Xoqonning Farhod jihatidan Yunon mulkiga sipoh tortqoni va ul kishvar hukamosi aning gardi sipohidin ko`z yorutub, yorutqon ko`zlarin alarning oyinai ruxsori bila jilo bermoqlari va ul oy va quyoshning anjumkirdor hukamo anjumani bila Suhayloyi hakim g`orig`a bormoqlari va Suhaylo¹ partavi iltifotin alar ahvolig`a solib, «Jomosp»² ahkomi bila Farhodning balandaxtarliq mujdasin berib, Suqrot g`orig`acha manzil-bamanzil rahnamoyliq qilib, umri kavkabi ul tog`da g`urub qilg`oni va Farhodning ul kavkab partavi bila hayrat shomida yo`l boshqorg`oni

Kishikim topti ma`ni shohrohin,
Bu yanglig` chekti so`z xaylu sipohin.

Ki, xoqon onglabon ul ish g`animat
Ki, Yunon mulkiga qilg`ay azimat.

Tariqi azm ko`sin urdi filhol,
Cherik jam`iga el chopturdi filhol.

Sipah oz chog`da, mulku kishvaridin
Etishti daf`a-daf`a har saridin.

Yig`ildi bir cherikkim bu kuhan dayr,
Aningdek ko`rmamish tokim qilur sayr.

Sipah daryosi ichra jo`sh tushti
Ki, mavji charx bahrig`a yovushti.

Tikildi o`rduyikim ko`rmamish ko`z,
Xazu iksunu atlas, onchakim bo`z.

Har oq uy charxi gardun korgohi,
Yana garduncha oning borgohi.

Ducho`ba uchi bu feruza xirgoh,
Aning ikki ko`mochi mehr ila moh.

Qozuq siyminu zarrinkim qoqilg`on,
Kavokibdek sipehr uzra choqilg`on.

Chekib xarpushta g`oyatdin fuzunroq,
Saro parda nihoyatdin fuzunroq.

O`n ikki poyalig` bir taxti oliy,
O`n ikki burj anga gardun misoli.

Vale har burjin oning Nasri Toyir
Tay etmay bo`lsa gar yuz qarn soyir,

Bo`lub har poyadin zarkash tanobi,
Falak qutrini qat` etkan shihobi.

Kelib har borgah ayvoni Jamshed,
Muzahhab har gul anda rashki xurshed.

Kelib anjum adadlig` borgohi,
Vale mo`ru malax yanglig` sipohi.

Bu yanglig` yer ko`tarmas xayl birla,
Bori olamni tutqon sel birla.

Azimat qildi Yunon mulki sori,
Sipohi ishqdek jon mulki sori.

Cherik oyini bo`ldi sarbasar ko`ch,
Yurush bo`ldi muqarrar ko`ch-barko`ch.

Iki kun turmayin bir yerda mahmil,
Azimat aylabon manzil-bamanzil.

Qayon ul azmdin ovoza borib,
Eshitkan xalq hushi oza borib.

Etib har mulk fathining navidi,
Kelib har qal`a quflining kalidi.

Necha manzilda bir kishvar bo`lub fath,
Dema kishvarki, bahru bar bo`lub fath.

Necha oy qat` etib sahrovu vodi,
Ko`rundi kishvari Yunon savodi.

Chu ogah bo`ldilar ul mulk aro xayl
Ki, xoqon xayli ul yon aylamish mayl.

Kelibon o`tru ashrofu raoyo,
Chekib maqduricha har kim hadoyo.

Bo`lub hikmat eliga aysh vorid,
Sharaf burjig`a yetgandek Atorid.

Bori davlat bila iqbol monand,
Kelib Xoqong`a istiqbol payvand.

Yana ul mulkning yaxshi-yamoni,
Taqabbul aylabon moli amoni.

Qo`yub yuz ul falakqadr ostong`a,
Berib kishvar shahi kishvarsitong`a.

Qilib shah borchag`a lutfu inoyat,
Etib har xayl maqdurin rioyat.

Ko`p aylab ahli hikmat ehtiromin,
Qilib har qaysining ta`yin maqomin.

Chu aylab dastbo`sidin sarafroz,
Alar aylab duou midhat og`oz.

Chu topib bori hikmat ahli taskin,
Qilib bunyod shohi hikmatoyin

Ki, biznikim, sipehri muxtalifroy,
Bu kishvar sori qildi dasht paymoy.

Emas erdi mamolik fathi maqsud,
Erur erdi maholik fathi maqsud³.

Bu bo`lmish xotiri olig`a ma`lum
Ki, bu kishvardadur bir marz ila bum

Ki, bo`lmish anda tog`e oshkoro,
Ayog`din-boshig`a bir pora xoro.

Erur xoro ichinda tiyra g`ori,
Nechukkim furqat ichra shom tori.

Topib ul tiyraliq Suqrotdin nur,
Nechukkim Mushtariydin shomi dayjur».

Anga yetguncha uch manzilda bir-bir,
Nechukkim bilmish erdi qildi taqrir.

So`zin qilg`och bayon so`rdi nishoni
Kim, Andoqkim bilursiz ayting oni.

Ki, qaysi sori bu maqsad ayondur,
Masofat ne qadardur, yo`l qayondur?

Er o`ptilar, qurub ul xayli dono
Ki: «Shoh o`z komig`a bo`lsun tavono.

Bu so`zkim shah so`rar andin nishona,
Bu mulk ichra hakimedur yagona.

O`tub besh yuzdin ayyomi hayoti,
Suhayloyi hakim el ichra oti,

Erur Yunonda Suqroti zamon ul,
Tutub Suqrotdek g`ori nihon ul.

Tariqi inzivodur virdi oning,
Hunarda borchamiz shogirdi oning.

Bilur ul, ahli hikmatning panohi,
Bu ishning borcha ahvolin kamohi.

Eshitkon birla bizlar ham bilurbiz,
Ne so`zkim shah so`rar, sharhin qilurbiz.

Va lekin chun bu ma`ni toru pudi,
Emas tahqiqimiz, yo`q nukta sudi.

Nechuk bilmay degay so`z ahli hikmat,
Xususan so`rsa oni ahli davlat.

Bu mushkil nukta hallin ul qilur, ul,
Aning sori buyursang boshlali yo`l».

Chu shah topib bu ma`nidin nishona,
Bo`lub shahzoda ko`ngli shodmona.

Rikob ahli ravoni chektilar ot,
Ato birla o`g`ul otlandilar bot.

Bo`lub ul hikmat ahli borcha hamroh,
Alardin nuktajo` shahzodau shoh.

Ko`rundi dasht aro bir qulla pora,
Hakim onda nihon bo`lg`on mag`ora.

Tushub markablaridin borcha nokom,
Yayoq ul g`or sori urdilar gom.

Biri ul hikmat ahlidin nihoni,
Kirib g`or ichra ogah qildi oni

Ki hamrahlig` etib iqboli jovid,
Atorud sori kelmish oyu xurshed⁴.

Suhaylo chun eshitti ul iborat,
Alar ihzorig`a qildi ishorat.

Adab birla kirib shahzodau shoh,
QO`pub o`z o`rnidin donoi ogoh.

Ko`rushti ikkisi birla kulub shod,
Alar ham o`ptilar ilgin bo`lub shod.

Hakim o`lturdi mushkil qilg`ali hal,
Alarning ikkisin o`lturtub avval.

Surub yo`l ranjidin shahlarni bir-bir,
Kelur kayfiyatidin so`rdi taqrir

Ki, qat` etmakda bu yanglig` uzun yo`l,
G`arazni onglatingkim qaysidur ul.

Dedi shah sarbasar shahzoda holin,
Boshig`a ko`zgudin tushgan xayolin.

Hakimi nuktadon chun bildi holat,
Ham o`ldi shodu ham topti malolat.

Quchub shahzodani ko`nglin qilib shod,
Dedi: sen, senki oting keldi Farhod.

Suhaylo chun otin tahqiq qildi,
Nekim ul so`rdi, bu tasdiq qildi.

O`pub mongloyini donoyi ogoh,
Sujud aylab, dedi: «Alhamdulilloh

Ki, oncha o`lmadimkim, charxi g`ammoz
Meni bu komima qildi sarafroz.

Necha yuz yil durur g`or ichradurmen,
Necha yuz ranju timor ichradurmen.

Manga Jomosrdin erdi bu e`lom,
O`zidin so`ngki yozmish erdi ahkom⁵

Ki, mendin so`ngra garduni sabukpay
Chu ming yil aylasa yer davrasin tay.

Chiqib shahzodae Chin kishvaridin,
Kelib Yunong`a davlat rahbaridin,

Oti Farhodu har donishda mohir,
Saodat farri ruxsorinda zohir,

Tutub ranju anog`a jonu jismin,
Ochar Iskandari Rumiy tilismin

Va lekin ikki manzil bo`lg`usidur,
Ki oning qat`i mushkil bo`lg`usidur.

Birida ajdar aylab jonsitonlig`,
Damidin qilg`usi otashfishonlig`.

Birida Ahraman aylab sitam fosh,
Havodin boshig`a yog`durg`usi tosh.

Suhaylo hikmatoyini rasadband
Ki, ul bo`lg`usi mendin so`nggi farzand.

Qabul etsun duo birla salomim,
So`ngida bo`yla fahm etsun payomim

Ki, bu maqsadg`a qasd etkanda Farhod,
Aning maqsudig`a ko`rguzsun imdod.

Ul ishga mayl ko`p shah qilg`usidur,
Vale Farhoddin ochilg`usidur.

Suhaylo ham bu maxfiy sirni bilsun
Ki, gar qilsa madad, bu birga qilsun.

Chiqar, ajdarni o`ldurganda Farhod,
Aningdek ganjkim olam bo`lur shod.

Topar chun devni qatl etti, kini,
Sulaymoni nabining xotamini⁶.

Tilism ul kunki ochg`ay bemadoro,
Bo`lur Jamshed jomi oshkoro.

Bularni qilsa davlat ong`a taslim,
Barisin aylasun Xoqong`a taslim.

Anga Suqroti dono manzari bas,
Yana Oyinai Iskandari bas.

Olib Suqrotdin ul ishda talqin,
Ravon ko`zguga bo`lg`ay ozimi Chin.

Ko`rub ko`zguda nekim, ko`rgusidur
Ki, davron boshig`a kelturgusidur.

Chu dono munda tortib so`z xitobin,
Chekib vallohu a`lam bissavobin:

«Men ul payg`omdinkim muftaxirmen,
Necha yuz yil dururkim muntazirmen.

Qilibmen borcha mushkullarg`a tadbir
Kim, ul kelgusidur ollingg`a bir-bir».

Qo`pub ul g`or peshonig`a bordi,
Tutub ilgiga bir zarfe chiqordi.

Dedi: «Bu zarfkim mar`i bo`lodur.
Samandar⁷ yog`idin bilkim to`lodur.

Ko`p otashgoh o`tidin topmisham dog`
Ki, to jam` aylamishmen bu qadar yog`.

Chu ajdar birla bo`lg`ungdur hamovard
Ki, andin chiqqusi aflok uza gard.

Bu yog`din surtub avval o`z taningg`a,
Samandar hamlalig` xopokaningg`a

Ki, ajdar birla razm etgan zamonda,
Bu yog` o`tdin seni tutqay amonda.

Chu ajdar o`lgay ilgingdin ko`rub ranj,
Sanga bo`lg`ay nasib ul ranjdin ganj.

Aningdek ko`rguzur axtar hisobi,
Yana kashfu riyozat iktisobi

Ki, ul ganj ichra torqungdur g`aroyib
Ki, topqay Ahraman ondin navoib.

Falak chun Ahramang`a tutsa motam,
Qo`lidin kirgusi ilgingga xotam.

Tilism ochmoq maqolotin tamomi
Kim, alhaq ul hadisidur kiromi⁸.

Erur bir lavh siym uzra yozig`liq,
Toparsen dev bo`ynida osig`liq.

Ko`rarsen chun tilism ochmoqqa ta`yid,
Tilism ichra toparsen jomi Jamshid.

Raqamlar davrini aylab munaqqash,
Anga Iskandari Rumiy raqamkash.

Chu ul arqom g`avrig`a yetarsen,
O`qub Suqrot holin fahm etarsen.

Aning ko`rganda ko`zgudek jamolin,
Sanga onglatqusidur ko`zgu holin.

Chu ko`zgu sirrini onglab yugurgung,
Ko`rub ko`zguni ko`rgung, har ne ko`rgung.

Emas ruxsat lisoni nuktapardoz,
Ochorg`a mundin ortuq pardai roz».

Dediyu zarfni topshurdi filhol
Va qo`rqil, ishta emdi qilma ehmol.

Manozildin berib bir-bir nishona,
Dedikim: «Emdi bot bo`lg`il ravona.

Umidim ulki, bot o`lg`ay kushoding
Ki, men yakbora qildim xayrboding».

Anga qilg`och bu nav` ishlarni ta`lim,
Ravoni jonni qildi Haqqa taslim⁹.

Alar yub ashk suyidin tanini,
Hamul maskanda aylab madfanini.

Turub anda guruhi ahli hikmat,
Ravon bo`ldilar ikki ahli davlat.

Biyobon qat` etib manzil-bamanzil,
Anga tegruki aytib erdi komil.

Chu ul manzilg`a yo`l iqbol berdi
Ki, ondin nari manzil ajdar erdi.

Tinib aqshomg`acha farsudaliqdin,
Tamattu` toptilar osudaliqdin.

Chu dud etti ayon tun ajdahosi,
Yoshundi dud aro olam fazosi.

Quyosh ganji bo`lub tufroqqa maxfi,
Qarordi bu buyuk vayrona saqfi.

Yorutub aysh durri shabcharog`in,
Ravona qildilar ishrat ayog`in.

Kel, ey soqiy qilib ichmak azimat,
Tiriklik shomini bilgil g`animat.

May ich bir dam, tuzub ishrat asosi,
Chekardin burna dam umr ajdahosi.

Farhodning ajdahovash ko`h paykariga minib ajdahokushlik tig`in chekib, ajdaho vodiysig`a kirib, ajdaho uni o`q yilonidin damor chiqarg`ondek ajdahoni o`q yiloni bila toru mor qilmog`i, dog`i ajdaho g`org`a yuzlangandek ajdaho g`orig`a yuzlanib, Afridun ganjini topmog`i va dog`i ul ganjda ajdaho monand qilich bila halqa urg`on yilondek qalqonni iliklab ul ganjni atosi bila xaylig`a nisor qilmog`i

Kecha dudini surgach tong nasimi,
Chiqordi subh ganji lavhi simi.

Quyosh tun g`oridin bo`ldi ravona,
Nechukkim ajdar og`zidin zabona.

Niyoz ashkin to`kub Farhodi g`amnok,
Burun ul suv bila g`usl aylabon pok.

Ne ta`limiki qilmish erdi dono,
Borig`a korband o`ldi hamono.

Qo`yub tufroqqa yuz, aylab tazarru`
Xudoyidin qilib nusrat tavaqqu`.

Atosining ayog`ig`a qo`yub bosh,
Duoyi himmat istab oqizib yosh.

Ato aylab yoqosin choku yig`lab,
Bo`lub bori ulug` g`amnoku yig`lab.

Bihillik istabon ozoda shahdin,
Dema shahkim, bori xaylu sipahdin.

Sipohu shoh fig`oni tez tortib,
Falak javfida rustoxez tortib.

Bo`lub ul o`ylakim shohi kavokib,
Falakvash ajdahopaykarg`a rokib.

Silohi razm aro ul nav` o`lub g`arq
Ki, ondin to quyosh charx aylamay farq.

Ul ahvolig`a istab Haqni yovar,
Hamul manzil sari surdi takovar.

Ato ul nav` ko`rgach o`g`li holin,
Yurudi keynicha tortib yasolin.

Chu raxshi qildi ul yon po`ya paydo,
Bo`lub ajdar alomoti huvaydo.

Kelib ollig`a dashti o`ylakim qir,
Degilkim, qildi yo`l azmig`a shabgir.

Firoq ayyomidek zulmot monand,
Topib zayli ajal shomig`a payvand.

Xabar deb rangi hijron olamidin,
Qarorib dasht ajdarho damidin.

Botib kul ichra raxshi qilgoch ohang,
Qilib ul gard gulgunini shabrang.

Etishti bir ufunatliq nasime
Ki, qilg`ay atri jannatni jahime.

Ko`p el, ul atrdin es tarki qildi,
Cherikning ko`pragi otdin yiqildi.

Qilib Farhod berk o`z bag`rig`a tish,
O`zin solmay, chu tushmish boshig`a ish.

Ko`rungach ajdahoning tiyra g`ori,
Azimat qildi oning g`ori sori.

Etishgach el nasimi ajdahog`a,
Ajal go`yo sinon urdi balog`a.

Mahobat birla chiqti g`or ichidin,
Balodek gunbazi davvor ichidin.

Tomug`ning shu`lasidek iztirobi,
Hamul o`t dudi yanglig` pechu tobi.

Damidin shu`la sekrib pora-pora
Ki, ondin olam o`rtab har sharora.

Tutun yanglig` dami abri kasofat,
Shararlar anda har bir barqi ofat.

Tani ranju baloning ko`hsori
Va lekin og`zi ul ko`hsor g`ori.

O`tu pechida dud ul g`or ichinda,
Aningdekkim, o`zi ko`hsor ichinda.

Uzolg`on tog`dek andomi oning,
Vale yo`q seldek oromi oning.

O`zi xud tog`u tumshug`dek anga bosh,
Vale tumshug`kim ul bo`lg`ay qaro tosh.

Bo`lub ikki ko`zi nazzora chog`i,
Nechukkim naftning o`tlug` bulog`i¹.

Teshuklar burnida vahshat tanuri,
Tanuri yo`qki, naft o`tig`a mo`ri.

Ne o`tkim og`zidin tortib zabona,
Bo`lub nafti yorutqondin nishona,

Falakrpaykar tani ko`hi baloe,
Qo`lu but har biri bir ajdahoe.

Ajal sarranjasidek to`rt panja,
Berurdek yetti gardung`a shikanja.

Bo`lub har panjaning tirnog`i besh dos
Ki, hiddat ichra har dos o`lg`ay olmos.

Kelib xokistari a`zosi rangi,
Kemurdek nuqtalar birla palangi.

Chiqorib quyrug`in gardung`a har dam,
Aningdek berk urub homung`a har dam

Ki, tiyra aylabon olamni gardi,
Bo`lub kuhli sipehri lojuvardi.

Bu hay`at birla chiqti g`ordin tez,
Tishi xunrezu og`zi otashangez.

Ko`zi tushkan zamon shahzoda sori,
g`azabdan qolmayin sabru qarori.

Yuz urdi ul sori andog` g`azabnok
Ki, jon qasdig`a ajdarhoyi aflok.

Ochib og`zin balo darvozasidek,
Tomug` otashgahi andozasidek.

Dami o`t sochmoq etti oshkoro
Ki, avval tu`masin qilg`ay muharro.

Chu pishti aylagay bir luqmai xom,
Berib o`z luqmagohi ichra orom.

Muni tuz totmoq onglab ishtahosi,
Keyin, qolg`on cherik bo`lg`ay g`izosi.

Chu o`tdin yo`q edi shahzodag`a bim,
Hamul yanglig`ki topmish erdi ta`lim.

O`ti chun bo`lmadi ul dam asarliq,
Anga bo`ldi fuzun sho`ridasarliq.

Ochib og`zin yutarg`a ayladi xez,
Qilib Haq yodini shahzoda ham tez.

Chekib qavsi quzahni bedarangi,
Anga bog`lab sinon yanglig` xadangi².

Aningdek ochti ajdar og`zig`a shast
Ki, dedi gurdi anjumbo`s: «Bardast!»

Chu ajdar xam-baxam erdi ravona,
O`qig`a har xam o`ldi bir nishona.

Agarchi ajdaho bor erdi darron,
Vale ul o`q yiloni o`tti parron.

TEshib behad tani osudasini,
Kabob etkan kibi qo`y ro`dasini.

Kabob o`tin yoqib, bo`lmoq uchun to`q,
Ul o`t ichra kabob aylab o`zin-o`q.

Anga chunkim bu yanglig` keldi tuz zaxm,
Dema tuz zaxmni bir, balki yuz zaxm.

Bo`lub zoyil taarruz ehtimoli,
Oyog`i sustayib, sa`b o`ldi holi.

Dilovar sekritib markab, chekib tig`,
Qilib bir hamla tund ul nav`kim mig`.

Anga tig` urmog`idin topmayin farq,
Sipehr andinki tog` uzra tushar barq.

Chu mundoq barqi tig`in zohir aylab,
Ishin bir tig` ila-o`q oxir aylab.

Fano g`orig`a chun oni kiyurdi,
Aning g`orig`a ajdarvashni surdi.

Etishgach g`or ichiga bemahobat,
Ko`ziga uchradi mundoq kitobat.

Musayqal taxta tosh uzra qozilg`on,
Nihoni ganj ahvoli yozilg`on

Ki: «Ey ulkim solib ofoq aro sho`r,
Berib Tengri sanga tavfiq ila zo`r.

Chu o`lturgung durur bu ajdahoni,
Aning g`orida ganjidur nihoni.

Aning chun rishtai umrini uzdung,
Erur bu ganji maxfiy dastmuzdung.

Erur bu g`or gardundek mudavvar,
Chu markaz nuqtasin topting muqarrar³.

Ko`mukluk yerga toshidur shabahgun
Ki, bor vazn ichra ming botmondin afzun.

Qilich no`gi bila davrini yorg`il,
Solib sarpanja o`rnidin qo`ng`org`il.

Chu qilding raf` ul tosh zahmatini,
Kirib ko`r, Haq taolo qudratini».

O`qub shahzoda ul farxunda tahrir,
Bitilganni bajo kelturdi bir-bir.

Qilib bori yozilg`onni rioyat,
Topib ganji oningdek benihoyat

Ki, gardun xozini darkida ojiz,
Ko`zi ko`rmay mingidin birni hargiz.

Necha ming xum nihon qilg`on Faridun,
Vale har bir nechukkim xumi gardun.

Bo`lub oltun-kumush ba`zida zohir,
Vale ba`zida qiymatlig` javohir.

To`rida ganjning bir oli ayvon
Ki, har burchidag`i o`rgamchi Kayvon.

Bu ayvon ichra bir taxti murassa`,
Aning ustida yuz jinsi mulamma`.

Bular ustida tig`i obdori,
Kelib parronlig` ichra Zulfiqori⁴.

Aning yonida bir qalqonki, aflok
Topibon qubbasin xurshedidek pok⁵.

Yozilg`on safhai anda bu mazmun
Ki: «Ulkim yor o`lub baxti humoyun.

Bu qalqonu qilich tushsa eliga,
Birin osib, birin bog`lab beliga.

Agar yuz dev birla qilsa novard,
Zamon ichra chiqorg`ay borchadin gard

Ki, qalqon qubbasida misli xotam,
Sulaymon yozdurubtur ismi a`zam.

Budur xosiyatikim yuz tuman dev,
Desakim zohir etkay makr ila rev.

Bu qalqonni yoring`on bemadoro
Ki ism o`lg`ay alarg`a oshkoro.

Barining paykari nokor bo`lg`ay,
Qaro tufrog` ila hamvor bo`lg`ay.

Qilichda dog`i ismedur bitiklik
Ki, ul bu ismdin topmish itiklik.

Aning xosiyati bukim muhorib,
Agar bu tig` birla bo`lsa zorib.

Kishikim bo`lmag`ay shoyistai tig`,
Tani bo`lmog`ay oning xastai tig`.

Vale yetkach iki bo`lgay yamonni,
Shayotini lainu Ahramanni».

Bu ikki tuhfani chun topti Farhod,
Yarotqong`a sujud etti bo`lub shod.

O`pub ul tig` ila qalqonni olib,
Beliga bog`labu bo`ynig`a solib.

Ravon bo`ldi xiromon seli sori,
Minib surdi sipohu xayli sori.

Chu ul ajdar bila qilg`onda novard,
Tutub erdi jahonni qiyrgun gard.

Sipohining ko`ri borib o`zidin,
Bu g`oyib hushluqlarning ko`zidin.

Chiqib chun keldi ul ofot ichidin,
Sikandar uylakim zulmot ichidin.

Chekib xoqonu Mulkoro fig`onlar,
Fido aylab sipohu xayli jonlar

Ki, ul topmay gazand andoq balodin,
Xalos o`lmish aningdek ajdahodin.

Biriga qatlidin oning xabar yo`q
Ki, olamda ul ajdardin asar yo`q.

Chu kayfiyatni fahm etti atosi,
Dedi jon aylagay oning fidosi.

Eli ham onglag`och aytib sanolar,
Dedilar ko`z yoshi birla duolar.

Chu qildi tog` mushkoso shamoli,
Muanbar gardidin olamni xoli.

Padidor o`ldi mehri xovari ham,
Ko`rundi ajdahoning paykari ham.

Bilindi vodiyu tog`i ko`rundi,
Eshigi g`orning dog`i ko`rundi.

Surub g`or og`zig`a Farhodu xoqon,
Ul ajdardin tamomi dasht aro qon.

Chekib xoqong`a ul ganji kiromi
Ki, bo`lg`ay xaylig`a in`omi omi.

Ul ikki tuhfaning kayfiyatin deb,
Bitilgan har biri xosiyatin deb.

Bo`lub ul ganjdin xoqon tarabnok
Ki, o`z ganjidin ortuq etti idpok.

Vale ul ikki naqdi bebahodin,
Tog`i ul ikki bo`lg`on ajdahodin.

Nishoti bo`ldi mufrit, daf` o`lub ranj
Kim, ul xushroq ko`rundikim iki ganj.

Etak sori cherikka berdilar mayl
Ki, tutmish erdi sahroni qizil sel.

Tushurdilar cherikni xurramu shod,
Bo`lub ajdar g`amidin barcha ozod.

Ne xushdur ajdar o`lmak ranj birla,
Kishi qilmoq tana`um ganj birla.

Alar ul ajdahodin forig`ulbol,
Bo`lub ganji farog`at birla xushhol.

Quyosh Farhodi chun tortib sinon tez,
Qaro tog` ajdarig`a bo`ldi xunrez.

Shafaqdin ko`kni andoq tutti qoni,
Ki bo`ldi yerdagi qondin nishoni.

Alar ham aysh uyin omoda aylab,
Shabiston ichra azmi boda aylab,

Tuzub bazmi falak bo`stoni yanglig`,
Ichib gulgun may ajdar qoni yanglig`.

Ketur soqiy, mayu bo`l g`amgusorim,
Demaykim g`amgusorim, yori g`orim

Ki, bo`lg`ay anda ajdar qonidek rang,
Sochay ganj, ichmagiga qilsam ohang.

[XXIII]

Farhodning devbodxiromliq devzodi ustiga sekrib Ahraman beshasi azmig`a sekratib ul vahshatzoy, balki savdoafzoy beshag`a kirib, Ahraman manzilig`acha surub yetgoni va Rustam¹Mozandaron² beshasida dev o`lturg`ondek ul besha Ahramanin qatl etgoni va Ahramanvash raxshin Ahraman qasrig`a surgoni va Sulaymon xotamin ilgiga kiyurgoni va yonib xoqon bila xaylin boshlab ul manzilda tushgoni

Chu septi dahr tun mushkiga kofur,
Sochildi Ahraman anfosidin nur.

Tutub holig`a tun ifriti motam,
Sulaymoni falak ko`rguzdi xotam.

Yana Farhod o`lub ish azmig`a chust,
Beliga harb tig`in bog`labon rust,

Qilib bo`ynig`a qalqonni hamoyil.
Tuzotti razm uchun bori shamoyil.

Tutub ul devpaykar uzra orom,
Qo`yubon Ahraman vodisig`a gom.

Yana xoqon chekib gardung`a ohin,
Falakdin o`tkarib gardi sipohin.

Ovuchlab Ahraman qo`rqunchidin jon
Va lekin jondin ul holatda ranjon.

O`zin xud solibon ul yo`lg`a nokom,
Sipohi ham urub nokomdin gom.

Surub Farhod elidin ilgariroq,
Kirib urg`on sori gom ichkariroq.

Ko`runub xaylig`a gohi qarosi,
Ochug` yorim yig`och chog`liq arosi.

Bu yanglig` yo`l kesar erdi shitobon,
Dam urmay qat` etar erdi biyobon

Ki, bo`ldi ollida bir besha paydo,
Xiradg`a vaz`idin andesha paydo.

Ne besha Ahraman bo`stonu bog`i,
Aning ne uchi paydo, ne qirog`i.

Yig`ochi ostida ko`k sabzalar fosh,
Vale ko`k sabzasidin o`tkarib bosh.

Ko`han ashjor har yon boqsa yuz ming,
O`tub boshi falakdin har birining.

Etib haykallari paydo mahobat,
Qilib yafroqlari zohir g`arobat.

Payopay devlox oning jiboli,
Sarosar devbod oning shamoli.

Bo`lub har bargi bir mir`oti vasvos,
Tuta olmay xirad o`z hushini pos.

Ichinda jonvar boshdin-ayoq dev,
Bo`lub har shakl birla ko`rguzub rev.

Qilib har rud suyining sadosi,
Ayon yuz g`ulu shayton mojarosi.

Mahobat fartidin rudida har tosh,
Degaysenkim yotibdur bir kesuk bosh.

Hubobi gunbazi aql uyiga zid,
Nechunkim gunbazi charxi musha`bid.

Suyining mavji savdoning xututi,
Chekib hush uzra xat oning xututi.

Osilg`on barg shoxi xizrvashdin,
Yozilg`on anda ta`viz obkashdin.

Agar qilsa guzar ul sori oma,
Bori sargashtalikka girdnoma.

Ichi kuygan yig`och kovoki ochuq,
Bo`lub g`ulu shayoting`a alochuq.

Xirad boshin evurub devloxi,
Quruq shox anda har bir dev shoxi.

Bosib maxlas yo`lin tufrog`i oning,
Chiqib har sori ming so`qmog`i oning.

Vale bu turfaroqkim aqli ogoh
Bo`lub har sori ming yo`l ichra gumroh.

Bo`lub shaytonu g`ul oning vuhushi,
Firibu fitna borining xurushi.

Shag`oli tortibon afg`oni anduh,
Chekib kirgon kishining holig`a vuh.

Tikonlarkim chekib har sori domon,
Debonkim: bormag`il ul yon xiromon.

Ilib dastorni har shoxi gustox.
Shajar shoxi demakim, dev urub shox.

Qushi anduhu dard alhoni tortib,
Musofir elga so`g afg`oni tortib.

Sahobekim bo`lub durbor yig`lab,
Anga kirgan kishiga zor yig`lab.

Shamolikim solib har yon g`irevi
Degilkim, na`ra aylar narra devi.

Bo`lub har sabza no`gi nishtari tez,
Ne nishtar, qon to`karga xanjari tez.

Qayonkim yel yetishgach tebratib shox
Ishoratkim: bu sori kirma gustox.

Chinori tebratib ilgini har yon
Ki, ey kirgan kishi, Tengri uchun yon!

Ul aylab Haq taolog`a tavakkul,
Bu besha ichra surdi betaammul.

Kesib yo`l o`ylakim oshufta roe
Ki, bo`ldi beshada paydo fazoe.

Sarosar ul fazoda sabzau vard,
Va lekin sabzai ranju guli dard.

Chu qildi ul sori surmak xayoli,
Ko`rundi ollida bir qasri oliy.

Surub ul qasr sori devzodin,
Qilib devu pari Tengrisi yodin.

Tovush chun ongladi ifriti qattol,
Chiqardi boshki, fahm etkay nedur hol.

Ne ko`rdikim yiroqtin shahsuvori,
Kelur parvosiz oning qasri sori.

Ko`runub hay`atidin tezhushluk,
Bilinib paykaridin devkushluk.

Chu ko`rdi Ahraman ul kavkabi sa`d,
Urub bir qahqaha ul nav`ikim ra`d.

Chiqib keldi sahobi qahr yanglig`,
Ayog`din-boshqa tegru zahr yanglig`.

Sochib olamg`a jismi beqarori,
Qiyomat o`tiyu do`zax sharori.

G`ururidin zamon bo`stonig`a larz,
Xurushidin falak ayvonig`a darz.

Tanida har sari mo` bir sinondek,
Sinon yo`q, balki ajdarvash yilondek.

Tomib chun jismidin har qatrai rev,
Etib tadrij ila charx oni bir dev.

Qaroliqdin yuzi shomi malolat,
Uzunluqda bo`yi ro`zi qiyomat.

Qo`lida bir sutun balkim chinore,
Tuzu hamvor andoqkim minore.

Uchida berkitib bir ko`h pora,
Bo`lubon dastasi oning minora.

Chekib boshig`a bu andozaliq gurz
Ki, gar ul teksa, tufrog` o`lg`ay Alburz.

Aningdek urdi yuz shahzoda sori
Ki, sarsar savsani ozoda sori.

Debon: «K-ey g`aflatoyin odamizod,
Bitilgan davri charx ollingg`a bedod.

Bu beshakim o`tarda vahm etib lol,
Solur babr anda panja, sher changol.

Malak o`tsa o`char oning hayoti,
Uqob uchsa kuyar oning qanoti.

Bu kelmakdin sening nedur xayoling
Ki, kirmish qoninga fikri maholing.

Bu yanglig` ko`p yasab muhlik navola,
Boshig`a gurzini qildi havola.

Bo`lub shahzoda qalqonig`a moyil,
Qilich birla chopib gurzin hamoyil.

Aningdekkim tushub boshig`a toshi,
Bo`lub ul toshdin ozurda boshi.

Tushub o`t Ahramang`a ko`rgach oni,
Tutub bosh, qasrig`a qaytib ravoni.

Tutub bir gurz ondin sahmginroq,
Kelib avvalg`idin pur qahru kinroq.

Oni ham urg`ali eltib havog`a,
Tushurmasdin burun farmon ravog`a.

Qalam aylab aningdek chustu shirin
Ki, aytib devbandi charx tahsin.

Necha hamlin bu yanglig` aylagach rad,
g`azabdin Ahraman tund o`ldi behad.

Chekib na`ra yuz urdi tog` sori,
Nechukkim tiyra abri ko`hsori.

Olib bir tog`ning toshin tamomin,
Havoda ko`rguzib yeldek xiromin.

Yuz urdi o`ylakim abri bahoron,
Ki Farhod uzra qilg`ay sangboron.

Ko`rub Farhod ani qalqong`a kirdi,
Ne qalqonkim, hasin qo`rg`ong`a kirdi.

To`sh o`lg`och Ahramang`a ismi a`zam,
Qo`lidin zo`r ketti, jismidin ham.

Aningdek osmondin yerga tushti
Ki, tosh ostida o`lmakka yovushti.

Dedikim sangboron aylagay yo`q,
Ham oxir sangsor o`ldi o`zi-o`q.

Ko`rub Farhod ul xorofikanni,
Dema xorofikankim, Ahramanni.

Oti ollinda xoru zor aningdek,
Ayog`i ilgi ham nokor aningdek.

Hamoyil aylagan tig`in chekib bot,
Boshig`a dev yanglig` sekretib ot,

Choqindek tig` ila boshig`a yetti,
Ishin bir zarb ila-o`q oxir etti.

Qo`yub qasrig`a yuz, andoqqi Rustam,
Eshikda bog`labon raxshini mahkam³.

Qadam qo`ydiyu kirdi qasr aro tez,
Kafida dev chorqon tig`i xunrez.

Ne qasrikim jahon ichra jahone.
Jahoni naqd boqsa har qayone.

Eshiklar bog`labon har sori behad,
Temur qufl anda mahkam, o`ylakim sad.

Yozilg`on buki: ne jinsi xazina
Erur ul uyda zohir yo dafina.

O`tar erdi o`qub har birni bot-bot,
Ko`rundi bir eshik, hayhot-hayhot.

O`zi oltun, javohir birla tarse`,
Yozilg`on davrida bir nav` tavqe` —

Ki, ochilmas bu uyning qufli oson,
Ochardin bo`lmoq avlodur haroson.

Bu ma`ni ko`nglidin zoyil qilib hush,
Ravon savdomizoji Ahramankush.

Murassa` quflg`a urdi ilikni,
Uy ichra sindurub kirdi eshikni.

Evi ko`rdiki ko`rmaydur misoli.
Nechukkim kinasiz el ko`ngli xoli⁴.

Boqar erdi qilib har sori ta`jil,
Osilg`on ko`rdi bir yoqut qandil.

Furuzon lam`a andin Mushtaridek,
Yorutub evni sham`i xovaridek⁵.

Tushurdi dog`i filhol ochti oni,
Sulaymon xotamin topti nihoni.

Vale qandil aro bu so`z muharrar
Ki, xotam kimgakim bo`lsa muyassar.

O`qub xotam aro yozilg`on ismin,
Ochar Iskandari Rumiy tilismin.

O`qulsa ko`p qilur farxunda hotif,
Ul ish mushkillaridan oni voqif.

Niginni o`rtiyu, ko`ziga qo`ydi,
Ko`ngulni Haq sanosin derga qo`ydi.

Bajo kelturdi chunkim shukri bori,
Chiqib azm etti qolg`on xayli sori.

Chu markab beshadin toshqori surdi,
Cherikni bas ajab holatda ko`rdi.

Borida Ahraman xavfi padidor,
Taabdin titrab andoqkim sapidor.

Ko`rungach shohzoda ko`zlariga,
Yana bori kelibon o`zlariga.

Ko`rub xoqoni Chin Farhodni shod,
Bo`lub ul dog`i shod andoqki Farhod.

Dema Farhodkim, fardi zamona,
Cherigin boshlabon bo`ldi ravona.

O`tub el Ahramanning beshasidin,
Bo`lub fard Ahraman andeshasidin.

Etib ul sabzau dilkash fazog`a,
Eramdek ruhbaxsh obu havog`a.

Tushurdi qasr davrida cherigin,
Ochib ul qasrning oliy eshigin.

Atosi birla dasturi kiromi,
Uchovning qasr aro bo`ldi xiromi.

Xazoyinni ikovga qildi taslim,
Qilib xotam hadisin dog`i tafhim.

Yana yetti alarg`a shodmonliq,
May istab zohir o`ldi komronliq.

Hamul shohona bazmi ishratanjom,
Tuzuldi ul sifatkim burnog`i shom.

Chu gardun Rustami xur tig`in oldi,
Zamon oq devining bo`ynig`a soldi⁶.

Halok aylab ani holi tabohi,
Jahonni tiyra qildi dudi ohi.

Alarg`a ayshu ishrat erdi boqiy,
Bo`lubon jilvagar gulchehra soqiy.

Labolab Ahraman boshi kibi jom,
Tutub aylarlar erdi boda oshom.

Kel, ey soqiy, manga may qil havola,
Etibon Ahraman boshin piyola

Ki, qilg`ay ul qadahdin ruhi mastim,
Zamone nafs devin zerdastim.

XXIV

Farhodning Suqrot tog`i tilismin ocharg`a kamar bog`lab hayvonvash chashma tegrasidagi marg`zori axzarda Xizr muloqotidin sarsabz bo`lg`oni va Xizr anga Xizri rah bo`lub g`am zulumotidin chiqorib, hayot suyidek ta`limlar bila toza hayot bergoni va g`am tilismi aning ko`nglidin ochilg`onidek aning tilismi g`amidin ko`ngli ochilg`oni va Xizrning jismi tilismida ravshan ko`nglidek tilism jismida jomi jahonnamoy torqoni va ul jomg`a Xizr suyidek may solib Sikandar yodi bila no`sh etgoni

Chu zulmat ra`yati bo`ldi nigunsor,
Quyosh Iskandari ko`rguzdi ruxsor.

Bezaldi gunbazi axzar tilismi,
Tamom andoqki Iskandar tilismi.

Yana Farhod kiydi ish libosin,
Boshida toza aylab muddaosin.

Atosining ayog`ig`a dajamvor
Tushub, aylab o`zin tufroqqa hamvor.

Tilab himmat, duo birla qurub tez,
Jahonrpaymosi uzra ayladi xez.

Yana ish azmig`a bo`ldi ravona,
O`qub xotam duosin bexudona.

Padid o`ldi falakdek marg`zore,
Quyosh yanglig` ichinda chashmasore¹.

Zuloliy chashmai hayvon masallik,
Bo`lub har qatra andin jon masallik.

Qirog`inda daraxti ko`kka hambar,
Bu hayvon suyi, ul — Xizri payambar.

Etib Farhod anda bo`ldi xurram,
Yig`ochqa bog`labon raxshini mahkam.

Hamul suv ichra g`usli ayladi pok,
Yubon g`am chirkini bo`ldi tarabnok.

Sujud etti tilab maqsudig`a yo`l,
Tazarru` aylabon Ma`budig`a ul.

Ko`targach boshni ko`rdi sabzpo`she,
Yuzi nuroni andoqkim surushe.

Chu ko`rdi oni, holi topti tag`yir,
Buyurdi lutfu shafqat ko`rguzub pir

Ki, ey farzand, g`amdin barkaron bo`l,
Bu ishkim koming o`lmish, komron bo`l.

Meni Xizr anglakim, tuttum yo`lungni
Ki, to bu yo`lda tutqoymen qo`lungni.

Sikandar birla chun mehnatg`a tushtuk,
Tilab hayvon suyin zulmatg`a tushtuk.

Suv istab ul ko`p urdi har taraf gom
Va lekin yetti ul suvdin manga kom.

Mening jonim chu ul suv birla qondi,
Sikandar jon chekib, labtashna yondi.

Ishin chun qildi charx aylab hasad band,
Chiqib ofoq aro bo`ldi rasadband.

Anga ish bog`lamoq bo`ldi hamesha,
Manga ochmoq aning bandini pesha.

Tilismi hamki bog`labdur zamiri,
Ocharda menmen elning dastgiri.

Tilismedinki band o`lmish bu vodiy,
Kelibturmen sanga bo`lmoqqa hodiy.

Chu mundin yo`lga kirgungdur saranjom,
Sana har nechakim urgungdurur gom.

Ko`rungay chun tilismi charxmonand,
Hisore bo`lg`usi gardung`a payvand.

Hamul yerdin o`n ikki ming qadamdur,
Vale har bir qadamda yuz nadamdur.

Yo`li o`r, yuqqoridur toshi malso,
Quyiroqdur kishi bir gomin olso.

Yo`li bir so`qmoq ikki sori xora,
Itik har xora andoqkim katora.

Kishi har necha yo`l qilg`on esa tay,
Hamul yo`ldin chiqorsa nogihon pay.

Itik xoro oyog`in aylabon chok,
Ko`rar bu chashma uzra o`zni g`amnok.

Vagar xud tuz yurub qat` ayladi yo`l,
Chu o`n bir ming qadam qat` ayladi ul

Bo`lur yo`lda ayon bir xora darband,
Temur zanjir ila bir sheri nar band.

Kishini yutqudek og`zin ochib keng,
Degil darband ila og`zi erur teng.

Kishikim o`tsa andin baxt o`lub rom,
Erur qo`rg`on eshigi yona ming gom.

Chu to`qquz yuz qadam ursa yurub tuz,
Yo`l uzra taxtasange ko`rguzur yuz.

Anga chiqqoch kishikim tepsa mahkam,
Ochilur qal`aning darbandi ul dam.

Bo`lur darvoza ichra oshkoro,
Temur jismiki qilmish paykar oro².

Erur odamg`a monandu mushobih,
Iligida temurdin yo qilib zih.

Chekib ul yog`a bir o`q oshkoro
Ki, xoro toshidin o`tgay guzoro.

Va lekin ushbu paykar poy to farq,
Bo`lub o`tdek temur o`rchin aro g`arq.

Aning ko`ksida bir oyina bog`liq,
Safo ichra quyosh ko`zgusi chog`liq.

Kishi ul yuz qadam yerdin chekib o`q,
Otib ursa hamul oyinani-o`q.

Yiqilg`ay yerga ul paykar hamul dam,
Ne yolg`uz ulki boru uzra yuz ham.

Ochilg`ay ul tilismi pech-darpech,
Kishi kirgay anga vahm etmayin hech.

Vale otqon zamon baxt o`lmay ogoh.
Kishi yozsa o`shul ko`zguni nogoh.

Kushod o`lg`ay anga ul barcha novak,
Chiqorg`ay par oningdekkim chakovak.

Tani bo`lg`ay qafas monand holi,
Tiriklik bulbulidin lek xoli.

Chu sen dog`i bu ishga aylagung azm,
Degan so`zlarni asra ko`nglunga jazm.

Desangkim, toymag`oy ul yerda goming,
Sanog`liq gom ila bo`lsun xiroming.

O`qurda «ismi a`zam» tutma orom,
O`qumay «ism» qo`yma yo`lda bir gom.

Chu qilsa hamla sher og`zini ochib,
Damidin ajdahodek shu`la sochib.

Ravon xotamni oning og`zig`a ot
Ki, oning birla daf` o`lg`usi ul bot.

Olib xotam yana bo`lg`il ravona,
Hamul toshqachakim dedim nishona.

Chiqib tosh uzra ochay deb eshikni,
O`qu yoyinga chun urg`ung ilikni,

Necha otmoqqa bo`lsa iqtidoring,
Kerak albatta «ism» o`lg`ay shioring.

Chu qildi Xizr bu ishlarni ta`lim,
Dedi: tush yo`lg`a emdi, aylamay bim.

O`pub, Farhod, ayog`in yo`lg`a kirdi,
Nekim qildi oning ta`limi erdi.

Chu bo`ldi sher darband ichra mavjud,
Anga xotamni otqoch bo`ldi nobud.

Olib xotam, yana urdi sanab gom,
Hamul tosh ustiga tutquncha orom.

Chu tosh uzra ayog`in terti mahkam,
Hisor ichra sadoe tushti ul dam.

Sado chun behadu andoza bo`ldi,
Ochilg`on burnoroq darvoza bo`ldi.

Eshik ochilg`och-o`q bo`ldi sado yo`q,
Ul o`pchinliq chiqib keldi chekib o`q³.

Yana boru uza yuz novakafkan,
Chekib o`qlar, kiyib borisi javshan.

Xadangin borcha ul yon tortibon tuz
Ki, Farhod anda ko`rguzmish edi yuz.

Ko`rub Farhod mundoq ibtiloni,
Bir-o`q jonig`a yuz tiyri baloni.

Tavahhum aylamay ul ranjpaymoy,
Taanni birla olib o`q ila yoy.

Chu tortib novakin aylab darange,
Aningdek urdi ko`zguga xadange

Ki, mahbub urg`ay asrab g`amza chog`in,
Muhib ko`ksiga qo`yg`on eski dog`in.

Chu tegdi ul xadangi barqosor,
Yiqildi bu xadangafkan nigunsor.

Yiqilg`och bu, hamul yuz ro`yi tanvash
Ki, boru uzra erdilar kamonkash.

Alar ham borcha yerga bo`ldilar past,
Quyig`i novakafkan birla hamdast.

Yana Farhod ko`rgach bo`yla ahvol,
Tilin mundog` g`arobatlar qilib lol.

Solib Haq hamdig`a filhol tilini,
Sanog`a qildi go`yo lol tilini.

Qadam qo`ydi ravon darvoza sori,
Hamul oshubi beandoza sori.

Bori oshubdin xoli ko`rub yo`l,
Hisor ichra azimat ayladi ul.

g`animat ko`rdi har yon haddin afzun,
O`kulgan har taraf yuz ganji Qorun

Ki, Iskandarki olib yetti kishvar,
Hududi boxtardin to ba xovar.

Jahon ochmoqdakim ko`p ranj topib
Va lekin har ne naqdu ganj topib,

Tilism aylab bu gardunvash hisorin,
Qilib maxzun hisori ichra borin.

Hisori markazida bir imorat
Ki, ojiz vasfidin yuz ming iborat.

Ziyo har yon sochib, andoqki shid⁴ ul,
Bag`oyat muxtasar, lekin mufid ul.

Eshik ochib anga chun qo`ydi gome,
Ko`rundi toqida raxshanda jomi⁵.

Safou tob aro andoqki xurshed,
Dema xurshed, balkim jomi Jamshed.

Bo`lub geti aro mehri samo ul,
Hamul oyinai getinamo ul.

Bori maxfiy umur izhori anda,
Jahon holoti ravshan bori anda.

Tashida jilva aylab markazi xok,
Ichinda lek to`qquz davri aflok.

Tashi ul nav`kim komil zamiri,
Ichi andoqki sohibdil zamiri.

Ani chun topti Farhodi taabnok,
Bag`oyat bo`ldi xushholu tarabnok.

Qo`yub ul ganju jomi xusravona,
Yonib xayli sori bo`ldi ravona.

Etib sarchashmag`a mindi takovar,
Ravon Xoqon sori surdi dilovar.

Etib Xoqonu xaylin shod qildi,
Tuman ming qayg`udin ozod qildi.

Etib bori cherikka rohbarliq,
Alar keynicha aylab paysuparliq.

Anga tegruki ul sarchashma erdi
Ki, anda Xizr anga ta`lim berdi.

Tushurdi sarbasar xaylu sipahni,
Olib bo`ldi ravon dasturu shahni.

Angachakim bor erdi sheru darband,
Yana to ul hisori charx payvand.

Ichinda bor ekan zohir xazoyin,
Bulardin ayru har maxfiy dafoyin.

Borin Xoqong`a chekti tuhfaoyin,
Anga tegruki ul jomi jahonbin.

Debon yuz nav` shukri Ezidi pok,
Yonib manzilg`a keldilar tarabnok.

Qamar Farhodi chun ko`rguzdi jismin.
Buzub kunduz hisorining tilismin.

Sikandardek kirib zulmatga xurshed,
Tilism ichra yoshundi jomi Jamshed.

Alar topib yana ishratqa asbob,
Solib jomi Jam ichra bodai nob,

Surub gohi Sikandardin tarona,
Debon Jamsheddin gohi fasona.

Kel, ey soqiy, tuzub ishrat maqomin,
Quyub may, tut manga Jamshed jomin.

Sikandar ko`zgusini aylab ifsho,
Qilay Jamshedning jomin tamosho.

XXV

Farhodning Iskandar tilismin ochib, xoqon va Mulkoro bila Suqrot tog`ig`a azimat qilmog`i va ul tog`ning irtifo`da falakdin bosh o`tkarganidin sarguzashti aytmoq va tiyra g`orlarning har biri hijron tunidin savod ko`rguzganidin afsona demak va Farhod jomi jahonnamoda aqolimi sab`a mamolikin taqsim qilib Suqrot g`orin torqonidin yo`l ko`rguzmak va jom rartavida yo`l ohangi qilmog`idin tarona tuzmak va alarg`a Suqrot gavhari tog` konida lome` bo`lub tilism mushkilin «koniyan minkon»¹ ravshan qilmog`i va ul gavhari adam konig`a kirib bu sayrafiylar² maqsudin gavharin iliklab qaytmoqlarni kayfiyatining aytilmog`i

Sahar Suqroti chun tog` avji tutti,
Jamoli nuri olamni yorutti.

Sipehr avroqidin asbobi oning,
Quyosh jirmidin usturlobi oning³.

Yana Farhod istab ishga somon,
Minib tavsan uza bo`ldi xiromon.

Yuz urdi betaammul tog` sori
Ki, anda dedilar Suqrot g`ori.

Ravon xoqonu dasturi hunarvar,
Aning keynicha surdilar takovar.

Xaloyiqqa azimat ko`si urmay,
Cherikni chashma boshidin ko`churmay.

Ming, ikki mingcha xosul xos xodim,
Bo`lub xoqon rikobida mulozim.

Surub Farhod keynicha shitobon,
Etishtilar qilib qat`i biyobon.

Aning birla bo`lub ul yo`lda hamroh,
Kesarlar erdi vodi xayl ila shoh.

Etishgach tog`ning domonasig`a,
Hakimi ahd xilvatxonasig`a

Solib ko`z, ko`rdilar hadsiz biyik tog`,
Er oning zaylida bir to`da tufrog`⁴.

Zuhal boshig`a yetib boshi oning,
Falak jomin ushotib toshi oning.

Yig`ochi soyasida charx koxi,
Quyiroq shoxasidin sidra⁵ shoxi.

Urub tig`i falak jismig`a suhon,
O`tub ul jismdin andoqki ko`hon.

Bukim ko`ktin o`tub suhonliq aylab,
Falak buxtisig`a ko`honliq aylab.

Qamar ojig`a suhonidin andom,
Taharruk ojg`a, suhong`a orom.

Aning avjida qorikim padidor,
Qirilg`on oj ushog`idin namudor.

Ko`runub takasidin jady poya,
Asad qorlonining ostida soya.

Chiqib javfida yuz ming chashma raxshon,
Biri ul jumladin mehri duraxshon.

Giyoh anda tuman ming borcha nofe`,
Adadsiz ranjg`a har qoysi dofe`.

Biyiklik ichra to`qquz osmoncha,
Tubining davrasi ikki jahoncha.

Ayon atrofida payg`ora⁶ bisyor
Ki, idpokida bo`lmay aqlu his yor.

Yo`q anda g`orning boshi-ayog`i,
Ne oning uchi paydo, ne qirog`i.

Aningdek har birining javfi tira
Ki, andin mehri anvar sham`i xira.

Agar kirsa anga badri muniri,
Ko`runub tiyralikdin qursi qiri.

Bu yanglig` tiyra har birning savodi,
Savodi ichra har yon tog`u vodi.

Oqib vodida yuz daryoyi xunxor,
Tog` ichra xud ming ajdarhoyi xunxor.

Etib ul tog` aro shahzodau shoh,
Chu bo`ldilar bu kayfiyatdin ogoh.

Qilib Xoqonni hayrat lolu ojiz
Ki, bilmas erdi mundoq yerni hargiz.

Bo`lub ul chorag`a Farhod mulham,
Berib shah birla xaylig`a ko`ngul ham.

Dedikim: «Hozir aylang jomi Jamni
Ki, el ko`nglidin olsun bu alamni».

Ravoni boribon kelturdilar jom
Ki, andin mushkil ish topqay saranjom.

Anga qilg`och nazar istab kushoyish,
Jahon timsolig`a topti namoyish.

Qayon boqqach qilib, ravshan nazarliq
Bir iqlim etti zohir jilvagarliq.

Burun ofoq mulkin qildi taslim,
Judo qildi yako-yak yetti iqlim.

Mamolik jilvasidin ko`zni yopti
Ki, Yunon mulkin ul jom ichra topti.

Qilib har yon nazarlar xaylin iblog`,
Anga yetkurdikim bor erdi ul tog`.

Chu tog` ahvolini qildi shumora,
Etib har g`orning javfin nazora.

Nazar topti hamul g`or ichra anjom
Ki, topmish erdi Suqrot anda orom.

Topib ko`p fikr ila g`or og`zig`a yo`l,
Kishi topqon kibi yor og`zig`a yo`l.

Dedikim: olibon kirdilar avval,
Jahonbin jomni, andoqki mash`al.

Olib kirganki oni yo`lg`a tutti,
Qarong`u tunni kunduzdek yorutti.

Qilib ul jomdin nur o`yla ta`sir
Ki, mash`al partavi qilg`onda shabgir.

Surub g`or ichra yuz ofot ichinda,
Sikandar o`ylakim zulmot ichinda.

Chu bo`ldi Xizrdin ul yo`l nishoni,
Topildi nogah obi zindagoni.

Hamul yerdin ayon bo`ldi nishona
Ki, maxfiy erdi Suqroti yagona.

Nishona ulki yo`lg`a yetti g`oyat,
Qaro tunga yetishgandek nihoyat.

Qilib markablaridin tushkali mayl,
Shahu shahzoda, balkim jumlai xayl.

Topildi chun bu yanglig` turfa voya,
Ko`rundi toshdin bir zinapoya.

Chiqib shahzoda birla shoh ikavlo,
Vaziri kordon birla uchavlo.

Besh-olti poya chiqqoch bo`ldi paydo,
Fazoyi anda ayvone huvaydo.

Yurugoch ul sori shahzodau shoh,
Ko`rundi to`rida bir turfa dargoh.

Tutub dargoh aro bir lahza orom,
Solib partav hamul getinamo jom

Ki, keldi uy harimidin nidoe,
Nido, kirmak uchun erdi saloe.

QO`pub chun kirdilar pursho`rxotir,
Ko`ngul uyiga andoqkim xavotir.

Uy ichra ko`rdilar bir porai nur,
Bo`lub ev partavidin bayti ma`mur.

Bo`lub bir burj ichinda mehrdek gird,
Hakimi charx aning ollinda shogird.

Muzakko ruhdin jismi namudor,
Mujarrad aqldin shaxsi padidor.

Etakni tog`dek tortib jahondin,
Nechukkim tog` tebranmay makondin.

Safosi la`l yanglig` oshkoro,
Libosi la`li ravshan uzra xoro.

Bo`lub xoro sipehrida jahone,
Jahon jismida yoxud toza jone.

Jahonni qo`yki, oliyshon vujudi,
Jahonda olami kubro namudi.

Kelib ko`ngli aningdek bahri zoxir
Ki, anda zohir avval to ba oxir.

To`la durluq sadaf yanglig` bo`lub Kim,
Bu daryo ichra yuz ming charxu anjum.

Yuzi mir`oti anvori Ilohi,
Ilohiy sirrini anglab kamohi.

Xayining qatrasi tomg`onda bir-bir,
Sochib anjum kibi olamg`a ta`sir.

Bo`lub g`orida har dun ankabuti,
Bir usturlobi⁷ gardun ankabuti.

Falakdek tab`i soyir, jismi sokin,
Safar aylab, vale yo`q sayr mumkin.

Sipehri hilm zotidin huvaydo,
Shukuhi ilm ruxsorida paydo.

Ko`rungach bu sifat oliy guhar zot,
Bo`lub xam ollida yer o`ptilar bot.

Shukuhidin bo`lub betob tanlar,
Ko`ngullar za`f etib, titrab badanlar.

Ko`z ochti chun amini maxzani roz,
Alarni qildi so`rmoq birla e`zoz

Ki, muhlik yo`l mururidin nechuksiz,
Baliyoti zaruridin nechuksizg`

Quyi solib bori boshlarni filhol,
Javob ayturg`a tillar sarbasar lol.

Dedi xoqong`akim: ko`p chekting emgak,
Evazlar bergusidur Tengri beshak.

Bizing soriki kelding ko`p chekib ranj,
Agarchi yo`lda ro`ziy bo`ldi ko`p ganj.

Adadsiz javharu naqdi kiromi,
Sulaymon xotami, Jamshed jomi.

Yana ham ikki mujda yetkururbiz,
Qo`lungg`a ikki javhar topshururbiz.

Biri bu ikki javhardin xabardur,
Biri bir javhari oliy asardur⁸.

Xabar bukim, hayoting ko`p yil o`lg`ay,
Dag`i ko`p mulk fathi hosil o`lg`ay

Ki, ajdodingda qilsang necha fikrat,
Yo`q o`lg`ay sencha surgan umru davlat.

Yana bir muhraedur naf`liq, bil
Ki, chun qolg`ung jahon mulkida ko`p yil.

Agar za`feyu ranje bo`lsa tori,
Va gar yetsa qoriliq inkisori.

Qachon ul muhrani og`zingg`a tutsang,
Evursang har yonu suyini yutsang.

Maraz — sihhat bila bo`lg`ay mubaddal,
Ano — quvvat bila bo`lg`ay mubaddal.

Qariliq ranji daf` o`lg`ay tamomi,
Shabob o`lg`ay aning qoyim maqomi.

Chu Mulkorog`a fosh etti bashorat,
Bu nav` etti bashoratlig` ishorat

Ki, chun sen dog`i tortib ko`p alamni,
Bu sori ranjag`a solding qadamni,

Necha shah bo`lsa olam taxtgiri,
Sen-o`q bo`lg`aysen ollinda vaziri.

Qachonkim yetsa ranju za`fdin band,
Seni ham muhradin qilg`ay barumand.

Va lekin ollingizda bir xatar bor
Ki, ondin borchag`a joyi hazar bor.

Anosirning ikisidin durur bu,
G`alat gar qilmasam: yel bo`lg`ayu suv⁹.

Agarchi bo`lg`usi ko`p ranja bo`lmoq,
Xudoy etkay nasib ondin qutulmoq.

Chu ondin o`tti ersa umr posi,
Bo`lur aql etsa besh yuz yil qiyosi.

Alarg`a tegurub bu mujdalarni,
Chiqordi uzr ila evdin alarni.

Dedi shahzodani, kelgil yaqinroq,
O`ziga qildi hamrozu qarinroq.

Ko`zin ochib jamolin yaxshi ko`rdi,
Base diljo`yluqlar birla so`rdi.

Qo`pub olinda chun yer o`pti Farhod,
Hakimi donishomuz etti bunyod

Ki: «Ey dardu alam birla sirishting,
Azaldin ishq bo`lg`on sarnavishting.

Safo kelturdungu xush kelding oxir,
Qarong`u uyni ravshan qilding oxir.

Erur ming yilki bo`lub ko`hsori,
Chekarmen maqdamingning intizori.

Yuzung ko`rdi ko`zum, alhamdulilloh,
Seni topti o`zum, alhamdulilloh.

Eshit, bir necha so`zkim vaqt erur tang
Ki, aylarmen baqo ko`yig`a ohang.

Muni bilkim jahon fonidur asru,
Haqiqat ahli zindonidur asru.

Agar topsa Sikandar mulki zoting,
Gar o`lsa Nuh¹⁰ umricha hayoting.

Chu ketmoqlik keraktur bot, agar kech,
Hamul davlat bila bu umr erur hech.

Bukim Haq ayladi insonni mavjud,
Anga mavjudliqdin borcha maqsud.

Erur Haq amrig`a ma`mur bo`lmoq,
Bu ishdan o`zgadin ma`zur bo`lmoq.

Chu mahbubi haqiqiy uldurur ul,
Aning vasli sori qat` aylamak yo`l.

Gar ul mahbub vasli bo`ldi ummid,
Budur iqboli sarmad, baxti jovid.

Vale bu davlatedur asru oliy,
Erur mushkil anga yetmak xayoli.

Bu yo`l ichraki behad dardu g`amdur,
Uzoq tortar, vale ikki qadamdur.

Kim ul ikki qadamning qat`i ming yil,
Kishi ursa qadam mumkin emas bil.

Biri o`zlukni qilmoq bo`ldi foniy,
Yana bir dog`i topmoq bo`ldi oni.

Kishi o`zlukni qo`ymay oni topmas,
Tengiz kesmay duri yaktoni topmas.

Bu o`zlukdin qutulmoq chorasozi,
Nima yo`q o`ylakim ishqi majoziy.

Angakim qoldi g`am shomig`a jovid,
Burun subh o`ldi tole`, so`ngra xurshed.

Majoziy ishq¹¹ bo`ldi subhi anvar,
Haqiqiy ishq¹² anga xurshedi xovar.

Qilib ishqi majoziy zoru g`amnok,
Etar oshiq tanin andoqki xoshok.

Haroratlar etib ul xasqa moyil,
Qilur o`t yetgach o`rtanmakka qobil.

Choqilg`och barqi ishqi jovidoni,
Etishgach bir sharar kul aylar oni.

Sening ollingdadur ishqi majoziy
Ki, jisming o`rtabon so`zu gudozi.

Ham ovozangni ofoq ichra solg`ay,
Ham ovozing kuhan toq ichra solg`ay.

Qilib ishqing o`ti olamni ravshan,
Ne olam, nilgun toramni ravshan.

To`la qilg`ay g`ami ishqing jahonni,
Jahonni qo`yki, to`qquz osmonni.

Qayonkim ishq aro bir fard bo`lg`ay,
Ko`zi nuri yo`lungdin gard bo`lg`ay.

Etib to`qquz falak toqig`a ho`yung,
Eti kishvarni tutqay guftu go`yung.

Yig`ilsa ishq eli xaylu sipohi,
Sen o`lg`aysen borining podshohi.

Majoziy ishqdin o`rtansa joning,
Borib seli fanog`a xonumoning.

Haqiqiy ishqdin esgay nasime,
Etib oning nasimidin shamime.

Bo`lub ma`shuqi asli chorasozing,
Haqiqatqa badal bo`lg`ay majozing.

Etib mazharg`a bexudluq qiyosi,
Kelib mazharg`a ishqing intihosi.

Baqo mulkida topqung qahramonliq,
Haqiqat taxtida sohibqironliq.

Atongdek yuz tuman Xoqonu qaysar,
Unut bo`lg`ay jahon ahlig`a yaksar.

Sening qolg`ay jahon ichra sifoting,
Tariqi ishq ichinda yaxshi oting».

Bularni aytib, o`rgatti duoe
Ki: «Kelsa ollinga bandu baloe,

O`qurg`a bu duo chun moyil o`lg`ung,
Bori bandu balolardin qutulg`ung.

Yana ko`zgu ishikim hodis o`ldi.
Sanga bu yon kelurga bois o`ldi.

Sikandarning tilisminkim ushotting,
Xadangikim ul o`pchinlukka otting

Kim, o`q tegdi oning oyinasig`a,
O`tub bo`ldi tarozu siynasig`a.

Burung`i ko`zgukim ashkingni sochti,
Bu o`q oning tilismin dog`i ochti.

Yonib mundinki Chin shahrig`a yetkung,
Hamul ko`zguni ko`rmak mayli etkung.

Nekim keynida yozmish paykar oro,
Sanga yuzinda bo`lg`ay oshkoro.

Ani ko`rgach yetib ishq ibtilosi,
Bo`lub oshiqlig`ingning ibtidosi.

Yana har necha boqsang ko`rmagung hech,
Ishing sarrishtasig`a tushkusi pech.

Bo`lub ojiz ishingdin ahli tadbir,
Boshingg`a kelgusidur ulki taqdir.

Nechakim bo`lg`usi holing tabohi,
Falakka yetkusi ko`nglungning ohi.

Vale tortib sipahlar ishqi matlub,
Aningdek qilg`usi ko`nglungni mag`lub

Ki, ondin bir nafas gar bo`lsang ogoh,
Ko`p ortuqroqqi ming yil bo`lg`osen shoh.

Chu men ham qildim oxir xayrboding.
Murodim buki yetkach ul muroding,

Hujumi ishq tug`yonida gohe
Sog`ing`oysen meni ham tortib ohe,

Chu dono chekti bu g`oyatg`a so`zni,
Bas etti so`zni dog`i yumdi ko`zni.

Chekib Farhod hijronida vaylo,
Uzun yo`l tutti andoqkim Suhaylo¹³.

Ko`rub Farhodi mahzun o`yla holat,
Ko`zidin yog`durub ashki malolat.

Base yig`lab nechukkim ahli motam,
Aning holig`a, o`z ahvolig`a ham.

Tilab Xoqonu Mulkoroni darhol,
Alar dog`i Ko`rub ul purxatar hol.

Ikov xud toshqori o`lmokka yetib,
Nekim dono bayon aylab eshitib.

Tilab bir necha donovash kishini,
Saranjom ettilar dono ishini.

Berib qabrig`a oncha vaqfdin bahr
Ki, ul tog`u navohini qilib shahr.

Chu ul ma`mura vaz`in qildilar tuz,
QO`pub sarchashma sori qo`ydilar yuz.

Sipoh ichra tushub Xoqonu Farhod,
Ne bu o`z holidin g`amgin, ne ul shod.

Quyosh suqroti¹⁴ chun yer qildi maskan,
Kecha Luqmoni bunyod etti shevan¹⁵.

Yasab ko`ku qaro birla libosin,
To`kub ashk ayladi zohir azosin.

Alar Suqrot so`gidin topib dard,
Vale Chin yodi birla darddin fard.

Tuzub bazm ul kecha ham komu nokom,
Ichib achchiqqa-achchiq bir necha jom.

Kel, ey soqiyu hikmat ayla oyin,
Manga tutg`il mayi mamzuj rangin.

Qadah sarchashmasig`a solibon jo`sh,
Meni qil jo`shdin bir lahza xomo`sh.

XXVI

Farhodning Xoqon bila Chin azmig`a dasht paymolig`i va Chinda yuz ko`rguzgan oyinai chiniy g`amidin shaydolig`i va ul ko`zguga tamosho qilg`och, Arman kishvari, balki Eram bog`i va Arman vodiysi, balki hayrat tog`i anga hulyai namoyish va jilvai oroyish qilmog`i va Shirinning jamoli ko`zgusin ul ko`zgu jamolida mushohada qilib, oh urub yiqilg`oni va aning ohi ul ko`zgu yuzin tiyra qilg`oni

Sahar sarchashmasi chun bo`ldi ravshan,
Falakning marg`zorin qildi gulshan,

Safo topib falak Yunon zamini
Sipah chekti quyosh Xoqoni Chini.

Qilib Xoqon yana Chin mulkiga mayl,
Dema Xoqonki Farhodu bori xayl.

Xazoying`a qo`yubon mu`tamadlar,
Berib har birga mingdin ko`p madadlar.

Azimat Ching`a bo`ldi ko`ch-barko`ch,
Ishi yo`q erdi ul yo`lda magar ko`ch.

Demay yo`l qat`ig`a chunkim qo`yub yuz,
Kechani kechau kunduzni kunduz.

Etib Xoqon yana Chin kishvarig`a
Nabi ul nav`kim din kishvarig`a.

Tushub taxtig`a shohi kishvar oroy,
Aningdekkim sharaf burji aro oy.

Qo`yub Farhod chun Chin shahrig`a gom,
Taraddud ichra tutmay ko`ngli orom.

Qilib ko`zgu xayolining umidin,
Tilab filhol maxzanlar kalidin.

Eshiklarni ochib qolmay qarori,
Sarosima yugurdi ko`zgu sori.

Ko`rungach ul bulurin paykari pok,
Bo`lub andeshalig` ko`ngli tarabnok.

Tushurdi ul latofat huqqasini,
Latofat yo`qki, ofat huqqasini.

Kalidin istabon xozindin olib,
O`zin yuz ming balo bandig`a solib.

Kalid aylab zabona shaklidin til,
Bo`lub oni ochar man`ig`a qoyil.

Tutub qufl og`zi zulfinini mahkam,
Etib imo oni ochmasqa ul ham.

Urub zulfini qufl ichinda yuz pech
Ki, ya`ni bu xatarliq fikrdin kech.

Kishi taqdirdin bo`lmas chu qochib,
Chiqordi ko`zguni sanduqni ochib.

Ko`rub ul nav`kim mir`oti xurshed,
Jahonni ko`rguzub chun jomi Jamshed.

Tushub ko`ngliga hayratdin sharora,
Aning ruxsorig`a qildi nazora.

Ne ko`rdi turfa dashti noz parvard,
Ko`runmay sahnida juz sabzai dard.

Giyohi nishtar, ammo zang tutqon,
Guli el qoni birla rang tutqon.

Musalsal sunbulining band-bandi,
Qaroru hush saydining kamandi.

Binafsha andakim gardun ko`kortib,
Gajak yanglig` xirad bo`ynini tortib.

Tutub nargislari jom etkali no`sh,
Qilurg`a taqvo ahlin mastu behush.

Yoqib o`t lolasi jon kuydururg`a,
Ko`ngulga dog`i hirmon kuydururg`a.

Sochib tufrog`lari mushki tatori,
Qaro bo`lmoq uchun el ro`zgori.

Demaktin lol o`lub savsan maqoli
Ki, budur munda har ozoda holi.

Ko`kortib anda ko`k armon guli ko`r,
Ko`korgon balki nofarmon guli ko`r.

Quyundin ko`rguzub har yon zamona,
Bori sargashtaliklardin nishona.

Qilib zohir bu vodiyning qirog`i,
Qatiq tog`i nechukkim hajr tog`i.

Ayog`in dog`i aylab rust yerga,
Chekib boshin falakka roz derga.

Falak vaz`in aning tuloni aylab,
Jahon bahrig`a langar oni aylab.

Kamargohida xayli benihoyat,
Yasol tortib hujum aylab bag`oyat.

Kamarda bir ariq qozmoqqa mashg`ul,
Arig` topib kamar shakli bila tul.

O`zining shakli birla navjavone,
Demaykim navjavone, notavone.

Hamul xayl ichra aylab peshavarlik,
Demaykim peshavarlik, teshavarlik.

Bu holat ichra paydo bo`ldi xayle,
Nechukkim tog` ichinda tund sele.

Bori chobuksuvoru moh paykar,
Javohirdin berib rpaykarga zevar.

Jabinlar gul-gulu kirpiklari xor,
Qabog`lar keng-kengu, og`izlari tor.

Alarg`a shohu sarvar gul`uzore,
Demaykim gul`uzore, shahsuvore.

Samandi sayridin ko`k tavsani lang,
Quyosh ruxsori ollinda xijilrang.

Quyoshg`a tarh uchun tashlab ruxu ot,
Vale yuz qatla har soat qilib mot¹.

Solib olamg`a o`t boshdin-ayog`i.
Jahon o`rtab ayog`din-boshi dog`i.

Bo`lub ul xayl har bir o`ylakim oy,
Bu ul xayl ichra mehri olam oroy.

Takovar uzra yeldin otashangez,
Hamul el sori surdi yel kibi tez.

Tamosho aylayu har sori boqib,
Qayonkim boqib, o`tlar elga yoqib.

Chu nogah otg`a ul yon mayl berdi
Ki, Farhodi hazin timsoli erdi.

Aning ruxsorig`a chun boqti timsol,
Tani timsol yanglig` bo`ldi behol.

Yarolig` sayd yanglig` nola qildi,
Bu yanglig` nola chun qildi, yiqildi.

Ko`rub Farhod ul yanglig` yiqilmoq,
Havas qildi ani nazzora qilmoq.

Yaqinroq kelturub ko`zgu jamolin,
Nazora qildi ul mahro` jamolin.

Chekib Farhod un o`z timsoli yanglig`,
Yiqildi jismi jondin xoli yanglig`.

Bo`lub timsoli yanglig` — og`zi xomush.
Hamul timsolidek zoyil qilib hush.

Ko`rub chokarlar andoq qattiq ahvol,
Xabardor ettilar Xoqonni filhol.

Chu Xoqon angladi bu mojaroni,
Yugurdi ul taraf yirtib yaqoni.

Anosi sochin ochib mo`ya tortib,
Ani o`lgan sog`inib ro`ya tortib.

Chekib afg`onni Mulkoro atodek,
Kim ul Farhodg`a erdi atobek.

Yana Bahrom²Mulkorog`a farzand,
Guzin Farhodg`a hamzodu dilband.

Bo`lub nisbatda ko`kaltoshi oning,
Tariqat bobida qardoshi oning.

Aning holig`a chun nazzora aylab,
Yaqo o`rnig`a ko`ksin pora aylab.

Bo`lub parvonadek atrofig`a jam`,
Vale ul yotib andog`kim o`chuk sham`.

Qo`yubon hushsizliq ko`yiga yuz,
O`ziga kelmayin bir kecha-kunduz.

Chu tebratti nasimin subh bog`i,
Isidin hushig`a keldi dimog`i.

Ko`z ochib ko`rdi boshi uzra xayle
To`kub ko`z yoshidin yuz uzra sele.

Chu yig`lar erdi Mulkorou Bahrom,
Alarg`a lutf birla berdi orom.

Tutub so`gin ato birla anosi,
Muni ko`rgoch, halok etti hayosi.

Yaqin erdiki tarki hush qilg`ay,
Yana avval yiqilg`ondek yiqilg`ay.

Tuman ming uzr qo`lmoq birla qo`pti,
Ayog`larig`a yuz surtub yer o`pti.

Dedi: «Bilmon, ne holat dast bermish
Ki, sizga mujib ushbu motam ermish.

Bu ish gar xo`b, agar zisht erdi bori,
Manga, billah, yo`q erdi ixtiyori.

Tutung ma`zurkim, rasvo bo`lubmen,
Demay rasvo bo`lubmenkim, o`lubmen.

Bo`lung xush botinu zohirda mendin,
G`ubore asramang xotirda mendin.

Bu yanglig` zohir aylab ko`p malolat,
Berib xotirlarig`a istimolat.

Ko`zi birla tili garchi bu sori,
Va lekin jonu ko`ngli ko`zgu sori.

Alar bu nuktalardin shodmona,
QO`pub uylarga bo`ldilar ravona.

Bu yanglig` chun alarg`a chora qildi,
Yana ul ko`zguga nazzora qildi.

Burung`udek yuzi erdi qorang`u,
Hakimikim yasog`ondur bu ko`zgu³.

Tilismin bo`yla qilg`ondur padidor
Ki, har shakl ondakim bo`lg`ay namudor.

Chu nozirg`a tamosho hosil o`lg`ay,
Yana hosil tilismi botil o`lg`ay.

Chu Farhod ul talabdin bo`ldi navmid,
O`zin ko`rdi g`amu mehnatda jovid.

Dedi chun o`lgali g`amdin yovushti
Ki: «Oh ish tushti, ammo sa`b tushti.

Agar qilsam o`zumni pora-pora,
Chu matlub o`lmag`ay hosil, ne chora?!

Burun andinki kuygay joni zorim,
Junun olg`ay ilikdin ixtiyorim,

Kerakdur chorai andisha qilmoq,
Xirad rasmini da`bu pesha qilmoq.

Takalluf aylabon bo`lmoq xiradmand
Ki, bo`lg`ay shoh ko`ngli shodu xursand.

Chu paydo bo`ldi aylar ish yarog`i,
Menu ul dam baloyi ishq dog`i.

Yo`q ersa emdi betoqatliq etsam,
Boshimni olibon bir sori ketsam,

Muqarrardurki shohi kishvar oro,
Zamone qilmayin sabru madoro.

Qilur yuz ming cherik ta`yinki filhol,
Meni istab toparda qilmay ihmol:

Alar Chin mulkida har yon choparlar,
Iki-uch kundin o`tkarmay toparlar.

Agar razm aylasam ko`rgach sipahni,
Kerak qatl aylamak ko`p begunahni.

Chekay farzan urushqa tig`i po`lod,
Yo`q elga, o`zuma aylay bu bedod.

Necha el bo`ynig`a tig` ursa bo`lg`ay,
Yozuqsiz nechani o`ltursa bo`lg`ayg`!

Ham oxir zarbdin qo`l bo`lsa nokor.
Tutulmog`liq kerak ul lahza nochor.

Manga Chin ahli ne qilmish yomonliq
Ki, bu nav` o`lg`amen borig`a qonliq.

Agar shah surmasa zulmu itobin,
Ne berkim tengriga oxir javobin.

Ko`zum ne nav` tushkay shah ko`ziga,
Netib boqqoymen ul dam el yuziga.

Bori bir yonu bu bir yonki nogoh,
Shah o`lsa bulajab holimdin ogoh.

Ulus qilg`ay meni girdimda ta`yin
Ki, qilg`aylar alar hifzimni oyin.

Bu mushkil ish qachonkim hosil o`lg`ay,
Ishim tadbiri ul dam mushkil o`lg`ay.

Debon devona, solsa band ayoqqa,
Qutulmoq ul zamon chekkay yiroqqa.

Agar farzan jununum dog`i ketgay,
Nechakim aytsam, kim bovar etgay.

Hamul avloki to o`zumni bilsam,
Qila olg`oncha o`z hifzimni qilsam».

O`ziga qildi topqoch ish hisobin,
Xirad qonunida ish irtikobin⁴.

Muni bilmayki qilg`och ishq bedod,
Bo`lur yuz aqlu donish rasmi barbod.

Ketur soqiy, sharobi oshiqona
Ki, bo`lmishmen xirad birla fasona.

Meni ishqu fano bazmida xos et,
Xirad ranju balosidin xalos et.

XXVII

Farhodning ishq shu`lasida kuyub ul o`tni jon pardasida yashurmoqdin va hajr xunobasin yutub ul zahrni ko`ngul ichinda singurmoqdin gulbargi ahmardek jamoli za`faroniy va naxli sanubardek niholi xayzaroniy bo`lub asr hukamosi va dahr atibbosi aning bahori sihhati xazoni marazg`a yuzlangonining tashxisini savdog`a qilib bu savdo bila aning maqomi ta`yinin jazoyir bila daryog`a qilg`onlari va bu daryo safari savdosidin anga sud istab nasibalari ziyonbud bo`lg`oni

Tariqi ishq ixfosida mohir,
Bu yanglig` ishq sirrin qildi zohir

Ki, Farhod aylabon ishqin nihoni,
Xiraddin ko`rguzur erdi nishoni.

Qayu uy ichra bo`lsa shu`la mavjud,
Emasdur uyga boki gar chiqor dud.

Yonib o`t chiqmos o`lsa dudi mutlaq,
Ul uy devorig`a bo`lmoq kerak shaqq.

Falak ham mehrin oqshom aylamas fosh,
Bo`lur zohir chu anjumdin to`kar yosh.

Yoshurg`ay nofa xud mushki tatori,
Yoyilmoqda isi, ne ixtiyori.

Chu lola g`unchasi zohir bo`lur chog`,
Necha ko`nglida asrar yoshurun dog`.

Bo`lur garchi ochilg`on chog`i ma`lum,
Bo`lur avval toshida dog`i ma`lum.

Nechakim istadi Farhodi g`amnok,
Yoshurmoq o`t yorib ustiga xoshok.

Va lekin elni ohu ashki nogoh,
Qilur erdi nihon dardidin ogoh.

Xiradning pardasig`a qayda yoro,
Yoshurmoq ishq o`tin aylab madoro.

Quyoshni zarra yoshurmoq bo`lurmu,
Hubob uzra tengiz turmoq bo`lurmu?

Yopar fonusi birla shu`lani sham`,
Ko`rarlar pardadin ul shu`lani jam`.

Ko`z ichra maxfiy o`lmas ashk qoni,
Bo`lurmu shisha ichra may nihoni?

Anga ul dardu g`am o`tin yoshurmoq,
Ko`ngulga yoshurun dard o`ti urmoq.

Necha kun ichra oncha kor qildi,
Zaifu notavonu zor qildi.

Ki, har kim ko`rsa aylar erdi ma`lum
Kim, ul xoroni bir o`t aylamish mum¹.

Chu ul oyg`a yetib andoq malole,
Falakning sayridin bo`ldi hilole.

Uzori bo`ldi sorig` lola yanglig`,
Duri ashk anda yoqqon jola yanglig`.

Vale ul lolaning dog`i siyohi,
Og`iz ochqoch ko`rungay dudi ohi.

Qadi naxlikim erdi sarvi cholok,
Zaifu xamliq o`ldi o`ylakim tok.

Vale ul tokning tab`idag`i may,
Bo`lub ko`nglida qon yutmoq payopay.

Tanining za`fi tundin-tunga ko`prak,
Bo`lub ul za`f kundin-kunga ko`prak.

Necha afg`ondin etsa og`zini berk,
Yo`q erdi nola chekmakta anga erk.

Dimog`ida burunkim quvvat erdi,
Tanida dog`i zo`ru sihhat erdi.

Rioyat aylar erdi benihoyat,
Fig`on zohir bo`lur erdi bag`oyat.

Bu damkim, bo`ldi savdoyi dimog`i,
Marazlarg`a ulondi jismi dog`i.

Junun tab`ida ko`rguzdi nishona,
So`z ayta boshladi savdoiyona.

Ko`ngulda qolmadi sabru qarori,
Ilikdin bordi borcha ixtiyori.

Ko`rub ul holin oning shohu dastur,
Bo`lub ikkisi kundin-kunga ranjur,

Berib ko`p pandu ta`siri topilmay,
Qilib ko`p fikru tadbiri topilmay.

Chu ko`rdilarki borur ish ilikdin,
O`tar andisha tadbiru bilikdin.

Kengashti shah tuzub majma` ahibbo,
Bo`lub hozir nekim bo`lg`on atibbo.

Aning holotida so`z o`tti behad,
Biri so`zni qabul etti, biri rad.

Ham oxir ahli hikmat ettilar arz
Ki: «Ey olam eliga qullug`ing farz!

Bu yanglig` bizga bo`lmish za`f tashxis
Ki, savdodin dimog`i topti tanqis.

Mizojida harorat g`olib erdi,
Yana mayg`a mizoji tolib erdi.

Mayi mufrit bila asli harorat
Bo`lub bir, bo`yla ko`rguzdi sharorat.

Iki-uch yoshdin o`n bir, o`n iki yosh,
O`qumoq fikriga soldi quyi bosh.

Iki-uch yilki mayli pesha qildi,
Bag`oyat anda ko`p andesha qildi.

Bularga yor bo`ldi haddi yo`q yo`l,
Yana bir ham harorat boisi ul.

Bular bir yonu fikri benihoyat,
Musaxxin tab` aro ul ham bag`oyat.

Bular fikridin o`lmay tab`i xoli,
Tilism ochmoq sori tushti xayoli.

Ne savdo tuxmikim ko`nglida ekti,
Ne fikratlarki ul savdoda chekti

Ki, ajdar qildi jismin otasholud,
Zamona devi soldi boshig`a dud.

Harorat muncha torsa tab`i nori,
Ajab yo`q, bo`lsa ul bir o`t sharori.

Bu holatlar angakim bo`ldi hodis,
Dimog`i yubsig`adur borcha bois².

Chu horu yobis o`lmishdur mizoji,
Naqizi birla qilmoqdur iloji.

Bukunkim fasl erur javzo ayog`i,
Quyoshning o`tidindur lola dog`i.

Samumoso kelur har soridin yel,
Samum ichra samandarvash kezar el.

Yaqindurkim quyosh tobidin axtar,
Erib simobdek oqqay sarosar.

Quyunning dasht ichinda iztirobi,
Isig`dindur yilondek pechu tobi.

Havo ko`hsor uza otashfishondur,
Bulog`lar qaynari ondin nishondur.

Shafaq ermas durur mag`ribda har shom,
Qizormishdur qizib bu sarnigun jom.

Qizig`on ko`radin gardun nishona,
Quyoshdin onda o`t tortib zabona.

Kemur shomu dam onda subhdam bil,
Shihob ul ko`radin chiqqon alam bil.

Emas har yon oqor suvlar bila yer
Ki, yer har yon isig`din oqizur ter.

Quyoshdin soya qochmoqliqqa moyil,
Apoda aylabon shaxsini hoyil.

Havo tab`ida issig` bo`yla kori,
Ajabroq buki oning tab`i nori.

Anga yubsu harorat bo`ldi vorid,
Ilojidur havoyi rutbu borid.

Muningdek erki kasb etgay iloj ul,
Erur daryo aro besh kunchilik yo`l.

Tushubtur davri o`n shar`iy³ jazira
Ki, ta`rifida qolur aql xira.

Chekib bosh ul jazira ichra tog`e,
Bu tog` uzra yeti-sekkiz bulog`e.

Muhit ul chashmalar davrida daryo,
Falak bahri sog`in dog`i Surayyo.

Jazira davrida suvdin rutubat,
Vale avjida sovug`din suubat.

Biyik ul tog` avji, o`ylakim kuz,
Sovug`din bog`lonur sarchashmalar muz.

Azimat qilsa ul yon shohzoda,
Ajab yo`qkim, bo`lur ko`ngli kushoda.

Dimog`i za`fi quvvat dog`i topqay,
Muborak jismi sihhat dog`i topqay.

Havo ta`siridin bo`lmay haroson.
Ilojin aylamaklik bo`lg`ay oson.

Atibbodin ne so`zkim bo`ldi manqul,
Ko`rundi shahg`a bir-bir bori ma`qul.

Ravon hukm etti Mulkorog`akim bot,
Chu fahm etting atibbodin maqolot.

Necha kun qilg`umizdur azmi daryo,
Safar asbobini qilg`il muhayyo.

Vazir andoqki topti hukmi oliy,
Muhayyo qildi hukm o`lg`onni holi.

Murattab bo`lg`och ish hukm ayladi shoh,
Borib shahzodani qilmog`liq ogoh.

Ne so`zkim o`tti, arz etmoq tamomin,
Aning daryo sori bo`lmoq xiromin.

Eshitgach qissani shahzoda Farhod,
Nishot aylab hazin ko`ngli bo`lub shod.

Dedi: «Shah ollida ayting payomim
Ki, shah komi erur olamda komim.

Ne haddim ulki degaymen o`g`ulmen,
Bori qullardin o`ksuk xasta qulmen.

Qayon azm etkoli bo`lsa yarog`i,
Mening boshim durur shahning ayog`i».

Chu shahg`a qildilar bu nuktani fosh,
Duo qildi ko`ziga to`ldurub yosh.

Dedi: «Aylab murattab kemalarni,
Soling onda keraklik nimalarni

Ki, men ham ayladim ko`nglumni jozim
Ki, tongla bo`lg`amen daryog`a ozim».

Eshitgach bu xabarni shohzoda,
Nishoti bo`ldi ayturdin ziyoda.

Base taskin hazin ko`nglig`a berdi
Ki, maqsudi aning bu nav` ish erdi

Ki, zohir aylabon bir tavr hiyla,
Bir ishni aylagay nav`i vasila

Ki, Xoqon tormoyin andin kudurat,
Ul etgay azmi g`urbat bizzarurat.

Bu ish maqsudig`a monand bo`ldi,
Bag`oyat xotiri xursand bo`ldi.

Tushub daryo kibi ko`ngli aro jo`sh,
Kema og`zidek og`zi lek xomush.

Tamavvujdek xayolig`a tasalsul,
Tasalsul topibon yuz ming taxayyul.

Ketur, soqiy, Muhiti bodai ol,
Bu daryo ichra sog`ar zavraqin sol.

Erur g`am bahrida jismi haqirim,
Hamul zavraq bila bo`l dastgirim.

XXVIII

Xoqon bila Farhodning sipehr tavsanidek xinglardin inib falak buxtisidek junglarga minib Chin sipohining sabo xayli daryo yuziga chin solg`ondek bahr maydonig`a sabodek betahoshi kirmoqlari va muqavvas fulklar bila tiyrlari falak qavsi bila qazo o`qidin nishona ko`rguzmak va nahangvash jo`ng og`zi bila bodbonlar kafan pardasi bila go`r og`zidin fasona tuzmak va safoyin g`aroyibidin necha harfi aytmoq va amvoj navoyibidin necha naqshe tortmoq va sarsarning zolim sipohi daryo olamidin rustxez chiqarib «va izal-bihoru fujjirat»¹ tafsirin mavj xututidin bahr sahifasida sizmoq va ko`lokning nihoyatsiz tog`larining taoqubi «va izal-jibolu suyyirat»² ma`nosin kema tiyri no`gi bila falak avroqig`a yozmoq va ko`prak falakvash kemani fano nahangi yutmoq va daryovash safinalar adam daryosi tubin tutmoq va Xoqonni daryo talotumi Mulkoro bila Chin mulkiga solmoq va Farhod ishq daryosida qolg`ondek ul xunxor bahr aro taxtapora uzra qolmoq

Bu daryo ichra ulkim bo`ldi g`avvos,
Chiqordi bo`yla durri ma`niyi xos

Ki, tayyor o`ldi chun daryo yarog`i,
Bo`lub ozim shahu shahzoda dog`i.

Surub markabni daryo sohilig`a,
Oyu kun keldi mohi manzilig`a.

Nazarlar chun tengizdin oldi bahri,
Yig`ochdin bahr uza ko`rundi shahri.

Adaddin ko`p kema bori yarog`liq,
Savodi bir muazzam shahr chog`liq.

Iki yuz jo`ng hadsiz har biri keng,
Falak jo`ngini har bir tutmayin teng.

Uchi ko`k Hutiyu Savrini sonchib,
Tubi yer govu mohisini yonchib³.

Qamarg`a tiyri oning chehrafarsoy,
Iki tiyr ichra sargardon qolib oy.

Muningdek tiyr ila har bodboni,
Sipehri atlasu mihvar nishoni.

Chekilgan har tanobi bodbonning
Shuoiy xatti mehri zarfishonning.

Ichi bir ev, vale olam evidek,
Ne olam, nilgun toram evidek.

Qilib najjori gardun hiylasozi,
Quyi yerida farsh o`rnig`a kozi.

Tushub suv ustida saqfi niguni,
Ichinda tiyridin oliy sutuni.

Sutunning bir uchi daryo uyiga,
Bir uchi gunbazi xazro uyiga.

Sutune bu sifat kim ko`rdi bori,
Bir uchi yona bir uyning madori.

Yoyib ham bodbondin ko`kka e`lom,
Tutub ham langari ko`k uzra orom.

Anosir bo`lmayin siflig`a hoyil,
Qilib ko`kning quyi davrida manzil.

Bo`lub a`loda tiyr, asfalda tori,
Falakning ikki jonibdin madori.

Quyiyu-yuqori, ul tiyru ul tor,
Falak davrida qutr aylab padidor.

Bulardin boshqa gardun sayr kishti,
Ravonliqda yelu suvdin sirishti.

Adadda uch yuz ellik bahrpaymoy,
Falak ummonida har bir yangi oy.

Yana sandal bila zavraq hisobi,
Mingu ming yilcha har birning shitobi.

Ham ildamliqda sarsardek ravona,
Ham aylanmoqda igrimdin nishona.

Suv uzra sayru davri ul sifat tez
Ki, tufroq uzra sur`at vaqti Shabdez.

Bo`lub ming besh yuz ul majmuig`a son,
Qilib o`lturg`on el sayrini oson.

Yosolib jo`ng uza taxti Kayoni,
Maqom aylab shahu shahzoda oni.

Bo`lub Chin ahlidin ul shahri cho`bin,
Aningdekkim, yana bir kishvari Chin.

Yarog`u sayr xotir istagoncha,
Nechakim istagay xotir, yuz oncha.

Safar asbobi birla har safina,
Nechukkim ganji Qorundin dafina.

Qurug`liq ichra chun qolmadi hech ish,
Ravoni kemalarga bo`ldi junbish.

Taharrukdin topib andoq taxalxul
Ki, Chin shahri aro tushkay tazalzul.

Necha ming jald mallohi hunarvar,
Balig` yanglig` suv ichra mavjparvar.

Surar markab alarg`a zavraqi tez,
Bo`lub sur`atda suvdin otashangez.

Bori maqsudi sori aylabon mayl,
Alar maylig`a tobe` shoh ila xayl.

Chu yo`lg`a kirdilar ul ming yagona,
Suv uzra olame bo`ldi ravona.

Savodi suvda jirmi xok⁴ yanglig`,
Ne jirmi xokkim, aflok yanglig`.

Yopib daryo yuzin mushkin niqobi,
Falakni o`ylakim mushkin sahobi.

Jazira azmig`a bori qo`yub yuz,
Borur erdilar ikki kecha-kunduz.

Suv uzra yel ayon etkach tamavvuj,
Shahu shahzodag`a ondin tafarruj.

Ayon mavj ichra hardam yuz g`aroyib,
Bo`lub ming zohir, ul yuz bo`lsa g`oyib.

Necha ko`z tushsa ko`k suv charxmonand,
Tutub atrofi ko`k zaylig`a payvand.

Xiromon har taraf yuz turfa mohi,
Xirad mohiyatin bilmay kamohi.

Ulug`lar sahmnoku o`yla hoyil
Ki, aylab ko`rguchi hushini zoyil.

Suda yuz tog`u yo`q biriga orom,
Vale tog`iki bo`lg`ay mohi andom.

Nechakim orqasi tog` avji yanglig`,
Tanida naqshi daryo mavji yanglig`.

Tengizda ko`rguzib andog` shitobi
Ki, charxi obgun ichra shihobi.

Shigarfu dilrabo har birga haykal,
Urub sayri su ko`zgusiga sayqal.

Tengiz dalvi suyin hardam qilib qut,
Aningdekkim su ichkay dalvdin⁵ Hut.

Kichikroqlarg`a andog` sho`ru oshub
Ki, torub bahr alar g`avg`osidin ko`b.

Kichik birla ulug`lar son ichinda,
Nechukkim sabza sarviston ichinda.

Kashaflar har birining sahmi behad,
Yasab suv uzra jismi birla gunbad.

Bo`lub me`mori qudrat anda boni,
Sudin qilmay xarob andoq binoni.

Taharruk birla saqfi bo`lmayin shaqq,
Nechukkim gunbazi charxi muallaq.

Balig` sayd aylabon har yon nahangi,
Nechukkim rang sayd etkay palangi.

Tani bir tog`dekkim bo`lsa xoro,
Temurdin tishu changal oshkoro.

Kelib orqosi oning tez parra,
Niholi umrni kesmakka arra.

Ne parra, g`am sipohi kayburi ul.
Baliyat qal`asining kunguri ul.

Su mavjin og`zida qilg`il tasavvur
Ki, bir javshanni tutqay hardam anbur⁶.

Nahang atrofida saqlovidin sho`r,
Nechukkim ajdaho atrofida mo`r.

Yana har yon ko`runub ko`zga xarchang,
Azimat aylagan vaqti kaj ohang.

Kashaf jismig`a jismi lams etar chog`,
Urung`ondek biri-birga iki tog`.

Ko`runib jonvar bahr ichra behad,
Nechukkim dasht ichinda har nechuk dad.

Tamavvuj bahr uzakim tutmay orom,
Alar ustida sun` ilki yoyib dom.

Shahu shahzoda har yon beshumora
G`aroyib aylar erdilar nazora.

Bayaknogoh qazoyi osmoniy,
Ayon qildi baloyi osmoniy.

Esa boshlodi yel behad xatarnok,
Hujum etti tengiz yuzinda ko`lok.

Janubiy haddidin sarsar kelib tez,
Tengiz ahlig`a bo`ldi vahshatangez.

Qari mallohlar mundoq baloni
Ko`rub arz ettilar yirtib yaqoni

Ki, har yuz yilda bu yel bir qilur sayr,
Va lekin yo`qturur bu sayr aro xayr.

Ravon yetkurdilar bir turfa zavraq,
Yangi oy zavraqidin tezravroq

Ki, bo`lmasdin burun bu yel ziyoda,
Tashindik munda shohu shohzoda.

Qurub Farhod chun zavraqqa kirdi,
Urub yel jo`ngu zavraqni oyirdi.

Ato jo`ng ichra qoldi tortibon voy,
O`g`ul zavraqda bo`ldi bahrpaymoy.

Arog`a tushti andoq ayru tushmak
Ki, mumkin bo`lmas ondin so`ng ko`rushmak.

Alar ayrilg`och o`ldi yelga tug`yon,
Ne tug`yonkim, jahonni tutti to`fon.

Tengiz ul nav` chayqoldiki aflok,
Ko`rundi suv uza andoqki ko`lok.

Kelib bir-bir so`ngicha yuz tuman mavj,
Rayoray yetkurub ko`k avjig`a avj.

Qayu bir pushtakim har pushtasi tog`,
Ne tog`kim suyidin ko`k atlasi dog`.

Chiqib chun ko`kka bu sifli makondin,
Inib sifli makong`a osmondin.

Munungdek bir demakim, yuz tuman ming.
Urub yuziga sili osmonning.

Hamono bu sifat yetkanda sili,
Bo`lub bu charxi axzar rangi nili.

Yasab chun ul sudin aylab tavahhum,
Yangi oy kemasin kirmakka anjum.

Urub har kemakim gardung`a ko`lok,
Bo`lub daryo uza andoqki xoshok.

Iki kema biri-birga qotilmay,
Ulusdin ham iki bir-birni bilmay.

Kema gardung`a chiqmoqni fan aylab.
Falakni tiyri ravzan-ravzan aylab.

Bo`lub har yon nujumi osmoni,
Falak ravzanlar o`lg`ondin nishoni.

Hamono ko`kka suv baskim to`qushti,
Falak gunbazlarining saqfi tushti.

Qilib suv mavji birla Hutu Xarchang,
O`z avjidin tengiz qa`rig`a ohang.

Ko`runub suvda xurshedi jahontob.
Bulur ichra nechukkim la`li serob.

Falak mulkida chun tormay masolik,
Qo`nub suv uzra o`rdakdek maloyik.

Qazo har jo`ngni bir yon ushotib
Ki, yerdin ko`kka, ko`kdin yerga otib.

Bu oshub uzra ba`zikim usholmay,
Ichinda kimsa o`z holig`a qolmay.

Bu yanglig` erdi daryo iztirobi,
Yorilg`uncha jahong`a tun niqobi.

Chu tun kishtida kun yoshurdi qoqum
Kim etti bahr sinjobi talotum⁷.

Su uzra chunki sarsar tutti taskin,
Er uzra bahri axzar topti tamkin.

Deyilgan bahr aro har nav`i kema,
Ichinda oncha xalqu oncha nima.

Ko`ri bir-birga tekkandin usholib,
Falak avjida suv qa`rida qolib.

Xaloyiqdin bo`lub aksar tabohi
Ki, har yon birni aylab tu`ma mohi⁸.

Chu kishtilarni gardun pora aylab,
Badanlar zavraqin ovora aylab.

O`nu yuz kemadin gar bir usholmay,
Ichinda o`nu yuzdin biri qolmay.

Tushub ba`zig`akim bir taxta pora,
Ani suv mavji solib bir kanora.

Vale Xoqonu Mulkoro visoqi
Ki, bir jo`ng ichra erdi ittifoqi.

Nechakim kina qildi charxi zolim,
Vale ul jo`ng qolmish erdi solim.

Ichinda xalq o`lukdek barcha xomush,
O`lub ba`ziyu, ba`zidin borib hush.

Chiqibon garchi bir daryo kanori,
Solib oni qazo Chin mulki sori.

Yanalar ham chu yeldin qolmadi biym,
Qazodin har biri tushti bir iqlim.

Chu Xoqon jo`ngi chiqti ul qiroqqa,
Xabar bo`ldi yaqin birla yiroqqa.

Bo`lub ul el chu o`tkan ishdin ogoh,
Chiqorib elni gar dastur, agar shoh.

Qilib ko`p sa`ykim ul xayli madhush
Ravoyih kasbidin bir-bir topib hush.

Bo`lub ham shoh o`z holidin ogoh,
Xaloyiq dog`i ogoh, o`ylakim shoh.

Ko`rub Farhodini chun shoh g`oyib,
Yana yig`lab tutub boshdin masoyib.

Vale gohi berib imkong`a ham yo`l
Ki, shoyad bir taraf chiqmish ekin ul.

Qilib Suqrot axborin dog`i yod,
Vale o`lmay qutulg`ondin bo`lub shod⁹.

Ko`rub ul umru davlatni g`animat,
Yana Chin taxtig`a qildi azimat.

Ketur, soqiy, qadahkim notavonmen,
Malolat bahrida ozurda jonmen.

Qadah kishtisig`a jonimni xos et,
Meni bu g`ussa bahridin xalos et.

XXIX

Farhodning sinuq zavraq jismi zavraq sinuqida qolib ani daryo mavji Yaman mulki sari solib Yaman¹ ahli kemasiga uchrag`oni va ul kema tojirlari aningdek durri garonmoya topqonlaridin sevunub ul bu minnat adosidin g`amg`a qolg`oni, dog`i jazoyir haromilari ul kema qasdin qilib tujjor qurug` yerdagi balig`dek iztirobqa tushub, Farhod alarni nahang baliq xaylini qochurg`ondek biror shast kushodi bila qochurg`oni va suvda alarning zavraqi hayotiga o`t urg`oni va Yaman bahridin kanora tutqoni va Suhayldek Yaman ahli ko`zin yorutqoni va Shorur² anga daryoda oshno bo`lub, aning safhai zamiri nuqushin fahm qilg`oni

Kishikim ayladi bu bahr gashtin,
Bu yanglig` dedi daryo sarguzashtin

Kim, ul holatdakim chayqoldi daryo,
Sipohi mavjidin qo`zg`oldi daryo.

Hamul zavraqki rokib erdi Farhod,
Sinib ko`k bahridin yetganda bedod.

Bo`lub g`arqa muhiti begarong`a,
Qolib bir taxta ul bexonumong`a.

O`zin ul taxta uzra mahkam aylab,
Vido` o`z jismu jonidin ham aylab.

Nechukkim taxta jismi notavoni,
Etib og`zig`a har dam xasta joni.

Ko`rub ul sho`r bahri bekarondin,
Ilik yub har nafas yuz qatla jondin.

Chu gardun shom kishtisin ushotti,
Falak bahrig`a anjum durri botti.

Tamavvuj yig`di daryo yuzidin dom,
Talotum qushlarig`a bo`ldi orom.

Tushub ul taxta sayrining guzori,
Yaman mulkiyu Toyif³ haddi sori.

Bo`lub Farhodg`a ul taxta maskan,
Nechukkim jong`a bo`lg`ay taxtai tan.

Vale jismida jonidin ramaq yo`q,
Tanida ruh harfidin nasaq yo`q.

Muningdek hol aro bir tez kishti
Yaman azmig`a daryodin yetishti.

Ichinda necha daryomoya tojir,
Guhar savdosig`a bo`lg`on musofir.

Chu ko`rdilar kelur bir taxta pora,
Aning ustida shaxse oshkora.

Solib malloh yetkurdilar oni,
Kema yonig`a kelturdilar oni.

Ne ko`rdilarki yotur navjavone,
Havodis zarbasidin notavone.

Bo`lub hush anga zoyil ichkulukdek,
Yotib ul taxta ustida o`lukdek.

Chu ko`p qildilar ahvolig`a tadqiq,
Nafas og`zig`a kelmak bo`ldi tahqiq.

Hayoti aylabon ul elni xurram,
Ani kishtiga chektilar hamul dam.

Dimog`ig`a tutub har nav` mashmum,
Ko`zin ochib hayoti bo`ldi ma`lum.

Quyub bo`g`zig`a sharbat, og`zig`a qut,
Bo`lub ul to`mau sharbat anga qut.

Qo`pub o`lturdi, dog`i so`rdi ahvol,
Dedilar har ne bor erdi anga hol.

Eshitti chun javob aylab savolin,
Bular ham so`rdilar ul xasta holin.

Dedikim: «Biz guruhi tojir erduk,
Yaman sori Xo`tandin soyir erduk

Qilibon kemamizni g`arqa ko`lok,
Cho`kub daryo tubiga boru yo`q pok.

Manga ro`zi bo`lub bu taxta pora,
Bo`lubsiz taxtai umrumg`a chora.

Men ushbu taxtag`a bo`lg`och hamog`ush,
Dimog`imdin hamul soat ketib hush.

Gahi hushumda, gohi hushdin fard,
Boshimg`a kelmayin juz mehnatu dard.

Ketib erkan durur bu lahza hushum
Ki, solmish munda baxti saxt ko`shum.

Manga bu yerga tushgandin xabar yo`q,
Bu xud o`tti agar bordur, agar yo`q.

Mening xud qat` o`lub erdi hayotim,
Yo`q erdi mutlaq ummidi najotim.

Bukim jonim o`lumdin emin o`ldi,
Sizing altofu ehson zomin o`ldi.

Nechakim aylasam holim qiyosi,
Ko`runur sa`b bu minnat adosi.

Meni charx o`ltururdin xiyra kushvor,
Sizing tirguzganingiz bo`ldi dushvor.

Agar ming yil tirik bo`lg`oymen oxir,
Netib bu uzrunguz qo`lg`oymen oxir.

G`aribu xastamen ham zoru ojiz,
Kishiga tushmasun bu hol hargiz

Ki, el yuz nav` tutqoylar anga qo`l,
Yuzidin birga xizmat qilmag`ay ul.

Va lekin to tirikmen bandangizmen,
Necha bo`lsam tirik sharmandagizmen.

Ko`rub ul xalq bu arzi tazallum,
Aning zimnida bu husni takallum.

Ayog`din-boshiga xusravnishonliq,
So`zida bahrdek gavharfishonliq.

Bo`lub bori asiru zori oning,
Dilu jon birla xizmatkori oning.

Muvajjah aklu shurb aylab muruvvat,
Navosiz jismig`a kirguncha quvvat.

Alar bori anga maftunu shaydo
Ki, bo`ldi necha zavraq suvda paydo.

Ko`rub kishti eliga tushti motam,
Fuzunroq bo`ldi bu motam damodam.

Tilab borisi bir-birdin bihillik,
Ko`rub Farhod ishidin tangdillik.

Demay molu hayotu jondin afsus,
Va lekin borcha aytib ondin afsus.

Qolib hayron alardin so`rdi Farhod
Ki, nevchun bo`ldingiz mahzunu noshod?

Dedilar yig`labonkim: «Ne so`rarsen,
Bu zavraqlarki bahr uzra ko`rarsen.

Qaroqchilar durur ahli jazoyir,
Bo`lurlar bekaron bahr ichra soyir.

Agar yolg`uz, agar ikki, agar uch,
Kema yo`luqsa har yon kelturur kuch.

Otarlar kemaga qorurai naft
Ki, har qoruradur bir ko`rai naft⁴.

Urub o`t kemani chin kuydururlar,
Tamomi kema ahlin o`ltururlar.

Qilurlar xalq molin nahbu g`orat,
Alarg`a bahr uza budur tijorat.

Bizing emin yo`l o`zga sori qolmish,
Bu sori bizni daryo mavji solmish.

Ne elga yetsa bu majma` navidi,
Ketar ul xayldin maxlas umidi».

Chu fahm etti bu ish farzona Farhod,
Alarg`a ko`p ko`ngul berdi bo`lub shod.

Dedi: «Qayg`urmangizkim bermagay haq,
Alardin hech ofat sizga mutlaq.

Sizing xayl ichra bormu erkin oyo,
Necha o`q birla ko`prak zo`rluq yo».

Chekib borisi hayrat birla hayhot,
Vale ne istadi — kelturdilar bot.

Aning zo`rig`a garchi yo yo`q erdi,
Hamul yo loyiqi dog`i o`q erdi.

Yasab yo go`shasin, o`qni tuz aylab,
Ul ishning irtikobin yolg`uz aylab.

Tuzotguncha o`qu yoyin dilovar,
Etishti har yon ul xayli jafogar.

Yasab qoruralar o`t yog`dururg`a,
Kemavu kema xalqin yondururg`a.

Etib ul yergakim qorura yetmas,
Dema qorura, o`q ham oncha ketmas.

Qilib qorura afkanni nishona,
Aningdek otti Farhodi yagona

Ki, urdi naftliq qorurani-o`q,
Ushotti ul yolinliq ko`rani o`q.

Tushub o`t, o`rtonib qorura andoz,
Hamul zavraqqa ul xayli dag`oboz.

Yana bir ham otorg`a chun yovushti,
Anga dog`i bu yanglig` shu`la tushti.

Chu ikki kema xayli kuydilar pok,
Yuz urdi qochqoli ul xayli bebok.

Kema boshini qaytorg`uncha nokom,
O`n-o`n beshning ishin qildi saranjom.

Alardin ba`zi kuydi, ba`zi o`ldi,
Nekim qolg`on qochib ovora bo`ldi.

Bu ish ul kema ahlin aylabon lol,
Biri xushhol bo`lsa, o`ni behol.

Bori boshin qo`yub qoshig`a oning,
Qo`pubon evrulub boshig`a oning,

Fido aylab anga jonu jahon ham,
Nisor aylab qoshida molu jon ham.

Aning za`fi edi har dam fuzunroq,
Maloli rishtasi haddin uzunroq,

Alar diljo`y o`lub, lekin bu bedil,
Ko`rundi necha kundin so`ngra manzil.

Yamanning furzasig`a⁵ qildilar mayl,
Sudin tufroqqa chiqtilar bori xayl.

Bori ozod o`lub ming ibtilodin,
Dema ming ibtilo, yuz ming balodin.

Topib ul shahr aro bir turfa manzil,
Ravoni yeshtilar manzilda mahmil.

Dame qilmay madoro oshkoro,
Bo`lub ollinda oning majlisoro.

Qilib paydo keturdilar mayi nob,
Yamanda yo`q aqiq ul nav`i serob⁶.

Chu may birla qizishti boshi oning,
Surohidek oqib qon yoshi oning.

Kelib yodig`a har dam taxtu johi,
Bihishti qasr ila xaylu sirohi.

Atou qolmog`i daryo aro zor,
Anou ko`nglida yuz bahri ozor.

O`ziyu bu sifat ovora bo`lmoq,
Tuman ming mung aro bechora bo`lmoq.

Gahe bekaslik aylab ko`nglini resh,
Gahe bemorlig`din jonida nesh.

Gahe joni kuyub shaydolig`idin,
Gahe matlub nopaydolig`idin.

Tushub har lahza o`zga olam ichra,
Solib elni g`amidin motam ichra.

Ulus holig`a chun aylab tafakkur,
Biri yig`lab, biri aylab tahayyur.

Kishi holin kamohi fahm qilmay,
O`zi dog`i o`z ahvolini bilmay.

Bu xayl ichra bor erdi rahnavarde,
Musofirshevai ozoda marde.

Hunar bobida ustodi zamona,
Zamona ichra naqqoshi yagona.

Varaqni kilki aylar chog`da tasvir,
Bo`lub noyib manobi kilki taqdir.

Ne surat yozg`ali topib chu dast ul,
Jahonni aylabon suratparast ul.

Jahon mulkin kezib kishvar-bakishvar,
Hududi boxtardin to ba xovar.

Xito mulkiga ham tushgan guzori,
Kelib ollig`a Moniy dastkori.

Tilab manshur ul tutmay musallam,
Musallam tutmay ul istarda bu ham.

Qalam ahlig`a oning tarhi dastur,
Jahon ahli debon otini Shopur.

Sayohatda qazoi osmoni
Bularg`a hamrah aylab erdi oni.

Base hayron edi Farhod ishida
Ki, ko`rmaydur edi tavrin kishida.

Ne ish ul qilsa aylar erdi ta`miq.
Qila olmas edi holini tahqiq.

Tengizda dog`i ul razmig`a hayron,
Qurug`luq ichra bu bazmig`a hayron.

Bu damkim ko`rdi oning holi zorin,
Sirishku nolai beixtiyorin.

Tafarrus birla topti fikratandesh
Ki, ko`nglin ishq tig`i aylamish resh.

Qilay der erdi har so`zdin mudovo,
Anga Farhod qilmas erdi rarvo.

Jihatsiz kuymagiga soldi chun ko`z,
Sola boshladi dardi ishqdin so`z.

Necha ishq o`tidin qilsa hikoyat,
Anga aylar edi ko`proq siroyat.

Bilib so`zin xiradmandi yagona,
Der erdi ishqdin o`tlug` fasona.

Dame ul yig`lamoqdin tutmay orom,
Ani bu nav` o`ziga ayladi rom.

Guzin Farhodg`a bexavfu kulfat
Bo`lub Shopur ila ul nav`i ulfat

Ki, onsiz birdam o`lg`och istab oni,
So`pub dardu muhabbat dostoni.

Bu taqrir aylabu ul yig`labon zor,
Chu taqrir aylamay ko`p topib ozor.

Bu yanglig` chunki hamdam topti o`zni,
Rafiqu yoru mahram topti o`zni.

So`pub holin harifi chobuk andin,
Chekib sirrini nozuk-nozuk andin.

Chu bebok erdi ishqu boda g`ammoz,
Ochib ul mast oshiq pardai roz.

Nekim Shopur so`z so`rsa nihoni,
Nihoni aylar erdi voqif oni.

Topa boshladi soyil chun javobin,
Savoli yuzidin ochti niqobin.

Dedi: «Avval najodu gavharing de,
Yana holingni aytu kishvaring de».

Dedi Farhod: «Qo`y kishvar hadisin,
Unutqil asl ila gavhar hadisin.

Manga ul nuktadin behbud yo`qtur,
Eshitmaktin sanga ham sud yo`qtur.

Vale so`rdung chu holimdin fasona,
Sanga bir mujmale aytay nishona».

Muni ham urdi na`li bozguna⁷,
Ishidin bo`yla ko`rguzdi namuna

Ki, men dilxastai zoru balokash,
Burun el yanglig` erdim shodu dilxush.

Bori ishdin ibodat ixtiyorim,
Salohu zuhd ila taqvo shiorim.

Manga bir tun baloe bo`ldi tori,
Muqavvas ko`kdin o`qi tegdi kori.

Tushumga kirdi bir farxunda kishvar
Ki, ko`rmaymen anga monanda kishvar.

Nishoni ulcha ko`rmish erdi bir-bir,
Anga borin yako-yak qildi taqrir.

Etishtikim degay ul mohi dilxoh,
Dey olmay bexud o`ldi tortibon oh.

Bilib Shopur aning holin kamohi,
Bo`lub jon birla oning choraxohi.

Boshin o`z ko`ksiga qildi hamog`ush,
Dimog`ig`a keturdi sa`y ila hush.

Ul el tortib aning ruxsorig`a may,
Bo`lub behush ichmakdin payoray

Ki, har so`zkim debon ul ikki hamroz,
Alar fahm etmayin anjomu og`oz.

Ko`rub Shopur ul majma`ni bexud,
Qilib Farhod ishig`a sa`y behad.

Dedi: «K-ey zodi sarvi bo`stoni,
Va lekin topqon osebi xazoni.

Bu yanglig`kim sanga men hamdam o`ldum,
Bori maxfiy ishingga mahram o`ldum.

Hamono bu emish Tengriga taqdir
Ki, qilg`aysen manga holingni taqrir.

Hamul ganjeki bo`lmishdur umiding,
Etishgay quflig`a mendin kaliding.

Ema g`amkim bu yerkim deding oni,
Sarosar vasfig`a berding nishoni

Ki, yo`q ul nav` dilkash yer jahonda,
Ko`rubmen oniyu bo`lmishmen onda.

Havosi jonfizo, gul anda xirman,
Nazohatda Eramdek, oti — Arman.

Borur bo`lsang sanga hamrahliq aylay,
Demay hamrahliq, chokarliq aylay.

Ko`rub Farhod mundog` nuktaovar,
O`zi baxtidin etmas erdi bovar.

Degan afsonani fahm etti Shopur
Ki, bovar aylamas ul zor mahjur.

Dedikim: «Chun inonmassen kalomim,
Sanga sobit qilay andoqki komim».

Chiqardi safhavu kilkin qalamzan,
Hamul yer suratin bo`ldi raqamzan.

Aningdek qildi tarh ul naqshi diljo`
Ki, yo`q erdi tafovut bir sari mo`.

Chu Farhod ul raqam nazzora qildi,
Aning da`vosi chin erkonni bildi.

Torilg`och do`st mulkidin nishoni,
Yiqildi mast tortib do`stgoni.

Ketur soqiy, manga ishrat ayog`in
Ki, davron berdi maqsudim so`rog`in.

Meni chun qildi mohi armani zor,
Chekay bir necha sog`ar armanivor.

XXX

Farhodning Shopur dasht paymolig`i, balki rahnamolig`i bila Yaman mulkidin Arman kishvarig`a azimat qilg`oni va Armanning Eramoso sabza va rayohinidin g`unchadek ko`ngli gul-gul ochilg`oni va Armaniya tog`i kamarida xoro qozodurg`on el ajzin ko`rub ul kayfiyatin so`rub xoro qozorg`a kamar chust etgoni va bu xabarning chustu shirin Mehinbonu bila Shiringa yetgoni

Bu vodiy qat`ida farxunda hodi,
Aningdek ko`rguzur maqsad savodi

Ki, chun Farhod ochti uyqudin ko`z,
Kelib yodig`a Shopur aytqon so`z.

Hamul kog`azki bo`ldi naqshpayvand,
Chekib tarhi hamul kishvarga monand.

Hanuz etmay qarong`u ketmak ohang,
Havo ko`zlarda erdi surmagi rang.

Qo`pub Shopurning qoshig`a bordi,
Ayog`in o`pgali boshig`a bordi.

Tovushidin aning uyg`ondi Shopur,
Topib tun zulmatida bul`ajab nur.

Dedi: «K-ey dard ila ishq ahli shohi,
Izing xayli muhabbat qiblagohi,

Bu kelmakdin sanga ne multamasdur,
G`araz xud kecha o`tgan so`z emasdur?

Chu o`tkan so`zni Shopur ayladi yod
Ayog`iga aning bosh qo`ydi Farhod

Ki: «Ey jon maqsadi dilkash payoming,
Ko`ngul maqsudi ruhafzo kaloming.

Hamul savdo bila ko`nglumgadur sud,
Hamul so`zdur hazin jonimga maqsud.

Vafo va`dangg`a fosh etmak keraksen,
Degon so`z boshig`a yetmak keraksen.

Eshitgach oni Shopuri yagona,
Dedi: «K-ey tal`ating sham`i zamona.

Sen ersang hamrahim jannat durur yo`l
G`araz bu ersa, bismillah, ravon bo`l».

Etib Shopur yo`l azmig`a ohang,
Aning hamrahlig`in Farhodi diltang.

Qadamda ko`rguzub ul toza damliq,
Bu aylab soya yanglig` hamqadamliq.

Kesarlar erdi yo`lni gom-bargom,
Yurub manzil-bamanzil tutmay orom.

Bo`lub Farhodg`a Shopur munis.
Tutub oning bila sayr ichra majlis.

Gahe hamrahliq xosiyatidin,
Gahe hampeshalik jinsiyatidin.

Gahe ul safhani ilgiga olib,
Nazar boshtin-ayog` tarhig`a solib.

Xayolig`a tuman ming ofarin deb,
Raqam qilg`onni rashki naqshi Chin deb.

Qilib daxl ishta andoq har zamoni
Ki, bu ham naqshpardoz onglab oni.

Bu yanglig` muddati yo`l qildilar tay
Ki, Arman kishvarig`a qo`ydilar pay.

Dedi Shorur: «Kel, ey farxunda yovar,
Budur sen tushta ko`rgan mulku kishvar.

Tamosho aylayu bo`lsun xiroming,
Yo`luqquncha talab qilg`on maqoming».

Chu Farhod etti ul so`zni taaqqul,
Urar erdi qadam aylab taammul;

Iki-uch kun chu bo`ldi ehtiyoti,
Padidor o`ldi bir kun ko`p nishoti

Ki, bo`ldi ollida bir dasht paydo
Ki, aqlin tushta aylab erdi shaydo.

Hamul sabza, hamul savsan, hamul gul,
Hamul gullarning atrofida bulbul.

Etib taqvo ko`zin tufrog`i xiyra,
Eli aylab xirad sham`ini tiyra.

Ko`runub qayda boqsa ul balojo`y,
Gulu xoru giyohi oshnoro`y.

Sola boshladi har dam pora ko`ngli,
Etib har lahza za`f ovora ko`ngli.

Balo vodisig`a solib qadamni,
Malolat avjig`a tortib alamni

Dedi Shopurg`a: «K-ey yori hamdam,
Sanga hamdamliq oyini musallam.

Hamul vodiyu gardunsoy xoro
Ki, ko`rmish erdim o`ldi oshkoro.

Yaqinroq manga hamrah bo`lg`il emdi,
Mening holimdin ogah bo`lg`il emdi».

Hamul xayleki g`avg`o aylamishlar,
Qozarg`a tosh alolo aylamishlar.

Tilar ul sori yetgay joni mahjur,
Ravon mayl ayladi ul sori Shopur.

Etishtilar ul ikki oshnovash,
Anga tegruki ul xayli jafokash

Guruhe erdi dardu dog` ichinda,
Arig` qozmoqqa shog`il tog` ichinda.

Aningdek xorani kesmakda ojiz
Ki, ko`rmay kimsa andoq ajz hargiz.

Iki yuz xorabur ilgida tesha,
Urub ul tesha tosh uzra hamesha.

Va lekin o`yla qattiq erdi xoro
Ki, gar yuz tesha tegsa bemadoro.

Kesilmay bir naxudcha tosh chog`liq,
Naxudcha demakim, xashxosh chog`liq¹.

Iki yuz ustod uch yil qilib kin,
Zamone tinmayin urmoqta metin.

Qozilib ikki-uch yuz qori² xora,
Qolib oning ko`ri ham nimkora.

Alar qon yig`labon mundog` anodin,
Vale sarkorlar tinmoy jafodin.

Nazar qildi chu ul holatg`a Farhod,
G`amin o`ldi ko`rub ul nav` bedod.

Kirib ul xayli mazlum ichra g`amgin,
Hiloliy qoshlarig`a g`ussadin chin.

Dedi: «K-ey men kibi xayli balokash,
Falakdin ko`nglungiz mendek mushavvash!

Bu mehnatkim chekarsiz rozin ayting,
Hamul anjom ila og`ozin ayting

Ki, nevchundur bu ranju ibtilongiz,
Qachondindur falakdin bu balongiz.

Ko`rub sizni tutun boshimg`a oshti,
Tutun nekim, ichimg`a o`t tutoshti.

Ko`rub ul xayl aning farrux jamolin,
Eshitib bo`yla ruh afzo maqolin.

Shukuhidin bo`lub hayronliq elga,
Maqolotida sargardonliq elga.

O`pub yer, dedilar ul xayli g`amnok
Ki: Ey Ruhul-amindek³ gavharing pok.

Yaqin ermas malaksen yo basharsen,
Xudo yoringki, bas oliy guharsen.

Malak xorijda gar ko`rmaydurur biz,
Seningdek xud bashar ko`rmaydurur biz.

Vujudung ko`rmasun g`am ranju tobi,
Nekim so`rdung budur oning javobi

Ki, bu kishvardakim rashki jinondur,
Bukun ismat panohi hukmrondur

Ki, Afridun sari borur nasabda,
Erur Jamsheddin ortuq hasabda.

Agarchi soya solmas boshig`a toj,
Va lekin tojvarlardin olur boj.

Belin garchi kamar topmay kamohi,
Vale zarrin kamarlardur sipohi.

Bu yanglig`durki fahm etting sifotin,
Mihinbonu debon davr ahli otin.

Bu kishvar ichra o`ttuz-qirq qo`rg`on,
Bori ko`k hisnidin⁴ burjin oshurg`on.

Aning hukmidadur bemehnatu ranj,
To`lo har yerda Qorun ganjidek ganj.

Tajammul xaylida imkondin ortuq,
Necha yil fikrat etsa ondin ortuq.

Jahondin xotiri ozodasi bor
Ki, bir gulchehra xoharzoda⁵si bor.

Harimi iffat ichra shoh ul ermish,
Sipehri ismat uzra moh ul ermish.

Ani ham vasf etardin bahramiz yo`q,
Otin dog`i tutarg`a zahramiz yo`q.

Yuzin ko`rmaydur oning odamizod,
Magar bir necha gulrux sarvi ozod.

Kim oni ko`rsa gashtu sayr ko`rmas,
Ani ko`rgan kishini g`ayr ko`rmas.

Yuzi gul, kirpigi derlar tikandur,
Ne bor andoqki hargiz bor ekandur.

Mihinbonu ko`p aylab ehtiromin,
Yasabtur jon uyi ichra maqomin.

Yuzi birla qilur bazmini gulshan,
Aning birla ko`rar olamni ravshan.

Bu tog`ekim aning vasfidadur tul
Ki, bordurbiz ani qozmoqqa mashg`ul.

Kelibdur bir boshi sharqi shamoyil,
Yana bir boshi g`arbi sori moyil.

Oqar sharqisida bir chashma holi,
Suyi ul nav`kim hayvon ziloli.

Debon «Ayn ul-hayot»⁶ ul chashmani xayl
Ki, o`lgon ichsa aylar jon sari mayl.

Gahi ul hur bu sori qo`yar gom,
Pari sarchashmada tutqondek orom.

Parilar birla aylab azmi ishrat,
Tuzarlar anda gohi bazmi ishrat.

Erur g`arbida ul mahvash makoni
Ki, holo Armaniya derlar oni.

Eridur nazhat ichra jannat oso,
Aning yonida tog`i charx farso.

Erur bu nav` ul mahvash xayoli
Ki, ul manzilda solg`oy qasri oliy.

Muhayyo borcha rangu bo`yi oning,
Vale ustida yo`qtur suyi oning.

Muhandislar nechukkim charxi sayyor,
Yugurtub chashma suyi sori tayyor.

Topibkim bir arig` qozilsa diljo`,
Etar ul hur qasri olig`a suv.

Vale ul chashma to bu qasri ofat,
Topibdur o`n yig`och⁷ chog`liq masofat.

Bu jadvalkim chekibdurlar apoda,
Ariq qozmoq qilibdurlar ipoda.

Buyurmishlar bu xayli notavong`a,
Balo tog`ida jam`i xasta jong`a

Ki, aylab chok metin birla xoro,
Ariq qilg`oylar andoq oshkoro —

Kim, ul oriqqa har kim suv keturgay,
Suv ul ayvong`acha turmay yugurgay.

Bu xoro tesha birla bo`lmas afgor,
Nechukkim tesha, metin aylamas kor.

Erur uch yilki jon tortib hamesha,
Usholmoy qolmadi metinu tesha.

Mashaqqatdin yigitni el qori der
Ki, qozilmish iki-uch yuz qori yer⁸.

Bu yanglig` birla umri Nuh topsoq,
Badanda ko`rrak ondin ruh topsoq.

Chu mehnatning hadu poyoni yo`qtur,
Tuganmaklik bu ish imkoni yo`qtur.

Gahi faryodu afg`oni chekarbiz,
Gah ish qilmoq uchun joni chekarbiz.

Emas bu tesha urmoq ishga darxurd,
Kecha-kunduz qoqarbiz ohani sard⁹.

Nechakim zohir etsak uzri ma`qul,
Alar ollinda ermas uzr maqbul.

Bu erdi holimizkim torpti ta`vil,
Bu ham ijmol birla, yo`qki, tafsil».

Chu kayfiyatni ma`lum etti Farhod,
Alar hollig`a ko`ngli bo`ldi noshod.

Dedi: «Bu necha mazlumi sitamkash,
Falak bedodidin bo`lg`on alamkash

Ki, vayronlig`larida yuz xalaldur,
Agar qilsam madad voqe` mahaldur.

Hunarni asrabon netkumdur oxir,
Olib tufroqqamu ketkumdur oxir?!»

Temurchidin tilab dam birla ko`ra,
Beliga bog`labon charmin tanura¹⁰.

Dam uchin ko`rag`a chun mahkam etti,
Ravon to`kti ko`mur, dog`i dam etti.

Ko`murni qildi chun axgar nekim bor,
Tilab metinu tesha harnekim bor.

Solib axgar aro borin qizitti,
Necha afzor qildi chun eritti.

Har o`n-o`n beshni bir metin qilib rust,
Yana ham onchani bir teshai chust.

Necha gurza, necha sunboda aylab,
Kamar qozmoq ishin omoda aylab.

Nihoniy borchag`a andog` su berdi
Ki, Qorandin nihon o`rganmish erdi¹¹.

Taraddudg`a solib oni bu ahvol,
Ulusni girdida hayrat qilib lol.

Savole aylay olmay kimsa bir so`z,
Shukuhidin tikib bori anga ko`z.

Chu xoli ayladi afzordin el,
Ravon xoro kesarga bog`ladi bel.

Kirib oriqqa qozmoq ayladi mayl,
Qozoboshladi qumni o`ylakim sel.

Kesib har teshasi qilg`och xaroshi,
Falak rili yukidek pora toshi.

Chu metin zarbidin aylab siteza,
Qatiq xoroni aylab reza-reza.

Aningdek teshadin sekrib ushoq tosh
Ki, nozir bir yig`ochdin qochurub bosh.

Uchub yetkanda zarbi dasti oning
Ki borib o`n yig`och farrasti oning¹².

Hamul kun-o`q daleri xorabur gov,
Muhayyo qildi xoro ichra bir nov

Ki, uch yil ikki yuz xorobur ustod,
Ola olmay ham oncha xoradin dod.

Hunar mundog` chu zohir ayladi ko`b,
Tushub ul tog` aro el ichra oshub.

Bo`lub ham korgar, ham kor farmoy¹³,
Mihinbonu qoshig`a dasht paymoy

Ki, qilg`aylar bu ishkim ko`rdilar naql,
Inonmas garchi oni ko`rmayin aql.

Ketur soqiy, manga ul la`li rangin
Ki, tushti g`am yuki ko`nglumga sangin.

Aningdek mayki, chun og`zimg`a yetkay,
Ichimda dardu g`am toshin eritkay.