki, ayyuhash shayx, bir savolim bor. Dedi: so`r! Dedim: [Qachon bandaning hayoti Allohu taolo bilan yorug` bo`ldi? Dedi: O`rtadan muxolifatchilik ko`tarilganda]1. Men bu so`zdin mutaajjib bo`ldum, tonglasi mashoyixg`a arz qildim. Alar ham mutaajjib bo`lib dedilarki, tilarbizki, o`zidin eshitgaybiz. Chun andin so`rdilar, dedikim, [kechasi sodir bo`lgan narsa kunduz zikr etilmaydi]2 va iqror qilmadi.
306. Abubakr Sha`roniy r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, [zohiran Abubakr Sha`roniydan o`zga dunyodan ko`ngil uzgan eng sodiq zohidni ko`rmadim]1. Bir kun anga bordim, Istaxrda erdi, kecha qoshig`a kirdim. Dedi, yo Abo Abdulloh, bu kun sening barakatingdin yog`lig` taom yegumizdur. Qo`pti va safol qozonni osti va bir pora qoq eti bor erdi, qozong`a soldi va tuz solib, qozonni qaynatdi: Va biravga dedikim, bir pora o`tmak kelturdi. Va ani tarid qildi, sho`rbadin anga soldi va etni aning yuziga qo`ydi. Va manga dedikim, yegil! Men ul tariddin yer erdim. Dedi: ettin yegil! Men dedim: meni ma`zur tut et yemakdin! Dedi: shoyad sanga falon va falon taom kerak bo`lg`ay, ul tongla bo`lg`usidur. Shahrg`a kirali va sening uchun olali. Tonglasi shahrg`a kirdim va fuqaro jam` bo`ldilar va taome hozir qildilar. Ul taomdin bir pora olib, aning uchun elttim. Dedi: aytkim, ne qilding? Dedim: hanuz nima yemaymen, sendin iltimosim budurkim, mening bila taom yegaysen. Ikav taom yeduk va men Sheroz sari Tebradim.
307. Abu Muhammad Atoyidiy r. t.
Ul shayx Abu Abdulloh Xafifning ustodlaridindur. Ul debdurki, kosibeki kasb haqiqatin rioyat qilg`ay, hargiz Abu Muhammad Atoyidiydek ko`rmadim. Har kun yarim donak kasb qilur erdi va aning quti andin erdi. Ikki habbag`a nuxola sotqun olur erdi va andin ikki non pishirur erdi. Biri bila iftor qilib, birin sadaqa berur erdi. Qirq yil uyida chirog` yoqmadi. Jihatin so`rdilar. Dedikim, aning hisobidin qo`rqarmenki, anga necha nima kerak, to muyassar bo`lg`ay va barchasining hisobi bor.
308. Ja`far Hazzo r. t.
Kuniyati Abu Muhammaddur. [Junayd va uning tabaqasidagilar bilan suhbat qurgan, Shibliy uning manoqibini zikr qilgan va fazilati haqida gapirgan edi)1. Uch yuz qirq birda dunyodin o`tubdur. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, bir kun Mu`ammil Jassos manga dedikim, Ja`far Hazzoni ko`rkim, ne holi bor? Borib ko`rdum. Mutakallif saroy ichinda va nozanin bisot yuzida va nafis kiyguluklar orosinda. Meni so`rdi va men ani so`rdum. Dedi: o`ltur, bila taom yeyali! Bas laziz taom pishurtti va bila yeduk. Chiqib, Mu`ammil qoshig`a keldim va har ne ko`rub erdim, dedim. Mu`ammil duo qilib dedikim, yorab, bizga salomat va ofiyatni arzone tut.
Necha vaqt o`tgandin, so`ngra yana Mu`ammil dedikim, borib Ja`far Hazzo holin ko`r! Borib, bir vayronada toptim. Bir buzuq uyda yig`lamoqda. Uch kun erdikim, taom totmaydur erdi. Ondog`i el iltimos qildilarki, anga nimagina yedur! Ko`p jahd qildimkim, ozg`ina suyuq yedurdum. Yana Mu`ammilg`a kelib, ko`rgonni dedim. Mu`ammil dedikim, agar avval tana`umiy qilmasa erdi, oxir bu holg`a mubtalo bo`lmag`ay erdi.
309. Hishom b. Abdon r. t.
Kuniyati Abu Muhammaddur. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, chun ul namozg`a turar erdi. Anga vajd va hol paydo bo`lur erdi. Mehrobda keyin va ilgari yurub, Qur`on o`qur erdi va goh bo`lur erdikim, aning namozig`a nasoro yig`ilib, nazzora qilurlar erdi. Aning bir qo`yi bor erdiki, g`izosi aning suti erdi. Ul qo`yni ko`tarib, yozig`a eltib o`tlatur erdi.
Bir kun uyqulab, uyg`ong`ach ko`rdikim, qo`yi birov ziroatig`a kiribdur. Ani ul ziroat iyasiga berdi va andin behilliq tiladi. Hishomg`a vahshate va haybate yetishtikim, bir yil namozdin qoldi va el ani takfir qilurlar erdi. Bu qissa masjidi jome` mashoyixig`a yetdi. Barcha aning qoshig`a bordilar va Ibn Sa`don Muhaddis ham bila erdilar. Ondin so`rdikim, meni tonirmusen? Dedi: Ibn Sa`donsen. Dedi: Nevchun namoz qilmassen? Dedi: Menga bir necha oriz yuzlanur va namozg`a mone` bo`lur. Dedikim, ne nav`? Ul javob bermadi. Shayx Abu Abdulloh Xafifdin so`rdilarki, jihat ne erdiki Hishom namoz qilmas erdi? Dediki, g`ayb mutolaasi qilur erdi. G`ayb umuri anga g`olib bo`ldi. Hayrat maqomig`a tushti va zohir a`molidyn otil bo`ldi. Bir kun mashoyix Hishomg`a dedilarki, eshitibbizki, sen mushohadag`a qoyilsen. Har kim, munga qoyil bo`lsa, tavba qilmoq kerak yo ani adab qilmoq kerak. Hishom dedi: Menga tavba talqin qiling! Qildilar. Yana kun mashoyix qoshig`a kelib dedikim, tonug` bo`lingkim, men tuno-kun qilgan tavbadin tavba qildim. Mashoyix qo`pub, oni sudrab, Masjidi jomidin chiqardilar.
310. Abu Muhriz Sheroziy r. t.
Sheroz navohisidindur. Zunnun Misriy ashobidin. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Abu Muhriz dedikim, Nisodin Sheroz azimatig`a chiqtim va sultonning qoyidi va atbo`i bila yo`ldosh bo`ldum. Alarning af`ol va atvori manga bag`oyat makruh keldi. Ko`ngluda inkor qilib tiladimkim, alardin ayrilg`aymen. Nogoh bir un chiqtikim, qoyidning kamari g`oyib bo`lubdur. Va ul ont ichibdurki, qofila xalqin borisin axtarg`ay. Va birin-birin bari elni taftish qildilar, men qoldim. Va pas xalq dedilar, bu shayx qolibdur va andoq kishini bu nav` ishga nechuk muttaham qilsa bo`lg`ay? Qoyid dediki, men ont ichibmen, foyda qilmas, axtarmoq kerak. Meni ham axtardilar. Ul kamar belimda bog`lig` chiqti. Men dedimki, billohki manga bu ishdin xabar yo`qtur. Qoyid dedi, bu yolg`on ont o`gurlig`idin azimroqdir. Meni buyurdikim, yo`l boshida qofila guzargohida asrag`aylar, to har kishi o`tsa, tavbix va sarzanish qilg`ay. Va andoq qildilar va mening hamrohlig`imdin ayrildilar. Va Shayx Abu Muzohim Sheroziy va Shayx Abu Hafs bila xalo aritqonkim o`tti, Shayx Abu Abdulloh Xafif Shayx Abu Muhrizg`a nisbat beribdur.
311. Abdurrahim Istaxriy q. t.
Kuniyati Abu Amrdur. Va Ruvaym bila suhbat tutubdur va Sahlni ko`rubdur va tariqi satru ixfo va shatorat erdi. Shotirona libos kiyar erdi va itlar asrar erdi va ovg`a borur erdi. Kabutarlari ham bo`lur erdi. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurkim, Ruvaym dedikim, bu toifadin ko`p bila Lug`om tog`ida bo`lubmen. Andin sobirroq ko`rmaymen. Ov uchun dashtga yo tog`ga borsa erdi, el ko`zidinkim, yiroq bo`ldi, itlarin qo`yar erdi va tengri zikrig`a mashg`ul bo`lur erdi. Uyida bir o`y terisi ermishki, ostig`a solur ermishkim, o`yning shoxlarini ham ul teri bila qo`yg`on ermishlar. Qish oni uyga sudrab solur ermish va yoz tashqari sudrab ermish. Ja`far Hazzo aning qoshig`a bordi. Ahvolin xarob ko`rdi bir buzuq uy go`shasida va anga azim baloyi mutavajjih. Tarahhum qildi va mutag`ayyir bo`ldi. Ul dedikim, menga ne bo`ldi? Ja`far dediki, seni bu dam o`lgudek ko`radurmen za`fdin. Ul qo`pti va bir azim tosh erdi, ko`tordi. Ko`torib tomg`a chiqardi va dedi: Ey qaviy, kelib, bu toshni ko`tarib, quyi tushur! Ja`far ojiz bo`lub, hayrat qildi. Ul dedikim, bu kun o`n yetti kundurkim, hech nima yemaydurmen. Ja`farning hayrati ko`proq bo`ldi. Anga otasidan yigirma ming diram meros qoldi. Ammo el zimmasida erdi va o`n mingni elga kechti va o`n mingni oldi. Kecha tong otquncha, ul vajh oni gohi savdo xayolig`a gohi ziroat xayolig`a parishon qilib erdikim, sahar qo`pub, ul vajhlarni ovuch-ovuch qo`shnilar uyiga sochti. Kunduz ul elga xayol bo`ldikim, go`yo yormoq yog`ibdur. Ul tubrani silkidi, yarim diram qolib erdi. Tushti, ashobig`a dedikim, ishorat sizgakim, nonu baqlo bo`ldi. El dedilar bu devonani ko`rung! O`n ming diramni sochib, yarim diram uchun shodliq qilur. Vaqte Abodong`a bordi va yigirma bir kun qoldi. Har ne oqshom anga iftor uchun keltururlar erdi, tongla mavjud erdi. Xalq oning sheftasi bo`ldilar. Sahl Abdulloh qasd qildi, dedi: Senga mehmonman. Ul dedi: Ne buyurursen? Dedi: so`kboch pishur. Sahl so`kboch pishurtti va qozon bila oning ollig`a qo`ydilar. Hamul dam soyil savol qildi. Buyurdikim, oni soyilg`a berdilar. Uch qatlag`acha so`kboch pishirurlar erdi va ul soyilg`a berur erdi. To`rtunchida Sahlning quli yoshurun chiqtikim, soyilg`a man` qilg`ay. Dedikim, qulingni soyil man`idin man` qil! Sahl man` qildi. To oy tugandi, ul nima yemay chiqti va birov quruq o`tmak suvg`a to`g`rab yeydur erdi. Oning shirkatida iftor qildi.
312. Mu`ammil Jassos r. t.
[U Sherozning ulug` shayxlaridan bo`lib, Hijoz va Iroqqa safar qilgan. Besavod bo`lsada, tavhid va oriflik borasida chiroyli so`zlar edi]1. Ul erdikim, javob berdi Sahl Sipahoniy Sherozg`a yuborgan masoyilg`a! Sahar namozin qilsa erdi, choshtqa degincha Qur`on darsig`a mashg`ul erdi. Chosht namozin qilg`andin so`ng masjiddin chiqar erdi, elning hojatin ravo qilmoqqa mashg`ul bo`lur erdikim, buzurglukidin xaloyiq anga yuz keltururlar erdi. Har necha elning g`avg`osi anga ko`p bo`lsa erdi, asliy vajhida botiniy jam`iyatig`a yo`l topmas erdi. Har qachon bir musulmon ishiga mashg`ul bo`lsa, ishsiz kishi salomig`a javobdin o`zga so`z demas erdi. Va der erdikim, men muzdurdurmen, salom javobi vojib bo`lmasa erdi, ani dog`i demas erdim. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, chun Mu`ammil Makkaga bordi, Shayx Abulhusayn Muzayyin xidmatig`a yetti va dedi: ayuhashshayx, bir savolim bor, javob ber va ajamiy kishidurmen, manga rifq ko`rguz! Ul dedikim, so`rg`il! Mu`ammil dedi: [fahmlar vajdlar martabasini idrok etadimi?]2. Abulhusayn anga boqib, so`rdikim, qaydinsen? Dedi: Sherozdin. Dedi: Nega mashhursen? Dedi: Mu`ammilg`a. Dedi: O`lturg`on yerdin qo`pki, sening yering emas. Va oni o`z yonida o`lturtti va doyim anga boqib der erdikim, [sen besavod ajamiy kishisan]3 va kular erdi. Va ondin so`ngra har kishi mas`alae so`rsa erdi, aning sari boqib aytur erdikim, Shayxdin so`rung va anga havola qilur erdi.
313. Ali b. Shulluya r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, ul tog`larda va vodiylarda bo`lur erdi. Ul mavzening eli anga murid va mashg`uf erdilar. Ul jumladin ikki kishiki, qavm ulug`lari erdilar, anga istid`o qildilarki, har qaysimizning biror qizimiz bor va har birining to`rtar ming qo`yi bor. Agar qizlarni nikoh qilsang, ul qo`ylarni fuqaroning sodiru voridig`a sarf qil! Ul qabul qilib, alarni nikoh qildi. Mu`ammil ani ko`rub, dedikim, emdi bizga tafsil qilmakim, sen ham bizingdek bo`ldung. Ul dedi: men bu ishni Xudoy uchun qilibmen. Mu`ammil dedikim, biz ham Xudoy uchul qilibbiz. Ul dedikim, men alarni uch taloq qildim, sen ham agar chin aytursen uch taloq qil!
Mu`ammil dedi: [Ey Mayshum, taloq qilishda sunnatni unutdingmi?]1.
314. Abubakr Iskof r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurkim, ul o`ttiz yil ro`za tutti. Naz` holatida suvni momiq bila tiladilarki, og`zig`a tomizg`aylar, oni tashladi va ro`zada dunyodin o`tdi.
315. Abu Zahhok r.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Abu Zahhok dedikim, bir qatla mening bila shayton orasida muhoraba bo`ldi, ani bir qotiq silliy urub mag`lub qildim. Va mundin muddate o`tti, bir kun bir yo`l borurda, bir uluq suvg`a yettim. O`tardin ojiz erdim. Ko`rdumki, bir za`if qari suvg`a kirdi, o`tgali. Men o`zumga dedim: bu qaridin xud za`ifroq emassen. Suvg`akim kirdim, cho`ma kirishtim. Va ul qari suv qirog`ig`a ayaq qo`yub chiqti va dedikim, manga silliy urarsen, tavba qilding, yo`qmu?
316. Abu Muhammad Xaffof r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Shayx Abulhusayi Muzayyin bizga bitib erdikim, sizga daryoda muride borki, agar najot topsa, bot sizga javohir kelturur. Bu so`zdin murodi Muhammad Xaffof ermish. Va aning mushohada bobida va shaytondin boze yeganda, ko`p so`zlari bor, tilay degan kishi «Nafahot ul-uns»da aning zikrida mutolaa qilsun!
317. Xasan b. Hammaviyah va sohibuhu Abu Ja`far Xarror Istaxriy q. s.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Abu Ja`far Xarror, Hasan Hammaviyaning sohibi, Istaxrdin bizing qoshimizg`a keldi. Ibn Zaydon dedikim, orzudur mangakim, bu kecha ani bizing qoshimizg`a hozir qilg`aysen. Ani munung majlisida hozir qildim. So`z asnosida Ibn Zaydon dedikim, tilarbizki, o`z hikoyotingdin bizga bir nima aytqaysen. Ul dediki, manga xud hikoyate yo`qdur, agar desang, ulcha mashoyixdin ko`-rubmen, andin aytay. Ibn Zandon dedi: biz ham ushmuni tilarbiz. Ja`far dedi: Bir kun men va jam`i Hasan Hammaviya qoshinda o`lturub erduk va ul bosh quyi solib erdi. Nogoh sayhae tortti va ul sayha bila hozirlar ko`zidin g`oyib bo`ldi. Bizlar bir-birimizga boqishtik va dedikki, bu so`zni hech kishiga aytsa bo`lmaskim, eshitgan antqusidurkim, yana nodirae orog`a soldilar. Ul uch kun g`oyib erdi. Har kishi so`rsa, der erdikki, mashg`uldur. Uch kundin so`ngra ko`rdukki, masjid eshikidin kirdi, mutag`ayyirul-lavn. Va g`oyat haybatidin mumkin yo`qki, kishi aniig bila so`zlashgay. Va men hamisha aning bila inbisot qilur erdim. Dedimki ayyuhash-shayx, miqdore toza panir bor, mayl bormu, keltursak? Va aning toza panirg`a mayli ko`p bo`lur erdi. Dedi: keltur! Kelturdum, bir luqma yedi va ishorat qildikim, yengiz! Shayx Abu Abdulloh Xafif dedikim: Ibn Zaydon manga dedikim, hech shak yo`qdurkim bu sodiq kishidur, ammo bu hikoyatni bovar qilaolmasmen, nav`e qilki, inong`aymen. Dedimki, shayx uchun yer solingki, yo`l ranjidin osoyish topsin. Yer soldilar. Shayx uyudi va men Ibn Zaydon bila o`lturduk. Anga ancha ayttimki, bovar qildi. Shayx Abu Abdullohdin ul hol kayfiyatin so`rdilar. Dedi: ul o`z makonidin yiroq bormaydur erdi, ammo anga libose yopib erdilarki, ko`zlardin g`oyib bo`lib erdi.
318. Abdulloh Qassor r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Abdulloh Qassor dedikim, bir qatla haj azimatig`a Sherozdin chiqdim. Mashoyix manga dedilarkim, chun Sahl Abdulloh Tustariyg`a yetsang, bizdin salom yetkur va degilki, biz sening fazlingga mu`tarifbiz va harne desang, inonurbiz. Sendin bizga mundoq yetibdurkim, arafa kuni o`z yeringdin chiqarsen va soyir hujjoj bila Arafot mavqe`ida hozir bo`lursen. Agar bu chindur, bizga xabar berki, bizing munga imonimiz bor. Abdulloh Qassor dediki, chun anga yettim, qoshig`a borib salom berib o`lturdum. Ul bir chodirshab o`ziga chirmab erdi va bir na`layn ilayiga qo`yub erdi va ko`zi ochuq qolib erdi, bir volihi hayrondek. Manga haybat mustavli bo`ldi va so`z ayta bilmadim. Chun dahshatim raf` bo`ldi, mashoyix risolatin yetkurdum. Sahl bir lahza boshin quyi soldi, dag`i bosh ko`tarib dediki, yo do`st, [bu qavm xohlaganini qiladigan, Allohga iymon keltirganlardanmi? «Ha»,– dedim. Aytdi: Shunday ekan, mening ishlarim haqida nega so`raydilar?!1.
319. Ibrohim Mutavakkil r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, bu toifadin biri, manga dedikim, sahrog`a chiqib erdim. Ko`rdumki, Ibrohim Mutavakkil, to`nlarin yubdur va kunaska yoyibdur. Anga dedimki, kel, borib bila nima yeyali! Ko`nglakini ham andoq uluq kiydi va mening bila yurudi. Chun bir necha qadam borduq, bir miqdor inabus-sa`lab yo`lda tushub erdi, ani oldi va yudi va yodi va o`lturdi. Va dedikim, sen borki, manga ushbu kofiydur. Necha mubolag`a qildim, kelmadi. Mashoyixdin biri Ibrohim Mutavakkilga dedikim, tilarbizki, bu oy bizing bila iftor qilg`aysen. Ul qabul qildi. Bir kecha anga dedikim, qo`p, sahur qilali! Dedikim, ul sufrani tushur! Ul dedikim, men muni qilmasmen, ne uchunki, bu harakatdur asbobda. Va men asbobda harakat qilmon. Bir kecha ani ko`rdilarki, sufra ollig`a qo`yub, nima yeydur. Dedilarki, dema-dingmuki asbobda harakat qilmasmen, bas bu nedur? Dediki, valloh, men asbobda harakat qilmadim, ammo qo`par chog`da boshim sufrag`a tegdi va ul ollimg`a tushdi, budurki yeydurmen.
320. Abutolib Xazraj b. Ali r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Abutolib Xazraj Junayd q. s.ning ashobidindur. Sherozg`a keldi. Va ichining tashvishi bor erdi. Mashoyix dedilarki, aning xidmatin kim ixtiyor qilur? Men ixtiyor qildim. Har kecha o`n olti, o`n yetti qatla qo`par edi. Bir kecha kechga degincha uyg`oq erdim. Ko`zum juzvi qizib erdikim chorlabdur, eshitmaymen, yana chorlag`onda tasht elttim. Dedi, ey farzand, o`zungdek bir maxluqning xidmatin yaxshi qilaolmasang, Xoliq xidmatin nechuk qilg`ungdur? Yana bir qatla dog`i chorlag`anda eshitmadim, yana bir qatlada [qaydasan, Allohning la`nati bo`lsin!]1 dedi. Oshuqub tasht elttim. Ali Daylam Shayx Abu Abdullohdin so`rdikim, aning [Allohning la`nati bo`lsin!]2 deganin nechuk eshitting? Dedimkim, [Allohning rahmati bo`lsin!]3 eshittim. Shayx ul-islom debdurki, faloh yo`qtur ul muridda kim, pir zullin ko`rmamish bo`lg`ay va qafosin yemamish bo`lg`ay va [Allohning la`nati bo`lsin!]4 eshitib, [Allohning rahmati bo`lsin!]5ga qabul qilmamish bo`lg`ay va dardu nokomlig` bila tirilmamish bo`lg`ay.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, avval majliski, Shayx Abutolib Sherozda tutti, bir qora palos kiyib erdi va bir aso iligida. Keldi va kursi ustida o`lturdi. Va men yonida erdim. Elga boqdi va dedikim, bilmayki, ne degaymen, yozug`lug`emen yozug`lug`lar orasida. Va yig`ladi va elni yig`latti va faryod majlisidin chiqdi. Va anga azim qabul paydo bo`ldi va andoqki, ayog`i tufrog`in bemorlar sihhati uchun elturlar erdi. Oz vaqtda amre voqe` bo`ldikim, kishi anga iltifot qilmadi va e`roz qildilar. Sherozdin Nnsog`a bordi. Anda ham iltifot qilmadilar va ijtinob qildilar. Va andin Sipohong`a bordi. Abu Ali Vorijiy aning burjin ado qildi va aning uchun ul degan yerda maskane yasadi. Ul uyii o`zi kiygan palosdek qaro qildi va anda bo`lur erdi, to dunyodin o`tti.
321. Abu Ali Vorijiy q. s.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Abu Ali Vorijiy Sherozg`a keldi, amal va hukumat uchun. Va fuqarog`a va sodiru voridg`a xon yoydi va moida tartib qildi. Har namozi shomdin so`ngra kelur erdi va bizing bila o`lturur erdi. Va bir-birimiz bila so`z aytur erduk. Bir kecha o`z irodat ayyomi so`zi orog`a keldi. Ko`nglakin yuqori ko`tardi, bo`ynida bir tavqdek nishone erdi. So`rdumki, bu nedur? Dedikim, Lug`om tog`ida erdim, irig palos kiyib erdim. Bo`ynumni sidi. Andinki yondim, yangi et butti, bu uldur. Dedimkim, bu amalga kirganing ne edi? Dedikim, qari va zaif onam bor erdi va manga ko`p burj voqe` bo`ldi va muhtoj bo`ldum, bu ishgaki ko`rarsiz.
322. Abulfazl Ja`far Ja`diy r. t.
Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, Ja`far Ja`diyg`a yetkurdilarki, Abu Amr Istaxrin debdurki, g`usl qilur erdim, izorim ochildi, ko`rdumki, ikki ilig kenimdin paydo bo`lub, izorimni belimga mahkam bog`ladi, Ja`far Ja`diy qo`pti va Istaxrg`a bordi va Abu Amr qoshig`a kirdi va aning ayog`in tutti. Va Abu Amrning ashobi sekridilar. Ul moni` bo`ldi va hech nima demangki, aning g`azabi lillohdur va o`n ikki yig`och yayog` kelibdur. Va Abu Amr i`tizor maqomig`a kelib dediki, andoq demaydurmen, balki mundoq depmen. Andin so`ng ashobig`a dedikim, anga xidmatkorliklar qildilar va uzrlar qildi.
323. Abulqosim Qasriy r. t.
Junaydning ashobi kiboridin erdi. Shayx Abu Abdulloh Xafif debdurki, bir kun menga dedikim, meni bir sahrog`a chiqar! Men ani bir sayrg`a chiqardim. Bir yerga yettukkim, jam`i shatranj o`ynaydur erdilar. Alarning bisoti qirog`ida o`lturdi va o`ynay kirishti. Men munfa`il bo`ldum va choram yo`q erdi. Qaytib kelurda yana bir jam`g`a yettukki, nard o`ynar erdilar. Mutag`ayyir bo`ldi va borib alarning bisotin buzdi. Va alar bichog`lar tortib, anga yuzlandilar. Ul dedikim, bichoqlaringizni beringkim barchasin yeyin. Men bu ikki holdin mutaassib bo`ldum va savol qildimki, ul ne erdi va bu ne? Dedikim, ul vaqtki laduniy ko`zi bila boqsoq andoqdur va chun g`ayri laduniy ko`zi bila boqsoq mundoq. Bu so`z ilgarirak o`tti. Ammo anda Shayx ul-islom Abubakr Qasriy deb erdi va Shayx Abu Abdulloh maqomotida Abulqosim Qasriydur. Bo`la-olurki, Qasriyg`a ikki kuniyat bo`lg`ay, yo biri sahv voqe` bo`lmish bo`lg`ay, vallohu a`lam.
324. Abdulaziz Bahroniy q. s.
Shayx Abu Abdulloh Xafif q. s. debdurkim, Abdulaziz Bahroniy qatig` sovuq qishda Sherozg`a keldi va eski to`ni bor erdi. Har futuhki, yetsa erdi, fuqarog`a sarf qilur erdi. Uch kun Sherozda erdi, aning bila bu bobda so`zlashdilar. Dedikim, mening nafsim sizing to`nlaringizdin qochar. Pas manga dedikim, yo Abu Abdulloh, meni bu shahrdin chiqarki, niyatim yo`qdurki, bu shahrda yangi to`n kiygaymen. Dedim: qayon borursen? Dedi: bahr nohiyatig`a. Anga mushoya`a qildim ul darvoza sariki, ul borur yo`lda erdi. Nogoh ko`rdukki, Abulxayr Molikiy kelur. Bizni chorlardi. Va o`zi bila yeguluki bor erdi. Dedi: kelingkim, taom yeyali! Aning bila taom yeduk va biror nima qoldi. Bahroniy qo`pti va sajjodasin egniga soldi. Abulxayr dedi: kosh bu taomdin birar nima o`zung bila eltsang! Ul dedikim, mening matbaxim ilgari boribdur. Abulxayr dedikim, pas bu qolg`on taomlarni netali? Bahroniy dedikim, itlar ollig`a solg`il va bordi.
325. Abulhasan Hakimiy q. s.
Ul debdurki, Junayd q. s.din eshittimki, dediki, bir kun Sariy Saqatiy majlisida erdim. Va qalin el bor erdi. Va men borining kichikroki erdim. Sariy so`rdikim, ne nimadurki, uyquni eltur? Har kishi bir nima dedi. Birav dedikim, ko`p ochlig`; birav dediki, suni oz ichmak. Chun navbat manga yetti, dedimki [har bir nafs qilmishidan Allohning ogohligi va bundan qalbning voqif ekanligidnr]1. Dedi: [ofarin, o`g`ilginam!]2. Va meni yaqinig`a o`lturtti. Va ul kundin beri har yerdaki borman, barchag`a muqaddammen. Va ham Hakimiy debdurki, mashoyixdin ba`zining holin Junayd q. s.din so`rdumki, anga iqtido qilsa bo`lg`aymu? Dedikim, agar anda bir parhezkorlig` va halol qut talabi toparsen, iqtido qilsa bo`lur va agar topmassen, ani qo`yg`il!
326. Abu Ali Husayn b. Muhammad Akkor r. t.
Ul shayx Abu Abdulloh Xafif ashobidindur. Va shayx Abu Ishoq Goziruniyning shayxi. Debdurlarki, Akkor Gozirung`a yetti, mashoyix aning qoshig`a yig`ildilar. Va shayx Abu Ishoq hanuz tifl edi va mashoyix bila kelib erdi. Dedilarki, bu go`dak Qur`onni xub o`qur. Anga buyurdikim, Qur`on o`qudi. Va anga xush keldi. Ani mashoyixdin tiladi va Sherozg`a eltti va vaqt mashoyixidin va shayx Abu Abdulloh Xafif ashobidin hadis samo`i buyurdi. Va aning bila Iroq va Hijozg`a musosrarat qildi. Va aning suhbati barakatidin yetishti, ul yergakim yetishdi. Husayn uch yuzdin so`ngra dunyodin o`tti. Va qabri Shayx Abu Abdulloh Xafif ravzasi eshikidadur, Sherozda.
327. Abu Ishoq Ibrohim Shahriyor Goziruniy q. t.
Forsiyulasldur va mavlidu mansha`i Gozirun navardi. Shahriyor shayxning otasi musulmon bo`ldi. Va shayxning valodati otasining islomiy zamonida erdi. Va shayxning intisobi tasavvufda Shayx Abu Ali Husayn b. Muhammad Firuzobodiyi Akkorg`adur. Va hadis ashobi suhbatig`a yetibdur. Va barchadin hadis rivoyati va osori bor. Va Makkada Shayx Abulhasan Abdulloh Jahzamiy Hamadoniyni ko`rub erdi. Va andin rivoyat qilibdurki, Zunnun q. s. debdurki, [sen ishga kirish. Chunki oz rizqqa qanoat qilish kam amAlii ham poklaydi]1. Vuzarodin biriga Shayx bila irodate voqe` erdi. Har necha jahd qildikim, Shayx andin bir nima qabul qilg`ay, qilmadi. Shayxga i`lom qildikim, har necha jahd qildimki, mandin bir nima qabul qilg`aysen, qilmading, necha banda ozod qildim va savobin sanga bag`ishladim. Shayx q. s. javob yubordikim, sening risolatingni manga yetkurdilar va yaxshiliging shukrin ado qildim, lekin bandalar ozod qilmoq mening mazhabim emas, balki mening mazhabim ozodlarni banda qilmoqdur rifqu ehson bila. Shayx r. a. Hazrat Risolat s. a. v.ni tushda ko`rub so`rdikim, [tasavvuf nima?]2. Rasul s. a. v. dedikim, [tasavvuf da`vrlarni tark etish va ma`nolarni yashirishdir]3. Yana so`rdikim, [tavhid nima?]4. Javob toptikim, [ko`nglingdan kechgan va xayolingdan o`tgan har narsadan Alloh subhonahuning boshqa ekanligidir; Tavhid shak-shubhadan, shirkdan, aybu nuqsondan poklashdir]5. Yana so`rdikim, [aql nima?]6. Javob toptikim, [aqlning eng pasti dunyoni tark qilish, yuqori darajasi Alloh taoloning zoti xususida tafakkur qilmaslik]7. Shayxning osori viloyati va g`aroyib holati behaddu hasrdur. Tilagan kishi maqomotida topar. To`rt yuz yigirmada zulqa`da oyida dunyodin o`tubdur.
328. Shayx Ro`zbehon Baqliy q. t. s.
[Kuniyati Abu Muhammad b. Abu Nasr Baqliy Fasaviy summash Sheroziy]1 Sultoni ulamo va Burhoni urafo erdi, qudvai ushshoq. Holining bidoyatida Iroq va Hijoz va Shom safari qilibdur. Shayx Abu Najib Suhravardiy bila «Sahihi Buxoriy» samo`ida Iskandariya sag`rida sherik ekandur va Shayx Sirojuddin Mahmud b. Xalifa b. Abdussalom b. Ahmad b. Solba ilgidin xirqa kiyibdur va oning ishorat tili bila so`zlari bor va bu qavm istilohoti bila musannafoti bor va ul jumladin «Aroyis» tafsiridur va «Shathiyoti sharhi arabiy va forsiy», «Kitob ul-anvor fi kashf ul-asror» va bulardin o`zga hamki, barchaning te`dodining tuli bor va ba`zi musannafotida kelturubdurkim, qavvol kerakkim, yaxshi, chiroylig` bo`lg`ay. Oriflar samo`i majma`ida ko`ngullar tarvihi uchun uch nimaga muhtojdurlar: ravoyihi tayyiba va vajhi sabih va savti malih. Va mashoyixdin ba`zi bu qavldin ijtinob buyurubdurlar. Nevchunki, bu ish bir orifg`a musallamdurki, ko`ngli pokligi kamolg`a yetmish bo`lg`ay va ko`zi haq s. t. g`ayrini ko`rmakdin yopilmish bo`lg`ay. Derlarki, ellik yil Sherozning Atiq jome`ida tazkir qildi va va`z aytdi.
Sherozda bir kun borur erdiki, majlis aytqoy. Ko`rdiki, bir zaifa qizig`a nasihat qilib aytadurki, ey farzand, husnungni elga ko`p ko`rguzmaki, xoru bee`tibor bo`lur. Shayx dedikim, ey nosiha, husn anga roze zmaski, yolg`uzu munfarid bo`lg`ay. Ul borcha oni tilarkim, ishq bila qarin bo`lg`ay. Husnu ishq azalda ahde bog`labdurlarki, bir-biridin ayru bo`lmag`aylar Ashobqa bu so`z istimo`idin ancha vajdu hol yuzlandikim, ba`zi oning bila-o`q bordi. «Futuhoti Makkiya» sohibi r, a. debdurki, Shayx Ro`zbehon Makkada mujovir erdi. [Vajd holida Xudoga tavajjuh qilib, shunday faryod qilardiki, tavof qiluvchilarga tashvishlar berardi. Shu bois Haram tomnda tavof qilardi. U sodiq ul-hol edi]2. Nogoh bir mug`anniya muhabbatig`a mubtalo bo`ldi va eldin maxfiy erdi va ul vajdu sayhalarki, vajdi fillohda tortar erdi, boqiy erdi. Ammo avval Tengri ishqida erdi va holo ul mug`ayniya ishqida. Bildiki, elga ul aqida bo`lg`usidurki, emdi dog`i haqiqat yuzidindur. Haram mashoyixi qoshig`a bordi va xirqani boshidan tortib, alar qoshig`a tashladi va dedikim, tilamasmanki, o`z holimda kozib bo`lg`aymen. Va mug`anniya mulozamatini lozim tutdi va chun shayxning ishqu holu muhabbatini mug`anniya bildi. Mutaassir bo`lib bildiki, avliyo akobiridindur. Shayx ilayida tavba qildi va mulozim bo`ldi va shayxning ul tug`yoni muhabbati taskin topdi va mashoyix majlisig`a borib, xirqasin olib, yana egniga soldi va g`arib holoti shayxning ko`pdurki, qalam aning sharhida ojizdur. Olti yuz oltida dunyodin o`tdi.
329. Abulhasan Karduya r. t.
Ilmu taqvo sohibi erdi. Sherozda oltmish yil o`z uyida munzaviy erdiki, jum`a namozidin o`zga va ba`zi zaruriyatdin o`zga ishga uydin chiqmadi. Va Xizr a.s. anga zohir bo`lur erdi va suhbat tutarlar erdi. Chun Shayx Ro`zbexon Baqliy q. s. bemor bo`ldi. Shayx Abulhasan Karduya va Shayx Ali Sarrojki, Shayx Ro`zbehonning avlodig`a xol bo`lur erdi. Shayxning iyodatig`a bordilar. Shayx alar sari boqib dedikim, kelingki, jismoniy hayot qaydidin chiqarbiz va ruhoniyu abadin hayotig`a muttasif bo`lurbiz. Alar qabul qildilar. Shayx dedi: men sizlardin burun borurmen va sen, ey Abulhasan, o`n besh kundin so`ngra manga yetarsen va sen, ey Ali, bir oydin so`ngra. Shayx Muharramning muntasifida bordi va Shayx Abulhasan Muharramning oxirida va Shayx Ali safarning o`rtasida. r. t.
330. Shayx Abdulloh Balyoniy q. t. s.
Laqabi Avhaduddindur va shayx Abu Ali Daqqoq farzandlaridindur va nisbati Shayx Abu Alig`a bu nav` yetarki, Abdulloh b. Mas`ud b. Muhammad b. Ali b. Ahmad b. Imron b. Ismoil b. Abu Ali Daqqoq q. a.
Va Shayx Abi Alining bir o`g`li bor erdi – Ismoil va bir qizi bor erdi – Fotimabonu. Shayx Abulqosim Qushayriyning mankuhasi va oning xirqasining silsilasi bu nav` bo`lurki, anga xirqa otasi Ziyovuddin Mas`uddin va anga Shayx Asiluddin Sheroziydin va anga shayx Ruknuddin Sanjosiydin va anga shayx Qutbuddin Abdurashid Abhariydin va anga Shayx Jamoluddin Abdussamad Zanjoniydin va ul ikkalasiga Shayx Abunajib Suhravardiy q. s.din yetibdur. Ul bir kun Sherozda shayx Sa`diy xonaqohig`a bordi. Shayx Sa`diy bir ovuch filus kelturub, ilayiga to`ktikim, darveshlar uchun sufra muhayyo qilg`aylar. Ul dedikim, ey Sa`diy, bir ovuch filus kelturub, darveshlar sufrasi uchun pul keltirursan. Ul zarfni kelturkim, anga oltmish ikki oqcha to`labsen. Shayx Sa`diy filhol ul zarfni hozir qildi va ul vajhni darveshlar sufrasig`a sarf qildilar.
Shayx Abdullohning bir muridi bor erdi tabboxkim, do`koni bor erdi. Shayx har qachon anda yetsa erdi, ul murid bir ayog` osh yasab, shayx uchun kelturar erdi. Bir kun ul murid do`koniga yetganda ul murid hamul dastur bila bir ayoq osh kelturub, Shayx ayog` ustida turub, ul oshni ichadur erdikim, bir darvesh yetishti va oq pokiza xirqa kiyib erdi. Shayxqa dedikim, Ey shayx, tilarmanki, meni Tengri taolog`a dalolat qilg`aysen va degaysenki, foyda ne ishdadur? To o`shondoq qilg`aymen. Shayx ichadurgon ilkidag`i ayog` oshni onga berdikim, olib ichgil! Ul olib ichgandin so`ngra buyurdikim, yog` bo`lg`an ilkingni bu xirqangg`a surt va doim ushmundoq qil! Ul dedi: Ey shayx, muni qilaolmon. O`zga ish buyur! Shayx dedikim, muncha ishni qilaolmasang, har ishki buyursam qilaolmag`ungdur. Borki, sen bu ish kishisi emassen. Shayx Abdullohning mashrab tavhidi bag`oyat biyik ekandur. Elning vus`ig`a sig`mas. So`zlar andin nazmu nasr yuzidin voqe` bo`lur erkandur
Ul jumladin bu ruboiydur. Ruboiy: [To Haqni o`z ko`zlarim bilan ko`rmaguncha talab qilishdan aslo to`xtamayman. Xudoni ko`z bilan ko`rib bo`lmaydi, deydilar. Ular boshqa. Men esa, doimo shuni istayman]1. Olti yuz sakson oltida ashuro kuni dunyodin o`tubdur.
331. Jamoluddin Muhammad Bokalanjor q. s.
[Ko`rkam, ochiq chehra, hikoyalari jozibali, mujohada va xilvatlar sohibi, toatu ibodat borasida duoyu zikrlari ko`p, ruhoniy so`zlar, rahmoniy. ishoralar egasi bo`lgan qariya edi]1. Shayx Abu Abdulloh Balyoniy debdurkim, ul vaqtki, kichik yoshlig` erdim, Shayx Jamoluddin Bokalanjor otam suhbatida bo`lur erdi. Va men payvasta zikrga mashg`ul bo`lur erdim. Va yaxshi unum bor erdi. Va o`z jam`iyati xotirim uchun gohi zikr orasida tarannum bila ash`or o`qur erdim. Shayx Jamoluddin anga quloq solur ermish va andin aning vaqti xush bo`lur ermish. Va men bu holdin g`ofil, yana ul tarannumni bas qilib, zikrga mashg`ul bo`lur erdim. Bir kun Shayx Jamoluddin mening qoshimg`a kelib dedikim, ey Shayx Abdulloh, nechun mundoq qilursanki, ba`zi mahalda yaxshi un bila nima o`qursen va biz sanga quloq solg`ach tek turarsen va bizni nimbismil qo`yarsen? Yana mundoq qilma va darveshlar xotirin sotqun ol, chun sendin bu unni sotqun olurlar. Otam Ziyouddin Mas`ud ham mundoq buyurdi va men qabul qildim. Ul qavli taolo [(Shuningdek) to sizga aniq narsa (ya`ni, o`lim soati) kelguncha Parvardigoringizga ibodat qiling]2 ma`nosida debdurki, yaqin yo`qdur juz ayni qadim ayoni, ayni qadim ayonining niyati surati amalsiz ibodatdur. Va niyatiki amaldin yaxshiroqdur, budur. Va amal surati ayni qadim ayoni niyatidin. ayru ibodat emas, balki rasmu odatdur. Tolib uldurki, aning matlubi ayoni ayni qadimdin o`zga emas. Va har ne ayoni ayni qadimdin o`zgadur, aning qoshida muholu botildur. Va shayx Bokalanjor yetti yuz ellik va bir nimada dunyodin o`tubdur va qabri Sherozdadur.
332. Muso Imron Juruftiy q. s.
Buzurg ermish Juruftda. Shayx Abdulloh Toqiy aning murididur. Shayx ul-islom debdurki, Abu Abdulloh Xafif bila Muso Imron orasida niqore tushti. Anga noma va payg`om yibordikim, maning Sherozda ming muridim borki, agar har qaysidin ming oltun tilasam oqshomg`acha fursat tilamaslar. Muso Imron javob yibordikim, mening Juruftda ming dushmanim borki, har qachon menga dast topsalar, oqshomg`acha fursat bermaslar va tirik qo`ymaslar. So`fiy sen bo`lg`aysen yo men?
333. Xoja Ali b. Hasan Kirmoniy q. s.
Kirmon shayxi erdi. Aning mashoyixining mutaaxxirrog`i erdi. Doruxonasi bor erdi va ishi tartib, va nizom bila erdi va qalin muridlig` va yaxshi muomalalig` da`visi bor erdi. Shayx Amu dunyodin borg`ondin so`ngra ul irshod masnadig`a o`lturdi. Shayx ul-islom debdurki, Kirmonda Xoja Ali ibn Hasan bila Xozun Xalil orosida niqor tushti. Xalil Xoja Alig`a noma yibordikim, sen tongdin choshtgacha doru va sharbat va guvorish yersenki, taomni tilagancha yeyolg`aysan va men tongdin choshtgohgacha kezarmenki, yegali nima topqaymen? So`fiy senmusen yo men? Mashoyix ta`n urar erdilar va pisand qilmaslar erdi. Aning qabul tilamakik g`urur zahri jihatidinki, andadur.
334. Mira Nisoburiy r. t.
Pire erdi, buzurg so`filardin va malomatiy erdi. Nisog`a bordi, ziyorat uchun yo o`zga ishga. Anga azim qabul voqe` bo`ldi va ko`p murid yig`ildi. Ul bu ishdin ranjur erdi va ko`nglining shug`li ortar erdi. Chun yondi. Ko`p xaloyiq aning bila chiqdilar va andin ayrilmadilar va borurlar erdi. Bir xodime bor erdi. Andin so`rdikim, bular ne xalqdur? Dedi: Irodat ahlidur! Saning xizmatingg`a boradurlar. Qattiq yel esar erdi. Bir biyik ustiga chiqti va ishtonining bog`ini yechib, yel sari siyakirishdi. Andoqki, o`z to`ni va ba`zi elning to`ni mulavvas bo`ldi. Ul xalq mutanaffir bo`lub, inkor bila qayttilar. Xodim anga dedi: inkor yuzidinki, bu ne erdiki, qilding? Ul borur erdi. To bir suv qirog`ig`a yetdi. Muraqqa` bila o`zin suvg`a soldi va to`nlarin va o`zin arig` yuvdi va keyin boqib xodimg`a dedikim, inkor qilmag`aysen. Aningdek ofat va azim fitna va shug`lni bu miqdor bavl bila o`zumdin ketordim. Shayx ul-islom dedi: bilursenki, nevchun mundoq qildi? Oning uchunki, ul g`avg`o aning tab`ig`a va nafsig`a xush kelib erdi. Bu ish anga vojib erdi.
335. Abu Abdulloh Turug`badiy r. t.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Muhammad b. Husayndur. Tusning ajillayi mashoyixidikdur, Abu Usmon Hiriy bila suhbat tutub erdi va ul mashoyixki, aning muosiri erdilar. Va o`z tariqida mashoyix yagonasi erdi. Uch yuz ellikda dunyodin o`tti. Ul debdurki, [Xudoga yetish uchun Xudodan boshqa vasidasi bo`lmagan kishi naqadar baxtli!]1. Va ham ul debdurki, [dunyoni dunyo uchun tark qilish dunyo yig`ish alomatidir]2. Va ham ul debdurki, Ollohi taolo bandasig`a o`z ma`rifatidin bir nima bergay va anga oncha ma`rifatki beribdur balo bergay, to ul ma`rifat quvvati bila ul baloni ko`targay. Va ham ul debdurki, yiroq bo`l xidmatda tamayyuzdin, ne uchunki, jam`iki alarni xidmatda mumtoz qilursen, zohir qolmaydurlar, pas barchag`a xidmat qil, to murod hosil bo`lg`ay va maqsud favt bo`lmag`ay.
336. Abu Abdulloh Rudboriy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ahmad b. Atodur Shomda shayx erdi. Surda sokin erdi. Va Sur daryo qirog`idadur. Va qabri andadur va emdi suv ostida qolibdur. Abu Ali Rudboriy q. s.ning xoharzodasidur. Buzurg va sufi erdi, qurrolar suratida. Onasi Fotima anga der erdikim, [Abu Abdulloh – murattab qori, tog`asi – Abu Ali sufiy edi]1. Olim erdi, Qur`on va shariat ilmida va haqiqat ilmida. Uch yuz oltmish Tukr quzda Zulhijja oyi dunyodin o`tti. Faqr odobida bir kitobi bor. Shayx ul-islom debdurki, men ikki kishi ko`rubmenki, ani ko`rubdurlar. Biri Shayx Abu Abdulloh Boku va yana biri Shayx Abulqosim Abu Salamai Bovardiy. Shayx Abu Abdulloh Boku debdurki, ul dedikim, [tasavvuf – takallufni tark qilmoq, pokiza bo`lmoq, shonshuhratdan kechmoqdir]2. Va Shayx Abulqosim debdurki, ul dediki, hadis bitimak kishidin jahlni eltur va darveshlik kibrni. [Agar ikkalasi jam` bo`lsa, shularning fazilati senga kifoya]3. Shayx ul-islom dediki, Abu Said Muqriy dediki, Shayx Abu Abdulloh Rudboriy bila baqliy yeydur erdim. Bir baqliy oldim, yana o`rnig`a qo`ydum. Shayx dediki, hech nimakim o`zungga pisand qilmassen, yana bir darvesh ollig`a qo`yarsenki, yegil! Shayx ul-islom dediki, Muhaymad Shigarf dediki, istinjo kesakida ham insofdur.
337. Abu Abdulloh Monak r. t.
Shayx ul-islom debdurki, Abdulloh Monak Forsning Arg`onida erdi. Oti Ahmad b. Ibrohim Monakdur. Bu dor Arg`oniyning shogirdidur. Shibliyni ko`rub erdi. Va yoshi yuzdin o`tubdur. So`z aytsa, ikki muridi ikki yonidin og`zining suyini arturlar erdiki, og`zi suni tishlari yo`qidin oqar erdi. Ul debdurki, Shibliy bir kun minbar ustida dedikim, Junaydning haqqi hozir erdi, dedikim, g`iybat haromdur. Shayx ul-islom debdurkim, Abu Said Xarroz q. s. Misrg`a keldi. Anga dedilarki, qavm sayyidi, ne uchun so`z demassen? Dedikim, bular Haqdin g`oyibdurlar Va Haq zikri g`oyiblarg`a g`iybatdur!
338. Abu Abdulloh Duniy q. s.
Mutaaxxirlardindur. Dunda bo`lur ermish. Sho`re bor ermish. Shayx ul-islom dediki, Xaraqoniy manga dediki, Abu Abdulloh Duniyning shogirdi manga dedikim, bizing shayx mast keldi va mast ketti. Shayx ul-islom dediki, aning shogirdi chin aytti. Xaraqoniy ayttikim, men ayttimki, ul Abubakr Shibliy erdikim, mast keldi va mast kettiki, men ani o`z qoshimda ko`rdumki, havoda raqs qilur erdi va manga shukr der erdi. Shayx ul-islom dedikim, Abu Abdulloh Duniydin so`rdilarki, faqr nedur? Dedikim, [odamlar orasida voqe` bo`lgan ismdurkim, ma`nosi tom bo`lsa, u Allohu taolodir]1. Duniy ko`p Qur`on o`qur erdi. Har qachon zakot yo sadaqa oyatig`a yetsa erdi, xushhol bo`lub, egnidin bir nima chiqarib berur erdikim, eshikdin tashqari chiqarib qo`yung, har kishi yetsa, olsun!
339. Abu Abdulloh Mavlo q. s.
Hirotda bo`lur erdi. Abu Abdulloh Mavlo Zohid ayyomida bir kun masjidi jome`dakim hanuz Pir Abusaid Duniy kelmaydur erdi, so`zga kirdi va bir miqdor so`z aytti. Va so`ngra dedikim, agar sarfi tavhid kerak budurki dedim va agar kafchu kadu ilmi kerak, tongla Abu Said kelib bizga aytqay. Shayx ul-islom debdurki, Abu Abdulloh Mavlo bu ishni bir so`zga kelturubdur. Va ul budurki, bir kun och erdi va anga orzu bo`ldikim, ikki issiq non bila dushob bo`lsakim, yesa. Bu ochlig`da masjidga kirib uyudi. Bir muridi ani uyug`on ko`rdi va dedi, shoyad och erkin. Ikki issig` non bila dushob olib eltib, sajjodasi ostig`a qo`ydi. Issig` non isi anga yetgach uyg`ondi va orzu qilg`onin ko`rdi va yuqori boqib dedi: Ilohi, ishginaki sanga kerak, qila olg`aysen, ya`ni agar inoyating bo`lsa, do`stlaringning ishin sababu jahdsiz yasarsen. Shayx ul-islom dedikim, bizing talabu jahdimizdin hech nima kelmas va hech yerga yetmasbiz, magar ulki, kishiga aning inoyati bo`lg`ay.
340. Abu Abdulloh Muqriy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Ahmad b. Muhammad Muqriydur. Yusuf b. Husayn va Abdulloh Xarroz Roziy va Muzaffar Kirmonshohiy va Ruvaym va Jaririy va Ibn Ato bila suhbat tutubdur. Mashoyixiing javonmardlaridin erdi va alarning saxiyrog`i. Anga ellik ming diram meros yetti. Borini fuqarog`a nafaqa qildi va vahdatu tajrid bila haj ehromi bog`ladi. Va hanuz hadosat sinda erdi. Va uch yuz oltmishda dunyodin o`tdi. Ul debdurki, [sodiq faqir shunday kishiki, hamma narsaga ega bo`ladi, ammo biror narsa unga ega bo`la olmaydi]1. Va ham ul debdurki, [kimki yoru birodariga xizmat qilishdan bo`yin tovlasa, Alloh uni shunday xor qiladiki, hargiz qutulolmaydi]2. Ham ul debdurki, [kimki mendan bir narsa qabul qilgan bo`lsa, undan, albatta minnatdor bo`lganman. Bu minnatdorlik haqini ado etish menga aslo muyassar bo`lgan zmas]3. Va ham ul debdurki, futuvvat yaxshilikdur dushmang`a va mol bazldur angakim, makruhi tab`ingdur va suhbat husni va muloyimatdur angakim, mutanaffir bo`lg`aysen. Va ham ul debdurki, Abdulloh Xarrozdin vasiyat talabe qildim. Uch nimaga amr qildi: biri farz adosig`a, ulcha mumkindur jahdu toqat bila; yana musulmonlar hurmatig`a, yana xotirlarni muttaham tutmak, magar ulcha Haq muvofiqi bo`lg`ay.
341. Abulqosim Muqriy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Ja`far b. Ahmad b. Muhammad Muqriydur. Abu Abdulloh Muqriyning qardoshidur. Xuroson buzurglari va mashoyixidin erdi, oliyhimmatu sohibhol. Va o`z tariqida yagona erdi. Shayx Sulamiy debdurki, [ko`rinishda, viqorda va o`tirishlikda mashoyixlardan birorta unga o`xshaganini ko`rmadim]1.
Ibn Ato va Jaririy va Abubakr b. Abiy Sa`don va Abubakr Mumshod va Abu Ali Rudboriy q. s. bila suhbat tutub erdi. Uch yuz yetmish sakkizda Nisoburda dunyodin o`tti. Ul debdurki, orif uldurki, ani ma`rufi mashg`ul tutqay andinki, xalqqa yo rad, yo qabul ko`zi bila boqqay. Ham ul debdurki, [sodiq kishilar o`zlari va pirlari haqidagi so`zlarini tasdiqlash bilan tasvavufga baraka kira boshlaydi]2.
342. Abu Muhammad Rosibiy r. t.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Abdulloh b. Muhammad Rosibiy Bag`dodiydur. Ibn Ato va Jaririy bila suhbat tutubdur. Shomg`a rihlat qildi va yana Bag`dodga keldi. Va anda uch yuz oltmish yettida dunyodin o`tti. Ul debdurki, [o`zing va Haq orasidagi eng katta parda – nafsing bilan mashg`ulliging va ishlaringda o`zing kabi ojiz kishiga e`timod qilishingdir]1. Va ham ul debdurki, [g`am-g`ussa – gunohlarning uqubatidir]2. Va ham ul debdurki, [Sufiyni yer ko`tarmasa osmon unga soya solmasa, xalq nazariga tusholmasa, hamda har qanday holatda murojaat etadigani – Allohu taolo bo`lmasa, u sufiy bo`la olmaydi]3. Bir kun aning qoshida muhabbat so`zi o`tadur erdi. Dedikim, [muhabbat oshkor bo`lsa, oshiqni sharmanda qiladi, agar pinhon bo`lsa, g`amda halok etadi]4.
343. Abu Abdulloh Dinavariy q. s.
Beshinchi tabaqadindur. Oti Muhammad b. Abdulxoliq Dinavariydur, [u sufiya mashoyixlarining ulug`rog`i, shu toifa ilmining fasihatlirog`i edi]1. Shayx ul-islom debdurki, ul umrining oxirida Vodil Quro`da bir masjidg`a kirdi. Va ul xalq tarqadilar va ani ziyofat qilmadilar va yegulik bermadilar. Ul kecha ochlig`din o`ldi. Va kunduz kelib takfin qilib dafn qildilar. Yana kun masjidqa keldilar, kafanni ko`rdilar, mehrobda kirmog`lig`. Va anda bir qog`azda bitiglikkim, bizing bir do`stimiz sizga mehmon bo`ldi, yegulik bermay ani ochlig`din o`lturdungiz, sizing kafaningiz kerakmas! Ul debdurki, Haq subhonahu va tablo fuqarog`a salom der va ayturki, [bas, «sizlarga salom bo`lsin!», deb ayt...]2. Derlarki, ul bir yil kemaya qoldikim, yel esmas erdi. Muraqqa`ning darzin ochar erdi va tikar erdi. Dedikim, nafsni mashg`ul qiladurmen, andin burunki; ul mashg`ul qilg`ay. Ul debdurki, ulug`lar suhbati kichiklarga Tengri tavfiqlaridindur va alarning ziyrakliklaridindur va ulug`lar mayli kichiklar suhbatig`a xazlon alomati va alarning hamoqat va nodonlig`laridindur. Va ham ul debdur ba`zi ashobig`akim, [ularning zohiriy liboslari seni taajjubga solmasin. Chunki botinni xarob qilganlaridan so`ng zohirni ziynatlaydilar]3. Ham ul debdur, ba`zi safarlarda bir langni ko`rdumki, bir ayog`i bila sekrib borur erdi. Dedim: senga safar ne hojat, chun yurur holating yo`qdur? Dedi: sen musulmonsen? Dedim: bale! Dedi: ul oyatni o`qukim, [ularni quruqlik va dengizda chiqarib qo`ydik]4. Chun homil va ko`targusi uldur, bo`la olurki, olatsiz ham ko`targay.
344. Abulhusayn Sirvoniyi Sag`ir q. s.
Oltinchi tabaqadindur. Oty Ali b. Ja`far b. Dovud. Mag`rib Sirvonidindur. Ulug` Sirvoniyning shogirdi Xavvosning sohibi, Misrda bo`lur erdi. Makkada mujovirlig` qildi va anda dunyodin o`tti. Mu`oz Misriyning ham shogirdi erdi. Abubakr Mavoziniy va Junayd va Shibliy va Abulxayr Taynotiy va Abu Ali Rudboriy va Kattoniy va Abu Ali Kotib va Abubakr Misriy va alardin o`zgani ham vaqt mashoyixidin ko`rub erdi. Va Haram shayxi erdi o`z vaqtida va ro`zg`or mashoyixi yagonasi. Va Shayx Sulamiy sufiya tarixida debdurki, aning umri yuz yigirma to`rt yilg`a tortti. Umrining oxirida muqayyad bo`ldi, ammo har qachon muazzinqad qomat tortsa erdi, ayoq ustiga qo`par erdi, namoz qilg`ondin so`ngra yana muqayyad erdi. Va samo` holida ham bu nav` erdi. Va Shayx Amu va Shayx Abbos aning diydorig`a faxr qilurlar erdi. Va faxr qilmay ne qilg`aylar erdiki, alarning faxri ul pir bila farz erdi. Andin so`rdilarki, tasavvuf nedur? Dedikim, «Himmatni yagona tutmak va xalqdin begona bo`lmoq». Ul debdurki, [so`filar avrod bilan emas, voridot bilandir]1. Shayx ul-islom debdurki, Fath Hoji debdurki, ul debdurki, sufi maqomoti u ahvoldin o`tubdur, barcha aning qadami ostidadur va aning holida jam`. Shayx ul-islom dedikim, Shayx Amu dedikim, Sirvoniy dedikim, [siddiqlarning xotiridan ketadigan oxirgi narsa–rayosat sevgisidir]2. Va ham ul debdurki, [kimki, botil yo`l bilan izzat talab qilsa, Alloh uni Haq yo`l bilan xor qiladi]3. Va ham ul debdurkim, [tasavvuf–xalqni tark qilish va ziyoda himmatdir]4. Va andin so`ng dedikim, [xalq–mehnatdir, nimagaki dahl qilsa uni buzadi]5. Va ham ul debdurki, [kimki, tadbir qilishni tark qilsa, rohatda yashaydi]6. Va ham ul debdurki, [odamlarning ofati – odamlardir]7. Va ham ul debdurki, [faqirlar rohatga oshiqqan dunyo va oxirat podshohlaridir]8. Va ham ul dediki, [faqir – vaqt farzandi. Agar u kelajakka ko`z tutsa, faqirlikdan chiqadi]9. Va ham ul debdurki, Junayddin eshittimkim, dedikim, har kimga foqa yetishsa, anga bir ortug` to`n bo`lg`ayki, onsiz basar qila olg`ay; ul foqa anga buxldin yetmish bo`lg`ay. Va ham debdurki, [talabimizni qondiring, chunki talabimiz talab bilan hosil bo`lmaydi]10. Va ham: ul debdurki, Murta`ish dedikim, [faqir yigirma yil umrini o`yin bilan o`tkazsa-yu, so`ng bir soat sadoqat ko`rsatsa, albatta najot topadi)]11. Pas Sirvoniy de-dikim, [Xudo saqlasin, ular o`ynamaydilar!]12. Va ham ul debdurki, Abulxayr Taynotiy dediki, manga do`zax ahlig`a ishrof berdilar. Alarning ko`pi rikva va aso va muraqqa` ahli erdi. Pas Sirvoniy dedikim, aning mustavjibi bo`lmadilar, magar yaqin qillatidin.
345. Abulhusayn Jahzam Hamadoniy q. s.
Oltinchi tabaqadindur. Oti Ali b. Abdulloh b. Hasan Jahzam Hamadoniy. Kavkabiy va Ja`far Xuldiyning shogirdidur. Haramda shayx erdi. Bir kitob tasnifi bor mo``tabar, bu toifaning zikru ahvolu maqomotida, «Bahjat ul-asror»g`a mavsum. Imom Yofi`i tarixida aning dunyodin o`tganin to`rt yuz o`n to`rtta bitibdur. Shayx Ahmad Kufoniy ani ko`rub erdi. Shayx ul-islom debdurki, men kishi bilurmenki, Makkaga bordi Shayx Abulhusayn Jahzam ziyoratig`a va haj qilmay yondiki, hajni aning ziyoratig`a qotishtirmadi, aning buzurglukidin. Va ul islom hajji emas erdi. Shayx ul-islom debdurki, mashoyix ziyorati va alarning xidmati bu toifag`a farzdur. Shayx Abulhusayn Jahzamning o`g`li bor erdi nohamvorroq va Shayx andin hamisha ranjur erdi. Bir kun Masjidi Haram ichidin o`tub borur erdi. Birav Shayx Sirvoniyg`a dedikim, ne malomatlarki, bu o`g`uldin ul atog`a yetadur. Shayx Sirvoniy dedikim, ranju malomatlar ul atodin bu o`g`ulg`a yetadur. Otasi andak buzurg va aziz bo`lmasa erdi, o`g`lin kim yod qilur erdi? U otaning oliy marotibidindurki, bu o`g`ul el tiliga tushubdur va angushtnamo bo`lubdur va anga anvoyi malomatlar yetadur.
346. Abulhusayn Tazariy q. s.
Shayx ul-islom debdurki, Tazar bir yerdur Forsda. Buzurg erdi va darveshlarni buzurg tutar erdi va ashoblari adab va siyonat birla erdilar va shayx ul-islom debdurki, Abu Nasr Hoji menga dedikim, shayx Tazariyni ko`rdumki, bir darveshning poytobasin ko`ziga surtar erdi. Shayx ul-islom debdurki, Koshonda qavme bor erdilar, yoruq ko`ngulluk. Manga iltimos qildilar, bizni shayx Abdulloh Toqiyg`a elting. Andin istijoza qilib, alarni aning qoshig`a eltdim va dedimkim, alarg`a vasiyate qil! So`rdikim, mutaahhildurlar? Dedim: bale! Dedi: muktasibdurlar? Dedim, bale! Dedi: Asru ko`b bo`lg`ayki, kasbe qilg`aylar va ahllarin yaxshi tutqaylar va aqshom har kishi taomdin o`z bahrasin olg`ay va bir lahza bir-birlari bila bo`lg`aylar va tarqashqaylar va alarg`a duo qildi va qo`ptuk. Men bu ishni sharh bila Shayx Amug`a ayttim. Dedikim, Abdulloh Duniy bila Abulhusayn Tazariyning tariqlari bu erdi.
347. Abulhusayn Sarkiy r. t.
Ul Makkada mujovir erdi va Shayx Sirvoniy va Abulabbos Suhravardiy va Shayx Usoma va Abulxayr Habashiy va Abusaid Sheroziy va Shayx Muhammad Soxarchi bila musohib erdi. Barcha bir-birining yoronlari erdilar va mashoyix alarni ta`zim qilurlar erdi. Shayx ul-islom debdurki, Abulhusayn Sarkiy jamoati mashoyix bila bodiyada erdilar. Samum yeli qo`pti. Ul barchag`a dedikim, qayg`urmang! Bu ish menga tushubdur. Men borurmen va sizlar barcha xalos bo`lursiz va serob bo`lursiz. Andoq erdi. Ul samumg`a o`rtandn va bulut kelib yog`di va alar serob bo`ldilar va sel kelib ani eltti. Shayx ul-islom dedikim, tiriklikda anga suv bermadi va suvsiz o`lturub, ani suvg`a berdi. Ul do`stlari bila mundoq qilur.
348. Shayx Muhammad Soxariy r. t.
Shayx ul-islom debdurki, Shayx Muhammad Soxariy uldurki, Mustafo s.a.v. ravzasig`a bordi va dedikim, yo Rasulalloh, sanga mehmonmen. Yo manga ziyofat qil, yo ulki qabringdagi qandillarni ushatay. Birav keldi va ani uyiga eltib ziyofat qildi. Va so`rdikim, Rasul s.a. v.g`a Ne deb erding? Va kular erdi. Soxariy aytqonin aytti va aning so`rg`ani kayfiyatin so`rdi. Ul dedykim, uyquda erdim, Rasul s.a.v.ni tush ko`rdum. Dedikim, bir badxo`y mehmonim bor. Borib ani ag`irla va aytkim, yeringni badal qilkim, bu yer orzu yeri emas.
349. Shayx Ahmad Juvolgar q. s.
Shayx ul-islom dedikim, ul ham alardindur, Farg`onadindur. Haramda mujovir ermish. Shayx ul-islom Shayx Amudin naql qilibdurkim, bir choq Makkada tenglik tushti. Sufilar kadxudo bo`ldilar va valiyma berur erdilar. Ul ham uylandi. Kecha o`tgandin so`ngra alarg`a dedikim, mendin buxl emas sizga, bu ish noxush ish ermish va bu muddatda manga demadingiz.
350. Abulhusayn Haddod Hiraviy r. t.
Shayx ul-islom debdurkim, ul buzurg erdi, darvishe mujarrad va zarif, so`fiyaning zurafosidin, Makkada mujovir. Makkadin Shayx Abulabbos Qassobqa keldi va so`rdikim, javonmardlig` nedur? Shayx dediki, javonmardlig` uldurki, harisani yoronlarg`a sovutmag`aysen. Va ul bir qatla ba`zi ish ishtig`olidin yoronlarg`a intizor bergan ermish va harisa alarning ollida sovug`on ermish. Shayx ul-islom dediki, Ahmad Kufoniy dedikim, Abulhusayig`a birav dediki, ul kechaki, mezbonlig`ing bo`lmag`ay, mening sori kel! Ul dediki, ul xud goh-gohdur va ul o`zum uchun keraklikdur. Va ham Ahmad debdurki, ul umrining oxirida rasmiy so`filardin malul bo`lub erdi va dedi: meni o`z qoshingg`a elt, elttim. Andin so`ng uch kun tirik erdi, to`rtunchi kun Tengri hukmin butkardi.
351. Abulmuzaffar Tirmiziy r. t.
Oltinchi tabaqadindur. Oti Habbol b. Ahmad. Imom erdi, zohid va Hanbal mazhab. Tirmizda muzakkirlik qilur erdi va Xizr a. s. bila suhbat tutar erdi. Muhammad Homid Doshgardning shogirdidur. Va ul Shayx Abubakr Varroqning. Shayx ul-islom debdurki, aning yaxshi so`zi ko`pdur, muomalot va zuhd va vara` va taqvoda. Shayx ul-islom debdurki, Abulmuzaffar Tirmiziy va aning ustodi Abu Hamid chibinni o`zlaridin qo`rimaslar erdikim, alardin uchub yana birav ustiga qo`nmag`ay, go`yo ul vaqt taqvo ahli kishi borinda chibinni qo`rmas ekandurlar. Va alarg`a ko`p mulohaza qilibdurlar, chibin qo`rug`onin ko`rmaydurlar, hamono bu rioyat jihatidin Tengri alar ishin chibindin kifoyat qilg`andur.
352. Mirchai Safolfurush q. s.
Shayx ul-islom o`z otasidin naql qilibdurki, Mirchai Safolfurush chiyonni o`z do`konidin ko`tarib, bora yuziga eltib qo`yar ermish. Va Shayx ul-islom debdur: mening otam hech jonvorni o`lturmas erdi va bu abdol mazhabidur. Va alar abdoldin erdilar va karomat ahli. Biravga vaqt. xush bo`ldi, o`z farishtasin ko`rdi. So`rdikim, kishi ne qilsa, sizlarni ko`rar? Dedikim hech jonvorg`a ozor yetkurmasa. Shayx ul-islom debdurki, Mircha do`konida erdiva birav aning qoshinda. Bir zaifa yetishti va anga dedi, ey zarroq, falon kishi favt bo`ldi, namozig`a bormassen? Ul qo`pib do`konig`a kirdi va muddate qoldi. Ul kishi do`konig`a kirdi, ul yo`q erdi va do`konning ham chiqar yo`li yo`q. Tabassuf bila kelib o`ltirdi, andin so`ng do`kondin chiqti. Ul kishi dedi: qayon bording? Dedi: do`konda erdim Dedi: men ko`rdum, yo`q erding. Dedi: ul zaifani ko`rdungki, biravning favtin aytti. Dedi: bale. Dedi: kishi Yamanda o`lub erdi, borib anga namoz qilib keldim. Bir pora jaz`i Yamaniy ilgida erdi. Ul kishiga tashladi va dedi: bu yo`lda tushub erdi. Ul debdurki, bir kun havoda Balxdin o`tub borurda, bir qubba ko`rdum, anda bir xunyogar bu baytni o`qub erdikim,
b a y t:
[Bir sheri alamsen, sen olamda havopaymo,
Ishq oyatin o`qursen fikring zaru sim ammo]1.
[Bir sheri alamsen, sen olamda havopaymo,
Ishq oyatin o`qursen fikring zaru sim ammo]1.
Men o`rgandim. Birav anga dedikim, bu qarobalarki yasarsen, bilursen, munda ne nima solurlar? Dedi: sen bor va ko`rkim, ne solurlar? Shayx ul-islom aning o`g`lin ko`rub erdi.
353. Sharif Hamza Uqayliy r. t.
Hiraviy erdi. Balxda bo`lur erdi. Karomot va maqomot sohibi va Xizr a. s.ning suhbatdori erdi va mustajobudda`va erdi. Shayx ul-islomning piridur va aning yoronlari bor erdi, barcha buzurg va karomot iyalari, andoqki, Piri Forsiy va Abdulmalik Iskofva Abulqosim Hannona va Hasan Tabariy va Orif Ayyor va Abu Mansur Muhammad b. Ali Ansoriy va Shayx ul-islomning otasidin va otasi Abulmuzaffar Tirmiziydin naql qildikim, har kim senga yaxshilik qildi, seni o`ziga vobasta qildi va har kim senga jafo va yamonliq qildi, seni o`zidin vorasta qildi. Rastaliq yaxshiroqki bastaliq? Shayx ul-islom debdurki, yeru ko`k ahlida har kimdin rasta bo`lg`aysen, sud qilg`aysen. Bu toifadin birov Koshg`ar azimati bo`ldi. Bir pir so`rdikim, hech ma`lumung bor? Dedi: Yo`q! Dedi: Maosh bobida ne fikr qilibsen? Dedi: Zarurat bo`lsa, savol qilg`aymen. Dedi: Savol qilg`oningda nima bergan kishimu senga do`stroqdur yo bermagan? Dedi: Bergan. Dedi: Hanuz norasidasen. Kerak erdi bermagan senga do`stroq bo`lsa erdi. Negakim, nima bergan seni andin o`ziga tilar va bermagan o`zidin anga yuborur. Bas, bergondin bermagan yaxshiroq bo`lg`ay va dedi: Boray, to o`zumni bu tariyqqa yasab kelay. Hiriyga bordi va bo`ldi, ulcha bo`ldi. Nishoburda bir pir ayttikim, pir Mu`tamir Kuhanduziy munda keldi va dedikim, borcha olamning musofiri bo`ldim. Ne bir olamdin qutulg`on ko`rdum va ne o`zum qutuldim.
354. Orif Ayyor r. t.
Balxda bo`lur erdi. Sharif Uqayliy ashobidin. Oti Mansurdur. Ul debdurki, derlarki Ali Murtazo r. a. Xaybar eshikin qo`ng`aribdur. Agar Tengrining yorlig`i va Mustafo s. a. v.ning mushohadasi va Zulfiqor menda bo`lsa, Qof tog`in qo`ng`armasam, manga tovon bo`lg`ay. Shayx ul-islom debdurki, bu–Ali r. a. g`a nuqs emasdurki, tanuqluqdur, ul mazkur bo`lg`ay uch nimaga.
355. Abulhusayn Solbih r. t.
Ani Shayx ush-shuyux derlar erdi. Sherozda erdi. Buzurg va ro`zgorining yagonasi erdi. Abbos Hiraviyning piridur. Jahon mashoyixi aning xonaqohig`a kelur erdilar. Shayx Abu Muslim Fasaviy ashobidindur. Sherozda xonaqohida o`ttiz yil fuqaroyu masokin xidmatig`a mashg`ul erdi. Va sodiru voridqa it`om qildi. Va ulamoyu sulahodin jam`i kasir aning xonaqohida mujovir erdilar. To`rt yuz yetmish uchda dunyodin o`tti va xonaqohida dafn qildilar. Chun Shayx muhtazar bo`ldi, xodimi Shayx Abdulloh b. Abdurrahmonni yubordi, to aning kafani tartibin qilg`ay. Ul bozorga borib, ikki kafan olib, ikki mayyit tajhizin qildi. Chun keldi, Shayx o`tib erdi. Shayxni quchti, valloh dedi va jon berdi. Va ani Shayxning yonida dafn qildilar. Ul debdurki, muridqa bir mushuk farmonida bo`lg`an yaxshiroqdurki, o`z farmonida, nevchunki, g`ayr bila suhbat Xudoy uchundur va o`zi bila suhbat nafsu havo uchun.
356. Shayx Imron Sulsiy r. t.
Suls bir kentdir Misr yaqinida. Ul anda bo`lur erdi. Shayx ul-islom debdurki, Ibrohim a. s. tariyqi bu erdikim, mehmonsiz nima yemas erdi. Uyin Abuzzifyon derlar erdi.
Shayx Amu debdurki, Nahovandiy mehmon bo`lmag`uncha qozon osmas erdi. Shayx Abbos Faqir Hiraviy debdurki, Imron Sulsiy kunduz mehmonsiz nima yemas erdi. Ro`za tutar erdi. Qachon mehmon yetsa, aning bila taom yer erdi. Bir kun mehmon kechqurun yetishti. Chun soyim erdi va shom yaqin erdi. Mehmonni so`zga tutdi. To bila iftor qilg`ay. Hamonoki, musofir och erdi va taomg`a intizor tortdi. Ul kecha Haq s. t. Imronning tushiga kirib dediki, ey Imron, sening bizning bila bir odating bor erdi, yaxshi. Bizning dag`i saning bila sunnatimiz bor erdi, yaxshi. Sen odatingni badal qilding, biz ham sunnatimizni badal qilduq! Uyg`ondi ranjur va qayg`uluq. Oz o`tmadikim, Misr Voliysi Suls kentiga bir tarso omil yibordi va ul qattiq zulmlar qildi. Aidoqki, Shayx Imron jalo bo`lib, qochib, Misrga bordi va andin Sherozg`a keldi. Shayx Abbos Faqir debdurki, Sherozda Shayx Abulhasan Solbih xonaqosida erdikim, ul keldi g`arib hol bila. Taajjub qilib, qo`pub, ta`zim qilib, yonig`a o`lturtdi. Hayrat va bexudlug`i ul martabada erdikim, ko`zn ichinda arz hasharotidin bir ushoqroq jonvor boradur erdi. Shayx dedi: ul nedurki, ko`zungda boradur? Shayx Imron dedi: [ko`zimda biror narsa bormi?]1. Shayx tilar ediki, ko`p rioyatlar qilg`ayki, aning xonaqohig`a ko`p yitib, xizmatkorlig`larin ko`rgon erdiki, shoyad ba`zig`a talofe bo`lg`ay. Shayx Imron turmadi va dediki, muotab kishidurmen. Bo`lmag`oyki, meni tana`umda ko`rub, beganmagoy. Boray va bosh o`z mehnatimg`a qo`yay, to xud ne kelgay. Shayx Abbos Faqir debdurki, necha kundin so`ngra oni bir buzuqda topdilarki, jon tarkin deb erdi va sichqon bir qulog`in yeb erdi.
357. Abulhusayn Marv Rudiy r. t.
Ul Shibliyni ko`rub erdi. Debdurki, Shibliydin so`rdilarki, Akramul-akramin kimdur? Dedikim, uldurki, bir gunahni biravdin karam bila avf qilg`on-din so`ngra, yana ul gunah bila hech kishiga azob qilmag`ayki, men bu gunah bila falon bandamni va do`stumni yorlaqabmen. Shayx ul-islom debdurki, tongla karam shodravonin andoq yoyg`ayki, avvalinu oxirinning gunohi anda gum bo`lg`ay.
358. Abu Homid Do`ston q. s.
Ul Marvda erdi. Shayx ul-islom, debdurki, men bir kishi ko`rubmenki, oni ko`ribdur. Ahmad Chashtiy andin so`rubdurlarki, [hashamat qachon soqit bo`ladi? Dedi: Suhbat boshlangach hashamat soqit bo`ladi]1 Shayx ul-islom dedikim, saqo Abu Homid Do`stoniy ilkiga suv berdi. Ul suvni ilkida muddate asradi. Saqo dediki, ey shayx, nevchun suv ichmassen? Dedi: bir chibin suv icharg`a mashg`uldur. Turubdurmen, to ul ichgay. «Ta`arruf» sharhida andoq mazkur ermishki, Haq s. t. ta`zimi anga andoq g`olib ermishki, chun namozda turar ermish va avvalgi takbirda chun «Alloh» der ermish. «Akbar» demakdin burun behush bo`lur ermish va yiqilur ermish yillar umri bu nav` o`tdi va ham bu hol bila o`tdi. Derlarki, ul hargiz o`zi to`n kiymas erdi. Muridlari kiydirurlar erdi. Birovga ul to`nga ihtiyoj bo`lganda egnidin so`yib olsa erdi, hech nima demas erdi. Kiydurguchi va olg`uvchiga ixtiyor erdi, anga yo`q.
Bir kun bir rafiq bila bir yo`lda borur erdi. Rafiqi aytdi: Sen munda tur. Mening bu yaqinda juzviy nshim bor. Kelurmen. Bordi va kelmadi. Ul hamul yerda turdi. Qecha azim qor yog`di. Tonglosi keldi. Ko`rdikim, ul qor ostida tebranadur. Qorni aritti va dedi: Sen hanuz mundasen? Ul dediki, sen demadingmuki, tur, men kelurmen! Do`stlar – do`stlar vafosin asrag`aylar.
359. Bob Farg`oniy q. s.
Oti Umardur. Farg`onada bo`lur erdi. Ul yerda ulug` mashoyixii «Bob» derlar.
«Kashf ul-mahjub» sohibi der ermishki, ul avtod ul-arzdindur. Shayx ul-islom debdurki, shayx Amu oni ko`rib erdi. Ul dediki, bir kun aning qoshida o`lturub erdim. Birav kirdi va dedikim, duoyi qilki, Sarkab keldi va Sarkab birov erdiki, ul mulkka zarar yetkurur erdi va Bob o`chog` qirog`ida o`lturub erdi va oftoba dag`i o`chog` qirog`ida erdi. Ayog`in oftobag`a urub yiqdi va dedikim, oni yiqdim. Sarkab hamuldam shahr eshigida otdin sarnigun yiqildi va bo`yni sindi. «Kashf ul-mahjub» sohibi debdurki, Bobning ziyorati qasd qildim. Chun anga yettim. Dediki, ne ishga kelibsen? Dedim: to shayxni ko`rgaymen – surat bila va andin nazare topqaymen – shafqat bila. Dedi: Ey o`g`ul, men falon kundin beri seni ko`radurmen va to seni mendin g`oyib qilmag`aylar, ko`rgumdur va ul kunni hisob qildim,– mening tavbamning ibtidosi kuni erdi. Andin so`ngra dedi: Ey o`g`ul, yiroq yo`l qat` qilmoq o`g`lonlar ishidur. Mundin so`ngra ziyoratii himmat bila qil! Shaxs anga kari qilmaski, oni ziyorat qilg`aylar va ashboh zuhurig`a hech nima bog`liq emas. So`ngra xodimasig`a dediki, ulcha bor, olib kelki, darvesh yesun! Bir tabaq uzum kelturdi va toza uzum chog`i emas erdi va anda necha ratb Farg`onada mumkin ermaski, ratb bo`lg`ay.
360. Abu Mansur Mu`ammar b. Ahmad Isfahoniy r. t.
Shayx ul-islom debdurki, ul Isfahon shayxi erdi, buzurg va imom va olim zohiru botin ulumi bila. Shayx Ahmad Kufoniy ani ko`rub erdi. Andin so`rdumki, andin hech so`z yod bilursen? Dedikim, bir kun so`z asnosida aytur erdiki, [faqir azizdir!]1. Anga dedimki, bir pirdin bir so`z tamomdur.
361. Abunasr Sarroj r. t.
Ani Tovus ul-fuqaro derlar. Ilm fununida komil erdi, riyozatu muomalatda azim shoni bor erdi. «Luma`» kitobining sohibidur. Andin o`zga dag`i tariqat va haqiqat ilmida musannafoti bor. Va maskani Tus ekandur. Va qabri andadur. Va Abu Muhammad Murta`ishning murididur va Sariy Saqatiy va Sahl Tustariyni ko`rub erdi. Derlarki, Ramazon oyida Bag`dodqa yetti. Shuniziya masjidida anga hujra berdilar va darveshlarga imomatni anga tafviz qildilar, iydqacha imomat qildi. Va tarovihda Qur`onni besh xatm qildi. Va xodim har kecha bir tah non aning hujrasig`a eltar erdi. Iyd bo`lg`ach Bag`doddin ketti Hujrasin ko`rdilar, bir oylig` nonki berib erdilar, hujra kunjida mavjud erdi. Bir qish kechasi haqoyiqu maorifda so`z aytur erdi. Vaqti xush bo`ldi va yonadurg`on o`t ichinda Tengri taolog`a sajda qildi va yuziga o`tdin osib yetmadi. Shayxdin ul holdin savol qildilar. Dediki, biravki aning dargohida yuzi suyin to`kmish bo`lg`ay, o`t aning yuzin kuydura olmas. Andin naql qilibdurlarki, debdurki, har jinozaniki mening qabrim ilayidin o`tkarsalar, mag`fur bo`lur. Va bu bashorat hukmi bila Tus ahli jinozalarni aning qabri ollidin o`tkarib dafn qilurlar.
362. Shayx Abulfazl Hasan Saraxsiy q. s.
Shayx Abulfazl Hasanning oti Muhammad b. Hasandur. Shayx Abunasr Sarrojning murididur. Va Shayx Abu Said Abulxayrning piri. Shayx Abu Saidqa har qachon azim qabz voqe` bo`lsa erdi, Pir Abulfazl Hasan qabrining qasdi qilur erdi va ul qabz bastqa mubaddal bo`lur erdi. Xoja Abu Tohir, Shayx Abu Saidning farzandi debdurki, bizing Shayxqa bir kun qabze voqe` bo`ldi. Giryon bo`lub va dediki, pir qabri ziyoratig`a borurbiz. Ul borurda bast voqe` bo`ldi va vaqtqa sifat mubaddal bo`ldi va Shayxqa maorif eshigi ochildi va har nav` g`arib so`zlardin ma`rifat ayta boshladi. Va darveshlarg`a faryod va yig`lamoq dast berdi va mazorg`a yettilar va qavvoldin bu baytni tiladilar.
B a y t:
[Bu saxovat va karam ma`dani– shodlik ma`danidir,
Boshqalarning qiblasi Haram bo`lsa, bizniki yor yuzidir]1
[Bu saxovat va karam ma`dani– shodlik ma`danidir,
Boshqalarning qiblasi Haram bo`lsa, bizniki yor yuzidir]1
Shayxning qo`llarig`a ikki kishi kirib qabrg`a tavof beradur erdilar. Va na`ra uradur erdi. Va darveshlar to`nlarni chok qilib, bosh-oyoq yalang tufrog`larg`a ykqiladur erdilar. Bir damdin so`ngraki, orom paydo bo`ldi. Shayx dedikim, bu kunni tarix qilingki, mundin yaxshiroq kun ko`rmagunguzdur. Andin so`ngra muridlarg`a har qaysig`a haj azimati bo`lsa erdi, Shayx ani Pir Abulfazl mazori boshig`a yuborur erdikim, yetti qatla qabrni aylanki, murod hosildur Shayx Abu Said debdurki, [o`z zamonasi shayxlaridan saraxslik Abulfazl Muhammad b. Husayndan eshitdim, aytti: o`tmishni eslamaslik, kelajakka ko`z tutmaslik kerak. E`tibor ayni vaqtga bo`lsinki, bu bandalikning sifatidir. Yana aytti: bandalikning haqiqati ikki narsa: biri Allohga hojatmandlik qilishdurkim, bu bandalikning asosidir. Ikkinchisi Rasululloh s.a. v. ga mutobaat. Bu holatda nafs uchun nasiba ham, rohat ham nazarda tutilmasligi kerak]2.
363. Xoliy Nisoburiy q. s.
Oti Ahmaddur. Saraxsda bo`lur erdi, ham Saraxsda dunyodin o`tubdur. Buzurg va sohibi valoyat erdi. Aning Muhammad Hasan otlig` bir muridi bor erdi. Har ne dunyolig`i bor erdi, pirig`a sochti. Shayx ul-islom debdurkim, pirg`a bir murid basdur va so`zg`a bir quloq va to olam yorug`ay, bir subh tamomdur. Ul muridg`a ko`p der erdiki, har ne manga toza yetkururlar, men sanga toza yetkururmen. Shayx ul-islom debdurki, orif uldurki, har ne yetkurgaylar toza, ul muridlarig`a yetkurgay toza, Xoliy Nisoburiy o`tar chog`da anga kafan fikri qildilar. Ul dediki, manga sizing kafaningiz kerakmaskim, ul meni inoyat etakiga tortti dedi va jon berdi.
364. Shayx Abulabbos Qassob Omiliy q. s.
Oti Ahmad b. Muhammad b. Abdulkarimdur. Olim va Tabaristonning muqtadosi erdi. Muhammad b. Abdulloh Tabariyning murididur va ul Abu Ahmad Jurriyning. Azim karomot va tez farosat sohibi erdi va o`z zamonining qiblayu g`avsi. To tirik erdi, rihlat anga erdi. Ul debdurki, bu bozorg`inamiz Haraqoniyg`a tushgay. Andin so`ngra Haraqoniyg`a tushti. Ul ummiy erdi, ammo biyik kalom va nuktalari bor erdi. Tabariston aimmasidin biri debdurki, Tengri afzalidin biri uldurki, ta`limu ta`allumsiz birovni andoq qilg`ayki, agar bizga din usulida va tavhid daqoyiqida mushkul bo`lsa, andin so`rg`aybiz va ul Abulabbos Qassobdur. Shayx ul-islom debdurki, ul maning ayyomimda erdi. Doim ondin, kishi kelur erdi Shayx Amu xonaqohig`a. Va men oning ahvolin so`rar erdim. Hech kim oning ahvolin va so`zni maningdek bilmas. Ul debdurki, vaqt kimiyodur. Shayx Abulabbos ko`p namoz qilur erdi va bir kun namozda erdi, ko`rdiki, darveshlardin biri xirqasig`a bax`ya tikadur. Har bax`yaki, tuz kelmaydur, ipin sug`urub, yangi boshtin tuz tikadur. Shayx namoz salomin berib, Omil tili bila anga dediki, u “saning butungdur”. Shayx Abu Said Abulxayr debdurki, birov Shayx Abulabbos qoshig`a kelib, andin karomot talabi qildi. Shayx dedi: ko`rmasmusen bu karomot emas, nedurki, bir qassob o`g`li otasidin qassoblig` o`rgandi. Onga bir nima ko`rguzdilar va oni o`zidin oldilar va Bag`dodqa Shibliy qoshig`a chopturdilar. Bag`doddin Makkaga chopti va Makkadin Madinaga chopti va Madinadin Bayt ul-Muqaddasg`a chopti va Bayt ul-Muqaddasda Xizrni anga ko`rguzdilar va Xizr ko`ngliga soldilarki, oni qabul qildi va suhbat ittifoqi tushti va munda qaytarib kelturdilar va bir olam ahlining yuzin anga kelturdilar, to xarobotlardin kelurlar va zulmatlardin bezor bo`lurlar, tavba qilurlar, ne`matlar fido etarlar va olam atrofidin so`htalar kelur va oni bizdin tilarlar. Karomot mundin ortuq bo`lg`ay? Ul kishi dediki, ey Shayx, karomote kerakki, ko`rgaymen. Shayx dedi: yaxshi ko`r, oning karami emasmukin, bir bo`zkush o`g`li buzurglar sadrida o`lturg`ay va tufroqg`a kirmagay va devor aning ustiga yiqilmag`ay va uy oning ustiga yemirulmagay. Mulk va mulksiz viloyati bor va olatu kasbsiz ro`ze yer va elga yedirur va bu karomot emasmu?
Bir kuni bir o`g`long`ina og`ir yukluk tevani Omil bozoridin o`tkarur erdi va yog`in yog`adur erdi. Tevaning oyog`i balchiqda toyilib, cho`r ushaldi. O`g`long`ina mutahaynir bo`lub, yig`laydur erdi. El g`avg`o qilib erdilar. Shayx Abulabbos q. s. anda yetishti va ul go`dakning yig`lamog`in ko`rdi. Tevaning muhridin tutub, tortib, yuqori boqib dedikim, bu tevaning oyog`in butkar! Agar butkormassan, nechun bo`zkush o`g`lining ko`nglin bu go`dak yig`lamog`i uchun kuydurdung? Filhol Tengri taolo ul tevaning oyog`in butkordi va o`g`long`ina tortti va tebradi. Ul debdurki, borcha olamg`a, agar tilar erdilar va agar yo`qki, iyasi bila xo`y tutmoq kerak, yo`q ersa ranjg`a qolurlar. Aning uchunki, oning bila xo`y tutqon baloga mubtalo ko`rar. Ul balo anga balo ko`runmas va ko`ngli ranj bo`lmaski, Tengri taolo bizning rizo va saxatimizg`a o`z taqdirig`a tag`yir bermas. Bas, hukmg`a rizo mujibi rohatdur. Har kim oning bila xo`y qilg`ay, ko`ngli rohat bila bo`lg`ay. Har kim ondin e`roz qilsa, qazo vurudi bila ko`ngli ranja bo`lg`ay.
365. Shayx Ahmad Nasr r. t.
Mashoyix akobiridindur. Shayx Abulabbos Qassob muosiridur. Husriyni ko`rubdur. Yigirma haj qilibdurki, ko`pin ehrom Xurosondin bog`labdur. Bir kun Haramda bu toifaning asroru daqoyiqin ayturda, bir so`z tomot iborati bila ado qildi. Haram mashoyixidin ikki yuz sakson tan dedilarki, sen bu so`zni ne uchun aytting? Va ani Haramdin ixroj qildilar. Ham ul soat Husriy Bag`dodda uyidin chiqdi va xodimg`a dedikim; ul yigitki, har yil Xurosondin kelur, agar kelsa, yo`l bermagil! Ahmad Nasr Bag`dodqa keldi va Husriy eshikiga bordi. Xodim dediki, falon tarixda Shayx eshikka keldi va dediki, sanga bor bermagaymen. Ahmad bu so`zdin behush yiqildikim, aning ixroji tarixi bila muvofiq erdi va buncha kunga tortti. Oxir Husriy chiqdi va anga dediki, ul adab tarki g`aromatig`aki, sanga voqe` bo`lubdur, Rumg`a bormoq kerak va bir yil kunduz to`ng`uz kutmak kerak va kecha ul yerda Tarsus degan mavzedaki, kofirlar musulmonlardin olib buzubdurlar, sabohgacha namoz qilmoq kerak va bir zamon yotmamak kerak, shoyadki mashoyix ko`ngli seni qabul qilg`ay. Chun Ahmad sodiq erdi, Shayx bu yurg`on ishqa qiyom ko`rguzdi. Chun bir yil tamom bo`ldi, Rumdin qaytib, Shayx Husriy eshikiga keldi. Muridi dediki, bot kelki, bu kun Shayx yetti qatla eshikka kelib, seni so`rubdur. Nogoh Shayx chiqa keldi va dedi: yo Ahmad, va valadiy va qurratu ayniy! Ul shodlig`din labbayk urdi va Haram azimatig`a bodiyag`a kirdi. Mashoyix Haramdin istiqbol qilib dedilarki, [Ey otaginam, ey ko`zimning nuri!]1.
366. Shayx Abuali Siyoh q. s.
Marv mashoyixining akobiridindur. Shayx Abulabbos Qassob bila va Shayx Ahmad Nasr bila muosir erdi va ustodi Abuali Daqqoq bila suhbat tutubdur. Va ul dehqonliq qilur erdi. Debdurlarki, o`ttiz yil ul ishga soyimi mahfil erdi. Kunduz ikki tah o`tmak olib, uydin chiqar erdi, yo`lda fuqarog`a yashirin berur erdi. Sho`rako yemak targ`ibi qilsalar erdi, uyda nima yeb kelibmen, der erdi. Ul debdurki, har belki urar erdim, agar o`zgalar urg`an beldin tufroq chiqar erdi, men urg`on beldin ko`ngul nuri chiqar erdi. IIIayx ul-islom debdurki, birav andin so`rdiki, hech kishi bo`lg`ay, elning aybin bilg`ay? Ul shayx dedi: bo`lg`ay! Soyil dediki, bas Olloh sotir ul-uyub bo`lmag`ay. Shayx dedi: o`zungni mendin yashur! Ul kishi o`zin to`nlarig`a chirmadi, filhol andoq shishdiki, to`nlari yirtildi va yalang`och bo`ldi. Shayxqa tazarru` qildilar, duo qildi, to ul kishi o`z holiga keldi. Bir kun biravning iligida kog`aze ko`rdi. So`rdiki, ne kog`azdur? Dediki, fatvoedurki, Imom Abu Aliki, zamonning muftisidur, javob bitibdur. Shayx dedi: ani Imom qoshig`a eyt va aytkim, javobda xato qilibdur! Ul kishi ul fatvoni Imomg`a berib, o`l so`zni aytti. Imom taammul qilib, xato qilg`onin topti. So`rdiki, Shayx muni o`qub aytti? Ul kishi dediki, Shayx nima o`quy olmas. Imom Shayx xidmatig`a kelib, uzr qo`lub dediki, agar ul Abu Ali bo`lmasa erdi, bu Abu Ali do`zax o`tig`a kuyib erdi. Aning vafoti Marvda erdi. To`rt yuz yigirma to`rtta, sha`bon oyi dunyodin o`tti.
367. Shayx Abu Ali Daqqoq r. t.
Oti Hasan b. Muhammad Daqqoqdur. Lison ul vaqt edi va bu fanda vaqtning imomi erdi. Sarih bayoni va fasih lisoni bor erdi. Ko`p mashoyixii ko`rub erdi. Nasrobodiyning murididur. To`rt yuz beshda Zulqa`da oyi, Nishoburda dunyodin o`tti. Ustod Abulqosim Qushayriy aning kuyovi majlislarin jam` qilib erdi. Ul debdurki, chun muddai ko`rsangiz etakin berk tutungki, ma`noliqlar va muhaqqiqlar ketibdurlar. Bu toifadin birav debdurki, bir kun aning majlisig`a kirdim, bu niyat bilaki, tavakkuldin bir nnma so`rg`ayman. Bag`oyat orig` va ulug` dastor chirmab erdi. Ko`nglum anga moyil bo`ldi. Chun tavakkuldin savolni so`rdum, dediki, tavakkul uldurki, elning dastorig`a tama` qilmag`aysen, dedi va dastorni mening sarn tashladi. Ham ul debdurki, har kimni rad qilsalar, andoq borsaki, yana kelmasa, maydon xoli qolg`ay. Shayx ul-islom dediki, [rad emas, nozdir. Yana kelki, qissa uzundir]1. Ham ul debdurki, xudro`y daraxtkim ani parvarda qilmamish bo`lg`aylar, barg chiqarg`ay, vale bor bermagay, bersa dag`i mazasi bo`lmag`ay. Va dedi: men bu tariyqni Nasrobodiydin ta`lim olibman va ul Shibliydin va ul Junayddin q. a. Hargiz Nasrobodiy nazarig`a bormadim, to g`usl qilmadim. Bir muridi bor erdi, bozurgon, bemor bo`ldi. Shayx aning iyodatig`a bordi va so`rdikim, sanga ne bo`ldi? Ul dediki, kecha vuzu` hilurg`a qo`ptum, uchamg`a tobe tushti va qattig` og`riq tutti va isitmag`a tortti. Shayx dedi: sening bu fuzullug` bila ne ishing borki, kecha namoz qilg`aysen, sanga dunyo murdorin o`zungdin aritmoq kerak. Birovningki, boshi og`risa, ul tillo ayog`ig`a bog`lasa, hargiz yaxshi bo`lmag`usi va iligi najas bo`lgan yengin yusa, hargiz iligi arimas. Derlarki, oxir umrida ancha dard ustodg`a mustavle bo`lub erdikim, har kun oqshom qarin tomg`a chiqar erdi va kunas sari boqib aytur erdi: mulk sargardoni, bu kun nechuk erding va nechuk o`tkarding, hech yerda bu hadisning anduhginig`a partav soldingmu va hech yerda bu ishning zeru zabar bo`lg`anlaridin xabar oldingmu? Bu nav` so`zlar aytur erdi, to kunas botar erdi. Va debdurlarki, oxir umrida so`zi andoq bo`ldiki, el idrokidin ojiz erdilar va eshitur kishiga toqat yo`q erdi. Majlisida o`n yetti, o`n sakkiz kishi yig`ilurlar erdi. Shayx ul-islom debdurki, Abu Ali Daqqoqqa chun so`z oliy bo`ldi, majlisi xaloyiqdin xoliy bo`ldi.
368. Abu Ali Shabbuyi Marvaziy q. s.
Oti Muhammad b. Muhammad b. Umar Shabbuyidur. [Uz nohiyasining eng donishmandi va benaziri edi]1 Abulabbos Sayyoriyning ashobidindur. Shayx Abu Said Abulxayr q. s. debdurki, ustod Abu Ali Daqqoq pir Shabbuyi qoshiga keldi. Va biz Marvda erdik. Va «Sahihi Buxoriy» pir Shabbuyining yodida erdi va biz «Sahihi Buxoriy»ni andin samo` qilibbiz va pirg`a bu ma`nidin ogohliq erdi. Ustod Abu Ali Daqqoqni bu so`zga ul kelturdi. Ul Abu Ali Daqqoqg`a dediki, bu so`zdin bizga nafase ur! Ustod Abu Ali dediki, bu so`z bizga bog`lig`dur, ochuq emas. Pir dedi: ravo bo`lg`ay. Biz niyozimizni hozir qiloli. To sanga bizning niyozimizg`a so`z ochulg`ay. Ul ma`no o`tdur va niyoz qav! Ustod Abu Ali qabul qildi va majlis qo`ydi va minbarg`a chiqti va hech so`z anga ochilmas erdiki, el aning ahli emas erdilar. Pir Shabbuyi masjid eshigidin kirib keldi va ustodning ko`zi anga tushti. Filhol so`zi ochildi. Chun majlis oxir bo`ldi. Pir dedikim, sen ul edingki, borsen va biz bu eduk niyoz kerak. Xudovand taolog`a hech yo`l niyozdin yaqinroq yo`qdur. Agar chora toshqa tushsa, ondin chashmalig` suv ochar. Bir kun yozki, havo issig` va gard erdi. Abu Ali Shabbuyini ko`rdilarki, borur erdi, so`rdilarki, ayuxash shayx, qayon borursiz? Dediki, falon darveshlar xonaqohig`aki, men yetibmenki, har kun osmondin darveshlarga yuz yigirma rahmat yog`ar. Bataxsis qaylula vaqti boradurmenki, onda qaylula qilg`oymen. Shoyadki ul rahmatlardin manga ham nasibe bo`lg`ay. Ulug`lar debdurlarki, o`zungni alar orasida sig`ur va o`zungni alardin va alarning do`stlaridin ko`rguz. Agarchi bilgaysenki ne nav` rasvosen o`zni oshiq ko`rguz. Agarchi bo`lmasang to tongla so`rsalarki, kim sen? Degaysenki, alarning do`stlaridinmen va so`zlarin eshitsang, agarchi ma`nosin bilmasang, bosh tebrat, to tongla degaysenki, alarning bosh tebratguchilaridinmen. Degaylar, kelki, senga haqqidur. Magar oning bila qutulg`aysen.
Ishq ahli birla o`ltur va oshiqliq et guzin,
Har kimki, oshiq ermas onga bo`lmagin qarin.
Har kimki, oshiq ermas onga bo`lmagin qarin.
369. Shayx Abulqosim Bishr yosin r. t.
Mashoyix ulamosi va avliyo kiboridindur. Jahnada bo`lur erdi. Uch yuz saksonda dunyodin o`tubdur. Shayx Abu Said Abulxayr q. s. debdurki, odina kuni otamiz bila masjidi jome`g`a boradur erdik va men yosh er-dim va. Qur`on o`qur erdim. Yo`lda Shayx Abulqosim Bishr Yosin yo`luqdi va dedi: Ey Abulxayr, bu tifl kimningdur? Otam dedi: Bizning. Ulturdi va meni tiladi va yuzin yuzumga qo`ydi va ko`zin yashartti va dedi: ey Abulxayr, biz jahondin bora olmaduqki, yer xoli qolur erdi va darveshlar zoe` bo`lur erdi. Emdiki, saning o`g`lungni ko`rduk, emin bo`lduqki, valoyatlardin bu tiflg`a nasib bo`lg`usidur. Otamg`a dediki namozdin forig` bo`lsang, oni bizning; qoshimizg`a keltur! Chun masjiddin chiqduq. Otamiz bizni pir Abulqosim qoshiga eltti. Chun savma`ag`a kirib, qoshig`a o`lturduq. Bir biyik toqcha erdi. Pir otamg`a ayttikim, bu Saidni egninga ko`tar. Ul toqda bir nondur. Tushursun! Otamiz bizni ko`tardi. Ul nonni tushurduk. Arfa o`tmagi erdi issiq. Shayx Abulqosim ul o`tmakni oldi va ko`zin yashartti va ikki sindurdi. Yarimin bizga berdiki, yegil va yarimin o`zi yedi. Otamiz dediki, bizga hech bu nondin nasib bo`lmasmu? Shayx dedi: Ey Abulxayr, o`ttiz yildurki, bu nonni bu toqda qo`yulubdur va bizga va`da qilibdurlarki, bu qurs ul kishi ilikidakim isigay, olame aning bila tirilgusidur va bu hadisning xatmi anga bo`lg`usidur. Emdi bu mujda senga basdurki, ul kishi saning o`g`lungdur. Shayx Abu Said q. s. debdurki, bir kun Shayx Abulqosim Bishr Yosin qoshida erduk. Dedi: ey o`g`ul, tilarsenki, Tengri bila so`z degaysen? Dedim: Bale, nevchun tilamagaymen? Dedi: har qachon xilvatda bo`lsang, muni o`qu va mundin o`zga o`quma!
Ruboiy:
[Jonon, sensiz qarorim yo`qdur,
Sening ehsonlaringning sanog`iga yetolmayman.
Tanamdagi har bir tuk tilga aylanganda ham,
Ming shukringdan birini ado qilaolmayman]1.
[Jonon, sensiz qarorim yo`qdur,
Sening ehsonlaringning sanog`iga yetolmayman.
Tanamdagi har bir tuk tilga aylanganda ham,
Ming shukringdan birini ado qilaolmayman]1.
370. Shayx Luqmon Saraxsiy q. s.
Aning ibtidoda ko`p mujohada va riyozati bor ermish va muomala va toati ehtiyot bila erkondur. Nogoh anga kashfe voqe` bo`lubdurki, aqli zoyil bo`lubdur. So`rubdurlarki, ul ne erdi va bu nedur? Debdurki, qullug`ni har necha ko`prak qildim, andin ko`prak kerak erdi. Ojiz bo`ldim, dedim: Ilohi, podshohlarning bandasi qarisa, oni ozod qilurlar. Podshohlar podshohi-sen, bandalig`ingda qaridim. Meni ozod qil! Nidoe eshitdimki, ey Luqmon, seni ozod qilduq! Ozodlig` ni-shonasi bu erdikim, aqlni andin ko`tardilar va ul majoninning uqalosidin erdi. Shayx Abu Said Abulxayr ko`p aytur ermishki, Luqmon Tengrining ozodkardasidur amru nahyidin. Shayx q. s. debdurki, bir kecha xonaqoh eshigi bog`lig` erdi va darveshlar yotib erdilar. Biz Shayx Abulfazl Hasan bila suffa qirog`ida o`lturub erduk va maorifda so`z o`tadur erdi. Bir mas`ala mushkul bo`ldi. Luqmonni ko`rdukki, xonaqoh tomidin uchub, bizning qoshimizg`a tushti va ul mas`alani aytdi. Andoqkim, ishkol raf` bo`ldi. Yana uchub, xonaqoh chiqdi. Shoyad bu balandparvozlig`lar jihatidin Shayx Luqmong`a parrandalig` ismi qo`yilib erdi ekin.
Shayx Abu Saiddin so`rdilarki, Saraxsda zarif kimdur? Dediki, Luqmon! Dedilar: Subhonolloh, bu shahrda xud andin jo`lidaroq va sho`xginroq yo`qdur. Shayx dedi: G`alat qilibsiz. Zarif pokiza bo`lur va pokiza uldurki, hech nima bila payvandi bo`lmag`oy va hech kimni ondin payvandsizroq va pokizaroq ko`rmasmenki, borcha olamda hechnima bila payvandi yo`qdur: ne dunyo bila, ne oxirat bila, ne nafs bila. Ham Shayx Abu Said debdurki, Pir Abulfazl Hasan suhbatida erdukki, birov kelib dediki, Shayx Luqmong`a bemorlig`e tori bo`lubdur va bir buzuq rabotda yiqilibdur va uch kundurki, hech kishi bila so`zlashmaydur. Bu kun debdurki, Shayx Abulfazlg`a aytingki, Luqmon boradur. Shayx chun bu so`zni eshitti. Dedikim, boroli! Jamoat bila bordilar. Chun shayx Luqmon oni ko`rdi. Tabassum qildi va shayx Abulfazl Hasan Shayx Luq-monning boshi sari o`lturdi. Ul Pir sari boqar erdi va issiq nafaslar tortar erdi va hech so`z demas erdi. Jam`din birov dedi: «Lo iloha illolloh»1. Shayx Luqmon tabassum qilib dediki, biz xirojimizni beribmiz va barotimizni olibbiz. Boqimiz tavhid biladur. Ul darvesh dediki, oxir o`zni sog`indurmoq kerak. Shayx Luqmon dediki, bizga Haq dargohida arbada buyurursen. Pir Abulfazl Hasang`a bu so`z bag`oyat xush keldi va dedi: mundoqdurki, ul aytti. Soate bor ediki, nafas munqate` bo`ldi.
371. Shayx Muhammad Qassob Omuliy q. s.
Ul Damag`onda bo`lur erkandur. Abulabbos Qassobning shogirdidur. Shayx ul-islom debdurkim, agar ul va Xaraqoniy tirik bo`lsalar erdi, men sizni anga yuborur erdim, yo`q Xaraqoniyg`aki, ul sizga sudmandroq erdi Xaraqoniydin, ya`ni Xaraqoniy muntahiy erdi, murid andin bahra oz topar erdi. Ham Shayx ul-islom dediki, Muhammad Qassob manga dediki, Hiraviylar sifatidur, ya`ni rahmatu avfu karamg`a aylang`aylar va sifatdin ortiq ko`rmagaylar. Va bu toifaning muomalasi zot biladur, mute` biladurlar, yo`q ato bila. Va har ne andin o`zgadur, hijobdur.
372.Shayx Abulhasan Xaraqoniy r. t.
Oti Ali b. Ja`fardur. O`z ro`zgorining yagona va g`avsi erdi. Vaqtning qiblasiki, zamonida rihlat anga erdi. Shayx Abulabbos Qassob aytib erdiki, [bizning bu bozorchamiz Xaraqoniyga o`tadi]1. Rihlat va ziyorat aning vafotidan so`ngra Xaraqoning`a evruldi, andoqki, ul deb erdi. Ul tasavvuf intisobida sulton ul-orifin Shayx Abu Yazid Bistomiyg`a yetar va oning tarbiyati sulukda sulton ul-orifin ruhoniyatidin. Shayx Abulhasanning valodati Shayx Boyazid Bistomiyning favtidin muddate so`ngradur va Shayx Abulhasan to`rt yuz yigirma beshda ashuroda seshanba kechasi dunyodin o`tubdur.
Bir kun ashobidin so`rdikim, ne nimadurki, bori nimadin yaxshiroq bo`lg`ay? Dedilarki, shayx aytsunlar! Dediki, ul ko`ngulki, oning yodidin o`zga onda nima bo`lmag`ay! Andin so`rdilarki, so`fiy kimdur? Dedi: kishi muraqqa` va sajjoda bila so`fi bo`lmag`oy va rusum va odot bila so`fiy bo`lmag`oy. So`fiy uldurki, bo`lmag`oy. Hamul debdurki, so`fiy bir kundurki, kunasg`a ehtiyoji bo`lmag`oy va bir kechadurki, oyg`a ehtiyoji bo`lmag`oy va bir yo`qdurki, borliqqa hojati bo`lmag`oy. Ondin so`rdilarki, kishi nedin bilgayki, uyg`oqdur? Dedi: Ondinki, chun Haqni yod qilsa, farqidin qadamig`acha xabardor bo`lg`ay va so`rdilarki, sidq nedur? Dedi: sidq uldurki, ko`ngul so`z aytg`oy, ya`ni oni degayki, ko`nglida bo`lg`ay. Va so`rdilarki, ixlos nedur? Dediki, har ne Tengri uchun qilsang ixlosdur va har ne xalq uchun qilsang, riyodur va so`rdilarki, fano va baqoda so`z aytmoq kimga tegar? Dedi: ul kishigaki, oni osmondin bir tor ipak bila osmish bo`lg`aylar va yele esadurmish bo`lg`ayki, binolarni va yig`ochlarni qo`ng`aradurmish bo`lg`ay va daryolarni anboshta qiladurmish bo`lg`ay va oni o`rnidin tebrata olmag`ay. Debdurki, birov bila suhbat tutmangizki, siz Haq degaysiz va ul o`zga nima degay va debdurki, anduh tilang, to ko`z suyi hosil bo`lg`ayki, Tengri yig`log`uvchilarni suyar. Debdurki, kishi surud etsa va Haqni tilasa yaxshiroqdurki, Qur`on o`qusa va g`ayrni tilasa! Va debdurki, Rasul s. a. v. vorisi uldurki, oning fe`lig`a iqtido qilg`ay. Ul kishi emaski, kog`az yuzin qaro qilg`ay. Shibliy debdurki, tilarmenki, tilamagaymen. Ul debdurki, bu ham tilamakdur. Va debdurki, qirq yildurki, bir vaqtda men va Tengri ko`nglumga boqar va o`zidin o`zga ko`rmas. [Haqdin boshqaga vujudimda biror zarra, siynamda biror joy qolmadi]2. Va debdurki qirq yildirki, nafsim bir ichgucha sovuq suv va achchiq dug` tilar. Hanuz anga bermaydurmen va debdurki, ulamoyu ibod dunyoda ko`pdur. Sen andin bo`lmoq keraksenki, kunduzni kechaga kechani kunduzga kelturgaysen. Andoqki, begangay. Debdurki, yorug`roq ko`ngul uldurki, anda xalq bo`lmag`ay va ishingning yaxshirog`i uldurki, anda maxluq andishasi bo`lmag`ay va halolroq ne`mat uldurki, kasbing bila bo`lg`ay va rafiqlaring yaxshirog`i uldurki, zindagonligi Haq bila bo`lg`ay.
373. Shayx Abu Abdulloh Dostoniy q. s.
Oti Muhammad b. Ali Dostoniydur. Laqabi Shayx ul-mashoyix erkandur. Anvo`i ulumda Haq dargohining muhtashamlaridin ermish. Shayx Abulhasan aqronidindur va irodatining nisbati uch vosita bila Shayx Amiy Bistomiyg`a yetarki, Shayx Abu Yazidning birodarzodasidur, aning murididur. To`rt yuz yigirma yettida Rajab oyida dunyodin o`tubdur va umri ellik ikki yil ekandur.
374. Shayx Abu Said Abulxayr q. s.
Oti Fazlullohdur. Sultoni vaqt va ahli tariqat jamoli erdi va qulub musharrifi. Va aning zamonida barcha mashoyix anga musaxxar erdilar. Odobi tariqatda piri Pir Abulfazl Hasan Saraxsiydur.
Shayx Abu Said debdurki, bir kun keladur erdim, Saraxsning shoristoni eshigida bir tepa erdi kuldin. Shayx Luqmon ul tepa ustida o`lturub, po`stinin yamaydur erdi. Ul biyik ustiga chiqdim va anga nazzora qilur erdim. Va andoq turub erdimki, ko`lagam Shayx Luqmonning po`stinig`a tushub erdi. Shayx Luqmon boqib dedi: Yo Abu Said, seni bir pora teri bila bu po`sting`a tikdik. Andin qo`pti va iligimni tutub, Pir Abulfazl Hasan xonaqohig`a eltti va ani chorladi. Pir kelgach, iligimniki tutub erdi, Pirga topshurdi. Va dediki, muni asrangki, sizingdur! Pir bizing iligimizni tutti. Xonaqohg`a eltti va sufada o`lturdi va bir juzv iligiga tutti. Va anda nazar qilur erdi an-doqki, donishmandlar odatidur. Talabe ko`ksumizda paydo bo`ldiki, ul juzvda ne ekin? Pir bildi va dediki, yo Abu Said, yuz yigirma to`rt ming payg`ambarki olamg`a yubordilar, dedilarki, xalqqa dengki, «Alloh!». Alar ul kishilarga bu kalimani dedilar, bu kalimada mustag`raq bo`ldilar. Shayx debdurki, bu so`z ul kecha bizni uyug`ali qo`ymadi. Tong erta Pirdin dastur tilab, tafsir darsig`a Abu Ali Faqih qoshig`a bordik. Xoja Abu Alig`a avval dars bu oyat erdiki, [«Alloh» deb javob qiling! So`ngra ularni noto`g`ri yo`llarida adashgan hollarida tark eting!]1.
Ul soat bizing ko`ksumizga eshike ochdilar, bu kalima samo`ida bizi bizdin oldilar. Va Xoja Abu Ali ul tag`ayyurni ko`rub so`rdikim, kecha qayda erding? Deduk: Pir Abulfazl Hasan xidmatida. Dedi: Qo`p, dag`i anda-o`q borki, haromdur sanga, ul ma`nodin munga kelmak. Biz qo`pub, Pir xidmatig`a borduk, volihu mutahayyir va barcha bu kalima bo`lg`an. Chun Pir Abulfazl bizda ul hol ko`rdi, dedi: Yo Abu Said!
B a y t:
[Qattiq mast bo`libsan, baland-pastni bilmaysan.
Hushyor bo`l! O`z aslingni yo`qotma!)2.
[Qattiq mast bo`libsan, baland-pastni bilmaysan.
Hushyor bo`l! O`z aslingni yo`qotma!)2.
Dedim: Ey Shayx, ne buyurursen? Dedi: Kir va o`ltur va bu kalimaga mashg`ul bo`lki, bu kalimaning sening bila ishlari bor. Chun Pir Tengri rahmatig`a vosil bo`ldi, bizga suluk tariqida vaqoe` ashkolin qilur kishi qolmadi. Chun Shayx Abulabbos xidmatig`a Omulg`a borduq va bir yil Shayx xidmatida bo`lduq. Debdurlarki, Shayx Abulabbosning xonaqohida so`fiylar jamoatxonasi mavzei bor erdiki, Shayx qirq bir yil anda bo`lg`ondur. Agar darveshlar orasida biri kecha namoz qilsa, Shayx der erdiki, ey o`g`ul, sen uyuki, bu qari xar ne qilur, sizing uchun qilurki, aning hech nimaga ehtiyoji yo`q turur. Va hargiz ul bir yilda Shayx Abu Saidg`a demadiki, sen yotqil, yo namoz qilmag`il! Va anga o`z xilvatining o`trusida uyg`ina berib erdi. Bir kecha Shayx Abulabbos uyidin chiqdi, magar fasd qilib erdi va raginin boshi ochilib erdi. Va Shayx Abu Saidning bu holdin xabari bor erdi, qo`pti va bot hujrasidin chiqdi va Shayx qoshig`a keldi va Shayxning xirqasin yudi va o`z xirqasin chiqarib Shayxga tutaberdi va Shayx olib kiydi. Va Shayxning xirqasin namozi qilib, ham-ul oqshom-o`q qurutub Shayx nazariga kelturdi. Shayx xirqani Shayx Abu Saidga-o`q ishorat qildikim, kiyg`il! Shayx Abu Said kiyib, o`z zoviyasig`a bordi. Tong ertakim, jamoat qo`ptilar va hozir bo`ldilar, Shayxning xirqasin Shayx Abu Said egnida ko`rdilar va Shayx Abu Said xirqasin Shayx egnida, taassub qildilar. Shayx dedikim, bale, o`tgan oqshom nisorlar bor erdi va barcha bu Mehnaliq yngitning nasibi bo`ldi, muborak bo`lsun anga! Ustoz Abu Solihki, Shayxning muqrisi erdi, bemor bo`ldi. Xazrat Shayx Abubakr Muaddabg`aki, farzandlarining adibi erdi, dedikim, davot va qalam keltur va kog`azki, Abu Solih uchun bir nima bitayli! Ul hozir qilg`ach, bu ruboiyni buyurdikim, bitidi.
R u bo i y:
[Hurlar nigorimni ko`rish uchun saf tortdilar.
Rizvon taajjublanib, qarsak chalib yubordi. U
qoraxol yuzlarga parda tortti. Abdol qo`rqqanidan
«Qur`on»ga changal urdi]3.
[Hurlar nigorimni ko`rish uchun saf tortdilar.
Rizvon taajjublanib, qarsak chalib yubordi. U
qoraxol yuzlarga parda tortti. Abdol qo`rqqanidan
«Qur`on»ga changal urdi]3.
Va Abubakr Muaddabg`a dedikim, eltib, Abu Solihg`a bog`ladi. Filhol sihhat topti va hamul kun chiqdi. Hamul dastur bila bu ruboiyni soyir marazig`a o`qurlar va naf` yetkururlar. Va ba`zi akobir sharhlar bitibdurlar. Shayxdin so`rdilarki, tasavvuf nedur? Dediki, [miyangdagi borini chiqarib tashla! Qo`lingdagi borini ehson qil! Boshintga nima kelsa, xotirjam. qarshi ol!]4 Va ham Shayx debdurki, [Alloh basdur, qolgani havasdur, tiyilmog`i shart bo`lgani – nafs-dur]5. Shayx juma kechasi xufton namozi vaqti to`rt yuz qirqda Sha`bon oyi dunyodin o`tti. Va umrlari ming oy erdi. Alarning zikrida qalam ojizdur, bitilgandin mabsutroq tilagan «Nafahot ul-uns»da ko`rsun. Va barcha holatlari maqomotlaridakim, niyozmandlardin ba`zi bitibdurlar, bordur. Va ul el orasida ko`pdur – magar andin bahra vofiy topqaylar.
375. Shayx Abulqosim Gurgoniy q. t. s.
Oti Alidur. O`z zamonida benazir ermish va o`z fanida bebadal. Aning nisbati uch vosita bilaki, Shayx Abu Usmon Mag`ribiydur va Shayx Abu Ali Kotib va Shayx Abu Ali Rudboriydur, sayyid ut-toifa Junayd q. s.ga yetar. Anga qaviy hol erkandur andoqki, asrida barchaning yuzi aning ostonig`a erkandur. Va muridlar voqeasi kashfida oyati erkandur. Va «Kashf ul-mahjub» kitobining sohibi debdurki, bir qatla voqeae tushti, hallining tariqi manga mushkil erdi. Shayx Abulqosim xidmatig`a yuzlandim. Ani uyining eshigidagi masjidda toptimki, manga tushgan voqeani masjidning bir sutunig`a aytadur erdi. So`rmay javobimni toptim. Va dedim: Ayuhash-shayx, bu mening voqeamdurki, sendin hallin so`rg`ali kelib erdim. Shayx dedi: Ey o`g`ul, bu sutunni bu zamon Haq taolo notiq qilib erdiki, mendin bu voqea savolin qildi.
Bir kun Tusda Shayx Abulqosim Gurgoniy bila Shayx Abu Said Abulxayr o`lturub erdilar bir taxtda. Va darveshlar ilaylarida turub erdilar. Bir darveshning ko`ngliga kechtikim, ayo bu ikki buzurgning manzalati ne erkin? Shayx Abu Said ul darvesh sari boqib dediki, har kim tilasaki, ikki podshohni bir yerda bir vaqtda bir taxtda ko`rgay, ko`rsun! Darvesh chun ul ikki buzurgga boqdi, Haq taolo hijobni aning ko`zi ollidin oldi, to Shayxning so`zining sidqi anga ma`lum bo`ldi. Yana ko`ngliga o`ttiki, ayo bu kun yer yuzida Haq taoloning bu ikki buzurgvordek hech bandasi bormu erkin? Yana Shayx Abu Said aning sari boqib dediki, muxtasar mulke bo`lg`ayki, anda har kun Abu Said va Abulqosimdek yetmish ming kelmagay va yetmish ming ketmagay.
376. Xoja Muzaffar Ahmad b. Hamdon q. t. s.
Kuniyati Abu Ahmaddur. Haq taolo anga rayosat masnadida bu eshikni ochdi va karomat tojin aning boshig`a qo`ydi. Oning yaxshi bayonni va oliy iborati bor erdi fano va baqoda. Shayx Abu Said Abulxayr q. s. debdurki, bizni bu dargohda bandaliq yo`lidin kelturdilar va ani xudovandlik yo`lidin, ya`ni biz mujohada bila mushohada toptuq va ul mushohadadin mujohadag`a keldi. Bir kun Xoja Muzaffar Nuqonda ay-tur erdiki, bir paymona tarig`din bir dona Shayx Abu Said Abulxayrdur, boqi barchasi men. Shayxning bir muridi hozir erdi, sargarm bo`lib, hazrat shayxqa kelib, bu so`zni aytdi. Shayx dediki, ul bir dona ham alardurlar. Biz hech nima emasmiz!
377. Xoja Muhammad Ma`shuq Tusiy q. t. s.
Oti Muhammaddur. Majonin uqalosidindur. Azim buzurgvor va sohibhol ermish. Tusda bo`lur ermish va qabri ham anda-o`qdur. Ul vaqtki, Shayx Abusaid Abulhayr Mehnadin Nishobur azimati qilibdur, bir kentgaki, Tus navohisida bo`lg`ay, yetganda bir darveshni yiboribdurki, Xoja Muhammad Ma`shuq Tusiydin ijozat tilagilki, oning shahr va viloyatig`a kirolimu, yo`qmu? Ul darvesh borg`och, shayx darveshlar bila otlandi va ul darveshning keynicha Tusg`a mutavajjeh bo`ldilar. Ul darvesh Xoja xizmatig`a yetib, risolat izhori qildi va Xoja buyurdikim, bor, aytki, kirsun! Chun bir yig`ochqa yetkanda, Shayxning oti yurumadi va ilgari qadam qo`ymadi. Chun ul darvesh xabar kelturdi. Shayx yaksar Xoja Muhammad Ma`shuq xizmatig`a bordi. Ul istiqbol qilib, shayxni quchub dedi: Forig` bo`lki, bu navbatki, munda uradurlar, bir necha kundin so`ngra saning dargohingda chalilgusidur! Va bu Muhammad Ma`shuq qabopo`sh turk erdi. Bir kun Tusning jome`ida Shayx Abu Said majlis etadur erdi. Ul yetib, to`nining bir bog`in bog`ladi. Shayx xomush bo`ldi va tili so`zga uyurulmadi. Chun lahzae o`tdi. Shayx dedi: Ey asr sultoni va ey vujud sarvari, to`ning bog`in yeshki, yetti ko`k va yerni ul band bila bog`lading! Ul bog`ni yeshgach, Shayxg`a takallum. yo`li ochildi.
378. Amir Aliyi Abu q. t. r.
Ayn ul-quzot ba`zi maktubotida aning bayonidakim, g`ayb va huzur hech nav` bila yakson bo`lmas, balki ko`ngul bovujudi qurb ul-qulub qurb ul-abdon taqozosi ham qilur. Debdurki, Mir Ali Abu buzurg pire erdi. Bir muridi bor erdi, oti Muhammad Shahrobodiy. Bir kun ul muridni bozorga yubordi, bir nima kelturgali. Ul bozorga bordi, hamono ul nimani olur vajh hozir yo`q erdi, filhol o`zin sotti va Pir tilagan nimani olib yubordi. Chun necha kun bu savdodin o`tti, ul kishiki, ul muridni sotqun olib erdi, aning qilg`an ishiga muttale` bo`ldi, ani ozod qildi, to Pir qoshig`a keldi. Amir Ali anga dedikim, ey javonmard, necha ming yil bizing jonimiz g`aybda sening ofarinishing ishqida kuyar erdi, ul bas ermas erdiki, bu zohir firoqi ham kerak erdi, bir hafta zohir qurbi ham kerak.
379.Shayx Abu Abdurrahmon Sulamiy Nishoburiy q. t. s.
Oti Muhammad b. Husayn b. Muhammad b. Muso Sulamiydur. «Haqoyiq» sohibi tafsiri va mashoyix tabaqotining sohibi. Va bulardin boshqa dag`i tasnifoti bor. Va Shayx Abulqosim Nasrobodiyning murididur va xirqa aning iligidin kiyibdur. Va Nasrobodiy Shibliy murididur va Shayx Abu Said Abulxayr Pir Abulfazl Hasan favtidin so`ngra aning suhbatig`a yetibdur va aning iligidin xirqa kiyibdur. Va Shayx Abu Abdurrahmon Shayx Abu Said q. s. uchun tazkira, o`z xatti bila bitibdur. Va ul bu ekandur: [Bobom Abu Amr b. Nujayd Sulamiyning shunday deganini eshitdim: Abulqosim Junayd b. Muhammad Bag`dodiy debdur: tasavvuf xulqdir. Kimki sendan xulqda ustun bo`lsa, tasavvufda ustundir. Xulq haqida aytilgan eng chiroyli gap – Shayx ul-islom Abusahl Sulukiyning gapidir. «Xulq – e`tirozdan voz kechishdir»]1.
Va ham ul debdurki, [So`fiy uchun ikki narsa shart: ahvolda sodiqlik va muomalada odob]2. Va Yofe`iy tarixidadurkim, Shayx Sulamiy to`rt yuz yigirma ikkida dunyodin o`tubdur.
380. Husayn b. Muhammad Musa Sulamiy q. s.
Shayx Abu Abdurrahmonning otasidur. Mashoyixi kibordindur. Shayx Abdulloh Muborak va shayx Abu Ali Saqafiy bila suhbat tutubdur va Shibliyni ko`rubdur va doimiy mujohadasi bor ermish va ulum va muomalotda komil ermish. Chun shayx Abu Abdurrahmon mutavallid bo`lubdur, har mulkiki bor ekandur, sotib sadaqa beribdur. Anga debdurlarki, sanga o`g`ul farzand bo`ldi. Oning uchun hech nima asramading. Debdurki, agar solih bo`lsa [u solih bandalarga yor bo`lur]1 va agar mufsid bo`lsa, men bori anga fasod olati bermamish bo`lg`aymen. Ul uch yuz qirq va bir nimada dunyodin o`tubdur.
381. Abusahl Su`lukiy r. a.
Oti Muhammad b. Sulaymon Su`lukiydur. [U shariat ilmida o`z davrining imomi, do`stu dushman uning peshvoligiga hamfikr edilar. Shibliy, Murta`ish, Abu Ali Saqafiy bilan hamsuhbat bo`lgan. Abu Hasan Fumanjiy, Abu Nasr Safforiy Nishoburiy bilan do`st bo`lgan. Yaxshi samo` qilardi, xushvaqtlari bor edi]1. Shayx Sulamiy debdurki, Abusahl Su`lukiydin samo`ni so`rdilar. Dediki, [samo` – haqiqat ahli uchun mustahab, olimlar uchun muboh, fosiq va fojirlar uchun makruhdir]2. Ul debdurki, hargiz ilig jaybimg`a solmayman va biriima to`kmagaymen va manga quflu kalide yo`q erkandur. Va ham ul debdurki, [zahmat tortgan kishiga martabada o`zini tenglashtirgan – haddan oshganidir]3. Shayx Abu Abdurrahmon Xo`taniy debdurki, ne uchun mundoq Demaydurki, [zahmat tortgan kishiga martabada o`zini tenglashtirgan xato qilibdi]4. Shayx ul-islom debdurki, bu yaxshiroqdur. Hech kishi men degandek demaydurki, ani tilamak bila topsa bo`lmas, ammo tilagan topar. Va ham Sahl Su`lukiy debdurki, [kimki vaqtidan oldin maqom-mavqega yetsa, xorlikka yuz tutadi]5. Bir kun Shayx Su`lukiy darsda dediki, barcha Qur`onda manga bu ajab kelurki, Allohu taolo Musog`a ayttiki, [men o`zimga seni tanladim]6. Shayx ul-islom debdurki, manga hasaddurki, bu so`zgaki, ul aytibdur. Shayx Abusahl Su`lukiy Nishoburiy uch yuz oltmish to`qqizda dunyodin o`tti va o`g`li Abu Tayyib to`rt yuz to`rtta Rajab oyi o`tti.
382. Shayx Abulqosim Qushayriy r. t.
Oti Abdulkari b. Havozin Qushayriydur. «Latoif ul-ishrat» tafsirining sohibidur. Va anga harfanda rasoyil va har ilmda tasonif bor. Abu Ali Daqqoqning murididur va Abu Ali Formadiyning ustodi. To`rt yuz oltmish beshda dunyodin o`tubdur. «Qashf ul-maxjub» sohibi debdurki, ul debdurki, [So`fiy zotiljam kabidir: avvali alahsirash, oxiri: jimlik! Agar mustahkam bo`lsang, jim bo`lasan]1. Va ham ul debdurki, [tavhid – «Alloh» ismi zohir bo`lganda rasm va tabiat asarining zavol topishi, tajalliy nurlari porlaganda, begona narsalarning foniy bo`lishi, ilohiy haqiqatlar oshkor bo`lganda maxluqotlarning arzimasligi, zikri ulug` Jabborga yaqinlik mavjud bo`lganda ag`yorlarning ko`rinmasligidir]2.
383. Shayx Abulqosim Shaqoniy q. s.
Oti Ahmad b. Muhammaddurur: Usulu furu`, funun va ulumida imom erdi, ko`p mashoyix diydoridin bahramand. «Kashf o`l-mahjub» sohibining ustodidur. Ul debdurki, hech kishi ko`rmaydurmenki, shar`ni ul ta`zim qilg`ancha qilmish bo`lg`ay. Dunyoyu uqbodin payvasta nafir erdi. Ul debdurki, [bir yo`qlik istaymanki unga qaytish bo`lmasin!]1. Va g`ayri arabiy der erdiki, har kishiga bir muholni tilamak bor, manga bir muholni tilamakdurki, yaqin bo`lmag`ay. Va ul budurki, tilarmanki, Haq taolo meni bir adamg`a eltkayki, hargiz ul adamg`a vujud bo`lmag`ay, ne uchunki maqomotu karomotdin har neki bor, barcha hijobu balodur. Va odame ul hijobu balog`a oshiq. Io`qlug` diydorda yaxshiroqki, orom hijobda. Chun Haq taolo boriydurki, anga adam ravo ermas. Ne ziyon qilg`ayki, aning mulkida men yo`qe bo`lsamki, hargiz ul yo`qqa borlig` bo`lmasa. Ham «Kashf ul-mahjub» sohibi debdurki, bir kun aning qoshig`a kirdim, o`qiydur erdikim, [Alloh bundoq bir misol keltirur: hech narsaga kuchi yetmaydigan birovga qaram qul...]2 va yig`laydur erdi va qichqiradur erdi. Sog`indimki, oxir bo`lg`usidur. Dedim: ayyuhash-shayx, ne holdur? Dedi: o`n bir yildur, to dardim bu yerga yetibdur va mundin o`ta olman. Bir kun Shayx Abusaid Abulxayr Nishoburda o`z xonaqohida o`lturub erdi. Sayyid Ajalki, Nishoburning ulug`i erdi, Shayx yonida o`lturub erdi. Shayx Abulabbos Shaqoniy keldi. Shayx ani Sayyid Ajaldin yuqoriroq o`lturtti. Sayyid andin ranja bo`ldi va ko`ngliga dovarlig` kirdi. Shayx Sayyid sari boqib dediki, siz bu toifani Mustafo s. a. v. uchun sevarsiz va biz bu toifani Haq s. t. uchun sevarmiz. Shayx Abulabbos debdurki, bir kun uyimda kirdim, bir sarig` itgina yotib erdi. Ani quvlay dedim, yugurdi va etakim ostig`a kirdi va g`oyib bo`ldi.
384. Abulfazl Hasan Hatliy r. t.
Bayt ul-Jinda vafot topubdurki, Dimishqning yaqinidur. «Qashf ul-mahjub» sohibi debdurki, tariqatda mening iqtidom angadur. Tafsir va rivoyat ilmida olim erdi. Husriyning muridi va sohibi sirri, Abuamr Qazviniy va Abulhusayn Solbih aqroni. Oltmish yil uzlatda eldin qochar erdi va otin eldin itirur erdi va ko`prak Lug`om tog`ida basar eltur erdi. Uzun umr topti va yaxshi oyotu karomot iyasi bo`ldi, Va mutasavvifa libosida emas erdi, rusum ahli siyratida bo`lur erdi. Men andin muhibrok ko`rmaydurmen. Ul debdurki, [dunyo bir kundir, unda bizning vazifamiz ro`zadir]1.
385. Ali b. Usmon b. Abi Ali Jullob G`aznaviy q. s.
Kuniyati Abulhasandur. Olim va orif erdi va Shayx Abulfazl b. Hasan Xatliyning murididur. Qo`p mashoyix suhbatig`a ham yetibdur. «Kashf ul-mahjub» kitobining sohibidurki, bu fanda mashhur va mo``tabar kitobdur. Ul debdurki, Shayx ul-mashoyix Abulqosim Gurgoniy q. s.din so`rdumki, darveshga noguzir nima nedurki, faqir otin anga itloq qilsa, bo`lg`ay? Dedi: Uch nima: biri ulki, tuz yurun tika olg`ay; yana ulki, chin so`z ayta va eshita olg`ay; yana ulki, oyog`in tuz yerga ura olg`ay. Jam`e darveshlar hozir erdilar. Dedukki, keling, har qaysimiz bu so`z ma`nisida taammul qilib, bir so`z deyli! Har biri bir so`z dedilar. Navbat manga yetganda dedimki, yurunni tuz tikmak ul bo`lg`ay: Faqr yuzidin tikkay, yo`qki ziynat yuzidin. Agar ruq`ani xirqag`a faqr bila tiksang, egri tiksang dog`i tuzdur va chin so`z ul bo`lg`ayki, kishi oni hol yuzidin aytg`ay va eshitgay. Yo`qki, minnat yuzidin va haq vajd bila onda tasarruf qilg`ay. Yo`qki, hazl bila va zindagonlig` yuzidin ani anglag`ay, yo`qki, aql bila. Va oyog`in tuz yerga urmoq ul bo`lg`ayki, vajd bila yerga urulg`ay, yo`qki lahv bila. Va bu so`zni biaynihi Shayx hazratida naql qildilar, dediki, (Ali rost so`zladi. Alloh unga yordam bersin!]1.
386. Xoja Ahmad Hammod Saraxsiy r. t.
«Kashf ul-mahjub» sohibi debdurki, ul muboriz uli-bod erdi va muddate maning rafiqim erdi va oning holotidin ko`p ajoyiblar bilurmen. Bir kun ondin so`rdumki, saning bu ishga kirgoning ibtidosi ne erdi? Va dediki, men bir qatla Saraxsdin chiqib, biyobong`a bordim va tevalarim bor erdi. Alarning muhofazatin qilur erdim va och bo`lmog`ni sevar erdim. Va har ne ilkimga tushsa, yana birovga berur erdim va ko`nglumga Tengri taoloning bu qavli toza bo`lur erdiki, [ular hijrat qilib kelganlarni suyurlar]1. Va bu toifag`a e`tiqodim bor erdi. Bir kun biyobonda bir arslon paydo bo`ldi. Bir tevani bosdi va saqat qildi va biyikka chiqib, bir go`kradi. Ul tegradagi sibo` va bo`ri va tulku va shaqol yo`sunlug` jonvorlar jam` bo`ldilar va arslon tevani alar ilayiga qo`yub, o`zi biyik boyirg`a chiqib o`lturdi, to alar barcha to`ydilar. Arslon biyikdin indiki, o`zi ham andin tu`ma qilg`ay. Ko`rdi, bir oqsoq tulku keladur, yana yondi va o`lturdi. Ul ham o`z voyasin hosil qilg`ondin so`ngra indi va andin tu`ma qildi va men nazzora qilur erdim. Chun yemakdin forig` bo`ldi. Maning sori boqib, fasih til bila dediki, yo Ahmad, luqma iysori itlar ishidur. Eranlar iysori jondur. Chun men bu burhonni andin ko`rdum. Holim mutag`ayyir bo`ldi va olamning barcha ishidin ilik tortib, bu ishga mashg`ul bo`ldum va ishimning ibtidosi bu erdi.
387. Adib Kumandiy r. t.
Ul «Qashf ul-mahjub» sohibining Muosirlaridandir. Debdurlarki, yigirma yil ko`prak avqot ayog` ustiga turub yerdi, magar tashahhud vaqtiki, o`lturur erdi. Andin so`rdilarki, ne uchun o`lturmassen? Dediki, manga hanuz ul daraja yo`qdurki, Haq s. t.ning mushohadasida o`lturg`aymen.
388. Abulhasan Musanno r. t.
Oti Ali b. Musannodur. Shayx Abusaid Abulxayr q. s. debdurki, yigitligim chog`ida Astrobodda Abulhasan Musanno qoshig`a bordim. Va ul shukuhliq pir erdi. Va Shibliy bila suhbat tutub erdi va oralarida niqorlar o`tub erdi. Darvishe manga ayttiki, aytqilki, bizga Shibliydin hadise aytsun! Men iltimos qildimki, ayyuhash-shayx, bizga Shibliydin hadise ayt! Dediki, ne uchun burun Rasul s.a.v. din so`z tilamading? Dedim: ikkalasidin ayt! Dedi: Rasul s.a.v. debdurki, agar mening otimga «Al-Kahf»din o`zga sura inmasa erdi, ham kofiy erdi. Ham shayx Abusaid q. s. debdurki, Shayx Abulhasan Musanno dedikim, Bag`dod jome`ida Shibliyning majlisi qirog`ida turub erdim. Birav bu toifa kisvatida Shibliydin savol qildikim, [ey shayx, vasl nima?]1. Shibliy anga boqib dedikim, [Ey vasl haqida so`rovchi, ikki tarafdan kechsang visolga yetasan]2. Soyil dedikim, [ikki taraf ni-ma?]3. Shibliy dedikim, [sizlarni ro`parangizdagi Allohdan to`sib turgan cho`qqi]4. Soyil dedikim, [u cho`qqi nima?]5. Shibliy dedikim, [dunyo va oxirat! Chunonchi rabbimiz aytadi: orangizda dunyo istaganlar ham, oxirat istaganlar ham bor edi]6. [Xo`sh, Xudoni istovchi qaerda?]7. Andin so`ngra Shibliy aytdikim, [agar Alloh desang, U Allohdir. Agar jim tursang ham u Allohdir; yo Alloh, yo Alloh U! Va hech kim bilmaydiki, U nima? U pokdir, U pokdir, U yakka yagonadir, uning tengi yo`q]8. Andin so`ngra g`ashe qildi va bexush yiqildi, ani ko`tarib uyiga elttilar.
389. Shayx Ahmad Najjor Astrobodiy q. s.
Shayx ul-islom dediki, ul Xurosonning mashoyixidindur. Shibliy va Murt`ish bila suhbat tutubdur. Bir qatla Shibliy aning shoribaynin olib erdi. Ul debdurki, andin so`ngra hargiz yana olmoqqa ehtiyoj bo`lmadi.
390. Shayx Abu Zur`a Roziy q. s.
Oti Ahmad b. Muhammaddur. Shayx ul-islom debdurki, men uch kishi ko`rubmenki, ani ko`rubdurlar. Shibliyning shogirdi ermish. Munbasit kishi ermish. Anga ta`n qilibdurlarki, doyim tiybat qilursen. Ul debdurki, manga mundin o`zgaki bir so`z degaymenki, darveshlar kulgaylar, hech sarmoya yo`qdur. Shayx ul-islom debdurki, ani dunyodin o`tgandin so`ngra voqe`ada ko`rubdurlar, holin so`ribdurlar. Debdurki, meni ilayiga tiladi va dediki, sensenki zirih kiyding mening dinimg`a, mening xalqimg`a? Dedim, bale1 Dedi: Ne uchun xalqimni manga qo`ymading va ko`nglung yuzin manga kelturmading?
391. Shayx Abu Zur`a Ardabiliy q. s.
Oti Abdulvahhob b. Muhammad Ayyub Ardabiliydur. Olim va zohid ermish. Ko`p safar qilibdur. Shayx Abu Abdulloh Xafif bila hamroh bo`lubdur. Derlarki, Shayx Abu Abdulloh Xafif Hijoz azimati qildi va Abu Zur`ani ko`rgali bordi. Ul islang`on yaxna et kelturdi. Abu Abdulloh andin yemadi va safarga azimat qildi. Biyobonda yo`l ozitib, necha kun yegulik topmadilar. Halok bo`lur chog`da bir it ko`zlariga yo`luqdi, zaruratdin ani o`lturub ulashtilar. Shayxqa aning boshi tegdi. Shayx tanaffurdin ta`ammulda erdiki, oyo yesa bo`lg`aymu yo yo`q? Imom Molik mazhabi bila yemakka xotir qaror berdi, ammo boshi sa`b erdi. Ul itning boshi tilga kelib dediki, bu ul kishining sazosiki, Abu Zur`a uyida islang`an etni yemagay. Shayx safardin qaytti va Shayx Abu Zur`a uyiga borib, istihlol qildi va bihillik tiladi va andin so`ngra safarg`a chiqdi. Debdurlarki, Abu Zur`a umrining oxirida so`fiya bila muxolafat ustida bo`ldi, shoyadki, ba`zi bila erdi ekin. To`rt yuz o`n beshda dunyodin o`tti.
392. Abu Abdulloh mushtahyr Bobuniy q. s.
Qabri Sherozning mashhur mazorotidindir. Ul ermishki, debdurki, [kurd bo`lib uxladimu arab bo`lib uyg`ondim]1. Va bu qissa mundoq ermishki, ul kurdlardin ermish. Bir kun Sherozg`a kelibdur va madorisdin ba`zig`a kiribdur va ko`rubdurki, ilm talabasi ulum darsi va mubohasasig`a mashg`uldurlar. Alardin savol qilibdur. Barcha kulushubdurlar. Ul debdurki, tilarmen, sizning bu aytishadurg`on so`zlaringizdin o`rganganmen. Ular hazl va istehzo yuzidin debdurlarki, agar tilasangki, donishmand bo`lg`aysen, bu kecha uyungning saqfidin bir ip bila oyog`ingdin bog`lab, tong otquncha degilki, «ko`zburah usfurah» [kashnich chumchuq]2ki, ilm abvobi senga ochilur. Ul bormish, alar degandek qilmish. Chun niyati va husn talabi sidq bila ermish. Tong otg`och, Haq s. t.aning ko`ngliga laduniy ilm eshikin ochmish. Andoqki, har g`omiz mas`alada ul fan ahli bila taloshib, alarg`a g`olib kelur ermish va bu bo`la olmas, juz valoyat osori.
393. Shayx Abu Abdulloh Boku.
Oti Ali b. Muhammad. b. Abdulloh. Ibn Bokug`a mashhurdur. Shayx Abu Abdulloh Xafifni ko`rubdur. Va Sherozdin Nishoburg`a safar qilibdur. Shayx Abulqosim Qushayriy va Shayx Abusaid Abulxayr q. s. bila suhbat tutubdur. Va Shayx Abulabbos Nihovandiy bila muddate musohib bo`lubdur. Va oralarida tariqat bobida ko`p so`zlar o`tubdur. Va Shayx Abulabbos aning fazlu sabqig`a e`tirof qilgan ekandur. Aydin so`ngra Sherozg`a murojaat qildi va bir tog` mag`orasida munzaviy bo`ldi va barcha so`fiya va ulamo va fuqaro aning suhbatig`a mulozamat va mudovamat qilurlar erdi. Ul so`zki, Shayx Abusaid Abulxayr bila voqe` bo`lubdurki, necha g`arib, karomotlar Shayxdin ko`rgandin so`ngra Shayxqa debdurki, tilarmenki buki, haftada bir qatlakim, kelursen meni ko`rgali, emdi kelmagaysen. Va Shayx debdurki, ko`p eranlar va mashoyixiing ko`zi sanga tushubdur, ul mashoyixiing nazari tushgan yerni ko`rgali kelurbiz. Va bu so`zdin majlis huzzorining yig`lab, oradin mojaro daf` bo`lg`onining sharhi «Nafahot ul-uns»da bor. Tilagan kishikim bilgay, anda tilasun. O`l to`rt yuz qirq ikkida dunyodin o`tubdur.
394.Shayx Mo`min Sheroziy q. t. s.
Shayx ul-islom debdurki, Ismoil Dabbos dedikim haj niyati qilib borurda Sherozg`a yetishdim. Bir masjidqa kirdim. Shayx Mo`minni ko`rdumki, o`lturub, xirqasin yamaydur erdi. Salom qildim va o`lturdim. Mendin so`rdikim, ne niyating bor? Dedim: Haj niyatim bor. Dedi: Onang bor? Dedim: bor! Dedi: Yonib onang mulozamatig`a bor! Bu so`z menga xush kelmas erdi: Dedi: Ne to`lg`anasen? Men ellik haj qilibmen, bosh yalang, oyoq yalang va zodu hamrohsiz. Barchasin senga berdim. Sen onang ko`ngli shodlig`in menga ber!
395. Shayx Abu Ishoq Shomiy r. t.
Asru buzurg erdi. Qabri Shom bilodidin Akkadadur. Shayx Alaviy Dinavariyning ashobidindur. Va ul Shayx Hubayrai Basriy ashobidin va ul Shayx Huzayfai Mar`ashiy ashobidin va ul Sulton Ibrohim Adham q. s. ashobidin. Va bu Shayx Abu Ishoq Shomiy Chisht qasabasig`a yetibdur. Va Xoja Abu Ahmad Abdol suhbatig`aki, Chisht mashoyixining muqaddamidur, yetibdur va andin tarbiyat topibdur.
396. Shayx Abu Ahmad Abdol Chishtiy r. t.
Sulton Farasnofaning o`g`lidur. Hasaniy shurafodin erdi va ul viloyat hokimi erdi va oning bir singli yo egachisi bor erdi. Bag`oyat soliha. Shayx Abu Ishoq aning uyiga kelur erdi va aning taomidin yer erdi. Bir kun anga dediki, saning qardoshingg`a bir farzand bo`lg`usidurkim, azim sha`ni bo`lg`ay. Qardoshingning harami holidin voqif bo`l va muhofazat qilki, haml ayyomida luqmaiki, onda hurmat yo shubhae bo`lg`ay, yemagay! Ul soliha Shayx Abu Ishoq ishorati bila o`z iliki bila charx igirib, ipin sotib, qardoshining haramining ma`kulin muhayyo qilur erdi. To ikki yuz yetmish tarixida Mu`tasim billoh xilofati zamonida Xoja Abu Ahmad mutavallid bo`ldi va hamul soliha o`z uyida halol vajh bila onga parvarish berur erdi va shayx Abu Ishoq Shomiy gohi aning uyiga kelur erdi va der erdiki, bu tifldin bir buzurg xonvoda zohir bo`lurning isi keladurki, ondin ahvol va osori g`ariba va ajiba mushohada bo`lg`ay. Yigirma yashar sinnida bir kun otasi bila ovg`a borib erdi. Otasi va atboidin ayru tushti va ul ko`histonda bir tosh ustida ko`rdikim, qirq kishi turibdurlar va oning shayxi Shayx Abu Ishoq Shomiy alarning orasida va ul jamoat Rijolulloh erdilar. Bularni ko`rg`ach, onga hol mutag`ayyir bo`ldi va otidin tushub aslahayu, malbusotin tashlab, bir pashmina kiyib, alarg`a qo`shuldi. Otasi bilgandin so`ngra har necha oni ul eldin ayirurg`a sa`y qildi, foyda bermadi va alardin ayrilmadi. Derlarki, otasining bir xumxonasi bor erdi. Bir kun xilvat topib, ul xumxonani ichkaridin bog`lab, kuplarni ushata boshladi. Otasig`a xabar qildilar, ersa tom ustiga kelib, g`oyat,g`azabidin bir tosh olib, uy darichasidin anga otti. Ravzana andoq tor bo`ldiki, toshni qisti va anga borg`ali qo`ymadi, to tosh yer bila ko`k orasida turdi. Chun otasi bu holni ko`rdi. Aning ilgida tavba qildi va ondin bu nav` karomot behaddu add ko`rubdurlar. Tafsili uzundur va ul uch yuz ellik beshda dunyodin o`tdi.
397. Xoja Muhammad b. Abu Ahmad Abdol Chishtiy q. s.
Otasidin so`ngra aning qoyim-maqomi erdi. Va yigirma to`rt yoshida diniy va yaqiniy ulumu maorif kasb qilib erdi. Zohid va mutavarri` erdi va dunyo ahlidin mujtanib va mutanaffir erdi. Doyim der ermishki, chun avvalu oxirimiz dunyo tarhidur, o`zni aning g`ururu firibidin asramoq kerak.
398.Ustod Mardon.
Xavof viloyatida Sinjon qasabasidin. Xojaning muridlaridindur. Yillar aning istinjo kesakin va vuzu` suyin muhayyo qilur erdi. Anga vatan murojaatig`a amr qilg`onda, ul yig`labdurki, manga sizing muforaqatingiz toqati qachon bor? Xoja debdurki, har qachonki sanga bizing dindorimiz orzusi bo`lsa, jismoniy hijoblar va makoniy masofatlar murtafe` bo`lg`ay va bizni ham andin ko`rgaysen. Va ham andoq-o`q bo`lubdur. Ustod der ermishki, men Sinjondin Chishtni ko`rarmen. Va Xoja to`rt yuz yigirma birda
dunyodin o`tdi.
399. Xoja Yusuf b. Muhammad Sam`on r. t.
Ul Xoja Muhammad Abu Ahmadning xoharzodasidur. Va andin tarbiyat topibdur. Va Xoja Muhammad oltmish beshgacha kadxudo bo`lmag`ondur. Va bir singli bor erdikim, Xojaning xidmatin qilur erdi. Va xojaning kiymak-emaki aning dastrastidin erdi. Va aning yoshi qirqqa yetib erdi va og`asi xidmati va Tengri ibodati ishtig`oli sababidin tazavvujg`a mayl qilmaydur erdi. Bir kecha Xoja Muhammad buzurgvor otasi Xoja Abu Ahmadni tushta ko`rdikim, otasi anga dediki, [Shumo falon]1 viloyatida bir kishidur, oti Muhammad b. Sam`on, olim va solih kishidur, singlingni anga nikoh qil! Xoja ani tiladi, g`oyibdan ishorat bo`lg`on bila ul solihani Muhammad Sam`ong`a aqd qildi va ul Chishtda-o`q mutavattin bo`ldi va Xoja Yusuf alardin mutavallid bo`ldi. Xoja Muhammadning o`g`li yo`q erdi, Xoja Yusufni farzandliqqa asrar erdi va tarbiyat qilur erdi. Va ulum tahsili va Tengri yo`li sulukiga dalolat, qilur erdi. Va Xoja Muhammadning vafotidin so`ngra Xoja Yusuf aning qoyim-maqomi bo`ldi va anga ellik yoshdin so`ngra inzivo va inqito` mayli bo`ldi. Xoja Hojiyi Makkiy mazori yonidakim, Shayx Abu Ishoq Shomiy ani ko`p ziyorat qilur ermish yerda chillaxona o`z muborak iligi bila qazib, o`n ikki yil anda basar eltibdur. Va oncha sukru dahshat va volahu hayrat anga g`olib ermishki, mumtad zamonlar o`zidin g`oyib bo`lub, yana hozir bo`lur ermish. Ul vaqtdakim, Shayx ul-islom Abu Ismoyil Abdulloh Ansoriy q. s. Chisht mazorotida ekandur, aning bila muloqot qilg`ondur. Andin yong`onda, Hirotda majolisu mahofilda ani sog`inib, istihson qilur ermish. Va ul sakson to`rt yashabdur. Va to`rt yuz ellik to`qqizda dunyodin o`tubdur. Va o`tar vaqtda ulug` o`g`li Shayx Qutbuddin Mavdudni o`ziga qoyim-maqom qilibdur.
400. Xoja Mavdud Chishtiy r. t.
Ul yetti yoshida tamom Qur`onni vozeh bila hifz qilib erdi va ulum kasbig`a mashg`ul. Chun yoshi yigirma oltiga yetti, buzurgvor volidi olamdin o`tti va ani o`z o`rnig`a o`lturtti va ulhamida hisolg`a va pisandida af`olg`a ma`ruf erdi va ul viloyat ahli anga e`tiqod va irodat va muhabbat maqomida erdi va hazrat Shayx ul-islom Shayx Ahmad Jomning suhbati sharafig`a va tarbiyati davlatig`a tavfiq topib erdi va oning sharhi «Nafahot ul-uns»da mabsut voqe`dur. Va Shayx ul-islom mazkur ishorati bila Balx va Buxoro sori tahsil takmili uchun bordi va to`rt yilg`acha ul viloyatda qolib, zohir ulumig`a takmil berib keldi va ul viloyatda ondin g`ariba xavoriq va ajiba osor ko`p zohir bo`lubdurki, sharhining tadvili bor. Chun Chishtg`a keldi, muridlar tarbiyatig`a mashg`ul bo`ldi va atrofdin toliblar oning xizmatig`a yuzlanib, tarbiyat toparlar erdi. Shoh Sanjonki, laqabi va oti Rukniddin Mas`uddur, Xoja suhbatig`a yetgan erkondur va necha vaqt oning xizmatida Chishtda bo`lg`on erkandur. Oni Xoja Sanjon der ermishlar. Xoja Mavdud onga shoh laqab beribdur va ul laqab bila hamisha nozishu mufoxirat qilur yermish. Xoja Mavdud besh yuz yigirma yettida, shoh Sanjon besh yuz to`qson yettida dunyodin o`tdilar.