XXXI

Falak zoli musha`bidlig`ining buqalamunlug`i Majnunni Navfal qizi visolig`a yetkurmasdin burun ayir g`ondek Laylini dog`i Ibn Salom malolatidin salomat ayirib hajr qaro tunida ikki nomurodni murodg`a yetkurgoni va badansiz ruhni ruhsiz badang`a kivurgoni va ruh bila badan vasli muyassar bo`lg`och tig`i firoq
surgoni va ul suv bila bu visol o`tin o`churgoni¹

Kilkiki bu safha qildi xorish,
Afsona bu nav` etar nigorish

Kim, ul necha kunki charxi purfan
Kim, ko`proq anga fireb erur fan.

Hazl etti ne hazl, behayolik,
Majnung`a buyurdi kadxudoliq².

Ham Ibni Salom ittifoqi,
Soz ayladi uylanur yaroqi.

Harneki kerak qilib murattab,
Layli hashamig`a surdi markab.

Chiqtilar alar dag`i topib kom,
Berdilar anga uy ichra orom.

Xaylini dag`i tushurdilar bot,
Bazm ichra qadah keturdilar bot.

Ul nav`ki rasm erur ziyofat,
Aylab anga dog`i ko`p izofat.

Aysh ayladilar necha tunu kun
Kim, ne kuni mansiz erdi, ne tun.

Chun bo`ldi mahalki aqdi tazvij.
Bergay bu nishot ishiga tarvij³.

Bo`lmish edi soat ixtiyori,
Jam` o`ldi qabila ahli bori.

Til chekti xatibi harzapayvand
Aqd   ichra   kuyovni   ayladi   band.

Chun topti nikoh ishi saranjom,
Layli haramig`a urdilar gom

Kim, mayl etibon tuman jafog`a,
Bergaylar ul oyni ajdahog`a.

Yor ilgi chu ilgiga yovushti,
Misking`a g`arib qissa tushti.

Tab`i xafaqondin erdi ma`lul,
Ko`p bo`lsa edi qadahqa mashg`ul,

Andoq solur erdi jismig`a hech
Kim, kelmas edi anga nafas hech.

Ichti necha kun chu bemadoro,
Ul zaxmati bo`ldi oshkoro.

Ul nav`ki tarki hush qildi,
O`lgan kishilar kibi yiqildi.

Ul bo`ldi hayotidan chu mahjur,
Motamg`a mubaddal o`ldi ul sur.

O`lgan sog`inib xaloyiq oni,
Bir uyga kiyurdilar ravoni.

G`avg`o bo`ldi kuyov boshig`a
Kim, kelmadi el kelin qoshig`a.

Bechora kelinni lol etib fikr,
Tovusi shikasta bol egib fikr.

Ko`ngli aro erdi yuz tafakkur,
Ul bordiyu   keldi   ming tahayyur.

                     ***
O`z qatlini aylamish edi big`,
Pinhon qilib erdi zahrlik tig`.

Kim, xasm topar nafas anga kom,
O`lturgay o`zini kom-nokom.

Ag`yordin o`zni ori etgay,
O`z yori vafosi birla ketgay:

Tig` o`ziga ixtiyor qildi,
Xasmi badanig`a kor qildi.

Ko`rguzdi butun falak nifoqi,
Ko`p amri g`arib ittifoqi.

Bu erdi biriki ul iki fard
Kim, jonlari erdi dardparvard.

Bahri falak urdi ul sifat mavj
Kim, ayladi ikki fardni zavj.

Har birni yana birov bila juft,
Etkurmadi hech dur aro suft⁴.

Bir buki bu nav` iki kudurat.
Bir kecha ichinda tutti surat.

Ham ul kecha ayrilishtilar bot,
O`z bo`lmayin o`ldilar yana yot.

Go`yoki munajjimi nazarbin,
Bir erdiki soat etti ta`yin.

Bu ishda munajjim ar zabundur,
Ya`ni «kazabal-munajjimun» dur⁵.

Alqissa kuyov chu bo`ldi behol,
Za`f ayladi paykarini pomol.

              ***
Majmu` el onda erdi ul tun,
Kadbonuvu zolu bikru xotun⁶.

Layli bo`lub ul balodin ozod,
Topti g`amgin zamirini shod.

Ko`rdiki qoshida kimsa yo`qdur,
El barcha kuyov boshida o`qdur.

Ko`ngli to`la erdi hujra xoli,
Uy yonida bir qum erdi oliy.

Uydin tashqari qo`ydi gomin,
Ul qum uza ko`rguzub xiromin.

Tutmas edi lahza-lahza orom,
Sekin-sekin urar edi gom.

Har lahza der erdi shukri bori,
Borurda yo`q erdi ixtiyori.

To oncha masofat ayladi tay
Kim, qilsa nazar ko`runmagay hay.

Majnun dag`ikim tutub biyobon,
Bu sori kelur edi shitobon.

Ul munga, bu anga chun yovushti,
Ikkisiga iztirob tushti.

Layli tanibon aning navosin,
Navha aro nazmi jonfizosin.

Majnung`a yetib aning nasimi,
Qolmay ichida firoq biymi.

To bir-biriga yetishtilar bot,
Kim ko`rdi visol bo`yla, hayhot?

Chun bir-birisin tanishtilar jazm,
Ruh etti   badan   harimig`a   azm.

Ya`ni badan o`ldi zoru majruh,
Ma`shuqi o`shul badan aro ruh.

Ruhi qudsiy nuzul qildi,
Xoki tan aro hulul qildi.

Ikki guhar o`rni bo`ldi bir durj,
Ikki quyosh avji bo`ldi bir burj,

Bir sog`ar aro tushub iki mul,
Bir g`uncha aro butub iki xul.

Bir jismda ikki ruh o`lub gum,
Bir ko`z arosida ikki mardum.

Vasl ayladi ikkilikni boqiy,
Vahdat qadahini tutti soqiy.

Bu boda birini mast qildi,
Ul birini mayparast qildi.

Yo`q, yo`qki, ikisi mast bo`ldi,
Ham ikkisi mayparast bo`ldi.

Bu turfaki gar iki edi ot,
Topilmas edi bag`ayri bir zot.

Ikki qadahi obi zindagoni
Qo`shulsa, kim ayru anglar oni?

Bu qand ediyu ul zulol monand,
Jazb ayladi ul zulolni qand.

Bu suv edi ul hubob hosil,
Bir oh ila o`ldi anga vosil.

Bir lahza sipehr o`lub muloyim,
Fitna ko`zin etti kecha noyim.

Aflok vafog`a bo`ldi bois,
Aflok uyidin chiqib havodis.

Amn ila zamonai musha`bad,
Atrofig`a dahrning chekib sad.

Er erdi sipehru, davr yovar,
Aql aylamayin bu ishni bovar.

Harneki hisobi ofarinish,
Aylab ul ikovga vasl xohish⁷.

O`rgamchi shaboqqa julni tirmab,
Tumshug`ini rishta birla chirmab.

Xuffoshki sayri davr topib,
Olamg`a   qanoti   parda   yopib.

Yuziga tushub bo`ri qulog`i,
Andin yopilib ko`zi charog`i.

Nogah uku chekmagay debon un,
Tumshug`i etib ko`zini chobun.

Qo`ychi itin   uyqu devi   bosib,
Qo`ylar yungi rishtasidin osib.

Makr ila savodi anbarolud,
Do`ltu to`shugiga solibon dud.

Osuda charandavu paranda,
Uyquda gazandavu daranda.

Imdod ayon qilib taboyi`,
Bo`lmasqa bu nav` vasl zoyi`.

Ne gard qo`pub, ne yel ravona,
Suv sokinu chekmay o`t zabona.

Yopmoqqa havo mijozi moyil,
O`tning kurasi yuziga hoyil.

Ham parda tiroz o`t hariri,
Inmasga sipohi zamhariri.

Ul dog`i falak yuzin tutub pok,
Bir-bir yuzini to`qquz aflok.

Nahsiyatidin kechib savobit,
Sayyor saodat ichra sobit.

Oy qursida yo`q ziyo nishoni,
Er anga quyosh ko`mochdoni.

Tong otqucha yummayin ko`zin tiyr,
Aylar edi «in yakodu» tahrir.

Zuhra ne o`qub, ne cholibon chang,
Parda aro kirmak aylab ohang.

Kun sham`iki yer tubiga borib,
Xilvat kecha sham`ni chiqorib.

Bahrom chekib sinon, solib sho`r.
Kim boqsa yomon ko`z aylagay ko`r.

Birjis qo`l ochubon duog`a,
Fursat tilab ikki dilrabog`a.

Nahsiyyatidin Zuhal yumub chang,
Tunga berur erdi yuzidin rang.

Tun qirg`a bulg`abon qo`lini,
Berk aylar edi sahar yo`lini.

Sovuq nafasini urmayin subh.
Tun kullarini sovurmayin subh.

Sodiqqa nafas urar havas yo`q,
Kozibga xud ul kecha nafas yo`q.

Tun dudi tutub falak xamini,
Tutmish edi subhlar damini.

Yo`q elga yorug` charog`i binish,
Uyqu aro qolib ofarinish.

Ul ikki nechukki baxti bedor,
Bo`lub biri-birga masti diydor

Yillar bo`lg`an falak xilofi,
Bir kechada topibon talofi.

Chirmashtilar o`ylakim tanu jon,
Yo sarvi sihiyu ishqpechon.

Gohi bu o`pub aning ayoqin,
Goh ul islab munung saqoqin.

Bu goh qilib qo`lini qullob.
Ul tang`a sochi kibi urub tob.

Ul goh tutub munung qo`lin tuz,
Gah surtubon anga ko`z, gahi yuz.

Bu goh ochar edi qulochin,
Chirmar edi qo`lg`a yor sochin.

Ya`ni anga ganjkim havasdur,
Chirmashsa yilon ajab emasdur.

Ul goh munga ayon qilib dard,
Jo`lida sochidin oritib gard.

Ya`ni bu savodi g`am g`ubori,
Behkim manga nofai totori⁸.

Majnun sog`inib o`zini Layli,
Aylar edi nozu ishva mayli.

Layli o`zini sog`indi Majnun,
Shukr ettiki, yori erdi maqrun.

Ul bu bo`ldiyu lek bu ul,
Topmadi arida ikkilik yo`l.

Har ishki o`tub haloklikdin,
Ayru emas erdi poklikdin.

Ishq ahli bu nav` o`lsalar pok,
Gar vasl muabbad o`lsa nebok?

Oshiqki murodi kom bo`lg`ay,
Oshiqliq anga harom bo`lg`ay.

Alqissa ul ikki yori dilband,
Chun bo`ldilar o`yla vasl payvand.

Payvandi sipehrning uzuldi,
Ohangi jafo yana tuzuldi.

Yolg`on kulariga bo`ldi rog`ib
Kim, qildi tulu` subhi kozib⁹.

Chun subh sharori tog`din oshti,
Majnun yuragiga o`t tutoshti.

Laylidin o`lub tarab gurezon,
Tong sham`idek o`ldi ashk rezon.

Bildilar ikovki charxi bemehr
O`z mehriga zohir etgusi chehr.

Yuz uzr ila qo`pti sarvi navhez,
Nargislarin   aylab   arg`uvon   rez.

Sharh ettiki fitnai havodis,
Oqshom ne ish etmish erdi hodis.

Ya`ni: «Turarimg`a yuz jihatdur,
Borsam dag`i ayni maslahatdur».

Bag`ri yarasin bu dog`i so`kti,
Ba`zi kecha o`tkan ishni to`kti.

Bir-birlarining o`pub ayog`in,
Toza qilibon firoq dog`in.

Devonag`a qoldi g`am tuni dard,
O`z burjig`a chiqti mohu shabgard.

Xush davlat erur visol shomi,
Ochilmasa subhi hajr domi.

Ul shom yuz ilcha gar havasdur,
Chun subh dam urdi bir nafasdur.

XXXII

Majnunning firoq toshi ko`ksiga urar uchun Najd tog`ini² oromgoh qilg`oni va ul tog`da ko`zidin to`kkan bag`ir xunobasi bila lolazor ochilg`oni va g`azoli mushkbo`yi yodidin mushkin g`azoli bila takallum tuzgoni va nasimi mushkafshon bila navo ko`rguzgoni¹

Afsonasaroyi dardparvad,
Mundoq dedi bu fasonai dard

Kim, ul kechakim iki dilorom
Bir-birining vaslidin olib kom,

Dasht uzra birisi qoldi yolg`uz,
Qo`ydi birisi qabilag`a yuz.

Xoli qolib erdi xirgahi moh,
Soldi o`zin anda mohi xirgoh³.

El bo`lmadi holidin xabardor,
Kim    vaslidin   o`ldi   bahrabardor.

Ul zumrai nomurod g`ofil
Kim, bo`ldi anga murod hosil.

Chun subh kuyovdek aylab oro,
Jilva bila bo`ldi oshkoro.

Tangi nafas etti oni asfar,
Ul rang ilakim guli muasfar⁴.

Sohib xafaqon kuyov ko`z ochti,
Boshidag`i el sari so`z ochti.

Dediki keturdilar amori,
Azm ayladi o`z visoqi sori

Kim, za`fi qachonki bo`lsa zoyil,
Bo`lg`ay yana aylar ishga moyil.

Layliki uy ichra tutti taskin,
Hajr   anduhidin   ko`p o`ldi g`amgin.

Yor   isi topib   edi   dimog`i,
Onsiz bo`la olmadi farog`i.

Ham dardida bor edi qatig`liq,
Ham ayshida bor edi achig`liq.

Majnung`aki yetti davlati vasl,
Fahm etmagan erdi lazzati vasl.

Kuyub g`am o`tig`a o`ylakim xas,
Vasl oti eshitur erdiyu bas.

Chun vasl ila toza bo`ldi joni,
No`sh etti yuz obi zindagoni.

To`kti bu hayot no`shin ayyom,
Tutti yana zahr to`la yuz jom.

Hajriki anga murattab o`ldi,
Avvalg`idin emdi as`ab o`ldi.

Ko`ngli aro yuz baloyi hoyil,
Bo`ldi, yana Najd sori moyil.

Ul qullaki Najd derlar oni,
Er uza kelib sipehri soni.

Avjiki yetib falak simoin,
Qoplondin olib qamar nizoin.

Ham qoplonidin asadg`a emgak,
Ham   takkasi   jady   birla   hamtak⁵.

Gulgunau   vusmadin   yuzi fard,
Ya`niki yo`q anda sabzau vard.

Qolqonig`a oyning urub tig`,
Val mehr yuziga tegurub tig`.

Tig`i uza pora-pora xora,
Andoqki qilichda sangpora.

Xoro edi jismi ko`h to ko`h,
Oshiqqa nechukki ko`hi anduh.

Oshiqqa jafo qilur uchun fosh,
Qo`yniyu etaklari to`la tosh.

Har xor anga hajr neshidek tez,
Har xora firoqdek g`amangez.

Majnung`a bu tog` avji maskan,
Ul avjda xoraro`bu xaskan.

Ya`ni buki tutqoch anda manzil,
Manzuri edi bori qaboil.

Layli   hashamin   qilib   nishoni,
Ko`zidin   iturmas   erdi   oni.

Bu nav` qilib g`amig`a chora,
Ul hayni qilur edi nazora.

Chiqsa edi ul qabiladin dud,
Aylar edi ko`zni surmaandud.

Gard o`lsa falak sori alamkash,
Bor erdi ko`ziga to`tiyovash.

Urdi yana ul taraf qadamni.
Tortib yana ohi dam-badamni.

Ul tog` uza chiqti otashangez
Andoqki biyikka o`t chiqar tez.

Tikti yana ul qabilag`a ko`z,
De boshladi o`z-o`zi bila so`z.

Davrida vuhush bo`ldi paydo,
Hush ichra alar vale bu shaydo.

Girdida tuyur bo`ldilar jam`,
Parvona alar valek bu sham`.

Bu nav` bo`lub shiori oning,
Ul xayl ila ro`zgori oning.

Ul vahshki erdilar jalisi,
Bir jayran edi aning anisi,

Ham ko`ziyu bo`yni sho`xu nozuk,
Ham paykaru shaxsi chustu chobuk.

Surat anga lutf xomasidin,
Nofa anga jon shamomasidin⁶.

Devonag`a yoru oshno ul,
Takya qilur o`lsa muttako ul.

Bo`ynin quchar erdi ko`rguzub mehr,
Surtar edi chehriga aning chehr.

Ashkin aritib qulog`i birla,
Jismini   qashib   tuvog`i   birla.

Vasfi ora soz etib tarona,
Der erdi qulog`iga fasona:

«Key dilshudalarga oshno xo`y,
Boshdin-oyog`ingg`a oshno ro`y.

Molida taning ipak kiyib jum,
Ostingda ipak yeriga qoqum.

Ham toza kuful bila sarining
Ham turfa uzor ila jabining⁷.

Og`zing aro loladin navola,
Tildin qolib anda bargi lola.

Tishlar sanga lola uzra mo`ldur,
Mo`ldur demayinki rishtai dur⁸.

Qilmoq bila lola bargidin qut
Erning topibon dur uzra yoqut.

Rang ichra iki ko`zung qarosi,
Pozahri⁹ ila qaro arosi.

Yuz no`shdin elga yetkurub bahr,
Har ko`z yumub ochqucha bu pozahr

Yo qatl qilurg`a keldi xashming,
Pozahrdin o`ldi zahr chashming?

Pozahr dema, qaro balo ul,
Jon birla ko`ngul aro balo ul.

Layli ko`zidek fusungaru shang,
Besurma, valek surmai rang.

Nozuk qalaming nazarda mutlaq,
Yo`ng`on   qalamidurur   uchi   shaq¹⁰.

Tuynoq emas anglasam kamohi,
Yuqmish qalam uchig`a siyohi.

Ra`no   so`ngaging   so`ngakka   payvand,
Andoqki qalamda ham bo`lur band,

Bu turfaki yozg`ali raqamni,
Yo`qmishsen bandliq qalamni.

Ushbu qalaming bila xirom et,
Layli hashami sari maqom et.

Chiqqanda bahor gashti sori,
Gar tushsa sening sori guzori.

Davr ayla burun, yugur qiroqdin,
Evrul boshig`a, vale yiroqdin.

Chun davr ila aylasang taku po`y.
Tuproqqa   har   o`n   qadamda   yuz   qo`y.

Tut sayrda yo`l valek mendin,
Xoki rahi bo`l valek mendin,

Ham yuzni sening yuzungga surtay,
Ham ko`zni sening ko`zungga surtay.

Ul yonki xirom etar ravon bo`l,
Lola bila gul aro nihon bo`l.

Etgach oyog`ig`a surt yuzni,
Xoki qadamig`a ikki ko`zni.

Bo`zlab g`amim ayla oshkoro,
Mungrab   mungum   ayt bemadoro».

Bu nav` kiyik bila niyozi,
Qushlar bila o`zga nav` rozi.

Har birga deb o`yla qissai g`am
Kim, qush tili yolborib damodam.

Jon safhasi uzra noma yozib,
Har lafz yozarda ko`ngli ozib.

Jon rishtasi birla nomani chust,
Bog`labon   alar   qanotig`a   rust.

Gah   tayri   havodin aylab   e`lom,
Gah bodi sabodin aylab e`lom.

Ko`ngli havasi visoli birla,
Lekin bu havas xayoli birla.

Ul vaslki topmish aylabon yod,
Oning bila ko`nglin aylabon shod.

Yuz yil kishi hajr aro chekib dard,
Bo`lsa nafase visol parvard.

G`am yo`q yana bo`lsa hajr payvast,
Ul ham manga¹¹ vahki, bermadi dast!

XXXIII

Majnunning ato-anosi aning muhlik firoqidin halok o`lub, ul alarning bu nav` voqialarini voqiada ko`rub tufrog`larig`a yeldek yetib, ato go`ri boshida yatimlik dardi bila va ano qabri toshida asirlik mungi bila navha qilg`oni¹

Bu bazmi g`am ichra dardparvard,
Bu nav` chekar surudi purdard.

Kim, Navfal uyidin ul jigarxun
Ya`niki g`arib xasta Majnun,

Chun bodiya sori azm qildi,
Tonglaki ato-anosi bildi.

Baskim kelibon ulus uyoti,
Qat` o`ldi ikisining hayoti.

Ozim bo`lub uyga zorlig`din,
El olida sharmisorlig`din.

Yuzlandi atosig`a isitmoq,
Ter suyini jismidin ilitmoq.

Bistar uza yotti dard birla
Issig` teru ohi sard birla.

Ko`proq necha qildilar iloji,
Sihhatqa yuz urmadi mizoji.

Hikmat eli   ko`rguzub   mahorat,
Kam bo`lmadi tab`idin harorat.

Sharbat kibi ichsa erdi kofur,
Tab`i o`ti aylar erdi mahrur².

Chun naxli hayot bo`ldi bebarg,
Sharbat bo`lur elga sharbati marg.

Gar bersa tabib tuxmiyona,
Bil zahri giyah butarga dona³.

Ich qabz topar taranjabindin,
Safro ortar sikanjabindin⁴.

Bo`lur ta`viz birla afsun
Bois bori ranj o`lurg`a afzun.

Bas muhlik edi mariz ranji,
Bo`lmadi iloj chora sanji.

Chun yetti surushi osmoni,
Topshuray vadiati nihoni⁵.

Azm ayladi tayri sidra maskan,
Uz maskanin etgali nishiman

Yuzlandi qabilag`a azoyi,
So`g ahlig`a tushti hoy-hoyi.

Bu voqia ichra notavon zol⁶,
Andinki degaylar o`ldi badhol.

Bir yondin o`g`ul g`amu shikanji,
Bir yondin abushqa⁷ dardu ranji

Baskim o`zin etti pora-pora,
Yo`q erdi hayotidin shumora.

Oq sochin uzubki yelga berdi
Bir tor zaif jismi erdi.

Oni dog`i gunbazi jafoko`sh,
O`z   juftig`a   ayladi   hamog`o`sh.

Gar o`g`li firoqi birla ketti,
Ne bo`lsa abushqasiga yetti.

Tuttilar aning dag`i azosin,
Kiydilar aning dag`i qarosin.

Go`ristoniyi muayyan erdi
Kim, ul hay eliga madfan erdi,

Chun yetti ko`z ochmas uyqu chog`i,
Yondoshti ikovla anda dog`i.

Mundinki ne fe`l qildi gardun,
Najd   uzra xabarsiz   erdi Majnun.

Bir kun oshibon ichiga qayg`u,
Keldi nafase ko`ziga uyqu.

Chun ko`zlari bo`ldi rohatomez,
Ko`rguzdi xayoli suratangez.

Kim, ikki kabutari yagona,
Bir uyda chiqordilar javona⁸.

Chun chiqti javonag`a paru bol,
Charx ayladi oni muztarib hol.

Oshufta bo`lub dimog`u royi,
Bo`lmish edi muddate havoyi.

Ato-anodin tamom uzuldi,
Sahroyi xiyal aro qo`shuldi.

Ul ikkisi keltururga oni,
Parvoz ila tuttilar havoni.

Toptilaru rom bo`lmadi hech,
Jo`yoyi maqom⁹ bo`lmadi hech.

Yondilar alar ikovla novmid
Kim, bo`ldi ayon baloyi jovid:

Yuqoridin indi ikki burgut,
Qildilar iki hamomani qut¹⁰.

Chun voqia ko`rguchi ko`z ochti,
Ko`zdin qonlig` sirishk sochti.

Chun istadi ul tushiga ta`bir,
O`z holig`a dol topti bir-bir.

Bildiki ato-anosi o`lmish,
Xurshedi hayoti tiyra bo`lmish.

Tog`din qo`pub ayladi quyi mayl,
Har qo`lg`a to`kub sirishkidin sayl.

Ul yergacha aylab ohu zori,
Gom urdiki xaylining mazori.

Qildi chu quburni¹¹ nazora,
Bo`ldi iki qabr oshkora.

Tufrog`lar aro yangi yasalg`on,
G`am balchig`idin yuzi suvalg`on.

Ustiga yog`ib g`ubori mehnat,
Butgon ayog`ida xori mehnat.

Mehnat tikanidin ochilib vard,
Rayhoni mashaqqatu guli dard.

Lolasidakim, ko`runub anbuh,
Xunobi firoqu dog`i anduh.

Toshi ushotib nishot ayog`in,
Gardi yoshurub tarab charog`in.

Va`zi iki sham`kim yiqilg`on,
Anduh shamoli tiyra qilg`on.

Madfunlari ikki g`am sirishta,
Ul nav`ki sham` ichinda rishta.

Dema iki sham`i munxasifdek¹²,
Oshiq tanida iki alifdek.

Qilg`on ani jismi xoksori,
Joni bila ko`nglining mazori.

Chun ko`rdi ato-ano mazorin,
Go`yo choqin urdi jismi zorin,

Boshig`a sovurdi oncha tufroq,
Go`yoki yiqildi bu kuhan toq.

Tosh urmoq ila tani najandin,
Go`yoki oyirdi band-bandin.

Chekmak bila oh o`ti duxonin,
Tor ayladi dahr xonumonin.

Urdi atosi mazorig`a bosh
Kim, kul-ko`mak etti boshin ul tosh.

Chun chekti fig`oni jon gudozin
Mundoq to`kti nuhufta rozin:

«Key bodiya ahli arjumandi!
Ko`k toqig`a himmatnng kamandi.

Ne bodiya, balki Makka to Shom,
Dasht ahlig`a xoni rahmating om.

A`robi kiromi zerdasting,
Mendin yetibon bori shikasting.

Ham ko`nglung o`lub g`amimda noshod,
Ham umrung o`lub ishimda barbod.

Istab meni bo`lg`ali farog`ing,
Mendin o`chubon yoruq charog`ing.

Topmoqda meni sochib diramlar,
Topmay mendin, bajuz alamlar.

Gavhar bila zeblig` tilab bosh,
Boshig`a hamul guhar bo`lub tosh.

Zaxmingg`aki istabon fatila,
Dog` o`rtagali bo`lub vasila.

Tig`iki tilab nechukki poki,
Ham andin o`lub taningda choki.

Sham` istabon uy qilurg`a ravshan,
Andin kuyub, uy demayki, xirman.

Ya`ni meni mubtaloni istab,
Ikki yuzi chum qaroni istab.

Olib bu qaro esing qaroring,
Aylab qaroro`z — ro`zgoring.

Bu   g`amda netib tirik   bo`lay, voy?
Uzrungni ne til bila qo`lay, voy?

Amring bila chunki tutmadim yo`l,
Ruhungg`a nechuk deyin bihil bo`l?

Nogoh ar mendin o`yla to`ydung
Kim, g`am tog`in orqam uza qo`ydung.

Bir-bir so`ngagim ushotting oxir,
Tufroqg`a tanimni qotting oxir.

Har nechaki bor esam bad axtar,
Qilg`on esa toliim rad axtar.

Afv ayla karam bila gunohim,
Ruhungni-o`q ayla uzrxohim».

Tosh uzra qilib tanini sarko`b,
Mijgonini aylabon zaminro`b.

Chun bo`ldi vatan anosi go`ri,
Tushti yana olam ichra sho`ri.

Ko`ksin yoqa o`rnig`a qilib chok,
Urdi yuragiga tig`i bebok.

Erni tengiz etti ashkidin sayl,
Bolig`din o`lub quburi bir xayl.

Qum ustida lek tobi ohi,
O`z jismini etti toba mohi¹³.

Toba uza jismi so`znoki,
Bug`doy kibi ko`ksi uzra choki.

Andoq tani dardnok birla, yo`q,
Yo`qki, bu jismi chok birla.

Ko`p abri bahordek o`kurdi,
Kaf sayl kibi yuziga urdi.

Qildi anosig`a mo`ya og`oz,
Yuz dard ila bo`ldi navha pardoz:

«Qey jonima qibla, qiblama nur,
Mushkung bo`lub emgakimda kofur.

Jonim tarabi ko`zum charog`i,
Ko`nglum xushi xotirim farog`i.

Sen Ka`ba mangavu men tilab dayr,
Tavfing   sori   hech   qilmayin   sayr.

Solib sanga iztirob har dam,
Ka`bamni qilib xarob hardam.

Ka`bam bo`lmish mening xarobim,
Tengriga ne bo`lg`usi javobim?

Jisming sadafida charxi avbosh,
Solg`on emish inju sog`inib tosh.

Tuqqonda ne bo`lg`ay o`lsam erdi,
Tug`mogon ila teng o`lsam erdi,

O`lmay meni mudbiri siyahro`z,
Bo`ldum sanga chun baloyi jonso`z.

Mehrimg`a ko`ngulni moyil etting,
Qo`l mahdim uza hamoyil etting,

Har kun ichinga ishimda qayg`u,
Har tun ko`zunga harom uyqu.

Uyqungni harom etib fig`onim,
Tinmay kecha zor yig`lag`onim.

Kunduz-kecha mehnatimda tinmay,
Ichmakni, yemakni ham sog`inmay.

Gar luqmai nonki aylabon qut,
Andin g`arazing bo`lub manga sut.

Bu nav` umed ilaki nogoh,
Bo`lsa sanga zoli charx kinxoh.

Mehnat yukidin qadnng xam etsa,
Chin birla yuzungni darham etsa.

Jismingga zarurat o`lsa bistar,
Boshing dog`i bo`lsa takya istar.

Men xam qad ila turub qoshingg`a,
Gardun kibi evrub boshingg`a.

Qul yanglig` o`g`ullug`ungni qilsam,
O`g`ul kibi qullung`ungni qilsam.

Harnav` yetishsa charxdin band,
Mening bila ko`nglung o`lsa xursand.

Chun bo`ldi bu ish ayon hamono,
Sen zoru zaifu men tavono.

Ham shaybg`a qoldi xasga joning,
Ham jilvagar o`ldi navj uvoning.

Mundoqda meni laimi mudbir,
Bo`lmay nafase boshingda hozir.

Shafqat bila tutmayin qo`lungni,
Ko`z birla supurmayin yo`lungni.

Ranjing tani notavong`a qo`ymay,
Ushbu mnnnatni jong`a qo`ymay.

Yo`q kam xizmatlig` ayladim ko`p,
Kofiri ne`matlig` ayladim ko`p.

Sendin tunu-kun judolig` ettim,
Bilmasligu   bevafolig`   ettim.

Solg`ondek o`zumni   telbalikka,
Ko`nglung ola olmadim ilikka.

Dardingg`a xud etmadim davoyi,
Bu turfaki har nafas baloyi.

Mendin seni notavong`a yetti,
Ko`nglung alamimda jong`a yetti.

Go`yoki bu ranji begarondin,
Chiqting g`amu dard ila jahondin.

Men harzasaroyi dashtpaymoy,
Yo`qkim Majnuni besaru poy.

Ruhungniki ravzadur panohi,
Jannoti naim jilvagohi.

Mendin bilsamki shod emasdur,
O`zdin o`zuma bu zulm basdur.

Bechoramen o`zga naylagaymen,
Dardimg`a ne chora aylagaymen?».

Deb bo`yla surudi benavoliq,
Yo navhaki aylagay azoliq.

Mash`uf bu nav` so`zni derga,
Ko`p urdi sinuq boshini yerga.

To za`f qilib yana dimog`i,
Past o`ldi yer uzra jismi dog`i

O`zdin yana ul masoba ketti
Kim, ko`yi ato-anog`a yetti¹⁴.

Ey do`st, boshimg`a bir nafas yet,
Motamzadaliqqa boqu rahm et.

Kim, bo`ldi bu bekasu faqiring,
Hajr ichra yatimingu asiring.

XXXIV

Majnunning yor hajri o`tidin kuygan tanig`a ato ano so`gi yana ikki muhlik dog` qo`yg`on jihatdin mehnati qattig` bo`lg`onin Layli eshitib ul so`xtani kuydurgon o`tlar tobidin isitib dudidin ro`zgori hayoti qaro bo`lg`oni¹

Bu safhani aylagan zarafshon,
So`z bu sifat etti gavharafshon.

Kim, telbaki bor edi navosiz,
Chun bo`ldn atosizu anosiz.

O`rtab edi oni yor dog`i,
Zam bo`ldi bu ikki zor dog`i.

Hijron berib erdi zahri qotil,
O`lguncha bu so`gi qildi bismil.

Furqat ushoturg`a toshin otti,
Sing`onni bu so`g ham ushotti.

Dard ustiga dardi chun uzoldi,
Ul go`riston ichida qoldi.

Bor erdi maqomi ul hazira,
Olam anga misli go`r tiyra.

Har kun ishi shaynu nola qilmoq,
Yuz g`amg`a o`zin havola qilmoq.

O`z jonig`a aylamoq jafolar,
Tutmoq o`zi-o`zpga azolar.

Ato-ano furqati iki dog`
Hijron quyub ikki o`t uza yog`.

Garchi iki dog` edi nihonso`z,
Hijron o`ti erdi barqi jonso`z.

Chun muncha g`amu balo yig`ildi,
Ul g`amkashu mubtalo yiqildi.

Za`f o`ldi tanig`a o`yla g`olib
Kim, yotti hamul damanda qolib,

Boshi uza domu dad solib sho`r,
Kiyiklar ediyu ul qolin go`r.

Bo`ldi anga ish chu bo`yla mushkil,
Bu nav` rivoyat etti noqil.

Kim, andaki gulruxi parizod,
Bo`ldi Majnuni vaslidin shod,

Ul vaslni charxi bemuhassal,
Qildi yana hajr ila mubaddal.

Marham yarasig`a yoqqach-o`q bot,
O`t yoqti talashib oni, hayhot.

O`rtar edi bu o`t ul sanamni,
Do`zaxqa solib guli Iramni².

Mahzun edi joni zori asru,
Betob tani nizori asru.

Chun yorig`a yetti bo`yla motam ,
Kim, o`ldi anga ato-ano ham.

Bu dard g`amin fuzunroq etti,
Anduhi yo`lin uzunroq etti.

Majnun aning erdi dardnoki,
Majnunning ato-ano haloki.

Bu ishgaki charx qildi hodis,
Bir vosita birla erdi bois.

Bu mehnat ani najand qildi,
Anduh o`tig`a sipand qildi.

Yig`lar edi bu fasonani deb,
Navha bila bu taronani deb

Kim, «ey kajrav oipehri xudroy,
Zulmungdin voyu yuz tuman voy!..

Jonimg`a necha sitam qilursen?
Ko`nglumga nasib alam qilursen?

Bir gulga necha taponcha urmoq,
Yaprog`larini uzub sovurmoq?

Har bargki bo`yla bo`ldi holi,
Qilmoq bor xalq poymoli.

Ul barg g`am elga bermas erdi,
Bir kavkabi nahsing ermas erdi.

Bir sarvg`a zarbi dast bermak,
Har shoxig`a yuz shikaet bermak.

O`rtab o`tunini betaammul,
Shoxin o`tu, o`tin aylamak kul.

Ul sarv emas zrdi zuzanobing,
Nahsiyatidin jahon xarobing?³

Bir la`lg`a necha xora otmoq,
Ikki tosh arosida ushotmoq?

Ham bo`lmayin iktifo bu poya,
Toshlar aro aylamak saloya.

Bahrominga⁴ ermas erdi hamsang,
Qoni bila tutmamish edi rang.

Chun ko`rmak bir g`azoli mushkin,
Chekmak qatlig`a xanjari kin.

Bismildin ham kanora qilmoq,
Har uzvini boshqa pora qilmoq.

Bu bor edi bir g`azoli xushbo`,
Hud shum asading emas edi bu.

Bir turfa tazarv uchun qo`yub dom,
Tutqoch qatlida tutmay orom.

Yulmoqqa parin shitob qilmoq,
O`t uzra ani kabob qilmoq.

Ne bo`lsa bu erdi bir tazarv-o`q
Sayd etguchi nasri toyiring yo`q.

Layliyi zaifu benavoni,
Yuz dardu balog`a mubtaloni

O`lturmak ila ham etmayin bas,
Hajr o`tig`a solmoq o`ylakim xas.

Bu Layli edi nedur xayoling.
Ermas edi hiyla pesha zoling?!

Sovrulg`asiz, ey ravanda aflok!
Qo`zg`olg`asiz, ey nujumi bebok!

Jismimni qatil qildingizlo!
Jonimni zalil qildingizlo!

Ul voqealarki dast berdi,
Bilmish edikim sabab ul erdi.

Bug`doy kibi necha qovruloyin,
Somon kibi necha sovruloyin?

Ham hujrai xilqatim buzuldi,
Ham rishtai toqatim uzuldi.

Jismim gardin uchurdi ohim,
Ey charx, arimadimu gunohim?!

Buzdi   ko`nglum   uyin shikanjing,
Ey dahr, tuganmadimu ranjing?!

Bu dardu shikanj ham mangadur,
Erimdag`i ranj ham mangadur.

Oningki ato-anosi o`lmish,
Go`yoki manga bu so`g bo`lmish.

Ul gar bo`lub ersa dardparvard.
Lekin manga ikki onchadur dard,

Anga ato-anoning g`amidur,
Ham bu manga, ham aning g`amidur.

Layliki baloyi furqati bor,
Iki Majnuncha mehnati bor.

Umr anga g`alat havasdur oxir,
Jon tarki ajab emasdur oxir!»

Chun navhasi o`ti haddin oshti,
Jismig`a harorati tutoshti.

Ul o`tdin isitti mehri gulchehr,
Andoqki   zavol   chog`ida   mehr.

Gul bargiki terdin o`ldi serob,
Ham topti isitma o`tidin tob.

Ter suyi bila araq nishin gul,
Hummo o`ti birla otashin gul⁵.

Bor erdi ano ishidin ogah,
Chun qizni bu nav` ko`rdi nogah.

Qo`ngli ishi iztirob bo`ldi,
Go`yo jigari kabob bo`ldi.

Bagri kuyaridin ul jigarxor,
Qildi atosin dag`i xabardor.

Yuzlandi anga dag`i malolat
Kim, ko`rdi qizida sa`b holat.

Yig`lab ato-ano, bal ahibbo,
Boshig`a keturdilar atibbo.

Ko`p bo`ldi quyoshning iztirobi,
Yuzda sorig`i tanida tobi.

Sihhatqa tabib xasta tolib,
Xasta badanida za`f g`olib.

Sa`y etti hakimi Isaviy dam,
Bo`lmodi qo`yosh harorati kam.

Yo`q erdi muolajatda behbud,
Chun yetti ajal iloj nesud?

Har kun tani za`fi ortar erdi,
Anduhi uzoqqa tortar erdi.

Afzun edi dam-badam sudoi,
Kim, tushti bu so`z ham istimoi.

Qim, «Darddin ul asiri motam,
O`lgudek o`lubturur damodam.

Go`riston ichra zoru mahjur,
O`lgon kishidek hayotdin dur.

Goh o`zida, goh yo`q o`zida,
Mayyit⁶ kibi nur yo`q ko`zida.

O`z motami birla jismi ranjon
Darding xud olur bu jismidin jon.

Bo`lmish anga yuz g`am uzra motam,
Sensiz ishi motam uzra motam.

Joni g`amu dard poymoli,
Haddin gosh erur xarob holi».

Mahvash chu eshitti bu fasona,
O`ti bir edi ming o`ldi yona.

Umri kemasi vahalg`a botdi,
Ko`nglini o`lumga qo`ydi, yotti.

Qilmon yana, ey tabib, parhez,
Dardim o`ti dam-badam bo`lur tez.

Sharbatdin erur ichimda tobi,
Bergil iligimga sharbat obi!

XXXV

Xazon yeli bog` zebolari hayoti sham`in o`churganda Layli hayoti bahorining gullarini ajal xazoni tundbodi ko`kka sovurub, Majnunning dog`i bulbuli ruhi badan qafasin gulbun uzra tashlab, ul havolang`on gul bargi so`ngincha havo tutqoni¹

Chun yetti xazon yelining ohi,
Bo`ston chiroyini qildi kohi.

Yaproq yuzi bo`ldi barcha sorig`,
Oyin magar o`ldi sorig` og`rig`.

Har bargki xastavor yotti,
Er bistarida oyog` uzotti.

Go`yo tubida uzun sabog`i,
Bo`ldi uzun aylagan oyog`i.

El o`yla yetishti mahrajondin
Kim, barg ko`tardi mehr jondin².

Titratmaga qo`ydi yuz shajar ham,
Uy kunjiga chekti yuk samar ham.

Sarsar solibon chamang`a toroj
Bo`ston elin ayladi yalang`och.

Ul o`tki chinor ichiga tushti,
Gardung`a sharorasi yovushti.

Bo`ston tifli topib bu hiyla,
Ul o`t bila kuydurub fatila.

El bargin uchursa bog` sori,
Gulrez to`kub bori chinori.

Gard ayladi bog`ni shabiston,
Yafrog` ani qildi kavkabiston.

Bu turfaki yuz tuman kavokib,
Tufroq sori bo`ldi barcha g`orib.

Bir ko`zgu har axtari xujasta,
Zohir qilibon sabog`i dasta.

O`z ko`rguzmay ne kelsa o`tru,
Ul nav`ki oltun o`lsa ko`zgu.

Sorig` varaq ol obkashdin,
Oshiq yuzi ashki la`lvashdin.

Ul ashk chekib bu yuzda xatlar,
Qatra kibi har sori nuqatlar.

Har bargi shajarg`a nomai marg
Nuqtalari yanglig` ayrilib barg.

El suv uza bargi asfarafshon,
Movi varaqi yasab zarafshon³.

Yo`q, yo`qki, oqar suv tig`i sofi,
Oltundin o`lub oning g`ilofi.

Alvon bila tok bargi ra`no,
Ra`no kaf aro nigoru hinno.

Ul fasl ketibki gulda sunbul,
Ochqay gulgun yuz uzra kokul.

Lola kafiga xizob bergay,
Zulfig`a binafsha tob bergay.

Bir vaqt yetibki tund sarsar
Yopqay suv hariri uzra marmar.

Gul so`gini bog` toza etgay,
Gardun uza yel xurushi yetgay.

Bulbul topmay o`zin azosiz,
Bo`lg`ay pari bo`ynig`a qaro kiyz.

Chun yetti bu nav` ro`zgori,
Uchradi xazong`a navbahori.

Gulshang`a xazon bo`lub sitezon,
Ashjorig`a soldi barg rezon.

Gulbargini qildi yer uza past,
Naxlin qora yerga qildi hamdast.

Ham lolasin etti za`faroni,
Ham qildi bahorini xazoni.

Chun soldi xazon sovurdi haryon,
Gul barglarin uchurdi haryon.

Laylig`akim erdi husn bog`i,
Jannat guli boshidin ayog`i.

Ul za`f nasimi tez bo`ldi,
Bo`stonig`a bargrez bo`ldi.

Ochildi kamand zulfidin tob,
Jonlar bo`yinidin oldi qullob.

Husni shahin etti za`f noshod,
Tutqunlarin ochib etti ozod.

Ozodlar o`ldi tez raftor,
Tek qoldi hamonda bir giriftor.

Qoshlari ikki qulochin ochib,
Bo`ldi ko`zi uylariga hojib.

Ya`niki ham anda kirmasun noz,
Ham bo`lmasun ul ulusqa tannoz.

Qon yosh etti gulini toza,
Mashshotai marg urdi g`oza.

Ya`ni chu ishq ayirsa jondin,
Chiqqungdur surxro` jahondin».

Xay saylidin ul ruxi araqnok,
Kub   g`ozau nilu   vusmadin pok.

Ya`ni iturub xazonda bog`i,
Gul birla binafsha, sabza dog`i.

Shahdi labi tobdin qurushti,
Yo`q, yo`q biri-biriga yopushti.

Ya`ni labin etti nuktadin band,
Bo`ldi uchug` anda muhr monand.

Chohi zaqan og`zin ochti dilxoh,
Nilin xoli kabutari choh⁴.

Ya`ni bu kabutar o`lgusidur,
Tufrog` ila chu ko`mulgusidur.

Epti chu yetishti bo`yla bandi,
Gul uzra binafshagun parandi.

Ya`ni uyoqurda mehri dilkash,
Yuzida binafsh abr erur xush.

Bu holda nozanin musofir,
Qildi sakaroti mavt⁵zohir.

Jazm ettiki ketmagi kerakdur.
Jon tarkini etmagi kerakdur.

Xilvat talab aylabon zamone,
El kasratidin topib amone.

O`z olig`a istabon anosin,
Arz etti nuhufta mojarosin:

«Key joning o`lub mening makonim
Kim, joninga sadqa xasta jonim.

Ranjimni   o`zuntta olding   asru,
Dardu   alamimg`a   qolding   asru.

Ming yil ham agar tirik bo`loyin,
Uzrungni ne til bila qo`loyin?

Xossaki gulum xazong`a tushti,
Day yeli bu gulistong`a tushti.

Bedod sipehr qildi noyob.
Bog`imda gulu gulum aro ob.

Sarvimg`a ajib surat o`ldi
Kim, tarki chaman zarurat o`ldi.

Har hol ila ketmagim yetibdur,
Bu bog`da bo`lmog`im ketibdur.

Bu damki erur mahalli padrud,
Qissamni yashurmog`imda yo`q sud.

Sen bildingu aylading madoro,
Men emdi qilurmen oshkoro:

Bu lahzki topshurub vadiat,
Tufrog` sori aylagum azimat.

Desamki azog`a qilma ko`p mayl,
Har sori oqizma ashkdin sayl.

Yuz   qilma   taponcha birla   majruh,
Bedod ila ranja aylama ruh.

Er tutmag`usi bu so`z bilurmen,
Bir o`zga vasiyating qilurmen.

Kim, tutma bu so`g aro azo ko`p,
Kiydurma uzoringa qaro ko`p.

To mumkin o`zungga sabr yor et,
Taskinu shikeb ixtiyor et.

Tengri sanga sabr yor qilsun,
Xayling uza poydor qilsun.

Gul borsa chamang`a bo`lmasun dard,
Kun botsa falakka yetmasun gard»⁶.

Ko`p bo`yla duolar aylab oni,
Fosh ayladi nuktai nihoni

Kim, «Bo`lsa, bu motam oshkoro,
Fahm etgusi ahli ko`hu sahro.

Shak   yo`qki   mening   g`aribi   zorim,
G`am shomida   tiyra   ro`zgorim,

Jismida hayot yodim o`lg`on,
O`lmakligi xayrbodim o`lg`on,

Gar dasht uza sayr etar sabodek,
Gar tog` aro chirmanur sadodek;

Bu so`z qulog`ig`a yetgusidur,
Bu hodisani eshitgusidir.

Yumkinki qachon bu zor eshitgach,
Bu qissai jongudoz eshitgach,

Ruhum sori ruhi istabon yo`l
O`z qolibin aylagay tihi ul⁷.

Yo ulki buyon azimat etgay,
Umrum, kunidek boshimg`a yotgay.

O`zdin ketorib firoq javrin,
Ko`rguzgay ulusg`a ishq tavrin.

Tufrog`ima tufrog`ini qotg`ay,
Ruhini mening sori uzotg`ay.

Jonsiz bo`lubon tani nizori,
Tufrog` uza yotsa jismi zori.

Zinhorki aylab ehtiromin,
Yonimda yasog`asen maqomin.

Ul jismi sharif xud erur pok,
Yoshing bila ham yusang emas bok.

Qo`y kinau lutfu mehr fan qil,
Jon pardasidin anga kafan qil.

Chirma meni dog`i ul kafang`a,
Bir jins kafan iki badang`a.

Farzanddek aylab anga asbob,
Farzanding ila qil oni hamxob.

Chun ruh ila ruh topti payvand.
Bir mahd aro yotqur ikki farzand».

Yumdi tugatib anosig`a so`z,
Ham so`zdinu ham anosidin ko`z.

Joning Majnun so`zida berdi
Hargiz Layli degil yo`q erdi.

Chun ko`rdi anosi bu qaro kun,
Chekti bu qaro kun ichra bir un.

Kim,   bag`ri sipehrning teshildi,
Ul nola o`qi guzora qildi.

Evruldi boshig`a dilraboning,
Andoqki ajal boshig`a oning.

Ko`z qo`ydi toboni uzra yig`lab,
Uyg`otg`ali kirpiki qichig`lab.

Ya`ni:   «Emas   uyqu   vaqti   ko`z   och,
Xandon chekibon ayog`ni so`z och».

Gah qo`ynig`a tortibon qo`lin chust,
Titrab   yig`lab   quchar   edi   rust.

Ya`ni anga uyqu haddin ortib,
Uyg`otmoq uchun qo`lini tortib,

Oshufta sochin gahi qilib jam`,
Ul   tiyra   tun   ichra   ko`rguzub   sham`.

Ya`ni: «Kecha qolmadi qarong`u,
Ko`z ochki munosib ermas uyqu».

Gah orazig`a yuzin tegurdi,
Ruxsorig`a ashkdin su urdi.

Ya`ni su tegib yuziga nogoh,
Seskangay o`z uyqusidin ul moh.

Ko`p urdi bu nav` pech ila tob,
Ko`z ochmadi mahvashi garonxob.

Uyg`onmog`idin chu bo`ldi navmed,
Tushti quyoshig`a shomi jovid.

Oq sochini yoydi navha tuzdi,
Har nechaki urdi borin uzdi.

Ohidin etib jahonni mahrur.
Taskiniga separ erdi kofur.

Ko`ksini yaqodek etti pora
Kim, ko`nglidin urdi o`t sharora.

Andoqki yaqoni subh etib chok,
Chekkay shararini mehri aflok.

Tirnog`larin chu yuzga qo`ydi,
Tirnog`, tirnog`cha yerlar o`ydi.

O`yg`onlar ichindakim sizib qon,
Ko`z chashmalaridek oqizib qon.

Deb nahva bila bu tortibon voy
Kim, «Ne og`ir uyqudur bo`tam hoy?

Ko`z ochki erur havoyi ravshan,
Qizlarg`a erur havoyi gulshan.

Borig`a tavofi bog` mayli,
Mavqufki mayl etarmu Layli.

Yuz zevaru dur toqibdururlar
Yo`lungg`a sening boqibdururlar.

Marg`ulai sunbulung ochoyin⁸,
Olamg`a abiridin sochoyin.

Zohir qilayin yug`onda oni,
Zulmat aro obi zindagoni.

Ochqonda ani tararda qo`llar,
Zulmatda qilay padid yo`llar.

O`rmak ochilurning o`lsa daf`i,
Ganjing uza tashlay ikki af`i⁹.

Af`i neki anbarin tanobi,
Bog`larg`a ko`ngullar anda tobi,

Vusmadin etay qoshingni ranggin,
Ko`z tuki qilichig`a yashil qin.

Ko`zungga savod surma tortay,
El ko`ziga dahrni qarortay.

Gulguna chekarga qilsam ohang,
Zam aylay anga bu chehradin rang.

Har sori uzoringa chekib nil,
Yomon ko`z uchun ani qilay mil.

Shahdi labing ostida qo`yay xol,
Ul nuqta   kibiki   yozsalar «bol».

Xoli qo`yayin yuzungga yona,
Bo`ston afro`zi ichra dona¹⁰.

Soching qilay o`yla mi`jar¹¹ oro,
Ham anda nihon, ham oshkoro.

Egningga solay libosi gulrang
Kim, ranggi xiradni aylagay dang.

Yasab seni ofati zamona,
Gulshan sori aylayin ravona.

Qizlar bila ul taraf xirom et,
Din ahlig`a zuhdni harom et.

Majnun dag`i intizor tortar,
Bog` ichra fig`oni zor tortar.

Sen kech borib ul batang kelsa,
Istab seni bedarang kelsa.

So`z aytsa ne qilay xitobin?
So`rsa seni ne beray javobin?

Ham meni, ham oni zor qilma,
Andin meni sharmsor qilma».

Ul bo`yla qilib jahonni tiyra,
Ohi bila osmonni tiyra.

Tashqori ato yalang qilib bosh,
Yrtib yako, ko`ksiga urub tosh.

Yalg`uz ato yo`qki qavmu xayli,
Tortib bu azoda voyi-vayli.

Laylig`a solib bu hol taqdir,
Majnun so`zin aylay emdi taqrir:

Etmish edi ul qubur ichinda,
Uryon ahli nushur ichinda.

Go`riston ichra joni poki,
Go`r ahli kibi vujudi xoki.

Laylig`a chu bo`ldi notavonlig`,
Yiqti ani dog`i xasta jonlig`.

Ma`shuq chu dardnok bo`ldi,
Oshiqni ne de halok bo`ldi.

Oning bila barcha hol birla,
Gah tush bila, gah xayol birla.

Gah pok zamiru, goh hotif,
Dildoridin   aylab   oni   voqif.

Ul kunga deginchakim parivash
Bo`ldi ajal ilgidin qadahkash.

Devonada erdi pech ila tob.
Titrab ko`ngli nechukki siymob

Kim, yetti qulog`ig`a xurushe,
Aytur edi bu xabar surushe:

«Key dardu balo sipohiga shoh!
Ishq ahli qoshingda xoki dargoh!

Ham kishvari dard qahramoni,
Ham zumrai ishq hukmroni.

Ishq ahlig`a qullug`ung havasdur,
Qo`pqilki yoturg`a vaqt emasdur.

Kim, tushti xazong`a toza bog`ing,
Tong yeliga uchradi charog`ing.

Bulbullug`ung o`lsa ayla parvoz,
Parvonalig`ingni qilg`il og`oz!

Er o`ldi safar ishiga mash`uf,
Hamrahg`adurur valek   mavquf.

Hamrahlig`ing aylagungmu zohir,
Yo bo`lsunmu ul oy musofir?»

Devona chu bildikim nedur hol,
Garchi tani erdi za`fdin nol.

Qoplon kibi sekridi yotog`din,
Yo o`ylaki ko`k g`azoli tog`din.

Yuz urdi qabila sori holi,
Og`zida tarannumi visoli.

Jon qo`lg`a tutub nisorliqqa,
Sekrib o`zi jonsiporliqqa.

Ham ashki nishot anga yog`indek,
Ham po`yada sekridi choqindek.

Mehri o`ti yoritub jahonni,
Bal mehr kibi tutub jahonni.

Ne ko`nglida qatldin harosi,
Ne dushmanidin ichinda posi.

El vahm qilib salobatidin,
Ba`zi dadu dom ofatidin.

Urdi Layli eshigiga gom,
Dadlar tutubon yiroqroq orom.

Xayl ichra shukuhidin tavahhum,
Andoqki   qilib   ilik-ayog`   gum.

Chun yetti ul ostong`a boshi,
Kirdi uy ichiga betohoshi.

Layli qilibon safarg`a niyat,
Aylarda anosig`a vasiyat.

Har nuktaki aylabon guzorish,
Majnunni qilur edi siporish.

Kim, kirdi uy ichra yori joni,
Yo`q, yo`qki rafiqi jovidoni,

Bir-birga nazar kushod topti.
Ham bu va ham ul murod topti.

Jononig`a ul fido qilib jon,
Bu jon beribon nechukki jonon.

Ul azm etti chu topti yo`ldosh,
Bu olmadi yo`lidin aning bosh.

El kirdi uy ichra beshumora,
Majnun sori qildilar nazora.

Jismi yotib erdi yerga maqrun,
Layli bila bormish erdi Majnun.

Hayrat qilib ul qabilani lol
Kim, topti vuqu` bo`lmog`on hol.

Aylab bori elni ishq poki,
Ishq ichra bu o`lmagi haloki.

Chun ta`ziyat o`tin ettilar past,
Bu turfa hadis o`tti payvast.

Kim, dafn ishi bordurur zarurat,
Ul tutqusidur ne nav` surat.

Bori dedilar: «Bu ikki g`amnok,
Har shoyibai fasoddin pok.

Kim, umrlarida ishqi qotil,
Qilmay nafase alarni xushdil.

Hajr ichra to`yub ramida jondin,
Armon bila bordilar jahondin

Chun ruhlarig`adur nihoni,
Jannatda visoli jovidoni.

Netgay qo`shulub iki badan ham,
Go`r o`lsa alarg`a bir kafan ham.

Vasl o`ldi chu ruhlarg`a hosil,
Tufroqqa tufroq o`lsa vosil».

Ham sho`x vasiyatin qilib yod,
Barcha   bu fasonadin   bo`lub shod.

Aylab ne keraklik o`lsa mavjud,
Mayyitni yasab nechukki ma`hud¹².

Bir na`shqa soldilar ikovni,
Jonsiz kelinu, o`luk kuyovnn.

Kirdi iki jism bir kafang`a, yo`q,
Yo`q, iki ruh bir badang`a.

Bir na`sh ila ul iki dilorom,
Andoq edikim du dona bodom.

Yo`q, yo`q, dema oni ikki dona,
Ul dona emas edi dugona.

Dugonag`akim iki badandur,
Har   birig`a   boshqa   bir   kafandur.

Bir dona edi vale iki juzv,
Bir-biriga   uyla muttasil uzv.

Kim, shiddati vahdati visoli,
Bermay anga ikkilik majoli.

Donadek o`lub ikki badan bir,
Dona qobug`i kibi kafan bir.

Alqissa ul ikki yori joni,
Topqoch bu visoli jovidoni.

Na`sh uzra yopib hariru debo,
Rangi xushu, naqshi dog`i zebo.

Bosh ustiga eltmak qilib fan,
Ul yergachakim bor   erdi madfan.

Tobut ila ikki dilraboni,
Madfan ichiga kirib nihoni.

Etkurdilar o`z nishonasig`a,
Tufroq g`aribxonasig`a.

Tufroqqa qo`yub alarni hayhot,
Chun tiyra uy erdi chiqtilar bot.

Yoshurdi chu oyu kun yuzin abr,
Chun go`r bir erdi, bo`ldi bir qabr.

Ishq ahlig`a o`chti sham`i ummed
Kim, yer quyi botti oyu xurshed.

Ne ishq eliga shoh qoldi,
Ne husn avjida moh qoldi.

Layli atosi anosi birla,
Xayli dag`i aqrabosi birla.

Har kun iki vaqt edi yig`ilmoq,
Ul qabr boshida navha qilmoq.

Bir-bir berdi mururi ayyom¹³,
Tufroqqa alarg`a dog`i orom.

Ey navhagar, ayla navha bunyod
Kim, umr binosi keldi barbod.

Gar bo`ldi ul ikki yor ozim,
Ne men qolg`umu, ne dilnavozim!

XXXVI

Ishq ta`rifidakim, aynining nurlig` tobi tufrog`ni «ayn» qilur va shinining sharoralig` shu`lasi ko`ngullar xaylig`a shayn solur va qofining garonsang tog`i har kimga yuklansa nobud etar va nuqtalarining toza dog`i har chok ko`ngulga tushsa lolaning besh bargidek qong`a bo`yar¹

E ishq, g`arib kimiyosen,
Bal oyinai jahonnamosen.

Ham zotinga darj kimiyoliq
Ham oninai jahonnamoliq.

Bukim sangadur bu ikkidin zot,
Bir-bir   qilayin   ikisin   isbot.

Qildim esa kimiyo xitobing,
Andin ham erur biyik janobing.

Berdi anga bu natija gardun,
Kim misga yetishsa qilg`ay oltun.

Insonniki xalq qildi xalloq,
Yo`q tiynat anga bag`ayri tufroq.

Senkim anga oshnolik etting,
Tufroqqa kimiyolig` etting.

Oltun qilding uzorin oning
Balkim tani toksorin oning.

Bu nav` ila dog`i qilmading bas,
Hajr o`tig`a solding o`ylakim xas.

Ul o`tda   chu ihtizoz topti
Andoqki kerak gudoz topti².

Har g`ashlig`dinki erdi noqis,
Bo`ldi bu gudoz birla xolis.

Ham oltun o`lub bu paykari xok,
Ham o`ldi bu nav` xolisu pok.

Chun xolisu poku beg`ash o`ldi,
Oltun neki kimiyovash o`ldi.

Garchi sitamu jafo qilursen,
Tufrog`ni kimiyo qilursen.

Ikkinchi   dedim   yorug`sen   asru,
Andoqki jahonnamoy ko`zgu.

Munda dog`i topilur tafovut,
Kim ochsa nazar bilur tafovut.

Ul oyinakim Skandar³ etti,
Po`loddin o`yla paykar etti,

Kim, Rum aro chyokib manori,
Boqturdi ani Farang⁴ sori.

Chun berdi jamolig`a kushoyish
Ko`rguzdi Farangdin namoyish.

Topqoch ani bu sifat ziyoliq,
Toqti otig`a jahonnamoliq.

Bu nav`ki ul demish emasdur,
Menkim ne dedim hamonu basdur.

Xurshedi jahonkushoy sen-sen.
Mir`oti jahonnamoy sen-sen,

Kim qildi sanga nazarni ravshan,
Ko`rdi yeru ko`kdagin muayyan.

Chun boqqali ixtiyor topti,
Har soriki boqti yor topti.

Ham naqshi vujudin etti foni
Ham topti baqoyi jovidoni.

Bu ishqki baxti komrondin
Xoli bo`lmay zamoni ondin.

Garchi iki nav` o`tti rozi,
Avvalg`ini anglag`il majozi⁵

Kim, dardu gudozu so`z birla,
Yuz shu`lai jonfuro`z birla.

Chun ayladi poklikka mavsuf,
Ul nav` qilur birovga mash`uf,

Kim   ishq   aro firoq ila   dard,
O`zlukdin etar tamom ani fard.

Bil o`ngrag`i ishqni haqiqiy
Kim, davlat erur aning rafiqi.

Avvalg`i vujudin etsa zoyil,
Chun bo`lsa ikinchisiga moyil.

Yo`q yo`qki ikinchi oni cheksa,
Ko`ngliga visol tuxmin eksa,

Ul nav` ketursa turktozi⁶
Kim, qolmasa surati majozi,

Mazhardin ko`rmayin nishoni,
Mazharda o`zini topsa foni,

Maqsud budur, hayotdin bu,
Bal xilqati koinotdin bu.

Majnung`a biri bo`lub musallam,
Bahra topti ikinchidin ham.

Ermas edi o`zidin bu ishlar
Bal   ishqdin   erdi   ul   kashishlar.

Harkimgaki ishq yuz ketursa,
Yo mash`ali shavq shu`la ursa,

Tog` ersaki suv qilur vujudin,
Nobud etar nabudu budin

Tur uzra tajalli aylagach fosh,
Chayqaldi suv yanglig` ul qatig` tosh

Bu shu`la ko`ngulga tushsa kori,
Kuymakda aning ne ixtiyori.

Bu o`t ne kishiga bo`lsa ro`zi,
Kuydursa ne tong jahonni so`zi.

Ishq ichraki jismi to`lg`onur bil,
Ul nav`dururki o`t uza qil.

Tong yo`q bu o`t etsa ashk aro g`arq,
Yomg`ur yog`ar andakim tushar barq.

Gar ashk bu o`tni aylamas kam,
Yomg`ur suvidin choqing`a ne g`am?

Kim zarqu riyovu sho`r birla,
Oshiq etar o`zni zo`r birla,

Ishqi o`ti bo`lmas elga jozib,
Andoqki, ziyoda subhi kozib⁷.

Rangin ko`palak erur dilafro`z
Parvona kibi emas jigarso`z.

Oshiq dema kimni ko`rsang asfar
Kim   bo`lmadi   za`faron muasfar,

Bejazb sarig` erur riyoliq,
Samg` aylay olurmu kahraboliq.

Safratda nechaki qilsa tavbih,
Oltun bila teng bo`lurmu zirnix⁸.

Har ohki shaydg`a yozuqdur,
Ne issig` ul ohu, ne sovug`dur,

Oshiq sovug` oh cheksa nogoh,
Olamg`a solur o`t ul sovuq oh.

Chun urdi xazon yeli sovuq dam,
Yoproqni   qurutdi, cho`rkadi ham.

Bedard kishiki ashk to`kkay,
Ul qatradururki mushk to`kkay.

So`z ahli erur to`kar zamon yosh,
Bir sham`ki ashkin etsa durposh.

Ishq o`ldi kishiga boisi dard,
Qilmoq iki kavn fikridin fard.

Parvonani ishq etmasa mast,
Urg`aymu o`zini o`tqa payvast?

Ul damki   kuyarda   kechti   jondin,
Ne fikri aning iki jahondin?

Telba o`zin o`tqa solsa nogoh,
Kavnayn ishidin qachondur ogoh.

O`t sekrisa tifl emas xabardor,
Kim   hirqatida ne   nav`   asar bor?

Ko`rgan kishi o`t ko`rar zabona,
Kuygan kishi ko`rguzur nishona,

Kim ishq nasibidur azaldin,
Ul ishq erur bariy⁹ xalaldin.

Parvonada xolliq qanoti,
Ishq o`tidin o`ldi dog` zoti.

Bu dog`din ibtidoyi ahvol,
Ishq etmadi oni forig`ulbol¹⁰.

Bu ishq o`tig`a davomu bo`lg`ay?
Har kim tilasa ravomu bo`lg`ay?

Yorab,   meni dardmandi mahjur,
Kim ishq o`ti jonim etti mahrur.

Bu o`tdin ko`nglum etma mahzun,
Bal shavqini qil damodam afzun.

Ham axgaridin tanim qurutqil,
Ham shu`lasidin ko`zum yorutqil.

Ohimniki dudidin nishon et,
Ul dud ila ko`z yoshim ravon et.

Ko`nglum qushikim samandar oyin,
Otashkadasida topti taskin,

Sochqil shararidin anga dona,
Ber hemasi uzra oshyona.

Ul dona bila to`q ayla oni,
Bu shu`la aro yo`q ayla oni.

Yoq mug`bacha shu`lai majusi
Kim, dudi g`amimdur obnusi¹¹.

Ya`niki mug`ona sog`aring ol,
Bir sog`ar ila ichimga o`t sol!

XXXVII

Shahzodai sipehr janob va sipehri xurshed intisob, ya`ni Sulton Uvays Bahodir madhida so`z intihosi va nasoyih bisotida ko`p la`l va durri maknun va mavoiz xonida favoqih va niami guno-gun ul hazratqa quloqqa olmoq va og`ziga solmoqning salosi¹

Ey soqiyi davr! Bir qadah tut,
Huzn ahlig`a sog`ari farah tut.

Avval qadahingni ayla gardun,
Quyg`il anga bodai shafaqgun.

Chun bo`ldi labolab ul piyola,
Qil   oni   mening   sori havola.

Ko`rgach ani hushdin boroyin,
Bir dam bila oni sipqoroyin.

Kim, topmasun ul sipehri sog`ar,
Atrofida qatradin bir axtar.

To so`zda falak nishonlig` aylay,
Axtar kibi durfishonlig` aylay.

Topqach duri bahru la`li koni,
Shahzoda nisori aylay oni.

Shahzodai ma`dalatshior ul,
Etti ato shohu shahriyor ul².

Sultoni zamon, Uvays ul shoh³
Kim, charx anga keldi xoki dargoh.

Zotig`a sirishta izzu tamkin,
Ham lutf ishida chust ham kin.

Kin andaki, bo`lsa razm chog`i,
Lutf andaki, ichsa bazm ayog`i.

Bazm ichra demayki barcha avqot,
Maxluq anga lutfi mahzdin zot.

Zotida hayo bila adab ham.
Ul nav`ki ammu xolu ab ham⁴.

Tab`ida saxo bila shujoat
Dahr etsa ne tong anga itoat.

Vasfida necha deyilsa ma`ni,
Gardunni biyik demak, ne ya`ni.

Ham aql ila budurur muvofiq
Kim, ulki so`z ichra bo`lsa sodiq,

Safha uza kilk etib ravona,
Yozg`ay necha pandi mushfiqona.

Ey gulshani mulk sarvi nozi!
Qay nozki, sarvi sarfarozi!

Bu bir necha so`z quloqqa olg`il,
Balkim necha dur quloqqa solg`il.

Bilkim ne jahondadur vafoe
Ne umr binosig`a baqoe.

Ham suv uzadur jahon qarori,
Ham yel bila umrning madori.

Kim, tuprog`u suvg`a shod bo`lg`ay,
Elga qachon e`timod bo`lg`ay?

Yuz yil kishi gar jahonda shahdur,
Yo`q ersa gadoyi xonaqahdur.

Marg ajdari chun og`iz ochar keng,
Yutmoqqa shahu gado erur teng.

Gar aysh aro sen va gar g`amu dard,
Haq yodidin o`lma bir zamon fard.

Ham qahrig`a boqu tarsgor o`l,
Ham rahmatidin umedvor o`l!

Shahlar desang o`lg`ay olinga past,
Past o`l darveshlarg`a payvast.

Topsang necha shahlar uzra shahliq
Faqr ahlig`a ayla xokirahliq!

Bo`l banda ato-anog`a yakson
Kim, haq dedi volidayn ehson⁵.

Qulluqlarin ayla rasmu odat,
Kavnayn   aro bil   muni   saodat.

Davlat talab aylasang xudodin,
Bosh tortma shar`i Mustafodin⁶.

Jannatqa borurg`a   istasang yo`l,
Bu joda birla mustaqim o`l.

Nafs aylasa fisq ila tabahkor,
Haq ollida o`zni bil gunahkor.

Cheksa gunah o`ti shu`la payvast,
Qil oni nadomat ashkidin past.

Toat qilu ko`zga ilma oni,
Ko`rmak bila hech qilma oni.

Toatqa riyoni aylasang zam,
Sog`inmag`il oni fisqdin kam.

Jurmeki yonidadur nadomat,
Ul keldi najotdin alomat.

Kim cheksa qadah niyoz birla,
Xushroqki riyo namoz birla.

Chun tengriga zohir o`ldi toat,
Ham shar` tariqig`a itoat,

Andin so`ng shoh xizmatin qil,
Ul zilli iloh⁷ xizmatin qil.

Topsang qayu ishta muddaosin,
Sa`y aylayu hosil et rizosin.

Shohiki atong anga ag`odur,
Ul sanga ag`oduru atodur.

Bu ikki atog`a qil o`g`ulluq
Yo`q-yo`qki, bu ikki shahg`a qulluq.

Bu nav` iki jahon xudovand
Kim,   sen bo`ldung   alarg`a   farzand.

O`zdin ikisini ayla xushnud
Kim, dunyayu oxiratdadur sud.

Qul bo`lsang alarg`a shohsen-sen,
Doroyi jahonpanohsen-sen.

Bo`lsa biridin rizo bag`oyat,
Etsa yana biridin inoyat.

Kim,   bir kishvarg`a hukm sursang,
Iqbolu shukuh ko`sin ursang,

Zinhorki zulm rishtasin uz,
Insof ila adl qasrini tuz.

Mulk ahlig`a mehribonliq ayla,
Andoq ramag`a shubonliq ayla.

Kim bo`rilik etsa qovla oni,
Ul yer iti birla ovla oni.

Bedodi yetar zamonda asra
Qo`yni bo`ridin amonda asra!

Mazlumg`a zolim etsa bedod,
Dodin berib ayla xotirin shod.

Maqsudini aylay olmasa arz,
Takror ila so`ramog`ini bil farz.

Lutf ayla ani so`rarda oyin,
Qim topqay iztirobi taskin.

Taskin bila angla halotini,
Adl aylabon ol malolatini.

Ne zulm qilurg`a elni qotqil,
Ne zulm qo`lin o`zung uzotqil.

Qassobdin o`yg`a rap xo`rishdur,
Ulturgali oni parvarishdur.

Uyg`a ne asig` qilur bu parvor,
Kim, o`lsau bihi kelsa xarvor⁸.

El molin o`zungga mol bilgil,
Xaylin o`zunga ayol bilgil.

Ya`ni nechuk asralur ayoling,
Mahfuz nechukki tursa moling.

Andoq bori el ayolin asra,
O`g`ridin amonda molin asra.

Bedodg`a borsa xalq moli,
Mahshar   kuni   shahg`adur   savoli.

Gar shahrda istasang rayosat,
Sahroda aningdek et siyosat,

Kim dag`dag`a topmag`ay muhojir,
Xohi guzariyu, xoh tojir.

Tojirg`aki dast topti rahzan
Nogahdur aning yonida kahzan.

Bu turfaki har ne qolsa andin
Chun shahrg`a yetti biym jondin,

Tamg`ochi etib boshig`a javlon,
Hardam tilagay zakoti havlon⁹.

Mundoq   nimalardin   ehtiyot et,
Chun naf`ini topting inbisot et.

Har fisk xayoli qilsa xotir,
Tengrini boshingda angla hozir.

Nafsingg`a ne zulm bo`lsa maqsud
Shahni ilayingda angla mavjud.

To barcha ishing degandek o`lg`ay,
Ko`nglung nechuk istagandek o`lg`ay,

Dunyoda ishing butub kamohi,
Uqboda ham o`lmag`ay tabohi.

Din jonibidin yetib kushoding,
Etgay iki dahr aro vidoding.

Soqiy, qadahiki shahzoda,
Tutqay manga ul qadahda boda.

Lojur`a¹⁰ burun o`zi sumurgay,
Ul nav` manga dag`i ichurgay.

XXXVIII

Bu dard navhasi itmomining tarannumi va bu hasrat nomasi ixtitomining takallumi va tartibi avzoining fasonasin tuzmoq va taqsimi atvorining taronasin ko`rguzmoq va savxu xato arqomig`a e`tirof varzish etib hakdin ul bobda talabi omirzish qilmoq¹

Yuz shukrki bu fasonai dard,
Har lafzida yuz nishonai dard.

Jon pardalaridin anda avroq,
Jondin berib ul varaqni ushshoq.

Yozg`onda midodi ko`z qarosi,
Yozg`on qora qayg`u mojarosi.

Har yozg`on alif kelib nishonda,
Bir   kesgan   alif   nishoni   onda.

Nuqta   asari   nihon   tikondin
Yo`qkim, qora solmog`on tugondin.

Har doli aning qadi xamida,
Dard ikki yonida oramida.

Ayni nechakim nazarg`a kelgan,
Ul na`lki hajr aro kesilgan.

So`z   boshlari   ichra harf   bar   harf,
Bu qondin o`lub yozarda shingarf.

Safha   yuzi   dard   jilvagohi,
Mistar xati hajr shohrohi².

Anduh sipohig`a tushub sho`r,
Jon mulkin olurg`a kelturub zo`r.

Har satr kelib yasoli anda,
Parxosh elidin misoli anda.

Yo`qkim, bori mehnatu g`am ahli,
G`am dashti ichinda motam ahli.

Majnun g`amidin bori azoliq,
Layli o`lumi uchun qaroliq.

Ya`ni bu sifat firoqnoma,
Bo`ldi manga qatrarez xoma.

So`gin nechakim uzottim oxir,
Yig`lay-yig`lay   tugattim   oxir,

Ey bodi sabo, qaror tutma,
Tinmoqni mizojinga yovutma.

Kez kishvaru, tog`u, dashtu, vodi,
Etmay qo`yma jahon savodi.

Ishq ahlig`a dahr aro nido qil,
Bu qissa tuganganin ado qil!

Har qaydaki bo`lsa beqarore
Ovorau tiyra ro`zgore,

Barcha bu taraf azimat etsun,
Tinmay nafase qoshimg`a yetsun.

Kirsun bu savodi a`zam ichra,
Kezsun bu bilodi motam ichra.

Bu xittaki ishq kishvaridur,
Sargashtai mehri xovariydur.

Ishq ahli uchun madoris onda.
Dard ahli   tutub   majolis   onda.

Har kimdaki bor esa xayole
Kasb etmak ishq aro kamole,

Bu madrasada yasay visoqin
Hujra aro soz etay yaroqin.

Avval, sabaqin nigorish aylay,
Ul madrasada siporish aylay.

Kim, olig`a qo`yub ul varaqni
Desun birov anga ul sabaqni.

Har kimsaga ulcha qobiliyat,
Ko`rsun sabaqi g`amu baliyat.

Bor anda g`izo g`ami jigartob,
Suv o`rnida qatra-qatra xunob.

Kunduz o`qumoq balo hadisin,
Ishq ichra yuz ibtilo hadisnn.

Shom o`lsa yemak charog` dudi,
Anduh o`ti birla dog` dudi.

To har kim ishi qilib baromad,
Ishq ahli aro bo`lub saromad.

Mag`zi aro tushsa ishq jo`shi,
Chiqsa unidin balo xuro`shi.

Mehr o`tig`a o`rtanib vujudi,
Yoshursa quyosh yuzini dudi.

Ohi yeli tufrog`in uchursa,
Ashki suvi o`tini o`chursa.

Ham jismidin o`lmasa asar hech,
Ham ko`nglidin o`lmasa xabar hech.

Bu xittanikim qilib imorat
El kirmagin ayladim ishorat.

Ul ikki yagonai zamona
Kim, ishqda keldilar yagona.

Chun chiqtilar ushbu xokdondin
Jannat sari bordilar jahondin.

Munda beribon qaror alarg`a,
Oliy yasadim mazor alarg`a.

Ayvon bila toq beshumora.
Ul nav`ki gunbazu manora.

Ul charx kibi rafi` gunbad
Kim, bo`ldi alar ikkovga mashhad.

Qandili ichinda sham` mastur
Kecha anga baski to`kulub nur.

Lutf ichra kabutari paridek,
Yo`q-yo`qki, haram kabutaridek.

Ojiz bo`lub ul dag`i bir ishta,
Azbaski qanot urub farishta.

Beishqqa anda bor bo`lmay
Zavqu tarab oshkor bo`lmay.

Beishq ko`runmay anda ko`zga
Haryon zoyir malakdin o`zga.

Bu xaylki tortibon g`amu dard,
Har kim g`ami ishq aro chiqib fard

Kim, barcha tutub musallam oni
Ul pardada yo`l topib nihoni.

Chun bu haram ichra bo`ldi mahram,
Yuz fayz yetib yuziga har dam.

Yorab angakim murod erur ishq,
Sarmoyai e`tiqod erur ishq.

Bu ravza sori keturgil oni,
Bu martabag`a yeturgil oni.

Har dam yana zavqu hol bergil,
Ishq ichra anga kamol bergil.

Ham ishqini jovidoni ayla,
Ham ishqda oni foni ayla.

Nopokki bo`lsa ishqdin yot,
Oshiq qo`yub ersa o`ziga ot.

Qon yosh to`kub o`ylakim surohi³,
To`foni fasod ichinda rohi.

Ko`rguzmak ishi yilon kibi pech,
Yo`q zahrdin o`zga ko`nglida hech.

Ishq ichra tutub o`zini nomi,
Maqsud anga bo`lsa nafs komi.

Ul kom ila ko`nglini ovutma,
Bu ravza sori ani yovutma.

Men xastaki bu raqamni chektim,
Tahriri uchun qalamni chektim.

Yozmoqta bu ishqi jovidona,
Maqsudum emas edi fasona.

Mazmunig`a bo`ldi ruh mayli,
Afsona edi aning tufayli.

Lekin chu raqamg`a keldi mazmun,
Afsona anga libosi mavzun.

Bu erdi g`arazkim ul guruhe
Kim, so`zda ayon qilib shukuhe,

Bu noma uchun bo`lub raqamkash,
Safha yuzin ettilar munaqqash.

Gar nuktalari jahonni tutti,
G`avg`olari insu-jonni tutti,

Chun forsi erdi nukta shavqi,
Ozroq edi anda turk zavqi,

Ul til bila nazm bo`ldi malfuz.
Kim, forsi anglar o`ldi mahzuz⁴.

Men turkcha boshlabon rivoyat,
Qildim bu fasonani hikoyat

Kim, shuhrati chun jahong`a to`lg`ay,
Turk eliga dog`i bahra bo`lg`ay.

Nevchunki bukun jahonda atrok⁵.
Ko`ptur xushtab`u sofi idrok.

Gar modda kamrak ersa ne g`am
Chun zavqdur asl ul emas kam⁶.

Insong`a erur kamol matlub,
Andin dag`i dardu hol matlub,

Har kimga ulum bo`lsa vosil,
Gar dardiyu holi yo`q ne hosil?

O`t solsa jahon eliga Majnun,
Bir kuyguchi bo`lg`usi Filotun⁷.

Anqoni kishi qachon qilur yod,
Ul lahzaki bulbul etsa faryod?

Somi` necha bo`lsa dardparvard.
Afsonada ham kerakdurur dard.

Eshitguchi bo`lsa dardpayvand,
Bordur ichi oning o`tqa monand.

Qil o`tqa nazorakim kuyar chog`,
Suv o`churur oni, yondurur yog`.

Men dog`i bu maynikim suzubmen,
Turkona surud anga tuzubmen.

El ko`ngliga andin o`lg`usi jub
Kim, keldi bu navhanint mungi ko`p.

Munglug` menu mung bila payomim,
Munglug` kishilar so`zi kalomim.

Shak yo`qki qachonki bu o`qulg`ay,
Kim o`qusa xotiri buzulg`ay.

Ko`zdin chu oqizsa ashk sayli,
Majnun kibi yod etarda Layli.

Nomamki yuzin qaro qilibmen,
Isyonu gunah aro qolibmen.

Ul suv yetibon yug`ay qarosin,
Yozg`on bori jurm mojarosin.

Yorab,   bu   raqamki   bo`ldi   marqum,
Har kim o`qumoqdin etsa ma`lum.

Harneki o`qur taamul etsa,
Degan g`arazim taxayyul etsa,

Ayb istamak o`lmasa murodi,
Ber borcha hunar sori kushodi!

Bog`la oyog`ig`a ishq domin,
Quy bo`g`zig`a dardu shavq jomin.

Zanjiri junung`a basta ayla,
Bu bandin anga xujasta ayla.

Qilsang g`ami ishq ila ani shod,
Bergil meni dog`i ko`ngliga yod!

Shoyad bu mahal bir oh urg`ay
Kim, gardi jaroyimim uchurg`ay.

Ul yel uchurub tani nizorim,
Rahmat uyida berib qarorim.

Isyonima afv bo`lg`ay omin.
Yorabki, bu nav` bo`lg`ay omin.