Òîï ðåéòèíã www.uz
[LI]

Bani Isroiliyi Rindning o`zlukidin tavbasi uyi irtifoi qasam qofi toshlari bila falakka chiqqoni va may selobi ul binoni yiqqoni.

Bor edi Rindi Bani isroiliy,
Boda uchun maykadalar soili.

May bo`lubon quti hayoti aning,
Xalq ichida Maymana oti aning.

Jismi sabu chekkali komil bo`lub,
Mayg`a o`z oti kibi homil bo`lub.

Tortibon el zarfini mayxonadin,
Jur`a tahin chekkali paymonadin.

Etmasa gar jur`ai loyi anga,
Bo`lubon ul lahza baloyi anga.

Ko`p qilibon tavba, vale sindurub,
Ko`nglini tavba ishidin tindurub.

Baski qilib tavbada nuqs oshkor,
Tavba qilurdin bo`lubon tavbakor.

Bir sahari qildi havoyi sabuh,
Etti inoyat eshigidin futuh.

Hotife un chektiki, ey bul-fuzul,
Tavba qil emdiki yetishti qabul.

Sen tilading bizga rizo bo`lmadi,
G`ayri rizo hukmi qazo bo`lmadi.

Chunki bizing soridin o`ldi talab,
Kel berikim, bo`ldi mahalli tarab.

Rind ichiga tushubon tobi shavq,
Ashk bo`lub jismiga girdobi shavq.

Hardam o`lub qismi huzuru safo,
Tavba solib ko`ngliga nuru safo.

Harneki yillar tilab aylab niyoz,
Borchag`a bir damda bo`lub sarfaroz.

Tavba sori chun o`zi aylab nishast,
Shisha kibi tavbasi topib shikast.

Haq chu oni tavbag`a mahram qilib,
Saddi Skandar kibi mahkam qilib.

O`zdin esa tavba bo`lur o`yla sust,
Haqdin esa tavba bo`lur bo`yla rust.

Jurm Navoiyni ko`p etmish malul,
Yorab, o`zung tavba berib qil qabul.

Soqiy, ayoq kelturu tut bizga bot,
Ahd boshin, tavba ayog`in ushot.

Uzr desam, bo`g`zuma quyg`il yiqib,
Quyg`ali ko`ksum uza lekin chiqib.

[LII]

O`N OLTINCHI MAQOLAT

Xudnamo muxannasvashlarning dunyo ziynati iktisobida hiylasozliqlari va jon fido muhabbatkashlarning din quvvati hisobida sar andozliqlari. Va g`azo maydoni sohati vasfidakim, er bila nomard bir-biridin ayrilur. Va shahodat qoni ta`rifidakim, gunax dudidin yuzi qarorg`onlarni surx ro` qilur1.

Ey surubon ayni jalodat aro,
Raxshni maydoni shujoat aro2.

Barqdin ul raxshini kam bilmayin,
Ko`ziga Rustamni dog`i ilmayin3.

Ko`rmayin az bas tutub o`zin biyik,
O`z boshidin ko`kka degin to`rt ilik.

Po`ya chog`i raxshi o`lub ko`htan,
Ustida qaplon kibi ul po`yazan.

Kibr etibon el bila fe`lin durang,
Qullai zulm uzra nechukkim palang.

It eti qoplon kibi quti aning,
Kibr yeli bodi buruti aning.

Chinki topib qoshi uchida nishast,
Charxi diniy toqig`a solib shikast.

Kibr ila har sori girih qoshig`a,
O`zga tafar`un solibon boshig`a.

Ujb ila har qoshi uchida girih,
Uylaki har yon qulog`ida zirih.

Garchi anga ul sababi ehtirom,
Turfaki ham bid`at o`lub ham harom.

Halqa urub ko`y iti tavqig`a ta`n,
Halqa demakim, bo`lubon tavqi la`n.

Zulmda Zahhoklig`i bilgurub,
Ikki yilon egnida halqa urub.

Shar` xilofini chu fosh aylabon,
Yuzda saqolini tarosh aylabon.

Balki chu bid`atni qilib ishtig`ol,
Loyiq o`lub, qirqar uchun ul saqol.

Zulm xadanggini chu parron qilib,
Yuzini paykonig`a suhon qilib4.

Ikki buruti qili har yon g`ulu,
Nafsu havo qushlarig`a halqa mo`.

Og`ziki bir nukta demay juz xilof,
Borcha binoyi zanaxu o`zga lof.

Bo`ldi saqol pardasi chun bartaraf,
Anda zanax zohir o`lub har taraf.

Boshta o`tag`a bo`lubon jilvagar,
Dinin aning boshtin uchurmoqqa par.

Ul deb ani shahpari ruhul-amin,
Tashlab ani garchi bilisi lain5.

Parlarini bum boshidin so`yub,
Afsari tovus aning otin qo`yub.

Orqag`a dastori uchi tekkani,
Tebranuri birla urub gardani.

Bo`rki uchin ichkari bukkan ayon,
Hirsu havo qushlarig`a oshyon.

To`ni ipak bo`lmasa, ko`ngli hazin,
Jinsi xitoy bo`lmasa qoshida chin.

Yuzida zarbaftdin istab nishon,
Hajv bitarga varaqi zarfishon.

Balki libosini parand etmayin,
Bistar etib to`ng`a pisand etmayin.

Ko`nglok etib nozu havasdin katon,
Qaysi havas, parri magasdin katon.

Parri magas ham dema, shabnam degil,
Terlik aning ustiga bayram degil.

Beliga zarrishta qurin band etib,
Balki zarofat bila takband etib.

Yog`lig`i ul hullai zarrishtakash,
Kim anga jonlar chekibon rishtakash.

To`n yuzi oltun bila jadval anga,
Balki o`tuk taqqasi zarhal anga.

Raxsh uza urg`on egari zarnigor,
Balki jibilgir anga gavhar nigor6.

Turfa aboyi anga istab ko`ngul,
Rangi saqarlot bila dolu gul.

Munchavu yuz muncha zarofat bila,
Qaysi zarofatki, qabohat bila.

Dev jamolini paridek yasab,
Xorni gulbargi taridek yasab.

Jilva qilib shohidi ra`no kibi,
Boda ichib gulruxi zebo kibi.

Chun tegurub boda dimog`ig`a nashv,
So`z mutaoqib demayin g`ayri hashv.

Necha lavand olida borcha najis,
Birida ne aqlu ne idroku his.

Gulxanu yuz zog`i najisxordek,
Yo zag`an atrofida murdordek.

Nukta yoqardek anga behad debon,
Behadu andoza xushomad debon.

Ul qilibon ushtulumu xayli rev,
Xayli shayotin o`zi o`rtada dev.

Borcha ani begimu mirzo debon,
Xulqini xush, husnini zebo debon7.

Muncha fazihatliq emas erdi bas,
Kim ura olmay chog`ir o`lmay nafas.

Chunki chog`irni qilibon zahri mor,
Tu`ma yilon etin etib ixtiyor.

Er-ichari borcha haromu harish.
Bu yemak-ichmakdin anga parvarish.

Chun chekibon ikki to`la jomi sof,
Lof ila hardam ushotib bir masof8.

Tog` kibi tig` chekib bedarig`,
Etkurub oy xudig`a har lahza tig`.

Gurz ila Bahrom boshin yonchibon,
Nayza bila suratig`a sonchibon.

Pilga yo`q pashshacha qadru baho,
Paysa ipakcha ko`ziga ajdaho.

Safhai rammol qoshida palang,
Reza suv qurtiyu yiloni nahang.

Ra`dni deb bazmida tunbak uni,
Barq kabobi o`tining uchquni.

Zulm ila g`adr oncha bu g`addorda,
Kim oni ko`rmay kishi kufforda.

Ul nimakim, bosh anga sunmay namoz,
Ul nimakim, ko`ngliga kechmay niyoz.

Minnatining ostida mulku sipoh,
Mulku sipah qaysi bo`lur, balki shoh.

Demaki har shohg`a minnat qo`yub,
Moxalaqallohg`a minnat qo`yub.

Shahg`a gazof oncha deb ul tira baxt,
Kim degin ul bermish anga toju taxt.

Ta`n qilibkim, «manga yuz ming berur,
Yuz, ikki yuz ming manga loyiqmudur.

Yuz kishi rashk etgucha chirkam qani.
Ming yigit otlang`ucha o`lkam qani?

Holim agar kechsa bu yanglig` taboh,
Bo`lmasa bu shah yana mulk, o`zga shoh».

Yova deb ul har necha faryod etib,
Tush-tushidin xayli ham imdod etib.

Muncha anoniyatu pindor anga,
Kim beribon nafsi sitamgor anga.

Oning uchunkim, qachon o`lsa nabard,
Aylasa aflok yuzin tira gard.

Ikki tarafdin yalang`och tig`i tez,
Solsa jahon xalqi aro rustaxez.

El yuragin tig`i shigof aylasa,
Xasm boshin gurzi g`ilof aylasa.

Arzi hunar bo`lsa yigitlar ishi,
Qilsa ayon o`z hunarin har kishi.

Ul dog`i shoyad sunubon ishga qo`l,
Ul necha ming el aro bo`lg`ay bir ul.

Berguchi oz-ko`pga chu tengri erur,
Kimga berur fathini tengri berur.

Tengriga shahning tuz esa niyati,
Nega chekar xaylu sipah minnati?

Xossaki bir johili dunu taboh,
Jahdu jid etgay tilab o`ziga joh.

Minnatig`a aylasa shah iltifot,
Haq karamidin anga yuz ming uyot.

Bir kishi ul safdaki, yuz ming durur,
Rustam esa, boru-yo`g`i teng durur.

Aylasa ul dam ikki Rustam ishi,
Bir kishi ham oxir erur bir kishi.

Eyki xarob etti takabbur seni,
Soldi takabburg`a tasavvur seni.

Ojiz esa Gev ila Rustam sanga,
Erlik erur anda musallam sanga.

Kim bu tasavvur bila pindorni,
Nafs havosida yo`qu borni.

Ko`nglung uyidin barisin surgasen,
Balki fano o`tig`a kuydurgasen.

Har nimakim, shar` xilofidur ul,
To`kkasen ar bodai sofiydur ul9.

Hirsu havas xil`atini chok etib,
Tanni rizo chashmasida pok etib.

Solibon egningga rizo kisvatin,
Chekkasen ustungga g`azo kisvatin.

O`zni g`azo ishida chust etgasen,
Belni jihod amrida rust etgasan.

Ko`nglung aro himmat agar bor esa,
Zoting aro jur`at agar yor esa.

Haq yo`lida bosh qo`yubu jon chekib,
Mehnatini to erur imkon chekib.

Tengri uchun kirsang agar qoninga,
Minnatini qo`yg`asen o`z joninga.

Eyki yetishti bu saodat sanga,
Kim erur imkoni shahodat sanga.

Ko`pu bu yo`l azmini mardona qil,
Joning agar yuz esa, shukrona qil.

Etsa-o`q ul po`yada jisming tushi,
Bilgil ani gulshani davlat qushi.

Joninga paykoni ajal yog`mag`in,
Bir bori rahmat bulutidin yog`in.

Tig`kim, ul qatling uchun cheksa til,
Javharini bahri karam mavji bil.

Qilg`il agar ko`zunga kirsa g`ubor,
Surmai g`ufroncha ani e`tibor.

Marg samumidin agar yetsa biym,
Bil ani Iso nafasidin nasim.

Jismingga tig` ochsa o`lum ravzani,
Ruhungga jannat yo`li bilgil ani10.

Qonki sabililloh arodur sabil,
Qatrasi uchmoq gulidindur dalil.

Din yo`lida qong`a bo`yolg`on badan,
Qondur anga hullai gulgun kafan.

Kimki, shahodatg`a mujohid durur,
Qoni qizil yuziga shohid durur.

Tiyra esa har necha dudi gunoh.
Bilki surar ani shahid urg`on oh.

Mig`ni bo`ston yeli surg`on kibi,
Abrni to`fon yeli surg`on kibi.

Jurm tuni garchiki joved erur
Tig`i shahodat anga xurshed erur.

Lek mujohidg`a kerakkim g`araz,
Bo`lmasa jahd ichra g`animat evaz.

Kimki g`animat uchun aylar g`azo,
Man`i shahodat anga basdur jazo.

Ulki jihod aylasa tolon uchun,
Soyim erur ne`mati alvon uchun.

Qolsa tirik g`azv eli maydon aro,
O`lmak erur chashmai hayvon aro.

G`azvdakim o`lmasa tortib taab,
Obi hayot ichra erur tashnalab.

Ismg`a safdin kishi o`tkarsa gom,
Bil oni masjidda riyoyi imom.

Safdin agar qolsa keyin ne deyin,
Keldi niso qibla safidin keyin.

O`lja uchun ulki jalodat qilur,
Muzdg`a qur`onni tilovat qilur.

O`lmoq uchun bo`lmasa g`ozig`a kin,
Hayfdur o`lturmoq ani bil yaqin.

Kimgaki jonondin erur jon aziz,
Hayfki qilg`ay ani jonon aziz.

Ulki erur g`azv ishi odat anga,
Bo`lmasa iqboli shahodat anga11.

Lek shahodat sori tutsa umid,
Bil oni har ma`rakada bir shahid.

Ulki mubohot uchun istar masof,
To chiqibon ma`rakadin ursa lof,

Angla eranlikdin ani benasib,
Ne desa nomard emastur g`arib.

Sunqur agar turnani ovlar kuni,
Yuzni olur bir dog`i chiqmas uni.

Tu`maki nar moda zag`an yod etar,
Topg`ucha jifa necha faryod etar.

Yaxshi emas gar qilib aytur kishi,
Ko`r ne bo`lur qilmayin aytur ishi.

Kimgaki erlik asari yordur,
Bir demas, ar qilg`oni ming bordur.

Ko`rmagan erlikdin o`zin bahramand
Birni dog`i qilmasa yuz der baland.

Vaqti bila qildi xurus un ayon,
Tinmadi bir lahza kuruk mokiyon.

G`ayri g`azo kimgaki dilxoh emas,
Ko`rsa o`zin o`rtada alloh emas.

Gar ishi ta`rifida tortar navo,
Bil ani ra`nolig`u nafsu havo.

Lillah esa yaxshiroq eldin qiroq,
Haq chu bilur bilmasa el yaxshiroq.

[LIII]

Abdulloh Muborakning burqa` bila jihod maydonig`a kirib, fath jamolidin burqa` olg`oni, va Hasan Rabi` ul jamolni ko`rub hayron qolg`oni.

Qildi rivoyat Hasan ibni Rabi`
G`azv masofida bu amri badi`.

Kim bor edi ma`raka paygor ila,
Zumrai islomg`a kuffor ila,

Kufr sipohi safidin pir dile,
Balki ajal xanjaridek qotile.

Kirmish edi kin ila maydon aro,
Solmish edi raxshini javlon aro.

Din cherigi qatlig`a tig`in bilab,
Na`ra urar erdi muboriz tilab.

Kofiri qotil chu zabardast edi,
Har kishi bir zarbasidin past edi.

Kimki xirom ayladi maydonig`a,
Kirdi o`zi kuch bila o`z qonig`a.

Necha musulmonni chu qildi shahid,
Bo`lmish edi din cherigi noumid.

Kim saf uchidin surubon bir daler,
Kirdi kiyik qasdig`a andoqki sher.

Mehr kibi ko`k temur ichinda g`arq,
Lam`a solib tig`i aningdekki barq.

Chehrasini burqa` aro yoshurub,
Ishq o`ti yanglig` yoshurun kuydurub.

Qahr ila kofirg`a yetishgan zamon,
Hamla hamon erdiyu yiqmoq hamon.

Chunki uzotti ani do`zax sori,
O`ylaki mazbuhni matbax sori.

Qaytti kelgan yo`li birla yurub,
Kabk xiromin bir-bir mongdurub,

Din sipahi saflarig`a tushti jo`sh,
Har sori takbir ila chiqti xurush.

Etti aduv izzatig`a xorliq,
Kufr livosig`a nigunsorliq.

G`ozi o`zin chunki ayon qilmadi,
Kimsa aning kim ekanin bilmadi.

Menda solib shavqi aning iztirob,
Toptim ani har sori aylab shitob.

Tig`i ham egnida hamoyil edi,
Burqai ham yuziga hoyil edi.

Dedim, ayo g`oziyi nusrat qarin,
Tig` ila zarbingg`a tuman ofarin,

O`lgum o`shul chehra havosi uchun,
Burqaing och, tengri rizosi uchun.

Tengri otin chunki simo` ayladi,
Chehrasidin parda vido` ayladi.

Izzu sharaf tojig`a torak edi,
Toraki dahr Ibni Muborak edi.

Qo`ydum otining ayog`ig`a jabin,
Dedim: ayo nosiri shar`i mubin,

Ko`rmagingga jon berib ahli jahon,
Nedin erur chehrani qilmoq nihon?

Parda hijobini yuzungdin orit,
Saf aro sur, elga o`zungni tonit.

Dedi Hasan: aylamagil ijtihod,
Ulki aning ishqida qildim jihod.

Jumlai holimdin erur ogah ul,
Qaysi qadam ursam erur hamrah ul.

Tonisa, ulkim, manga maqsud erur,
Tonimasa olam eli sud erur.

Har kishi kome tilasa yordin,
Yor ishi maxfiy kerak ag`yordin,

Lek jihod ichra bu asg`ar durur,
Nafs bila aylagan akbar durur.

Tengri Navoiyg`a yeturgay jazo,
Kofiri nafsi bila qilsa g`azo.

Soqiy, olib kel qadah el jonidek,
To sumuray dushmani din qonidek,

Xisravi g`oziy kafidin ber nabid,
Ichmogidin aylay o`zumni shahid.

[LIV]

O`N YETTINCHI MAQOLAT

Bahor yigitligi nazohatidakim, rayohini noz parvardlarin mulavvan hullalar bila orosta qilur. Va yigitlik bahori latofatidakim, rayhoniy xat bila oraz gulin gulu rayhong`a o`t solg`udek perosta etar. Va xazon qarilig`i burudatidakim, guliston ashjori bila qushlari ondin bebargu navo durur. Va qariliq xazoni shiddatidakim, badan gulistonining toza gullari andin barbodu havo1.

Chun hamal ayvonini yorutti mehr,
Dahrg`a mehr ayladi zohir sipehr2.

Esti nasimi sahari mushk posh,
Bog`da farroshlig`in qildi fosh.

Shoxni yer yuziga gisu qilib,
Balki bu gisuni supurgu qilib.

Bo`ldi chu farrosh nasimi shamol,
Septi bulut ham suvni saqqo misol.

Suv yukidin qad quyi moyil anga,
Barqi birinjina hamoyil anga.

Chun supuruldiyu suv sepildi bog`
Bo`ldi rayohing`a mahalli farog`.

Bosh chiqara boshladilar bog`din,
Bog` demakim, qaro tufrog`din.

Ayladilar yer yuzi uzra hujum,
Gulshani charx uzra nechukkim nujum.

Har biri bir tifli suman bo`ydek,
Tifl dema, shohidi gul ro`ydek.

Husnlari ishvau noz aylabon,
Atrlarin g`oliya soz aylabon.

Farsh bo`lub, sabzai minu sirisht,
Xayli rayohin anga huri bihisht3,

Shohidi gul husnida yuz obu tob,
Shabnam urub, orazi uzra gulob,

G`unchai tifl ishi ovunmoq bo`lub,
O`ynamog`i borcha yoshunmoq bo`lub.

Ko`rguzubon lola o`yun ichra jo`sh,
El uchurub kallasidin kallapo`sh.

Bog`da gul tifllari har taraf,
Ikki chamandinki chekib ikki saf.

Kelturub atfol o`yung`a ko`ngul,
Lek o`yun har sori «gulhocha gul»4.

Toza giyah tiflg`a monand o`lub.
Belga bo`g`undin anga takband o`lub.

Anjumdek gunbadi davvor uza,
Xayli shugufa dema, ashjor uza,

Har sori nazzorag`a tifli bahor,
Ochti yig`och panjarasidin uzor.

Yo`qki suruk gulruxi dushizadur,
Boshlarida me`jari pokizadur.

Mayl qilib husng`a ifsho uchun,
Borcha biyik yerga tamosho uchun.

Jilvai avval budur ashjorg`a,
Xayli rayohin bila gulzorg`a.

Bir necha kun gardishi laylu nahor,
O`tkaribon navbati husni bahor.

Lolavu gul bistari tufroq o`lub,
Shoxda gul o`rnig`a yafrog` o`lub.

Shiqqai shingarfi bo`lub sarnigun,
Shox livosi bori zangorgun.

Bog`ki to`n oqu qizil aylabon,
Ul qizil oqini yashil aylabon.

Dur yeriga barcha zumurrad kelib,
La`lning o`rnig`a zabarjad kelib.

Oq gul ila gulshani oyina rang,
Nam asaridin bo`lubon borcha zang.

Shoxi shajar xirqasi axzar bo`lub.
Xirqa bila xizr payambar bo`lub.

Soya savodi zulumoti aning,
Shabnam o`lub obi hayoti aning.

Bog`ki bu husnu latofat bila,
Shohidi ra`no kibi ofat bila.

Tutti yashil hulla kiyar shevasi,
Tugmalari bo`ldi aning mevasi.

Ham bo`lubon tugmai zarkor anga,
Ham duru gavharg`a namudor anga.

Obi o`lub tugmai zar paykari,
Oqu qizil olma duru gavhari.

Shirada zardolu etib qand hal,
Yo`q kadu amrud kaduyi asal.

Raz chamani tarfida har go`shae,
La`l ila durdin osilib xo`shae.

Bog` o`lub ashjoru samardin to`la,   
Komiledek fazlu hunardin to`la.

Balki bo`lub ravza gulistonidek,
Yo`qki xiradmand kishi jonidek.

Chun uzubon mevalarin bog`bon,
Bog` bo`lub anjumi yo`q osmon.

Sahni gulistonki, samar yo`q anga,
Bir sadafedekki guhar yo`q anga.

Dur topa olmay shajar o`z tojig`a,
Borcha borib hodisa torojig`a.

Gulshan uzub naqdi nihondin ko`ngul,
Naqd nekim, mevai jondin ko`ngul.

Za`f bo`lub mevasi yo`q shox ishi,
Sustayib andoqki, ko`ngulsiz kishi.

Bo`yla ko`ngulsizliq ila zorliq,
Etkurubon naxlg`a bemorliq.

Barg uzori yaraqonin bo`lub,
Obkashi rishtai joniy bo`lub.

Shox bo`lub oshiqi mahzun kibi,
Ranju sarig` yuz bila majnun kibi.

Dol bu da`vog`a parishonlig`i,
Ishqdin oshuftavu hayronlig`i.

Tolg`a xazon novaki parron bo`lub,
Jismida har yafrog`i paykon bo`lub.

Ko`rma sarig` rang ila yafrog`ni,
Kim g`am o`ti kuyduradur bog`ni.

Tushmasa yafrog`din ut bog` aro,
Shox o`tundek nega bo`ldi qaro.

Bas yo`q edi bog` aro bu rustaxez,
Kim yetibon sarsari day bargrez.

Shoxni bebarg qilaboshladi.
Bargni har sori olib toshladi.

Rangu safo qolmadi yafrog` uza,
Etti o`luklar kibi tufrog` uza.

El sipahi bog`ni toroj etib,
Bargcha kiymak sori muhtoj etib.

Har sori meva yig`ochi jadvali,
Saf bila hinduki chekarlar jali.

Borchasi uryonu sarosar qaro,
Rud suyidin bori zanjir aro.

El sitamidin bori tortib nafir,
O`ylaki bir xayli yalang`och asir.

Barg dema, himai matbax degil,
Shox dema, kundai do`zax degil5,

Do`zax o`lub gulshani jannat sirisht,
Do`zax aning qoshida bog`i bihisht.

Gulshani umr ichra xazonu bahor,
Ham bu guliston bila bir hukmi bor.

Umr quyoshiga chu bo`ldi mahal,
Chiqqusi baytush-sharafidin hamal.

G`uncha kular bo`ldi adaddin fuzun,
Gul ochila boshladi haddin burun.

Jilva qilib har guli navbovasi,
G`unchada dilkash ko`runub yovasi.

O`ynamog`u yemak o`lub kom anga,
Yo`q bu iki shug`ldin orom anga.

Mag`zig`a solg`uncha xirad sham`i nur,
Ko`ngliga tushguncha xiraddin shuur

Toza niholi bo`lubon sarbaland,
Soda dimog`i bo`lubon hushmand,

Anglab anikim, yuzi gulrang erur,
G`amzasi hunrezu ko`zi shang erur.

Nargisiga shevai noz o`rgatib,
Shevasini shu`badaboz o`rgatib.

Jonlar etib sayd jafosi bila,
Qosh ila kirpik o`qu yosi bila.

Ko`zni tilab uyqug`a rom etgali,
Uyquni ko`zlarga harom etgali,

Chehra uza o`t solibon jomdin,
Dud chiqormog` uchun islomdin.

Bazmdakim, labni may olud etib,
Jonu xirad hushini nobud etib.

La`li o`tin tez etibon may bila,
O`yloki ruxsori o`tin xay bila.

Bu iki o`tdek qani o`t shu`laxez,
Kim anga tekkan soyi suv bo`lsa tez.

Xat arokim, la`lin etib xandanok,
Xizr suyidin qilib, elni halok.

Chekti chu xat sabzasi gul uzra saf,
Sabzaliqu gulluk o`lub bartaraf.

Bog` shugufa bila gul tark etib,
Barg bila mevag`a navbat yetib.

Xiffatidin tab` nufur aylabon,
Hilm ila idrok zuhur aylabon.

Yuz ming esa jahlu xato xirmani,
Mash`alai ilm kul aylab ani.

Gulshani xil`atda bo`lub har shajar,
Ilmu adab mevasidin borvar.

Tavri bori daf`i junun aylamak,
Da`bi bori kasbi funun aylamak.

Birni tafosir qilib bahramand,
Birni ahodis etibon arjumand6.

Birga bo`lub madrasa oromgoh,
Biriga xilvatgah o`lub xonaqoh.

Chun to`kulub mevai ahdi shabob,
Bordi baqo gulshanidin obu tob

Qad shajari g`am yelidin topti xam,
Chehra guli bargi xazon bo`ldi ham.

Qolmadi tan naxlida bargi havas,
Balki uchurdi ani sovug` nafas.

Yuzki yasab go`nai bargi xazon,
Kulgali atfol bo`lub za`faron,

Ko`zlar etib evlari kunjin talosh,
Parda osib ul ev eshigida qosh.

Ko`z kirib ev kunjiga ranjur uchun,
Qoshlar anga hojib o`lub nur uchun.

A`mo uchun qilg`ali kasbi ziyo,
Birdur agar tufrog`, agar to`tyo.

Ko`zga chu o`chti basardin charog`,
Shishai aynakdur anga eski dog`.

Ikki bukulgan qaddu maddi aso,
Charxi nigun birla xati istivo.

Qolmay og`iz durjida durri samin,
Tishlari «sin», lek kashish birla sin.

Og`iz o`lub durj, vale donasiz,
Tishlar o`lub «sin», vale dandonasiz7,

Ham tishi tasbihida bir dona yo`q,
Ham og`iz eshigida dandona yo`q.

Orqa xati uzra bo`g`unlar anga,
Rishta zanax uzra tugunlar anga8.

Oq tuki a`zo aro yuz soridin,
Yod berib borcha kafan toridin.

Boshi quyi margni qilmoqqa yod,
Qaddi nigun qilmoq uchun xayrbod.

Bir necha kun ham bu sifat jon chekib,
Qon yutubu nolai hirmon chekib.

Toki ajal qosidi farmon chog`i,
Tindurubon ko`nglini andin dog`i,

Ohki bu bazmg`a har kim yetib,
Navbat ila bu qadah oshom etib.

Ulki ichib bu qadahi talx fom,
Mast adam ko`yiga aylab xirom.

Mast xirom aylab o`zin bilmayin,
Borg`onidin so`ng xabari kelmayin.

Elni bu may ayladi bir-bir adam,
Navbat erur bizga dog`i dam-badam.

Ohki umr o`tti jaholat bila,
Qoldim o`lum vaqti xijolat bila,

Umr kuni uyquda qoldim tamom,
Emdiki uyg`ondim, o`lub erdi shom.

Andaki qilmoq kerak ish, qilmadim,
Ish qila olmas kunini bilmadim.

Bordi tiriklik chog`i budu nabud,
O`zni ham o`ltursam emas emdi sud.

Ish qilur ayyomida gumrah bo`lub,
Ish chu ilikdin borib ogah bo`lub.

Vaqt kamu yo`l uzunu may achiq,
Asru qatig` hol yetibdur qotiq.

Bo`lmasa gar baxshishi rahmat fizoy,
Voy mening holima ming qatla voy.

Umr kunin qismat etibtur qazo,
Har chog`i bir ishga qilur iqtizo.

O`ng`acha g`aflat bila pobastliq.
Jahl yigirmigachau mastliq.

O`ttuzu qirq ichra erur ayshu kom,
Vahki manga ul dog`i erdi harom.

Qilmadi ellikda taraqqiy kishi,
Oltmishu borcha tanazzul ishi.

Etmish aro vojib erur turmog`ing,
Sekson aro farzdur o`lturmog`ing.

To`qson agar bo`ldi yiqilmoq kerak,
Yuz aro jon tarkini qilmoq kerak.

Umri tabiiy kishiga bo`lsa kom,
Istar o`lub, har sori qilg`ay xirom9.

Umri tabiiy dema, gar umri Nuh,
Bor esa, tavfiqdin o`lmay futuh.

Yaxshiroq ul umrdin o`lmoq yiroq,
Umr nekim, andin o`lum yaxshiroq.

Umr erur taqviyu toat uchun,
Tengri buyurg`ong`a itoat uchun,

Toatu taqvi nechakim xushdurur,
Lek yigitlik chog`i dilkash durur.

Xush ko`runur qilsa yigit ayshu noz,
Ko`r ne ko`rungay agar etsa namoz.

Xoki palak aylasa qad xam anga,
Oni ruku` etsa musallam anga,

Kimki yigitlikda sarafrozdur,
Buki boshin yerga qo`yar ozdur.

Qoriki za`f ayladi boshin nigun,
Tuz qila olmas ilik aylab sutun.

Boshki tushar yer uza beixtiyor,
Sajda qilurda anga ne ixtiyor.

Qoriki qaddig`a xam o`ldi vuqu`,
Ish qila olg`aymu ekin juz ruku`.

Toat ani bilki qilur navjuvon,   
Qilmasa netgay qoriyi notavon.

Lek bu vobastai tavfiq erur,
Kimgaki sarrishtai tahqiq erur.

[LV]

Imomi ma`sumi Zaynul-obidinning sag`irai ma`sumasining kabirush-shon kalomi,  agarchi ul sag`iradin ma`sum erdi.

Ulki falakka surub erdi kumayt,
Mash`alai anjumani ahli bayt,

Xatmi nubuvvatqa bo`lub nuri ayn,
Sham`i valoyat Ali binni Xusayn.

Baski ibodotidin arbobi din
Otini aytib Zaynul-obidin,

Bir kuni bir tiflin olib qoshig`a
Mehr iligin surtar edi boshig`a.

O`ylaki qonuni ubuvvat bo`lur,
Tifl sori elga muhabbat bo`lur.

Zohir o`lub tavrida osori mehr,
Aylar edi har nafas izhori mehr.

Bor edi bir nodira farzand anga,
Jonu ko`ngul rishtasi payvand anga,

Pardai ismat aro raxshon quyosh,
Umri zamonidin o`tub olti yosh,

Ko`rdi otasinki, sevar yoshini,
Yosh to`kubon qildi girih qoshini.

Chehra uza yoshini ko`rgach imom,
Istadi qoshig`a qilib ehtirom.

Qildi tasavvur yuzida ashkdin,
Kim magar ul yig`lar edi rashkdin.

Shafqat ila mehr qilib oshkor,
Dedikim, ul tifl durur shirxor.

Jandai mahd aro ojiz tani,
Rahm etibon mehr ila sevdum ani.

Mehri aning gar bu sifat fosh edi,
Ushbu jihatdin edikim, yosh edi.

Senki ichim o`rtadi mehring tafi,
Chunki ulug`roq sen erur muxtafi.

Bo`ldi chu zohir sanga ma`zur tut,
G`ayrat ila rashk tariqin unut.

Bu so`z ila ko`proq o`lub dardnok,
Itti daryo qoshida durri pok.

Kim bu jihatdin emas erdi g`amim,
Bal yana bir g`amdin edi motamim.

Bir kun eshittimki takallum aro,
Borur edi og`zinga bu mojaro.

Kim manga mahbub haq o`ldiyu bas,
G`ayr sori maylg`a qilmon havas.

G`ayrini ko`rdumki sevarsen bu dam,
Qildi ichimni mutag`ayyir bu g`am.

G`ayr ila chun bo`ldi aning shirkati,
Jonima o`t soldi aning g`ayrati.

Sajda nechuk bo`lg`ay aning boshig`a,
Kim topinur haq bila but qoshig`a.

Bo`lsa samad birla sanam jilvasoz,
Qiblada bo`lg`aymu ravo ul namoz.

Chun bu takallumni eshitti tamom,
Zabt qila olmadi ashkin imom.

Yig`ladi haq shukrini vojib bilib,
O`pti boshin xayr duosi qilib.

Tiflg`a haqdin chu hidoyat durur,
Harne qilur taqviyu toat durur.

Qo`ydi yigitlikta Navoiy sujud,
Chun qaridi emdi nadomat ne sud

Soqiy, o`shul mayki xarob aylagay,
Shayxni kayfiyati shob aylagay,

Tutki bo`lubmen xazafu notavon,
Ayla meni toat uchun navjavon.

[LVI]

O`N SEKKIZINCHI MAQOLAT

Falak g`amxonasidakim, maoli parokanda alam durur takalluf bila masrur o`lmoq va jahon vayronasidakim, omoli ham ul raqam durur ko`ngul uyin ma`mur tutmoq va har nafaskim hayot gulshanidin nasim durur, qadrin bilmak. Va har damkim umr gulidin shamimdurur shukrin qilmoq va to badanda haq amri itoatig`a quvvat bor, itoatni mug`tanam ko`rmoq va to ashob visoli mumkin durur, ilikdin bermay, o`zni xurram tutmoq1.

Dahrki hush ahlig`a zindon erur,
Bo`lg`on anga shefta nodon erur.

Tab`ni bandig`a humul aylama,
Aqlni choxida malul aylama.

Kimsani chun doirai dahr band,
Oxir etar tufrog` aro shahr band,

Bas nedur ul g`amdin o`lub dardnok,
O`zni o`lumdin burun etmak halok?

O`lmak uchun muncha nedur motaming,
Tutqusi motam sanga xolu a`ming.

Bo`lsa g`aming joninga solma alam,
Bir g`am erur, bas yemagil ikki g`am.

Ranjing uchun jisminga solma shikanj,
Aylama bir ranjingni ikki ranj.

Dog` ko`rub ko`ksunga ista farog`,
Qo`yma malolat bila dog` uzra dog`.

Necha jafo yetsa falakdin unut,
Har nechakim, kulli erur sahl tut2.

Ishga necha sa`bliq imkon erur,
Kim ani oson tutar, oson erur.

Gar vataning Shom durur, gar Hiri,
Shomu Hiri fikrga qilmas kari3.

Shod ani bil dahrda kim g`am yemas,
Dahr ishi chun g`am yegali arzimas.

Chunki jahon bog`i vafosiz durur,
Umr guli anda bahosiz durur.

Bog`ki, vardig`a baqo bo`lmag`ay,
Vardki bog`ig`a vafo bo`lmag`ay.

Tutqali orom ne loyiq bu bog`,
Ul gul ila qayda muattar dimog`.

Umrki xorij durur o`tgan ishi,
Har neki o`tti anga yetmas kishi.

Kelmaganidin dog`i oqil demas,
Ne desun ul ishniki, ma`lum emas.

Tongla bila chun tuna kundur adam,
Bilki sanga qoldi bu kun, bal bu dam.

Moziyu mustaqbalinga bo`yla hol,
Holinga ham necha xayoli mahol.

Holki bo`ldi sanga bir onu bas,
Anda ne g`amginlik etarsen havas.

Kelmaganu ketganing ermas hisob,
Holinga rahm aylavu chekma azob.

Qaysi nafas ayshg`a topsang mahal,
Angla g`animatki, erur bebadal.

Har nafasing javhari erur nafis,
Kim sanga ul bir nafas erur anis.

Javharini o`yla garonmoya bil,
Kim anga kun la`lini hamsoya bil.

Lek quyosh javharidin bu sharif,
Lutf ichida ul munga bo`lmay harif.

Jurmini oning ko`rub ahli jahon,
Ko`zga latofat muni aylab nihon.

Oning o`lub kelmagu ketmak ishi,
Buki o`tub gardiga yetmay kishi.

Kuydurub ul elni aningdekki xas.
El o`lubon bo`lmasa bu bir nafas.

Dema nafas, javhari zot ushbudur,
Javhari yo`q, obi hayot ushbudur,

Bo`ldi aning birla tirik borcha zot,
Ko`rma ajab gar desam obi hayot.

Balki ulus bo`lsa aning ogahi,
Ushbu nafasdur dami ruhullahi.

Andin agar ruh topar erdi tan,
Ushbu nafas birla tirikdur badan.

Garchi ul anfosi masiho durur,
Martaba andin munga a`lo durur.

Onsiz erur ruh bila borcha zot,
Munsiz emas kimsaga mumkin hayot.

Bas muni anfosi muqaddas degil,
Balki muqaddas dema, aqdas degil.

Bo`yla g`animat sangadur, hamnafas,
Onsiz emasdur sanga bir dam nafas.

Ondin o`lub sayru saboting sening,
Sayru saboting ne, hayoting sening.

Sen ani ranju g`am ila o`tkarib,
Yuz alamu motam ila o`tkarib;

Berib anga g`aflat ila xorliq,
Hashv takallum bila murdorliq.

Fosid etib harza maqolot ila,
Zoyi` etib fikri maholot ila.

Bo`lma yana bo`yla muaddi anga,
Aylama bu zulmu taaddi anga.

Haq sanga lutf ayladi ul turfa hol,
Andin uyol, yo`q esa haqdin uyol.

Kel qo`yubon jahl xiradmand bo`l,
Bir nafasi mustamii pand bo`l.

Ko`r sanga haqdin ne karamlar durur,
Ne qadar ehsonu niamlar durur.

Buki seni xoliqi kavnu fasod,
Qilmadi hayvonu nabotu jamod.

Lutf bila ayladi inson seni,
Din yo`lida qildi musulmon seni.

Berdi ko`rar ko`zu eshitur kulog`,
Aytur til, atrni anglar dimog`.

Andoq ilik dog`iki, tutg`ay taom.
Andoq ayoq dog`iki, qilg`ay xirom,

Yuz ne`mat qilmoq uchun shurbu aql,
Har birisiga yana bir ta`mu shakl.

Mujmal ila o`tdi qalam yodidin,
Ojiz uchun sharh ila ti`dodidin.

Qildi karam oncha mulavvan libos,
Kim adadin aql eta olmas qiyos.

Markablar qullavu homun navard,
Vahm samandi kibi gardun navard.

Bog`lar ul nav`ki xuldi barin,
Suvlari ul tavrki moi main.

Jilva bila har buti siminbari,
 Ko`rguzub ul ravzada huru pari.

Qasr bo`lub charxdin a`lo anga,
Suvu yig`och kavsaru tubo anga.

Simu diram naqdi adaddin fuzun.
Dur bila gavhar dog`i haddin fuzun.

Bu bari in`omu ato bir taraf,
Javhari aql uldi yano bir taraf,

Kim bu sifat gavhari raxshandani,
Qaysi guhar, durri duraxshandani

Durji vujudingg`a nihon aylabon,
Durjni ul naqd ila kon aylabon.

Borcha jahondin qilib ashraf seni,
Ayladi rozig`a musharraf seni.

Topshurubon durri amonat sanga,
Qildi karam toji karomat sanga.

Muncha niam berdiyu qildi raqam.
Muniki: «Bishshukri tadumun-niam».

Har neki xoni niam ochib durur,
Shukri barining sanga vojib durur.

Shukriki oning hadu poyoni yo`q,
Kimsa ado aylamak imkoni yo`q.

Borchani qo`yduq muni-o`q aytu bas,
Kim bu nafaskim, sangadur hamnafas,

Kirmagi bir ne`mat erur mug`tanam,
O`ylaki kirmakligi chiqmog`i ham.    

Biri erur quti hayoting sening,
Yana biri quvvati zoting sening.

Bu ikki nematki namudordur,
Har biriga shukr yeri bordur.

Mumkin emas jon agar etsang fido,
Ikki nafas shukrini qilmoq ado.

Anglay olursen hakam ettsang tamiz,
Kim haq etibdur nafasingni aziz.

Xaq chu aziz ayladi xor aylama,
G`ayri aning shukrig`a yor aylama.

Jon bila sen to nafas imkoni bor,
Qadrini bilgilki, nafascha ne bor.

Har nafasing holidin ogoh bo`l,
Balki anga hush ila hamroh bo`l.

Boshtin ayog`ig`acha qil sarfi haq,
Tengri sanga yor, o`qusang bu sabaq.

G`aflat agar bo`lsa bu ishdin dame.
Kim yo`q aningdek kishiga motame.

O`zni qilib g`ofilu oshuftahol,
Har negakim, aylagasen ishtig`ol.

Garchi anga manfaati bo`lmasun,
Jahd etkim, ma`siyati bo`lmasun.

Yaxshilik ar aylamasang ish chog`i,
Aylamagil bori yomonliq dog`i.

Bo`lmasa taryok ila joningg`a bahr.
Solmag`il achchig` bila jomingg`a zahr.

Anda qayu amrki dilkash durur.
Borchadin ahbob yuzi xush durur.

Asra o`zungni birov ozoridin,
Kimsaga ozurdaliq izhoridin!

Elni o`zung jonibidin emin et,
O`zni tarab maskanida sokin et.

Qilma ulus irzu iyolig`a qasd,
Aylama el joniyu molig`a qasd.

Bir nafase qayg`udin ozod bo`l,
Eru musohiblar ila shod bo`l.

Bog` aro ko`rsang guli navxosta,
Borcha uchun suhbat et orosta.

Charla muroot ila ashobni,
Inda takalluf bila ahbobni.

Jonni alar maqdamidin gulshan et,
Ko`zni alar chehrasidin ravshan et.

Bazl tariqini shior aylagil,
Har neki boringni nisor aylagil.

Joning agar kom esa ixvonniga,
Sarf etu qo`y minnatini joninga.

Jonni bu jam`iyat ila shod qil.
So`nggi parishonlig`idin yod qil.

Bu ish uchun chekti sipehri barin,
Har yangi oy hay`atidin tig`i kin.

Kim iki hamdamni qarin anglasa,
Vasl evida aysh guzin anglasa.

Qat` etib ul naxli barumandni,
Kesgay ushul rishtai payvandni.

Birini hijron tarafi boshlag`ay,
Birini furqat tarafi toshlag`ay.

Charx ishi chun bu emish oqibat,
Aylar emish so`ngra bu ish oqibat.

Bas gul ila savsani ozod ham,
Norvanu sarv ila shamshod ham4.

Kim bu chaman ichra xiromon erur,
Borchasi bir-biriga mehmon erur.

Har kishikim, bor esa yori anga,
Har kishikim, yor esa bori anga.

Kom bila vaslni aylab havas,
Topsa bu komig`a dame dastras.

Bo`yniga qonim meni yod etmasa,
Ruhum o`shul yod ila shod etmasa,

Bo`ldi esa vasl aro kome anga,
Istasa filjumla davomi anga.

Haqqa tilin shukr guzor aylasun,
Shukr tariqini shior aylasun.

Shoyad o`shul shukr ila bir necha dam,
Urg`ay o`shul vasl ila bir necha dam,

Komini qilsun haq aning bardavom,
Jonig`a bersun bu davom ichra kom.

[LVII]

Chin marg`zorining mushkin g`izolining sher shikorlig`i va majruh saydlarning aning domig`a giriftorlig`i va sher panjasidin alarning ajal tufrog`ig`a hamvorlig`i.

Bor edi Chin mulkida bir nozanin,
Ojiz aning naqshida naqqoshi Chin.

Orazi gulzori Xo`tandin misol.
Ko`zi bu gulzor aro mushkin g`izol.

Surati Chin chehrai anvar anga,
Mushki xo`tan zulfi muanbar anga.

G`amzai bebokiga jonlar asir,
Balki Xito mulkida xonlar asir.

Ching`a xatar g`amzasi tarroridin.
Ding`a xalal turrasi zunnoridin.

Ahli jahon husnining oluftasi,
Shohi zamon zulfining oshuftasi.

Bir nafase urmayin onsiz nafas,
Mumkin emas kimsaga jonsiz nafas

Gulrux etar erdi chu maydonga azm,
Qilmoq uchun go`y ila chavgong`a azm.

Hamrah o`la olmas uchun xon anga,
Qo`shmish edi necha nigahbon anga.

Kim kishi aning tarafi solsa ko`z,
Yoxud aning jonibidin desa so`z.

Arz qilib jurmini navvobi xos,
Hukm tariqi bila topqay qisos.

Kun emas erdiki, necha dardnok,
Bo`lmas edi ushbu balodin halok.

Bir kun aning ishvasidin oshiqe
Ishqu muhabbat yo`lida sodiqe.

Yillar aning hasratidin qon yutub,
Qon ne bo`lur, sog`ari hijron yutub.

Xas kibi bir go`sha aro erdi past.
Kim boshig`a sekritibon yetti mast.

Boda chu kuchluk edi, oshiq zaif.
Chust yiqildi bo`la olmay harif.

Chektilar ul xayli muakkal ani,
Xon qoshig`a nechani, avval ani.

Ko`rdi chu xon necha asiri taab,
Hukm siyosat bila qildi g`azab.

Kim: «Borisin yer bila hamvor eting,
Doy aro o`lturtungu devor eting,

Yuzlari bolchig`din o`lub toshqori,
Xalq ko`rub ibrat ila har sori.

El dog`i ul qahrdin olg`ay hisob,
O`lg`ay alar dog`i chekib ko`p azob».

Ahli Jafo amrni chun bildilar,
Harneki hukm etti, ravon qildilar.

Tog` aro yoshundi chu zarrin g`izol,
Mushki xo`tan sochti nasimi shamol.

Xonga magar dasht sori erdi bazm,
Otlanibon shahr to`shi qildi azm.

May boshida, ishq o`ti xud jonida,
Shahrning oshubi dog`i yonida.

Keldi yo`l ul yergakim ul doy edi,
Har sori yuz nola bila voy edi.

Anglag`ach ul ishni shahi kinavar,
Elni qo`yub, ayladi ul yon guzar,

Tokim alardinki, qazo qildi rust,
Bo`lg`usidur ishq tariqida chust.

Doy aro bir xaylni ko`rdi asir,
Har biri o`z holig`a tortib nafir;

Borcha nadomat bila afg`on chekib,
Emdiki afg`on tuganib, jon chekib.

G`ayri ham ul oshiqi ozodavash,
Kim bo`lubon ishq balosig`a hush,

Za`fu sarig` yuz bila holi yomon,
O`ylaki devor orasida somon.

Tengriga har lahza sano aylabon,
Shukr tariqini ado aylabon,

Kim bu nafaskim chiqadur jon manga,
Yor g`ami aylamish oson manga.

Umrig`a qolganda ikki-uch nafas
Zikr etibon yor hadisiyu bas.

Tilida yor erduyu so`zida yor,
Og`zida yor erdiyu, ko`zida yor.

Ko`rgach ani hokimi bedodgar,
Ko`ngliga ul ishq o`ti qildi asar.

Mahlakadin oni xalos ayladi,
Yor harimi aro xos ayladi.

Ishq balosi aro shukr etti ul,
Ko`r ne biyik martabag`a yetti ul.

Asra, Navoiy, bu nafas mug`tanam,
Lek degil har nafase shukr ham.

Soqiy, o`lubmen mayi rangin uchun,
May demakim, bir sanami chin uchun;

Chini ayog`lar bila mast et meni,
Chin elidek bodaparast et meni.

[LVIII]

O`N TO`QQUZUNCHI MAQOLAT

Xurosonning adimul-misl kishvari bayonidakim, «Irama Zotil-imodil-lati lam yuxlaq misluxo fil-bilod» karimasi oyatidur aning sha`nida. Bataxsis Hirot dorus          saltanasining amnobodi tavsifidakim, «va man doxalahu kona ominan» mazmuni hadisi durur, aning ta`rifida va garchi hadiqae erdi, ammo qurub erdi va lekin shoh jo`ybori adli ani rashki xuldi barin qildi va agarchi ma`mura erdi, ammo buzulub erdi va lekin shahanshoh ehsoni me`moridin g`ayrati nigorxonai Chin bo`ldi1.

Xoliqi ashyoki, jahon ayladi,
Charxni paydovu nihon ayladi.

Etti falakniki, qilib mustadir,
Har biri bir sham` ila bo`ldi munir.

Oltisi gar sham`i duraxshandadur,
Lek biri mash`ali raxshandadur.

Uch quyi, uch yuqori qildi shitob,
Shu`lai to`rtunch uy aro soldi tob.

Sham` qayu sham`ki, fikrat tuni,
Har biri bir mash`alaning uchquni.

Mash`ala yo`qkim, duri tobon degil,
Dur demagil, mehri duraxshon degil.

Ko`k yeti iqlimida sulton ham ul,
Balki alar borcha tanu jon ham ul.

Chun solib o`rtanchi falak uzra nur,
Ravshan etib nuktai xayril-umur2.

O`ylaki kavkab yeti taqsim erur,
Bilki jahon ham yeti iqlim erur.

Har birisiga biridin taqviyat,
Har biri birdin topibon tarbiyat.

Mehr chu ul oltig`a foyiq durur,
Andag`i iqlim anga loyiq durur.

Ko`zga kavokib bo`la olg`aymu fosh,
Andaki fosh aylasa nurin quyosh.

To`rtunchi charxki ma`vosidur,
Ham o`shul iqlim murabbosidur.

Erda bu iqlim erur dilpazir,
Ko`kta quyosh toramidek benazir.

Bo`ldi chu mavzu` masohat fani,
Dedilar iqlimi chahorum ani.

Ziynat aro ravzai rizvondur ul,
Ravzani qo`y, mulki Xurosondur ul.

Sohati to`rtunchi falakdin vasi`,
Rutbasi yettinchi samodin rafi`.

Xittasida shahr adaddin fuzun,
Har birining ziynati haddin fuzun.

Shahrlari lutf ila xuldi barin,
Xo`blar ul xuld ichida huri iyn3.

Tog`lari olinda falak soda dasht,
Borchag`a ko`k qullasidin sarguzasht.

Har birining javfida yuz turfa kon.
Konin etib turfa javohir makon.

Chashmasidin bo`lmadi zohir suyi,
Kondin oqib, balki javohir suyi.

Dashtlari sath ila oyina rang,
Sabza ul oyinag`a har sori zang.

Sabzasidin gulshani minog`a rashk,
Tufrog`idin anbari sorog`a rashk.

Etti falak naqdig`a ganjina ul,
Etti aqolim tanu siyna ul.

Anga jahon ko`ksi kelibdur sifot,
Anda ko`ngul xittai poki Hirot4.

Kimki ko`ngul vasfida burhon dedi,
Oni badan mulkiga sulton dedi.

Muni ham ulkim o`zin ogoh der,
Borcha jahon kishvarig`a shoh der.

Ne ajab o`lsa ko`ngul o`rnig`a shoh,
Chunki erur shoh yeri kalbgoh5.

Bo`ldi ko`ngul o`rnida bo`lmoq ishi,
Kim ko`ngul andin uza olmas kishi.

Xo`b esa ne ayb ko`ngullarga ul,
Bir-biridin keldi ko`ngullarga yo`l.

Ziynati andoqki, badan paykari,
Vus`ati andoqki, ko`ngul kishvari.

Aytma kishvar, deki bog`i Eram,
Dema Eram, aytki Baytulharam.

Davrasi ul nav`ki payki xayol,
Yuz yil aning davrini kezmak mahol.

Charxi nigun sathini hanjor etib,
Muhrai xurshed ila hamvor etib.

Tufrog`ini mushk sirisht aylabon,
Hay`atini rashki bihisht aylabon.

Qo`rg`onining paykari andok hasin,
Kim uyotib qal`ai charxi barin.

Davrida har burjig`a andoq uruj,
Kim qolibon ostida «zotil-buruj».

Arki biyikrak to`quz aflokdin,
O`ylaki gardun kurai xokdin.

Kungurida mehr kibi toblar,
Borcha malak xaylig`a mehroblar.

Lavhasi ziynat bila koshinavard,
Koshi anga yuz falaki lojuvard.

Pili falak kirgucha darvozasi,
Toqi samo toqining andozasi.

Er tubiga xandaqi andoq kirib,
Kim ani yer muhrasidin oyirib.

Qal`asida hisn falakdek ulu,
Shahrida anjum sipahidek g`ulu.

To`rt taraf jadvali bozor anga,
Qirg`an ulus borcha xaridor anga.

Harne xaridor gumon aylabon,
Sotg`uchi yuz oncha ayon aylabon.

Qiymati ajnos bila har do`kon.
Xoli etib havsalai bahru kon.

Raxtki bazzoz terib rang-rang,
Atlasi aflok kibi tang-tang.

Huqqai gavhar bila har javhari,
Charx ila zohir qilibon axtare.

Kirsa chiqar yo`l topa olmay ko`ngul,
Sayrida savdoyi bo`lub aqli kul.

Masjidi Jomi` yana bir olame,
Toqi yana bir falaki a`zame.

Shahr jahon, anda bu ham bir jahon,
Ikki jahon bir-biri ichra nihon.

Charx uza ziyna aning minbari,
Poyasi ul yergachakim mushtari.

Oy kecha qandili jahon tob anga,
Qavsi quzah hay`ati mehrob anga.

Shahri aro bo`yla bino behisob,
Qal`asining toshida xud ne hisab.

Har necha ko`z tushgucha devor bast,
Barchada ma`murae elga nishast,

Topg`ali ta`yini mahallot bahr,
Ahli mahallot oyirib, shahr-shahr.

Shahrlar otini mahallot etib,
Bo`ldi chu yuz shahr Hiri ot etib.

Ollah-ollah, ne Hiri, bu Hiri.
Bir-biridin turfa aning har biri,

Ikki savobit falakidin nishon,
Ikki xiyoboni iki kahkashon6.

Oncha xavoniq bori ma`mur anga,
Kim topa olmay kishi maqdur anga.

Har ulashur noni aning qursi mehr,
Olg`on ani soyili qadxam sipehr.

G`ulg`ulai zikr falakdnn o`tub,
Qaysi falak, xayli malakdin o`tub.

Madrasalar har birisi arjumand,
Poyada ko`k madrasasidek baland.

Tarhda sun` ilgi muhandislari,
Ruhi qudus fayzi mudarrislari.

Foidag`a ahli chu ochib varaq,
Garchi Utorid esa aytib sabaq.

Toqlari rif`atig`a yo`q hadi,
Uylaki ko`k gunbadidek gunbadi.

Gunbadi koshisida kun aksi fosh,
O`ylaki ko`k gunbadi ichra quyosh.

Har sori guldastasi andoq baland,
Kim etibon fikrida guldasta band.

Xayli malak qubbasining zoyiri,
O`ylaki sarv uzra chaman toyiri.

Qubba bo`lub arshi muqaddas anga,
Bir qafasa charxi muqarnas anga.

Hay`ati maxruti ila mustatil,
Arsh sutuni bo`luridin dalil.

Mili bila mahchasi tortib alam,
Zohir etib nuktai lavhu qalam.

Mu`zini har tun quyi sham`in tutub,
Sham`i kavokibni falak yorutub.

Charx mururi bila ta`jilidin,
Mintaqa xatti sizilib milidin.

Har sori bir masjidi oliy asos,
Zinatini aql eta olmay qiyos.

Rif`at anga charxi muallo kibi,
Charx dema, Masjidi Aqso kibi7.

Foxta qandilida xilvat nishin,
Arshda ul nav`ki rulul-amin.

Jam` ichida taqviyu toat eli,
Balki malak xayli jamoat eli.

Besh navbat g`ulg`ulakim, yo`q hadi,
G`ulg`ula yo`q, dabdabai Ahmadiy,

Bog`lari har biri jannat misol,
Ravzag`a har go`shasidin go`shmol.

G`ayri mukarrar bori sarmanzili,
Ayshu tarab manzili har manzili:

Borcha chamanlar gulu gulzorliq,
Har chamani yo`li girihkorliq.

Har girihida gulu gulshan dog`i,
Yo`qki musaddaski, musamman dog`i.

Gullari nav`ini ne de oncha gul,
Oncha ne gulkim, sanay olg`oncha gul.

Naxlini dehqonki barumand etib,
Shoxiga yuz mevani payvand etib.

Har shajaru yuz gul ila shevasi8,
Turfaki yuz nav` bo`lub mevasi.

Sahnida yuz gul chiqorib bir yig`och,
Har gulining atri borib bir yig`och.

Qushlari yuz nav` xush ilhon bori,
Sabzau gul uzra xiromon bori.

Suv tarab angez chekib g`ulg`ula,
O`ylaki ishrat nafasi bulbula.

Ayshg`a targ`ib kelib ul nido,
Bog` dimog`in taratib ul sado.

Qasrlari borcha rafiu matin,
Kilk ushotib naqshidan naqqoshi Chin.

Ziynat aro o`ylaki chini parand,
Naqshida naqqoshi qazo naqshband.

Toqig`a ko`k poyasidin nardbon,
Kunguri davrida Zuhal posbon.

Haddi janubisida bir turfa ro`d,
Ro`d nekim, lujjai charxi kabo`d.

Charx demaykim, yuzida har hubob,
Gunbadi firuzadin olmay hisob.

Haddi shimoliysi sori ikki nahr,
Ul ikidin xurramu serob shahr.

Ikkisida ta`mi zuloli hayot,
Ravzadag`i to`rtga andin uyot.

Xizr suyidek anga ravshan zulol,
Nutqi masih onda nasimi shamol.

Xittasig`a o`yla muazzam savod,
Kim anga har go`sha bir a`zam savod.

Misru Samarqand ne monand anga,
Zimnida yuz Misru Samarqand anga,

Kim ani haq asrasun ofotdin,
Emin etib borcha baliyotdin.

Mundoq emas erdiyu ermas shake,
Muncha nekim ermas edi dahyaki.

Muncha sharaf topti shah insofidin,
Ulki xirad lol erur avsofidin.

Xisravi g`ozi shahi ravshan ravon,
Adlig`a shogird Anushirvon.

Ayladi shogirdligin chun havas,
Yuz ishidin bildi bir ishniyu bas.

Adl tariqig`a qo`yub gomni,
Adl ila o`rganmadi islomni9.

Yo`q buki yuz qoidai dilpazir,
Saltanat amrida bari noguzir.

Qoldiyu ul adl ila topti hayot,
Qo`ydi qiyomatg`a degin yaxshi ot.

Buki erur adlg`a andin baland,
Dindog`i yuz koidai dilpisand.

Qolsa tong ermas bani Odam aro,
Oti yuz oncha bori olam aro.

To bani Odam bila olam erur,
Olam ichinda bani Odam erur,

Adl ila olam yuzin obod qil,
Xulq ila olam elini shod qil10.

Hukmung aro olamu odam dog`i,
Yo`qki bu ikki yana olam dog`i.

[LIX]

Bahromning may mastlig`idin baxti ko`zi uyqu mayli qilib, mamlakati binosi ul seldin yiqilg`oni va mazlumlar faryodidin uyg`onib tadorukin qilg`oni.

Qo`ydi jahon mulkini chun Yazda Jird,
Ayladi Bahrom tana`umni vird.

Bodai g`aflat ani mast ayladi,
Mast nekim, bodaparast ayladi.

Shah chu bo`lur boda ichib masti xob,
Mastlar-o`q mulkin etarlar xarob.

Xasta ko`ngul ovlomoq etmay havas,
Sheva anga dashtda ov erdi bas.

Boda ichib, qilg`uchilar to`ru shar,
Ayladilar mulkini zeru zabar.

Ov aro bir kun oziqib begumon,
Bo`ldi birov chotmasig`a mehmon.

Chotma dema, hajr qaro shomi de,
Zulmu taab qushlarining domi de,

Oshiqlar ko`ngli uyidek yiqug`,
Tiyrlari har tarafidin chiqug`.

Zulm o`qi teshganlari ma`lum anga,
Bosh sig`urub bir necha mazlum anga.

Borcha yalang — hodisa torojidin,
Borcha nigun zulm iligi kojidin.

Bir quruq o`tmak bila suv kelturub,
Ev eyasi boshladi xizmat turub.

Shoh chu ahvolini qildi savol,
Dedi: budurkim ko`rasen borcha hol.

Shah dedi: Bu foqau ajzu niyoz
Nedin erur, rost degil borcha roz?

Dedi: Burun yaxshi edi holimiz,
Zulm xarob ayladi ahvolimiz.

Shoh ulus holidin ogoh emas,
Juz mayu mutrib anga dilxoh emas.

Xayli ochibon tama` og`zini keng,
Ayladilar mulkni yer bila teng.

Shah ko`ziga o`truda koshonae,
Uchradiyu har evi vayronae.

Dedi: Bu vayron ne edi burna chog`?
Dedi: Saroy erdiyu davrinda bog`.

Eski daraxtu guli navxez anga,
Ikki tegirmon suyi korez anga.

Daxlu ziroat bila ul turfa nahr,
Mazraani kent qilib, balki shahr.

Qolmadi korez ishi qilmoqqa zo`r,
Charx anga ko`z tegurub, bo`ldi ko`r.

Chun qurudi suv, qurudi bog` ham.
Qolmadi gul, gul neki yafrog` ham;

Ev suvamog`ning kuchi ham qolmadi,
Balki bu ish qilg`uchi ham qolmadi.

Bog`u saro borcha bo`lub yerga tuz,
Zulmu tama` bo`ldi, vale birga yuz,

Hodisa toroji yetib molg`a,
Qolduq o`kush ajz ila bu holg`a.

Shah bilib ul pardada bu toru pud,
Jonig`a o`t tushtiyu boshig`a dud.

G`am qilichi bag`rin etib chok-chok,
Yoqin edi g`ussadin o`lg`ay halok.

G`aflati usruklugidin uyg`onib,
Joni xumor o`ti bila o`rtanib.

Sovudi ko`ngliga bori ayshu lahv,
Bildi erur harne qilur borcha sahv.

Zulm eliga fikri zavol ayladi,
Ko`nglida ko`p adl xayol ayladi.

Haq bila chun qildi bu niyat durust,
Kim tilabon mujda birov yetti chust.

Dediki, korezni aylab shigof,
Chiqdi suv hayvon suvidek poku sof.

Ev egasi tengrig`a aylab niyoz,
Dedi hamonoki shahi aysh soz,

Zulm qo`yub, adl durur niyati,
Kim bu asar ayladi xosiyati.

Shahg`a bu so`zdin dog`i tanbih o`lub,
Qildi g`ani ul kishi uzrin ko`lub.

Otlanibon mulkida dod ayladi,
Borcha g`amin xalqni shod ayladi.

Adl aning ko`ngliga qilg`ach guzar,
Kishvariga qildi ham ul dam asar.

Xisravi g`oziki, emastur dame,
Kim yemagay, mulku raiyat g`ami.

Mulki ne tong, gar erur obod aning,
Xalqi ne hayrat, gar erur shod aning.

To abad o`lsun bori komi ravo,
Xasta Navoiyg`a ham andin navo.

Soqiy, olib kel qadahi dilpisand,
Tut manga, deb shoh duosin baland.

Jonki chekar zulm, dame shod etay,
Tan uyin ul suv bila obod etay.

[LX]

YIGIRMINCHI MAQOLAT

Ul maqsud adosidakim, agarchi bu latoyif majmuasi safinae durur, zaroyif tuhafidin mashhun va bu zaroyif safinasi junge durur favoidi laolisi anda gunogun. Va lekin chun tab` daryosidin avval sohilg`a kelgan nafois durur va zihn shabistonidin avval jilvai zuhur qilg`on aroyis, bu jihatdin Sulton Badiuzzamon bahodir doma hayotuhu ayoqig`akim, saltanat bog`chasining avvalg`i vardi va xilofat chamanining burun qad chekkan sarvi noz parvardi durur, nisor qilildi va aqd izdivojig`a tortildikim, bu nasoyih ko`nglida qolg`ay va bu javohirni qulog`ig`a olg`ay1.

Olam aro harne huvaydo durur,
Sirri aning zimnida paydo durur.

Qayda zuhur aylasa mohiyati,
Muzmar erur zotida xosiyati.

Keldi quyosh xosiyati nuru tob,
Bo`ldi bulut nutfasi durri xushob.

Kong`a erur gavhari yakto xalaf,
Bahrg`a ham anbari soro xalaf.

Bu xalaf insong`a ham inson erur,
Shahg`a shahu, xong`a dog`i xon erur2.

Kon kibi ko`rgan shahi ozodani,
Ko`rdik aning gavhari shahzodani.

Garchi bu kon ichra duri shohvor,
Xayli erurkim, borisin kirdigor.

Poya aro sohibi toj aylasun,
Mehrvashu charx duvoj aylasun.

Ulki vale gavhari yakto durur,
Borchasidin poyada a`lo durur.

Bilki erur moyai amnu amon,
Xisravi jamqadr Badiuzzamon3.

Zoti nazohatda maloik sifot,
Pok sifoti bila yo`q hech zot.

Zoti bashar, lek sifoti malak,
Balki sifoti bila zoti malak.

Mahzi latofatdin o`lub xilqati,
Xalqi jahon ahlig`a haq rahmati.

Ey kelibon nutq ila vasfing mahol,
Notiqa vasfingda bo`lub gungu lol.

Ulcha sening hilmu viqoring durur,
Men kibi el midhati oring durur.

Mehrni el vasfidin o`tmish ishi
Nurin aning ne o`ka olg`an kishi.

Obi hayot elga demak jon berur,
Bu so`z anga bori ne ta`rif erur.

Oyni yorug`, charxni demak baland
Tab`i baland elga emas dilpisand.

Madh ila chun mumkin emas midhating,
O`zga jnhatdin qilayin xizmating.

Voqif erursenki, shahi komgor,
Kim anga ko`p maxfi erur oshkor.

Dahr nekim, tongla huvaydo qilur
Royi bu kun fikr ila paydo qilur.

Tongla yo`q, andin bo`lur ish daftarin,
Bir-bir o`qubtur uzog`u kun barin.

G`ayb xayolotida yuz ming suvar,
Xotira ko`zgusidadur jilvagar.

Muncha kamolot ila hukm aylamush,
Kim neki ko`nglungga kelur yaxshi ish.

Kelgilu olimda sarosar degil,
Bo`lmasa masmu` mukarrar degil.

Shahg`a so`zumdin bor esa e`tibor,
Gar sanga ham pand desam yeri bor,

Bil munikim, umr vafosiz durur,
Davlat ila joh baqosiz durur

Tushdek erur dahrda nokomu kom,
Ko`z yumub ochquncha o`tubdur tamom.

Dahr binosini xarob anglag`il,
Ne ko`runur anda sarob anglag`il.

Jumla jahon foniyi mutlaq durur,
Boqiyi mutlaq tilasang haq durur.

Jism uyining tarhini solg`uchi ul,
Ruh anga berguchiyu olg`uchi ul.

Olam aro toki tirikdur kishi,
Haq bila bo`lmoq erur ansab ishi.

Bo`lmasa haq yodidin ogohliq,
Bilki gadolikcha emas shohliq.

Bo`lsa gado tengridin ogahlig`i,
Bordur anga ikki jahon shahlig`i.

Harneki bu safhada tahrir erur,
Roqim anga xomai taqdir erur.

Olinga kelsa tilamas ish base,
Haqdin erur aylama nolish base.

Etsa zafar bilma ilik kuchidin,
Bil zafaru fathni berguchidin.

Shahlig`inga aylamagil e`tibor,
Haq g`azabu lutfig`a qil e`tibor.

Ko`rki ne bir lahzada bo`ldi qatil.
Tayri abobil ila ashobi fil.

Qildi adam manzili koshonasi,
Harbirisin birgina qush donasi.

Yo ne sifat tortti Zahhok ranj,
Tengri nasib etti Faridung`a ganj4.

Qahridin ar sheri-jayon ko`rdi bim,
Uzdi boshin uy suti ichgan yatim.

Xaylingakim, sendin emas jismu ruh,
Aql ila imon eshigidin futuh.

Haqdin erur bu niami bul`ajab,
Rizqlarig`a seni qildi sabab.

Etti sababliqqa seni baxtiyor,
Qismat etarga sanga ne ixtiyor?

Mundoq ila bu necha nodon sanga,
Bo`lmasalar bandai farmon sanga.

O`ylaki qonuni riyosat durur,
Borchasiga bimi siyosat durur.

Sangaki haq lutf etibon toju taxt,
Qildi karomat o`kush iqbolu baxt.

Xukmunga olamni zabun ayladi,
El qadin amringg`a nigun ayladi.

Muncha karam shukrini gar bilmasang,
Harneki amr etti ado qilmasang,

Zohir etib g`aflatu mag`rurluq,
Aylamasang amrig`a ma`murluq,

Qahr yeri bormu, yo yo`q degil,
Men ani deguncha, o`zung-o`q degil.

Etsa g`azab tund yeli netgasen,
Mulk aning mulki qayon ketgasen?

Aylar esang fisq ila isyon anga,
Ayla agar bor esa pinhon anga.

Xalqdin ul ishda xijolat durur,
Xoliq agar ko`rsa ne holat durur?

Ishdaki eldin sanga bor infiol,
Tengriga zohir esa, bo`lg`ay ne hol?

Istar esang maqsadi aslig`a yuz,
Joddai shar`i Muhammadni tuz5.

Shahki najot uyiga istar panoh,
Ushbu yo`l ul uyga erur shohroh.

Egri kelur xatti chiqarg`och qalam,
Satr yo`li joddasidin qadam.

Shar` tariqini shior aylagil,
Adl ila mulkungga mador aylagil.

Shohki ish adl ila bunyod etar,
Adl buzuq mulkni obod etar.

Kofiri odil ani obod etib,
Mu`mini zolim ani barbod etib.

Shahki erur adl ila davron anga,
Bo`ldi sirot o`tmagi oson anga.

Kim yurumak ip uza kom ayladi,
Adli chu tuz bo`ldi xirom ayladi.

Koming uchun tuz bo`lu adl ayla ish,
O`qda agar adl yo`q, etmas ravish.

Adlki uch harf ila maqrun erur,
Har biriga o`zgacha mazmun erur:

«Ayn»i aning mehre erur tobnok,
Zulm qaro shomini qilmoqqa pok.

«Dol»i dag`i davlati din tojidur,
Din bila davlat eli muhtojidur.

Hurg`a gisu quyig`i «lom»i bil,
Izzu sharaf qushlarining domi bil6.

Tojni kiy, mehr ila ko`zni yorut,
So`ngg`i matin hablni ilgingga tut.

Har necha mazlum so`zi topsa tul,
Tuli hayot istasang, o`lma malul.

Zulm o`tidin qilsa fig`on dodxoh,
Soyai adling aro bergil panoh.

Qo`ymag`il ul soyada qayg`u anga,
Sham` tubin qilma qarong`u anga.

Emdiki, mazlum so`zi chiqti tuz,
Zolim agar nafsing erur, ko`rma yuz,

Nafskim, ul ayshi mudom istagay,
Sanga gunah, o`ziga kom istagay.

Ganj uza istarki, yilon topsa bahr,
Andin emas bahra, vale g`ayri zahr.

Chekma aning komini istab azob,
Tavba bila qilg`il anga ehtisob.

Necha ulug` ersa gunah xirmani,
Elga berur ohu nadomat ani.

Jurm o`tikim, shu`lasi payvast erur,
Uzr sirishki suyidin past erur.

Lutfu karam garchi erur dilpazir,
Qahru siyosat ham erur noguzir.

Har kishi olam elida xo`b emas,
Har kishining har ishi marg`ub emas.

Yaxshi-yomonga chu teng o`ldi karam,
Bo`ldi yomong`a ko`pu yaxshig`a kam.

Lutf nasimin tarab angez qil,
Tig`i siyosatni dog`i tez qil.

Necha marazg`a gar erur sud qand,
Nechaga ham zahr erur sudmand.

Moddakim, bermasa marham kushod,
Nishtar-o`q aylar anga daf`i fasod.

Bormoq uchi birla chu chiqmas tikan,
Igna bila qutular andin badan.

Bo`lsa kerak fikr ila shohi zamon,
Yaxshig`a yaxshiyu yomong`a yomon.

Ikkisidin bir kibi olsa hisob
Mamlakati ichra tushar inqilob.

Kimsani bot aylamagil arjumand,
Ham yana oz ish ila qilma najand.

Mil uza chiqmoq angakim voyadur,
Chiqmaqu tushmaklik uchun poyadur.

Poyadin ortuq kishi ursa qadam,
Bimi yiqilmoqduru ranju alam.

Tifl hijo bilmay o`qur chun savod,
Kil o`qurin zeru-zabar e`tiqod.

Kimniki, inson desang, inson emas,
Shaklda bir, fe`lda yakson emas.

Naxl sifat sham` ila muz sho`shasi,
Munung o`t, oning suv erur xo`shasi.

Kimniki, aylay der esang mahraming,
Ko`p sinamay aylamagil hamdaming.

G`aflat aro xush ko`rubon xush dema,
Voqif o`lub so`ngra pushaymon yema.

Tushta ne hureki parison erur.
Uyg`og` etar fahmki shayton erur.

Oz ish uchun tund itob aylama,
Qatlu siyosatda shitob aylama.

Bok yo`q, ar kechrak o`lur qatl ishi,
O`lsa so`zung birla tirilmas kishi.

Suvda hubob o`lsa damingdin xarob,
Mumkin erurmu yasamog`liq hubob?

Yaxshi esa afv siyosat chog`i,
Lek kerak ishda farosat dog`i.

Garchi guvoh ayladi sobit gunoh,
Ozmu o`tar shar`da yolg`on guvoh?

Har kishiningkim, so`zi yolg`on esa,
Aylama bovar, nechakim chin desa.

Kasd ila yolg`on demadi rostgo`y,
Chin demadi sa`y ila kazzobxo`y.

Tun bila to subh muvofiq durur,
Avvali kozib, so`ngi sodiq durur.

Tutma tuzub kinu adovat fani,
O`zga kishi jurmi bila o`zgani.

Roi esang tut bu nafas yaxshi pos,
Har qo`yni o`z ayog`i birla os.

Royingga har amriki, keldi savob
Mashvarasiz etma qilurg`a shitob.

Zavq esa tab`ingg`a salohi bila,
El so`zi zimnida fasodin tila.

Aylama o`z rayingga ko`p e`tiqod,
Mu`tamad el rayidin ista kushod.

Shahki ra`yini ko`p etti pisand,
Ra`y ko`rar el tiliga soldi band.

Garchi tavakkulsiz erur azm sust,
Mashvarasiz qilma tavakkul durust.

Bo`lma malul o`lsa kengashda talosh,
Azru uzun dog`i kerakmas kengash.

Aylar ishingga chu bo`lur dast ras,
Vaqtidin o`tkarma oni bir nafas.

Gulga sahar vaqti berur jilva bog`,
Kechga yetushsa terar o`g`lon-ushog`.

O`z ishingga har necha ko`p bo`lsa mayl,
Tengri ishiga ani qilg`il tufayl.

Nosihi sodiqki, erur beg`araz,
Bil anga olamda topilmas evaz.

Qilsa g`alat rifq ila qilg`il davo,
Tengrigadurkim, g`alat ermas ravo.

Ish kuni qo`yg`onda aduv sori yuz,
To`ra bila burna yasolingni tuz.

Hamla ketur razmda taqsirsiz,
Bilki kishi o`lmadi taqdirsiz.

Shomi ajal uyida yotmas kishi,
Umr kuni go`rga botmas kishi.

Ikki qadam yong`ucha yetgach alam,
Sa`y qilu ilgari qo`y bir qadam.

Nechaki haq lutfidin o`ldi zafar,
Sa`yni ham bil sababi mu`tabar.

O`yla maosh aylaki, cheksang sipoh,
Xalq duosi sanga bo`lg`ay panoh.

Jahd etkim, urmasun o`lg`och nabard,
Oh yeli ko`zungga nogoh gard.

Qilmadi ming dushmani kinxoh o`qi
Ul yarakim, ayladi bir oh o`qi.

G`olib esang razmda begonag`a,
Qatlg`a sa`y etma bu shukronag`a.

Harneki bu nomada mastur erur,
Borchag`a shoh ishlari dastur erur.

Ishta agar shahg`a shabih o`lg`asen,
«Al-valadu sirru abih» o`lg`asen.

Ko`rmagasen yo`l aro ranju nadam,
Har qadame o`rniga qo`ysang qadam.

Zoda muridu otani pir bil,
Har ishida hukmig`a ta`sir bil.

Bo`lma bu pir olida taqsirliq,
Istar esang davlat ila pirliq.

[LXI]

Xoja Muhammad Porsodin haj ahli duo istid`o qilmoq va o`g`li Xoja Abu Nasr aning istid`osi bila duo qilmoq.

Haq yo`lida Xojai qudsiy janob,
Roqimi «Qudsiya» u «Faslul-xitob».

Na`li izi gunbadi davvorso,
Ulki laqab keldi anga Porso.

Garchi o`zi nodirai asr edi,
O`g`li aning Xoja Abu Nasr edi.

Faqrda ul bir shahi ozoda xo`,
Ul shahi ozodau shahzoda bu.

Xojag`a chun Makka sori bo`ldi azm,
Xoja Abu Nasr dog`i bo`ldi jazm.

Aylab ato soliki atvorliq,
O`g`li qilib mahrami asrorliq.

Ulki qo`yub bodiyada har qadam,
Bu ham etib po`ya qadam bar qadam.

Chun necha kun bodiya qat` ettilar,
Manzili maqsadlarig`a yettilar.

Xalq haj arkonini aylab tamom,
Topibon ul tavf ila oliy maqom.

Yaxshi-yomon murshidu solik dog`i,
Yo`q kishi o`rnig`a maloik dog`i.

Istadilar foniyu boqiy janob,
Har tilagi haq qoshida mustajob.

Xalq niyozini ado qilg`ali,
Borcha xaloyiqni duo qilg`oli.

Muncha ulus ichraki ko`z tiktilar,
Xoja sori borcha raqam chektilar.

Chunki bu ish Xojag`a topti vuqu`,
Xoja Abu Nasrg`a qildi ruju`.

Ayttikim, ul manga foyiq durur,
Bo`yla baland ish anga loyiq durur.

Kimsaki yo`q rahbari bu yo`l aro,
Mumkin erur ozmog`i har qo`l aro.

Yo`q edi bu yo`lda manga rahnamoy,
Tengri meni qildi anga rahnamoy.

Bo`ldi mening ishim anga parvarish,
Parvarishimdin anga ish qilmoq ish.

Yo`l itari meni haroson qilib,
Yo`lni harosim anga oson qilib.

Menda xavotirdin o`lub yuz futur,
Anda suluk ichra shuhudu huzur.

O`zum uchun, oning uchun menda g`am,
Ul gum etib haqda o`zin, meni ham.

Bo`yla debon qildi ishorat anga,
Uzrg`a ne haddi iborat anga.

Ochti ilik ashk to`kub sham` vor,
Yo ichi kuyganda nechukkim chanor.

Rahmatu afv istamak oyin etib,
Xoja turub yig`labon omin etib.

So`ngg`i duo bu edikim, yo iloh,
Dermen uyotdin sanga aylab panoh.

Bilmas esam men tilak oyinini
Aylama zoyi aning ominini.

Sa`y etibon o`yla atodek kishi,
Etti bu g`ayratg`a o`g`ulning ishi.

Yorab, ul ominu duo hurmati,
Yo ul o`g`ul birla ato hurmati,

Kim bu ato birla o`g`ulni mudom,
Davlatu din taxtida tut mustadom.

O`zga o`g`ullarni ham et muhtaram,
Anga o`g`ul, munga inilarni ham.

Jumlai olamg`a alar ixtiyor,
Olam eli ichra shahu shahriyor.

Shoh duosida tugondi kalom,
Emdi Navoiyg`a erur boda kom.

Soqiy, olib kel qadahi bodae
Shah tutsun, yo ani shahzodae.

To bo`layin mast sabohu maso,
Necha riyo birla bo`lay Porso.

[LXII]

Bu  faqr  kulbasini  ajzu  inkisor tufroqlarin chehra churuk somoni  uza peshoni araqin oqizmoq bila kahgil etib, yuz ohu so`z bila suvamoqning itmomi va bu fano xirqasini za`fu iftiqor yamoqlarin kirpik sinuq ignasiga ashk uzuk torin toqib, yuz darzdo`zliq bila yamamoqning ixtitomi va ul me`morliq xijolatidin uzr hujrasig`a yuz urmoq va bu xayyotliq uzridin xijolat yoqasiga bosh yashurmoq va haq ma`murai ehsonidin maskani afv tilamoq va xizonai lutfidin xil`ati baxshish istamoq.

Chun meni shaydovashi oshufta hol,
Bo`yla tamannog`a singurdum xayol1.

Kim necha kun ranji nihoniy chekay,
Obi hayot istayu jone chekay.

Noma uchun xoma tarosh ayladim,
Xoma uchun noma xarosh ayladim.

Safha uza kilkim o`lub naqshband,
Nay unidek chekti saririn baland.

O`ylaki nay nag`mada chekkay safir,
Andin oshurdi nayi kilkim sarir.

Nay unin andoqki, qilib istimo`,
Zumrai so`fi aro tushgay samo`.

Bu nay uni savman xok aro,
Balki to`quz gunbadi aflok aro.

Soldi bashar xaylida g`avg`o base,
Xayli malak ichra alolo base.

Ham bashar eshitgach o`lub dardnok,
Dard ila aylab yoqasin chok-chok.

Ham uchubon xayli malakdin hayot,
Zaxm yegan qush kibi solib qanot.

Savtidin ar noxush agar xo`b edi.
Mulku malak ahlig`a oshub edi.

Emdiki bu gulruxi zebo uzor2,
Topti xatu xol ila naqshu nigor.

Qildi chu mashshotai charx ehtimom,
Bo`ldi iki haftaliq oydek tamom.

Partavidin chun yorudi mashriqayn,
Tushti yana yer-ko`k aro sho`ru shayn.

Charx dabirig`a usholib qalam,
Mehbaraning keyniga solib qalam.

Xozini gardun yetibon qoshima,
Mehr bila evrulubon boshima.

Sochig` uchun kelturubon jon bila
Anjumi naqdini to`quz xon bila.

Xayli malak uzra diram sochibon,
Durru guhar naqdini ham sochibon.

Hurmatima gard kibi yer qo`pub,
Boshima aylanib ayog`im o`pub.

Olima yuz ganj qator aylabon,
Borin ayog`img`a nisor aylabon.

Boshim uza la`l sochib konidin,
Dur to`kubon olima ummonidin.

Men mutafakkir bu tahayyur aro,
Bal mutahayyir bu tafakkur aro.

Kim bu varaqlarniki, xomam mening
Qildi qaro o`ylaki nomam mening,

Bu qadar e`zozga qilmas kari,
Balki emas, xurdida mingdin biri.

Ham yomon ermas, vale muncha emas,
Yaxshi durur, vasf deguncha emas.

Ma`ni agar xo`b esa, tarkibi yo`q,
Surati dilkash esa, tartibi yo`q.

Ayturig`a chunki qo`yuldi ko`ngul,
Aytmay o`n bayt tutuldi ko`ngul.

Kim bor edi boshima ko`p mehnatim,
Yo`q edi bosh qoshig`ali fursatim.

Ul chog`dinkim, varaqi osmon,
Dudag`a zirnix qilur shustmon.

Subh etar har sori yog`du bila,
Tun qorasin pok supurgu bila.

Tun yoshurur shuqqai anbarvashin,
Subh chiqorur alami zarkashin,

Rost o`shul choqqachakim, bu alam
O`zin etar sanjaqi mulki adam.

Qilmoq uchun tira shafaq harfini
Shom qo`shar dudag`a shingarfini.

Charx qilur zohir etib kavkabin,
Durg`a mukallal qora chodarshabin.

Menda bu mobayn erur zorliq,
Xalq jafosig`a giriftorliq.

Bir dam ulus mehnatidin kom yo`q,
Bir nafas el javridin orom yo`q.

Kelguchi bu xasta g`am obodig`a,
Ketmagi xud kelmay aning yodig`a.

Bir suruk albatta ko`rub ketmayin,
Toki burun ikki suruk yetmayin.

O`t solibon xotiri vayronima,
Tongdin aqshomg`a yetib jonima.

Ish buyurub o`ylaki oson emas,
Butmagi aql olida imkon emas.

Uzr demak borchag`a qattig` kelib,
Necha chuchuk so`z desa, achchig` kelib.

Bazl agar bor esa aflokcha,
Har falaki ollida xoshokcha.

Har kishi ko`zinki tama` ochti keng,
Qatrau daryo erur olida teng.

Olibu izhori shikoyat qilib,
Ko`pni oz o`rnida hikoyat qilib.

Har biriga o`zgacha so`z muddao,
O`zgacha so`z demaki, yuz muddao.

Bor esa Rustamcha birov quvvati,
Hotami Toyicha aning himmati.

Ilgida Qoruncha bo`lub ganju mol,
Topmoq erur xalq rizosin mahol.

Menki bularning baridin fardmen,
Zaf` uyida hamnafasi dardmen.

Muncha g`amu mehnat ila bovujud,
Muncha taraddud bila guftu shunud,

Za`fi tabiiy xud o`lub bir sori,
Borchalari bir sori, bu bir sori:

Kunduz olib oncha yubusat dimog`,
Kim kecha uyqu bila topmay farog`.

Kunduzikim, bo`ldi yana hol bu,
Kechaki bo`ldi yana ahvol bu.

Kimgaki fursat bu sifat bo`lsa tor
Nazmi xush andin qachon imkoni bor.

Men chu dedim uzr erur men maof,
Bo`lmasa bu nazm duri asru sof.

Rishtai avqot chu ko`toh edi,
Kelmadi ul nav`ki dilxoh edi.

Chun bu sifatdur bari oyin anga,
Qaydin erur martaba chandin anga.

Kim el aro bo`yla tushub hoyu huy,
Har sori solg`ay bir uzun guftu go`y.

Bo`lsa edi oncha manga dast ras,
Kim kecha-kunduzda bir-ikki nafas.

Raf` o`lubon mehnatu farsudaliq,
Etsa edi kom ila osudaliq.

Go`shai xilvat aro aylab nishast,
Tab`ni qilsam edi fikratparast;

Nazm duri istariga xos o`lub,
Bahri taxayyul aro g`avvos o`lub.

Qilsam edi ulcha xiromim durur,
Olsam edi onchaki komim durur,—

Bilgay edi kimgaki ma`ni bo`lur,
Kim ravishi nazm degan ne bo`lur.

Ul biridin chunki tihi qoldi jayb,
Kirmasa jayb ichra bu bir ham ne ayb.

Men bu navo birla tarannum saroy.
Kim dedi nogah xiradi pok roy;

Key qalaming ajz midodi aro,
Bosh qo`yub insof savodi aro.

Haqdin o`lub za`finga quvvat qarin,
Surati insofingga yuz ofarin.

Buki bayon aylading ermas yiroq,
Kim de olursen mundin yaxshiroq.

Desang edi ham tilagandek baland,
Bo`lsang edi istagudek dilpisand.

Munchamu bo`lg`ay edi bozor anga,
Jumlai ofoq xaridor anga.

Bo`ylaki savdosi jahon ichradur,
Sho`ru shari kavnu makon ichradur.

Andin erurkim, bu jahon zevari,
Gavhar aro bahr ila kon zevari.

Qildi sharaf kasbini shoh otidin,
Mehru karam zilli iloh otidin.

Ulki sharaf bahri aning zotidur,
Gavhar o`shul bahr aro otidur.

Ey so`qulub sikkai adl otinga,
Xutbai davlat o`qulub zotinga.

Halqa etib ko`kni uyoting sening,
Xotami xurshed uza oting sening.

Men kimu madhingni bayon aylamak,
Zarrag`a charx uzra makon aylamak.

Qatra kerak anglasa o`z poyasin,
Bahr ila teng tutmasa sarmoyasin.

Lek ne ish kimgaki, taqdir erur,
Anga shuruida ne tadbir erur.

O`t aro parvonag`a devonavor.
Kirmagiga qayda erur ixtiyor.

Telbaning atfol toshi yorasi,
Emagidin bormu durur chorasi?

She`rki ham tushti mening shonima,
Ul o`tu bu toshdurur jonima.

Ne de olurmen tuzubon barkini,
Mumkin emas xud tutorim tarkini.

Garchi xayolimg`a kelur goh-goh.
Kim necha bu dag`dag`ai umrkoh.

She`rdur ulkim demagi sud emas,
Ko`p desa, xud g`ayri ziyon bud emas.

Ulki g`azal chehrasiga bersa zeb,
Anglab ani tab`kashu dilfireb.

Chin demagi harzavu hazyon bori,
Turfa bukim, yaxshisi yolg`on bori.

Kimgaki umrida bu voqe` durur,
Umr anga ming yil esa zoe` durur.

Avli erur ulki, urub gomi faqr,
Ko`yi fano ichra chekib jomi faqr.

Dunyi ishi maylini oz aylasam,
Uqbi uzun yo`lini soz aylasam.

Sharbat esa, ul yo`l aro rag`batim,
Bo`lsa yurak qoni mening sharbatim.

Sim kerak bo`lsa qilurg`a farog`,
Ul ham o`lub tan dog`i har sori dog`.

Xil`ati davlat yalang egnimda gard,
Ikki ayog` sayrim uchun rahnavard.

Soya uchun chatrni qilmay pisand,
Yo`ya aro raxshg`a yo`q poyband.

Sayrda har bir qadamim yuz yig`och,
Toji sharaf boshima jo`lida soch.

Yalang ayog`im tahida xorlar,
Silsilai faqrima mismorlar.

Rahna sinuq boshima har toshdin,
Chiqqoli o`zluk tarabi boshdin.

Ko`zda sirishkim duri shohonasi,
Borcha fano qushlarining donasi;

Chun bu qush ul dona bila rom o`lub,
Rishtai jismidin anga dom o`lub.

Ko`ksuma g`am xanjari solg`on shigof,
Dard eliga jism uyin aylab matof.

Po`ya qoborchuq bila aylab nisor,
Maqdamima yuz guhari obdor.

Yo duri ashkimki, yo`l uzra tushub,
Qonliq ayog`im tahig`a yopushub.

Zaxmlarim qoni bo`lub qatrabor,
Dardu balo dashtin etib lolazor.

Oh o`ti uchqunlarikim charx urub,
Lola yopurg`og`ini yel sovurub.

Har sharari lolag`a yafrog` aning,
Tiyra o`chuk juzvi o`lub dog` aning.

Ranj solib jismg`a farsudaliq,
Yo`lda dame istasam osudaliq.

Yo`l aro bir tog` etagin topibon,
Jismima aflok etagin yopibon.

Uyqug`a qo`ymoq tilasam yerga bosh,
Takyai xoro manga bir xora tosh.

Er uza tufrog` bo`lub bistarim,
Soyadek ustiga yotib paykarim.

Ikki ayog`imki, yururdin tolib,
Qo`ynig`a Farhod ila Majnun olib

Buki alar ishqicha yuz jonima,
Dardicha ming xotiri vayronima.

Keldiyu men kimsag`a fosh etmadim,
Nola chekib vasl talosh etmadim.

Ikkisi hayratda bu holat bila,
O`zlari ishqida xijolat bila.

Anglab erur ishq musallam manga,
Ul birisi, bu birisi ham manga.

Ishq chekib poyam aningdek rafi`,
Dard qilib ko`nglum aningdek vasi`.

Kim manga ko`k yer bila yakson bo`lub,
Charx ochuq gulshani zindon bo`lub.

Himmatim ul avjda silkib etak,
Kim yorutub gardi bila ko`z malak.

Qilsa shabistoni shuhudum zuhur,
Xayli maloik anga jam`i tuyur.

Tayr dema, har sori xuffosh de,
Anjumu ko`k huqqau xashxosh de.

Deb chu ochib didai ibratni keng,
Bor ila yo`q, boriyu yo`qini teng.

Istabon o`tmak boru yo`qdin daler,
O`ylaki Sayyid Hasani Ardasher.

Ko`nglum etib bo`yla maqom orzu,
Lek bo`lub, nafsg`a kom orzu.

Ximmat uchub ravzai xurram sori,
Nafs chekib chohi jahannam sori.

Yuzda malakvash bo`lub, ammo nuhuft,
Dev ila shayton bo`lub ikkisi juft.

Yo`qki bu ikki bo`lubon juftu bas,
O`zlaridek yuz tug`urub har nafas.

Har kishikim, bo`lsa, ichida nihon,
Dev ila shaytoni jahon dar jahon.

Botin aro boshlasa yuz makru rev,
Fitna qilib muncha shayotinu dev.

Harne alar solsa tamanno manga,
Turfa bukim, borcha muhayyo manga.

Tengri uchun, ey ko`ngul, insof ber,
Dindin agar nafs chiqarmas ne der.

Menki bu nafs ilgida afgor men,
Muncha balolarg`a giriftormen.

Zohirim avqoti yomondin-yomon,
Botinim ahvoli xud ondin yomon.

Yig`lasam o`z xotiri noshodima,
Etmagusi ul dog`i faryodima.

Ashkni farzanki qiloy bahri sof,
Ko`ksuma solib kema yanglig` shigof.

Ne yuruy olg`ay kemadek paykarim,
Ko`hi gunahdin bo`lubon langarim.

Zohiri holimda bashar surati,
Surati jismimda kishi hayati.

Ma`ni ichinda kishilikdin yiroq,
Balki aromizda ming illik firoq.

O`zni safo ahli qachon bo`lsa jam`,
Ravshanu tuz ko`rguzub andoqki sham`.

Ko`ngul aro chirmashibon yuz yilon,
Balki xavotir yelidin qo`zg`alon,

Ulchaki men-men demasam yaxshiroq,
Yaxshilar o`lsun, bu yomondin yiroq.

Zulmat aro botinimu zohirim,
Turfa bukim, o`yla tilab xotirim.

Kim meni el ahli yaqin anglag`ay,
Taqviyu toatg`a qarin anglag`ay.

Oshiqi g`amnok degaylar bari,
Ko`ngli ko`zi pok degaylar bari.

Ko`zni o`kush sa`y ila zabt etgamen,
Etsa ko`ngul zabtig`a ish netgamen.

Oh mening holima o`z qatla oh,
Tutmasa ilgim karam aylab iloh.

Kelmayu yodimg`a zamoni hayot,
Qilg`onim ish kelmagan andin uyot.

Borcha ishim xoma qaro aylamak,
No`gi bila noma qaro aylamak.

Xoma tilimdin ham o`lub xiraroq,
Noma yuzumdin ham o`lub tiraroq.

Tushmasalar lujjai rahmat aro.
Qayda yuyulg`ay bu ikidin qaro.

Yorab, agar bo`ldi kalomim uzun,
Mundin ham jurm qilibmen fuzun.

Yaxshi esa, ber so`rug`umdin amon,
Bo`lsa yomon boshtin-ayog`im yomon.

Ham yomonim lutf bila yaxshi qil,
Bo`ldi chu ul yaxshi qabul aylagil.

Jilva ber el ko`ziga ham xo`b ani,
Qilg`il ulus ko`ngliga marg`ub ani.

Har nechakim, jurmum erur pech-pech,
Lekin erur rahmating olinda hech.

Kamlik ila necha manga bo`lsa bim,
Sen karam aylakim, erursen karim.

[LXIII]

Ul qul hikoyatikim, ayog`i toyilib, ayog`luq oshini shohning boshi kosasig`a urdi   va karamlig` shoh olida o`z oshin pishurdi.

Bor edi bir xusravi sohib karam,
Kim karamidin el edi muhtaram.

Xizmat aro bor edi bir qul anga,
Poyai xizmatda bakovul anga.

Bir kun aning bazmida shilon chog`i,
Shohga ham ishtahi o`lg`on chog`i.

Nakbat ayog`ig`a urub toshni,
Shah boshig`a to`kti isig` oshni.

El dedilar, holi ani o`lturur,
Kim bu gunohig`a jazo ul durur.

Shoh boqib ko`rdi chu noshod ani,
Lutf etibon ayladi ozod ani.

Dedi vazir: Ey karaming bedarig`,
Yo`q edi sha`nida aning g`ayri tig`.

Shoh dedi lutf bila zavqnok:
Kim ani xud xijlat etibdur halok.

Kimsa o`lukni yana o`lturmadi,
Tig`i siyosat boshig`a surmadi.

Har kishi xalq ichra gunahkorroq.
Afvu inoyatga sazovorroq.

Yorab, aningdek karam etguvchi shoh,
Yuz ming eshigingda erur xoki roh.

Har necha ko`p bo`lsa gunohim mening,
Shukrki, bor sendek ilohim mening.

Xijlat ila qolmadi xud jon manga,
Eri durur aylasang ehson manga.

Garchi emon qobili lutfu karam,
Lek emon bir yo`li navmid ham.

Men kimu bahri karam etmak havas,
Bahr agar uldur manga bir qatra bas.

Shukrki, ehsoning o`lub yovarim,
Topti nihoyat varaqin daftarim.

Hayrati abror1 ko`rub zotini,
«Hayratul-abror» dedim otini.

Nuktai ta`rixiki, ahsan edi,
Sekizu sekiz yuzu seksan edi2.

Kim o`qusa, yo qilur ersa savod,
Ruhum agar qilsa duo birla shod.

Tengri ishin komu murod aylasun,
Ruhini jannat aro shod aylasun.

Emdi, Navoiy, mayi shukrona ich,
Har necha bo`lsa to`la paymona ich.

Soqiy, olib kel to`la paymonae,
Yo`q, g`alat ettim, to`la xumxonae.

To ani ko`p-ko`p olibon sipqoray,
Ko`p-ko`p ichib, bir dam o`zumdin boray.