LAYLI VA MAJNUN

I

Ey yaxshi oting bilasarog`oz,
Anjomig`akim yetar har og`oz¹.

Ey sendin ulus xujasta farjom,
Og`ozingga   aql topmay anjom.

Ey   aqlg`a   foizi maoniy,
Boqiysenu borcha xalq foniy.

Ey elga adam baqoni aylab,
Zotingg`a fanoni foni aylab,

Ey ilmingg`a g`ayb sirri ma`lum,
Mavjudsen, o`zga borcha ma`dum.

Ey yo`q qilibon adamni budung,
Yo`qlug`ni adam qilib vujudung.

Ey husnni dilpazir qilg`on,
El ko`nglin anga asir qilg`on.

Ey husng`a aylaganni shaydo,
Majnunlug` ila qilib huvaydo,

Ey ishq o`tin aylagan jahonso`z,
Har bir shararini xonumonso`z,

Ey o`rtab ul o`tqa xonumonlar,
Ne xonu ne monki, jismu jonlar,

Ey kimniki aylabon parivash,
Majnun anga yuz asiri g`amkash,

Ey kimni qilib parig`a Majnun,
Ashki suyin oqizib jigargun.

Ey har sorikim qilib tajalli,
Ul mazhar o`lub jahonda Layli.

Ey oniki Layli aylab otin,
Majnun qilmoq qilib sifotin,

Ey Majnunung xiraddin ozod,
Ohi beribon xiradni barbod,

Ey aql sening yo`lungda g`ofil
Kim, telba sening yo`lungda oqil,

Ey bandalarig`a jovidona,
Omurzish uchun tilab bahona,

Ey ashk suyidin aylabon past
Do`zax o`ti shu`lasini payvast.

Ko`k yer kibi pastu murtafi`sen,
Balkim yeru ko`kka muxtari`sen,

Sun`ung bila to`rt zid muvofiq,
Hukmung bila yetti ko`k mutobiq.

Tun-kunki qilur sipehr novard,
Sening talabingdadur jahongard.

Boshdinki qadam qilib durur mehr,
Istab seni bo`ldi za`faron chehr.

Bordur talabingg`a borcha moyil,
Lekin seni topmoq asru mushkil.

Har negaki desa o`xshamassen,
Sendin durur ul   sen ul emassen,

Harne seni desa royi soyib,
Ul   sendinu sen aroda   g`oyib,

G`oyibsen angaki bo`lsa nozir,
Nozirga dog`i bor ishda hozir.

Aflokka sen shitob berding,
Anjumg`a bu nuru tob berding,

Kun yuzini aylading mushakkal,
Tun ko`zini aylading mukahhal.

Ey siymini aylading zarafshon,
Tunning shab`asini gavharafshon²,

Toqqa beribon libosi xoro,
Zarrin kamar etting oshkoro.

Qish mehrini chun itikrok etting,
Qorning sadafin arusak etting.

Yoz -yomg`uri yetgach aylading bot,
Er chakmanini yashil   saqarlot.

Lola qadahini toshqa urdung,
Jola guharini boshqa urdung,

Gul yofrog`ini havog`a sochting,
G`uncha karamin sabodin ochting,

Gulga beribon zumurradiy taxt,
G`uncha kibi aylading javonbaxt.

Kecha anga bo`lmasun debon biym,
Berding nargisga mash`ali siym,

Chun   ko`kni   xusufzod qilding,
Oyning kumushin savod qilding.

Gohiki kasofat etti mahtob,
Mehr oltunin aylading siyahtob.

Berding chu jihatqa zeb ila far,
Boshi uza tikting olti gavhar.

Unsurni tuzuk saroy qilding,
Devorini   chordoy   qilding.

Kindurding ziynat aylamakdin,
To`quz xil`at anga falakdin,

Ko`k atlasu bori zarhal etgan,
Anjum duridin mukallal etgan,

Jaybi aro tugma tiyru Nohid,
Egnida tirozi Oyu Xurshed,

Yo`q, yo`qki, bu yetti jirmi moviy
Anda yetti chobuki samoviy

Kim, borchalarini foil etting,
Sayru harakatga shog`il etting,

Obo chu bularg`a ot bo`ldi,
Ul to`rt ham ummahot bo`ldi.

Aylab bu ato, anog`a payvand,
Uch qilding arolarida farzand.

Har birining o`zgacha sifoti,
Hayvoniyu koniyu nabotiy³.

Andoq chu   tuzildi   kadxudoliq,
Bu   nav` o`ldi   ato-anoliq.

Bir kimsaga to`rt agar tarabdur,
Etti aro to`rt   bas   ajabdur.

Har   maylg`a   toqding,   ikki   zanjir,
Qilding laqabin qazovu taqdir.

Gardunni sen aylading sabuk sang,
Davronni sen aylading kuhan lang,

Gar bo`lsa sipehru arz bir-bir,
Chun sendin erur senga ne tag`yir.

Var topsa baqoyi lonihoyat
Kim, sendin erur o`shul inoyat.

Har shohki andin el haroson,
Yo`q qilmoq ani qoshida oson.

Yo qaysi gadoki noni yo`q-yo`q,
Shoh etsang anikim, etay yo`q.

Zohidki ulusqa qilg`ay irshod
Solsang tomug` ichra kimga irod?

Fosiqki erur bor ishi muhmal,
Yorliqasang oni   kimga   mudxal?

Bas olam ichini aylading qon,
Bir luqma yutarg`a yutti ming qon.

Bas. johil erurki beg`amu ranj,
To`ktung etagiga maxzanu ganj,

Bu ishta ne bilsun el kamohiy,
Ne erkani hikmati ilohiy.

Lekin bu taraf ko`ngulga yo`ldur
Kim, harneki aylading ish uldur.

Qimni nedin aylading navosoz,
Topqon anga ne ko`p erdi, ne oz.

Har kimga ne berganing bas erdi,
Andin ko`pu oz kerakmas erdi.

Topqong`a qanoat ulki qilmas,
O`z maslahatini sencha bilmas,

Bizdin neki kelsa bejihatdur,
Sendin neki bo`lsa maslahatdur.

Doyim qilibon savol varzish,
Xoni karamingdin ofarinish.

Kunduz sanga bir gadoyi rusi,
Xursheddin egnida kadusi.

Tun dargahingga tilanchi zangi,
Egnida terisidur palangi.

Daryo sanga tolibi navola,
Kishti kafida yig`och piyola.

Tog`lar tutub nechukki soyil,
Ochib etagin tilarga moyil,

Ya`ni bori uzradur panohing,
Bor   ulchaki   bor   gardi   rohing.

Mulkung iki bog`i ikki olam,
Sultonlig` erur sanga musallam.

Bog`ing iki vardi mehr ila mah,
Ne bog`u ne vard, allah, allah.

Shonin bilmay xiradg`a anduh,
«Jallat olouhu va sha`nuh».

II

Pastlig` yuzidin munojot ul rafiuddarajot hazrati-dakim, sanosida aqli kull, tili lol, balki aqli kull tili shikasta maqol keldi va ul bobda ma`ziratni unutmoq va uzr demokdin o`zni ma`zur tutmoq va ajz va nomurodlig` ko`yiga qochmoq va gadoliq ashkin sochmoq va «shayan lillah»² ovuchin ochmoq¹

Poko sifatingda ahli idrok,
So`z surmadi g`ayri «moarafnok»³.

Har nav`ki aylasam xitobing,
Yuz oncha biyikdurur janobing,

Ulkim, «ana afsah»⁴ etti da`vo,
Fosh etti bu dav`vi ichra ma`no.

Ko`rguzdi chu nukta ichra mu`jiz,
Olam   fusahosi   bo`ldi ojiz.

Hamdingni demak chu bo`ldi komi,
«Lo uhsi»⁵ edi aning kalomi.

Ul ajzig`a e`tirof qilsa,
Hamdingdin o`zin maof qilsa,

Bas nazmda   so`z   degan meningdek,
Men xud neki, yuz tuman meningdek,

So`z ajzini zohir aylamak ham,
O`z ajzini zohir aylamak ham,

Insof ila keldi nosazoliq,
Yo`q, yo`qki, kamoli-behayoliq.

Chun hamdu sano ishi bu bo`ldi
Kim, aqli kull anda uzr qo`ldi.

Ham gungi maqol bo`lmoq avlo,
Bu uzrda lol bo`lmoq avlo.

Qilmay da`viyi xush adoliq,
Arz ayla, Navoiyo, gadoliq.

Yorab, eshigingda ul gadomen
Kim, boshtin-ayoqqacha xatomen.

Mushkum bu xatoda bo`ldi kofur
Kofur ila mushkum o`ldi benur.

Isyon o`tidin kuyub jahonim,
Dudi bila tiyra xonumonim,

Rasvoliq o`tin jahong`a sochib,
Uchqunlarin osmong`a sochib,

Ham ushbu   unum   toshib   jahondin,
Ham uchquni oshib osmondnn,

Atfoli junun jafo qilib fosh,
Har   lahza boshimg`a   yog`durub tosh.

Majnunlug`um ichra   gar   ko`rub   dev,
Mendin, qocharig`a aylabon rev.

Devonalig`im nechukki majnun,
Sargashtalig`im nechukki gardun.

Zanjiri junun erur nishoni,
Anduh   sipehri kahkashoni.

Jo`lida sochim bor charx aro tun,
Yo`qkim, boshima kelib qaro kun.

Bu nav` qaro kun ichra qorib,
Ya`niki, qaro tunum oqorib.

Zunnor belimga nafs etib chust,
Kufr ichra belimni bog`laboi rust,

Har lahza ishimni charxi bebok,
Ul rishta bila etib girihnok.

Yaxshiliq itib bu notavondin,
Holimni   desam   yomonroq   andin.

Holim sharhiki bas uzundir,
Bu turfaki   dam-badam   fuzundur.

Bu ranjki   keldi   jovidoni,
O`zdin bo`lmas keturmak oni.

Men qilsam edi aning davosn,
Bo`lmaq   manga   erdi mubtalosi.

Har necha emas manga bu oson,
Lekin sanga bordur asru oson.

Boq dardu   malolatimg`a,   yorab,
Rahm ayla bu holatimg`a, yorab,

Lutf ayla o`zum sori yo`lum chek,
Chekting chu yo`lum tutub qo`lum chek.

Tortib bu mag`oqdin chiqorg`il,
G`arqobi halokdin chiqorg`il.

Chun olima qo`ymading yovuz yo`l,
Sayr   ichra nasibim   ayla   tuz   yo`l.

Shukrungg`a tilimni qoyil ayla,
Sajdangg`a boshimni moyil ayla,

O`ksutma hidoyatingni mendin,
Kam qilma inoyatingni mendin,

Bo`l rohnamun manga ul ishga
Kim, bo`lsa sanga rizo ul ishga.

Ul ish manga qil murodu maqsud
Kim, bo`lsang o`zung ul ishta xushnud.

Bir ishki emas rizosi sendin,
Ermas bu qul iltimosi sendin,

Har qissada shukr sol tilimg`a,
Har g`ussada sabr ber ilimg`a.

Har zuhdki ujb erur anga zam
Ko`nglum haramig`a qilma mahram.

Har jurmki uzr erur anga yor,
Ul jurmni aylagil manga yor.

Gar uchmog`u gar tomug` durur yo`l,
Sen lutf ila anda yo`ldoshim bo`l.

Raddimg`a qabulni muti` et,
Jurmumg`a rasulni shafi` et.

III

Ul risolat sipehrining quyoshi na`tidakim,o` mag`rib soridin tulu` qilib, Makka avjida kamol tutti, balki anvori ashroqi bila mashriqdin mag`ribqacha «Qashsham-si nisfunnahor»² yorutti va kufr shomida islom sham`i
yoqti va jomg`a yaqin uyoqti¹

Ey jilvagahing sipehri axzar,
Raxshing izi rashki mehri anvar.

Ey mash`ali mehr sham`i johing,
Bal mehru sipehr xoki rohing.

Bukim sanga   charx xoki   rahdur,
Me`roj tuni munga guvahdur.

Ey rif`ating olida falak past,
Ummatlaring anbiyog`a hamdast.

Olamda risolating navidi,
Odamg`a shafoating umidi.

Ey «kuntu nabiyyan»³ aylabog`oz,
Chun xilqating ichra aytibon roz.

Odam shajaringg`a meva monand,
Farzandingga olam ahli farzand.

Ey nurung o`lub jahong`a sobiq,
Balkim to`quz osmong`a sobiq.

Zoting bila muftaxir jahon ham,
Sayring bila to`quz osmon ham.

Ey rutbada xayling ofarinish,
Yo`q, yo`qki, tufayling ofarinish.

Har necha jahon bo`lub tufayling,
Bo`lmay bu tufayl sori mayling.

Ey zoting nomai futuvvat.
Orqosida xotami nubuvvat,

Ul muhr xututi vasfi zoting,
Xotam alifiyu tesi oting.

Ey ilm sanga ladunni anjom,
Maktab sori ranja aylamay gom.

Olingga vale kelib muaddab,
Ilm ahli nechukki, tifli maktab.

Ey sunmay ilikni xoma sori,
Ul nav`ki xoma noma sori.

Nomang vale andakim bo`lub fosh
Xattidin ulus ko`tarmayin bosh.

Ey po`yada markabingg`a ta`jil,
Olingda haqir payki Jibril⁴.

Hudhudg`a ne moya, qadru somon,
Sayr aylasa yer uza Sulaymon⁵.

Ey zumrai anbiyo shafii,
Olam eli buyrug`ung mutii.

Buyrug`laring elga qarz yanglig`,
Sunnatlaring elga farz yanglig`.

Qadring yeti charxdin muallo,
Zoting xud ikki jahondin a`lo.

Sen bo`lmasang anbiyoda kimdur
Kim, nutqi javomiul-kalimdur.

Vah-vah, ne kalomi mu`jiz oyin
Yo`q o`yla rusulg`a hargiz oyin.

Ahkomi bila jahon nizomi,
Nazmi iki olam intizomi.

Har bir alifi qilib sinon tez,
Kufr ahlig`a ul sinoni xunrez.

Miqroz ila lom-aliflari rust,
Ta`n ahli tilin tutub kesib chust.

Bu nomag`a nusxa zoti poki,
Tengri so`zidin ulusqa hoki.

Sun` ilgi chekib bu nomag`a tam.
Orqosig`a bosti naqshi xotam,

Xotam dema oni, mushki tar de,
Yo`q mushkki, munxasif qamar de.

Ruxsoriki keldi qursi xurshed,
Ul   mehr qamarvash o`ldi jovid.

Chun jismi jihoti bo`ldi hoyil,
Nuri bu qamarning o`ldi zoyil.

Ul mehrg`a garchi munharifdur,
Chun hoyili bor munxasifdur.

Hoyil dema, bu jahoni sug`ro,
Sug`ro emas, ul xujasta tug`ro.

Kim zoti qoshida yetti toram,
Toram dema, balki arshi a`zam.

Me`roj tuni taboh bo`ldi,
Barcha anga xoki roh bo`ldi,

Bas olame o`ldi zoti kubro,
Yuz onchaki, ushbu jirmi g`abro.

G`abro neki ming sipehr chog`liq,
Nur ichra tuman bu mehr chog`liq.

Er uzra kelib jahondin ortuq,
Charx uzra ekanda andin ortuq.

Bo`lmasa jahondin ortug` ul pok,
Bas bo`lmas edi matofi aflok.

Bo`lmasa sipehrdin kiromi,
Arsh o`lmas edi aning maqomi.

Gar mehrdin o`lmasa munavvar,
Qilmas edi lomakonni anvar.

Gardundin o`tar zamon buroqi,
Oy-kun bo`lubon iki junoqi.

Islom tanig`a ul kelib ruh,
Asxobi anga fido qilib ruh.

O`n yori javohiri nafoyis,
Zohir qilib ul badang`a o`n his.

Ul to`rtki ding`a keldi nosir,
Bu ruh tani uchun anosir,

Ul ruhu havosu to`rt unsur
Kim aqlg`a soldilar tahayyur.

Bu jismg`a mustadom bo`lsun,
Suhbatlari bardavom bo`lsun.

Oliki, riyozig`a shajardur,
Avlodi shajar uza samardur.

Boryasig`a har guzin avqot,
Yuz ming salavot ila tahiyot,

IV

Ul shomi visolningkim, «Val-layli izo yag`sho»² oyati, bo`la olg`ay aning shonida savodi yozilmog`i va munungdek shomda ul musofiri samoviyning shabgir baland qilmog`i va subhi visol eshiklari yuziga ochilmog`i va mehri murod topilmog`i¹

G`am shomida zoru ranjparvard,
Kezmak necha oy xayoli shabgard.

Necha g`am aro tuzub tarona,
Bu shomdin aytmoq fasona.

Qim, tuli hayotim etti nobud,
Savdosida hech topmadim sud.

Vah, ne kechakim, qaro baloyi,
Kun ganjini ko`mgan ajdahoyi.

Dilbar sochidek harosi jonda,
Men munda, nechukki ko`nglum onda,

Bu shom fasonasi uzundur,
Haddin qaro qayg`usi fuzundur.

Fikrida tutar ko`ngulni qayg`u,
Savdosida ko`z bo`lur qarong`u,

Jon mehnati keldi zikri boing,
Umr ofati bo`ldi fikri oning.

Bu shomg`a istasang nihoyat,
Ul shomdin aylagil hikoyat.

Kim rangi edi chu mushki nobi,
Har   yulduzi rashki oftobi.

Shabnamlarikim, sochib zaroyir.
Olamni tutub nujumi soyir.

Tun gardin   shabnami qilib gum,
G`am tiyralig`in dog`i ul anjum.

Gardun   chiqorib   kecha   palosin,
Davrong`a yopib sahar libosin.

Tun dahr yuzidin oritib meng,
Kunduzni o`ziga tutmayin teng.

Kunduz uyolib bu holatidin
Kim,   yerga kirib   xnjolatidin,

Bu ishga kulub sipehri xazro
Kim, tishlarin aylab oshkoro.

Atfoli nujum aylabon mayl
O`qurg`avu o`qumog`i «Val-layl».

Chun la`bu nishot alarg`a ortib,
Ustodi qazo falakka tortib,

Yo`qkim bori ranju g`ussadin shod,
Ya`niki falak g`amidin ozod.

Qolmay falak ichra zulmat oti,
Borin supurub, malak qanoti.

Degilki havoda yuz tuman hur,
Orazlaridin sochar edi nur.

Oraz xayidin sochib nihoni,
Shudrun kibi obi zindagoni.

Isoni taajjub aylabon lol,
Haryon falak uzra muztarib hol.

Bot-botki olib dami ravonbaxsh,
Olamg`a esib nasimi jonbaxsh.

Oqshom demagilki, subhi ummed,
Ne subhi umed, subhi jovid.

Mundoq kecha sham`i jilvasozi.
Ne sham`ki, mash`ali tirozi.

Mash`al demagil, mahi munavvar,
Ne mash`alu mahki, mehri anvar.

Tun o`ylaki, mehri osmoniy,
Olam elidin bo`lub nihoniy.

Bir xobgahi nihoni ichra,
Manzilgahi ummahoni ichra.

Bor ishdin etib o`zini ma`zul,
Mahbub xayoli birla mashg`ul,

Kim yetti baridi nur baxshi,
Hamroh anga mahz nur raxshi.

Paykiga vujud to adam gom,
Ul paykka raxsh dog`i hamgom.

Har yergaki ko`zlari tushub tez,
Ul yergacha ikkisiga bir xez.

Chun yetti ravandai samoviy,
Ul mehri samog`a bo`ldi roviy.

Kim, vaslingga haqdur orzumand,
Bo`l sen dog`i vaslidin barumand.

Bu raxshki barqi garmravdur,
Yo`q-yo`qki, buroqi barqdavdur.

Xilqat aro nurdin sirishti,
Ne nur, farishtai bihishti.

Yo`q jismig`a kimsa hamlidin dard,
Ne kimsaki, anda qo`nmayin gard,

Loyiq sanga keldi bu janibat
Otlanki, mahal erur g`animat.

Bu so`zni eshitgach ul yagona,
Go`yoki tilar edi bahona,

Markab uza chiqti sekribon bot.
Yo`ldosh ila yo`lg`a tushti hayhot.

Ko`kta tilaganni yerda topti,
Chun yer uza mindi ko`kka chopti.

Ul po`yada markabi sabukpay,
Olam-olam qilur edi tay.

Gardunki ko`zin yuziga ochti,
Anjum diramin boshig`a sochti.

Chun ko`rdi furug` tal`atini,
Oy chekmadi mehr minnatini.

Munshiy ko`rubon xati savodin.
Kayvon yuziga sochib midodin.

Zuhra yo`lida tuzub navozir
Mutriblardek bo`lub miyongir.

Isog`a yetib chu kimiyosi,
Zarbaft bo`lub quyoshlibosi.

Bahrom ko`rub biyik janobin,
Tashlab qilichin, o`pub rikobin.

Birjisqa chun yetib rykobi,
Ish anga saodat iktisobi.

Soyislig`ig`a Zuhal urub fol,
Gazdasta bila qo`lida g`irbol!

Savru Hamal aylabon fig`onlar,
Qurboni aning qilurg`a jonlar.

Javzo ko`zi to`rt o`lub Baqardin,
Topib Saraton ham ul nazardin.

Ham Sher tutub yo`lida go`sha,
Ham Xo`sha bo`lub otig`a to`sha,

Jon sanj o`lub izidin Tarozu,
Aqrab topib anda no`sh doru.

Yoy go`sha tutub qoshi xamidin,
Qo`chqor o`lub o`chku maqdamidin.

Qo`bqa suyi obi zindagoniy,
Ul suv bila toza Xut joni.

Bo`lmay chu bu burjlarda sobit,
Durlar yo`lig`a sochib savobit.

Qolib chu o`tib falak navardi.
Gard ichra sipehri lojuvardiy.

Chun yuqori sekretib samandin,
Arsh egniga berkitib kamandin,

Kursi dog`i lavh ila kalam ham,
Raxshi izidin bo`lub mukarram.

Rafraf yo`lig`a qadamni solib,
Bir-bir oti birla payki qolib.

Borlig` to`nin egnidin solib chust,
Yo`qlug` kamarini bog`labon rust.

Davrida jihotdin asar yo`q,
Unsurdin jismig`a xabar yo`q.

Ne davrida oltidin maosir,
Ne jismida to`rtdin anosir.

Tan birla borib, vale borur chog`,
Ne o`tu ne suv, ne yel, ne tufrog`.

Kim, tan anga jondin ortug` erdn,
Jon ikki jahondin ortug` erdi.

Solib o`zin anda bexudona.
O`zdin chiqibon bo`lub ravona.

Qolib o`zi, ul o`zida qolmay,
Solib o`zinu o`zini solmay.

Bir yerga yetibki, aql yetmas,
Ul vajh ila aql bovar etmas.

Poya topib anda qoba qavsayn,
Diydor o`lub anga qurratul-ayn.

Tun anbari zulfini qarortib,
«Mozog`»³ ko`ziga surma tortib.

Ochqoch basarin bu to`tiyodin,
Ravshan qilibon «va mo tag`o»⁴din.

Chun ko`rdi bu surmadin ochildi,
Maqsud tilab nazora qildi.

Fahm ettiki jilva qilmish oyin,
Shodurvoni jalolu tamkin

Haq ochib o`z olidin niqobin,
Etmish ming pardai hijobin,

Chekti ani ul haramg`a onsiz,
Ne jismu ne jon, ne jismu jonsiz.

Ko`rgach o`zin ul haramda mahram,
Mahv o`ldi bu mahram, ul haram ham.

Chun yor qoshinda bor topti.
O`zni tilagoncha yor topti.

O`zni chu ko`rub aroda nobud,
Izhor etib o`zga arzi maqsud.

Haqdin neki fahm etib xitobin,
Ham haq so`zidin topib javobin,

Haq har ne ato qilib nasibi,
Ham haq bilibu bilib habibi.

Har neki alardin o`zga ag`yor,
Balkim yo`q alardin o`zga dayyor.

Bal keldi alar demak xatodin,
Isnayniyat chiqib arodin.

Aylab o`z-o`ziga arzi maqsud,
Maqsudi bo`lub o`zida mavjud.

Ummat yozug`in tilab tamomiy,
Topib tilagonni ulcha komi.

Harneki tilab xujasta soyil,
Bo`lmay nema topmog`ig`a hoyil.

Har necha talab qilib fuzunroq,
Istardin ani topib burunroq.

Topqoch neki haqdin istab oni,
Avd ayladi mohi osmoniy.

Yuz qo`ydi bu korgahg`a pur jo`sh,
Behush va lek yuz jahon hush.

Oy bordiyu keldi mehri raxshon,
Dur bordiyu keldi bahri Ummon.

Borurda edu chu dastai vard,
Chun keldi bahori nozparvard.

Haq lutfidin ilgida baroti,
Mazmuni bori ulus najoti.

Xat jaybida afv xomasidin,
El maxlasi naqsh nomasidin,

Borib keluri bo`lub iki gom,
Qay bir burun erkanida ibhom.

Ey g`amzada qalblar davosi,
Motamzada jismlar shifosi.

Har ishki girih kalidi sendin,
Har kimdaki biym — umedi sendin.

Men xastaki xoru zor erurmen,
Lutfungdin umedvor erurmen.

Elga nazaring chu chorarasdur
Men xastag`a bir ko`z uchi basdur,

Bahri karaming chu bo`ldi ma`lum,
Bir qatradin etma bizni mahrum.

V

So`z gavhari vasfidakim, gavhar so`zi aning qoshida gavhar olida bir qatra suvdek bo`la olg`ay, bir necha so`z surmok va Ganja hakimi ta`rifidakim, ganji Qorun² aning «Panj ganji»³ qoshida ganj olida vayronadek ko`rungay — ganjfishonliq qilmoq va Hind sohirini⁴ kim, Qashmir jodulari aning olida ip esha olmaslar — aning gavhari silkiga tortmoq va o`z nazmining churuk rishtasin va uzuk torin ham alarg`a ulamoq¹

Ul damki yo`q erdi budu nobud,
Ma`dum edi emdi harne mavjud,

Haq kavng`a solmamish edi pay,
«Konallohu lamyakun maah shay»⁵

Avvalg`i nasimi ofarinish,
Kim qildi vujud sori junbish.

Insof ila har kishi solur ko`z,
Anglar so`z ediyu munda yo`q so`z,

Kim bo`ldi chu amri «kun» huvaydo,
Bo`ldi «fayakun» g`ulusi paydo.

Bas avvalg`i sado so`z o`lg`ay,
Har savtqa ibtido so`z o`lg`ay

Ey so`z, ne balo ajab guharsen,
Gavhar neki, bahru mavjvarsen.

Ul bahrki, muncha naqshi dilkash,
Bir mavj ila ayladi munaqqash.

Er qa`riyu toki charx avji,
Majmui aning burunqi mavji.

Derlar seni dur, savob emas bu,
Sen javhari ruhu dur quruq suv⁶,

Demakki sanga shabih erur dur,
Ul nav`dururki, durg`a mo`ldur⁷,

Aytib sovumas tarona sen-sen,
Olib qurumas xizona sen-sen.

Olam eli zarra yig`sa jovid,
Nurini kam aylagaymu xurshid.

Igna uchi birla jazb etib nam,
Kim bahr suyini aylagay kam.

Ham qadru atoda bahri aflok,
Ham lutfu bahoda gavhari pok.

Xoma bila ulki seni sizdi,
Gavharni qaro ipakka tizdi.

Til zikring ila chu topti tarjih,
Tishlar anga bo`ldi injo` tasbih⁸.

Bu til bila kimsa topmady kom,
Juz ganj fishoni Ganja orom⁹.

Ayvoni sharaf nuhufta ganji,
Mizoni lut (u) f xizona sanji¹⁰.

Ma`ni diramig`a sikkapardoz
Uzlat haramida mahrami roz.

Sarrishtai diqqati girihnok,
Har bir girihida yuz duri pok.

Ganjinai fikri gavhar oyin,
Andin bori xalq o`lub guharchin.

Ko`ngli sadafi bo`lub guharrez.
Kilki qamishi dog`i shakarrez.

Vahdat guharin eliga olg`on,
Uzlat kamarin beliga cholg`on.

Ma`ni haramin musaxxar ettan,
So`z bikrini g`arqi zevar etgan¹¹.

Ham Turi fazilat uzra Muso,
Ham Qofi qanoat uzra Anqo¹².

Muso emas ersa kilki nog`u
Javfi aro muzmar etti jodu.

Anqo gar emas nedin hamisha,
So`z Qofida uzlat etti pesha.

Nazm ahlining afsahul-kalomi,
So`z durrig`a muntazim Nizomiy¹³.

Ul Ganjada ganjdek nihoni,
Besh ganj qo`yub, vale nishoni¹⁴.

Har ganjida sayrafiyi idrok,
Hadsiz topibon javohiri pok.

Har javhari mulklar xiroji,
Shahlarning zebu farri toji.

Ma`ni duridin bu ganj qismi
Alfozu iborati tilismi¹⁵.

Ulkim qo`li och sa ohanin diz,
Lekin bu tilism ocharg`a ojiz.

Ko`rgach bu tilism sohiri Hind,
Jodulig` ishida mohiri Hind.

Kilki uchi safhag`a fusunrez,
Ul safha jahong`a fitnaangez.

Har safhai nazmi gohi tahrir,
Fitna aro bir savodi Kashmir¹⁶.

Har nuqta bu safhada baloe,
Ruxsor uza xoli dilraboe.

Ham xatlari shohrohi Bobul.
Ham kilkida javf chohi Bobul¹⁷.

Ham sohiri xomasi fusunsoz,
Ham joduvi tab`i sihrpardoz.

Aylab bu tilismona ojiz,
Sohir netgay chu ko`rdi mu`jiz.

Qochmay vale o`ylakim zabune
Ul ham qilib o`truda fusune,

Besh qal`aki barcha erdi xoro,
Besh maxfi ganji oshkoro¹⁸.

O`trularida tugatdi besh qasr,
Kim har biri keldi ziynati asr.

Ham toshida naqshi dilkash etti,
Ham ichlarini munaqqash etti.

E`joz ila sihr aro tafovut,
Bor onchaki Ka`ba ollida but¹⁹.

Lekin but o`lub emas jamodi,
Yo`ng`on ani butgar ustodi.

Bor ul but gulruxi parivash,
Savdosida yuz xirad mushavvash.

Bori boshig`a tushub havoyi,
Ul o`truda urdi dastu poyi.

Tenglik anga xud gumon emastur,
Chun yaxshidurur, yomon emastur.

Chun yetti bu bazmgahg`a Ashraf,
Bo`ldi o`zi xo`rdig`a musharraf²⁰.

Menkim bu taraf guzor qildim,
Bu ranjni ixtiyor qildim.

Avvalda ko`p ayladim taamul,
To ko`ngluma kirdi bu taxayyul

Kim, Ganjada ganjlar yoshurg`on,
Har ganjigakim yasadi qo`rg`on.

Yo hind najodi hinduviyzod
Kim, qasrlarini qildi obod.

Ham qal`a uchun kerakdurur shahr,
Ham qasrg`a bog`u sabzadin bahr.

Bo`lsa menga fursat ul qadar chog`
Kim, shahr ila tarh solibon bog`.

Bog`ini riyozi xurram etsam,
Shahrini savodi a`zam etsam.

Bu nav` edi doimo xayolim,
To bo`ldi qazodin ul majolim.

Kim, ikki burung`ig`a qo`yub gom,
Kom o`ldi manga ravo saranjom.

Emdiki uchunchi nomai dard²¹,
Qildi meni aqlu hushdin fard.

Ummedki bu yana iki ham
Kim, ermas iki burung`idin kam.

Ya`ni ham oningki «Panj ganji»,
Ham so`ngra munungki ganji panji.

Aytilg`on ikisi betaammul,
Ul nav`ki ayladim taxayyul.

Bo`lg`ay bu murodg`a kushodim,
Etgay bu kushoddin murodim.

Bu komg`a yetmayin ne tadbir,
Chun multafit o`ldi holima pir.

VI

Valoyat sipehrining axtari jahontobi va hidoyat ma`danining gavhari serobi va nazm avjining mehri falak ehtishomi va maoniy jomining rindi sofiy oshomi ya`ni Mavlono Nuriddin Abdurahmon Jomiy² madhida nukta surmak va aning durdi jomin sumurmak¹.

So`z gulshanining shugufta vardi,
Ilm oyatining varaqnavardi.

Qadrig`a ul avj uzra poya
Kim, mehr tutub tagida soya.

Na`laynidin aylabon malak hal,
Surtarga sudo` bo`lsa sandal³.

Hamdinki, asosi boshida tob,
Chekmakka iki jahonni qullob⁴

No`gida sanin aylagach kin,
Ko`r aylab dev ila shayotin⁵.

Yuz donaki subhasi aro hayd,
Yuz fayz qushini aylabon sayd.

Ul torki donalar beliga,
Bil habli matin⁶ jahon eliga.

Ibriqi vuzusi bahri gardun,
Har qatraki tomsa durri maknun⁷.

Lo`la anga fayzi jovidoniy,
Andin oqib obi zindagoniy

Ka`bi⁸ yeri davrai irodat,
Davr ahlig`a xalqai saodat.

Sajjoda masjidida mehrob,
Ka`ba uyiga kirarga abvob.

Mehrobi uza yozilg`on olloh,
Evning iyasi ishida ogoh.

Boshig`a chu bilsa sajda chog`in,
«He» (

) davrasidin sunub ayog`in.

Bal sajdada jismi chun topib ham,
Aylab ani «he» xamig`a mudg`am.

Har sajdada haqqa bo`yla vosil,
Ne sajda dog`i bu vasl hosil

Cholib falak uzra ko`si rif`at,
Antib malak ichra darsi himmat.

Sochib laqabi jahon aro nur,
Zoti bila nurun alo-nur⁹.

Abdurahmondin oti nomiy,
Lekin topib ishtihor Jomiy.

Ey ilm yuziga mash`alafruz,
Fayz oyinasig`a sayqalanduz.

Ey borcha suluk ichinda murtoz,
Foyiz sanga fayzi birla fayyoz.

Chun ilming bahrig`a tushub mavj,
Bu yetti hubob uza tutub avj.

Xomangdin durri ma`ni oqib,
So`z silkiga nutqung oni toqib.

Kilking javfida sayr etib ul,
Ul novu bu dur xiromig`a yo`l.

Ul yo`l aro korvoni ma`ni,
Balkim kelibon jahoni ma`ni.

Chun xavfdin aylabon qadam fard,
Olam yuzida bo`lub jahongard.

Ya`ni tutubon jahon yuzini,
Bal arsai osmon yuzini.

Ham nazming nasrdek kelib xub,
Ham nasring nazmdek diloshub.

Bu nazming ila nasring sipohi,
Olam yuzini tutub kamohi.

Gar «Xamsa»ni etmay murattab,
Kilking yana so`z qilib murakkab.

Ul damki xaroshi xoma qilding,
O`zga nima naqshi noma qilding.

Lekin kishi bo`lsa fikratandesh,
Ul ganjga ham erur adad besh.

Chun «Silsila» aylading huvaydo,
Yuz aqlni qilding anda shaydo.

Chun «Tuhfa»ni el balosi etting,
Jon tuhfalarin fidosi etting.

Chun «Subha»ni kilking etti tavzih,
Solding malak ichra zikri tasbih.

Chun qilding «Ahsanul-qasas» fan,
Ul qissa ulusqa bo`ldi ahsan.

«Devon»niki aylading muhayyo,
Sochti boshig`a guhar surayyo¹⁰.

Ko`rguzdung tortmay g`amu ranj,
Besh ganjlariga bo`yla besh ganj,

Nazming sifati bayondin ortuq,
Nasringniki dermen ondin ortuq.

To nukta ulusqa kom bo`lg`ay,
Fayzi aning elga om bo`lg`ay.

Fayzing bila bahramand olam,
Olam eli poymoli men ham.

VII

Ul shoh madhidakim, Chin va Hind shohlari aning arsai bazmida shatranj shohlaridek harakatdin muarro va falaki farzinrav pili hamul pillardek ostonig`a rux qo`yub sarkashlikdin mubarrodurur va ko`kbo`z ashhabi sipehri tezdav va Bahrom qamar nochaxi bila oti olida bir piyodarav¹

Chun yovarim o`ldi baxti farrux,
Qo`ydi manga fath ila zafar rux.

Himmat tutubon Junaydi soniy².
Ochtim bu xazoyini maoniy.

Bor erdi chu kezdim anda bebok,
Olam-olam javohiri pok,

Oldim bu javohiri samindin,
Sofiy duru la`li otashindin.

Jaybu etagimni ayladim kon,
Yo`q erdi ko`tarmak o`zga imkon,

Andin chiqtim chu shodu xurram,
Qo`ynum to`la, jayb ham, etak ham.

Tegramda hujum etib xaloyiq,
Men kimsa tilab ul ishga loyiq

Kim, arsai bazmi ichra etsam,
Borini aning nisori etsam.

Chun yor edi baxti jovidona,
Tortar edi meni bexudona.

To eltti bir xujasta manzil,
Har nav` murod anda hosil,

Jannat kibi anda bazmgohe,
Taxt ustida bnr xujasta shohe,

Baxt ayttikim, etak, qo`yun och.
Shah boshi uza ovuch-ovuch soch.

Chun sochmog`ini shior qildim,
Boru yo`qini nisor qildim,

Dedimki, bilay ne shoh erur bu,
Ne arsai borgoh erur bu.

Bor edi shahi sipehr tamkin,
Ya`niki, muizzi davlatu din.

Din nusratining alam tirozi,
Ya`ni Sulton Husayni g`ozi³.

Sha`nida nuzul oyati shar`,
Adli bo`lubon himoyati shar`⁴.

Din ilmining andin intizomi,
Islomg`a pok zoti homiy.

Islom alifi anga livo bil,
Sin kungiri qasri arshso bil.

Ham lom livog`a zulfi pur xam,
Bu qasr sutuni so`ng alif ham.

Mimin qilibon aso naziri,
Musodek ish o`lsa dastgiri.

Muso kibi haq ishiga ma`mur,
Taxti islom anga kelib Tur.

Bu Tur uza topqali tasalli,
Haq har nafas aylabon tajalli.

Yo`qsa anga taxtdin tanaffur,
Haq dargahi tufrog`i tahassur.

Olam uza shoh zoti poki,
Darvesh zamiri dardnoki.

Pili falak ollidin gurezon,
Pashsha pari sinsa ashkrezon.

Sher uzra qilichi barq choqib,
Mo`r o`lsa shikasta yoshi oqib.

Tig`i gar etib fano jahonni,
Xulqi tuzotib yana jahonni.

Shahlar aro o`rni toqi aflok,
Darveshlar ollida ovuch xok.

Kibr ahli qoshida arshi a`zam,
Faqr ahli qoshida zarradin kam.

Darvesh desam ulus uza shoh,
Shoh darvesh borakalloh!⁵

Desamki, erur saxo anga fan,
Demaklik erur quyosh ravshan.

Desam bordur janobi a`lo,
Gardunni demak durur muallo.

Umr etmay ilm kasbig`a sarf,
Boqmay varaq uzra harf-barharf.

Lekin zihni borin qilib hal,
Ul yanglig`kim, nabiyi mursal⁶.

Har ilmda bir kishiki a`lam,
Etgach ocha olmay olida dam.

Olam aro ilm ilmidindur,
Din ilmi fiqh erur yaqindur⁷.

Bazmi aro har faqihi mohir,
Bir mas`ala qildi ersa zohir,

Yuz shubha qilib bori muvajjah,
Kim, noqil emas biridin ogah.

Chun mas`alago` qolib muattal,
O`z shubhalarin o`zi qilib hal.

Ul deb ne o`qub varaqda mutlaq,
Bu deb neki ko`ngliga solib haq.

Chun mas`ala bobida sochib dur,
Yuz mujtahid aylabon tahayyur,

Har yerdaki ul debon masoyil,
Andin   fuqaho   yozib rasoyil.

Ko`ngliga masoyil oncha ma`lum
Kim, bo`lmay yuz kutubda marqum:

Ko`shish bila oni yod tutmay,
Bir   qatlaki   eshitib   unutmay.

Har nuktaki ko`rguzub vuzuhin,
Shod aylab Abu Hanifa ruhin⁸

Yo`q   fiqh   faqat   hadisu   tafsir.
Har qaydaki, daxl qildi bir-bir,

Haryonki tavajjuh etti-etti,
Andoqki kerak takallum etti.

Ko`ngliniki, shar` bo`lub munazzah,
Xayroti bila ulus muraffah.

Har sori bino qilib masojid,
Odamcha maloyik anda sojid.

Yolg`uz demayinki qiblagahlar,
Faqr ahliga turfa xonaqahlar.

Har sharbat ayog`i jomi Jamshed,
Har sadqa fatiri qursi xurshed⁹.

Marg`ub g`izo yeb anda muhtoj,
Matbu` libos olib yalang`och.

Har yo`ldaki ofat ehtimoli,
Gardung`a chekib raboti oliy.

Bori safar ahlig`a panoh ul,
Horib yetganga tak`ya goh ul.

Chun topti musofir anda orom,
Och o`lsa taomu kirsa hammom.

Mulkida qayonki, el xiromi,
Sahroyi adam tutub haromi,

Chun jazm qilib bu ishni tojir,
Sud istayu mulkidin muhojir

Manzil qilur o`lsa tog` uza bog`,
Tamg`odin ko`ngli ichra yo`q dog`.

Dilxoh ila topmasa xaridor
Kolosini qilmayin padidor,

Gar yig`sa berib qumoshig`a pech,
Taklif eta olmayin kishi hech.

Shahr ichida xojavor javlon
Aylab ne salomiyu ne havlon.

Tojir bu sifat yana raoyo,
Bir naf` farog` etib muhayyo

Kim, har biri o`z ishig`a mashg`ul,
Hosil qilib ulcha komi mahsul.

Dona tutubon jahon yuzin jum,
Ul nav`ki ko`k yuzini anjum.

Bug`doy bila arpa bersa soyil,
Bo`lmay agar unju bo`lsa moyil.

Donag`a gadoy mayl qilmay,
Bal shahrda bir gado topilmay.

Bu amn ila adli benihoyat
Shahr ahlig`a boisi kifoyat.

Har sudki bexasorat anlab,
Bo`stonu saro imorat aylab,

Ul elgaki dasht soridur mayl,
Turku arabu buluju har xayl,

Lola kibi zohir aylabon ko`rk,
Egri qo`yubon qizil teri bo`rk,

Qo`yg`a bo`ridin bo`lub amonliq,
Qo`ychi iti birla, posbonliq.

Desam bu degancha o`nu gar yuz,
Mingdin bir emas bu so`zni bil tuz.

Bu turfaki ul jahon xudovand,
Yuz munchag`a ham emas rizomand.

Yorabki, ber ulcha komi oning,
Olam yuzin et tamomi oning.

Bo`lmoqqa jahonda adlu dodi,
Mundin dog`i ko`p esa murodi,

Andoqki tilar muyassar ayla,
Olamni anga musaxxar ayla.

^VIII

Xilofat taxtig`a zeb ila zayn va saltanat shaxsiga qurratul-ayn, ya`ni Sulton Badiuz-zamon Bahodir ibn Abulg`ozi Sulton Husayn Bahodirxon «xalladallohu taolo mulkahumo va sultonahumo va avzaha alal-ola-mina birrahumo va ehsonahumo» hazratida niyoz arzi¹

Kim bahri sifotin etsa idrok,
Tong yo`q sifat aylasa durin pok.

Gardun so`zin aylagan shimora,
Xurshed hadisidin nechora.

Gulshan sifatin degonga bir-bir,
Gul vasfin etarga qayda tadbir.

Aytildi chu shoh uchun sanoe,
Shahzodag`a ham kerak duoe².

Shahzoda nekim, shahu shahanshoh,
Shahlar eshigida xoki dargoh.

Ham kishvari adl toza bog`i,
Ham saltanat avjining charog`i,

Shahlig` chamanida sarvi gulchehr
Adlu ehson sipehrida mehr.

Olam eli ichra qahramon ul,
Ya`niki, Badiuz-zamon ul³.

Gar oti o`lub zamon badii.
Zoti kelib insu jon badii.

Alloh, Alloh, ne ot erur bu,
Ne poku xujasta zot erur bu.

Andoqki malakvash o`ldi zoti,
Keldi malakiy bori sifoti.

Judi iloyida to`qquz aflok,
Aflok qoshida to`dai xok.

Royi janbnda mehri anvar,
Mehr ollida zarradek muhaqqar,

Adli yorutub jahonni jovid,
Ul adl boshnda ayni xurshed.

Chun qahri sharori ko`kka roji`,
Ul shin uza nuqta nasri voqi`.

Yakroni bo`lub chu charx paymoy.
Nun o`rnig`a na`l anga yangi oy.

Kin vaqtiki ochilib kamandi,
Dol o`rnig`a fath zulfi bandi.

O`qi yungi shahpari malakdin,
Otqoch o`tubon to`quz falakdin,

Chavgong`a⁴ chu qilsa azmi maydon,
Maydon aro qilsa mayli chavgon.

Chavgoni boshi hiloli tobi,
Dasta anga hayati shihobi.

Maydon falak etgali taku po`y,
Anjum talashib bo`lur uchun go`y.

Har qaysig`a teksa savlajoni⁵,
Qadr o`tkaribon falakdin oni.

Ramz ichra qitoli umr farso,
Bazm ichra jamoli olam oro.

Bazmida sipehr xoni minu,
Ul xonda nujum qursi limu.

Xunyogaru nag`masoz Nohid,
Lekin daf aning qo`lida xurshed.

Taxtiki kelib sipehr soya,
Chiqmog`ig`a necha mehr poya.

Har poyaki keldi mehr yo badr,
Topib borib poybo`sidin qadr.

Bu poya bila yasalg`ach ul taxt,
Taxt ustida xusravi javonbaxt

Egri qo`yubon boshi uza toj,
Yuz tojvar itlarig`a muhtoj.

Qo`llarni qovushturub yiroqdin,
Farmonig`a muntazir qiroqdin.

O`ltur, deb angaki bo`lsa farmon
Kim, yo`q anga mundin o`zga armon.

Bosh yerga qo`yub sano demakdin,
Turfa buki bosh o`tub falakdin,

Bazmida bu nav` do`sh-bardo`sh,
Shahlar bori yondashib qadah no`sh.

Soqiylari hur yo paridek
Ko`k davrida mehri xovaridek.

May kimga tutub bu nav` soqiy,
Qolmay anga aqlu hush boqiy.

May dema, zuloli zindagoniy,
Soqiysi hayoti jovidoniy.

Shahkim ichib ul mayi ravonbaxsh,
Bazm ichra bo`lub hadisi jonbaxsh.

Gah so`z bila elga jon bag`ishlab.
Bir so`z bila gah jahon bag`ishlab,

To bo`lg`usidur jahon shohi,
Ofoti zamon uchun panohi.

Ham shoh jahon panoh bo`lsun,
Ham ahli jahong`a shoh bo`lsun.

IX

Ul tun mahobati ta`rifidakim, savdoyi ishq ajdahosi dami o`tining buxori va anjumi ul olam so`z o`tining sharori erdi va mundoq tunda xayol musofiri savdo ad-hamig`a minib, har yon azm etmoq va ishqning yuz ofatliq dashtig`a yetmoq va ofat yog`inlaridin balo to`foniga qolmoq va balo choqinlari aning jonig`a shavq va muhabbat harorati solmoq va ishq duri shabcharog`in ul kecha topmoq va ul shamsh hidoyat byla so`z maydoni jav-lonig`a chopmoq va Layli xayoli bila ko`rushmoq va Majnun savdosig`a tushmoq¹.

O`tgan kechakim sipehri purfan,
Nur ustiga bo`ldi zulmat afgan.

Dahr uzra esib nasimi shabgir,
Ko`k javfi aro sochar edi qir.

Men gunbazi qirgunda mahbus,
Ul qir etibon eshikni madrus.

Davron uza abri qir monand,
Tun qiri yuziga qir payvand.

Jismim bo`lubon bu qir asiri,
Ko`nglumga maqar snpehr kiri².

Markab anga tavsani taxanyul,
Har yon chopar erdi betaammul.

Shabrangi jahonda ko`p yugurdi,
Chun barri arabqa yetti, turdi

Kim, topti mashomi ishqdin bo`y,
Tark etti, bu bo`y ila taku po`y³.

Chun vodiyi ishq topti manzil,
O`tmakligi mushkil erdi, mushkil.

Rokibg`a dog`i darang bo`ldi,
Markabning ayog`i lang bo`ldi.

Ham sarsari oh etib havo fosh
Yummay to`kar erdi ham bulut yosh.

Ya`ni esar erdi yel dog`i tez,
Yomg`ur dog`i erdi vahshatangez.

Tun tiyraligi demakdin ortuq
Ko`zni yumub istagan yorug`luq.

Gah Tur uza lam`a ko`rguzub barq,
Andoq yorubonki, mehrdin sharq.

Yo Muso etib ayon tamanno,
Haq Tur uza aylabon tajallo,

Ul nav`ki Turu sohibi Tur
Bo`lg`on kibi g`arqi lujjai nur.

Gah Yasrib⁴ uza bu barq inib tez
Zulmatqa ashi`asi ziyorez.

Andoqki rasuli Hoshimiykesh⁵,
Hajr ichra chu bo`ldi vuslat andesh

Me`roj tuniki avj tutti,
Yuz lam`asidin jahon yorutti.

Chun barqvash o`ldi osmondav,
Yasribqa bu barqi soldi partav.

Gah quds uza ul choqin sochib nur,
Tun mushkiga to`kar erdi kofur.

Andoqki Xalil o`tin zamona⁶,
Chekturgay dud aro zabona.

Yo o`tqa borurda barq kirdor,
Namrud⁷ yuziga solib anvor.

Har lahza ayon bo`lub Yamandin,
Tashlar edi otashin kamandin⁸.

Andoqki Suhayl⁹ bo`lsa toli`,
Bo`lg`ay qara tun Yamang`a lomi`,

Yo`q, yo`qki, Uvays¹⁰ ko`ngli tobi,
Qilg`ay qora tunni mohtobi.

Gah solib Abuqubays¹¹ uza tob,
Andin bo`lubon haram safoyob.

Yo nur bo`lub haramg`a nozil,
Ul tog` uza ham-yorub manozil.

Gohi Izam¹² uzra lam`a afgan,
Shox uzra nechukki nori ayman¹³.

Andoqki salam yog`ochlarin dur,
Ziynat bergay ayon etib nur.

Gah Najd¹⁴ uza o`t choqib jahong`a,
Shu`la chekib ul o`t osmong`a.

Hijron qora shomi zoru mahzun.
Chekkan kibi o`tluq oh Majnun.

Gah Shom¹⁵ uza chatri bemadoro,
Subh aylabon anda oshkoro.

Andoqki qilib karashma mayli,
Zulf ichra jamolin ochsa Layli.

Sekrir edi ul choqin payopay,
Andin ko`runub qabilavu hay¹⁶.

Yo`qkim choqilurda betaammul,
Yuz hayyu qabilann qilib qul

Bo`lg`on soyi barq nur parron,
Haryon ko`runub siboi darron.

Qoplon bila babru sheri xunrez,
Qon to`kkali changlar qilib tez.

Ushshoq taniki bo`ldi tufroq,
Haryon ko`runub so`ngaklari oq.

So`kso`k kibikim chu bo`ldi puda,
Yotqay yozi uzra to`da-to`da¹⁷.

Kun ganjin iturub ajdaholar,
Tun xayli kelib qaro balolar.

Yog`in demakim bulut aduvdek,
Paykon to`kub elga qatra suvdek.

Harsori qaro bulutqa junbush,
Aylab qora devdek g`urunbush.

Hardamki bo`lub alar misosi,
Ko`k toqini darz etib sadosi.

Oqshom dema zulmati maxofat,
Jon qasdig`a harsari yuz ofat.

Hayratda musofiri sabukpay,
Bo`lmay oyog`ida bir qadam tay.

Xud qayda qadam urar majoli,
Ul bir nimakim yo`q ehtimoli.

Yuz ofat ichinda jon ovuchlab,
Ming mahlakadin nihon ovuchlab.

Qo`ymay anga xavfu za`f gah tob,
Ul tor kibiki ko`rsa mahtob.

Ne aql aning rafiqi ne hush,
Bejon va gar o`lsa joni, behush.

Yuz qatla kechib ramida jondin,
Ohangi rahil etib jahondin.

Ofatdin ochmay ikki ko`zni,
To chekti saharg`a tegru o`zni.

Tong yeli chu tun kulin supurdi,
Mehnat bulutini dog`i surdi.

Betob musofiri ramida,
Bir lahzai bo`ldn oramida.

Deb o`zigakim: «Erur bu tunmu?
Yo dashti baloda tiyra kunmu?

Munchamu bo`lur jahonda ofat,
Haryon qadam ursa anda ofat?

Ne vodiy ekin bu tiyra vodiy
Kim dam yo`lini tutar savodi».

Ul bo`lmayin ushbu ishta voqif
Kim, qildi nido xujasta hotif¹⁸.

Kim: «Keldi bu dasht — ishq dashti,
Jon ofati keldi sarguzashti.

Har barqki ko`rdung ozari ishq,
Har lam`asi barqi xanjari ishq.

Har tiyra sahob zulmat andud,
Gardun uza ishq o`tidin dud.

Yomg`ur dema, qatrai bahoron,
Ishq aylabon anda tiyrboron.

Darranda sibo`kim solib sho`r.
Bu dashtda har taraf ushog` mo`r¹⁹.

Ajdar kelib ul fazoda nole,
Sheri yala mo`ri xasta hole.

Qish oldorotib humumi elni,
Yoz elporotib samumi yelni.

Ofat alifi kibi tikonlar,
Lolasida ishqdin tugonlar.

Kimsa bo`la olmay anda sokin,
Sokin neki, yo`q mururi mumkin.

Juz bir kishikim sipehri bulbod,
Bilmas yana bir aning kibi yod²⁰.

G`am tufrog`i suyidin sirishti,
Ishq o`tiyu yeli sarnavishti.

Sargashtau po`yagar nihod ul,
G`am bodiyasida girdbod ul.

Jismida anosiri murattab
Kim, ayladi paykarin murakkab²¹.

Ham tuprog`i dard ko`yidin gard,
Ham suyi zuloli chashman dard.

Ham yeliga qism sarsari oh,
Ham o`ti samumi ishqi jonkoh.

Vayron tani g`am qushi makoni,
Sing`on boshi ham qush oshyoni

Savdo tutuniga sochi monand,
Har tori junun ayog`ig`a band.

Ishq ichra junun aning sifoti,
Majnun deyilib jahonda oti.

Bu dasht anga maqomu maskan,
O`ti gulu xori Dashti gulshan.

Bir nodira ishqi mubtalosi,
Ne nodirakim jahon balosi.

Andin ajamu arab alamda,
Yo`q misli Arab bila Ajamda²².

Ishq ichra nechukki ul yagona,
Bu husnda ofati zamona.

Afsonalari jahonda nomiy,
Nazm aylab Xusravu Nizomiy

Kim, ishq so`zin rivoyat aylab,
Ham bu ikidin hikoyat aylab.

Andoqki bo`lub demakka mayli,
Nazm avjining axtari Suhayln²³

Kim, holati nazm aro erur fard
Durposh bayoni nazm parvard.

Xusrav ruhig`a yetkurub shayn
Lekin yana birga qurratul-ayn.

Har necha qilib biriga bedod,
Ruhin yana birning aylabon shod.

Chun surmish kilki durfishonni,
Tahrir etmish bu dostonni.

Maqsudki bo`yla turfa maqsud,
Yo`q dahr sahifasida mavjud.

Bu xaylki bu dam o`ldi ma`lum
Kim, ayladilar bu qissa manzum.

Bu dashtqa qilmayin guzar hech
Topmay bu baliyyadin xabar hech.

Eshitgan ila avomdin so`z,
Yo roviyi notamomdin so`z

Bu qissag`a oncha berdilar zeb
Kim, bo`lmas vasfi ichra so`z deb.

Senkim bo`lubon sipehr yoring,
Bu bodiyag`a tushub guzoring.

Bilding anga hol ne ekandur,
Anduhu malol ne ekandur.

Munda yetib ul kishiki yong`ay,
Ne degayu, desa kim inong`ay.

Menkim otim o`ldi hodiyi ishq,
Maskan manga ushbu vodiyi ishq.

Aytay Majnun so`zin sanga rost,
Layli g`ami ichra bekamu kost».

Bu so`z debon etti qissa og`oz,
Oxirg`acha bo`ldi nukta pardoz

Kim, bo`ylau, bo`yla holi oning,
Anduhu g`amu maloli oning.

«Chun qissani anglading ravon bo`l,
Sung`il varaqu qalam sori qo`l.

Sendin raqam aylamak hikoyat,
Bizdin sanga so`z sori hidoyat.

Sabt aylamasang alarcha rangin,
Ma`nisi daqiqu lafzi shirin.

Lek o`lg`usi dardu so`zi ko`prak,
Hangomai dilfuro`zi ko`prak.

Ul yon gulu sunbul o`lsa mavjud,
Sen o`t yoqqung ayon qilib dud.

Ko`rsang ul yon duri yagona,
Sen qilg`ung ko`z yoshini dona.

Bo`lsa ul yon sarvi dilxoh,
Bo`lg`usi buyon fig`on bila oh».

Chun ishq havolasini bildi,
Sidqi dil ila qabul qildi.

Jonig`a yetishti zavqu holat.
Raf` o`ldi bori g`amu malolat.

So`z derga belini bog`labon rust,
Ul markabi uzra sekridi chust.

Etkurdi chu hujrag`a iqomat,
Muazzin chekti saloni qomat.

Chun qildim adoyi farzi bori,
Qo`l bordi davotu xoma sori.

Ul nav`ki hotif etti irshod,
Men ham qildim fasona bunyod.

X

Qaysning adam majlisidin qutulub, vujud mahdig`a tu-tulg`oni va qon yutmoqdin xo`rish va ishq doyasidin par-varish topqoni va ishq zoti choshnisidin el ko`ziga shi-rin va dardi azaliy haroratidin xaloyiq nazarig`a
isig` ko`rungoni¹

Bu silsila halqasida dilgir,
Bu nav` chekar sadoyi zanjir

Kim, barri Arabda komroni,
Bor erdi Arabqa hukmroni.

Mahkumi aning necha qabila,
Iqbolig`a istabon vasila.

Bechora ulusqa chorasoz ul,
Xon gustaru, mehmonnavoz ul.

Osmoqdin aning qozoni tushmay,
Tun-kun o`ti o`chgali yovushmay,

Kim bodiya ichra yo`l qilib gum,
Bu o`t anga tiyra oqshom anjum.

Donnsh anga kasbu jud pesha,
Donish bila jud etib hamesha.

Otu tevasi hisob ila jup,
Qo`yu qo`zisi hisobdin ko`p.

Aylab ani umri sur`atoyin,
Bir yosh no`qidin asru g`amgin.

Moli ko`pu, umri sust payvand,
Farzandg`a erdi orzumand

Kim, eskiribon hayoti raxti,
Mayl etsa yiqilg`ali daraxti

Naxl bo`lg`ay yonida navbar,
Ra`nolig`i o`ylakim sanavbar².

Itgach shajari baland poya,
Solg`ay boshig`a bu naxl soya.

Ya`ni duri bo`lsa gum sadafdin
Xayli yorug`ay duri xalafdin.

Bo`trotqali moliny havodis,
Qo`ymag`ay agar bor o`lsa voris.

Umrig`a uyoqsa mehri xovar,
Tuqqon esa yona mehri anvar.

Ul mehr chu irtifo` tutqay,
Majmui qabilasin yorutqay.

G`ofilki, qurudi chun guliston,
Gulbong etmas hazordaston³.

Yo g`am tuni o`chsa sham`i anvar,
Parvonadin o`lmas uy munavvar

Komingni aningdek et taxayyul,
Kim, topmasang etgasen tahammul

Chun tengriga qildi ko`p tazarru
Topti nekim ayladi tavaqqu`.

Chun komi aning bor erdi farza
Berdi xalafe anga xudovand.

Qaysi xalafi, xalifa zodi,
Ishq ahlig`a qiblai murodi.

Nutfaki bo`lub bu mazhari ishq,
Ma`ni sadafida gavhari ishq.

Tan maxzanining nuhufta siymi,
Jon gulshanining yorug` nasimi.

Mehr oyati olida huvaydo
Manshuri vafo yuzida paydo.

Hukm ayladi mulki ishq shohi
Kim dahrni moh to bamohi

Sur ichra yarog`lasunlar oyin,
Ko`k toqini bog`lasunlar oyin⁴.

Ul toq uza dardi jovidona,
Cholsun bu tarabda shodiyona.

G`am xayli aro xuro`sh tushti,
Savdo cherikiga jo`sh tushti.

Ochti ko`zini balo sunub qo`l
Kim, seli baloga aylagum yo`l.

Boshin siladi firoqi avbosh
Kim, yog`durg`um bu bosh uza tosh.

Yub og`zini dard har yomondin
Kim, oh o`ti ko`kka chekkum ondin.

Ko`ngli sori ishq bo`ldi moyil
Kim, yo`q manga bo`yla pok manzil.

Alqissa atosi topqach ul dur,
Ko`p sochti guhar, qilib tafoxur.

Qays ayladi o`g`li otini bot
Kim, o`z atosig`a bu edi ot.

Hifz ayladi oni necha doya,
Har nav` nshidin toparg`a voya.

Chirmab yana kishu os birla,
G`uncha kibi yuz libos birla.

Yotquzdilar oni mahd ichinda,
Gul yofrog`i tushti shahd ichinda⁵.

Doya kibi baxt ila saodat,
Alqissa nechukki bo`lsa odat,

Mardum kibi ko`zda asrab oni,
G`ofil emas erdilar zamoni.

Ko`z unida hifzini qilib fosh,
Kim ko`z ichida ajab emas yosh.

Ko`z mahdi aro tutub ul orom,
Zarfu mazruf, mag`zu bodom⁶.

Qo`ymas edi tegrasidagi el
Kim, esgay aning sori sovuq yel.

Sut bo`g`zidin o`tgach-o`q bo`lub qon,
Bag`ri bu bahonadin to`lub qon.

Mahd etmak ila tanini ranja,
Tifl erkanida ko`rub shikanja.

Erda yuruy olmasida beshak,
Varzish qilibon kichikdin emgak.

O`t ko`rsaki mayl etib nihoni,
Ishq o`ti tasavvur aylab oni.

Bo`lmay g`ofil dami g`amu dard,
Ulg`aytibon oni dard parvard.

Mahd ichraki tortibon fig`onlar,
Afg`onida darddin nishonlar.

Bo`lg`och tili lafzdin xabarliq,
Har lafzki deb born asarliq.

Chun aylay boshladi takallum,
El hushin etib takallumi gum.

Ruxsorida lam`ai malohat,
Guftorida nash`ai fasohat⁷.

Har nuktakim ul rivoyat aylab,
El ko`ngli aro siroyat aylab.

Ne qilsa bayon xiradg`a ma`qul,
Boshdin ayog`i nazarda maqbul.

Har sori xabar topib qaboyil,
Ko`rmakligiga tilab vasoyil.

Atrofdin el kelib talosha,
Ul nodirann qilib tamosha.

Ba`zi yuzidin topib tahayyur,
Ba`zi so`zidin qilib tafakkur.

Jondin sevib oni benavolar;
Har kimki ko`rub, qilib duolar.

Bas tifli ajabki, yuz kuhan sol,
Bo`lg`aylar vasfida aning lol.

Sevmakda ato-ano muvofiq,
Ma`shuq bir erdi ikki oshiq.

Behad eshitib chu bul ajab so`z,
Debkim anga tushmasun yomon ko`z.

Jon pardasidin yopib parandi,
Ko`z mardumidin sochib sipandy⁸.

Etgach yoshi to`rtu besh arosi,
Ta`lim so`zin solib atosi.

Istatti qaboyil ichra piri,
Ta`lim berurga benaziri.

Kim, maktab aro xujasta farzand,
Bo`lg`ay bori ilmdin barumand.

Chun ilm ila arjumand bo`lg`ay,
Ofoq ora sarbaland bo`lg`ay.

Ey piri muallimu muaddab,
Aql o`ldi qoshingda tifli maktab.

Bu tifl iligiga bir varaq ber,
Lekin manga ishqdin sabaq ber!