[XX]
UCHUNCHI HAYRAT
Ul oshufta hol musofirning malakut olami shabistonidin badan mulki shahristonig`a nuzul qilg`oni va ul kishvar ahlining ham «Fazkuruni azkurkum» bo`yrug`i bila qodiri mutlaq yoda birla erkonin bilib, hayrat o`ti ishtiol etib, vujudi ul o`tdin kul bo`lub, fano yeliga bilkul sovurulmoq bila ikkinchi fano maqomin hosil etib, andin so`ng haqdin baqoyi komiliy yetib. xojaning ul mulkda xilofat taxtig`a qaror tutqoni.
UCHUNCHI HAYRAT
Ul oshufta hol musofirning malakut olami shabistonidin badan mulki shahristonig`a nuzul qilg`oni va ul kishvar ahlining ham «Fazkuruni azkurkum» bo`yrug`i bila qodiri mutlaq yoda birla erkonin bilib, hayrat o`ti ishtiol etib, vujudi ul o`tdin kul bo`lub, fano yeliga bilkul sovurulmoq bila ikkinchi fano maqomin hosil etib, andin so`ng haqdin baqoyi komiliy yetib. xojaning ul mulkda xilofat taxtig`a qaror tutqoni.
Mehr chu mashriq sori urdi alam,
Oldi jahon mamlakatin yakqalam1.
Tavsani gardung`a minar mayl etib,
Chiqti ufuq jonibidin sekritib.
Chunki biyik bo`lg`ucha qildi shitob,
Soldi harorat bila olamg`a tob.
Xojaki hayrat mayidin mast edi,
Mastliq uyqusig`a hamdast edi.
Soldi quyosh tobi chu mag`ziga jo`sh,
Seskanibon kirdi dimog`ig`a hush.
Asru achig` may bila maxmur o`lub,
Balki qiziq o`t bila mahrur o`lub.
G`urbat o`ti hardam o`lub shu`lazan,
Tushti xayolig`a havoyi vatan.
Yona safar ranji qabul ayladi,
Manzili azmig`a nuzul ayladi.
Chunki jahon arsasidin topti bahr,
Keldi aning olig`a bir turfa shahr2.
Har yoni a`jubag`a had nopadid,
Turfai behadg`a adad nopadid.
Sun` iligi bolchig`in aylab xamir,
Lutf ila aylab ani ha`aat pazir.
Ikki sutun uzra qilib ta`biya,
Anda ko`p a`juba qilib ta`miya
Vaz`ini ul damki murattab qilib,
To`rt javohirni murakkab qilib3.
Ikki anga gavhari ulviy najod,
Ikki anga javhari sifliy nihod4.
O`yla taodulki bo`lub to`rt zid.
Borcha tarakkub yuzidin muttahid.
Masjidu bozoru mahallot anga,
Ko`chavu bo`stonu xarobot anga,
O`tig`a Muso o`ti yanglig` ziyo5,
Eli Masiho damidek jonfizo.
Suyi latofatda zuloli bihisht,
Tufrog`i gul, nafhasi anbar sirisht.
Kishvarining qalbida bir taxtgoh,
Bo`lmoq uchun xisravi kishvarpanoh.
Taxtig`a har holki toriy bo`lub,
Jumla aqolimida soriy bo`lub,
Anda saloh o`lsa, borida saloh,
Bo`lmasa solih, borisi befaloh,
Avjida bir qasrki me`mori sun`,
Aylab ani muqassam pargori sun`.
Vaz`ida hayron xiradi xurdabin,
Lol qilib tarhida naqqoshi Chin6.
Qasr uza bir gunbadi oliy asos,
Gunbadi gardun bila ra`san biros.
Harne raqam gunbadi gardun aro,
Borchasi bu gunbadi mavzun aro.
Qasrig`a bir turfa eshik ochilib,
Kim duru gavhar unidin sochilib7.
Bo`lub ikki la`ldin abvob anga,
Har sori dandona duri nob anga,
Farshiki yoqut ila marbut o`lub,
Durlari yoqut aro mazbut o`lub8,
Harneki ma`kul ila mashrub erur,
Kim yegali, ichgali marg`ub erur.
Shahrg`a bu yo`l bila aylab xirom,
Shahr elining quti bo`lub subhu shom.
Fuzlalari daf`i uchun ikki yo`l,
Jonibi asfaldin o`lub zohir ul.
La`l eshigi uzra iki bodgir,
Hayati matbuu o`zi dilpazir.
Ham kiribon, ham chiqib andin nasim,
Toshida gajkorlig`i soda siym9.
Gunbadi ruknig`a maxorij bo`lub,
Shahr yo`lidin yo`li xorij bo`lub,
Ushbu mamar birla nasimi shamol
Shahr elini aylabon osuda hol.
Shoh riyoziyg`a ham aylab murur,
Etkurubon bazmig`a yuz ming surur10.
Shohg`a bir noyibi hikmat maob,
Kishvari atrofida ul komyob.
Diqqat aro fikri qayonkim ketib,
Nuqtai mavhumni yuz qism etib.
Fikrati har amrda farxunda roy,
Royi bori uqdada mushkil kushoy.
Shoh ani o`z mulkida dastur etib,
Mulkini ul adl ila ma`mur etib,
Yuqqorig`i qasr uza farrux vazir,
Sokinu el amrig`a farmon pazir.
Qasrda besh rahba muhayyo anga,
Bo`lg`ali har sori tamosho anga11.
Lek bu besh rahbada besh korvon,
Bir-biridek har biri bisyor don.
Har biri bir ravzada topib mahal,
O`z fanida har-biriga yo`q badal.
Biri nazar ilmini idrok etib,
Ayni safodin nazarin pok etib.
Biriga ish buki eshitgach samo`,
Qilg`ay ani diqqat ila istimo`.
Biriga qilmoq bo`lubon ta`m dark,
No`shi hayot o`lsun, agar nishi marg.
Biriga har royiha aylab asar,
Xoh quruq nofau, gar mushki tar.
Birga gulu xor muassir bo`lub,
Sovug`, isig`din mutaassir bo`lub.
Bosirau somiau lomisa,
Zoyiqau shomma bila xomisa.
Harneki olamda bo`lar mudraki,
Kimdaki idrok munga yo`q shaki.
Qasrki dahlezi topib naqshi
Chin, Sohatida sokin o`lub besh amin,
Harneki zohir bo`lubon besh havos,
O`z ishi kunhida bo`lub rahshunos.
Borcha javohirni yig`ib kelturub,
Burnog`i xozin qo`lig`a topshurub.
Andin ikkinchiga topib intiqol,
Kim bo`lubon xozini oning xayol.
Andin uchunchi bo`lubon naqd sanj.
Hofiz o`lub harne anga yetsa ganj.
Chun yana birga bo`lubon muntaqil,
Ul mutasarrif bo`lubon muttasil.
Harne tasarruf qo`li oning yetib,
Borchani dasturg`a taslim etib.
Zabt etibon noyibi ravshan zamir,
Naqdi mamolikni nechukkim vazir.
Azm etibon dargahi iqbolg`a,
Yuz qo`yubon Ka`bai omolg`a.
Arz qilib borchani shoh ollida
Dodgari mulkpanoh ollida.
Shah bu xazoying`a chu hozir bo`lub,
Diqqat ila borchag`a nozir bo`lub.
Rad qilibon harneki mardud erur,
Oyirib ul tuhfaki maqsud erur,
Hazrati izzatqa niyoz aylabon,
Tuhfalarin vosita soz aylabon.
To yetib ul lahza nidoni qabul
Topibon ul tuhfa tariqi vusul.
Badraqai rohi najoti bo`lub,
Mujibi rafüi darajoti bo`lub.
Xojaki ko`rdi yana mundoq jahon,
Zarrada kavya, qatrada daryo nihon.
Fikr nahangig`a yana qut o`lub,
Lujjai hayrat aro mabhut o`lub,
Fikrat o`ti ko`kka chekib dudini,
Hayrati nobud etibon budini.
Chunki bu hayrat aro ranju ano(
)
Foni etib xojani balkim fano.
Haqdin o`lub toza vujude anga,
Toza vujud ichra shuhude anga.
Sham`i baho chun yorug` aylab ko`zin,
Anglabon ul saltanat ichra o`zin.
Fath o`lub mulk ila kishvar anga,
Balki jahon mulki musaxxar anga,
Mulk o`ziyu taxt o`ziyu shoh o`zi,
Borcha o`zi, borchadin ogoh o`zi.
Nafsg`a chun orif o`lub mo`-bamo`,
Foyiz o`lub «qad arafa rabbahu»12.
Soqiy, olib kel qadahi xushguvor,
Birga olib tortay ani xojavor.
To chekibon bir iki jomi shigarf,
Xoja madihida suray necha harf.
Oldi jahon mamlakatin yakqalam1.
Tavsani gardung`a minar mayl etib,
Chiqti ufuq jonibidin sekritib.
Chunki biyik bo`lg`ucha qildi shitob,
Soldi harorat bila olamg`a tob.
Xojaki hayrat mayidin mast edi,
Mastliq uyqusig`a hamdast edi.
Soldi quyosh tobi chu mag`ziga jo`sh,
Seskanibon kirdi dimog`ig`a hush.
Asru achig` may bila maxmur o`lub,
Balki qiziq o`t bila mahrur o`lub.
G`urbat o`ti hardam o`lub shu`lazan,
Tushti xayolig`a havoyi vatan.
Yona safar ranji qabul ayladi,
Manzili azmig`a nuzul ayladi.
Chunki jahon arsasidin topti bahr,
Keldi aning olig`a bir turfa shahr2.
Har yoni a`jubag`a had nopadid,
Turfai behadg`a adad nopadid.
Sun` iligi bolchig`in aylab xamir,
Lutf ila aylab ani ha`aat pazir.
Ikki sutun uzra qilib ta`biya,
Anda ko`p a`juba qilib ta`miya
Vaz`ini ul damki murattab qilib,
To`rt javohirni murakkab qilib3.
Ikki anga gavhari ulviy najod,
Ikki anga javhari sifliy nihod4.
O`yla taodulki bo`lub to`rt zid.
Borcha tarakkub yuzidin muttahid.
Masjidu bozoru mahallot anga,
Ko`chavu bo`stonu xarobot anga,
O`tig`a Muso o`ti yanglig` ziyo5,
Eli Masiho damidek jonfizo.
Suyi latofatda zuloli bihisht,
Tufrog`i gul, nafhasi anbar sirisht.
Kishvarining qalbida bir taxtgoh,
Bo`lmoq uchun xisravi kishvarpanoh.
Taxtig`a har holki toriy bo`lub,
Jumla aqolimida soriy bo`lub,
Anda saloh o`lsa, borida saloh,
Bo`lmasa solih, borisi befaloh,
Avjida bir qasrki me`mori sun`,
Aylab ani muqassam pargori sun`.
Vaz`ida hayron xiradi xurdabin,
Lol qilib tarhida naqqoshi Chin6.
Qasr uza bir gunbadi oliy asos,
Gunbadi gardun bila ra`san biros.
Harne raqam gunbadi gardun aro,
Borchasi bu gunbadi mavzun aro.
Qasrig`a bir turfa eshik ochilib,
Kim duru gavhar unidin sochilib7.
Bo`lub ikki la`ldin abvob anga,
Har sori dandona duri nob anga,
Farshiki yoqut ila marbut o`lub,
Durlari yoqut aro mazbut o`lub8,
Harneki ma`kul ila mashrub erur,
Kim yegali, ichgali marg`ub erur.
Shahrg`a bu yo`l bila aylab xirom,
Shahr elining quti bo`lub subhu shom.
Fuzlalari daf`i uchun ikki yo`l,
Jonibi asfaldin o`lub zohir ul.
La`l eshigi uzra iki bodgir,
Hayati matbuu o`zi dilpazir.
Ham kiribon, ham chiqib andin nasim,
Toshida gajkorlig`i soda siym9.
Gunbadi ruknig`a maxorij bo`lub,
Shahr yo`lidin yo`li xorij bo`lub,
Ushbu mamar birla nasimi shamol
Shahr elini aylabon osuda hol.
Shoh riyoziyg`a ham aylab murur,
Etkurubon bazmig`a yuz ming surur10.
Shohg`a bir noyibi hikmat maob,
Kishvari atrofida ul komyob.
Diqqat aro fikri qayonkim ketib,
Nuqtai mavhumni yuz qism etib.
Fikrati har amrda farxunda roy,
Royi bori uqdada mushkil kushoy.
Shoh ani o`z mulkida dastur etib,
Mulkini ul adl ila ma`mur etib,
Yuqqorig`i qasr uza farrux vazir,
Sokinu el amrig`a farmon pazir.
Qasrda besh rahba muhayyo anga,
Bo`lg`ali har sori tamosho anga11.
Lek bu besh rahbada besh korvon,
Bir-biridek har biri bisyor don.
Har biri bir ravzada topib mahal,
O`z fanida har-biriga yo`q badal.
Biri nazar ilmini idrok etib,
Ayni safodin nazarin pok etib.
Biriga ish buki eshitgach samo`,
Qilg`ay ani diqqat ila istimo`.
Biriga qilmoq bo`lubon ta`m dark,
No`shi hayot o`lsun, agar nishi marg.
Biriga har royiha aylab asar,
Xoh quruq nofau, gar mushki tar.
Birga gulu xor muassir bo`lub,
Sovug`, isig`din mutaassir bo`lub.
Bosirau somiau lomisa,
Zoyiqau shomma bila xomisa.
Harneki olamda bo`lar mudraki,
Kimdaki idrok munga yo`q shaki.
Qasrki dahlezi topib naqshi
Chin, Sohatida sokin o`lub besh amin,
Harneki zohir bo`lubon besh havos,
O`z ishi kunhida bo`lub rahshunos.
Borcha javohirni yig`ib kelturub,
Burnog`i xozin qo`lig`a topshurub.
Andin ikkinchiga topib intiqol,
Kim bo`lubon xozini oning xayol.
Andin uchunchi bo`lubon naqd sanj.
Hofiz o`lub harne anga yetsa ganj.
Chun yana birga bo`lubon muntaqil,
Ul mutasarrif bo`lubon muttasil.
Harne tasarruf qo`li oning yetib,
Borchani dasturg`a taslim etib.
Zabt etibon noyibi ravshan zamir,
Naqdi mamolikni nechukkim vazir.
Azm etibon dargahi iqbolg`a,
Yuz qo`yubon Ka`bai omolg`a.
Arz qilib borchani shoh ollida
Dodgari mulkpanoh ollida.
Shah bu xazoying`a chu hozir bo`lub,
Diqqat ila borchag`a nozir bo`lub.
Rad qilibon harneki mardud erur,
Oyirib ul tuhfaki maqsud erur,
Hazrati izzatqa niyoz aylabon,
Tuhfalarin vosita soz aylabon.
To yetib ul lahza nidoni qabul
Topibon ul tuhfa tariqi vusul.
Badraqai rohi najoti bo`lub,
Mujibi rafüi darajoti bo`lub.
Xojaki ko`rdi yana mundoq jahon,
Zarrada kavya, qatrada daryo nihon.
Fikr nahangig`a yana qut o`lub,
Lujjai hayrat aro mabhut o`lub,
Fikrat o`ti ko`kka chekib dudini,
Hayrati nobud etibon budini.
Chunki bu hayrat aro ranju ano(
)Foni etib xojani balkim fano.
Haqdin o`lub toza vujude anga,
Toza vujud ichra shuhude anga.
Sham`i baho chun yorug` aylab ko`zin,
Anglabon ul saltanat ichra o`zin.
Fath o`lub mulk ila kishvar anga,
Balki jahon mulki musaxxar anga,
Mulk o`ziyu taxt o`ziyu shoh o`zi,
Borcha o`zi, borchadin ogoh o`zi.
Nafsg`a chun orif o`lub mo`-bamo`,
Foyiz o`lub «qad arafa rabbahu»12.
Soqiy, olib kel qadahi xushguvor,
Birga olib tortay ani xojavor.
To chekibon bir iki jomi shigarf,
Xoja madihida suray necha harf.
[XXI]
Xoja Bahouddin Naqshband1 quddusa sirruhu madhidakim, sun` naqqoish hikmat xomasi bila ro`zgor sahifasida aning vujudi naqshin islomiy tarh etti va surati irshodi bila kufr ahli ko`ngli varaqidin xitoyi va farangi naqshi ketti va Xoja Ubaydulloh sallamahumullohg`a niyoz arzikim, ul hazratqa xalafi mutlaq, balki xalifai barhaq durur.
Xoja Bahouddin Naqshband1 quddusa sirruhu madhidakim, sun` naqqoish hikmat xomasi bila ro`zgor sahifasida aning vujudi naqshin islomiy tarh etti va surati irshodi bila kufr ahli ko`ngli varaqidin xitoyi va farangi naqshi ketti va Xoja Ubaydulloh sallamahumullohg`a niyoz arzikim, ul hazratqa xalafi mutlaq, balki xalifai barhaq durur.
Xojaki, naqqoshi sipehri baland,
Bo`lg`ali har safhasig`a naqshband,
Ayladi avroq munaqqash base,
Naqsh raqam ayladi dilkash base2.
Lek aning naqshi kibi dilnavoz,
Chekmadi to xomasidur naqsh soz.
Sobit aning ko`ngli aro naqshi jud,
Mahv o`lub ul safhada naqshi vujud.
Naqshig`a teng tutmay o`zin naqshi Chin,
Olam o`lub ilgida naqshi nigin.
Bo`yla nigin naqshiga farmonbari,
Muncha ajab naqsh ila devu pari.
Sa`y ila bu gunbadi bisyor naqsh,
Har nechakim aylabon izhor naqsh.
Naqshining ollida namudor uza,
Naqsh bo`lub safhai devor uza,
Muncha ajab naqsh bila arjumand,
Kimsa emas g`ayri shahi naqsh band.
Jong`a chekib ranju ano naqshini,
Sizmoq uchun anda fano naqshini,
Joni chu ul naqsh makoni bo`lub,
Naqshdin o`zga bori foniy bo`lub.
Turfa bukim naqshga ko`z solmayin,
Jonida juz naqshi baqo qolmayin.
Ko`ngli chekib maskan aro naqshi sayr,
Sayrda yo`q ko`ngli aro naqshi g`ayr.
Sayr anga bu toqi munaqqash uza,
Naqshi kafi lavhai zarkash uza.
Chun izining naqshig`a surtub jabin,
Ravshan etib ko`z falaki naqshbin.
Ravzai jannatqa chu aylab xirom,
Holi aning o`rnida qoyim maqom.
Ulki bu ofoq ichida toq erur,
Toq nekim, murshidi ofoq erur.
Charxi nigun dargahida xok ro`b,
Balki jabini bila xoshok ro`b.
Yuz qo`yubon qullug`ig`a shohlar,
Bazmida bexud o`lub ogohlar,
Xizmatidin har kishi ogoh o`lub,
Garchi gado ma`ni ila shoh o`lub.
Necha tushub egniga qilsang qiyos,
Xozini irfon kafidin yuz libos.
Zarq ila tag`yiri libos etmayin,
Tafriqai xazzu palos etmayin,
Suhbatida har necha beshakku rayb,
Jilva qilib shohidi ra`noyi g`ayb,
Go`shai xilvat aro tutmay qaror,
O`zini qilmay yashurun oshkor3.
Atlasi gardun bila ming zebu far,
To`rqa to`ni ostida ko`k ostar.
Lek o`shal to`rqasi har tor ila,
Faqrda yuz murshid uchun silsila.
Mulki jahon mazrai dehqoni ul,
Balki jahon mulki nigahboni ul.
Yo`qki mamolikka nigahbon o`lub,
Borcha salotin uza sulton o`lub.
Ruq`alari yetsa ne shah qoshig`a,
Ish ani qo`ymog`lig` o`pub boshig`a.
Anglab ani bosh uza toji yaqin,
Har so`zi ul toj uza durri samin.
Shahg`a dema, lutf chog`i toj baxsh,
Balki gadolarg`a dog`i toj baxsh.
Haq so`zini elga qilurda ado,
Teng ko`runub olida shohu gado.
Chun cholinib navbati qadrig`a ko`s,
Shahlar o`lub navbat ila xokbo`s.
Xotir o`lub mehri jahontob anga,
Avji sharaf anjumi ashob anga.
Har biri olam eliga rahnamo,
Dema jahon ahliki, ahli samo.
Borcha suluk ahlig`a rahbar bo`lub,
Yo`l elig`a tiyra tun axtar bo`lub.
Tiyra nazarlarg`a berib nuru tob,
Har birisi o`ylaki najmu shihob.
Garchi tijorat bo`lub oyinlari,
Bo`lmadi bir mulkda taskinlari,
Yuklarida tuhfai naqdi fano,
Har biri ul naqddin istab g`ino.
Simlari borcha fano konidin,
Durlari yo`qluq suvi Ummonidin.
Chun kivurub har sori raxti najot,
Band bo`lub chorsuyi koinot.
Olg`uchi gar vahmi ziyonbud etib,
Lek bu savdo chu qilib sud etib.
Toki jahon qasrining imkoni bor,
Ustida oning falak ayvoni bor.
Qo`ymasun ayvoni jahonni tihi,
Dabdabai ko`si Ubaydullahiy.
Himmatidin bizni ham etsun xudoy
Faqr yo`lida g`ani, imong`a boy.
Bo`lg`ali har safhasig`a naqshband,
Ayladi avroq munaqqash base,
Naqsh raqam ayladi dilkash base2.
Lek aning naqshi kibi dilnavoz,
Chekmadi to xomasidur naqsh soz.
Sobit aning ko`ngli aro naqshi jud,
Mahv o`lub ul safhada naqshi vujud.
Naqshig`a teng tutmay o`zin naqshi Chin,
Olam o`lub ilgida naqshi nigin.
Bo`yla nigin naqshiga farmonbari,
Muncha ajab naqsh ila devu pari.
Sa`y ila bu gunbadi bisyor naqsh,
Har nechakim aylabon izhor naqsh.
Naqshining ollida namudor uza,
Naqsh bo`lub safhai devor uza,
Muncha ajab naqsh bila arjumand,
Kimsa emas g`ayri shahi naqsh band.
Jong`a chekib ranju ano naqshini,
Sizmoq uchun anda fano naqshini,
Joni chu ul naqsh makoni bo`lub,
Naqshdin o`zga bori foniy bo`lub.
Turfa bukim naqshga ko`z solmayin,
Jonida juz naqshi baqo qolmayin.
Ko`ngli chekib maskan aro naqshi sayr,
Sayrda yo`q ko`ngli aro naqshi g`ayr.
Sayr anga bu toqi munaqqash uza,
Naqshi kafi lavhai zarkash uza.
Chun izining naqshig`a surtub jabin,
Ravshan etib ko`z falaki naqshbin.
Ravzai jannatqa chu aylab xirom,
Holi aning o`rnida qoyim maqom.
Ulki bu ofoq ichida toq erur,
Toq nekim, murshidi ofoq erur.
Charxi nigun dargahida xok ro`b,
Balki jabini bila xoshok ro`b.
Yuz qo`yubon qullug`ig`a shohlar,
Bazmida bexud o`lub ogohlar,
Xizmatidin har kishi ogoh o`lub,
Garchi gado ma`ni ila shoh o`lub.
Necha tushub egniga qilsang qiyos,
Xozini irfon kafidin yuz libos.
Zarq ila tag`yiri libos etmayin,
Tafriqai xazzu palos etmayin,
Suhbatida har necha beshakku rayb,
Jilva qilib shohidi ra`noyi g`ayb,
Go`shai xilvat aro tutmay qaror,
O`zini qilmay yashurun oshkor3.
Atlasi gardun bila ming zebu far,
To`rqa to`ni ostida ko`k ostar.
Lek o`shal to`rqasi har tor ila,
Faqrda yuz murshid uchun silsila.
Mulki jahon mazrai dehqoni ul,
Balki jahon mulki nigahboni ul.
Yo`qki mamolikka nigahbon o`lub,
Borcha salotin uza sulton o`lub.
Ruq`alari yetsa ne shah qoshig`a,
Ish ani qo`ymog`lig` o`pub boshig`a.
Anglab ani bosh uza toji yaqin,
Har so`zi ul toj uza durri samin.
Shahg`a dema, lutf chog`i toj baxsh,
Balki gadolarg`a dog`i toj baxsh.
Haq so`zini elga qilurda ado,
Teng ko`runub olida shohu gado.
Chun cholinib navbati qadrig`a ko`s,
Shahlar o`lub navbat ila xokbo`s.
Xotir o`lub mehri jahontob anga,
Avji sharaf anjumi ashob anga.
Har biri olam eliga rahnamo,
Dema jahon ahliki, ahli samo.
Borcha suluk ahlig`a rahbar bo`lub,
Yo`l elig`a tiyra tun axtar bo`lub.
Tiyra nazarlarg`a berib nuru tob,
Har birisi o`ylaki najmu shihob.
Garchi tijorat bo`lub oyinlari,
Bo`lmadi bir mulkda taskinlari,
Yuklarida tuhfai naqdi fano,
Har biri ul naqddin istab g`ino.
Simlari borcha fano konidin,
Durlari yo`qluq suvi Ummonidin.
Chun kivurub har sori raxti najot,
Band bo`lub chorsuyi koinot.
Olg`uchi gar vahmi ziyonbud etib,
Lek bu savdo chu qilib sud etib.
Toki jahon qasrining imkoni bor,
Ustida oning falak ayvoni bor.
Qo`ymasun ayvoni jahonni tihi,
Dabdabai ko`si Ubaydullahiy.
Himmatidin bizni ham etsun xudoy
Faqr yo`lida g`ani, imong`a boy.
[XXII]
AVVALG`I MAQOLAT
Imon sharhidakim, «Al-imonu an tu`minu billahi va maloikatihi va kutubihi va rusulihi va bil-yavmil-oxiri va bil-qadari xayrihi va sharrihi» demakdin maqsud bu kalimot emas va agar ahli zohir muni imon desa, ahli ma`ni demas va uluhiyat daryosig`a shinolig` ajzin zohir qilmoq va maloyika havosida bir necha qanot urmoq va kutub avroqida bir necha harf surmak va rusul jodasida necha qadam yugurmak va qiyomat qoyim bo`lurida qiyom ko`rguzmak va qadar bobida aloqadri hol tarannum tuzmak.
AVVALG`I MAQOLAT
Imon sharhidakim, «Al-imonu an tu`minu billahi va maloikatihi va kutubihi va rusulihi va bil-yavmil-oxiri va bil-qadari xayrihi va sharrihi» demakdin maqsud bu kalimot emas va agar ahli zohir muni imon desa, ahli ma`ni demas va uluhiyat daryosig`a shinolig` ajzin zohir qilmoq va maloyika havosida bir necha qanot urmoq va kutub avroqida bir necha harf surmak va rusul jodasida necha qadam yugurmak va qiyomat qoyim bo`lurida qiyom ko`rguzmak va qadar bobida aloqadri hol tarannum tuzmak.
Kimki jahon ahlida inson erur,
Balki nishoni anga imon erur.
Ulki hadu rasm qo`yar mantiqiy,
Toki bu hayvoni bila notiqiy.
Ikkisi insong`a bo`lub haddi tom,
Zumrai inson aro aylar xirom.
Nav`ini notiq bila hayvon qilur,
Notiqu hayvonini inson qilur.
Sen dog`i inson muni qilsang gumon,
Bilki hamon sen-senu hayvon hamon.
Muniki inson mutafovit erur,
Tengri kalomi xabar andin berur.
Bas kishi jazm aylasa inson oni,
Yaxshi-yomon ichra tafovut qani.
Bo`lmadi bas noqisu komilda farq,
Topmag`ay el olimu johilda farq.
Bu sifat insonda topilmas faloh,
Mantiqiy aylabdur ani istiloh.
Bas ani inson atag`il beriyo,
Kim ishidur sabr ila shukru hayo.
Bo`yla buyurdi nabiyi Hoshimiy,
Kim bu uch imonning erur lozimi.
Bas ani inson demak o`lg`ay ravo,
Kim ishi imon bila topqay navo.
Eyki, sanga ayladim insonni sharh,
Emdi eshitkim qilay imonni sharh.
Olti durur shar`da go`yo adad,
Harneki mo``ming`a kerak mu`taqad.
Aylasa bu olti bila ixtisor,
Olti jihatdin anga bo`lg`ay hisor,
Kim bu hisor o`lsa aning ma`mani,
O`g`ridin emin bo`lubon maxzani,
Naqdini bu hodisa berohidin,
Balki o`kush biym guzargohidin
O`tkaribon xayru salomat bila,
Qolmayin ul yo`lda malomat bila.
Maqsadi asliyg`a xirom aylagay,
Qurb harimini maqom aylagay.
Anglading ijmol ila ta`vilini,
Emdi eshit har biri tafsilini.
Oltidin avvalg`iki maqsud erur,
Bilmak erur haqniki, mavjud erur.
Aytma mavjudki, ayni vujud
Harneki mavjud anga fayyozi jud.
Zoti vujudig`a bo`lub muqtaziy,
Nuqs, kamolidin o`lub munqaziy.
Andin o`lub munhat ila murtafi`,
Munhat agar murtafi` ul muxtari`,
Zotig`a daryoyi qidam chun toshib,
Bir yon azal, bir yon abaddin oshib.
Harneki qoyim, o`zi qayyum o`lub,
Bo`lg`usi ul, borchasi ma`dum o`lub.
Borcha jahon ahlig`a zoti nihon,
Mazhari asmou sifoti jahon.
Borchani ham, qilg`uchi nobud o`zi.
Borcha borib, bo`lg`uchi mavjud o`zi.
Ikki jahon mulki musallam anga,
O`zga jahon bor esa ul ham anga.
Oltidin ikkinchi maloyikni bil,
Borchag`a tasdiqi vujud aylagil.
Bilkim erur zoyiri aflok alar,
Nafsning oloyishidin pok alar,
Har bir uli-ajniha tovus o`lub,
Donai tasbih anga ma`nus o`lub
Tobi muhabbat chog`i ul ajniha,
O`tlari tug`yoni uchun mirvaha.
Bir bila topmay bu janoh inqito`,
Bir neki, masno va sulosu rubo`.
Ne qadame amrsiz olib, ne dam
Borcha vujud avvalidin to adam.
Poku mujarrad borining javhari,
Tufroqu suvu yelu o`tdin bariy.
Xuldi barin qushlaridek shavqnok,
Amr adosidin o`lub zavqnok.
Bir qush alar ichraki topmay bu zavq,
Foxta yanglig` topibon bo`yni tavq.
La`nda uch harfki bor oshkor,
Har birining domanasi halqavor.
Har birining halqasi topib vusul,
Tavqda mal`un bo`lub ul bulfuzul.
Angla uchunchi kutubi osmon,
Tengri so`zi bil borisi begumon.
Qaysi kutub, har biri daryoyi jarf,
Har so`zi bu bahrda durri shigarf.
Bahr dema, har biri bir turfa kon,
La`l ila gavharg`a sarosar makon.
Gar uchi uch sham`i munavvar bo`lub,
Lek biri mash`ali xovar bo`lub.
Bo`lsa mavolidi salos ul uchi,
Bu yeti oboning ishin qilguchi.
Bal yeti obo munga ummul-kitob,
Sab`i masoniy topib andin xitob.
Sab`i masoniy neki, har surasi,
Davlatu din xittai ma`murasi.
Boshida har surasi tazhib ila,
Dargahi koshiy anga tartib ila,
Bog` anga har safhai gulshan misol,
Jadvali atrofida ravshan zulol.
Bog` dema, balki falak, ne falak,
Satrlari har sori saf-saf malak,
Bal anga har doirai ashr gard,
Rutba aro bir falaki lojuvard.
Haq so`zi har juzvi varaq to varaq,
Borcha haqoyiq, balkim borcha haq.
Misl anga ma`dumu mushobih adim,
Qoyili andoqki qadim, ul qadim.
Bil yana to`rtunchi rusul ma`shari,
Har biri bir bahri safo gavhari,
Borchasi haq amr ila nahyin tuzub,
Elga bori haq yo`lini ko`rguzub.
Hujjat agar istasa har tiyra zot,
Har birisi ko`rguzubon mu`jizot.
Zohir o`lub borchag`a sidqi maqol,
Shoyibai kizbg`a yo`q ehtimol.
Garchi payambar borig`a ism o`lub,
Lek alar jismi ham uch qism o`lub.
Zumrai avval kelibon anbiyo,
Vahy ila ru`yodin o`lub peshvo.
So`ngra rusulkim, neki haqdin yetib,
Borchasini xalqqa irsol etib,
So`ngra ulul-azmki aylab jidol,
Da`vati din qilga-yu hukmi qitol.
Borchasining a`zamiyu afsahi,
Anglaki, kelmish nabiyi Abtahiy.
Ko`ngli haq irsolig`a rosix bo`lub,
Dini — rusul dinig`a nosix bo`lub.
Kufr qarong`usida har mursale
Dini bila yorutubon mash`ali.
Qilg`ach aning shar`i quyoshi zuhur,
Qolmayin ul mash`alalar ichra nur,
Xatm anga oyini risolat tamom,
Din aning islomi-yu bas vassalom.
Keldi beshinchi anga yavmul-hisob,
Dema hisob, aytki yavmul-azob.
Mu`taqid o`lmoqki qiyomat bo`lur,
Qilg`onidin elga nadomat bo`lur.
Shodliq ashobi yaming`a raqam,
Safhalari lavhig`a yetmay qalam.
Ahli shimol ichra tushar mojaro,
Nomalari yuzlari yanglig` qaro.
To`g`ri tarozug`a bo`lur ikki bosh,
Bir sori gavhar yana bir sori tosh.
Ko`pruk uza xalq haroson bo`lur,
Birga qatiq, biriga oson bo`lur.
Do`zax o`ti dardig`a yo`q intiho,
Xalq halokig`a bo`lur ajdaho.
Etti boshi gunbadi davvordek,
Etti og`iz har birisi g`ordek.
Dema tomug` yetti eshigin ochib,
Kim yeti og`zi aning o`tlar sochib.
Gulshani firdavs aro nozu naim,
Onchaki yo`l topmay aroda nasim.
Huri aning ruhi musavvar kibi,
Qaddu labi tubi-yu kavsar kibi.
Sokinig`a jomi baqodin umid,
Qaysi baqo, balki liqodin umid.
Sodis anga keldi hadisi qadar,
Bil azaliy sabt nekim xayru shar.
Sofu to`lo bo`lg`ali jomi alast,
Bo`lg`ucha ul maydin abad ahli mast,
Harne bu majlis aro topti vuqu`,
Xoh usul anglavu xohi furu`.
Mast agar tortti noxush sado,
Mutrib agar ayladi dilkash navo,
Ba`zi agar Ka`ba sori qildi azm,
Ba`zi agar dayr aro tuzdi bazm.
Bodiyada ul chekibon yuz ano (
)
Bo`ldi munung maskani dayri fano.
Mast chiqib mug`bachai mayparast,
Qildi saloh ahlini rasvovu mast.
Zohir agar bo`ldi borib durdno`sh,
Fosiq agar bo`ldi kelib xirqapo`sh,
Borchasi haq ilmida ma`lum edi,
Lavhai mahfuzda marqum edi.
Ne yetibon yaxshi amaldin bihisht,
Ne solibon do`zax aro fe`li zisht.
Ulki qilib tengriga ming yil sujud,
Bo`lsa shaqiyi azaliy qayda sud.
Mug`bachalar dayrda qilg`on halok
Bo`lsa saidi abadiy qayda bok.
Kimgaki bu oltig`a bor e`tiqod,
Ham bu sifat birlaki qildim savod,
Har nechakim noma siyah bo`lsa ul,
G`arqai daryoyi gunah bo`lsa ul,
Tong yo`q agar afv o`lub ummid anga,
Tutsa ilik rahmati jovid anga.
Lek bu dard o`ti erur jongudoz,
Ushbu gudoz ichra kuyub ahli roz.
Bu biri o`z holig`a motam tutub,
Ul biri tarki bori olam tutub.
Kim bu biyik poyaki qildim bayon,
Kimga yetar-etmasi ermas ayon.
Etmagi ham kimsaga mutlaq emas,
Etmasi ham jazmu muhaqqaq emas.
Kofiru mu`min sori qilsang sog`inch,
Ne anga ya`su ne munung ko`ngli tinch.
Kuydurubon xalqni biymu umid,
To xud erur kim shaqi-yu kim said.
Maxlas ishi barchag`a niyatdadur.
Topmoq ani lek mashiyatdadur.
Balki nishoni anga imon erur.
Ulki hadu rasm qo`yar mantiqiy,
Toki bu hayvoni bila notiqiy.
Ikkisi insong`a bo`lub haddi tom,
Zumrai inson aro aylar xirom.
Nav`ini notiq bila hayvon qilur,
Notiqu hayvonini inson qilur.
Sen dog`i inson muni qilsang gumon,
Bilki hamon sen-senu hayvon hamon.
Muniki inson mutafovit erur,
Tengri kalomi xabar andin berur.
Bas kishi jazm aylasa inson oni,
Yaxshi-yomon ichra tafovut qani.
Bo`lmadi bas noqisu komilda farq,
Topmag`ay el olimu johilda farq.
Bu sifat insonda topilmas faloh,
Mantiqiy aylabdur ani istiloh.
Bas ani inson atag`il beriyo,
Kim ishidur sabr ila shukru hayo.
Bo`yla buyurdi nabiyi Hoshimiy,
Kim bu uch imonning erur lozimi.
Bas ani inson demak o`lg`ay ravo,
Kim ishi imon bila topqay navo.
Eyki, sanga ayladim insonni sharh,
Emdi eshitkim qilay imonni sharh.
Olti durur shar`da go`yo adad,
Harneki mo``ming`a kerak mu`taqad.
Aylasa bu olti bila ixtisor,
Olti jihatdin anga bo`lg`ay hisor,
Kim bu hisor o`lsa aning ma`mani,
O`g`ridin emin bo`lubon maxzani,
Naqdini bu hodisa berohidin,
Balki o`kush biym guzargohidin
O`tkaribon xayru salomat bila,
Qolmayin ul yo`lda malomat bila.
Maqsadi asliyg`a xirom aylagay,
Qurb harimini maqom aylagay.
Anglading ijmol ila ta`vilini,
Emdi eshit har biri tafsilini.
Oltidin avvalg`iki maqsud erur,
Bilmak erur haqniki, mavjud erur.
Aytma mavjudki, ayni vujud
Harneki mavjud anga fayyozi jud.
Zoti vujudig`a bo`lub muqtaziy,
Nuqs, kamolidin o`lub munqaziy.
Andin o`lub munhat ila murtafi`,
Munhat agar murtafi` ul muxtari`,
Zotig`a daryoyi qidam chun toshib,
Bir yon azal, bir yon abaddin oshib.
Harneki qoyim, o`zi qayyum o`lub,
Bo`lg`usi ul, borchasi ma`dum o`lub.
Borcha jahon ahlig`a zoti nihon,
Mazhari asmou sifoti jahon.
Borchani ham, qilg`uchi nobud o`zi.
Borcha borib, bo`lg`uchi mavjud o`zi.
Ikki jahon mulki musallam anga,
O`zga jahon bor esa ul ham anga.
Oltidin ikkinchi maloyikni bil,
Borchag`a tasdiqi vujud aylagil.
Bilkim erur zoyiri aflok alar,
Nafsning oloyishidin pok alar,
Har bir uli-ajniha tovus o`lub,
Donai tasbih anga ma`nus o`lub
Tobi muhabbat chog`i ul ajniha,
O`tlari tug`yoni uchun mirvaha.
Bir bila topmay bu janoh inqito`,
Bir neki, masno va sulosu rubo`.
Ne qadame amrsiz olib, ne dam
Borcha vujud avvalidin to adam.
Poku mujarrad borining javhari,
Tufroqu suvu yelu o`tdin bariy.
Xuldi barin qushlaridek shavqnok,
Amr adosidin o`lub zavqnok.
Bir qush alar ichraki topmay bu zavq,
Foxta yanglig` topibon bo`yni tavq.
La`nda uch harfki bor oshkor,
Har birining domanasi halqavor.
Har birining halqasi topib vusul,
Tavqda mal`un bo`lub ul bulfuzul.
Angla uchunchi kutubi osmon,
Tengri so`zi bil borisi begumon.
Qaysi kutub, har biri daryoyi jarf,
Har so`zi bu bahrda durri shigarf.
Bahr dema, har biri bir turfa kon,
La`l ila gavharg`a sarosar makon.
Gar uchi uch sham`i munavvar bo`lub,
Lek biri mash`ali xovar bo`lub.
Bo`lsa mavolidi salos ul uchi,
Bu yeti oboning ishin qilguchi.
Bal yeti obo munga ummul-kitob,
Sab`i masoniy topib andin xitob.
Sab`i masoniy neki, har surasi,
Davlatu din xittai ma`murasi.
Boshida har surasi tazhib ila,
Dargahi koshiy anga tartib ila,
Bog` anga har safhai gulshan misol,
Jadvali atrofida ravshan zulol.
Bog` dema, balki falak, ne falak,
Satrlari har sori saf-saf malak,
Bal anga har doirai ashr gard,
Rutba aro bir falaki lojuvard.
Haq so`zi har juzvi varaq to varaq,
Borcha haqoyiq, balkim borcha haq.
Misl anga ma`dumu mushobih adim,
Qoyili andoqki qadim, ul qadim.
Bil yana to`rtunchi rusul ma`shari,
Har biri bir bahri safo gavhari,
Borchasi haq amr ila nahyin tuzub,
Elga bori haq yo`lini ko`rguzub.
Hujjat agar istasa har tiyra zot,
Har birisi ko`rguzubon mu`jizot.
Zohir o`lub borchag`a sidqi maqol,
Shoyibai kizbg`a yo`q ehtimol.
Garchi payambar borig`a ism o`lub,
Lek alar jismi ham uch qism o`lub.
Zumrai avval kelibon anbiyo,
Vahy ila ru`yodin o`lub peshvo.
So`ngra rusulkim, neki haqdin yetib,
Borchasini xalqqa irsol etib,
So`ngra ulul-azmki aylab jidol,
Da`vati din qilga-yu hukmi qitol.
Borchasining a`zamiyu afsahi,
Anglaki, kelmish nabiyi Abtahiy.
Ko`ngli haq irsolig`a rosix bo`lub,
Dini — rusul dinig`a nosix bo`lub.
Kufr qarong`usida har mursale
Dini bila yorutubon mash`ali.
Qilg`ach aning shar`i quyoshi zuhur,
Qolmayin ul mash`alalar ichra nur,
Xatm anga oyini risolat tamom,
Din aning islomi-yu bas vassalom.
Keldi beshinchi anga yavmul-hisob,
Dema hisob, aytki yavmul-azob.
Mu`taqid o`lmoqki qiyomat bo`lur,
Qilg`onidin elga nadomat bo`lur.
Shodliq ashobi yaming`a raqam,
Safhalari lavhig`a yetmay qalam.
Ahli shimol ichra tushar mojaro,
Nomalari yuzlari yanglig` qaro.
To`g`ri tarozug`a bo`lur ikki bosh,
Bir sori gavhar yana bir sori tosh.
Ko`pruk uza xalq haroson bo`lur,
Birga qatiq, biriga oson bo`lur.
Do`zax o`ti dardig`a yo`q intiho,
Xalq halokig`a bo`lur ajdaho.
Etti boshi gunbadi davvordek,
Etti og`iz har birisi g`ordek.
Dema tomug` yetti eshigin ochib,
Kim yeti og`zi aning o`tlar sochib.
Gulshani firdavs aro nozu naim,
Onchaki yo`l topmay aroda nasim.
Huri aning ruhi musavvar kibi,
Qaddu labi tubi-yu kavsar kibi.
Sokinig`a jomi baqodin umid,
Qaysi baqo, balki liqodin umid.
Sodis anga keldi hadisi qadar,
Bil azaliy sabt nekim xayru shar.
Sofu to`lo bo`lg`ali jomi alast,
Bo`lg`ucha ul maydin abad ahli mast,
Harne bu majlis aro topti vuqu`,
Xoh usul anglavu xohi furu`.
Mast agar tortti noxush sado,
Mutrib agar ayladi dilkash navo,
Ba`zi agar Ka`ba sori qildi azm,
Ba`zi agar dayr aro tuzdi bazm.
Bodiyada ul chekibon yuz ano (
)Bo`ldi munung maskani dayri fano.
Mast chiqib mug`bachai mayparast,
Qildi saloh ahlini rasvovu mast.
Zohir agar bo`ldi borib durdno`sh,
Fosiq agar bo`ldi kelib xirqapo`sh,
Borchasi haq ilmida ma`lum edi,
Lavhai mahfuzda marqum edi.
Ne yetibon yaxshi amaldin bihisht,
Ne solibon do`zax aro fe`li zisht.
Ulki qilib tengriga ming yil sujud,
Bo`lsa shaqiyi azaliy qayda sud.
Mug`bachalar dayrda qilg`on halok
Bo`lsa saidi abadiy qayda bok.
Kimgaki bu oltig`a bor e`tiqod,
Ham bu sifat birlaki qildim savod,
Har nechakim noma siyah bo`lsa ul,
G`arqai daryoyi gunah bo`lsa ul,
Tong yo`q agar afv o`lub ummid anga,
Tutsa ilik rahmati jovid anga.
Lek bu dard o`ti erur jongudoz,
Ushbu gudoz ichra kuyub ahli roz.
Bu biri o`z holig`a motam tutub,
Ul biri tarki bori olam tutub.
Kim bu biyik poyaki qildim bayon,
Kimga yetar-etmasi ermas ayon.
Etmagi ham kimsaga mutlaq emas,
Etmasi ham jazmu muhaqqaq emas.
Kofiru mu`min sori qilsang sog`inch,
Ne anga ya`su ne munung ko`ngli tinch.
Kuydurubon xalqni biymu umid,
To xud erur kim shaqi-yu kim said.
Maxlas ishi barchag`a niyatdadur.
Topmoq ani lek mashiyatdadur.
[XXIII]
Sultonul-orifinni g`amgin ko`rub, muridig`a savol tili ochilg`oni va ul shofiy javoblar bila anduhluq ko`nglin xoli qilg`oni.
Sultonul-orifinni g`amgin ko`rub, muridig`a savol tili ochilg`oni va ul shofiy javoblar bila anduhluq ko`nglin xoli qilg`oni.
Qayg`uluq o`lturmish edi Boyazid,
So`rdi g`ami kayfiyatin bir murid:
«Key falak avjida xiroming sening,
Arsh fazosi uza goming sening.
Ko`nglungga ne ishdin ekin bu taab,
Bu taabingg`a ne ish erkin sabab?»
Pir to`kub ashku chekib o`tluq oh,
Dediki: «Bu g`am ishim etmish taboh,
Kim bu jahon ichraki, eldur g`ulu,
El to`la, ammo kishidindur xulu.
Har kishiga xush ko`runur o`z ishi,
Bir kishi yo`qkim, desa bo`lg`ay kishi,
Munda kishi borini bilmon yaqin,
Bor esa, o`tganlar aro bor ekin».
So`rg`uchig`a zohir o`lub iztirob,
Dediki: «Ey xurshedi oliyjanob,
Elda kishi yo`q demak o`ldi so`zung,
Doxil emassenmu bu elga o`zung?»
Shayx dedi: «Ey ishi gumrohliq,
Topmog`on ish sirridin ogohliq.
Men dog`i yuz ming meni sargashtadek,
Ashki bog`ir qonig`a og`ushtadek,
Bo`lmasa imon bila ketmak ishi,
Anglaki, oni desa bo`lmas kishi.
Olam aro muncha sig`oru kibor,
Men bo`la-yu, sen bo`lu harkimki bor,
Borcha bu g`am tig`idin afgorbiz,
Borcha bu motamg`a giriftorbiz.
Kim ichi bu g`ussada qon bo`lmadi,
Kimsaga bu nukta ayon bo`lmadi,
Kim chu vido` aylagusi jon anga,
Hamrah o`lur yo`qsa yo`q imon anga,
Chunki jahon ahlig`a bu bo`lsa hol.
So`zdaki debmen ne mahalli savol».
Soyil etib bo`yla duri nukta go`sh,
Og`zi sadaf og`zidek o`ldi xamo`sh.
Yorab, o`shul tuhfani oxir nafas,
Ayla Navoiy ila hamrohu bas.
Qullug`ungga mahkam et imonini,
Aylagil imonidek aymonini.
Soqiy, o`lubmen, mayi imon ketur,
Jismima imon mayidin jon ketur.
Quyma bu kun jomima davron mayi,
Jonim ol, og`zimg`a quy imon mayi.
So`rdi g`ami kayfiyatin bir murid:
«Key falak avjida xiroming sening,
Arsh fazosi uza goming sening.
Ko`nglungga ne ishdin ekin bu taab,
Bu taabingg`a ne ish erkin sabab?»
Pir to`kub ashku chekib o`tluq oh,
Dediki: «Bu g`am ishim etmish taboh,
Kim bu jahon ichraki, eldur g`ulu,
El to`la, ammo kishidindur xulu.
Har kishiga xush ko`runur o`z ishi,
Bir kishi yo`qkim, desa bo`lg`ay kishi,
Munda kishi borini bilmon yaqin,
Bor esa, o`tganlar aro bor ekin».
So`rg`uchig`a zohir o`lub iztirob,
Dediki: «Ey xurshedi oliyjanob,
Elda kishi yo`q demak o`ldi so`zung,
Doxil emassenmu bu elga o`zung?»
Shayx dedi: «Ey ishi gumrohliq,
Topmog`on ish sirridin ogohliq.
Men dog`i yuz ming meni sargashtadek,
Ashki bog`ir qonig`a og`ushtadek,
Bo`lmasa imon bila ketmak ishi,
Anglaki, oni desa bo`lmas kishi.
Olam aro muncha sig`oru kibor,
Men bo`la-yu, sen bo`lu harkimki bor,
Borcha bu g`am tig`idin afgorbiz,
Borcha bu motamg`a giriftorbiz.
Kim ichi bu g`ussada qon bo`lmadi,
Kimsaga bu nukta ayon bo`lmadi,
Kim chu vido` aylagusi jon anga,
Hamrah o`lur yo`qsa yo`q imon anga,
Chunki jahon ahlig`a bu bo`lsa hol.
So`zdaki debmen ne mahalli savol».
Soyil etib bo`yla duri nukta go`sh,
Og`zi sadaf og`zidek o`ldi xamo`sh.
Yorab, o`shul tuhfani oxir nafas,
Ayla Navoiy ila hamrohu bas.
Qullug`ungga mahkam et imonini,
Aylagil imonidek aymonini.
Soqiy, o`lubmen, mayi imon ketur,
Jismima imon mayidin jon ketur.
Quyma bu kun jomima davron mayi,
Jonim ol, og`zimg`a quy imon mayi.
[XXIV]
IKKINCHI MAQOLAT
Islom bobidakim, «alif»lari amniyat bog`ining sarvlari durur va «sin»i saodat qasrining kungirasi va «lom»i latofat gulchehrasining sunbuli zulfi va «mim»i muhabbat mash`alining nuri va ul sarvlar soyasida yer tutmoq va ul qasr kungirasida talab kamandin solmoq va ul sunbuli zulfni habli matin qilmoq va ul mash`al nuri bila ko`z yorutmoqning targ`ibi.
IKKINCHI MAQOLAT
Islom bobidakim, «alif»lari amniyat bog`ining sarvlari durur va «sin»i saodat qasrining kungirasi va «lom»i latofat gulchehrasining sunbuli zulfi va «mim»i muhabbat mash`alining nuri va ul sarvlar soyasida yer tutmoq va ul qasr kungirasida talab kamandin solmoq va ul sunbuli zulfni habli matin qilmoq va ul mash`al nuri bila ko`z yorutmoqning targ`ibi.
Olam aro xalqni yazdoni pok
Ahli najot etti-yu ahli halok.
Bu birisin obidi asnom bil,
Ul birisin zumrai islom bil,
Kufr eli yo`l topti malomat sori,
Zumrai islom salomat sori.
Ul biriga vayl evi bo`ldi maqom,
Zumrai islomg`a dorus-salom.
Kishvari islomki ma`dud erur,
Xalqi aning har neki mavjud erur,
Boshtin-oyoq borcha musulmon emas,
Kimki musulmon muni yolg`on demas.
Shartlari bor durur islomning,
Kim ani bilmas birisi omning.
Muslim erur «Man salimal-muslimun
Yuz, iligu til bu ish ichra zabun.
Ko`rki, bu ish kim iligidin kelur,
Yoki bu so`z kim tilidin ochilur.
Tilni xirad lol topar bu mahal,
Yo`qki til-o`q lol ilik dog`i shal.
O`ylaki bu shartlar imkoni bor,
Shartdin ayru dog`i arkoni bor.
Besh yasamish tengri taborak ani,
Desa bo`lur xamsi muborak ani.
Anglag`il arkonini beishtiboh,
Avvali «Illalloh» ila «lo iloh».
Yona Muhammadni anga bil rasul,
Ber munga tonug`lug`u qilg`il qabul.
Olloh, Olloh, bu ne ikki kalom,
Kim ikki olamg`adur andin nizom.
Lavh uza avval muni yozib qalam,
Jannat eshigida dog`i bu raqam.
Halqai xotam kibi charxi barin,
Ul bo`lubon yuzida naqshi nigin,
Yoki bu xat zevari xotam bo`lub,
Xotami gardun yukidin xam bo`lub.
Nofiya «lo»sidin aytib «Lo iloh»,
Nafy nekim, mumkin erur mosivoh.
«Illalloh» — aylabon isbotini,
Ayni vujud anglatibon zotini
Buki rasul o`ldi Muhammad anga,
Yuzlanib iqboli muabbad anga.
Amr ila nahyini bayon qilg`ali,
Lutf ila qahrini ayon qilg`ali,
Xayri rusul bo`lmog`i tengriga xost,
Harne risolatki qilib borcha rost.
Soni erur anda adoyi salot,
Lek adosida erur mushkilot.
Avvali oningki tahorat durur,
Bilki tahorat ne iborat durur.
Ul demakim, mayl qilib suvg`a sen,
Bir necha uzv ul suv bila yuvg`asen.
Bo`yla tahoratni qilur har xasis,
O`zga tahorat dog`i bordur nafis.
Buki safo chashmasidin zavqnoq,
Aylagasen lavhai xotirni pok.
Tanni yumog`liqqa mahorat berib,
Jong`a dog`i bo`yli tahorat berib.
Jonni solib bo`yla tahorat aro,
Kim yuzida nuqtacha qolmay qaro.
Ko`zni arig` ashki zuloliy qilib,
Balki ko`ngulni dog`i xoli qilib.
O`zluk uyin o`zga harom aylabon,
Tengri evi sori xirom aylabon,
Qo`yg`asen anda o`ng ayoq ilgari,
G`ayri xudo qo`ymag`asen ichkari.
Ev iyasi bo`lsavu sen — yaxshiroq,
Balki tutub ev bila sen lek qiroq.
Bo`lsa qiyomingg`a sutun shevasi,
Rak`atingga saqfi nigun shevasi.
Sajdada titrab qo`yubon yerga bosh,
Sorg`oribon chehra nechukkim quyosh.
Vojibu farzini rioyat qilib,
Sunnat adosini bag`oyat qilib,
Gar bu sifat sajda bila pok chehr,
Erga dog`i kirgasen andoqki mehr.
Subhi qiyomat netong etsang zuhur
Boshtin-oyoq mehr kibi garqi nur.
Solis erur farz adoni zakot,
Haq neki bermish sanga molu jihot.
Munda dog`i ikki sifatdur tariq,
Birisi aslu biri far`, ey rafiq.
Far`i bukim, zohiri shar`i rasul
Harne bayon aylasa qilsang qabul.
Berguchi gar bor esa sohib nisob,
Qirq diramdin birin aylab hisob.
Zar` ila do`konu havoshiy dog`i,
Balki xadam birla mavoshiy dog`i.
Harne matoiki, zakotin berur,
Shar` tariqi bila bilkim erur.
Qayli-yu miqdori muayyan aning,
Kammi bila kayfi mubarhan aning.
Masrifi sekkiz kishidur bardavom,
Kim angadur shar` ila notiq kalom.
Far` budur ulki, deduk oni asl,
Qilmoq erur borchasidin o`zni fasl.
Maqsadi aslig`a shuru` aylamak,
Harne aning g`ayri ruju` aylamak.
Bo`lg`onini bermaku shukrona ham,
Bermak agar xud topilur yona ham.
Ko`ngli qachon qilsa zaxira havas,
Bo`lmoq anga faqru fano ganji bas.
Bo`lmasa ko`nglida diram naqshi dog`,
Qilmasa dur partavini shabcharog`.
La`l g`ami bag`rini qon qilmasa,
Dur g`ami ashkini ravon qilmasa.
Ming yetibon asramasa birini,
Yuklasa o`z bo`ynig`a taqsirini.
Ganj topib chekmasa vayronig`a,
Bersa qo`yub minnatini jonig`a.
Harne yetar bersa, tugub yopmasa,
Bergali shukrona yana topmasa.
Kimki anga bazl bu chog`lig` durur,
Ganj dog`i topsa yarog`lig` durur.
Robi` anga savm durur qochmag`il,
Tutqilu nafyiga og`iz ochmag`il.
Me`dani xoliliq ila qil to`lo
Necha xalo anda safodin malo.
Savm hadisida budur mujmali,
Kim ani haq debdurur «Assavmu li».
Ayladi isnod o`ziga ajrini,
Yo`qsa ul-o`q qilg`usidur zajrini.
Amr qilib bersa jazo chun xudoy,
Demaki si ro`za yil o`n ikki oy.
Tutsang ani ulcha sazovoridur.
Sirfani bilgilki sening soridur.
Savmi emas dog`i mashaqqat nihi,
Mujdada bo`lsa «Ana ajzo bihi».
Bu dog`i uch qism iladur munqasim,
Avvali bu rasm iladur murtasim.
Kim chu sahar ko`rguzur anvorini,
Chekkucha kun g`arbg`a ruxsorini.
Aql ila shurb aylamagay ro`zador,
Lek ikinchiga budur e`tibor.
Kim bu sifat savmki topti raqam,
Bo`lg`ay izofat necha ish anda ham.
Soyiri a`zog`a xalal yetmamak,
Shar` xilofig`a shuru` etmamak.
Har biri o`z shug`lig`a zohid bo`lub,
Man`i xilof ichra mujohid bo`lub.
Bormag`a-yu ko`rmaga-yu tutmag`ay,
Aytmagay, eshitmaga-yu yutmag`ay.
Lekin uchunchisi budurkim, ko`ngul
Chunki erur mahbiti anvori kul.
Poku ravonbaxsh havosi aning,
Jilvagahi fayz fazosi aning.
Maxzani asrori ilohiy ham ul,
Oyinai chehrai shohiy ham ul.
Daf` qilib zangi xayolotni,
Asramoq ul nav` bu mir`otni.
Kim anga juz do`st zuhur etmagay,
Balki aning g`ayri xutur etmagay.
Hech suvar naqshig`a bermay mador,
G`ayr bu ne`matdin o`lub ro`zador.
Ushbu sifat yo`qki, sahar to ba shom,
Ko`y saharu shomnikim, bardavom.
Xomis anga qiblag`a solib qadam,
Bo`lmoq erur zoyiri baytil-haram.
Bo`yla saodatqa alarkim yetib,
Bodiyani ikki sifat qat` etib.
Biri bukim, ulki bo`lub mustafid,
Ya`ni o`lub johu tamavvul mumid.
Bo`lsa yo`l amniyati voqi` anga,
Orizai bo`lmasa moni` anga.
Barcha yo`l asbobi muhayyo qilib,
Hamrahi mushfiq dag`i paydo qilib.
Farzlig`ini o`ziga jazm aylagay,
Farz adosin qila azm aylagay.
Lek ikinchi buki, ahli fano,
Kim o`ziga faqrni bilgay g`ino.
Do`st tushub xotiri vayronig`a,
Shavqu talab o`t solibon jonig`a.
Ho`y chekib, yo`lg`a tushub pil kibi,
Ishq o`tidin telbaragon el kibi.
Ming yig`och ar urg`usidur gomini,
Bog`labon avval qadam ehromini.
Ne anga zodu ne anga rohila,
Ne anga markab, ne anga qofila,
Dasht anga gulshanu nasrin — tikan
Yo`liki yonida mug`ilon chaman.
Harne samum anda esib rangi ol,
Borcha gulu lola uchurg`on shamol.
Bo`yla samum ichra yetib ul salim,
Uylaki gulzor arosinda nasim.
Ul chaman ashjori mug`ilon bo`lub,
Anda quyun sarvi xiromon bo`lub.
Haq anga rahmatni dalil aylabon,
Shu`lani gulzori Xalil aylabon.
Toki ani yetkurubon ul dalil,
O`ygachakim, qo`ydi binosin Xalil.
Tavfida ul sidqu safo kelturub,
Borcha sharoyitni bajo kelturub.
Do`st uyida chu bo`lub mehmon,
Harne kerak hozir etib mizbon.
Balki bu mehmonni o`zi kelturub,
Evigacha hamrah o`lub yetkurub.
Muncha saodatqa etib sarfaroz,
Kimsani bu yo`lda fanovu niyoz.
Foni o`lub kimki niyoz ayladi,
Tengri ani koshifi roz ayladi.
Forig` etar bodiya qat` ahli mol
Ahli fano qat`ida bor o`zga hol.
Ne topib ul ne`matu nozi bila,
Oncha topib yuz bu niyozi bila.
Ahli najot etti-yu ahli halok.
Bu birisin obidi asnom bil,
Ul birisin zumrai islom bil,
Kufr eli yo`l topti malomat sori,
Zumrai islom salomat sori.
Ul biriga vayl evi bo`ldi maqom,
Zumrai islomg`a dorus-salom.
Kishvari islomki ma`dud erur,
Xalqi aning har neki mavjud erur,
Boshtin-oyoq borcha musulmon emas,
Kimki musulmon muni yolg`on demas.
Shartlari bor durur islomning,
Kim ani bilmas birisi omning.
Muslim erur «Man salimal-muslimun
Yuz, iligu til bu ish ichra zabun.
Ko`rki, bu ish kim iligidin kelur,
Yoki bu so`z kim tilidin ochilur.
Tilni xirad lol topar bu mahal,
Yo`qki til-o`q lol ilik dog`i shal.
O`ylaki bu shartlar imkoni bor,
Shartdin ayru dog`i arkoni bor.
Besh yasamish tengri taborak ani,
Desa bo`lur xamsi muborak ani.
Anglag`il arkonini beishtiboh,
Avvali «Illalloh» ila «lo iloh».
Yona Muhammadni anga bil rasul,
Ber munga tonug`lug`u qilg`il qabul.
Olloh, Olloh, bu ne ikki kalom,
Kim ikki olamg`adur andin nizom.
Lavh uza avval muni yozib qalam,
Jannat eshigida dog`i bu raqam.
Halqai xotam kibi charxi barin,
Ul bo`lubon yuzida naqshi nigin,
Yoki bu xat zevari xotam bo`lub,
Xotami gardun yukidin xam bo`lub.
Nofiya «lo»sidin aytib «Lo iloh»,
Nafy nekim, mumkin erur mosivoh.
«Illalloh» — aylabon isbotini,
Ayni vujud anglatibon zotini
Buki rasul o`ldi Muhammad anga,
Yuzlanib iqboli muabbad anga.
Amr ila nahyini bayon qilg`ali,
Lutf ila qahrini ayon qilg`ali,
Xayri rusul bo`lmog`i tengriga xost,
Harne risolatki qilib borcha rost.
Soni erur anda adoyi salot,
Lek adosida erur mushkilot.
Avvali oningki tahorat durur,
Bilki tahorat ne iborat durur.
Ul demakim, mayl qilib suvg`a sen,
Bir necha uzv ul suv bila yuvg`asen.
Bo`yla tahoratni qilur har xasis,
O`zga tahorat dog`i bordur nafis.
Buki safo chashmasidin zavqnoq,
Aylagasen lavhai xotirni pok.
Tanni yumog`liqqa mahorat berib,
Jong`a dog`i bo`yli tahorat berib.
Jonni solib bo`yla tahorat aro,
Kim yuzida nuqtacha qolmay qaro.
Ko`zni arig` ashki zuloliy qilib,
Balki ko`ngulni dog`i xoli qilib.
O`zluk uyin o`zga harom aylabon,
Tengri evi sori xirom aylabon,
Qo`yg`asen anda o`ng ayoq ilgari,
G`ayri xudo qo`ymag`asen ichkari.
Ev iyasi bo`lsavu sen — yaxshiroq,
Balki tutub ev bila sen lek qiroq.
Bo`lsa qiyomingg`a sutun shevasi,
Rak`atingga saqfi nigun shevasi.
Sajdada titrab qo`yubon yerga bosh,
Sorg`oribon chehra nechukkim quyosh.
Vojibu farzini rioyat qilib,
Sunnat adosini bag`oyat qilib,
Gar bu sifat sajda bila pok chehr,
Erga dog`i kirgasen andoqki mehr.
Subhi qiyomat netong etsang zuhur
Boshtin-oyoq mehr kibi garqi nur.
Solis erur farz adoni zakot,
Haq neki bermish sanga molu jihot.
Munda dog`i ikki sifatdur tariq,
Birisi aslu biri far`, ey rafiq.
Far`i bukim, zohiri shar`i rasul
Harne bayon aylasa qilsang qabul.
Berguchi gar bor esa sohib nisob,
Qirq diramdin birin aylab hisob.
Zar` ila do`konu havoshiy dog`i,
Balki xadam birla mavoshiy dog`i.
Harne matoiki, zakotin berur,
Shar` tariqi bila bilkim erur.
Qayli-yu miqdori muayyan aning,
Kammi bila kayfi mubarhan aning.
Masrifi sekkiz kishidur bardavom,
Kim angadur shar` ila notiq kalom.
Far` budur ulki, deduk oni asl,
Qilmoq erur borchasidin o`zni fasl.
Maqsadi aslig`a shuru` aylamak,
Harne aning g`ayri ruju` aylamak.
Bo`lg`onini bermaku shukrona ham,
Bermak agar xud topilur yona ham.
Ko`ngli qachon qilsa zaxira havas,
Bo`lmoq anga faqru fano ganji bas.
Bo`lmasa ko`nglida diram naqshi dog`,
Qilmasa dur partavini shabcharog`.
La`l g`ami bag`rini qon qilmasa,
Dur g`ami ashkini ravon qilmasa.
Ming yetibon asramasa birini,
Yuklasa o`z bo`ynig`a taqsirini.
Ganj topib chekmasa vayronig`a,
Bersa qo`yub minnatini jonig`a.
Harne yetar bersa, tugub yopmasa,
Bergali shukrona yana topmasa.
Kimki anga bazl bu chog`lig` durur,
Ganj dog`i topsa yarog`lig` durur.
Robi` anga savm durur qochmag`il,
Tutqilu nafyiga og`iz ochmag`il.
Me`dani xoliliq ila qil to`lo
Necha xalo anda safodin malo.
Savm hadisida budur mujmali,
Kim ani haq debdurur «Assavmu li».
Ayladi isnod o`ziga ajrini,
Yo`qsa ul-o`q qilg`usidur zajrini.
Amr qilib bersa jazo chun xudoy,
Demaki si ro`za yil o`n ikki oy.
Tutsang ani ulcha sazovoridur.
Sirfani bilgilki sening soridur.
Savmi emas dog`i mashaqqat nihi,
Mujdada bo`lsa «Ana ajzo bihi».
Bu dog`i uch qism iladur munqasim,
Avvali bu rasm iladur murtasim.
Kim chu sahar ko`rguzur anvorini,
Chekkucha kun g`arbg`a ruxsorini.
Aql ila shurb aylamagay ro`zador,
Lek ikinchiga budur e`tibor.
Kim bu sifat savmki topti raqam,
Bo`lg`ay izofat necha ish anda ham.
Soyiri a`zog`a xalal yetmamak,
Shar` xilofig`a shuru` etmamak.
Har biri o`z shug`lig`a zohid bo`lub,
Man`i xilof ichra mujohid bo`lub.
Bormag`a-yu ko`rmaga-yu tutmag`ay,
Aytmagay, eshitmaga-yu yutmag`ay.
Lekin uchunchisi budurkim, ko`ngul
Chunki erur mahbiti anvori kul.
Poku ravonbaxsh havosi aning,
Jilvagahi fayz fazosi aning.
Maxzani asrori ilohiy ham ul,
Oyinai chehrai shohiy ham ul.
Daf` qilib zangi xayolotni,
Asramoq ul nav` bu mir`otni.
Kim anga juz do`st zuhur etmagay,
Balki aning g`ayri xutur etmagay.
Hech suvar naqshig`a bermay mador,
G`ayr bu ne`matdin o`lub ro`zador.
Ushbu sifat yo`qki, sahar to ba shom,
Ko`y saharu shomnikim, bardavom.
Xomis anga qiblag`a solib qadam,
Bo`lmoq erur zoyiri baytil-haram.
Bo`yla saodatqa alarkim yetib,
Bodiyani ikki sifat qat` etib.
Biri bukim, ulki bo`lub mustafid,
Ya`ni o`lub johu tamavvul mumid.
Bo`lsa yo`l amniyati voqi` anga,
Orizai bo`lmasa moni` anga.
Barcha yo`l asbobi muhayyo qilib,
Hamrahi mushfiq dag`i paydo qilib.
Farzlig`ini o`ziga jazm aylagay,
Farz adosin qila azm aylagay.
Lek ikinchi buki, ahli fano,
Kim o`ziga faqrni bilgay g`ino.
Do`st tushub xotiri vayronig`a,
Shavqu talab o`t solibon jonig`a.
Ho`y chekib, yo`lg`a tushub pil kibi,
Ishq o`tidin telbaragon el kibi.
Ming yig`och ar urg`usidur gomini,
Bog`labon avval qadam ehromini.
Ne anga zodu ne anga rohila,
Ne anga markab, ne anga qofila,
Dasht anga gulshanu nasrin — tikan
Yo`liki yonida mug`ilon chaman.
Harne samum anda esib rangi ol,
Borcha gulu lola uchurg`on shamol.
Bo`yla samum ichra yetib ul salim,
Uylaki gulzor arosinda nasim.
Ul chaman ashjori mug`ilon bo`lub,
Anda quyun sarvi xiromon bo`lub.
Haq anga rahmatni dalil aylabon,
Shu`lani gulzori Xalil aylabon.
Toki ani yetkurubon ul dalil,
O`ygachakim, qo`ydi binosin Xalil.
Tavfida ul sidqu safo kelturub,
Borcha sharoyitni bajo kelturub.
Do`st uyida chu bo`lub mehmon,
Harne kerak hozir etib mizbon.
Balki bu mehmonni o`zi kelturub,
Evigacha hamrah o`lub yetkurub.
Muncha saodatqa etib sarfaroz,
Kimsani bu yo`lda fanovu niyoz.
Foni o`lub kimki niyoz ayladi,
Tengri ani koshifi roz ayladi.
Forig` etar bodiya qat` ahli mol
Ahli fano qat`ida bor o`zga hol.
Ne topib ul ne`matu nozi bila,
Oncha topib yuz bu niyozi bila.
[XXV]
Ibrohim Adhamning Ka`bag`a namoz bila borg`oni va Robiai Adviyag`a Ka`baning niyoz bila kelgani.
Ibrohim Adhamning Ka`bag`a namoz bila borg`oni va Robiai Adviyag`a Ka`baning niyoz bila kelgani.
Qildi chu Adham xalafi tarki joh,
Toji fano boshig`a qo`ydi iloh.
Berdi fano yeliga mulku hasham,
Bodiyaning qat`ig`a qo`ydi qadam.
Bo`ldi musalloni solib sajdasoz,
Har qadam aylab iki rak`at namoz,
Qoldi bu yo`l qat`ida o`n to`rt yil,
Madhig`a har xoru giyah chekti til,
Makka tavofig`a chu qildi xirom,
Yo`q edi o`z o`rnida baytul-harom.
Chekti fig`onkim, bu nedur, yo iloh,
Hotife un berdikim: «Ey piri roh.
Bodiya qat`ig`a durur bir ajuz,
Shavqu muhabbat yukidin qaddi go`z.
Za`fdin ul bo`lmish edi notavon,
Ka`ba aning tavfig`a bo`ldi ravon».
Ayladi hayron ani bu voqia,
Boqsa keyin ko`rdi kelur Robia.
Dedikim: «Ey Arsh matofing sening,
Ka`ba qilib azmi tavofing sening.
Ko`rki jahon ichra solibsen ne sho`r».
Robia dedi angakim: «Qilma zo`r,
Sho`r seningdur bori olamda bil,
Bodiya qat`i uchun o`n to`rt yil».
Dedi Birohimki: «Ey pokrav,
Balki malak xaylidek aflok rav.
Nedin ekin buki manga yetti ranj,
Men chekibon ranju sanga bo`ldi ganj».
Robia dedi anga: «Ogoh bo`l,
Kim necha yil bodiyada borcha yo`l.
Bo`ldi ishing arzi namoz aylamok,
Sheva manga arzi niyoz aylamak.
Sanga samar berdi namozu riyo,
Bizga bu bar berdi niyozu fano».
Boqma, Navoiy, yana noz ahlig`a,
Arzi niyoz ayla niyoz ahlig`a.
Soqiy, olib kel qadahu qilma noz,
Ko`rki, ne mushtoqdur ahli niyoz.
Ber to`lakim, ichsun ani bir harif,
Xossa mangakim, boridin men zaif.
Toji fano boshig`a qo`ydi iloh.
Berdi fano yeliga mulku hasham,
Bodiyaning qat`ig`a qo`ydi qadam.
Bo`ldi musalloni solib sajdasoz,
Har qadam aylab iki rak`at namoz,
Qoldi bu yo`l qat`ida o`n to`rt yil,
Madhig`a har xoru giyah chekti til,
Makka tavofig`a chu qildi xirom,
Yo`q edi o`z o`rnida baytul-harom.
Chekti fig`onkim, bu nedur, yo iloh,
Hotife un berdikim: «Ey piri roh.
Bodiya qat`ig`a durur bir ajuz,
Shavqu muhabbat yukidin qaddi go`z.
Za`fdin ul bo`lmish edi notavon,
Ka`ba aning tavfig`a bo`ldi ravon».
Ayladi hayron ani bu voqia,
Boqsa keyin ko`rdi kelur Robia.
Dedikim: «Ey Arsh matofing sening,
Ka`ba qilib azmi tavofing sening.
Ko`rki jahon ichra solibsen ne sho`r».
Robia dedi angakim: «Qilma zo`r,
Sho`r seningdur bori olamda bil,
Bodiya qat`i uchun o`n to`rt yil».
Dedi Birohimki: «Ey pokrav,
Balki malak xaylidek aflok rav.
Nedin ekin buki manga yetti ranj,
Men chekibon ranju sanga bo`ldi ganj».
Robia dedi anga: «Ogoh bo`l,
Kim necha yil bodiyada borcha yo`l.
Bo`ldi ishing arzi namoz aylamok,
Sheva manga arzi niyoz aylamak.
Sanga samar berdi namozu riyo,
Bizga bu bar berdi niyozu fano».
Boqma, Navoiy, yana noz ahlig`a,
Arzi niyoz ayla niyoz ahlig`a.
Soqiy, olib kel qadahu qilma noz,
Ko`rki, ne mushtoqdur ahli niyoz.
Ber to`lakim, ichsun ani bir harif,
Xossa mangakim, boridin men zaif.
[XXVI]
UCHUNCHI MAQOLAT
Salotin bobidakim, «innalloha ya`muru bil-adli val-ehson» amri ila haq subhonahu va taolo xisravliq xudin alarning xilofati boshig`a qo`ydikim, adolatlari «ayni»ning chashmai zuloli mulk bo`stonin serob qilg`ay, to bu bo`stondin amniyat va farog`at gullari ochilg`ay va alar zulm bog`ida may ichib gul socharlar, balki maydin har dam o`zgacha gul ocharlar1.
UCHUNCHI MAQOLAT
Salotin bobidakim, «innalloha ya`muru bil-adli val-ehson» amri ila haq subhonahu va taolo xisravliq xudin alarning xilofati boshig`a qo`ydikim, adolatlari «ayni»ning chashmai zuloli mulk bo`stonin serob qilg`ay, to bu bo`stondin amniyat va farog`at gullari ochilg`ay va alar zulm bog`ida may ichib gul socharlar, balki maydin har dam o`zgacha gul ocharlar1.
Ey falak avjidin o`tub rif`ating.
Oyu quyoshdin cholinib navbating.
Taxting o`lub davlati jovid mulk,
Soyai chatring aro xurshed mulk.
Toj boshingdin bo`lubon sarbaland,
Taxt ayog`ingdin o`lub arjumand2.
Siymni alqobing etib muhtaram,
Sikkai qadringg`a kavokib diram.
Xutbai johingni o`qub Mushtariy,
Kursiyi nuh poya aning minbari.
Mehr bo`lub soya nishining sening,
Oy yuzida muhr nigining sening.
Mulki Sulaymon uza ishrat namoy,
Boshingga solmay ko`laka juz humoy.
Masnadi Jamshed uza aylab maqom,
Topmay iliging o`parin g`ayri jom.
Xotami adlingg`a sipehri baland,
«Rosti-yu rusti» bilan naqshband3.
Xutbai johing qadar insho qilib,
«Ya`muru bil-adl» ila tug`ro qilib4.
Haqki solib soyai ra`fat sanga,
Ro`zi etib taxti xilofat sanga5.
Ayladi olingda biyiklarni past,
Dahr zabardastlarin zer dast.
Xalqni olingda qilib notavon,
Barchasig`a ayladi hukmung ravon.
Xizmatinga elni zabun ayladi,
Qadlarin olingda nigun ayladi.
Bil munikim, sen dog`i bir bandasen,
Ko`pragidin ojizu afgandasen.
Ermas alar tufrog`u sen nuri pok,
Xilqat alarg`au senga tiyra xok.
Barcha javorih bila a`zoda teng,
Surati nav`i-yu hayuloda teng.
Lek hunar ichra, kamol ichra ham,
Xulqi xushu lutfi maqol ichra ham,
Ham ravishi adlu ham insof aro,
Hilmu hayou bori avsof aro.
Shar` tariqida ibodatda ham,
Haq yo`lida taqviyu toatda ham,
Sen tushubon yo`l nahajidin yiroq,
Ko`pragi sendin yurubon yaxshiroq.
Buki sanga tengri berib imtiyoz,
Saltanat avjida qilib sarfaroz,
Taxtni shaxsingg`a makon ayladi,
Mulk uza hukmungni ravon ayladi,
Munda dog`i qudratin ifsho qilib,
Hikmat ila qatrani daryo qilib,
Bildurub elga haqu barhaqlig`in,
Anglatibon qodiri mutlaqlig`in.
Lek bu iqbolning o`trusida,
Bo`yla biyik martaba qarshusida.
Amr qilibdur necha xizmat sanga,
Ro`zi etibdur necha san`at sanga.
Biri aning ne`matig`a shukr erur,
Kimsaki, shukr aylasa ko`prak berur.
Shukr qilib aylamasang ushtulum,
Deb o`zikim, «laazidannakum».
So`ngra raiyatni vadoyi` dedi,
Xurram ani bilki, bu g`amni yedi.
Garchiki, haq amri farovon erur,
Borchasi bir yonu bu bir yon erur.
Bo`ldi raiyat galavu sen shubon,
Ul shajari musmiru sen bog`bon6.
Qo`yni shubon asramasa oyu yil,
Och bo`rilar tu`masidur bori bil.
Boqmasa dehqon chamanin tunu kun,
Naxli tarin angla qurug`on o`tun.
Bo`rini dog`i galadin dur qil,
Suv beribon bog`ni ma`mur qil,
G`am yesang ul gala manofi` berur,
Bog` gulu mevai nofi` berur.
Gala tugansau qurusa shajar,
Xud sanga qolmas yana naf`u samar.
Istasa topshurg`onini kirdigor,
Fikr qil ul damki, javobing ne bor?
Ko`z och, agar xud bor esang rahshunos,
Ish ravishin ayla aningdek qiyos,
Kim ne kishikim, sanga mahkum erur,
Zulmungga bechorau mazlum erur.
Garchiki, yo`q shavkatu sarmoyasi,
Sendin erur ortuq aning poyasi.
Negaki, chun hashr kuni zuljalol,
Zolimu mazlumni aylar savol.
Anga evazdur, sanga sharmandaliq,
Anga biyiklik, sanga afgandaliq.
Til chekib ul xanjari po`loddek,
Ochilibon savsani ozoddek.
Sanga binafsha kibi qaddi nigun.
Bosh ko`tara olmay uyotdin zabun.
Anga nishotu sanga anduhu g`am,
Ul sanga andoqki, anga sen bu dam.
Har ne xato qilg`oning o`lg`och hisob,
Bo`lg`usidur har biriga yuz azob.
Tengri bu dardingg`a davo aylamas,
Ushbu jihatdinki, haqulloh emas.
Garchi sinuq igna haqunnosdur,
Bag`ring aro xanjari olmosdur.
Qilmasa mazlum gunohing bihil,
Do`zax arodur vataning muttasil.
Afvin aning tutmasang ummid sen,
Bilki tomug` o`tida jovid sen.
Kimga tikan birla qilibsen sitez.
Urg`usidur ko`ksungga yuz tig`i tez.
Kimki bo`lur bir shararing fosh anga,
Do`zax o`ti bo`lg`usi podosh anga.
Kimgaki bir rishta yeturdung ziyon,
Qatlinga ul rishtani bilgil yilon.
Eyki, qaviy ayladi davlat qo`lung,
Zulm sori tushti va lekin yo`lung.
Zulmung emas erdi xaloyiqqa kam,
Kim qiladursen ani o`zungga ham.
Zulm o`zunga fisqdur, ey hushyor,
Gum qil ani, bo`lsa sanga hush yor.
Chunki farah bazmig`a jazm aylading,
Ayshu tarab azmig`a bazm aylading.
Qasrki, bazm anda muhayyo bo`lub,
Ziynati firdavsi muallo bo`lub,
Pardalari rishtasi el jonidin,
La`liyu shingarfi ulus qonidin,
Shamsasi el moli bila zarnigor,
El duru la`li bila gavhar nigor.
Xishtini masjid buzubon kelturub,
Toshini el marqadidin yetkurub.
Anda tuzub masnadi shohanshahi,
Ayshu tarab jomi uchun mushtahi.
Bazmda soqiylar o`lub jilvasoz.
Ahli g`ino har sori daston navoz.
Harneki marg`ubi bo`lub nafsning,
Topilib ul bazmda bir yo`qki, ming.
Til bori ul debki, demak xo`b emas,
Ko`z ko`rubon oniki, matlub emas.
Arbadadin o`zga eshitmay quloq,
Komi uchun tutmay ilik juz ayoq.
Hoyu g`uludin bu nishoting kuni,
Anglamayin kimsa muazzin uni.
Baski samou g`azalu qavlu savt,
Bo`lubon ul kungi namoz elga favt.
Ahli vara`kim, topib anda vujud,
Chang ruku` ichra surohi sujud.
Ulki bu toat bila tafzih anga,
Nuql bo`lub donai tasbih anga.
Toki quyosh jirmi bo`lub nur posh,
Mahfili ayshingda bu yanglig` maosh.
Shom jahon safhasin aylab qaro,
Pardai zulmat chu yopib el aro.
Rost yarim tunga degin hol bu,
Ham sanga, ham xaylinga ahvol bu.
Jom bu ahvolingga qon yig`labon,
Sham` kuyub, ashk fishon yig`labon.
Qoqib ovuch sanj qilib na`ra ko`s,
Ko`kka chekib nolau afg`on xurus.
Sen chu bo`lub sarxushu xilvat garoy,
Anda qilib harne tilab nafsu roy.
Bazmdag`i qoriyu gar xud yigit,
Maydin o`lub har biri bir telba it.
Shaynda qoplondin agarchi fuzun,
Nafs itining ilgida lekin zabun.
Har birisi yuz tamai xom aro,
Yoyilibon kishvari islom aro.
Har sori bir mast o`lub orom jo`y,
Bir buti gul ruxdin o`lub kom jo`y.
Mastliq uyqusi chu aylab hujum,
Borcha o`lukdek yotib ul xayli shum.
Subh chu zohir qilib anvorini,
Har yon ochib lam`ai ruxsorini.
Onchaki sultoniy o`lub choshtgoh,
Uyquda sulton bila xaylu sipoh.
Ko`zlaridin uyqu chu ma`zul o`lub,
Har biri bir zulmg`a mashg`ul o`lub.
Ochibon elga sitam abvobini,
Qilg`ali paydo tarab asbobini.
Bo`ldi chu asbob muhayyo yana,
Kirdi tarab bazmig`a g`avg`o yana,
Yo`qki zamona shahi bu shevalik,
O`z xo`ri holig`a ulug` to kichik.
Har kuni bu shan`at ila tungacha,
Har kecha bu g`aflat ila kungacha.
Ey xulafo o`rnida masnad nishin,
Ko`r o`z ishingniyu alarning ishin.
Qoida mundog`mu bo`lur, de axi,
Bir o`z ishingning g`ami ham ye axi.
Haq seni adl etgali sulton etib,
Zulm ila sen xalqni vayron etib.
Ul seni ma`muri ibodat qilib,
Sen laabu lahvni odat qilib.
Necha bu bexudluq ila yilu oy,
Voy, agar kelmasang o`zungga, voy,
Umr bu ishlar so`ngicha ketti tut,
Marg nihibi boshingga yetti tut.
Chun hashamu xayldin ayrilg`asen,
Deki, bu a`mol ila ne qilg`asen?
Ne amali xayr sanga dastgir,
Ne sitaming ko`rguchi po`zish pazir.
Zulmni tark aylavu dod aylagil,
Marg kunidin dog`i yod aylagil.
Zulmung erur kunduzu fisqing kecha,
Zulm ila fisqing necha, bulg`ay necha?
Gah-gahi yod ayla nadomatni ham,
Qaysi nadomatki, qiyomatni ham.
Jurmu gunahdin kishi ma`sum emas,
Tarkini tutmoq dog`i mazmum emas.
Haqning erur sahvsiz ish lozimi,
Sahv erur lozimai odami.
Sahvungga de uzr, tavahhum bila,
Zulmdin et tavba tazallum bila.
Kimniki bedoding etibdur asir,
Bo`l anga adl ilgi bila dastgir.
Roy ila zulmatni munir aylamak,
Lutf ila olamni asir aylamak.
Tig` agar cheksa nechukkim quyosh,
Aylamak oning so`ngida mehr fosh.
Shahlar aro bo`yla sifat kam durur,
Kim shahi g`oziyg`a musallam durur7.
Oyu quyoshdin cholinib navbating.
Taxting o`lub davlati jovid mulk,
Soyai chatring aro xurshed mulk.
Toj boshingdin bo`lubon sarbaland,
Taxt ayog`ingdin o`lub arjumand2.
Siymni alqobing etib muhtaram,
Sikkai qadringg`a kavokib diram.
Xutbai johingni o`qub Mushtariy,
Kursiyi nuh poya aning minbari.
Mehr bo`lub soya nishining sening,
Oy yuzida muhr nigining sening.
Mulki Sulaymon uza ishrat namoy,
Boshingga solmay ko`laka juz humoy.
Masnadi Jamshed uza aylab maqom,
Topmay iliging o`parin g`ayri jom.
Xotami adlingg`a sipehri baland,
«Rosti-yu rusti» bilan naqshband3.
Xutbai johing qadar insho qilib,
«Ya`muru bil-adl» ila tug`ro qilib4.
Haqki solib soyai ra`fat sanga,
Ro`zi etib taxti xilofat sanga5.
Ayladi olingda biyiklarni past,
Dahr zabardastlarin zer dast.
Xalqni olingda qilib notavon,
Barchasig`a ayladi hukmung ravon.
Xizmatinga elni zabun ayladi,
Qadlarin olingda nigun ayladi.
Bil munikim, sen dog`i bir bandasen,
Ko`pragidin ojizu afgandasen.
Ermas alar tufrog`u sen nuri pok,
Xilqat alarg`au senga tiyra xok.
Barcha javorih bila a`zoda teng,
Surati nav`i-yu hayuloda teng.
Lek hunar ichra, kamol ichra ham,
Xulqi xushu lutfi maqol ichra ham,
Ham ravishi adlu ham insof aro,
Hilmu hayou bori avsof aro.
Shar` tariqida ibodatda ham,
Haq yo`lida taqviyu toatda ham,
Sen tushubon yo`l nahajidin yiroq,
Ko`pragi sendin yurubon yaxshiroq.
Buki sanga tengri berib imtiyoz,
Saltanat avjida qilib sarfaroz,
Taxtni shaxsingg`a makon ayladi,
Mulk uza hukmungni ravon ayladi,
Munda dog`i qudratin ifsho qilib,
Hikmat ila qatrani daryo qilib,
Bildurub elga haqu barhaqlig`in,
Anglatibon qodiri mutlaqlig`in.
Lek bu iqbolning o`trusida,
Bo`yla biyik martaba qarshusida.
Amr qilibdur necha xizmat sanga,
Ro`zi etibdur necha san`at sanga.
Biri aning ne`matig`a shukr erur,
Kimsaki, shukr aylasa ko`prak berur.
Shukr qilib aylamasang ushtulum,
Deb o`zikim, «laazidannakum».
So`ngra raiyatni vadoyi` dedi,
Xurram ani bilki, bu g`amni yedi.
Garchiki, haq amri farovon erur,
Borchasi bir yonu bu bir yon erur.
Bo`ldi raiyat galavu sen shubon,
Ul shajari musmiru sen bog`bon6.
Qo`yni shubon asramasa oyu yil,
Och bo`rilar tu`masidur bori bil.
Boqmasa dehqon chamanin tunu kun,
Naxli tarin angla qurug`on o`tun.
Bo`rini dog`i galadin dur qil,
Suv beribon bog`ni ma`mur qil,
G`am yesang ul gala manofi` berur,
Bog` gulu mevai nofi` berur.
Gala tugansau qurusa shajar,
Xud sanga qolmas yana naf`u samar.
Istasa topshurg`onini kirdigor,
Fikr qil ul damki, javobing ne bor?
Ko`z och, agar xud bor esang rahshunos,
Ish ravishin ayla aningdek qiyos,
Kim ne kishikim, sanga mahkum erur,
Zulmungga bechorau mazlum erur.
Garchiki, yo`q shavkatu sarmoyasi,
Sendin erur ortuq aning poyasi.
Negaki, chun hashr kuni zuljalol,
Zolimu mazlumni aylar savol.
Anga evazdur, sanga sharmandaliq,
Anga biyiklik, sanga afgandaliq.
Til chekib ul xanjari po`loddek,
Ochilibon savsani ozoddek.
Sanga binafsha kibi qaddi nigun.
Bosh ko`tara olmay uyotdin zabun.
Anga nishotu sanga anduhu g`am,
Ul sanga andoqki, anga sen bu dam.
Har ne xato qilg`oning o`lg`och hisob,
Bo`lg`usidur har biriga yuz azob.
Tengri bu dardingg`a davo aylamas,
Ushbu jihatdinki, haqulloh emas.
Garchi sinuq igna haqunnosdur,
Bag`ring aro xanjari olmosdur.
Qilmasa mazlum gunohing bihil,
Do`zax arodur vataning muttasil.
Afvin aning tutmasang ummid sen,
Bilki tomug` o`tida jovid sen.
Kimga tikan birla qilibsen sitez.
Urg`usidur ko`ksungga yuz tig`i tez.
Kimki bo`lur bir shararing fosh anga,
Do`zax o`ti bo`lg`usi podosh anga.
Kimgaki bir rishta yeturdung ziyon,
Qatlinga ul rishtani bilgil yilon.
Eyki, qaviy ayladi davlat qo`lung,
Zulm sori tushti va lekin yo`lung.
Zulmung emas erdi xaloyiqqa kam,
Kim qiladursen ani o`zungga ham.
Zulm o`zunga fisqdur, ey hushyor,
Gum qil ani, bo`lsa sanga hush yor.
Chunki farah bazmig`a jazm aylading,
Ayshu tarab azmig`a bazm aylading.
Qasrki, bazm anda muhayyo bo`lub,
Ziynati firdavsi muallo bo`lub,
Pardalari rishtasi el jonidin,
La`liyu shingarfi ulus qonidin,
Shamsasi el moli bila zarnigor,
El duru la`li bila gavhar nigor.
Xishtini masjid buzubon kelturub,
Toshini el marqadidin yetkurub.
Anda tuzub masnadi shohanshahi,
Ayshu tarab jomi uchun mushtahi.
Bazmda soqiylar o`lub jilvasoz.
Ahli g`ino har sori daston navoz.
Harneki marg`ubi bo`lub nafsning,
Topilib ul bazmda bir yo`qki, ming.
Til bori ul debki, demak xo`b emas,
Ko`z ko`rubon oniki, matlub emas.
Arbadadin o`zga eshitmay quloq,
Komi uchun tutmay ilik juz ayoq.
Hoyu g`uludin bu nishoting kuni,
Anglamayin kimsa muazzin uni.
Baski samou g`azalu qavlu savt,
Bo`lubon ul kungi namoz elga favt.
Ahli vara`kim, topib anda vujud,
Chang ruku` ichra surohi sujud.
Ulki bu toat bila tafzih anga,
Nuql bo`lub donai tasbih anga.
Toki quyosh jirmi bo`lub nur posh,
Mahfili ayshingda bu yanglig` maosh.
Shom jahon safhasin aylab qaro,
Pardai zulmat chu yopib el aro.
Rost yarim tunga degin hol bu,
Ham sanga, ham xaylinga ahvol bu.
Jom bu ahvolingga qon yig`labon,
Sham` kuyub, ashk fishon yig`labon.
Qoqib ovuch sanj qilib na`ra ko`s,
Ko`kka chekib nolau afg`on xurus.
Sen chu bo`lub sarxushu xilvat garoy,
Anda qilib harne tilab nafsu roy.
Bazmdag`i qoriyu gar xud yigit,
Maydin o`lub har biri bir telba it.
Shaynda qoplondin agarchi fuzun,
Nafs itining ilgida lekin zabun.
Har birisi yuz tamai xom aro,
Yoyilibon kishvari islom aro.
Har sori bir mast o`lub orom jo`y,
Bir buti gul ruxdin o`lub kom jo`y.
Mastliq uyqusi chu aylab hujum,
Borcha o`lukdek yotib ul xayli shum.
Subh chu zohir qilib anvorini,
Har yon ochib lam`ai ruxsorini.
Onchaki sultoniy o`lub choshtgoh,
Uyquda sulton bila xaylu sipoh.
Ko`zlaridin uyqu chu ma`zul o`lub,
Har biri bir zulmg`a mashg`ul o`lub.
Ochibon elga sitam abvobini,
Qilg`ali paydo tarab asbobini.
Bo`ldi chu asbob muhayyo yana,
Kirdi tarab bazmig`a g`avg`o yana,
Yo`qki zamona shahi bu shevalik,
O`z xo`ri holig`a ulug` to kichik.
Har kuni bu shan`at ila tungacha,
Har kecha bu g`aflat ila kungacha.
Ey xulafo o`rnida masnad nishin,
Ko`r o`z ishingniyu alarning ishin.
Qoida mundog`mu bo`lur, de axi,
Bir o`z ishingning g`ami ham ye axi.
Haq seni adl etgali sulton etib,
Zulm ila sen xalqni vayron etib.
Ul seni ma`muri ibodat qilib,
Sen laabu lahvni odat qilib.
Necha bu bexudluq ila yilu oy,
Voy, agar kelmasang o`zungga, voy,
Umr bu ishlar so`ngicha ketti tut,
Marg nihibi boshingga yetti tut.
Chun hashamu xayldin ayrilg`asen,
Deki, bu a`mol ila ne qilg`asen?
Ne amali xayr sanga dastgir,
Ne sitaming ko`rguchi po`zish pazir.
Zulmni tark aylavu dod aylagil,
Marg kunidin dog`i yod aylagil.
Zulmung erur kunduzu fisqing kecha,
Zulm ila fisqing necha, bulg`ay necha?
Gah-gahi yod ayla nadomatni ham,
Qaysi nadomatki, qiyomatni ham.
Jurmu gunahdin kishi ma`sum emas,
Tarkini tutmoq dog`i mazmum emas.
Haqning erur sahvsiz ish lozimi,
Sahv erur lozimai odami.
Sahvungga de uzr, tavahhum bila,
Zulmdin et tavba tazallum bila.
Kimniki bedoding etibdur asir,
Bo`l anga adl ilgi bila dastgir.
Roy ila zulmatni munir aylamak,
Lutf ila olamni asir aylamak.
Tig` agar cheksa nechukkim quyosh,
Aylamak oning so`ngida mehr fosh.
Shahlar aro bo`yla sifat kam durur,
Kim shahi g`oziyg`a musallam durur7.
[XXVII]
Shohi G`oziy qahrining sarsari bir sarkash xo`shani barbod etib, adlining suyi ul xo`sha butgan buzug` mazraani obod qilg`oni.
Shohi G`oziy qahrining sarsari bir sarkash xo`shani barbod etib, adlining suyi ul xo`sha butgan buzug` mazraani obod qilg`oni.
Andaki g`oziy shahi farxunda baxt
Toj olayin deb taloshur erdi taxt.
Yuz, iki yuzcha kishi birla qazoq,
Gah yeri Xorazm edi, gah Adoq1.
Novaki dushman yuragin qon etib,
Tig`i aduv boshini parron etib.
Bor edi zotida sazovorliq,
Kim haq anga berdi jahondorliq.
Adl eshigin elga kushod ayladi,
Taxt uza o`lturdiyu dod ayladi.
Tuzdi buzuqlarni imorat bila,
Zulmni daf` etti adolat bila.
Bid`atu fisq ahli bo`lub munzaviy,
Adli shariat qo`lin etti qaviy2.
Bir kun edi sayrg`a azmi durust,
Shefta zole etagin tutti rust3.
Nolavu afg`on chekibon tortib oh,
Dediki: «Ey shohi shariat panoh.
Qilg`um agar adl esa, mar`iy bukun,
Sening ila da`viyi shar`iy bukun.
Shart bukim aylama mahkam itob,
Mahkamai shar`da bergil javob»4.
Shah dedi: «Gar da`vi esa qonima,
Shar`iy esa minnatidur jonima».
Ayladilar bo`ldi chu bu nukta jazm,
Qoziyi islom huzurig`a azm.
Ikkisi chun yondashib o`lturdilar,
Har sori hayrat bila el turdilar.
Ma`rakada Zol bila Rustame,
Boshlari uzra o`kulub olame.
Zol dedikim: «Qazoq erkanda shoh,
Tig` chekibkim, chekar erdi sipoh.
Bor edi men tulg`a jigar go`shae,
Bal jigarim mazraidin xo`shae.
Bog`im aro sarvi sihi sheva ul,
Balki quruq naxlim aro meva ul.
Shoh qilichi jigarim qildi chok,
Ul jigarim porasin etti halok.
Tig` ila yorib jigarim yonini,
Erga oqizdi jigarim qonini».
Aytti qozi: «Ketur, ikki guvoh,
To qilayin hukmni beishtiboh».
Dedi: «Gar ikki tonug` etsam havas,
Ham aning-o`q adliyu insofi bas»5.
Bo`yla chu ikki tonug` o`tkardi zol,
Bo`ldi muqir xisravi farxunda fol.
Qozi o`lub adl harimig`a xos,
Qildi ravon hukm: diyat yo qisos.
Shah dedi: «Shar` etsa bu yanglig` ado,
Shar`i nabi hukmig`a jonim fido»6.
Yog`lig` ila bog`ladi bo`ynini rust,
Yuz hamyonning dog`i bo`ynini sust.
Tig` berib zolg`a bevahmu biym,
Bir sori dog`i to`kubon ganju siym.
Dedi: «Qisos aylasang olingda bosh.
Siymni ol, gar g`arazingdur maosh.
Men edim ul amrda beixtiyor,
Har ne sen etsang manga ne ixtiyor».
Tig`ni ul adl ila insof tund,
Zoli hazin tishlaridek qildi kund.
Tushti ayog`iga bo`lub uzrxoh,
Dediki: «Ey xisravi anjum sipoh,
Gar yigitim qildi fido jon sanga,
Men qari joni dog`i qurbon sanga.
Mendin agar bo`ldi ayon iztirob,
Lutf ila afv etki, men o`ldum xarob».
Vah bu ne izhori xijolat bo`lur,
Bu ne degan lutfu adolat bo`lur.
Zol kechib da`viyu dastonidin,
Yo`qki o`g`ul qonidin, o`z jonidin.
Turfa bukim, xisravi odil ani,
Adl ila ul davrda aylab g`ani.
Zolni anjum kibi siymi ravon,
Zoli falakdek qilibon navjuvon.
Sim kuchidin bo`lubon simbar,
Xalq laqab aylab anga «Zoli zar»7.
Zoli falakdin necha ko`rsang alam,
Shah chu qilur adl, Navoiy, ne g`am8.
Soqiyi gulchehra, ketur jomi adl,
Ko`rki, ne gullar ochar anjomi adl.
Adl ayog`in tutki, bo`lub shod ichay,
Odili davronni qilib yod ichay.
Toj olayin deb taloshur erdi taxt.
Yuz, iki yuzcha kishi birla qazoq,
Gah yeri Xorazm edi, gah Adoq1.
Novaki dushman yuragin qon etib,
Tig`i aduv boshini parron etib.
Bor edi zotida sazovorliq,
Kim haq anga berdi jahondorliq.
Adl eshigin elga kushod ayladi,
Taxt uza o`lturdiyu dod ayladi.
Tuzdi buzuqlarni imorat bila,
Zulmni daf` etti adolat bila.
Bid`atu fisq ahli bo`lub munzaviy,
Adli shariat qo`lin etti qaviy2.
Bir kun edi sayrg`a azmi durust,
Shefta zole etagin tutti rust3.
Nolavu afg`on chekibon tortib oh,
Dediki: «Ey shohi shariat panoh.
Qilg`um agar adl esa, mar`iy bukun,
Sening ila da`viyi shar`iy bukun.
Shart bukim aylama mahkam itob,
Mahkamai shar`da bergil javob»4.
Shah dedi: «Gar da`vi esa qonima,
Shar`iy esa minnatidur jonima».
Ayladilar bo`ldi chu bu nukta jazm,
Qoziyi islom huzurig`a azm.
Ikkisi chun yondashib o`lturdilar,
Har sori hayrat bila el turdilar.
Ma`rakada Zol bila Rustame,
Boshlari uzra o`kulub olame.
Zol dedikim: «Qazoq erkanda shoh,
Tig` chekibkim, chekar erdi sipoh.
Bor edi men tulg`a jigar go`shae,
Bal jigarim mazraidin xo`shae.
Bog`im aro sarvi sihi sheva ul,
Balki quruq naxlim aro meva ul.
Shoh qilichi jigarim qildi chok,
Ul jigarim porasin etti halok.
Tig` ila yorib jigarim yonini,
Erga oqizdi jigarim qonini».
Aytti qozi: «Ketur, ikki guvoh,
To qilayin hukmni beishtiboh».
Dedi: «Gar ikki tonug` etsam havas,
Ham aning-o`q adliyu insofi bas»5.
Bo`yla chu ikki tonug` o`tkardi zol,
Bo`ldi muqir xisravi farxunda fol.
Qozi o`lub adl harimig`a xos,
Qildi ravon hukm: diyat yo qisos.
Shah dedi: «Shar` etsa bu yanglig` ado,
Shar`i nabi hukmig`a jonim fido»6.
Yog`lig` ila bog`ladi bo`ynini rust,
Yuz hamyonning dog`i bo`ynini sust.
Tig` berib zolg`a bevahmu biym,
Bir sori dog`i to`kubon ganju siym.
Dedi: «Qisos aylasang olingda bosh.
Siymni ol, gar g`arazingdur maosh.
Men edim ul amrda beixtiyor,
Har ne sen etsang manga ne ixtiyor».
Tig`ni ul adl ila insof tund,
Zoli hazin tishlaridek qildi kund.
Tushti ayog`iga bo`lub uzrxoh,
Dediki: «Ey xisravi anjum sipoh,
Gar yigitim qildi fido jon sanga,
Men qari joni dog`i qurbon sanga.
Mendin agar bo`ldi ayon iztirob,
Lutf ila afv etki, men o`ldum xarob».
Vah bu ne izhori xijolat bo`lur,
Bu ne degan lutfu adolat bo`lur.
Zol kechib da`viyu dastonidin,
Yo`qki o`g`ul qonidin, o`z jonidin.
Turfa bukim, xisravi odil ani,
Adl ila ul davrda aylab g`ani.
Zolni anjum kibi siymi ravon,
Zoli falakdek qilibon navjuvon.
Sim kuchidin bo`lubon simbar,
Xalq laqab aylab anga «Zoli zar»7.
Zoli falakdin necha ko`rsang alam,
Shah chu qilur adl, Navoiy, ne g`am8.
Soqiyi gulchehra, ketur jomi adl,
Ko`rki, ne gullar ochar anjomi adl.
Adl ayog`in tutki, bo`lub shod ichay,
Odili davronni qilib yod ichay.
[XXVIII]
TO`RTUNCHI MAQOLAT
Riyoyi xirqapo`shlar sulukidakim, o`z qoshlarida xirqai talbislarig`a haqiqiy libos ot durur va haqoyiqu maoriflari avomg`a libosot. Va haqiqiy bodano`shlar ravishidakim, xirqai vujudlari fano ilgi zo`ridin chok durur va Masihodek jonbaxsh nafaslari ruhi muqaddas kibi pok va mahalli tavflari sohati aflok1.
TO`RTUNCHI MAQOLAT
Riyoyi xirqapo`shlar sulukidakim, o`z qoshlarida xirqai talbislarig`a haqiqiy libos ot durur va haqoyiqu maoriflari avomg`a libosot. Va haqiqiy bodano`shlar ravishidakim, xirqai vujudlari fano ilgi zo`ridin chok durur va Masihodek jonbaxsh nafaslari ruhi muqaddas kibi pok va mahalli tavflari sohati aflok1.
Ey bo`lubon san`at ila xirqapo`sh,
Shomu sahar zikr ila solib xurush2.
Xirqa uza baxyaki har yon chekib,
Zuhdu riyo vuslalaridin tikib.
Ruq`ai davri bu muraqqa`da ko`p.
Barcha diram ostig`a tikmakka jo`b3.
Iplar anga rishtai talbis o`lub,
Igna anga siblati iblis o`lub4.
Azraq uzakim bo`lubon baxyasoz,
Anjumi nahsi falaki naqshboz5.
Ushbu falak uzra rido subhi dam,
Subhki, kozib anga bo`lmish alam.
Eski amomaki bo`lub pech-pech,
Pechdin o`zga nima yo`q anda hech.
Qaysi aso hiyla uyiga sutun,
Kosh sinib ul, bu uy o`lg`ay nigun.
Subha dema, butki yo`nub buttarosh,
Dona yasab, harne qolib reza tosh6.
Mu`zini qarrobai kuffor anga,
Rishta bo`lub rishtai zunnor anga7.
Ul yig`ochikim, ani misvok etib,
Og`zi luobi bila nopok etib.
Nomai idbor degil og`zi rust,
O`pmak uchun eltib o`z og`zig`a chust.
Har yon ayog`idaki na`layi o`lub,
Ahli safo hazli uchun shayn o`lub.
Turfa soqolin osibon kulgudek,
Egri yig`och uzra chiqib o`chkudek8.
O`chkucha ham yo`q ishida to`g`riliq,
Ul tutub o`g`ri, bu qilib o`g`riliq9.
O`chku tilab xaylig`a bargu navo,
Gar gala ming bo`lsa bo`lub peshvo.
O`zini borig`a shafiq aylabon,
Hodi o`lub qat`i tariq aylabon.
Tog` ila tuzni tunu kun boshqarib,
Xaylini yo`l aqbasidin o`tkarib.
Ko`rguzubon bu dog`i xaylig`a yo`l,
Yo`lki, boribon tomug` o`tig`a ul.
Vodiyi zulmat aro ul turfa xayl,
Yo`l iturub aylabon o`t sori mayl.
Mafsaqae topibon eltib panoh,
Otini ma`bad atabu xonaqoh.
Xonaqoh ichraki solib bo`riyo,
Rang anga zarq o`lubon, bo` riyo.
Masjidi arkoni bo`lub muxtalif,
Qibla janubi tarafi munharif.
Mast-mug` ashjoridin abvob anga,
Quhbai tarso qoshi-mehrob anga10.
Shayx bu mehrob aro toat qilib,
Har neki shayton deb itoat qilib.
Bo`lub anga jam`i xaloyiq murid,
Lek bori shayxqa loyiq murid.
Shayx qadin xam qilibon «nun» kibi,
O`lturubon go`shada Zunnun kibi11.
Ahli suluk ichra maorif debon,
Oni — muhaqqiq, muni — orif debon.
Harza muzaxrafniki bunyod etib,
Ahli irodatqa ham irshod etib.
Birin etib zo`r ila xilvatnishin,
Birin etib kuch bila uzlatguzin.
Ahli riyozatdin atab birini,
Biriga deb voqia ta`birinn.
Voqea gar xud anga yolg`on debon,
Ul dog`i ta`birini hazyon debon.
Xilvat aro qilg`uchi mahram o`zin,
Xizr bila tutquchi hamdam o`zin.
Lattaki, mahkam tugubon bang anga,
Etkurubon bang yoshil rang anga.
«Xizr payambar» qo`yubon otini,
Voqea deb — harza xayolotini12.
Yo`qki hamin xilvati ahlig`a bas,
Shayxqa ham ushbu Xizr hamnafas.
Rutbada andoq anga a`lo maqom,
Kim bo`lubon charx anga adno maqom,
Qolmayin ul poyakim, ul yetmayin,
Arzi karomatni pisand etmayin.
Nogah agar nag`ma chekib bir nayi,
Mast qilibon oni holat mayi.
Nag`mai xorijki qilib istimo`,
Sekribu ohang etib ul dam samo`.
Debsabu sayha chekib andoqki pil,
Changaki nafs olida xoru zalil.
Ahli irodat dog`i bu tavr ila,
Tegrasiga evrulubon davr ila.
Harza hayolot ila hol aylabon,
Davrni fonus xayol aylabon.
G`ussa jahon ichra chekib jon uchun,
Jonni fido qilg`ali jonon uchun*.
Yova ko`p ayturda biri chirchirak,
Charx ko`p urmoqda biri firfirak13.
Bu biri vajd ichra tilin lol etib,
Ul bir o`zin volavu behol etib.
Bu tutubon ko`z uchidin oni pos,
Ul qilibon vajdini mundin qiyos.
Zarq o`tidin har biri do`zax kibi,
Lek burudatdin o`lub yax kibi.
Har biri oncha urunub bemalol
Kim, yiqilib qo`pqali topmay majol
Borchag`a maqsud bukim — ahli joh,
Ko`rsalar ul shayx ila bu xonaqoh.
Shayxni sajjodai irshod uza,
Xaylni ham zikr ila avrod uza.
Faqru qanoatdin o`lub sarbaland,
Vajd ila holatdin o`lub bahramand.
Borchalarin ahli yaqin sog`inib,
Hol ila ul vajdni chin sog`inib.
Zohir etib shayx qoshida niyoz,
Foqalarig`a bo`lubon chorasoz.
To bilib oxir ani sultoni mulk,
Xayli duo birla nigahboni mulk.
Arzi niyoz aylabon o`lg`ay murid.
Poyalarin har nafas etgay mazid.
Hadya, tuhaf tortqayu mol ham,
Mustag`alu kentu sevarg`ol ham14.
Bo`lsa bular birla barumandliq,
Etgay alar nafsig`a xursandliq.
Subhonalloh, bu ne nafsi laim,
Nafsni qo`yg`il, ne azobi alim.
Ro`zi uchun muncha fusunsozliq,
Mansab uchun muncha dag`obozliq15.
Bu el erur borcha yomondin-yomon,
Kimki yo`q andin yomon, andin yomon.
Botin o`lub fosidu zohir saloh,
Toshi musalloyu ichi mustaroh.
Ruhni nafs olida qul aylabon.
Hullani dajjolg`a jul aylabon.
Dev ila shayton urub ichinda jo`sh,
Tang`a maloik paridan pardapo`sh.
Ko`nglak aro mushku abiri tarab,
Ko`nglida yuz it o`lubu gandarab16.
Garchi bo`lur qalb diram ro`ykash,
Andin ayirmoq bo`lur o`t birla g`ash.
Lek tomug` ham bu necha g`ashg`a hayf,
O`t dog`i bu xayli dag`alvashg`a hayf.
Gar ko`rub o`tdin bani odam azob,
O`tqa bulardin bo`lubon ham azob.
Odam aro ko`r ne tafovut turur,
Qibla anga, tengri munga but turur.
Ravza so`zi dog`i demasdur biri,
Kuygali ham loyiq emasdur biri.
Ey ko`ngul, ul elga jahonlar fido,
Dema jahonlar, deki jonlar fido.
Kim qilibon ikki jahon tarkini,
Ikki jahon demaki, jon tarkini.
Holda ashob dog`i pirdek;
Bemazaliqda borisi birdek.
Elga berib daftari solusni,
O`tg`a solib xirqai nomusni.
Masjidu mayxona anga yoqmayin,
Dayr bila ka`ba sori boqmayin.
Silkibon el yaxshi-yomonig`a yeng,
Anglab ulus yo`qiyu borini teng.
Jonu jahonni ko`rubon xokcha,
Kavnu makon naqdini xoshokcha.
Borliq asbobini foniy bilib,
Yo`qluq o`ti ichra o`zin kul qilib.
Kuydurubon chun bu xayolotni.
Yorutub ul kul bila mir`otni.
Ko`zguda chun g`ayrdin o`lmay asar,
Cheqrai maqsud o`lubon jilvagar.
Balki bu nobud xayolot anga,
Qaysi xayolotki, zarrot anga.
Boshdin ayoq har biri ko`zgu bo`lub,
Shohidi maqsudg`a o`tru bo`lub.
Ko`zguvu shohid ko`runub har taraf.
Ko`zga yomon ko`rmak o`lub bartaraf.
Har sorikim nozir o`lub haq ko`rub,
Qilg`uchini foili mutlaq ko`rub.
Tuz yo`l ila qotii vodi alar.
Kim iturub yo`lini hodi alar.
Ulki qolib zulmati hijron aro,
Yo oziqib vodiyi hirmon aro.
Xizrdek ul qavm tutub elga qo`l,
Ko`rguzubon manzili maqsadg`a yo`l.
Moni` o`lub g`ayrati ogohliq,
Xizrg`a ham qilg`ali hamrohliq.
Zulmat alar o`tig`a bir dudi oh,
Yo`llarida Xizr bir axzar giyoh.
Ko`zlarida qatraki g`alton bo`lub,
Xizrg`a yuz chashmai hayvon bo`lub.
Gardlari ko`zga bo`lub to`tiyo,
Amrlari misni qilib kimyo.
Charx bila anjumi bedodgar,
Qahrlari o`tig`a dudi sharar.
Mehr bila badr manozil navard
Lutflari gulshanida ikki vard.
Aylasalar har sori azmi shigarf
Yuzlarining qatrasi daryoyi jarf.
Qayda tavaqqufg`a topib ittisof,
Zimnida har harf vikor ichra qof.
Shaxslari zoviyai xok uza,
Sayrlari gulshani aflok uza.
Shar` aqolimida ravshan tariq,
Kim xati mavhumdin o`lmish daqiq.
Bu yo`l o`lub sayrda maydonlari,
Balki bu maydon aro javlonlari.
Toat etib har biri to joni bor,
Jon chekibon onchaki imkoni bor.
Harne qilib fahm nabiy sunnatin,
Qilg`och ado jong`a qo`yub mnnnatin.
Nechaki a`mol etibon pech-pech,
Hech kelib har biri olinda hech.
Jid bila aylab ko`rubon sarsari,
Ajz ila yuz uzr qo`lub bir sari.
Neki qilib qasd aning amri-o`q,
Uchmoq umidiyu tomug` biymi yo`q.
Kimki xayolig`a kelur mosivo,
Lofi muhabbat anga ermas ravo.
Eyki bu gavharg`a tilarsen makon,
Bilki aning koni erur tobakon.
Shomu sahar zikr ila solib xurush2.
Xirqa uza baxyaki har yon chekib,
Zuhdu riyo vuslalaridin tikib.
Ruq`ai davri bu muraqqa`da ko`p.
Barcha diram ostig`a tikmakka jo`b3.
Iplar anga rishtai talbis o`lub,
Igna anga siblati iblis o`lub4.
Azraq uzakim bo`lubon baxyasoz,
Anjumi nahsi falaki naqshboz5.
Ushbu falak uzra rido subhi dam,
Subhki, kozib anga bo`lmish alam.
Eski amomaki bo`lub pech-pech,
Pechdin o`zga nima yo`q anda hech.
Qaysi aso hiyla uyiga sutun,
Kosh sinib ul, bu uy o`lg`ay nigun.
Subha dema, butki yo`nub buttarosh,
Dona yasab, harne qolib reza tosh6.
Mu`zini qarrobai kuffor anga,
Rishta bo`lub rishtai zunnor anga7.
Ul yig`ochikim, ani misvok etib,
Og`zi luobi bila nopok etib.
Nomai idbor degil og`zi rust,
O`pmak uchun eltib o`z og`zig`a chust.
Har yon ayog`idaki na`layi o`lub,
Ahli safo hazli uchun shayn o`lub.
Turfa soqolin osibon kulgudek,
Egri yig`och uzra chiqib o`chkudek8.
O`chkucha ham yo`q ishida to`g`riliq,
Ul tutub o`g`ri, bu qilib o`g`riliq9.
O`chku tilab xaylig`a bargu navo,
Gar gala ming bo`lsa bo`lub peshvo.
O`zini borig`a shafiq aylabon,
Hodi o`lub qat`i tariq aylabon.
Tog` ila tuzni tunu kun boshqarib,
Xaylini yo`l aqbasidin o`tkarib.
Ko`rguzubon bu dog`i xaylig`a yo`l,
Yo`lki, boribon tomug` o`tig`a ul.
Vodiyi zulmat aro ul turfa xayl,
Yo`l iturub aylabon o`t sori mayl.
Mafsaqae topibon eltib panoh,
Otini ma`bad atabu xonaqoh.
Xonaqoh ichraki solib bo`riyo,
Rang anga zarq o`lubon, bo` riyo.
Masjidi arkoni bo`lub muxtalif,
Qibla janubi tarafi munharif.
Mast-mug` ashjoridin abvob anga,
Quhbai tarso qoshi-mehrob anga10.
Shayx bu mehrob aro toat qilib,
Har neki shayton deb itoat qilib.
Bo`lub anga jam`i xaloyiq murid,
Lek bori shayxqa loyiq murid.
Shayx qadin xam qilibon «nun» kibi,
O`lturubon go`shada Zunnun kibi11.
Ahli suluk ichra maorif debon,
Oni — muhaqqiq, muni — orif debon.
Harza muzaxrafniki bunyod etib,
Ahli irodatqa ham irshod etib.
Birin etib zo`r ila xilvatnishin,
Birin etib kuch bila uzlatguzin.
Ahli riyozatdin atab birini,
Biriga deb voqia ta`birinn.
Voqea gar xud anga yolg`on debon,
Ul dog`i ta`birini hazyon debon.
Xilvat aro qilg`uchi mahram o`zin,
Xizr bila tutquchi hamdam o`zin.
Lattaki, mahkam tugubon bang anga,
Etkurubon bang yoshil rang anga.
«Xizr payambar» qo`yubon otini,
Voqea deb — harza xayolotini12.
Yo`qki hamin xilvati ahlig`a bas,
Shayxqa ham ushbu Xizr hamnafas.
Rutbada andoq anga a`lo maqom,
Kim bo`lubon charx anga adno maqom,
Qolmayin ul poyakim, ul yetmayin,
Arzi karomatni pisand etmayin.
Nogah agar nag`ma chekib bir nayi,
Mast qilibon oni holat mayi.
Nag`mai xorijki qilib istimo`,
Sekribu ohang etib ul dam samo`.
Debsabu sayha chekib andoqki pil,
Changaki nafs olida xoru zalil.
Ahli irodat dog`i bu tavr ila,
Tegrasiga evrulubon davr ila.
Harza hayolot ila hol aylabon,
Davrni fonus xayol aylabon.
G`ussa jahon ichra chekib jon uchun,
Jonni fido qilg`ali jonon uchun*.
Yova ko`p ayturda biri chirchirak,
Charx ko`p urmoqda biri firfirak13.
Bu biri vajd ichra tilin lol etib,
Ul bir o`zin volavu behol etib.
Bu tutubon ko`z uchidin oni pos,
Ul qilibon vajdini mundin qiyos.
Zarq o`tidin har biri do`zax kibi,
Lek burudatdin o`lub yax kibi.
Har biri oncha urunub bemalol
Kim, yiqilib qo`pqali topmay majol
Borchag`a maqsud bukim — ahli joh,
Ko`rsalar ul shayx ila bu xonaqoh.
Shayxni sajjodai irshod uza,
Xaylni ham zikr ila avrod uza.
Faqru qanoatdin o`lub sarbaland,
Vajd ila holatdin o`lub bahramand.
Borchalarin ahli yaqin sog`inib,
Hol ila ul vajdni chin sog`inib.
Zohir etib shayx qoshida niyoz,
Foqalarig`a bo`lubon chorasoz.
To bilib oxir ani sultoni mulk,
Xayli duo birla nigahboni mulk.
Arzi niyoz aylabon o`lg`ay murid.
Poyalarin har nafas etgay mazid.
Hadya, tuhaf tortqayu mol ham,
Mustag`alu kentu sevarg`ol ham14.
Bo`lsa bular birla barumandliq,
Etgay alar nafsig`a xursandliq.
Subhonalloh, bu ne nafsi laim,
Nafsni qo`yg`il, ne azobi alim.
Ro`zi uchun muncha fusunsozliq,
Mansab uchun muncha dag`obozliq15.
Bu el erur borcha yomondin-yomon,
Kimki yo`q andin yomon, andin yomon.
Botin o`lub fosidu zohir saloh,
Toshi musalloyu ichi mustaroh.
Ruhni nafs olida qul aylabon.
Hullani dajjolg`a jul aylabon.
Dev ila shayton urub ichinda jo`sh,
Tang`a maloik paridan pardapo`sh.
Ko`nglak aro mushku abiri tarab,
Ko`nglida yuz it o`lubu gandarab16.
Garchi bo`lur qalb diram ro`ykash,
Andin ayirmoq bo`lur o`t birla g`ash.
Lek tomug` ham bu necha g`ashg`a hayf,
O`t dog`i bu xayli dag`alvashg`a hayf.
Gar ko`rub o`tdin bani odam azob,
O`tqa bulardin bo`lubon ham azob.
Odam aro ko`r ne tafovut turur,
Qibla anga, tengri munga but turur.
Ravza so`zi dog`i demasdur biri,
Kuygali ham loyiq emasdur biri.
Ey ko`ngul, ul elga jahonlar fido,
Dema jahonlar, deki jonlar fido.
Kim qilibon ikki jahon tarkini,
Ikki jahon demaki, jon tarkini.
Holda ashob dog`i pirdek;
Bemazaliqda borisi birdek.
Elga berib daftari solusni,
O`tg`a solib xirqai nomusni.
Masjidu mayxona anga yoqmayin,
Dayr bila ka`ba sori boqmayin.
Silkibon el yaxshi-yomonig`a yeng,
Anglab ulus yo`qiyu borini teng.
Jonu jahonni ko`rubon xokcha,
Kavnu makon naqdini xoshokcha.
Borliq asbobini foniy bilib,
Yo`qluq o`ti ichra o`zin kul qilib.
Kuydurubon chun bu xayolotni.
Yorutub ul kul bila mir`otni.
Ko`zguda chun g`ayrdin o`lmay asar,
Cheqrai maqsud o`lubon jilvagar.
Balki bu nobud xayolot anga,
Qaysi xayolotki, zarrot anga.
Boshdin ayoq har biri ko`zgu bo`lub,
Shohidi maqsudg`a o`tru bo`lub.
Ko`zguvu shohid ko`runub har taraf.
Ko`zga yomon ko`rmak o`lub bartaraf.
Har sorikim nozir o`lub haq ko`rub,
Qilg`uchini foili mutlaq ko`rub.
Tuz yo`l ila qotii vodi alar.
Kim iturub yo`lini hodi alar.
Ulki qolib zulmati hijron aro,
Yo oziqib vodiyi hirmon aro.
Xizrdek ul qavm tutub elga qo`l,
Ko`rguzubon manzili maqsadg`a yo`l.
Moni` o`lub g`ayrati ogohliq,
Xizrg`a ham qilg`ali hamrohliq.
Zulmat alar o`tig`a bir dudi oh,
Yo`llarida Xizr bir axzar giyoh.
Ko`zlarida qatraki g`alton bo`lub,
Xizrg`a yuz chashmai hayvon bo`lub.
Gardlari ko`zga bo`lub to`tiyo,
Amrlari misni qilib kimyo.
Charx bila anjumi bedodgar,
Qahrlari o`tig`a dudi sharar.
Mehr bila badr manozil navard
Lutflari gulshanida ikki vard.
Aylasalar har sori azmi shigarf
Yuzlarining qatrasi daryoyi jarf.
Qayda tavaqqufg`a topib ittisof,
Zimnida har harf vikor ichra qof.
Shaxslari zoviyai xok uza,
Sayrlari gulshani aflok uza.
Shar` aqolimida ravshan tariq,
Kim xati mavhumdin o`lmish daqiq.
Bu yo`l o`lub sayrda maydonlari,
Balki bu maydon aro javlonlari.
Toat etib har biri to joni bor,
Jon chekibon onchaki imkoni bor.
Harne qilib fahm nabiy sunnatin,
Qilg`och ado jong`a qo`yub mnnnatin.
Nechaki a`mol etibon pech-pech,
Hech kelib har biri olinda hech.
Jid bila aylab ko`rubon sarsari,
Ajz ila yuz uzr qo`lub bir sari.
Neki qilib qasd aning amri-o`q,
Uchmoq umidiyu tomug` biymi yo`q.
Kimki xayolig`a kelur mosivo,
Lofi muhabbat anga ermas ravo.
Eyki bu gavharg`a tilarsen makon,
Bilki aning koni erur tobakon.
[XXIX]
Muqarrabi bori Xoja Abdullohi Ansoriy so`zikim, nihoyati sulukdin sohib xabar erdi va o`z suluki nihoyatidin xabar berdi.
Muqarrabi bori Xoja Abdullohi Ansoriy so`zikim, nihoyati sulukdin sohib xabar erdi va o`z suluki nihoyatidin xabar berdi.
Ulki ani qibla der ahli Hirot,
Dema Hirot ahli, bari koinot.
Ahli ayon soliki atvori ul,
Ismda Abdullohi Ansori ul.
Dedi bukim, ish manga toat turur,
Tengrining amrig`a itoat turur.
Do`zax o`ti biymi ham ermas g`araz,
Ne buki jannat anga bo`lg`ay evaz.
Bim ila kim hakni parastish qilur,
Nafs najotini tilab ish qilur.
Kim chekar ummid ila farsudaliq,
Qasdi erur ravzada osudaliq.
Haqdin aniyu muni mahjur bil,
Muzd uchun ikkisini muzdur bil.
Menki ishim bo`ldi parastish mudom,
Biymu umid ikkisi bo`lmish harom.
Bandaliq amrig`a chu ma`murmen,
Tun-kun ishim bu esa ma`zurmen.
Garchi anga loyiq emas toatim,
Bo`lmasun onsiz esa bir soatim.
Qil dedikim, qilmoq erur varzishim,
Raddu qabuli bila yo`q hech ishim.
Uchmog`u zohid, tomug`u bulhavas,
Bo`lsa havas yor Navoiyg`a bas.
Soqiy, ul uchmoq suvini bedarang
Tutki, erur do`zax o`ti anda rang.
Yor yuzi yodi bila shod o`lay,
Do`zax ila ravzadin ozod o`lay.
Dema Hirot ahli, bari koinot.
Ahli ayon soliki atvori ul,
Ismda Abdullohi Ansori ul.
Dedi bukim, ish manga toat turur,
Tengrining amrig`a itoat turur.
Do`zax o`ti biymi ham ermas g`araz,
Ne buki jannat anga bo`lg`ay evaz.
Bim ila kim hakni parastish qilur,
Nafs najotini tilab ish qilur.
Kim chekar ummid ila farsudaliq,
Qasdi erur ravzada osudaliq.
Haqdin aniyu muni mahjur bil,
Muzd uchun ikkisini muzdur bil.
Menki ishim bo`ldi parastish mudom,
Biymu umid ikkisi bo`lmish harom.
Bandaliq amrig`a chu ma`murmen,
Tun-kun ishim bu esa ma`zurmen.
Garchi anga loyiq emas toatim,
Bo`lmasun onsiz esa bir soatim.
Qil dedikim, qilmoq erur varzishim,
Raddu qabuli bila yo`q hech ishim.
Uchmog`u zohid, tomug`u bulhavas,
Bo`lsa havas yor Navoiyg`a bas.
Soqiy, ul uchmoq suvini bedarang
Tutki, erur do`zax o`ti anda rang.
Yor yuzi yodi bila shod o`lay,
Do`zax ila ravzadin ozod o`lay.
[XXX]
BESHINCHI MAQOLAT
Karam vasfidakim, qalbi diram margi durur, balki rahmat shajarasining bargi va buxlkim, saxo qalbidin xoli bo`lsa, nihoyatsiz balo bo`lur va bazl surati ko`rguzmasa, muruvatdin hadsiz xalo va isrof nafyikim, har yonidin boqsa ofati behad erur va itlof mazammatikim, ko`proq harfi lofdin xabar berur1.
BESHINCHI MAQOLAT
Karam vasfidakim, qalbi diram margi durur, balki rahmat shajarasining bargi va buxlkim, saxo qalbidin xoli bo`lsa, nihoyatsiz balo bo`lur va bazl surati ko`rguzmasa, muruvatdin hadsiz xalo va isrof nafyikim, har yonidin boqsa ofati behad erur va itlof mazammatikim, ko`proq harfi lofdin xabar berur1.
Ey tushub egningga karam kisvati,
Qolmayin ilgingda diram qiymati
Panjang o`lub siym fishonliqqa fosh,
Mashriqu mag`ribda nechukkim quyosh.
Siym ila ilgingga adovat bo`lub,
Anda fano, munda saxovat bo`lub.
Chun kafing oltun sochib, andoqki barq,
Barq hayodin bo`lubon terga garq.
Boshing uza judu saxo afsari,
Afsaring ustida karam gavhari.
Gavhari zoting topib oncha sharaf,
Kim yeti ko`k huqqasin aylab sadaf.
Qadring o`lub torami axzar kibi,
Durru guhar sochmog`ing axtar kibi,
Boshing uza axtari davlat tiroz,
Farq uza «fo» nuqtasidek jilvasoz.
Farqi sharifingg`a livoyi karam,
Bosh uza andoqki «alif»din alam2.
Ikki qo`lung qulzumu ummoni jud3,
Har biriga ulchaki imkoni jud.
Kaflaring oyini chu bermak bo`lub,
Qo`l munga Hotam, anga Barmak bo`lub4.
Buki sanga tengri ato ayladi,
Qism karam birla saxo ayladi.
Har sari mo` jismingga bir til bo`lub,
Bo`lmas aning shukr ila uzrin qo`lub.
Judu saxovat chog`i buxl etmagil,
Shukr zamoni dog`i buxl etmagil.
Buxl erur borcha sifatdin xasis,
Lek saxo javhari asru nafis.
Garchi saxovat sanga oyin erur,
Boshingga bu dur bila tazyin erur.
Bu duri serobni xor aylama,
Buxl hisobida shumor aylama.
Necha saxo ashrafi avsofdur,
Mufrit agar aylasang isrofdur5.
Aqlki ta`rif etar avsofni,
Buxl bila teng tutar isrofni.
Ko`nglung aningdek nega keng qilg`asen,
Kim duru xarmuhrani teng qilg`asen.
Bazlu karam shevasining holi bor,
Lek nechukkim kerak ashkoli bor.
Eyki sanga tengri nasib etti joh,
Berdi karam qilmoq uchun dastgoh.
Bilki saxo qilg`ali kimdur muhiq,
Siym berurga kim erur mustahiq.
Sochmoq ovuch birla guhar ot uchun,
Naqd etak birla mubohot uchun,
Aql hisobidin erur bas yiroq,
Buxl bu judungdin erur yaxshiroq.
Bo`ldi bu ish mast ila majnun ishi,
Mast ila majnun nega bo`lg`ay kishi.
Kimki kerak jom payopay anga,
Mast o`lubon chun tuganur may anga.
Dev agar yutsa mayi xushguvor,
Mulki Sulaymon tilar etgay nisor.
Band majoning`a gar oltun erur,
Zeb anga la`lu duri maknun erur.
Sa`y ila bandin chu ayoqdin ochar,
Istasa Qorun ani tashlab qochar6.
Sim unidin vahshu sibo` etsa ram,
Munga saxo ot qo`yoli, yo karam?
Lolau gulkim, sovurur devbod,
Qo`ysa bo`lurmu aning otin javod?
Chun dedi tengriki, «kulu vashrabu»,
Yonida dediki, «valo tusrifu»7.
Bo`ldi yaqinkim bu saxovat emas,
Ahli saxo muni saxovat demas.
Oni dog`i dema saxokim kishi,
Nechaki isrof emasdur ishi.
Bermagida mar`i erur e`tidol,
Lek emas mavqiida bazli mol.
Yoyar anga supraki, ul och emas,
Berur anga to`nki, yalang`och emas.
Ot anga tortarki, yuz ilqisi bor,
Sim anga berurki, yuz ilg`isi bor.
Ham yiborur la`l Badaxshon sari,
Ham keturur zirani Kirmon sari.
Xizrg`a yetgach tutar obi hayot8,
Misr shakar rezig`a habbi nabot.
Sham`ni kunduz yorutur beadad
Mehr ziyosig`a beray deb madad.
Mushkni har kecha sochar bedarang,
Tun sochig`a bermak uchun bo`yu rang.
Mushtahi el yuz esa non bergali,
Luqma toturmas tilabon mumtaliy9.
Uyla bulutdekki quruq bog` uza,
Yog`may o`tub, suvni to`kar tog` uza.
Jur`a uchun jon beribon durd no`sh,
Jom tubin kupga quyar mayfurush10.
Ahli vabo tortib ajal sog`ari,
Kon aro yoqut qo`yub javhari.
Bu ikki bir nav` saxovat erur,
O`rtasida sahl tafovut erur.
Oni dog`i qilma saxo doxili,
Kim kishini tomiai komili.
Xalq jihotig`a talabgor etar,
Harneki, ko`rdi tama` izhor etar.
Zulmu taaddiyu vasoyil bila,
Va`dau payg`omu daloyil bila,
Komi ulus molini olmoq erur,
Gar olur, ammo yana birga berur;
Ham sochari muhmalu ham termagi,
Ham oluri harzavu ham bermagi.
Choh qozar g`ussa chekib solu moh,
Tufrog`i daf`ig`a qozar o`zga choh.
Olmoq erur qasd anga bermak g`araz,
Bu ham ul ikkidek erur bir maraz.
Olmog`idin g`ayri ziyon bud yo`q,
Turfa bukim bermagidin sud yo`q.
Oni dog`i dema saxiykim, kishi
To tilamas bermak emasdur ishi.
Har nechakim, mustahiq o`lsun aziz,
Istamaguncha anga bermas pashiz.
Oni axi har kishi aytur saxiy,
Bilki saxiy ul xud emasdur axi.
Ko`rki fusungar chu uzatdi fusun,
Oldi yilon muhrasin aylab zabun.
Tilni chu metin uzatib o`t solur,
Xoradin olmos ila yoqut olur.
Sham` chekib til chu uzatti navo,
Shom diyori uza chekti livo11.
O`tki zabona anga ma`lum erur,
Temuru xora damidin mum erur.
Subh dam urmoqda magar dedi so`z,
Kim quyosh oltunig`a yorutdi ko`z12.
Oni saxiy anglag`il, ey hushmand,
Kim ani davlat qilibon sarbaland.
Holi agar yaxshi durur, gar taboh,
Kimsadin etmas tamai molu joh.
Hamneki haq bersa qanoat qilur,
Ham neki amr etmish itoat qilur.
Ilgidagidin neki malhuz etar,
Bir iligi qisqani mahzuz etar.
Bahrg`a yetsa tilamas shabname,
Zaxmni ko`rsa ayamas marhami.
Mustahiqi chun talab izhor etar,
Ulchaki maqduridur isor etar.
Ulki savol etmasa ham chun bilur,
Foqau faqrini rioyat qilur.
Ahli talab boshig`a yetkursa tig`,
Harneki bor ilgida qilmas darig`.
Uylaki metin urar o`z xanjarin,
Kon anga isor etar o`z gavharin13.
Boshi yalang bo`lsun, agar ahli toj,
Makrumat aylar chu ko`rar ehtiyoj.
Uz yerida yuz tuman, ar bir diram,
Bazl ishida teng ko`rar ahli karam.
Ulcha ko`rar ilgida haq molini,
Anglag`ach oshufta birov holini,
Sarf qilur sud ila sarmoyasin,
Toki qilur hosil aning voyasin.
Boqmayin o`z lutf ila ehsonig`a,
Minnatini ham qo`yar o`z jonig`a.
Fahm etar ul nuktanikim bexato,
Elga musabbibdin erur ul ato.
Bu karamu bazl anga kish emas,
Ul aro yerda sababi besh emas.
Eyki saxo ko`yida avbosh sen,
Telbau usruk kibi zarposh sen.
Naqdni guldek dog`i sovurmag`il,
G`uncha kibi dog`i girih urmag`il.
Harneki bu safhada oyin erur,
Borcha saxo ahlig`a talqin erur.
G`uncha kibi xurdani qilma tugun,
Tongla chu sochqung neki tugdung bukun.
Buxl ila chun yutti sadaf durri sof,
Qildilar olmog`ida ko`ksin shigof14.
Charxki, mehr oltunin aylar nihon,
Yuzini oning qaro aylar jahon.
Yoshurur anjum diramin turki mehr,
Erga ko`mar bosh tuban oni sipehr.
Chunki xazon ilgi sochar zarvaraq,
Ko`rki quyosh rashki bo`lur har varaq.
Eyki dafin ganj uza sen ajdaho,
Anglaki, bu ganjing erur xun baho.
Qatlinga Bahromi falak nogihon,
Tig` chekib olg`usi ganji nihon.
Zulm ila qoning oqizib ranj aro,
La`li ravon qo`yg`usi ul ganj aro.
Qotili gardun chu bo`lub qonlig`ing,
Bo`lg`usi ul ganj uza vayronlig`ing.
Yuysen ilik qoningga, ya`niki ne?
Qasd etasen joningga, ya`niki ne?
Orzu aylab necha kon naqdini,
Tark etasen javhari jon naqdini.
Joning uchun maxzan eshigini och,
Naqdin olib sochu o`z o`rnig`a soch.
Donaki omborg`a taslim erur,
Zoyi` o`lurdin anga yuz biym erur.
Mazraai bazlda sochmog`ni tuz,
Kim biriga tengri berur yetti yuz.
Ekmak emas, borcha bukim to`rg`a sen,
Arpau bug`doy sochibon o`rg`a sen.
Ne bukun ekilsa, bu maqbul erur,
Kim anga tongla kuni mahsul erur.
Dunyi erur mazraai foxira,
«Aldunyo mazraatul-oxira».
Munda ekib anda o`rarsen yaqin,
Jahd etkim bo`lmag`asen xo`shachin.
Munda ekinlarga tafovut durur,
Yaxshirog`i judu saxovat durur,
Tarki tama` qilki saxo ul emish,
Bazlda sarf etki ato ul emish.
Bergali olmoq ishidin bo`l yiroq,
Bermak uchun olmog`aning yaxshiroq.
Ulki karam durrig`a daryo edi,
Bahr aning durrida paydo edi.
G`azvda neruyi yadulloh anga,
Xalq laqab aylab Asadulloh anga.
Xatm o`lub otig`a saxovu karam,
Dedi karam bermak emastur diram.
Anda karamdurki talab bilmagay,
Kimda diram bilsa tama` qilmagay.
Qolmayin ilgingda diram qiymati
Panjang o`lub siym fishonliqqa fosh,
Mashriqu mag`ribda nechukkim quyosh.
Siym ila ilgingga adovat bo`lub,
Anda fano, munda saxovat bo`lub.
Chun kafing oltun sochib, andoqki barq,
Barq hayodin bo`lubon terga garq.
Boshing uza judu saxo afsari,
Afsaring ustida karam gavhari.
Gavhari zoting topib oncha sharaf,
Kim yeti ko`k huqqasin aylab sadaf.
Qadring o`lub torami axzar kibi,
Durru guhar sochmog`ing axtar kibi,
Boshing uza axtari davlat tiroz,
Farq uza «fo» nuqtasidek jilvasoz.
Farqi sharifingg`a livoyi karam,
Bosh uza andoqki «alif»din alam2.
Ikki qo`lung qulzumu ummoni jud3,
Har biriga ulchaki imkoni jud.
Kaflaring oyini chu bermak bo`lub,
Qo`l munga Hotam, anga Barmak bo`lub4.
Buki sanga tengri ato ayladi,
Qism karam birla saxo ayladi.
Har sari mo` jismingga bir til bo`lub,
Bo`lmas aning shukr ila uzrin qo`lub.
Judu saxovat chog`i buxl etmagil,
Shukr zamoni dog`i buxl etmagil.
Buxl erur borcha sifatdin xasis,
Lek saxo javhari asru nafis.
Garchi saxovat sanga oyin erur,
Boshingga bu dur bila tazyin erur.
Bu duri serobni xor aylama,
Buxl hisobida shumor aylama.
Necha saxo ashrafi avsofdur,
Mufrit agar aylasang isrofdur5.
Aqlki ta`rif etar avsofni,
Buxl bila teng tutar isrofni.
Ko`nglung aningdek nega keng qilg`asen,
Kim duru xarmuhrani teng qilg`asen.
Bazlu karam shevasining holi bor,
Lek nechukkim kerak ashkoli bor.
Eyki sanga tengri nasib etti joh,
Berdi karam qilmoq uchun dastgoh.
Bilki saxo qilg`ali kimdur muhiq,
Siym berurga kim erur mustahiq.
Sochmoq ovuch birla guhar ot uchun,
Naqd etak birla mubohot uchun,
Aql hisobidin erur bas yiroq,
Buxl bu judungdin erur yaxshiroq.
Bo`ldi bu ish mast ila majnun ishi,
Mast ila majnun nega bo`lg`ay kishi.
Kimki kerak jom payopay anga,
Mast o`lubon chun tuganur may anga.
Dev agar yutsa mayi xushguvor,
Mulki Sulaymon tilar etgay nisor.
Band majoning`a gar oltun erur,
Zeb anga la`lu duri maknun erur.
Sa`y ila bandin chu ayoqdin ochar,
Istasa Qorun ani tashlab qochar6.
Sim unidin vahshu sibo` etsa ram,
Munga saxo ot qo`yoli, yo karam?
Lolau gulkim, sovurur devbod,
Qo`ysa bo`lurmu aning otin javod?
Chun dedi tengriki, «kulu vashrabu»,
Yonida dediki, «valo tusrifu»7.
Bo`ldi yaqinkim bu saxovat emas,
Ahli saxo muni saxovat demas.
Oni dog`i dema saxokim kishi,
Nechaki isrof emasdur ishi.
Bermagida mar`i erur e`tidol,
Lek emas mavqiida bazli mol.
Yoyar anga supraki, ul och emas,
Berur anga to`nki, yalang`och emas.
Ot anga tortarki, yuz ilqisi bor,
Sim anga berurki, yuz ilg`isi bor.
Ham yiborur la`l Badaxshon sari,
Ham keturur zirani Kirmon sari.
Xizrg`a yetgach tutar obi hayot8,
Misr shakar rezig`a habbi nabot.
Sham`ni kunduz yorutur beadad
Mehr ziyosig`a beray deb madad.
Mushkni har kecha sochar bedarang,
Tun sochig`a bermak uchun bo`yu rang.
Mushtahi el yuz esa non bergali,
Luqma toturmas tilabon mumtaliy9.
Uyla bulutdekki quruq bog` uza,
Yog`may o`tub, suvni to`kar tog` uza.
Jur`a uchun jon beribon durd no`sh,
Jom tubin kupga quyar mayfurush10.
Ahli vabo tortib ajal sog`ari,
Kon aro yoqut qo`yub javhari.
Bu ikki bir nav` saxovat erur,
O`rtasida sahl tafovut erur.
Oni dog`i qilma saxo doxili,
Kim kishini tomiai komili.
Xalq jihotig`a talabgor etar,
Harneki, ko`rdi tama` izhor etar.
Zulmu taaddiyu vasoyil bila,
Va`dau payg`omu daloyil bila,
Komi ulus molini olmoq erur,
Gar olur, ammo yana birga berur;
Ham sochari muhmalu ham termagi,
Ham oluri harzavu ham bermagi.
Choh qozar g`ussa chekib solu moh,
Tufrog`i daf`ig`a qozar o`zga choh.
Olmoq erur qasd anga bermak g`araz,
Bu ham ul ikkidek erur bir maraz.
Olmog`idin g`ayri ziyon bud yo`q,
Turfa bukim bermagidin sud yo`q.
Oni dog`i dema saxiykim, kishi
To tilamas bermak emasdur ishi.
Har nechakim, mustahiq o`lsun aziz,
Istamaguncha anga bermas pashiz.
Oni axi har kishi aytur saxiy,
Bilki saxiy ul xud emasdur axi.
Ko`rki fusungar chu uzatdi fusun,
Oldi yilon muhrasin aylab zabun.
Tilni chu metin uzatib o`t solur,
Xoradin olmos ila yoqut olur.
Sham` chekib til chu uzatti navo,
Shom diyori uza chekti livo11.
O`tki zabona anga ma`lum erur,
Temuru xora damidin mum erur.
Subh dam urmoqda magar dedi so`z,
Kim quyosh oltunig`a yorutdi ko`z12.
Oni saxiy anglag`il, ey hushmand,
Kim ani davlat qilibon sarbaland.
Holi agar yaxshi durur, gar taboh,
Kimsadin etmas tamai molu joh.
Hamneki haq bersa qanoat qilur,
Ham neki amr etmish itoat qilur.
Ilgidagidin neki malhuz etar,
Bir iligi qisqani mahzuz etar.
Bahrg`a yetsa tilamas shabname,
Zaxmni ko`rsa ayamas marhami.
Mustahiqi chun talab izhor etar,
Ulchaki maqduridur isor etar.
Ulki savol etmasa ham chun bilur,
Foqau faqrini rioyat qilur.
Ahli talab boshig`a yetkursa tig`,
Harneki bor ilgida qilmas darig`.
Uylaki metin urar o`z xanjarin,
Kon anga isor etar o`z gavharin13.
Boshi yalang bo`lsun, agar ahli toj,
Makrumat aylar chu ko`rar ehtiyoj.
Uz yerida yuz tuman, ar bir diram,
Bazl ishida teng ko`rar ahli karam.
Ulcha ko`rar ilgida haq molini,
Anglag`ach oshufta birov holini,
Sarf qilur sud ila sarmoyasin,
Toki qilur hosil aning voyasin.
Boqmayin o`z lutf ila ehsonig`a,
Minnatini ham qo`yar o`z jonig`a.
Fahm etar ul nuktanikim bexato,
Elga musabbibdin erur ul ato.
Bu karamu bazl anga kish emas,
Ul aro yerda sababi besh emas.
Eyki saxo ko`yida avbosh sen,
Telbau usruk kibi zarposh sen.
Naqdni guldek dog`i sovurmag`il,
G`uncha kibi dog`i girih urmag`il.
Harneki bu safhada oyin erur,
Borcha saxo ahlig`a talqin erur.
G`uncha kibi xurdani qilma tugun,
Tongla chu sochqung neki tugdung bukun.
Buxl ila chun yutti sadaf durri sof,
Qildilar olmog`ida ko`ksin shigof14.
Charxki, mehr oltunin aylar nihon,
Yuzini oning qaro aylar jahon.
Yoshurur anjum diramin turki mehr,
Erga ko`mar bosh tuban oni sipehr.
Chunki xazon ilgi sochar zarvaraq,
Ko`rki quyosh rashki bo`lur har varaq.
Eyki dafin ganj uza sen ajdaho,
Anglaki, bu ganjing erur xun baho.
Qatlinga Bahromi falak nogihon,
Tig` chekib olg`usi ganji nihon.
Zulm ila qoning oqizib ranj aro,
La`li ravon qo`yg`usi ul ganj aro.
Qotili gardun chu bo`lub qonlig`ing,
Bo`lg`usi ul ganj uza vayronlig`ing.
Yuysen ilik qoningga, ya`niki ne?
Qasd etasen joningga, ya`niki ne?
Orzu aylab necha kon naqdini,
Tark etasen javhari jon naqdini.
Joning uchun maxzan eshigini och,
Naqdin olib sochu o`z o`rnig`a soch.
Donaki omborg`a taslim erur,
Zoyi` o`lurdin anga yuz biym erur.
Mazraai bazlda sochmog`ni tuz,
Kim biriga tengri berur yetti yuz.
Ekmak emas, borcha bukim to`rg`a sen,
Arpau bug`doy sochibon o`rg`a sen.
Ne bukun ekilsa, bu maqbul erur,
Kim anga tongla kuni mahsul erur.
Dunyi erur mazraai foxira,
«Aldunyo mazraatul-oxira».
Munda ekib anda o`rarsen yaqin,
Jahd etkim bo`lmag`asen xo`shachin.
Munda ekinlarga tafovut durur,
Yaxshirog`i judu saxovat durur,
Tarki tama` qilki saxo ul emish,
Bazlda sarf etki ato ul emish.
Bergali olmoq ishidin bo`l yiroq,
Bermak uchun olmog`aning yaxshiroq.
Ulki karam durrig`a daryo edi,
Bahr aning durrida paydo edi.
G`azvda neruyi yadulloh anga,
Xalq laqab aylab Asadulloh anga.
Xatm o`lub otig`a saxovu karam,
Dedi karam bermak emastur diram.
Anda karamdurki talab bilmagay,
Kimda diram bilsa tama` qilmagay.