[XI]
BESHINCHI NA`T
Me`roj kechasi ta`rifidakim, karimai: «Subhonallazi asro» anga musaddaqi durur va «bi-abdihi laylan minal-masjidil haromi ilal-masjidil-aqso» aning subutig`a ikki guvohi sodiq1.
BESHINCHI NA`T
Me`roj kechasi ta`rifidakim, karimai: «Subhonallazi asro» anga musaddaqi durur va «bi-abdihi laylan minal-masjidil haromi ilal-masjidil-aqso» aning subutig`a ikki guvohi sodiq1.
Bir kecha zulmatqa qolib koinot,
Mehr nihon o`ylaki aynul-hayot.
Garchiki ul chashma nazardin qochib,
Xizr ko`k uzra qatarotin sochib.
Tun qilibon gardini anbar sirisht,
Butratibon yerga nasimi bihisht.
Er kuravi shakl ila mijmar bo`lub,
Kecha savodi anga anbar bo`lub.
O`t kibi yer mijmari ostida mehr,
Yopib etak mijmara uzra sipehr.
Yog`ibon oromu sukun yog`ini,
Past qilib hodisa tufrog`ini.
Bu kecha ul sarvi gulistoni uns,
Ravshan etib sham`i shabistoni uns.
Vasl xayolidin etib ko`ngli xush,
Bahrdek ul jo`sh ila aylab xurush,
Kim yetib ul soyiri ulviy maqom,
Ilgida bir toyiri ulviy xirom.
Po`yada ko`k sayricha orom anga,
Erdin o`lub ko`kkacha bir gom anga.
Qosidi qudsiy chu salom aylabon,
Haq soridin arzi payom aylabon.
Debkim, ayo maxzani asrori shavq,
Haqdin erur vaslingga izhori shavq.
Chunki nabiy mujdai jonon topib,
Mujdai jonon chu topib jon topib.
Payki ani qo`ldabon otlandurub,
Raxshini kelgan sori-o`q yondurub.
Soyir o`lub rokibi farruh jamol,
Toyir o`lub markabi farxunda fol.
Gardi bila borai sur`atnamo,
Etkurubon aql ko`ziga amo (
)
Ul mahi shabgard bo`lub jilva soz,
Jilvagahi borcha shabistoni roz.
Chun yetibon ko`k sori tavsan anga,
Oy bo`lubon o`tgali ravzan anga.
Tiyri qalamzan chu topib ul sharaf,
Buqalamunlug`ni qilib bartaraf.
Zuhra tarab barbatini soz etib,
Zamzamai tahniyat og`oz etib.
Soyasidin mehr chiqarmay jamol,
Tahti shio` ichra nechukkim hilol.
Mehrida Bahromki yakro` bo`lub,
Tig`i sharaf yuziga ko`zgu bo`lub.
Mavkibidin poya topib Mushtariy,
Yo`lida bir poya bo`lub minbari.
Sham`i Zuhal zulmatini nur etib,
Zangiyi shabrangni kofur etib.
Ham Hamalu Savr berib jon anga,
Jon etibon ikkisi qurbon anga.
Ham tongibon olida Javzo kamar,
Ham Saraton tuz bo`lubon jilvagar.
Sher yo`lidin tutubon go`shai,
Sunbula raxshig`a bo`lub to`shai.
Palla yo`li gardidin iksir sanj,
Aqrab aro no`shu davo, nishu ranj.
Qavs tutub chilla duosi uchun,
Jadi berib fulla g`izosi uchun.
Dalvg`a Yusuf kibi solmay nazar,
Hutda Yunus kibi qilmay maqar.
El kibi chun qat`i buruj aylabon,
Arsh fasilig`a uruj aylabon.
Farshi bo`lub arsh ila lavhu qalam,
Quymoq uchun raxshi alarg`a qadam.
Rafraf uza po`ya qilib chun kushod,
Hamrahu ruhravg`a etib xayrbod.
Qolmadi yo`lida chun aslo makon,
Qildi makon bodiyai lomakon.
Olti jihat qaydidin ixroj o`lub,
To`rt guhar tarki anga toj o`lub.
Yo`qlug` ayog`i bila solib qadam,
Andaki yo`lu qadam o`lub adam.
O`zlugidin naqshu namudor yo`q,
Naqshu namudoridin osor yo`q.
Cho`n o`zini aylab o`zidin xalos,
Pardai izzatda qilib o`zni xos.
Anda yetib gum bo`lubon o`trusi,
Har necha ko`z solsa, baqo ko`zgusi.
Chun bo`lub ul ko`zguda surat namo,
Ko`zgusidin tashqari qolg`on fano.
Axtarig`a chun yetibon muncha avj,
Zohir o`lub bahri inoyatqa mavj.
Haq tilidin ummatin istab tamom,
Haqdin o`lub borcha murodig`a kom.
Hamrah anga qolabi xokiy nasab,
Gar desalar bor edi yo`qtur ajab.
Kim tan anga boshtin-oyoq jon edi,
Joni dog`i vosili jonon edi.
Ikki jahon rahmatini qozg`onib,
Har nimakim qozg`onib, olib yonib.
Ravshan o`lub yuzidin ul borgoh,
Surma qilib gardini bu korgoh.
G`uncha borib, toza guliston kelib,
Zarra borib, mehri daraxshon kelib,
Borg`oniyu kelgani bir on o`lub,
Aql bu mansubada hayron o`lub.
Qayda xavoriq bila mu`jiz durur,
Aql aning idrokida ojiz durur.
Borg`onu kelgan anga juzvi sag`ir,
Kim emas ul juzv tajazziy pazir.
Qat` bo`lub chun bu humoyun safar,
Ruxsat olib hodiyi farxunda far.
Taxt uza olam shahi aylab maqom
Olam ishiga beribon intizom.
Shar`i tili noma bayozin o`qub,
Tig`i suyi kufr savodini yub.
Mehr nihon o`ylaki aynul-hayot.
Garchiki ul chashma nazardin qochib,
Xizr ko`k uzra qatarotin sochib.
Tun qilibon gardini anbar sirisht,
Butratibon yerga nasimi bihisht.
Er kuravi shakl ila mijmar bo`lub,
Kecha savodi anga anbar bo`lub.
O`t kibi yer mijmari ostida mehr,
Yopib etak mijmara uzra sipehr.
Yog`ibon oromu sukun yog`ini,
Past qilib hodisa tufrog`ini.
Bu kecha ul sarvi gulistoni uns,
Ravshan etib sham`i shabistoni uns.
Vasl xayolidin etib ko`ngli xush,
Bahrdek ul jo`sh ila aylab xurush,
Kim yetib ul soyiri ulviy maqom,
Ilgida bir toyiri ulviy xirom.
Po`yada ko`k sayricha orom anga,
Erdin o`lub ko`kkacha bir gom anga.
Qosidi qudsiy chu salom aylabon,
Haq soridin arzi payom aylabon.
Debkim, ayo maxzani asrori shavq,
Haqdin erur vaslingga izhori shavq.
Chunki nabiy mujdai jonon topib,
Mujdai jonon chu topib jon topib.
Payki ani qo`ldabon otlandurub,
Raxshini kelgan sori-o`q yondurub.
Soyir o`lub rokibi farruh jamol,
Toyir o`lub markabi farxunda fol.
Gardi bila borai sur`atnamo,
Etkurubon aql ko`ziga amo (
)Ul mahi shabgard bo`lub jilva soz,
Jilvagahi borcha shabistoni roz.
Chun yetibon ko`k sori tavsan anga,
Oy bo`lubon o`tgali ravzan anga.
Tiyri qalamzan chu topib ul sharaf,
Buqalamunlug`ni qilib bartaraf.
Zuhra tarab barbatini soz etib,
Zamzamai tahniyat og`oz etib.
Soyasidin mehr chiqarmay jamol,
Tahti shio` ichra nechukkim hilol.
Mehrida Bahromki yakro` bo`lub,
Tig`i sharaf yuziga ko`zgu bo`lub.
Mavkibidin poya topib Mushtariy,
Yo`lida bir poya bo`lub minbari.
Sham`i Zuhal zulmatini nur etib,
Zangiyi shabrangni kofur etib.
Ham Hamalu Savr berib jon anga,
Jon etibon ikkisi qurbon anga.
Ham tongibon olida Javzo kamar,
Ham Saraton tuz bo`lubon jilvagar.
Sher yo`lidin tutubon go`shai,
Sunbula raxshig`a bo`lub to`shai.
Palla yo`li gardidin iksir sanj,
Aqrab aro no`shu davo, nishu ranj.
Qavs tutub chilla duosi uchun,
Jadi berib fulla g`izosi uchun.
Dalvg`a Yusuf kibi solmay nazar,
Hutda Yunus kibi qilmay maqar.
El kibi chun qat`i buruj aylabon,
Arsh fasilig`a uruj aylabon.
Farshi bo`lub arsh ila lavhu qalam,
Quymoq uchun raxshi alarg`a qadam.
Rafraf uza po`ya qilib chun kushod,
Hamrahu ruhravg`a etib xayrbod.
Qolmadi yo`lida chun aslo makon,
Qildi makon bodiyai lomakon.
Olti jihat qaydidin ixroj o`lub,
To`rt guhar tarki anga toj o`lub.
Yo`qlug` ayog`i bila solib qadam,
Andaki yo`lu qadam o`lub adam.
O`zlugidin naqshu namudor yo`q,
Naqshu namudoridin osor yo`q.
Cho`n o`zini aylab o`zidin xalos,
Pardai izzatda qilib o`zni xos.
Anda yetib gum bo`lubon o`trusi,
Har necha ko`z solsa, baqo ko`zgusi.
Chun bo`lub ul ko`zguda surat namo,
Ko`zgusidin tashqari qolg`on fano.
Axtarig`a chun yetibon muncha avj,
Zohir o`lub bahri inoyatqa mavj.
Haq tilidin ummatin istab tamom,
Haqdin o`lub borcha murodig`a kom.
Hamrah anga qolabi xokiy nasab,
Gar desalar bor edi yo`qtur ajab.
Kim tan anga boshtin-oyoq jon edi,
Joni dog`i vosili jonon edi.
Ikki jahon rahmatini qozg`onib,
Har nimakim qozg`onib, olib yonib.
Ravshan o`lub yuzidin ul borgoh,
Surma qilib gardini bu korgoh.
G`uncha borib, toza guliston kelib,
Zarra borib, mehri daraxshon kelib,
Borg`oniyu kelgani bir on o`lub,
Aql bu mansubada hayron o`lub.
Qayda xavoriq bila mu`jiz durur,
Aql aning idrokida ojiz durur.
Borg`onu kelgan anga juzvi sag`ir,
Kim emas ul juzv tajazziy pazir.
Qat` bo`lub chun bu humoyun safar,
Ruxsat olib hodiyi farxunda far.
Taxt uza olam shahi aylab maqom
Olam ishiga beribon intizom.
Shar`i tili noma bayozin o`qub,
Tig`i suyi kufr savodini yub.
[XII]
Hazrati Shayxi Nizomiy madhidakim, nazm mulkida zo`r bozu sar panjasi bila panj ganj nuqudu javohirin oldi va Amiri Xisrav ta`rifidakim, bu javohir va nuqud tamaidin panja aning panjasig`a soldi1.
Hazrati Shayxi Nizomiy madhidakim, nazm mulkida zo`r bozu sar panjasi bila panj ganj nuqudu javohirin oldi va Amiri Xisrav ta`rifidakim, bu javohir va nuqud tamaidin panja aning panjasig`a soldi1.
Xayli fasohat boshining afsari,
Ganji yaqin afsarining gavhari2.
Koni fazilat guharig`a amin,
Bahri balog`at aro durri samin.
Xilvatining kahgili anbar sirisht,
To`rt hadi zimnida sekkiz bihisht.
Garchi ko`ngul kulbasidek muxtasar,
Ikki jahon anda bo`lub jilvagar.
Masjidi qandili sipehri asir,
Shu`la bu qandil aro mehri munir.
Ka`ba o`yidin bir ochuq bob anga,
Sajda chog`i hay`ati mehrob anga.
Ganja vatan, ko`ngli aning ganjxez,
Xotiri ganjuru tili ganjrez.
Fikrati mizoni bo`lub xamsasanj,
«Xamsa» dema, balki degil panj ganj
Kaffai mizon anga aflok o`lub,
Botmoni toshi kurai xok o`lub3.
Tortsa yur qarn xirad xozini,
Chekmagay aning ko`pidin ozini.
Xoni latoyifqa so`zi munqasim,
Durri maoniyg`a tili muntazim.
Nozim o`lub so`z duri serobig`a,
Charx «Nizomiy» yozib alqobig`a4.
«Quddisa sirruh» — ne maoniydur ul5,
Ruhi qudus fayzi nishonidur ul.
Otiki besh harf qilurlar xitob6,
Ming bir erur aylasang oni hisob.
Ushbu adad birla oti gavhari,
Haqning o`lub ming bir oti mazhari.
Mazhar etib chun alifin ismi zot,
O`zga adad harfini ismi sifot.
Durlaridin yer yuzi mamlu bo`lub,
Balki falak durjlari ham to`lub.
Chun qilibon so`z yuzi oroyishin,
Qo`ymay el oroyishi gunjoyishin.
G`ayr ham ul hinduyi chobuksuvor,
Kim chiqarib xanjari hindiy iyor7.
Xanjarining barqidin o`t chaqilib,
Raxshidag`i tezlik o`tcha qilib.
Qay sari o`tdek yuz urub tundu tez,
Solibon ul kishvar aro rustaxez.
Ushbu mamolikdaki ma`mur edi,
Qildi tasarruf neki maqdur edi.
Hinduvi chobuq demakim, royi hind,
Kilki uchi mamlakat oroyi hind.
Nazmi savodi aro har doston,
Uylaki, bir kishvari Hinduston.
Ganja shahi ganj fishon, payrav ul.
Shah bu so`z iqlimi aro, Xusrav ul.
Xusrav o`lub mulk etib obod ham,
Yolg`uzi Xusrav dema, Farhod ham8.
Ranj tog`in qozmoq aning peshasi,
Tog`i aning nazmu tili teshasi.
Ishq o`ti otashgahi joni aning,
G`am tengizi ashki ravoni aning.
Sham` kibi bazm furuzanda ul,
Bazm furuzandavu so`zanda ul.
Ganja quyoshiki, ko`targach alam,
Ayladi so`z mamlakatin yakqalam.
Bo`lmadi bir mulk sari kinaxoh,
Kim bu dog`i chekmadi ul yon sipoh.
Bir may ila bodaparast o`lmadi,
Kim bu ham ul may bila mast o`lmadi.
Qaysi shabistong`aki, ul qildi azm,
Bazmi yerida bu dog`i tuzdi bazm.
Ul bezabon «Maxzani asror»idin,
Bu yorutub «Matlai anvor»idin.
Masnavi uslubi musallam anga,
Payravu monand bu bir ham anga,
Ko`p kishi ham qildi tatabbu` havas,
Sarvu gul o`trusig`a kelturdi xas.
Bir kishidin o`zgaki, andoq kishi
Bermadi yod eski falak gardishi.
Ganji yaqin afsarining gavhari2.
Koni fazilat guharig`a amin,
Bahri balog`at aro durri samin.
Xilvatining kahgili anbar sirisht,
To`rt hadi zimnida sekkiz bihisht.
Garchi ko`ngul kulbasidek muxtasar,
Ikki jahon anda bo`lub jilvagar.
Masjidi qandili sipehri asir,
Shu`la bu qandil aro mehri munir.
Ka`ba o`yidin bir ochuq bob anga,
Sajda chog`i hay`ati mehrob anga.
Ganja vatan, ko`ngli aning ganjxez,
Xotiri ganjuru tili ganjrez.
Fikrati mizoni bo`lub xamsasanj,
«Xamsa» dema, balki degil panj ganj
Kaffai mizon anga aflok o`lub,
Botmoni toshi kurai xok o`lub3.
Tortsa yur qarn xirad xozini,
Chekmagay aning ko`pidin ozini.
Xoni latoyifqa so`zi munqasim,
Durri maoniyg`a tili muntazim.
Nozim o`lub so`z duri serobig`a,
Charx «Nizomiy» yozib alqobig`a4.
«Quddisa sirruh» — ne maoniydur ul5,
Ruhi qudus fayzi nishonidur ul.
Otiki besh harf qilurlar xitob6,
Ming bir erur aylasang oni hisob.
Ushbu adad birla oti gavhari,
Haqning o`lub ming bir oti mazhari.
Mazhar etib chun alifin ismi zot,
O`zga adad harfini ismi sifot.
Durlaridin yer yuzi mamlu bo`lub,
Balki falak durjlari ham to`lub.
Chun qilibon so`z yuzi oroyishin,
Qo`ymay el oroyishi gunjoyishin.
G`ayr ham ul hinduyi chobuksuvor,
Kim chiqarib xanjari hindiy iyor7.
Xanjarining barqidin o`t chaqilib,
Raxshidag`i tezlik o`tcha qilib.
Qay sari o`tdek yuz urub tundu tez,
Solibon ul kishvar aro rustaxez.
Ushbu mamolikdaki ma`mur edi,
Qildi tasarruf neki maqdur edi.
Hinduvi chobuq demakim, royi hind,
Kilki uchi mamlakat oroyi hind.
Nazmi savodi aro har doston,
Uylaki, bir kishvari Hinduston.
Ganja shahi ganj fishon, payrav ul.
Shah bu so`z iqlimi aro, Xusrav ul.
Xusrav o`lub mulk etib obod ham,
Yolg`uzi Xusrav dema, Farhod ham8.
Ranj tog`in qozmoq aning peshasi,
Tog`i aning nazmu tili teshasi.
Ishq o`ti otashgahi joni aning,
G`am tengizi ashki ravoni aning.
Sham` kibi bazm furuzanda ul,
Bazm furuzandavu so`zanda ul.
Ganja quyoshiki, ko`targach alam,
Ayladi so`z mamlakatin yakqalam.
Bo`lmadi bir mulk sari kinaxoh,
Kim bu dog`i chekmadi ul yon sipoh.
Bir may ila bodaparast o`lmadi,
Kim bu ham ul may bila mast o`lmadi.
Qaysi shabistong`aki, ul qildi azm,
Bazmi yerida bu dog`i tuzdi bazm.
Ul bezabon «Maxzani asror»idin,
Bu yorutub «Matlai anvor»idin.
Masnavi uslubi musallam anga,
Payravu monand bu bir ham anga,
Ko`p kishi ham qildi tatabbu` havas,
Sarvu gul o`trusig`a kelturdi xas.
Bir kishidin o`zgaki, andoq kishi
Bermadi yod eski falak gardishi.
[XIII]
Safo jomining sofi oshomi mavlono Nuriddin Abdurahmon Jomiy madda zillahul-oliy vasfikim, vasfg`a sig`mas va ta`rifikim, ta`rifga rost kelmas va ul hazrat iltifotining quyoshi bu xoksori tiyra ro`zgor holig`a partav solg`onning izhori va ul quyosh tarbiyatidin bu tufroqqa zohir qilg`an guli nasrin, balki gunogun rayohin osori va «Tuhfatul-ahror» tuhafi mutolaasidin nazm rishtasig`a tortmoqning sababi.
Safo jomining sofi oshomi mavlono Nuriddin Abdurahmon Jomiy madda zillahul-oliy vasfikim, vasfg`a sig`mas va ta`rifikim, ta`rifga rost kelmas va ul hazrat iltifotining quyoshi bu xoksori tiyra ro`zgor holig`a partav solg`onning izhori va ul quyosh tarbiyatidin bu tufroqqa zohir qilg`an guli nasrin, balki gunogun rayohin osori va «Tuhfatul-ahror» tuhafi mutolaasidin nazm rishtasig`a tortmoqning sababi.
Ulki bukun qutbi tariqatdur ul,
Koshifi asrori haqiqatdur ul.
Ko`ksi haqoyiq duri ganjinasi,
Ko`ngli maoniy yuzi oyinasi.
Oliy anga yetti falakdin mahal,
Etti falak mushkili ollida hal.
Madrasai quds aning maskani,
Xonaqahi uns aning ma`mani.
Jilvagahi gulshani charxi barin,
Obxo`ri chashmai aynul-yaqin.
Qasri kalomi chiqib andoq baland,
Kim anga gardun sola almay kamand,
Anda shayotin xasig`a yo`q sabot,
Baski urub xayli maloyik qanot.
Gunbadiyi hujrada zoti nihon,
Uylaki ko`k gunbazi ichra jahon,
Qaysi jahon, olami kubro degil,
Qudrati Ollohu taolo degil.
Xirqa aning jismida qapton bo`lub,
Qaptoni tan, jismi aning jon bo`lub.
Xirqa bila topmag`ani ixtisos,
Tanni riyo to`nidin etmak xalos.
Chunki tavajjuhda quyi solsa farq,
Soyiri ravshan ravish andoqki barq.
Oayrdakim charxni aylab xijil,
Tay qilibon arz «katayyis-sjil».
Vaqti quyoshin chu qilib parda po`sh,
Kilki qaro abrdek aylab xurush.
Parda yasab holati pinhon uchun,
Safha yozib satr ila kitmon uchun.
Zulmat etib, jam` davoti aning,
Ma`ni o`lub obi hayoti aning.
Qatrasidin kimki bo`lub komyob,
Umri muabbad qilibon iktisob,
Nazmi aqolimi jahonni tutub,
Nasri dog`i kishvari jonni tutub,
Fayzi gadovu shah aro muntashir,
Xizmatiga shohu gado muftaxir.
Lek manga ollida ajzu niyoz,
Borcha ulusdin beribon imtiyoz.
Mehridin ofoq aro gar nurdur,
Zarra aning mehrida mashhurdur.
Qush ko`p o`lur bog` harimig`a xos,
Bulbul ila gulga bo`lur ixtisos.
Nomag`akim roqim etib xomasin,
Ko`rmadi men ko`rmayin el nomasin.
Mehr tulu` ayladi chun tog` uza,
Tushti burun partavi tufrog` uza.
Gulbun uza harne gul ochti chaman.
Avval aning hamdami bo`ldi tikan.
Bazmda bir kun yuzidin nur edi,
Har soridin nodira mazkur edi.
Tushti chu rahrav bila payravg`a so`z,
Etti Nizomiy bila Xusravga so`z.
Kim ne sifat olam aro soldi shayn,
Ikkisining xomasidin xamsatayn.
Lek bu o`n turfaki, topmish jamol,
Ikki burung`isida bor o`zga hol:
Gavhari yo`q «Maxzanul-asror»dek,
Axtare yo`q «Matlaul-anvor»dek.
O`zga sanamlar ham erur jilva soz,
Borchasining husnida zebi majoz.
Ul ikkisidin biri gavhar fishon,
Gavharida nuri yaqindin nishon.
Ul birisi dog`i bo`lub nur posh,
Nuri aro partavi tahqiq fosh.
Nukta suv yanglig` eritur toshni,
Topsa haqiqat o`tndin choshni.
Bo`lsa haqiqat guharidin yiroq,
Rishta so`zin so`zlamagan yaxshiroq.
Rishtag`a chun zohir erur toru pud,
Dursiz anga rangi-yu naqshi ne sud?
O`tti chu alqissa bir oy, ikki oy,
Bir kun o`lub, baxtu xirad rahnamoy.
Xizmatin ettimki, tamanno edi,
Ilgida ko`rdum necha ajzo edi.
Kulgu bila qildi ishorat manga,
To`hfa bila berdi bashorat manga,
Kim oliban boshtin ayog`ig`a boq,
Qil nazar avroqig`a boshtin-ayoq.
Olig`a jon naqdini sochtim ravon,
Oldimu o`ptum, dog`i ochtim ravon.
Boshtin-ayoq gavhari shahvor edi,
Qaysi guhar, «Tuhfatul-ahror» edi1.
Naf` topib kimki bo`lub mustafid,
Muxtasar ul ikkidin, ammo mufid.
Ul ikini topsa bo`lur munda-o`q,
Munda tuhaf ko`pki, ul ikkida yo`q.
Shavqida ko`ksumni shigof ayladim,
Jildig`a ko`nglumni g`ilof ayladim.
Chun o`qumoq zamzamasi bo`ldi bas,
Ko`nglum aro dag`dag`a soldi havas,
Kim bu yo`l ichraki alar soldi gom,
Bir necha gom o`lsa manga ham xirom.
Forsi o`ldi chu alarg`a ado,
Turki ila qilsam ani ibtido.
Forsi el topti chu xursandliq,
Turk dog`i topsa berumandliq.
Ul ikiga fotiha o`qub so`rub,
Fotiha bu biri manga yetkurub.
Botin ila qilmasa ul ikki rad,
Zohir ila bu biri qilsa madad.
Menki talab yo`lida qo`ydum qadam,
Bordur umidimki, chu tutsam qalam,
Yo`ldasa, bu yo`lda Nizomiy yo`lum,
Qo`ldasa, Xusrav bila Jomiy qo`lum2.
Nukta surudida ravo bo`lmag`ay,
Buki Navoiyg`a navo bo`lmag`ay.
Eltsa joh ahlig`a muflis panoh,
Topsa qabul ul ham o`lur ahli joh.
Mushkka hargiz teridin or emas,
La`lg`a ham xoradin ozor emas.
Bog`i anosirki, erur dilkushoy,
Jadvali devori aning chordoy.
Bo`lsa o`tu suvu havo dilpazir,
Ul aro tufroq ham erur noguzir.
Sarvu gulu lola xaridori bor,
Lek o`tunniig dog`i bozori bor.
Bo`lsa xazu atlasu iksun libos,
It juli qilmoqqa yarar ham palos.
La`l ila yoqutu dur istar baho,
Lek somonniki chekar kahrabo.
Uch qadahi sof ila shah bo`lsa xush,
Loyi dog`i qolsa chekar durdkash.
It kibi chun pastlig`im chog`ladim,
O`zni biyiklar ipiga bog`ladim.
Bo`lsa alar ozimi dashti adam,
Men ham o`lay soya kibi hamqadam,
Kahfi baqo ichra alar bo`lsa gum,
Men ham o`lay robiuhum kalbuhum.
Koshifi asrori haqiqatdur ul.
Ko`ksi haqoyiq duri ganjinasi,
Ko`ngli maoniy yuzi oyinasi.
Oliy anga yetti falakdin mahal,
Etti falak mushkili ollida hal.
Madrasai quds aning maskani,
Xonaqahi uns aning ma`mani.
Jilvagahi gulshani charxi barin,
Obxo`ri chashmai aynul-yaqin.
Qasri kalomi chiqib andoq baland,
Kim anga gardun sola almay kamand,
Anda shayotin xasig`a yo`q sabot,
Baski urub xayli maloyik qanot.
Gunbadiyi hujrada zoti nihon,
Uylaki ko`k gunbazi ichra jahon,
Qaysi jahon, olami kubro degil,
Qudrati Ollohu taolo degil.
Xirqa aning jismida qapton bo`lub,
Qaptoni tan, jismi aning jon bo`lub.
Xirqa bila topmag`ani ixtisos,
Tanni riyo to`nidin etmak xalos.
Chunki tavajjuhda quyi solsa farq,
Soyiri ravshan ravish andoqki barq.
Oayrdakim charxni aylab xijil,
Tay qilibon arz «katayyis-sjil».
Vaqti quyoshin chu qilib parda po`sh,
Kilki qaro abrdek aylab xurush.
Parda yasab holati pinhon uchun,
Safha yozib satr ila kitmon uchun.
Zulmat etib, jam` davoti aning,
Ma`ni o`lub obi hayoti aning.
Qatrasidin kimki bo`lub komyob,
Umri muabbad qilibon iktisob,
Nazmi aqolimi jahonni tutub,
Nasri dog`i kishvari jonni tutub,
Fayzi gadovu shah aro muntashir,
Xizmatiga shohu gado muftaxir.
Lek manga ollida ajzu niyoz,
Borcha ulusdin beribon imtiyoz.
Mehridin ofoq aro gar nurdur,
Zarra aning mehrida mashhurdur.
Qush ko`p o`lur bog` harimig`a xos,
Bulbul ila gulga bo`lur ixtisos.
Nomag`akim roqim etib xomasin,
Ko`rmadi men ko`rmayin el nomasin.
Mehr tulu` ayladi chun tog` uza,
Tushti burun partavi tufrog` uza.
Gulbun uza harne gul ochti chaman.
Avval aning hamdami bo`ldi tikan.
Bazmda bir kun yuzidin nur edi,
Har soridin nodira mazkur edi.
Tushti chu rahrav bila payravg`a so`z,
Etti Nizomiy bila Xusravga so`z.
Kim ne sifat olam aro soldi shayn,
Ikkisining xomasidin xamsatayn.
Lek bu o`n turfaki, topmish jamol,
Ikki burung`isida bor o`zga hol:
Gavhari yo`q «Maxzanul-asror»dek,
Axtare yo`q «Matlaul-anvor»dek.
O`zga sanamlar ham erur jilva soz,
Borchasining husnida zebi majoz.
Ul ikkisidin biri gavhar fishon,
Gavharida nuri yaqindin nishon.
Ul birisi dog`i bo`lub nur posh,
Nuri aro partavi tahqiq fosh.
Nukta suv yanglig` eritur toshni,
Topsa haqiqat o`tndin choshni.
Bo`lsa haqiqat guharidin yiroq,
Rishta so`zin so`zlamagan yaxshiroq.
Rishtag`a chun zohir erur toru pud,
Dursiz anga rangi-yu naqshi ne sud?
O`tti chu alqissa bir oy, ikki oy,
Bir kun o`lub, baxtu xirad rahnamoy.
Xizmatin ettimki, tamanno edi,
Ilgida ko`rdum necha ajzo edi.
Kulgu bila qildi ishorat manga,
To`hfa bila berdi bashorat manga,
Kim oliban boshtin ayog`ig`a boq,
Qil nazar avroqig`a boshtin-ayoq.
Olig`a jon naqdini sochtim ravon,
Oldimu o`ptum, dog`i ochtim ravon.
Boshtin-ayoq gavhari shahvor edi,
Qaysi guhar, «Tuhfatul-ahror» edi1.
Naf` topib kimki bo`lub mustafid,
Muxtasar ul ikkidin, ammo mufid.
Ul ikini topsa bo`lur munda-o`q,
Munda tuhaf ko`pki, ul ikkida yo`q.
Shavqida ko`ksumni shigof ayladim,
Jildig`a ko`nglumni g`ilof ayladim.
Chun o`qumoq zamzamasi bo`ldi bas,
Ko`nglum aro dag`dag`a soldi havas,
Kim bu yo`l ichraki alar soldi gom,
Bir necha gom o`lsa manga ham xirom.
Forsi o`ldi chu alarg`a ado,
Turki ila qilsam ani ibtido.
Forsi el topti chu xursandliq,
Turk dog`i topsa berumandliq.
Ul ikiga fotiha o`qub so`rub,
Fotiha bu biri manga yetkurub.
Botin ila qilmasa ul ikki rad,
Zohir ila bu biri qilsa madad.
Menki talab yo`lida qo`ydum qadam,
Bordur umidimki, chu tutsam qalam,
Yo`ldasa, bu yo`lda Nizomiy yo`lum,
Qo`ldasa, Xusrav bila Jomiy qo`lum2.
Nukta surudida ravo bo`lmag`ay,
Buki Navoiyg`a navo bo`lmag`ay.
Eltsa joh ahlig`a muflis panoh,
Topsa qabul ul ham o`lur ahli joh.
Mushkka hargiz teridin or emas,
La`lg`a ham xoradin ozor emas.
Bog`i anosirki, erur dilkushoy,
Jadvali devori aning chordoy.
Bo`lsa o`tu suvu havo dilpazir,
Ul aro tufroq ham erur noguzir.
Sarvu gulu lola xaridori bor,
Lek o`tunniig dog`i bozori bor.
Bo`lsa xazu atlasu iksun libos,
It juli qilmoqqa yarar ham palos.
La`l ila yoqutu dur istar baho,
Lek somonniki chekar kahrabo.
Uch qadahi sof ila shah bo`lsa xush,
Loyi dog`i qolsa chekar durdkash.
It kibi chun pastlig`im chog`ladim,
O`zni biyiklar ipiga bog`ladim.
Bo`lsa alar ozimi dashti adam,
Men ham o`lay soya kibi hamqadam,
Kahfi baqo ichra alar bo`lsa gum,
Men ham o`lay robiuhum kalbuhum.
[XIV]
So`z ta`rifidakim, bashar vujudi sipehrining kavokibi jahontobi va inson zoti ma`danining javohiri serobi durur va sa`d kavkablarning bir-biri birla qironi yaxshi asar ko`rguzuridin va samin javharlarning bir-biriga iqtironi dilpazir ko`runuridin, nazm tarkibin nasr tartibig`a tarjih qilmoq.
So`z ta`rifidakim, bashar vujudi sipehrining kavokibi jahontobi va inson zoti ma`danining javohiri serobi durur va sa`d kavkablarning bir-biri birla qironi yaxshi asar ko`rguzuridin va samin javharlarning bir-biriga iqtironi dilpazir ko`runuridin, nazm tarkibin nasr tartibig`a tarjih qilmoq.
So`z guharig`a erur oncha sharaf,
Kim bo`la olmas anga gavhar sadaf.
To`rt sadaf gavharining durji ul.
Etti falak axtarining burji ul1.
Bog`chai dahrki yuz toza gul,
Topti qayonkim nazar etti ko`ngul.
Katmi adam gulshani ichra nuhuft,
G`unchalar erdi borisi noshuguft.
Chun bu nasim esti azal tog`idin,
Muncha gul ochildi jahon bog`idin.
Qaysi nasim ulki erur gulfishon,
Bargi gulu nastaran andin nishon.
Bu ikki yafrog`ni qachon zufunun,
Bir-biriga qo`ysa bo`lur «kofu nun»2.
Dahri muqayyad bila ozodasi.
Borcha erur «kof» ila «nun» zodasi.
Zodasidin zoda bo`lub beadad,
Zodaga ham volid o`lub, ham valad.
Vasf ne nav` o`lg`ay anga el so`zi,
Harne so`z aytilsa erur chun o`zi,
Jon o`lub ul, ruh aning qolibi,
Kim tanida ruh, aning tolibi3.
Borcha ko`ngul durji aro javhar ul,
Borcha og`iz huqqasida gavhar ul.
Gar xud erur xanjari po`lod til,
Sufti dog`i injulari so`zni bil4.
Til bu chamanning5 varaqi lolasi,
So`z duraridin bo`lubon jolasi.
So`zdin o`lukning tanida ruhi pok,
Ruh dog`i tan aro so`zdin halok.
Tirguzub o`lganni kalomi fasih,
O`ziga «jonbaxsh» laqab deb Masih6,
Bois o`lub shah so`zi bedodga,
Tuhmat o`lub o`rtada jallodga.
So`zdin etib o`tg`a azimat Xalil7,
So`z yukiga homil o`lub Jabrail8.
Tengriki, insonni qilib ganji roz,
So`z bila hayvondin anga imtiyoz.
G`uncha og`izlik sanami no`sh lab,
So`zdin agar aylasa, xomo`sh lab.
La`li mayi aqlni mast aylasa,
Mast nekim, boda parast aylasa,
Surat ila bo`lsa mahi osmon,
Surati divor hamon, ul hamon9.
Gar chiroyi rashki qamar bo`lmasa,
La`li labi tungi shakar bo`lmasa,
Aylamasa g`amzani novakfigan,
Qilmasa kirpik safini safshikan.
Bo`lmasa g`oratgaru tannoz ham,
Chin bila husn o`lsa anga noz ham.
Lek takallum chog`i aylab itob,
Talx hadis o`lsavu shirin javob,
Fitna qilib, va`dau payg`om ila,
Aqlni mast aylasa, dashnom ila.
Ko`rguzubon loba malohat uza,
Lobasi tuz sepsa jarohat uza,
Kim ekin ul shu`lag`a yoqilg`uchi,
Yo bu jarohatqa davo qilg`uchi.
Gar bo`lubon husn ila obid fireb,
Bo`lsa malohat bila husniga zeb.
Oytsa bu husnu malohat bila
Nuktani oyini fasohat bila.
Solg`usi jinsi bani odamg`a o`t,
Ne bani odam, bari olamg`a o`t.
Hardam etib elni halok o`rtagay,
Balki bashar xaylini pok o`rtagay.
Bazmda har mutribi daston saro,
Cheksa tarannum bila dilkash navo.
Naqshda har necha talolo desa,
Yo amal ichra tanadirno desa.
Borchasidin haz etar ahli uqul,
Gar xud uzoq cheksa bo`lurlar malul.
Yo bu navo zimnida asrab mahal,
Cheksa Navoiy so`zidin bir g`azal,
Kim anga alfoz o`lub otash fishon,
Bersa ulus ko`ngliga mungdin nishon.
Bazmda ul lahza aloloni ko`r,
Ko`yi xarobot aro g`avg`oni ko`r.
Ko`rki nechukdur yoqo chok aylamak,
O`zni fig`on birla halok aylamak10.
Donai dur so`zini afsona bil,
So`zni jahon bahrida durdona bil.
Munchaki sharh etti qalam so`zga hol.
Nasridadur, nazmida bor o`zga hol.
So`z aro yolg`on kibi yo`q nopisand,
Aylar aning nazmini dono pisand11.
O`rnida tishlar duri manzum erur,
Chun sochilur qiymati ma`lum erur12.
Vardu shajar shohid erur bog` aro,
Lek o`tun silkidadur tog` aro13.
Munda parishonlig`i noxush qilib,
Anda murattablig`i dilkash qilib.
Nav`i bashar boshig`a rabbi g`afur,
Qo`ydi tafovut bila toji zuhur.
Shohki gulshanni bisot aylagay,
Bazm tuzub, azmi nishot aylagay,
Har kishi o`z poyasi birla maqom
Tutsa erur anjuman ichra nizom.
Emdiki may zoyil etib hushni,
Shah yonig`a tortti chovushni,
Qul beg ila tuzdi uzun mojaro,
Qayda halovat yana ul bazm aro?
Arsada shatranjni ulkim to`kar,
Necha yig`och porasidurkim o`kar14.
Chunki birov o`lturubon har taraf,
Tersa bisot ichra ani ikki saf.
Har yon iki saf iki misra` kibi,
To`rt saf o`lsa, iki matla` kibi.
Har biri bir turfa muammo bo`lub,
Otlar aning zimnida paydo bo`lub,
Fikri sahih elga bisotida ot,
Qilsa parishonlig` o`lub anda mot.
Daftari nazmida chu sherozadur,
Gul varaqi gulshan aro tozadur,
Uzdi chu sherozasini daftari,
El uchurur har varaqin bir sari.
Nazm anga gulshanda ochilmog`lig`i,
Nasr qaro yerga sochilmog`lig`i15.
Bo`lmasa e`joz maqomida nazm,
Bo`lmas edi tengri kalomida nazm16.
Nazmda ham asl anga ma`ni durur,
Bo`lsun aning surati harne durur.
Nazmkn ma`ni anga marg`ub emas,
Ahli maoniy qoshida xo`b emas17.
Nazmki ham surat erur xush anga,
Zimnida ma`ni dog`i dilkash anga.
Yorab ani xalq dil afro`zi et,
Xasta Navoiyg`a dog`i ro`zi et.
Kim bo`la olmas anga gavhar sadaf.
To`rt sadaf gavharining durji ul.
Etti falak axtarining burji ul1.
Bog`chai dahrki yuz toza gul,
Topti qayonkim nazar etti ko`ngul.
Katmi adam gulshani ichra nuhuft,
G`unchalar erdi borisi noshuguft.
Chun bu nasim esti azal tog`idin,
Muncha gul ochildi jahon bog`idin.
Qaysi nasim ulki erur gulfishon,
Bargi gulu nastaran andin nishon.
Bu ikki yafrog`ni qachon zufunun,
Bir-biriga qo`ysa bo`lur «kofu nun»2.
Dahri muqayyad bila ozodasi.
Borcha erur «kof» ila «nun» zodasi.
Zodasidin zoda bo`lub beadad,
Zodaga ham volid o`lub, ham valad.
Vasf ne nav` o`lg`ay anga el so`zi,
Harne so`z aytilsa erur chun o`zi,
Jon o`lub ul, ruh aning qolibi,
Kim tanida ruh, aning tolibi3.
Borcha ko`ngul durji aro javhar ul,
Borcha og`iz huqqasida gavhar ul.
Gar xud erur xanjari po`lod til,
Sufti dog`i injulari so`zni bil4.
Til bu chamanning5 varaqi lolasi,
So`z duraridin bo`lubon jolasi.
So`zdin o`lukning tanida ruhi pok,
Ruh dog`i tan aro so`zdin halok.
Tirguzub o`lganni kalomi fasih,
O`ziga «jonbaxsh» laqab deb Masih6,
Bois o`lub shah so`zi bedodga,
Tuhmat o`lub o`rtada jallodga.
So`zdin etib o`tg`a azimat Xalil7,
So`z yukiga homil o`lub Jabrail8.
Tengriki, insonni qilib ganji roz,
So`z bila hayvondin anga imtiyoz.
G`uncha og`izlik sanami no`sh lab,
So`zdin agar aylasa, xomo`sh lab.
La`li mayi aqlni mast aylasa,
Mast nekim, boda parast aylasa,
Surat ila bo`lsa mahi osmon,
Surati divor hamon, ul hamon9.
Gar chiroyi rashki qamar bo`lmasa,
La`li labi tungi shakar bo`lmasa,
Aylamasa g`amzani novakfigan,
Qilmasa kirpik safini safshikan.
Bo`lmasa g`oratgaru tannoz ham,
Chin bila husn o`lsa anga noz ham.
Lek takallum chog`i aylab itob,
Talx hadis o`lsavu shirin javob,
Fitna qilib, va`dau payg`om ila,
Aqlni mast aylasa, dashnom ila.
Ko`rguzubon loba malohat uza,
Lobasi tuz sepsa jarohat uza,
Kim ekin ul shu`lag`a yoqilg`uchi,
Yo bu jarohatqa davo qilg`uchi.
Gar bo`lubon husn ila obid fireb,
Bo`lsa malohat bila husniga zeb.
Oytsa bu husnu malohat bila
Nuktani oyini fasohat bila.
Solg`usi jinsi bani odamg`a o`t,
Ne bani odam, bari olamg`a o`t.
Hardam etib elni halok o`rtagay,
Balki bashar xaylini pok o`rtagay.
Bazmda har mutribi daston saro,
Cheksa tarannum bila dilkash navo.
Naqshda har necha talolo desa,
Yo amal ichra tanadirno desa.
Borchasidin haz etar ahli uqul,
Gar xud uzoq cheksa bo`lurlar malul.
Yo bu navo zimnida asrab mahal,
Cheksa Navoiy so`zidin bir g`azal,
Kim anga alfoz o`lub otash fishon,
Bersa ulus ko`ngliga mungdin nishon.
Bazmda ul lahza aloloni ko`r,
Ko`yi xarobot aro g`avg`oni ko`r.
Ko`rki nechukdur yoqo chok aylamak,
O`zni fig`on birla halok aylamak10.
Donai dur so`zini afsona bil,
So`zni jahon bahrida durdona bil.
Munchaki sharh etti qalam so`zga hol.
Nasridadur, nazmida bor o`zga hol.
So`z aro yolg`on kibi yo`q nopisand,
Aylar aning nazmini dono pisand11.
O`rnida tishlar duri manzum erur,
Chun sochilur qiymati ma`lum erur12.
Vardu shajar shohid erur bog` aro,
Lek o`tun silkidadur tog` aro13.
Munda parishonlig`i noxush qilib,
Anda murattablig`i dilkash qilib.
Nav`i bashar boshig`a rabbi g`afur,
Qo`ydi tafovut bila toji zuhur.
Shohki gulshanni bisot aylagay,
Bazm tuzub, azmi nishot aylagay,
Har kishi o`z poyasi birla maqom
Tutsa erur anjuman ichra nizom.
Emdiki may zoyil etib hushni,
Shah yonig`a tortti chovushni,
Qul beg ila tuzdi uzun mojaro,
Qayda halovat yana ul bazm aro?
Arsada shatranjni ulkim to`kar,
Necha yig`och porasidurkim o`kar14.
Chunki birov o`lturubon har taraf,
Tersa bisot ichra ani ikki saf.
Har yon iki saf iki misra` kibi,
To`rt saf o`lsa, iki matla` kibi.
Har biri bir turfa muammo bo`lub,
Otlar aning zimnida paydo bo`lub,
Fikri sahih elga bisotida ot,
Qilsa parishonlig` o`lub anda mot.
Daftari nazmida chu sherozadur,
Gul varaqi gulshan aro tozadur,
Uzdi chu sherozasini daftari,
El uchurur har varaqin bir sari.
Nazm anga gulshanda ochilmog`lig`i,
Nasr qaro yerga sochilmog`lig`i15.
Bo`lmasa e`joz maqomida nazm,
Bo`lmas edi tengri kalomida nazm16.
Nazmda ham asl anga ma`ni durur,
Bo`lsun aning surati harne durur.
Nazmkn ma`ni anga marg`ub emas,
Ahli maoniy qoshida xo`b emas17.
Nazmki ham surat erur xush anga,
Zimnida ma`ni dog`i dilkash anga.
Yorab ani xalq dil afro`zi et,
Xasta Navoiyg`a dog`i ro`zi et.
[XV]
Bir necha so`z ul ma`nidakim, so`zdagi ma`ni jone dururkim, so`z qolibi onsiz qolibe dururkim jonsiz va ani topmoq ishini kishi bilmas, balki ani topqon kishi topilmas va ahli gazof noinsoflig`ig`a munsif bo`lmoq, balki o`z gazofig`a insof berib, alarning uzrin qilmoq.
Bir necha so`z ul ma`nidakim, so`zdagi ma`ni jone dururkim, so`z qolibi onsiz qolibe dururkim jonsiz va ani topmoq ishini kishi bilmas, balki ani topqon kishi topilmas va ahli gazof noinsoflig`ig`a munsif bo`lmoq, balki o`z gazofig`a insof berib, alarning uzrin qilmoq.
Ul kishi so`z bahrida g`avvos erur,
Kim guhari ma`ni anga xos erur.
Fayz harimida tajalliy anga,
Kim yorubon mash`ali ma`ni anga.
So`z mayini ul kishi oshom etib,
Kim duri ma`ni sadafin jom etib1.
Ruh safolik ne ajab roh (
) dur,
Tiyra ko`ngul kunjiga misbohdur2.
Lab-balab ul may bila xumi sipehr,
Og`zidag`i kirpich anga xishti mehr.
G`arqa aning bahrig`a ahli jahon,
Ko`zdin etib oni latofat nihon.
Qatrasini har kishi no`sh aylabon,
Nash`asidin xum kibi jo`sh aylabon
Nechaki fayzi bila olam to`lub,
Qatrai bahridin aning kam bo`lub.
Menki bu may nash`asidin mast men,
Dayri fano ahlig`a hamdast men3.
Andoq erur garm dimog`im mening,
Kim yoqib ul shu`la charog`im mening.
Garchi yetib jomi hidoyat manga,
So`zda sukut o`ldi bag`oyat manga4.
Lek biror vaqt borib ixtiyor,
May iligimdin chiqarib ixtiyor,
Arsai olamg`a sabodek borib,
Mehrdek obodu buzuq axtarib.
Ilgima tushmay bori ofoq aro,
Balki to`quz charxi ko`han toq aro.
Uyla harifiki, chu bazm aylasam,
Ichgali bu bodani azm aylasam,
Nazm biyik masnadida o`lturub,
Olima nazm ahli tuman ming turub,
Bazmda shohona yasab sozu barg,
Boshim uza egri qo`yub nimtark.
So`z mayidin olima daryoyi jarf,
Ilgima zavraq kibi jomi shigarf.
Har nafas aylab to`la ul jomni,
Sipqorib ul bodai gulfomni.
Turk surudi bila solib qo`lum,
Qilsam ado hay tulugum, hay tulum5.
Ul qila olmasa hamovozliq,
Qilsa ayolg`u bila damsozliq.
Bo`lmasa bir jomim ichar jur`ati,
Bo`lsa biror jur`a chekar quvvati.
Bazmi murodimni sipehri baland,
Qilmadi bu tuhfa bila arjumand.
Yo`q edi erkinmu burun ham kishi,
Kim bu may ichmak edi erkin ishi?
Yo bo`lubon borchasi azm ettilar,
Bazmg`a men yetmas ekach kettilar.
Manga bu bekaslik emas erdi bas,
Kim chiqibon har sari bir hech kas.
Tab` kaju borcha takallum namoy,
Nag`ma chabu borcha tarannum saroy.
Anglamayin so`zda tuyuq bahrini,
Qaysi tuyuq, balki qo`shuq bahrini6.
Lafzlari bemaza, tarkibi sust,
Nosara ma`niyu ado nodurust.
Borchasig`a da`viyi ma`niyi xos,
Xoslarim topmay alardin xalos.
Ravzai nazm o`lg`ali rangin manga,
Harne yo`luqti sanami chin manga
Bor edi mashshotai tab`im ishi.
Bermak alar husnining oroyishi.
Shona urub sunbuli gisusig`a,
Surma chekib nargisi jodusig`a.
Qon yosh ila orazini ol etib,
Yuzida ko`z mardumini xol etib.
Lafz libosin tikibon rang-rang,
Kiymak uchun ul sanami sho`xu shang.
Kiydurubon hullai mavzun anga,
Zevar etib yuz duri maknun anga.
Qilsam etib boshtin-ayoq jon ani,
Hajlai noz ichra xiromon ani.
Chun anga bu xayli jafogar yetib,
Hullalarin g`oratu toroj etib.
Jismida ne hulla qo`yub, ne harir,
O`zini bedod ila aylab asir.
Zohir etib yig`lag`udek hol anga,
Kiydurubon eski qaro shol anga.
Turfa bukim, she`r qo`yub otini,
Etkurubon ko`kka mubohotini.
Turfaroq ulkim, tonirimni bilib,
Haqdin uyalmay, manga zohir qilib.
Vahki manga jilvagar aylar chog`i,
Istabon ehson dog`i, tahsin dog`i.
Ko`ngluma ko`p tig`i jafo urdilar,
Dema ko`ngul, jonima yetkurdilar.
Qolmadi chun o`zga manga chorae,
Qal`a yasardek topibon xorae.
Qulla chu ham oliy edi, ham vasi`,
Ustiga qo`ydum bu binoyi rafi`7.
Suvg`acha xoro bila bunyod etib.
Ko`kka degin porai po`lod etib,
Xandaqini vahm aningdek qozib,
Kimki boqib qa`riga aqli ozib.
Ne tubiga naqb bo`lub sudmand,
Ne yetibon kungirasig`a kamand.
Ma`nini ul xayl parizod etib,
Jonlarin ul xavfdin ozod etib.
Tikmak uchun jismu uchurmoqqa bosh,
Anda qilib ta`biya ko`p o`qu tosh.
Toshi aning taqviyi jonkohdin,
O`qlari ham ohi sahargohdin.
Nogah anga yovusa bir beadab,
Tosh ila o`qdin anga yetgay taab.
Ollah, Ollah, bu ne afsonadur,
Kim bu fasona desa devonadur.
Arbada ko`p bo`ldi, magar mast men,
Yoki junun qaydig`a pobast men.
Ermas esam mast, nedur muncha lof,
Mahz junun bo`lmasa, muncha gazof.
Bu necha tandinki, shikoyat dedim,
Anglamayin harza hikoyat dedim.
Borchasining nuktasi rangin erur.
Nazmlari dilkashu shirin erur.
O`zda yo`q erdim bu so`z aytur zamon.
Borcha alar yaxshi erur, men yomon.
Tebra Navoiy-yu navo demagil.
Harne emas bo`lsa ravo demagil,
Savtung erur boshtin-ayoq harza ko`p,
Boshlarig`a evrul, ayoqlarin o`p.
Borcha gado olida bo`lg`il gado,
To sanga shah qurbini bergay xudo.
Kim guhari ma`ni anga xos erur.
Fayz harimida tajalliy anga,
Kim yorubon mash`ali ma`ni anga.
So`z mayini ul kishi oshom etib,
Kim duri ma`ni sadafin jom etib1.
Ruh safolik ne ajab roh (
) dur, Tiyra ko`ngul kunjiga misbohdur2.
Lab-balab ul may bila xumi sipehr,
Og`zidag`i kirpich anga xishti mehr.
G`arqa aning bahrig`a ahli jahon,
Ko`zdin etib oni latofat nihon.
Qatrasini har kishi no`sh aylabon,
Nash`asidin xum kibi jo`sh aylabon
Nechaki fayzi bila olam to`lub,
Qatrai bahridin aning kam bo`lub.
Menki bu may nash`asidin mast men,
Dayri fano ahlig`a hamdast men3.
Andoq erur garm dimog`im mening,
Kim yoqib ul shu`la charog`im mening.
Garchi yetib jomi hidoyat manga,
So`zda sukut o`ldi bag`oyat manga4.
Lek biror vaqt borib ixtiyor,
May iligimdin chiqarib ixtiyor,
Arsai olamg`a sabodek borib,
Mehrdek obodu buzuq axtarib.
Ilgima tushmay bori ofoq aro,
Balki to`quz charxi ko`han toq aro.
Uyla harifiki, chu bazm aylasam,
Ichgali bu bodani azm aylasam,
Nazm biyik masnadida o`lturub,
Olima nazm ahli tuman ming turub,
Bazmda shohona yasab sozu barg,
Boshim uza egri qo`yub nimtark.
So`z mayidin olima daryoyi jarf,
Ilgima zavraq kibi jomi shigarf.
Har nafas aylab to`la ul jomni,
Sipqorib ul bodai gulfomni.
Turk surudi bila solib qo`lum,
Qilsam ado hay tulugum, hay tulum5.
Ul qila olmasa hamovozliq,
Qilsa ayolg`u bila damsozliq.
Bo`lmasa bir jomim ichar jur`ati,
Bo`lsa biror jur`a chekar quvvati.
Bazmi murodimni sipehri baland,
Qilmadi bu tuhfa bila arjumand.
Yo`q edi erkinmu burun ham kishi,
Kim bu may ichmak edi erkin ishi?
Yo bo`lubon borchasi azm ettilar,
Bazmg`a men yetmas ekach kettilar.
Manga bu bekaslik emas erdi bas,
Kim chiqibon har sari bir hech kas.
Tab` kaju borcha takallum namoy,
Nag`ma chabu borcha tarannum saroy.
Anglamayin so`zda tuyuq bahrini,
Qaysi tuyuq, balki qo`shuq bahrini6.
Lafzlari bemaza, tarkibi sust,
Nosara ma`niyu ado nodurust.
Borchasig`a da`viyi ma`niyi xos,
Xoslarim topmay alardin xalos.
Ravzai nazm o`lg`ali rangin manga,
Harne yo`luqti sanami chin manga
Bor edi mashshotai tab`im ishi.
Bermak alar husnining oroyishi.
Shona urub sunbuli gisusig`a,
Surma chekib nargisi jodusig`a.
Qon yosh ila orazini ol etib,
Yuzida ko`z mardumini xol etib.
Lafz libosin tikibon rang-rang,
Kiymak uchun ul sanami sho`xu shang.
Kiydurubon hullai mavzun anga,
Zevar etib yuz duri maknun anga.
Qilsam etib boshtin-ayoq jon ani,
Hajlai noz ichra xiromon ani.
Chun anga bu xayli jafogar yetib,
Hullalarin g`oratu toroj etib.
Jismida ne hulla qo`yub, ne harir,
O`zini bedod ila aylab asir.
Zohir etib yig`lag`udek hol anga,
Kiydurubon eski qaro shol anga.
Turfa bukim, she`r qo`yub otini,
Etkurubon ko`kka mubohotini.
Turfaroq ulkim, tonirimni bilib,
Haqdin uyalmay, manga zohir qilib.
Vahki manga jilvagar aylar chog`i,
Istabon ehson dog`i, tahsin dog`i.
Ko`ngluma ko`p tig`i jafo urdilar,
Dema ko`ngul, jonima yetkurdilar.
Qolmadi chun o`zga manga chorae,
Qal`a yasardek topibon xorae.
Qulla chu ham oliy edi, ham vasi`,
Ustiga qo`ydum bu binoyi rafi`7.
Suvg`acha xoro bila bunyod etib.
Ko`kka degin porai po`lod etib,
Xandaqini vahm aningdek qozib,
Kimki boqib qa`riga aqli ozib.
Ne tubiga naqb bo`lub sudmand,
Ne yetibon kungirasig`a kamand.
Ma`nini ul xayl parizod etib,
Jonlarin ul xavfdin ozod etib.
Tikmak uchun jismu uchurmoqqa bosh,
Anda qilib ta`biya ko`p o`qu tosh.
Toshi aning taqviyi jonkohdin,
O`qlari ham ohi sahargohdin.
Nogah anga yovusa bir beadab,
Tosh ila o`qdin anga yetgay taab.
Ollah, Ollah, bu ne afsonadur,
Kim bu fasona desa devonadur.
Arbada ko`p bo`ldi, magar mast men,
Yoki junun qaydig`a pobast men.
Ermas esam mast, nedur muncha lof,
Mahz junun bo`lmasa, muncha gazof.
Bu necha tandinki, shikoyat dedim,
Anglamayin harza hikoyat dedim.
Borchasining nuktasi rangin erur.
Nazmlari dilkashu shirin erur.
O`zda yo`q erdim bu so`z aytur zamon.
Borcha alar yaxshi erur, men yomon.
Tebra Navoiy-yu navo demagil.
Harne emas bo`lsa ravo demagil,
Savtung erur boshtin-ayoq harza ko`p,
Boshlarig`a evrul, ayoqlarin o`p.
Borcha gado olida bo`lg`il gado,
To sanga shah qurbini bergay xudo.
[XVI]
Salotin xaylining sarafrozi va xavokin mulkining ganj pardozi muizzis-saltanati vad-dunyo vad-din Abulg`ozi Sulton Husayn Bahodir-xon xalladallohu mulkahu va sultonahu va avzaha alal-olamina birrahu va ehsonahu madhikim, go`yo til bila madhin demak maholdurur, bataxsiskim qalam tili madhida lol durur.
Salotin xaylining sarafrozi va xavokin mulkining ganj pardozi muizzis-saltanati vad-dunyo vad-din Abulg`ozi Sulton Husayn Bahodir-xon xalladallohu mulkahu va sultonahu va avzaha alal-olamina birrahu va ehsonahu madhikim, go`yo til bila madhin demak maholdurur, bataxsiskim qalam tili madhida lol durur.
Qaysi shah ul xisravi olampanoh,
Olamu odam anga mulku sipoh.
Qasri yeti gunbazi gardon kelib,
Etti atosig`a degin xon kelib.
Xon kelibon ham oto, ham ot anga,
Faqr oti birla mubohot anga.
Turku mo`g`ul qullari xonlar aning,
Mulk dihi, mulk sitonlar aning
Kullug`i xonlarg`a kelib farzi ayn,
Xonlaru shahlar shahi Sulton Husayn.
Shoh Abulg`oziyi xurshed roy,
Royatining mahchasi xurshed soy.
Charxi barin taxti uchun poyai,
Shamsai xur tojig`a piroyai.
Abri kafi bahri javohir nisor,
Tig`i bu daryo suyig`a jo`ybor.
Mehr kamarbandida yoqut o`lub,
Yonidag`i xanjar anga hut o`lub.
Nedur, agar hut emas xanjari,
Qabzada gavhardin anga Mushtariy.
Qavs anga bir yoki chu tortib ko`chun,
Osti falak toqig`a manshur uchun.
Turki falak chun anga gohi yetib,
Tebrata olmay nechakim zo`r etib.
Charxi mudavvar anga qolqon kelib,
Qubbasi xurshedi duraxshon kelib.
Bo`ldi bu qolqon yuzida Kahkashon,
Qini murassa` qilichidin nishon.
Nayzasidur charxda ermas shihob,
Qavs kibi yopqon anga siymi nob.
La`liyi tah nuqra qilurg`a shafaq,
Rangi-yu afshong`a quyosh zarvaraq.
Qahri o`ti chiqti muxolif gudoz,
Lutfi yeli esti raiyat navoz.
Boriqai xanjari ofoq so`z,
Sha`shai sog`ari geti furo`z.
Ilgi saxovatdin o`lub zarfishon,
Lutfi talattuf bila gavhar fishon.
Ko`ngli bilik gavharidin ganjxez,
Ilgi saxovat kafidin ganjrez.
Ham karami bahr ila kon ofati.
Ham g`azabi mulki jahon ofati.
Lek qachon qahri o`ti cheksa bosh,
Afvi sahobi yetibon qatraposh.
Razm kuni bo`lsa temur ichra g`arq,
Javshani zarkor qadam to ba farq.
Rost xazon barglari suv aro,
Yoki aduv chehrasi ko`zgu aro.
Tig`i temur panja aro chun tutub,
Tig`i hamono bu temurdin butub.
Shu`lai tig`in demagil jargasi
Chekti zabona hamul o`t shu`lasi.
Chun tushubon nayza aduv farqig`a,
O`xshabon ul lahza balo barqig`a.
Tushgach aning abri kafidin bu barq,
To`da kulu tog` aro yo`q hech farq.
Ashhabi rang ichra bo`lub barqfom,
Rangi nekim, po`yada ham barq gom.
Muzmar ayog`i, ilgida sabo,
Oti bu ma`nidin o`lub bodio.
Har sorikim po`ya qilib tezu tund,
Tavsani aflok o`lub olida kund.
Janbida gardun ko`rubon tavsanin,
O`yki yurub yanchar aning xirmanin.
Xirman o`yi bo`lmasa nevchun mudom,
Doyir etar sayru tuz etmas xirom.
Istasang ul xirmanu o`ydin nishon,
Bas bu nishon Sunbulau Kahkashon1.
Sekrimak ichraki aning yo`q hadi,
Gunbadi gardun kibi har gunbadi.
Yo`rg`alamoq vaqti chu solib ayog`
Kabki dari ollida andoqki zog`.
Lek borish vaqti yugurgan zamon,
Tog` hamon olida homun hamon.
Sayr chog`i tushsa ko`zi har sori,
Solib ayoq ming yig`och andin nori.
Ish kuni bu raxsh uza javlon urub,
Yuz tuman a`do cherigin sindurub.
Razm ishi chun qolmasa maydon sori,
Ishrat uchun qo`ysa yuz ayvon sori.
Tushsau Rustam kibi qilsa xirom2,
Taxt uza Jamsheddek etsa maqom3,
Ham boshidin qo`ysa olib toji zar,
Ham belidin yeshsa murassa` kamar,
Chiqsa urush bo`ktaru xaftonidin,
Kiysa tarab hullau kattonidin,
Bog`i Iram sahnida bazm aylasa4,
Bodai nob ichgali azm aylasa,
Qilsa navozandalar ohangi rud,
Ahli g`ino tortsa dilkash surud,
Soqiysh gulchehra tutar birla qo`sh,
Aylasa bazm ahlig`a toroji hush,
Shahlar adabdin tikibon yerga ko`z,
So`ramasa, beglarga ne imkoni so`z,
Anjumani gulshani gardun bo`lub,
Anda quyosh sog`ari maydin to`lub,
Zuhra surudini mato` aylabon,
Badr bu majlisda samo` aylabon,
Balki Atorid kibi hardam Suhayl,
Zohir etib madh adosig`a mayl,
Bazmi bo`lub gulshani axzar kibi,
Qursi gazak har sari axtar kibi,
Masnadi uzra o`zi Jamsheddek,
Yo`qki sipehr avjida xursheddek,
El ko`zini partavi ravshan qilib,
Bal qaro tufrog`ni gulshan qilib,
Jud iligi ahli g`ino boshig`a,
Qaysi g`ino shohu gado boshig`a,
Bodi xazondek dirami zor sochib,
Abri bahoriy kibi gavhar sochib,
Toki xazon yeli zarafshon erur,
Abri bahoriy guhar afshon erur,
Ul biridek elga zarafshonlig` et,
Bu biri yanglig` guhar afshonlig` et.
Bahri falakdin sanga gavhar xiroj
Gavhari zoting bori olamg`a toj.
Tojingga tarsi` abad zevari,
Avji uza bahri baqo gavhari.
Olamu odam anga mulku sipoh.
Qasri yeti gunbazi gardon kelib,
Etti atosig`a degin xon kelib.
Xon kelibon ham oto, ham ot anga,
Faqr oti birla mubohot anga.
Turku mo`g`ul qullari xonlar aning,
Mulk dihi, mulk sitonlar aning
Kullug`i xonlarg`a kelib farzi ayn,
Xonlaru shahlar shahi Sulton Husayn.
Shoh Abulg`oziyi xurshed roy,
Royatining mahchasi xurshed soy.
Charxi barin taxti uchun poyai,
Shamsai xur tojig`a piroyai.
Abri kafi bahri javohir nisor,
Tig`i bu daryo suyig`a jo`ybor.
Mehr kamarbandida yoqut o`lub,
Yonidag`i xanjar anga hut o`lub.
Nedur, agar hut emas xanjari,
Qabzada gavhardin anga Mushtariy.
Qavs anga bir yoki chu tortib ko`chun,
Osti falak toqig`a manshur uchun.
Turki falak chun anga gohi yetib,
Tebrata olmay nechakim zo`r etib.
Charxi mudavvar anga qolqon kelib,
Qubbasi xurshedi duraxshon kelib.
Bo`ldi bu qolqon yuzida Kahkashon,
Qini murassa` qilichidin nishon.
Nayzasidur charxda ermas shihob,
Qavs kibi yopqon anga siymi nob.
La`liyi tah nuqra qilurg`a shafaq,
Rangi-yu afshong`a quyosh zarvaraq.
Qahri o`ti chiqti muxolif gudoz,
Lutfi yeli esti raiyat navoz.
Boriqai xanjari ofoq so`z,
Sha`shai sog`ari geti furo`z.
Ilgi saxovatdin o`lub zarfishon,
Lutfi talattuf bila gavhar fishon.
Ko`ngli bilik gavharidin ganjxez,
Ilgi saxovat kafidin ganjrez.
Ham karami bahr ila kon ofati.
Ham g`azabi mulki jahon ofati.
Lek qachon qahri o`ti cheksa bosh,
Afvi sahobi yetibon qatraposh.
Razm kuni bo`lsa temur ichra g`arq,
Javshani zarkor qadam to ba farq.
Rost xazon barglari suv aro,
Yoki aduv chehrasi ko`zgu aro.
Tig`i temur panja aro chun tutub,
Tig`i hamono bu temurdin butub.
Shu`lai tig`in demagil jargasi
Chekti zabona hamul o`t shu`lasi.
Chun tushubon nayza aduv farqig`a,
O`xshabon ul lahza balo barqig`a.
Tushgach aning abri kafidin bu barq,
To`da kulu tog` aro yo`q hech farq.
Ashhabi rang ichra bo`lub barqfom,
Rangi nekim, po`yada ham barq gom.
Muzmar ayog`i, ilgida sabo,
Oti bu ma`nidin o`lub bodio.
Har sorikim po`ya qilib tezu tund,
Tavsani aflok o`lub olida kund.
Janbida gardun ko`rubon tavsanin,
O`yki yurub yanchar aning xirmanin.
Xirman o`yi bo`lmasa nevchun mudom,
Doyir etar sayru tuz etmas xirom.
Istasang ul xirmanu o`ydin nishon,
Bas bu nishon Sunbulau Kahkashon1.
Sekrimak ichraki aning yo`q hadi,
Gunbadi gardun kibi har gunbadi.
Yo`rg`alamoq vaqti chu solib ayog`
Kabki dari ollida andoqki zog`.
Lek borish vaqti yugurgan zamon,
Tog` hamon olida homun hamon.
Sayr chog`i tushsa ko`zi har sori,
Solib ayoq ming yig`och andin nori.
Ish kuni bu raxsh uza javlon urub,
Yuz tuman a`do cherigin sindurub.
Razm ishi chun qolmasa maydon sori,
Ishrat uchun qo`ysa yuz ayvon sori.
Tushsau Rustam kibi qilsa xirom2,
Taxt uza Jamsheddek etsa maqom3,
Ham boshidin qo`ysa olib toji zar,
Ham belidin yeshsa murassa` kamar,
Chiqsa urush bo`ktaru xaftonidin,
Kiysa tarab hullau kattonidin,
Bog`i Iram sahnida bazm aylasa4,
Bodai nob ichgali azm aylasa,
Qilsa navozandalar ohangi rud,
Ahli g`ino tortsa dilkash surud,
Soqiysh gulchehra tutar birla qo`sh,
Aylasa bazm ahlig`a toroji hush,
Shahlar adabdin tikibon yerga ko`z,
So`ramasa, beglarga ne imkoni so`z,
Anjumani gulshani gardun bo`lub,
Anda quyosh sog`ari maydin to`lub,
Zuhra surudini mato` aylabon,
Badr bu majlisda samo` aylabon,
Balki Atorid kibi hardam Suhayl,
Zohir etib madh adosig`a mayl,
Bazmi bo`lub gulshani axzar kibi,
Qursi gazak har sari axtar kibi,
Masnadi uzra o`zi Jamsheddek,
Yo`qki sipehr avjida xursheddek,
El ko`zini partavi ravshan qilib,
Bal qaro tufrog`ni gulshan qilib,
Jud iligi ahli g`ino boshig`a,
Qaysi g`ino shohu gado boshig`a,
Bodi xazondek dirami zor sochib,
Abri bahoriy kibi gavhar sochib,
Toki xazon yeli zarafshon erur,
Abri bahoriy guhar afshon erur,
Ul biridek elga zarafshonlig` et,
Bu biri yanglig` guhar afshonlig` et.
Bahri falakdin sanga gavhar xiroj
Gavhari zoting bori olamg`a toj.
Tojingga tarsi` abad zevari,
Avji uza bahri baqo gavhari.
[XVII]
Ko`ngul ta`rifidakim, ko`ngul tilagandek qililmaydurur va aning vasfin sohibdilliqg`a mavsuf bo`lg`on kishidin o`zga kishi bilmay durur. Ko`ngulsiz roqim xomasin raqamkash qilmoq va bu raqam savodi bilan ko`nglin xush qilmoq.
Ko`ngul ta`rifidakim, ko`ngul tilagandek qililmaydurur va aning vasfin sohibdilliqg`a mavsuf bo`lg`on kishidin o`zga kishi bilmay durur. Ko`ngulsiz roqim xomasin raqamkash qilmoq va bu raqam savodi bilan ko`nglin xush qilmoq.
Subhi azal qildi chu dehqoni sun`,
Odamiy xokiyni gulistoni sun`.
Esti nasimi bu guliston sari,
Sunbulu sarvi gulu rayhon sari,
Kim bu rayohing`a yetishti futuh,
O`ylaki tan gulshanig`a kirdi ruh.
Ermas edi anda g`araz hech gul,
G`ayri ko`ngulkim, g`araz erdi ko`ngul1.
Eyki ko`ngul vasfi bayon aylading,
Sen bu ko`ngulni ne gumon aylading.
Gulshani jisming aro gul g`unchasi,
Bitsa gumon etma ko`ngul g`unchasi.
G`uncha emaskim, bu ko`ngul qon erur,
Yo bo`yalib, qon aro paykon erur.
Yo`qki, bu bir shakl durur rangu bo`,
Harne kerak bo`lsun, agar bo`lsa bu.
Gar bu durur har nimakim joni bor,
Jismida bu g`uncha sifat qoni bor.
Ham oni dajjol topib, ham nabi,
Iysi bila tengmu bo`lur markabi?
Gar bu esa Xoja, o`zin muttasil —
Qaysi ko`ngul birla degay ahli dil?
Bu xud emas jazm sen istar ko`ngul,
Gar bu ko`ngul bo`lsa sen andin to`ngul.
Buki ko`ngul dersen erur bu yurak,
Ism ko`ngul birla anga mushtarak.
Ko`ngul erur bulbuli bo`stoni roz,
Quds harimida bo`lub jilvasoz.
Royihai jannati a`lo ham ul,
Partavi misbohi tajallo ham ul.
Solik ani arshi muallo dedi,
So`fi ani olami kubro dedi.
Ayni nazohatda bu a`zam jahon,
Borcha jahon ahli ko`zidin nihon.
Ka`baki, olamning o`lub qiblasi,
Qadri yo`q andoqki ko`ngul ka`basi,
Kim bu xaloyiqqa erur sajdagoh,
Ul biri xoliqqa erur jilvagoh.
Topqucha ganjinai asrorliq,
Ko`p qilibon soliki atvorliq.
Ka`bag`a ham qat`i manozil qilib,
Dayrg`a ham tayyi marohil qilib,
Ham yetibon ahli munojot aro,
Ham tushubon ko`yi xarobot aro.
Goh bo`lubon mu`takifi xonaqah2,
Shayx oni toatg`a qilib ro`barah.
Goh kirib dayri fano sori mast,
Mug`bacha olida bo`lub butparast.
Goh qilib sham`g`a parvonaliq,
Goh pari ishqida devonaliq.
Goh visol ichra bo`lub aysh soz,
Goh firoq o`tig`a aylab gudoz,
Gar qo`rubon chobuki simin tane,
Xandai shirin bila sho`r afgane.
Dardu balo tog`ida Farhod o`lub3,
Tirnog` anga teshai po`lod o`lub.
Yo yo`luqub mohruxi dilkashe,
Dashti malohat aro Layli vashe,
Ishqida sargashta chu gardun o`lub,
Dard biyobonida Majnun o`lub4.
Sokin o`lub o`tda samandar kibi.
G`o`tta urub suv aro gavhar kibi.
G`arqi havo abri guhar sanjdek,
Tufroq ichinda yotibon ganjdek.
Vodie qolmay ul anga yetmagan,
Qat`ida takmili suluk etmagan,
Oriz o`lub jumlai holot anga,
To bo`lubon kasbi kamolot anga,
Olam aro har ne ko`rub, kasb etib,
To laqabi olami kubro yetib.
Kimga bu olam sari ochilsa yo`l,
Olam aro ahli dil ul bo`ldi ul.
Ulki yetib maxzani ra`fat anga,
Bo`ldi bu olamda xilofat anga.
Taxti safo bo`ldi aning maskani.
So`fiyi sohib dil ani bil ani.
Yo`lida jonu ko`ngul aylab fido,
Jonu ko`nguldin anga qil iqtido.
Gar etagin tutmoq emas dast ras,
Tushsa Navoiy sari bir rishta bas.
Odamiy xokiyni gulistoni sun`.
Esti nasimi bu guliston sari,
Sunbulu sarvi gulu rayhon sari,
Kim bu rayohing`a yetishti futuh,
O`ylaki tan gulshanig`a kirdi ruh.
Ermas edi anda g`araz hech gul,
G`ayri ko`ngulkim, g`araz erdi ko`ngul1.
Eyki ko`ngul vasfi bayon aylading,
Sen bu ko`ngulni ne gumon aylading.
Gulshani jisming aro gul g`unchasi,
Bitsa gumon etma ko`ngul g`unchasi.
G`uncha emaskim, bu ko`ngul qon erur,
Yo bo`yalib, qon aro paykon erur.
Yo`qki, bu bir shakl durur rangu bo`,
Harne kerak bo`lsun, agar bo`lsa bu.
Gar bu durur har nimakim joni bor,
Jismida bu g`uncha sifat qoni bor.
Ham oni dajjol topib, ham nabi,
Iysi bila tengmu bo`lur markabi?
Gar bu esa Xoja, o`zin muttasil —
Qaysi ko`ngul birla degay ahli dil?
Bu xud emas jazm sen istar ko`ngul,
Gar bu ko`ngul bo`lsa sen andin to`ngul.
Buki ko`ngul dersen erur bu yurak,
Ism ko`ngul birla anga mushtarak.
Ko`ngul erur bulbuli bo`stoni roz,
Quds harimida bo`lub jilvasoz.
Royihai jannati a`lo ham ul,
Partavi misbohi tajallo ham ul.
Solik ani arshi muallo dedi,
So`fi ani olami kubro dedi.
Ayni nazohatda bu a`zam jahon,
Borcha jahon ahli ko`zidin nihon.
Ka`baki, olamning o`lub qiblasi,
Qadri yo`q andoqki ko`ngul ka`basi,
Kim bu xaloyiqqa erur sajdagoh,
Ul biri xoliqqa erur jilvagoh.
Topqucha ganjinai asrorliq,
Ko`p qilibon soliki atvorliq.
Ka`bag`a ham qat`i manozil qilib,
Dayrg`a ham tayyi marohil qilib,
Ham yetibon ahli munojot aro,
Ham tushubon ko`yi xarobot aro.
Goh bo`lubon mu`takifi xonaqah2,
Shayx oni toatg`a qilib ro`barah.
Goh kirib dayri fano sori mast,
Mug`bacha olida bo`lub butparast.
Goh qilib sham`g`a parvonaliq,
Goh pari ishqida devonaliq.
Goh visol ichra bo`lub aysh soz,
Goh firoq o`tig`a aylab gudoz,
Gar qo`rubon chobuki simin tane,
Xandai shirin bila sho`r afgane.
Dardu balo tog`ida Farhod o`lub3,
Tirnog` anga teshai po`lod o`lub.
Yo yo`luqub mohruxi dilkashe,
Dashti malohat aro Layli vashe,
Ishqida sargashta chu gardun o`lub,
Dard biyobonida Majnun o`lub4.
Sokin o`lub o`tda samandar kibi.
G`o`tta urub suv aro gavhar kibi.
G`arqi havo abri guhar sanjdek,
Tufroq ichinda yotibon ganjdek.
Vodie qolmay ul anga yetmagan,
Qat`ida takmili suluk etmagan,
Oriz o`lub jumlai holot anga,
To bo`lubon kasbi kamolot anga,
Olam aro har ne ko`rub, kasb etib,
To laqabi olami kubro yetib.
Kimga bu olam sari ochilsa yo`l,
Olam aro ahli dil ul bo`ldi ul.
Ulki yetib maxzani ra`fat anga,
Bo`ldi bu olamda xilofat anga.
Taxti safo bo`ldi aning maskani.
So`fiyi sohib dil ani bil ani.
Yo`lida jonu ko`ngul aylab fido,
Jonu ko`nguldin anga qil iqtido.
Gar etagin tutmoq emas dast ras,
Tushsa Navoiy sari bir rishta bas.
[XVIII]
AVVALG`I HAYRAT
Ko`ngulning adam tunidin qutulub, vujud subhig`a hamnafas bo`lub, malak olami bahoristonining rango-rang azhori va gunogun ashjorin tamosha qilg`oni va alarni «Sabbaha ismi rabbikal-a`lo» amri bila qayyumi haqiqiy tasbihig`a mashg`ul erkonin bilib dimog`i bog`ida hayrat gullari ochilg`oni va ul gullar atri dimog`idin hush olib behush yiqilg`oni.
AVVALG`I HAYRAT
Ko`ngulning adam tunidin qutulub, vujud subhig`a hamnafas bo`lub, malak olami bahoristonining rango-rang azhori va gunogun ashjorin tamosha qilg`oni va alarni «Sabbaha ismi rabbikal-a`lo» amri bila qayyumi haqiqiy tasbihig`a mashg`ul erkonin bilib dimog`i bog`ida hayrat gullari ochilg`oni va ul gullar atri dimog`idin hush olib behush yiqilg`oni.
Subhdur, ey soqiy, etib mehr fosh,
Tut manga bir jom nechukkim quyosh.
Tong qushi chun berdi payomi sabuh,
No`sh etayin bir-ikki jomi sabuh.
Subh safoliq mayidin mast o`lay,
Tong qushig`a nolada hamdast o`lay.
Berdi sahar hullasi zar rishta tob,
Qolmadi tun pardasidin rishta tob.
Yozdi falak toqig`a kilki qazo,
Oyati «Vash-shams» bila «Vaz-zuho»1.
So`fiyi subh aylabon ul dam zuhur,
Yoydi sipehr uzra musalloyi nur2.
Shom savodi asarin tiyra xok,
Subh supurgusi bila qildi pok.
Charxki dahr uzra edi mushkrez,
Bo`ldi hamul mushk uza kofurbez.
Nilufari charx to`kub jolasin,
Ochti sahar bog`i sarig` lolasin3.
Oj o`lubon panjarai obnus4,
O`t sochibon mijmaran sundrus.
Kuydi quyosh o`tig`a zulmat tuni,
Uchti havo uzra nujum uchquni.
Jilva bo`lub gum kecha tovusidin,
Nur ketib gullari ko`zgusidin.
Ko`z ochibon xoja adam shomidin,
Jon topibon tong yeli payg`omidin5.
Shomi adamni surub andoqki dud,
Esti dimog`ig`a nasimi vujud.
Zohir o`lub o`ziga begonavor,
Yuz urubon har sori devonavor
Har nafasi subh kibi sorg`orib,
Tong yelidek hardam o`zidin borib.
Yuz tuman a`juba tamosho qilib6,
Sirrini bilmakni tamanno qilib.
Fikrati qilg`on soyi ko`prak xayol,
Anglabon o`z komini ko`proq mahol7.
Bo`lmadi ul pardada chun kashfi roz,
Ko`p qilib izhori sujudu niyoz.
Qasr harimida maqom ayladi,
Ajzu tahayyurg`a qiyom ayladi.
Ya`s ila o`z ajzini qilg`och ado,
Qildi anga hotifi g`aybiy nido:
Kim qo`pu sayr ayla bu gulshan sori,
Ayla nazar sabzai ravshan sori.
Qo`ptiyu qo`ydi chu bir-ikki qadam,
Bo`ldi ayon ravzai bog`i Iram.
Qaysi Iram, gulshani minu sirisht,
Gulshani minu dema, bog`i bihisht.
Har shajari sidrag`a bosh yetkurub,
Shoxin aning shoxiga chirmashturub.
Barglari ko`kka qilib sarzanish,
Soyasida mehr topib parvarish.
Sarvlari sarkashu zangorgun,
Har biri ko`k borgahig`a sutun,
Mehr chinor ofatining ranjasi,
Panjasini ojiz etib panjasi.
Sorg`orib ul mehnati jonkoh ila,
Kuydurubon oni qiziq oh ila,
Sandalining atri Masiho dami,
Andin o`luk misli Masih odamiy8,
Suv bo`lubon royihasidin gulob,
Soyasi tufrog`ni qilib mushki nob.
Soqi sapidorning andoqki siym,
Gard aning siymig`a qo`ymay nasim.
Siym anga chun soqi sumanso bo`lub,
Yofrog`i tah nuqrai mino bo`lub.
Charxqakim shoxi sanubar yetib,
Tugmalarin anjum uchun xo`d etib9.
Sarvu sapidor safi muttasil,
Sarvu sapidor ani aylab xijil.
Turfa bukim boshida gul ochilib,
Ul gul ayog`ig`a dog`i sochilib.
Sabzasining rangi zumurrad kibi,
Rishtasida tugma zabarjad kibi.
Har sori bir havzai oyina rang,
Kim namidin tutmayin oyina zang.
Jilvagar ul ko`zguda jon surati,
Dasta bo`lub anga arig` hay`ati.
Ruhqa arig` so`yidin qut o`lub,
Reza toshi la`l ila yoqut o`lub.
Gul oyog`ig`a suv qo`yub boshini,
Boshini qo`ykim, bu ushoq toshini.
Ziynat uchun qilg`ali xalxol10 anga,
Yo`qki bu naqd o`lg`ali pomol anga.
Bikr sifat g`uncha bo`lub parda cheh,
Rishtai baxtidin ochilmay girih.
Shohidi gul husnu namoyish uchun,
Xon olib ilgiga kushoyish uchun,
Dur solibon shabnamu esgach nasim,
Bargi shukufa to`kubon anda siym.
Sabzau gul aksi tushub suv aro,
Orazu xat o`ylaki ko`zgu aro.
Gul uza shabnam chu tushub har varaq
Ko`rguzub afruxta yuzda araq.
Sunbuli bejon bo`lub af`iy misol,
G`uncha aning nishidin ozurda hol.
Zahr ila yoshil bo`lubon paykari,
Bulbul aning boshida afsungari
Tugmaki ostida gumon etti xayl,
Zahr durur qilg`on oyog`ig`a mayl.
Nishtar urarg`a chidamay xordin,
Bulbul etib doiya minqordin:
Sarv ayog`ida xiromon tazarv,
Shu`la tazarv o`ldi aning dudi sarv.
Jilva qilib har sori tovus mast,
Gullaru gulbun topib andin shikast.
Tolni yangi shox ila bargi g`ulu,
Ayladi devonai jo`lida mo`.
Bog` hakimi hiyalu makr ila,
Solib ayog`ig`a sudin silsila.
Nargis arilmay marazidin arig`,
Ko`zlari ayn yaraqonidin sarig`.
Ko`z tikibon suvg`au rangi sinib,
Sabzani suv ichra balig` sog`inib11.
Har sori zang zar etib oshkor,
Nomiya paykig`a hamisha bahor12.
Rind muqammirdek etib lola shayn,
Tosi aro jola bo`lub ka`batayn13.
Gul ul o`yung`a chu havas ko`rguzub,
Jaybidag`i xurdalarin o`tquzub.
Jola binafshag`a urub toshini,
Bog`lab ko`k yog`lig` ila boshini.
Ko`rguzubon barq bo`lutdin daraxsh,
Qatra Xizr chashmasidek ruh baxsh.
Qilg`ali amvotni ihyo nasim,
Fosh etib anfosi Masiho nasim.
Qatrasi gavhar suyidin ham firih,
Tufrog`i jannat gulidin ham nazih.
Ul bu Iram tavfida behol o`lub,
Zoyil o`lub hushu tili lol o`lub,
Har tarafikim boqib ul ravzaning,
Ko`zga g`aroyib ko`runub birga ming.
Necha nazar bo`lsa tamosho talab,
Bul`ajab uzra ko`runub bul`ajab.
Topmadi sarrishtani chun fikrati,
Hayrat uza qildi g`ulu hayrati.
Aql ishin ya`s junun ayladi.
Vasvasa hushini zabun ayladi14,
Kim bu gulistonkim erur bu jahon,
Balki jahone gul ichinda nihon,
Butmak o`zi xud emas imkon anga,
Gar bu emas kim esa dehqon anga15.
Soldi nihodig`a bu hayrat xurush,
Kim dedi ul hayrat ichinda surush;
Kim nedurur hayrati befoyda,
Sanga bu hayrat ila ne foyda.
Sirri haqiqatdin o`lub bahravar,
Ayla basirat ko`zi birla nazar16.
Dur kibi yetgach qulog`ig`a bu so`z,
Nuri hidoyat bila ochti chu ko`z.
Foxtadin qumriyu bulbulgacha,
Balki shajar yafrog`idin gulgacha,
Barchasi qayyumig`a zokir edi,
Har bir aning shukrig`a shokir edi.
Gar yel agar suv bo`lubon nag`masoz,
Soni` ila har biriga o`zga roz17.
Chekti bu hayrat bila o`tluq xuro`sh,
Kim bori go`yo edilar, ul xamo`sh.
Soldi dimog`ig`a bu xomo`shluq
Oh buxori bila behushluq.
Soqiy, yetubdur yana jismimga tob,
Yuzuma ur, boda suyidin gulob.
To topibon hush takallum tuzay,
So`z chamani ichra navo ko`rguzay.
Tut manga bir jom nechukkim quyosh.
Tong qushi chun berdi payomi sabuh,
No`sh etayin bir-ikki jomi sabuh.
Subh safoliq mayidin mast o`lay,
Tong qushig`a nolada hamdast o`lay.
Berdi sahar hullasi zar rishta tob,
Qolmadi tun pardasidin rishta tob.
Yozdi falak toqig`a kilki qazo,
Oyati «Vash-shams» bila «Vaz-zuho»1.
So`fiyi subh aylabon ul dam zuhur,
Yoydi sipehr uzra musalloyi nur2.
Shom savodi asarin tiyra xok,
Subh supurgusi bila qildi pok.
Charxki dahr uzra edi mushkrez,
Bo`ldi hamul mushk uza kofurbez.
Nilufari charx to`kub jolasin,
Ochti sahar bog`i sarig` lolasin3.
Oj o`lubon panjarai obnus4,
O`t sochibon mijmaran sundrus.
Kuydi quyosh o`tig`a zulmat tuni,
Uchti havo uzra nujum uchquni.
Jilva bo`lub gum kecha tovusidin,
Nur ketib gullari ko`zgusidin.
Ko`z ochibon xoja adam shomidin,
Jon topibon tong yeli payg`omidin5.
Shomi adamni surub andoqki dud,
Esti dimog`ig`a nasimi vujud.
Zohir o`lub o`ziga begonavor,
Yuz urubon har sori devonavor
Har nafasi subh kibi sorg`orib,
Tong yelidek hardam o`zidin borib.
Yuz tuman a`juba tamosho qilib6,
Sirrini bilmakni tamanno qilib.
Fikrati qilg`on soyi ko`prak xayol,
Anglabon o`z komini ko`proq mahol7.
Bo`lmadi ul pardada chun kashfi roz,
Ko`p qilib izhori sujudu niyoz.
Qasr harimida maqom ayladi,
Ajzu tahayyurg`a qiyom ayladi.
Ya`s ila o`z ajzini qilg`och ado,
Qildi anga hotifi g`aybiy nido:
Kim qo`pu sayr ayla bu gulshan sori,
Ayla nazar sabzai ravshan sori.
Qo`ptiyu qo`ydi chu bir-ikki qadam,
Bo`ldi ayon ravzai bog`i Iram.
Qaysi Iram, gulshani minu sirisht,
Gulshani minu dema, bog`i bihisht.
Har shajari sidrag`a bosh yetkurub,
Shoxin aning shoxiga chirmashturub.
Barglari ko`kka qilib sarzanish,
Soyasida mehr topib parvarish.
Sarvlari sarkashu zangorgun,
Har biri ko`k borgahig`a sutun,
Mehr chinor ofatining ranjasi,
Panjasini ojiz etib panjasi.
Sorg`orib ul mehnati jonkoh ila,
Kuydurubon oni qiziq oh ila,
Sandalining atri Masiho dami,
Andin o`luk misli Masih odamiy8,
Suv bo`lubon royihasidin gulob,
Soyasi tufrog`ni qilib mushki nob.
Soqi sapidorning andoqki siym,
Gard aning siymig`a qo`ymay nasim.
Siym anga chun soqi sumanso bo`lub,
Yofrog`i tah nuqrai mino bo`lub.
Charxqakim shoxi sanubar yetib,
Tugmalarin anjum uchun xo`d etib9.
Sarvu sapidor safi muttasil,
Sarvu sapidor ani aylab xijil.
Turfa bukim boshida gul ochilib,
Ul gul ayog`ig`a dog`i sochilib.
Sabzasining rangi zumurrad kibi,
Rishtasida tugma zabarjad kibi.
Har sori bir havzai oyina rang,
Kim namidin tutmayin oyina zang.
Jilvagar ul ko`zguda jon surati,
Dasta bo`lub anga arig` hay`ati.
Ruhqa arig` so`yidin qut o`lub,
Reza toshi la`l ila yoqut o`lub.
Gul oyog`ig`a suv qo`yub boshini,
Boshini qo`ykim, bu ushoq toshini.
Ziynat uchun qilg`ali xalxol10 anga,
Yo`qki bu naqd o`lg`ali pomol anga.
Bikr sifat g`uncha bo`lub parda cheh,
Rishtai baxtidin ochilmay girih.
Shohidi gul husnu namoyish uchun,
Xon olib ilgiga kushoyish uchun,
Dur solibon shabnamu esgach nasim,
Bargi shukufa to`kubon anda siym.
Sabzau gul aksi tushub suv aro,
Orazu xat o`ylaki ko`zgu aro.
Gul uza shabnam chu tushub har varaq
Ko`rguzub afruxta yuzda araq.
Sunbuli bejon bo`lub af`iy misol,
G`uncha aning nishidin ozurda hol.
Zahr ila yoshil bo`lubon paykari,
Bulbul aning boshida afsungari
Tugmaki ostida gumon etti xayl,
Zahr durur qilg`on oyog`ig`a mayl.
Nishtar urarg`a chidamay xordin,
Bulbul etib doiya minqordin:
Sarv ayog`ida xiromon tazarv,
Shu`la tazarv o`ldi aning dudi sarv.
Jilva qilib har sori tovus mast,
Gullaru gulbun topib andin shikast.
Tolni yangi shox ila bargi g`ulu,
Ayladi devonai jo`lida mo`.
Bog` hakimi hiyalu makr ila,
Solib ayog`ig`a sudin silsila.
Nargis arilmay marazidin arig`,
Ko`zlari ayn yaraqonidin sarig`.
Ko`z tikibon suvg`au rangi sinib,
Sabzani suv ichra balig` sog`inib11.
Har sori zang zar etib oshkor,
Nomiya paykig`a hamisha bahor12.
Rind muqammirdek etib lola shayn,
Tosi aro jola bo`lub ka`batayn13.
Gul ul o`yung`a chu havas ko`rguzub,
Jaybidag`i xurdalarin o`tquzub.
Jola binafshag`a urub toshini,
Bog`lab ko`k yog`lig` ila boshini.
Ko`rguzubon barq bo`lutdin daraxsh,
Qatra Xizr chashmasidek ruh baxsh.
Qilg`ali amvotni ihyo nasim,
Fosh etib anfosi Masiho nasim.
Qatrasi gavhar suyidin ham firih,
Tufrog`i jannat gulidin ham nazih.
Ul bu Iram tavfida behol o`lub,
Zoyil o`lub hushu tili lol o`lub,
Har tarafikim boqib ul ravzaning,
Ko`zga g`aroyib ko`runub birga ming.
Necha nazar bo`lsa tamosho talab,
Bul`ajab uzra ko`runub bul`ajab.
Topmadi sarrishtani chun fikrati,
Hayrat uza qildi g`ulu hayrati.
Aql ishin ya`s junun ayladi.
Vasvasa hushini zabun ayladi14,
Kim bu gulistonkim erur bu jahon,
Balki jahone gul ichinda nihon,
Butmak o`zi xud emas imkon anga,
Gar bu emas kim esa dehqon anga15.
Soldi nihodig`a bu hayrat xurush,
Kim dedi ul hayrat ichinda surush;
Kim nedurur hayrati befoyda,
Sanga bu hayrat ila ne foyda.
Sirri haqiqatdin o`lub bahravar,
Ayla basirat ko`zi birla nazar16.
Dur kibi yetgach qulog`ig`a bu so`z,
Nuri hidoyat bila ochti chu ko`z.
Foxtadin qumriyu bulbulgacha,
Balki shajar yafrog`idin gulgacha,
Barchasi qayyumig`a zokir edi,
Har bir aning shukrig`a shokir edi.
Gar yel agar suv bo`lubon nag`masoz,
Soni` ila har biriga o`zga roz17.
Chekti bu hayrat bila o`tluq xuro`sh,
Kim bori go`yo edilar, ul xamo`sh.
Soldi dimog`ig`a bu xomo`shluq
Oh buxori bila behushluq.
Soqiy, yetubdur yana jismimga tob,
Yuzuma ur, boda suyidin gulob.
To topibon hush takallum tuzay,
So`z chamani ichra navo ko`rguzay.
[XIX]
IKKINCHI HAYRAT
Ul humoyunbol qushning malak olami gulistonidin malakut olami shabistonig`a havo qilib, ul rafi` manozilning sham` va mashoilin za-bona tilidin «Vazkur isma rabbika va tabattal ilayhi tabtilo» hukmi bila xoliqi asliy zikriga zokir erkanin ma`lum qilib, hayratdin bir olamdin yana bir olamg`a borg`oni va bu hayrat yana ani bexudluqqa solg`oni1.
IKKINCHI HAYRAT
Ul humoyunbol qushning malak olami gulistonidin malakut olami shabistonig`a havo qilib, ul rafi` manozilning sham` va mashoilin za-bona tilidin «Vazkur isma rabbika va tabattal ilayhi tabtilo» hukmi bila xoliqi asliy zikriga zokir erkanin ma`lum qilib, hayratdin bir olamdin yana bir olamg`a borg`oni va bu hayrat yana ani bexudluqqa solg`oni1.
Turki Xo`tan topti chu zebo jamol,
Mushk fishon bo`ldi nasimi shamol2.
Urdi nafas nafhai anbar nasim,
Yopti varaq safhai abhar shamim3.
To`kti jahon gulbuni bargi suman,
Ochti falak bog`chasi nastaran.
Lu`bati chin chehra nihon ayladi,
Zulfin ochib mushk fishon ayladi.
Royihadin ayladi bu suda mushk,
Anjumi shabgard dimog`ini xushk.
O`ylaki ul yubs chu ta`sir etib,
Chekratibon ko`zlari uyqu ketib.
Pardagi o`ldi egin ichra karak,
Uchti ochib pardalarin shabparak4.
Bumki azmi falak o`ldi anga,
Doiradin oy dafak o`ldi anga5.
Ko`k o`lang atrofida har guna vard,
Anjum ila doirai lojuvard6.
Bu kechakim yuz taab o`ldi anga,
Bir-biridin bo`l`ajab o`ldi anga7,
Aylar edi charxi musha`bid shior
Har nafase o`zga tilism oshkor.
Ko`k bu musha`bidning o`lub chodari.
Axtar o`lub lu`bati siminbari
Hayati tuloniy ila Kahkashon,
Charxqa sayr etgali yo`ldin nishon.
Dema kitoba falak ayvonig`a,
Rahrav o`lub charx shabistonig`a.
Qildi chu ziynat bila bog`i sipehr,
Axtarining har gulini rashki mehr.
Toyiri qudsiy yana istab navo,
Uchti dog`i ul sori qildi havo8.
Qolibi xokiy qolibon xok uza,
Chiqti falak axtari aflok uza9.
Ruh qanoti bila toyir bo`lub,
Charx shabistonig`a soyir bo`lub10.
Ushbu jinon ravzasining toyiri,
Bo`ldi chu avvalg`i chaman soyiri11.
Zoti aning javhare erdi basit,
Olam anga markaz o`lub, ul muhit.
Halqa bo`lub javhari ulviy xirom,
Xotam anga nuqtai sifliy maqom.
Halqa dema, balki mudavvar lagan,
Sham`i aning mash`alai anjuman.
Mash`al o`lub hajr shabistonig`a,
Sham`i gado kulbai vayronig`a.
Nuri berib kulbag`a sham`i farog`,
Sham`ni qo`ykim, guhari shabcharog`.
Hay`ati gah doira monand o`lub,
Savt anga tasbihi xudovand o`lub.
Goh bo`lub paykari andoqki til,
Aytur uchun haqqa sano muttasil.
Chun yana bir ravzani qildi vatan,
Sokin edi bir buti siminbadan12.
Qoshi fusungar, ko`zi tannoz ham,
Ul bir etib ishva, bu bir noz ham.
Turrasi marg`ulasida yuz girih,
Mushkdin aylab qamar uzra zirih.
Shohid o`zi erdi, navosoz o`zi,
Soqiy o`zi, zamzama pardoz o`zi.
Rangi yigitlik mayidin ol o`lub,
Hamdami bir piri kuhansol o`lub.
Zohir etib za`f so`ngaklar anga,
Kim ko`runub jismida raglar anga.
Ragzan o`lub mutribi hajjomvash,
Raglar aro qon yo`qidin nolakash.
O`zi ham ul raglar ila hamsado,
Raglaru ragzan qilibon shukr ado.
Chun yana bir hujra sori chekti ranj,
Anda edi nodirai nukta sanj.
Ism o`lub ul hujrada munsho anga,
Rishtan dur xat bila insho anga.
Mum kibi tab`i aning dilpazir,
Borcha nigindin bo`lubon naqshgir.
Suv kibi har zarfg`a ohang etib,
O`zini ul zarf ila hamrang etib.
Xamasidan noma siyoh o`lmayin,
Yozg`oni juz hamdi iloh o`lmayin.
Chun yana gulshanni maqom ayladi,
Har chamane ichra xirom ayladi.
Anda nihon erdi pari paykpre,
Durji sipehr ichra samin gavhare.
Gavhari sarchashmai jondin yoruq,
Harne yo`q andin yoruq, andin yoruq.
Hayati oinai getinamo,
Ko`zgusi oyning topib andin jilo.
Charx uza parvozi maloyik sifot,
Xatti shioiy anga har yon qanot.
Chashmasini chunki Masiho topib,
Pok damidin o`luk ihyo topib.
Chashma aro obi hayoti aning,
Kecha savodi zulumoti aning.
Paykaridin zohir o`lub chashmalig`,
Xatti shioiy anga har yon arig`.
Yo`qki bu xat boshtin-ayoq til bo`lub,
Har tili haq zikriga qoyil bo`lub.
Chun yana maydon sori ko`rguzdi xez,
Tahmtane13 tortib edi tig`i tez.
Qahri o`ti cheksa chu dudi g`azab,
Har sharari yuz yil o`lub zuzanab,
Jumlai olamg`a ishi qahr o`lub,
Achchig`idin boshtin-ayoq zahr o`lub.
Tig` solib har sori achchig`idin,
Qon demakim, zahr tomib tig`idin,
El boshining kosasidin jom anga,
May yerida qon bo`lub oshom anga.
Ham o`qi tiyra kecha anjum raboy,
Ham qilichi zaxmi o`lub yangi oy,
Rumhi bila uqlari, bal tig`i ham,
Tillar o`lub degali shukri niam.
Chun yana bir marhalag`a chekti raxt,
Sokin edi sahnida bir nekbaxt.
O`zi malakvash, kiyimi hullason,
Xoh rido bil ani, gar taylason.
Minbari shash poya o`za o`lturub,
Zuhd shukuhi yuzidin bilgurub.
Chehrani ochmoq kecha odat anga,
Mash`al o`lub nuri saodat anga.
Davlati sarmad kibi farrux jamol,
Aqli mujarrad kibi farxunda fol.
Kishvar anga nuru safo xittasi,
Anshi etib hamdu sano xutbasi.
Chun yana bir dayr sori qildi sayr,
Ko`rdiki bir hindu erur piri dayr.
Har ishida sabr tamanniy anga,
Sabr kibi ishda taanniy anga.
Tiyra jabin o`ylaki mehnat kuni,
Lang xirom o`ylaki furqat kuni,
Dayri sabukravg`a nigahbon bo`lub,
Lek batiy sayfu garonjon bo`lub.
Tomini bu dayrning aylab matof,
Qari o`tubon aylab ani bir tavof.
Ilgidakim subhani aylab mudir,
Tilni qilib zokiri hayyi qadir,
Chun yana bir qullag`a aylab qaror,
Topib aning davrini mahkam hisor.
Burjig`a bu yetti falakdin uruj,
Balki aning bobida «Zotil-buruj»14.
Xandaqining umqig`a andoza yo`q,
Burji o`n ikki, anga darvoza yo`q.
Ravzana har burji aro g`urfae,
Jilvagar ul g`urfa aro turfae.
Turfa bukim sayr qilib bardavom,
Sayrlari lek o`n ikki maqom.
Hol tili birla maqol aylabon,
Hamdi karimi mutaol aylabon.
Chun boridin yuqqori urdi alam,
Yuqqorig`i poyag`a qo`ydi qadam15.
Ko`rdi o`shul xittani butxonae16,
Har butining hay`ati durdonae.
Anda ne rahbon edi, ne barhaman,
Lek bori butlar edi siymtan.
Har buti butgarg`a parastishda mast,
O`ylaki but sajdasida butparast.
Muncha g`aroyibg`aki qildi guzar,
Ayladi ibrat ko`zi birla nazar.
Borchasida zikru sujud angladi,
Ma`rifatullohg`a shuhud angladi.
Yuzlanib o`z holida g`ayrat anga,
Birga ming o`ldi yana hayrat anga,
Kim bori zokir edi, ul gungu lol,
Borchasi majmuu ul oshufta hol.
Qildi yana hayrati behad ani
Hush zavoli bila bexud ani.
Soqiy, erur jismim aningdek zaif,
Kim nafasim chiqqali emas harif.
Jomg`a xud men qo`ya olmon og`iz,
Paxta bila og`zima oni tomiz.
Mushk fishon bo`ldi nasimi shamol2.
Urdi nafas nafhai anbar nasim,
Yopti varaq safhai abhar shamim3.
To`kti jahon gulbuni bargi suman,
Ochti falak bog`chasi nastaran.
Lu`bati chin chehra nihon ayladi,
Zulfin ochib mushk fishon ayladi.
Royihadin ayladi bu suda mushk,
Anjumi shabgard dimog`ini xushk.
O`ylaki ul yubs chu ta`sir etib,
Chekratibon ko`zlari uyqu ketib.
Pardagi o`ldi egin ichra karak,
Uchti ochib pardalarin shabparak4.
Bumki azmi falak o`ldi anga,
Doiradin oy dafak o`ldi anga5.
Ko`k o`lang atrofida har guna vard,
Anjum ila doirai lojuvard6.
Bu kechakim yuz taab o`ldi anga,
Bir-biridin bo`l`ajab o`ldi anga7,
Aylar edi charxi musha`bid shior
Har nafase o`zga tilism oshkor.
Ko`k bu musha`bidning o`lub chodari.
Axtar o`lub lu`bati siminbari
Hayati tuloniy ila Kahkashon,
Charxqa sayr etgali yo`ldin nishon.
Dema kitoba falak ayvonig`a,
Rahrav o`lub charx shabistonig`a.
Qildi chu ziynat bila bog`i sipehr,
Axtarining har gulini rashki mehr.
Toyiri qudsiy yana istab navo,
Uchti dog`i ul sori qildi havo8.
Qolibi xokiy qolibon xok uza,
Chiqti falak axtari aflok uza9.
Ruh qanoti bila toyir bo`lub,
Charx shabistonig`a soyir bo`lub10.
Ushbu jinon ravzasining toyiri,
Bo`ldi chu avvalg`i chaman soyiri11.
Zoti aning javhare erdi basit,
Olam anga markaz o`lub, ul muhit.
Halqa bo`lub javhari ulviy xirom,
Xotam anga nuqtai sifliy maqom.
Halqa dema, balki mudavvar lagan,
Sham`i aning mash`alai anjuman.
Mash`al o`lub hajr shabistonig`a,
Sham`i gado kulbai vayronig`a.
Nuri berib kulbag`a sham`i farog`,
Sham`ni qo`ykim, guhari shabcharog`.
Hay`ati gah doira monand o`lub,
Savt anga tasbihi xudovand o`lub.
Goh bo`lub paykari andoqki til,
Aytur uchun haqqa sano muttasil.
Chun yana bir ravzani qildi vatan,
Sokin edi bir buti siminbadan12.
Qoshi fusungar, ko`zi tannoz ham,
Ul bir etib ishva, bu bir noz ham.
Turrasi marg`ulasida yuz girih,
Mushkdin aylab qamar uzra zirih.
Shohid o`zi erdi, navosoz o`zi,
Soqiy o`zi, zamzama pardoz o`zi.
Rangi yigitlik mayidin ol o`lub,
Hamdami bir piri kuhansol o`lub.
Zohir etib za`f so`ngaklar anga,
Kim ko`runub jismida raglar anga.
Ragzan o`lub mutribi hajjomvash,
Raglar aro qon yo`qidin nolakash.
O`zi ham ul raglar ila hamsado,
Raglaru ragzan qilibon shukr ado.
Chun yana bir hujra sori chekti ranj,
Anda edi nodirai nukta sanj.
Ism o`lub ul hujrada munsho anga,
Rishtan dur xat bila insho anga.
Mum kibi tab`i aning dilpazir,
Borcha nigindin bo`lubon naqshgir.
Suv kibi har zarfg`a ohang etib,
O`zini ul zarf ila hamrang etib.
Xamasidan noma siyoh o`lmayin,
Yozg`oni juz hamdi iloh o`lmayin.
Chun yana gulshanni maqom ayladi,
Har chamane ichra xirom ayladi.
Anda nihon erdi pari paykpre,
Durji sipehr ichra samin gavhare.
Gavhari sarchashmai jondin yoruq,
Harne yo`q andin yoruq, andin yoruq.
Hayati oinai getinamo,
Ko`zgusi oyning topib andin jilo.
Charx uza parvozi maloyik sifot,
Xatti shioiy anga har yon qanot.
Chashmasini chunki Masiho topib,
Pok damidin o`luk ihyo topib.
Chashma aro obi hayoti aning,
Kecha savodi zulumoti aning.
Paykaridin zohir o`lub chashmalig`,
Xatti shioiy anga har yon arig`.
Yo`qki bu xat boshtin-ayoq til bo`lub,
Har tili haq zikriga qoyil bo`lub.
Chun yana maydon sori ko`rguzdi xez,
Tahmtane13 tortib edi tig`i tez.
Qahri o`ti cheksa chu dudi g`azab,
Har sharari yuz yil o`lub zuzanab,
Jumlai olamg`a ishi qahr o`lub,
Achchig`idin boshtin-ayoq zahr o`lub.
Tig` solib har sori achchig`idin,
Qon demakim, zahr tomib tig`idin,
El boshining kosasidin jom anga,
May yerida qon bo`lub oshom anga.
Ham o`qi tiyra kecha anjum raboy,
Ham qilichi zaxmi o`lub yangi oy,
Rumhi bila uqlari, bal tig`i ham,
Tillar o`lub degali shukri niam.
Chun yana bir marhalag`a chekti raxt,
Sokin edi sahnida bir nekbaxt.
O`zi malakvash, kiyimi hullason,
Xoh rido bil ani, gar taylason.
Minbari shash poya o`za o`lturub,
Zuhd shukuhi yuzidin bilgurub.
Chehrani ochmoq kecha odat anga,
Mash`al o`lub nuri saodat anga.
Davlati sarmad kibi farrux jamol,
Aqli mujarrad kibi farxunda fol.
Kishvar anga nuru safo xittasi,
Anshi etib hamdu sano xutbasi.
Chun yana bir dayr sori qildi sayr,
Ko`rdiki bir hindu erur piri dayr.
Har ishida sabr tamanniy anga,
Sabr kibi ishda taanniy anga.
Tiyra jabin o`ylaki mehnat kuni,
Lang xirom o`ylaki furqat kuni,
Dayri sabukravg`a nigahbon bo`lub,
Lek batiy sayfu garonjon bo`lub.
Tomini bu dayrning aylab matof,
Qari o`tubon aylab ani bir tavof.
Ilgidakim subhani aylab mudir,
Tilni qilib zokiri hayyi qadir,
Chun yana bir qullag`a aylab qaror,
Topib aning davrini mahkam hisor.
Burjig`a bu yetti falakdin uruj,
Balki aning bobida «Zotil-buruj»14.
Xandaqining umqig`a andoza yo`q,
Burji o`n ikki, anga darvoza yo`q.
Ravzana har burji aro g`urfae,
Jilvagar ul g`urfa aro turfae.
Turfa bukim sayr qilib bardavom,
Sayrlari lek o`n ikki maqom.
Hol tili birla maqol aylabon,
Hamdi karimi mutaol aylabon.
Chun boridin yuqqori urdi alam,
Yuqqorig`i poyag`a qo`ydi qadam15.
Ko`rdi o`shul xittani butxonae16,
Har butining hay`ati durdonae.
Anda ne rahbon edi, ne barhaman,
Lek bori butlar edi siymtan.
Har buti butgarg`a parastishda mast,
O`ylaki but sajdasida butparast.
Muncha g`aroyibg`aki qildi guzar,
Ayladi ibrat ko`zi birla nazar.
Borchasida zikru sujud angladi,
Ma`rifatullohg`a shuhud angladi.
Yuzlanib o`z holida g`ayrat anga,
Birga ming o`ldi yana hayrat anga,
Kim bori zokir edi, ul gungu lol,
Borchasi majmuu ul oshufta hol.
Qildi yana hayrati behad ani
Hush zavoli bila bexud ani.
Soqiy, erur jismim aningdek zaif,
Kim nafasim chiqqali emas harif.
Jomg`a xud men qo`ya olmon og`iz,
Paxta bila og`zima oni tomiz.