SAB`AI SAYYOR
[I]
Ey siposing demakda el tili lol,
Elga til sendin o`ldi tilga maqol.
Sendin insong`a toru pudi jasad,
Jasad ichra ko`ngul, ko`ngulda xirad.
Sen qilib farq uyida pinhoniy
Qorgohi dimog`i insoniy.
Ko`k topib sayru yer sukun sendin,
Biri sarkash, biri nigun sendin.
Tund sendin sipehr Bahromi,
Changzan Zuhraning Diloromi.
Chekting etganda dahr bunyodin,
Etti gunbad sipehri minodin,
Sun`ung etti bu yetti koxi rafi`,
Najm gavharlari bila tarsi`.
Etti kox ichra yetti farzona,
Degali hikmatingdin afsona.
Etti afsona borchasi dilband,
Ikknsi bir-biriga yo`q monand.
Etti gunbad agarchi minorang,
Etti afsona lek rango-rang.
Sen chekib murtafi` yeti aflok,
Munhat aylab bu tiyra markazi xok.
Etti gardun demayki yetti lagan,
Har biri ichra sham` nur afgan.
Har lagan durji kavkabafruzi,
Kavkabi gavhari shabafruzi.
Har birisinda o`zga xosiyat,
O`zgacha rangu o`zga mohiyat.
Arz jirmin qilib yeti taqsim,
Aylading har birini bir iqlim,
Ul yeti kavkabi jahonpaymo,
Ne jahon, balki osmonpaymo
Kim, yeti ko`kta keldilar soyir,
Suvda andoqki siymgun toyir.
Har biri solibon qilurda zuhur
Etti iqlimdin biri uza nur.
Rahmatingdin ziyo tutub har sham`,
Bir shabistonni yorutub har sham`.
Sham` yo`q, yetti lu`bati raqqos,
Haftaning har kuni birisiga xos.
Borcha kunduz guli nuhufta kibi,
Kecha lekin mahi du hafta kibi.
Haftavu oyu yilni tez etting,
Umr ila ishlarin sitez etting
Bog` ochilmoq alar mururidin,
Gul sochilmoq alar yururidin.
Tunu kun adhamiyu ashhabini,
Charxi tavsanning ikki markabini,
Kecha-kunduz shitob aro solding,
Tunu kun iztirob aro solding
Kim, qilib buyla po`yau novard,
Etkurub ko`kka dahr elidin gard.
Ko`kka tufrog`ini yeturgaylar,
Tufrog` ichra tanin iturgaylar.
Yo`q edi odamiki bor etting,
Kishilik birla e`tibor etting.
Yo`q ham etsang ani-o`q etgungdur,
Bor qilg`ungduru yo`q etgungdur.
Adam erkanda aylamak mavjud,
Bo`lsa mavjud qilmog`ing nobud
Ne uchun erkonnn kishi bnlmas,
Kishi har neki haq ishi bnlmas.
Aqlg`a garchi besabab ko`runub,
Yasabon bo`zmog`i ajab ko`runub.
Lek chun aql rostkish ermas,
Ish anga bir dalil besh ermas.
Bu ish o`lmoq qabul yo rad anga,
Aqli bo`lg`on bilurki yo`q had anga.
Aqlning bor ishi tabohi o`lub,
Andakim hikmati ilohiy o`lub.
Chun ko`rub aql royi muxtalifi,
Ko`zini ko`r etib qazo alifi.
Ko`r bilmas yorug` ekanni quyosh,
Kunduz uchmog` g`arib erur xuffosh.
Makmanidinki kunduz uchqay bum,
Uchushidin amo erur ma`lum.
Bum zulmoniy o`ldi pinhoniy,
Ko`r etar oni mehri nuroniy.
Sensen ul mehri beadilu badal
Kim, sanga matla` o`ldi subhi azal.
Chunki ul subh nurung etti zuhur,
Uylakim, tiyra shom jabhai hur.
Harne katmi adamda erdi nihon,
Xoh ahli jahonu xoh jahon.
Borisi kiydilar libosi vujud,
Bud xaylig`a kirdi har nobud.
Zohir etti adam shabistoni,
Yuz ming ozod sarvi bo`stoni.
Topti rangi vujud lolavu gul,
Ham o`shul rang turrai sunbul.
Nargis ul nur birla ochti basar,
Adam uyqusidin ko`zinda asar.
Bog`i ruxsori topti sabzai xat,
Donai birla ul xat ichra nuqat.
Sabza atrofida nasimi bahor,
Sumanu sunbul ochti laylu nahor.
Harakat birla ul xujasta nasim,
Sochti gul boshig`a sumandin siym.
Turrasig`a to`kub binafsha abir,
Atri etti dimog`ig`a ta`sir.
Jola jismin urub nigun qildi
Kim, tanin zarbi nilgun qildi.
Suv yoqosig`akim yog`ib muldur,
Bu yoqo tugmasi bo`lub ul dur.
Qilgali jilva gulruxi bo`ston,
Sun` mashshotasi yasab doston.
Yasadi beqiyosu andoza,
Sabzadin vusma, loladin g`oza.
Ravshan aylab zuloldin ko`zgu,
Tutti gul chehrasin anga o`tru.
Gulga chun berdi tob husnu jamol,
Anga bulbulni qildi sheftai hol.
Anga har necha obu tob ortib,
Munga ishqida iztirob ortib.
Bu fig`ondin solib chu rustoxez,
Aylabon ul jamoli o`tin tez.
Ul qilib jilva bu bo`lub shaydo,
Ishq bo`ldi jahon aro paydo.
Bo`ldi oshiq biri, biri ma`shuq,
Yo`qki ul otashinu bu mahruq.
Ham anga o`rtamak buyurg`on ishq,
Ham munung jonig`a o`t o`rg`on ishq.
Bulbulu gul bahonadur borisi,
Balki sendin fasonadur borisi.
Keldi bu ikki sarbasar nobud,
Senki mavjud, balki ayni vujud.
Ishq sensen dog`iyu oshiqsen,
Yana ma`shuqluqqa loyiqsen.
Ayni ma`shuqluqda jilvai zot,
Uzini ko`rgali tilab mir`ot.
Husnunga har dam o`zga surat o`lub,
Ko`zgu takrori ham zarurat o`lub.
Necha husn ichra jilva zohir anga,
Ko`zguluk aylabon mazohir anga.
Husnung aylab o`kush sifot ichra,
Har zamon jilva koinot ichra.
Balki mazhar libosida yoshunub,
Uz jamoli zuhurig`a ovunub.
Uzunga o`zni dardnok aylab,
Uzni o`z husnunga-o`q halok aylab.
Barqi husnung chu har nafas choqilib,
G`ayr o`shul barq o`tig`a yoqilib.
Kulin aylab fano yeli ma`dum
Kam, asar andin o`lmayin ma`lum.
Sen senu sendin o`zga xud nima yo`q,
Gar ko`runsa sen o`lg`ung, ul nima yo`q,
Hech nima yo`q sen eding mavjud,
Ham sen o`lg`ung bori bo`lub nobud.
Vasfi zotingda sabt harfi qidam,
Yo`q vujudung yuziga gardi adam.
Ey siposing demakda el tili lol,
Elga til sendin o`ldi tilga maqol.
Sendin insong`a toru pudi jasad,
Jasad ichra ko`ngul, ko`ngulda xirad.
Sen qilib farq uyida pinhoniy
Qorgohi dimog`i insoniy.
Ko`k topib sayru yer sukun sendin,
Biri sarkash, biri nigun sendin.
Tund sendin sipehr Bahromi,
Changzan Zuhraning Diloromi.
Chekting etganda dahr bunyodin,
Etti gunbad sipehri minodin,
Sun`ung etti bu yetti koxi rafi`,
Najm gavharlari bila tarsi`.
Etti kox ichra yetti farzona,
Degali hikmatingdin afsona.
Etti afsona borchasi dilband,
Ikknsi bir-biriga yo`q monand.
Etti gunbad agarchi minorang,
Etti afsona lek rango-rang.
Sen chekib murtafi` yeti aflok,
Munhat aylab bu tiyra markazi xok.
Etti gardun demayki yetti lagan,
Har biri ichra sham` nur afgan.
Har lagan durji kavkabafruzi,
Kavkabi gavhari shabafruzi.
Har birisinda o`zga xosiyat,
O`zgacha rangu o`zga mohiyat.
Arz jirmin qilib yeti taqsim,
Aylading har birini bir iqlim,
Ul yeti kavkabi jahonpaymo,
Ne jahon, balki osmonpaymo
Kim, yeti ko`kta keldilar soyir,
Suvda andoqki siymgun toyir.
Har biri solibon qilurda zuhur
Etti iqlimdin biri uza nur.
Rahmatingdin ziyo tutub har sham`,
Bir shabistonni yorutub har sham`.
Sham` yo`q, yetti lu`bati raqqos,
Haftaning har kuni birisiga xos.
Borcha kunduz guli nuhufta kibi,
Kecha lekin mahi du hafta kibi.
Haftavu oyu yilni tez etting,
Umr ila ishlarin sitez etting
Bog` ochilmoq alar mururidin,
Gul sochilmoq alar yururidin.
Tunu kun adhamiyu ashhabini,
Charxi tavsanning ikki markabini,
Kecha-kunduz shitob aro solding,
Tunu kun iztirob aro solding
Kim, qilib buyla po`yau novard,
Etkurub ko`kka dahr elidin gard.
Ko`kka tufrog`ini yeturgaylar,
Tufrog` ichra tanin iturgaylar.
Yo`q edi odamiki bor etting,
Kishilik birla e`tibor etting.
Yo`q ham etsang ani-o`q etgungdur,
Bor qilg`ungduru yo`q etgungdur.
Adam erkanda aylamak mavjud,
Bo`lsa mavjud qilmog`ing nobud
Ne uchun erkonnn kishi bnlmas,
Kishi har neki haq ishi bnlmas.
Aqlg`a garchi besabab ko`runub,
Yasabon bo`zmog`i ajab ko`runub.
Lek chun aql rostkish ermas,
Ish anga bir dalil besh ermas.
Bu ish o`lmoq qabul yo rad anga,
Aqli bo`lg`on bilurki yo`q had anga.
Aqlning bor ishi tabohi o`lub,
Andakim hikmati ilohiy o`lub.
Chun ko`rub aql royi muxtalifi,
Ko`zini ko`r etib qazo alifi.
Ko`r bilmas yorug` ekanni quyosh,
Kunduz uchmog` g`arib erur xuffosh.
Makmanidinki kunduz uchqay bum,
Uchushidin amo erur ma`lum.
Bum zulmoniy o`ldi pinhoniy,
Ko`r etar oni mehri nuroniy.
Sensen ul mehri beadilu badal
Kim, sanga matla` o`ldi subhi azal.
Chunki ul subh nurung etti zuhur,
Uylakim, tiyra shom jabhai hur.
Harne katmi adamda erdi nihon,
Xoh ahli jahonu xoh jahon.
Borisi kiydilar libosi vujud,
Bud xaylig`a kirdi har nobud.
Zohir etti adam shabistoni,
Yuz ming ozod sarvi bo`stoni.
Topti rangi vujud lolavu gul,
Ham o`shul rang turrai sunbul.
Nargis ul nur birla ochti basar,
Adam uyqusidin ko`zinda asar.
Bog`i ruxsori topti sabzai xat,
Donai birla ul xat ichra nuqat.
Sabza atrofida nasimi bahor,
Sumanu sunbul ochti laylu nahor.
Harakat birla ul xujasta nasim,
Sochti gul boshig`a sumandin siym.
Turrasig`a to`kub binafsha abir,
Atri etti dimog`ig`a ta`sir.
Jola jismin urub nigun qildi
Kim, tanin zarbi nilgun qildi.
Suv yoqosig`akim yog`ib muldur,
Bu yoqo tugmasi bo`lub ul dur.
Qilgali jilva gulruxi bo`ston,
Sun` mashshotasi yasab doston.
Yasadi beqiyosu andoza,
Sabzadin vusma, loladin g`oza.
Ravshan aylab zuloldin ko`zgu,
Tutti gul chehrasin anga o`tru.
Gulga chun berdi tob husnu jamol,
Anga bulbulni qildi sheftai hol.
Anga har necha obu tob ortib,
Munga ishqida iztirob ortib.
Bu fig`ondin solib chu rustoxez,
Aylabon ul jamoli o`tin tez.
Ul qilib jilva bu bo`lub shaydo,
Ishq bo`ldi jahon aro paydo.
Bo`ldi oshiq biri, biri ma`shuq,
Yo`qki ul otashinu bu mahruq.
Ham anga o`rtamak buyurg`on ishq,
Ham munung jonig`a o`t o`rg`on ishq.
Bulbulu gul bahonadur borisi,
Balki sendin fasonadur borisi.
Keldi bu ikki sarbasar nobud,
Senki mavjud, balki ayni vujud.
Ishq sensen dog`iyu oshiqsen,
Yana ma`shuqluqqa loyiqsen.
Ayni ma`shuqluqda jilvai zot,
Uzini ko`rgali tilab mir`ot.
Husnunga har dam o`zga surat o`lub,
Ko`zgu takrori ham zarurat o`lub.
Necha husn ichra jilva zohir anga,
Ko`zguluk aylabon mazohir anga.
Husnung aylab o`kush sifot ichra,
Har zamon jilva koinot ichra.
Balki mazhar libosida yoshunub,
Uz jamoli zuhurig`a ovunub.
Uzunga o`zni dardnok aylab,
Uzni o`z husnunga-o`q halok aylab.
Barqi husnung chu har nafas choqilib,
G`ayr o`shul barq o`tig`a yoqilib.
Kulin aylab fano yeli ma`dum
Kam, asar andin o`lmayin ma`lum.
Sen senu sendin o`zga xud nima yo`q,
Gar ko`runsa sen o`lg`ung, ul nima yo`q,
Hech nima yo`q sen eding mavjud,
Ham sen o`lg`ung bori bo`lub nobud.
Vasfi zotingda sabt harfi qidam,
Yo`q vujudung yuziga gardi adam.
[II]
Munojoti boriy ul bobdakim, o`zi ayni vujuddurur va andin o`zga borcha nobud, balki nomavjud va hojot izhori ul ma`nidakim, nobudlar gunohig`a aning bahri rahmati qoshida ne vujud bulg`ay va bevujudlar xatosi aning daryoyi vujudi ollida ne mavjud
Munojoti boriy ul bobdakim, o`zi ayni vujuddurur va andin o`zga borcha nobud, balki nomavjud va hojot izhori ul ma`nidakim, nobudlar gunohig`a aning bahri rahmati qoshida ne vujud bulg`ay va bevujudlar xatosi aning daryoyi vujudi ollida ne mavjud
Ey xudovandlar xudovandi,
Yo`q xudoliqda kimsa monandi.
Azamat bobida gumondin uluq,
Nekim andin uluq, yo`q andin uluq.
Jabarutung havosida xurshed,
Zarradek bo`lmayin nazarda padid.
Ofarinishqa tortqonda alam,
Mahchasi lavh o`lub sutuni qalam.
Qalamingg`a kecha sipehr aro,
Lojuvardiy davot ichinda qaro.
Lavhunga bo`lmayin raqam ma`lum,
Harne ma`lum emas, anga marqum,
Qudrating ollida falakka hisob,
Sarsar esganda olti-etti hubob.
Neki maxluq ichiga qotilg`on,
Sen yaratg`on, alar yarotilg`on.
Dahr xalqig`a sen kelib xalloq,
Xalq aro xoliqi alal-itloq.
Kimnikim, but qoshida past aylab,
Sajda qilmoqqa butparast aylab.
Berib o`z husnunga but ichra zuhur,
Aylab ul husn ila ani mag`rur.
Har kishikim quyoshqa obid o`lub,
Anga har subhu shom sojid o`lub.
Ham sening tal`ating ziyosinda,
Zarradek charx urub havosinda.
Shu`lalarg`a solib yuzung chu ukus,
Kuydurub o`zni o`t qoshinda majus.
Mazhari husn chun qilib gulni,
Urtabon shu`lasig`a bulbulni.
Sham` o`tig`a kuyarda parvona,
Ham sening ishqing ichra devona.
Ham ibodat eliga sen ma`bud,
Ham taashshuq eliga sen maqsud
Kim, parastish qilur xudosen anga
Kim, taalluq sotar balosen anga.
Har suvar ichra jilvagar ham sen,
Jilvagar demayin suvar ham sen.
To ne yetgay angaki o`zga iloh,
El degay; Loiloha illalloh.
Jalla oluahu ne hayyi qadim,
Ammo nu`mouhu ne fardi azim.
Qodiro, ul zaifi osiymen
Ki, boshimdin-ayoq maosiymen.
Ulki, sendek boshimda xoliqdur,
Men demoklik, ne behayoliqdur.
Oyog` ostida past tufrog`i,
Lek garduncha ushtulum chog`i,
Toat aylarda mo`ri xasta barin,
Lek isyon mahalli sheri arin.
Nimjon pashsha ko`nglum ayla gumon
Zo`ri nafsim nechukki pili damon.
Men bo`lub buyla pil ayog`ig`a past,
Poymol aylab ul meni payvast.
Mo`ri majruhg`a ne ish yetgay
Kim, ani pil poymol etgay.
Meni gar ojiz etti fe`li tabah,
Xosting bu edi manga ne gunah.
Nafsi ammorag`a gar o`ldum asir,
Men netay gar budur sanga taqdir.
Mening egriligim esa sanga xost,
Men ne yanglig` o`zumni aylay rost.
Ne guzar yaxshiliqqa bor manga,
Ne yomonliqda ixtiyor manga.
Sen yomon aylasang meni ne had,
Aylamak sendin o`lg`on amrni rad.
Yaxshiliq qilki, notavoning men,
Yomon o`lsam, sening yomoning men.
Bu yomoningg`a ko`rguzub ehson,
Yaxshi qilmoq erur sanga oson.
Manga ne had demak sangaki, ne qil,
Neki bo`lg`ay sanga rizo ani qil.
Lekin ehsoningga chu g`oyat yo`q,
Lutfu in`omingga nihoyat yo`q,
Karaming ganji yuz jahon chorliq.
Bahri fazling ming osmon chog`liq.
Etishib men gadoyi mazlumi,
Har ne matlubi bo`lsa mahrumi.
Lek mu`tiy atosi bepoyon,
Yo`q berurdin xazoyinig`a ziyon.
Tilamak xud gado shioridur,
Lek bu yerda iztiroriydur.
Ne talab qilsam ixtiyorim yo`q,
Chun demas oni kirdig`orim yo`q.
Yorab, oshuftamen fig`onima yet,
Karam aylab xatolarim afv et.
Garchi bordur jahon-jahon gunahim,
Ham sen-o`qsen nihon-nihon panahim.
Yuz jahon jurmum o`lsa ham ne bok,
Bahri avfung qoshindadur xoshok.
To bu olamg`adur asir tanim,
Ruh to`tisig`a qafas badanim.
Ul sori moyil et xayolimni
Kim, sanga teguray maolimni.
Nega moyilki, bu gadong o`lg`ay,
Anga tutkim sening rizong o`lg`ay.
Xasta ko`nglum ishiga somon et,
Talabing dardin anga darmon et.
Nafasim moyai hayot ayla,
Raqamimni xati najot ayla.
Ushbu jannatki ayladim ma`mur,
Ham qusur anda, ham qusur aro hur.
Etti qasr anda borchasi dilkash,
Etti hur ul qusur aro mahvash.
Qasrlarni nazarda marg`ub et,
Hurlarni ko`ngulga mahbub et.
Shuhratin olam ichra paydo qil,
Olam ahlin alarga shaydo qil.
O`qur el ko`ngliga safo yetkur,
O`qug`ondin manga duo yetkur,
Jon qushi jismdin havo qilsa,
Sidra soqi uza navo qilsa,
Unsur ajzosi bo`lsa hoknishin,
Tufrog`u o`tu suvu yelga qarin.
Arolarida hajr o`lub voqe`,
Har biri bo`lsa aslig`a roje`,
Ul zamon lutf birla qo`lda qo`lum,
Dog`i o`z jonibingg`a yo`lda yo`lum.
Harne jurmumki, bo`lsa ham mavjud,
Qil habibing tufaylidin nobud.
[III]
Ul shohi risolatpanoh na`tikim, «lavloka» livoyi bila «ana afsaxu» alifi aning sipohi davlatig`a livo keldi, «va mo tag`o» to va g`ayni bila «asro» rosi aning misoli subutig`a tug`ro va ul misolda ikki olam saltanati mubayyan va ul misol yuzi mehri nubuvvat bila muzayyan
Ul shohi risolatpanoh na`tikim, «lavloka» livoyi bila «ana afsaxu» alifi aning sipohi davlatig`a livo keldi, «va mo tag`o» to va g`ayni bila «asro» rosi aning misoli subutig`a tug`ro va ul misolda ikki olam saltanati mubayyan va ul misol yuzi mehri nubuvvat bila muzayyan
Yo rasulalloh, alfa-alfa salom,
Bika min zil-jaloli val-ikrom.
Qurashiy asl, Abtahiy mahmil,
Hoshimiy kish, Yasribiy manzil.
Ul quyoshkim, arabqa berding zayn,
Ul sifatkim, arab boshi uza ayn.
Lek chunkim quyoshing etti zuhur,
Qilding ikki jahonni g`arqai nur.
Bu jahondin ketarda chun zulumot,
Ul jahon ahlig`a yeturdi hayot.
Allah, allah, ne nuri volo bu,
Yo`q edi ofarinish, illo bu.
Asru katmi adam qaronqu edi,
Ravshan etgan charog` ani bu edi.
Ne ajab mehri osmon poya
Kim, jahondin yo`q aylasa soya.
Chun seni tengri bebadal qildi,
Har latofat aro masal qildi.
Soyani andin etti qadding rad
Kim, gahi bo`lmag`ay sanga hamqad.
Soyadin chun qadingg`a or o`ldi,
Soya yer uzra xoksor o`ldi.
Ko`lakang topsa erdi jirmi turob,
Anga gaodundin o`tgay erdi janob.
Ham janobing rafe` kayvondin,
Ham matofing bu to`quz ayvondin.
Ul kechakim, sanga valodat o`lub,
Matlai axtari saodat o`lub,
Tun yopib chun jahong`a tiyra niqob.
Tug`ubon oftobi olamtob.
Makka yorub bu nuri a`lodin.
Tur ul nav`kim tajallodin.
Ko`runub yetti ko`k ravoqi ham,
Bal Madoyin minoru toqi ham.
Uylakim, tug`sa mehri raxshanda,
Toq lavhi bo`lur daraxshanda,
Lotu uzzog`a purshikast bo`lub
Kim, bori tiyra yerga past bo`lub,
Sarnigunluq alarg`a zotingdin,
Bosh quyiliq yetib uyotingdin.
Chun ulug`roq bo`lub shubonlig` etib,
Qo`y guruhig`a mehribonlig` etib.
Qo`zig`a mehr ko`rguzub jondin
Kim, nabiyg`a guzir emas ondin.
Ko`rguzub anda chun yadi bayzo,
Qo`yubon pushti dast yuz Muso.
Bu tanazzul sharaf qilib sanga fosh,
Hamal ayvonida nechukki quyosh
Chun shubonlig` aro bo`lub soiy,
Bo`lubon olam ahlig`a roiy.
Olam ahli raiyating bo`lubon.
Borig`a din vasiyating bo`lubon.
Bu raiyatqa rahmat aylab iloh
Kim, berib boshlarig`a sen kibi shoh.
Hayi jabhang alarg`a moi main,
Tori zulfung alarg`a habli matin.
Hay demay, qatrai zuloli hayot,
Tor yo`q, rishtai kamandi najot.
Dema gisuki topting ikki kamand,
Qilg`ali ikki dahr saydini band.
Ochib ul chehr dilkushoy ichra,
Laylatul-qadr iki bir oy ichra.
Yo iki af`iyi muanbar de,
Ganji zotingg`a ikki ajdar de.
Yo Muhammad hurufi chun ochilib,
Ikki mimi etaklari osilib,
Kufr elining savodi motami ul,
Din elining savodi a`zami ul.
Gar savoding yo`q ersa ne g`amdur,
Bu savoding chu andin a`zamdur
Gar qalam tutmading qo`lungg`a ne g`am,
Azbar etting chu sirri lavhu qalam.
Bu azodin qalam bo`lub g`amnok,
Yuzin aylab qaro, yoqosini chok.
Xoma tutmay vale surarda maqol,
Nukta elin qilib qalam kibi lol.
«Ana afsah» chu aylabon da`viy,
Fusaho o`zda topmayin ma`niy.
Bu xabardin bo`lub nishoniy deh,
Sirri fa`tu busuratin misleh.
Chunki la`ling bu nav` bo`lub dur fosh,
Toshdin bas nedur durungg`a xarosh.
Durru la`lingg`a chun shikast qilib,
La`li mahlul oqib, durar sochilib.
Ya`ni og`zingg`a-o`q musallamdur,
Buki ham la`l sochqayu ham dur.
Durri zotingg`a yetti bahr sadaf,
Bir o`g`uldin yetti atog`a sharaf
Qaysi yetti atoki, yetmish ato.
Seni bori o`ziga etmish ato.
Balki odam o`g`ullug`ingdin shod,
Valadingg`a jahon eli avlod.
Anga zohir taqaddumi oti,
Sanga lekin taqaddumi zoti.
Sen muqaddam demayki odamdin,
Qaysi odamki, borcha olamdin.
Anbiyo xaylikim, kelib mursal,
Ham sen oxir alarg`a, ham avval.
Barchaning farqi uzra bo`lmoq toj,
Sanga fosh etti laylatul-me`roj.
[IV]
Ul musofiri bavodiypaymo, balki ul rokibi samo-votpaymo me`roji kechasining ta`rifikim, buroqi barqgomliq va payki buroq xiromliq qildi va ul raxsh bila payk xayol yetmas yergacha chopti va ul chopmoq bila hakimi xirad fahmi bovar etmas nimalar topti
Ul musofiri bavodiypaymo, balki ul rokibi samo-votpaymo me`roji kechasining ta`rifikim, buroqi barqgomliq va payki buroq xiromliq qildi va ul raxsh bila payk xayol yetmas yergacha chopti va ul chopmoq bila hakimi xirad fahmi bovar etmas nimalar topti
Ul kechakim edi abir sirisht,
Qadr aro g`ayrati savodi bihisht,
Hur gisularin jahong`a ochib,
Anbaru mushkin osmong`a sochib.
Gisuyi mushkbo` jahonni tutub,
Mushkining atri osmonni tutub.
Halqai zulfdin ruxi anvar,
Haryon ul tunda ko`rguzub axtar.
Io`qki, havro yoyib jahon uza dom,
Yuz sori halqa mo`yi mushkinfom.
Suvdek ul dom ichinda chehra ochib,
Qatra xaylardin anda dona sochib
Kim, chu davlat qushi buyon yetgay,
Bu suvu dona birla sayd etgay.
Yo tuman ming charog`i bayzogun,
Hayatu tab` ichinda gunogun.
Shom zebolari qilib zohir,
Tun shabistonida bo`lib soyir.
Ochibon har charog`i kofuriy,
Dud ila bir niqobi zanburiy.
Dud yo`q, udu mushk bila buxur,
Tun dimog`i isi bila masrur.
Charx mijmar yoyib bu dud uzra,
Atri mushku buxur ud uzra.
Charxi atlaski bu riyoh topib,
Atlasin buyla mijmar uzra yopib.
Er yuziga malak bo`lub nozil,
Charx abvobi fath o`lub hosil.
Yuz tuman sabzpo`shi ruhoniy,
Zohir aylab falak shabistoni.
Buyla tun ul mahi muniri jahon,
Ummihoniy uyida erdi nihon.
Dahr sho`ru sharidin osuda,
Ko`ngli uyg`og`u ko`zi uyquda
Qim, yetib qosidi jahonpaymo,
Ylgida raxshi osmonpaymo.
Chun alar yetti, xoja ochti ko`z,
Er o`pub qosid, ayta boshladi so`z,
Haq salomin chu topti mahbubi,
Bo`ldi oshiq visoli matlubi.
Qosid otlandurub ani qo`ldab,
Yondi kelgan yo`li sori yo`ldab.
Surdi chun rokibi humoyun fol,
Ostida markabi humoyun bol.
Tufrog`u suv yuzidin aylab xez,
O`tti o`t, yeldin o`tu yeldek tez.
Markabi urdi oy yuziga tuvog`,
Uylakim, qoldi jabhasi uza dog`.
Chun Atoridqa barqdek surdi.
Xorai sum xomasin sindurdi.
Qildi chun Zuhra sori ohangin,
Zuhra yoshurdi vahmidin changin.
Mehr xud kavkabi jalolatidin,
Yorga kirmish edi xijolatidin,
Savlatig`a chu soldi ko`z Bahrom,
Tig`ig`a berdi qin aro orom.
Mushtariy tushti minbaridin tez,
Yuzni gardidin etti nuromiz.
Zuhal asbobin ayladi bir-bir,
Hinduyidekki, bo`lsa ma`rakagir.
Qaysi bir kishvar ichrakim yetti,
Savlati birla ehtisob etti.
Sekkizinchi falakka surdi chu raxsh,
Nuridin sobitot oldi daraxsh,
Gavharig`a falak chu bo`lmadi durj.
Qoldi har go`shasi aro bir burj,
Hamalu savr qoldi nola qilib,
To`shaliqqa o`zin havola qilib.
Bo`ldi javzog`a to`rt ko`z hayron,
Besh ayog` birla raxsh etib saraton.
Asad o`zni sagi shikore etib,
Sunbula donasin nisore etib.
Adldin rostliq topib mizon,
Nush aqrab samumidin rezon.
Qavs bo`ldi yo`lida chillanishin,
Jady nazzorasida qulla guzin.
Dalv yo`lida suv urub gohi,
Hut onsiz suvdin yiroq mohi.
Charxi a`zam xamig`a surgach ot,
Yodin o`q yanglig` andin o`tti bot.
Qoldi qursiyu arshu lavhu qalam,
Borining avji uzra urdi alam.
Raxshin andoq chu tez pay qildi,
Vodiyi lomakonni tay qildi.
O`tti rafraf maqomidin chun tez,
Tez hamrohi bo`ldi uzrangez.
Hamrahi dog`i o`zidin bordi,
Rahravi dog`i po`yadin hordi.
Qoldilar chun yo`l uzra payk ila ot,
Yolg`uz ul yo`lg`a qo`ydi yuz hayhot.
O`zidin o`zlugi dog`i itti,
O`zdin o`zluk xayolin oritti.
Topmayin o`zda xojai safariy,
O`tu tufrog`u yelu suv asari.
O`zlugidin dog`i asar topmay,
Balki o`zdin dog`i xabar topmay.
Ne havosida bir ne xomis ham,
Ne jihotida bir ne sodis ham.
Qolmayin to`rt javhar, olti araz,
Oltiyu to`rtdin bir anga g`araz.
Qo`pti hadsiz hijobi pinhoniy,
Ko`pi zulmoniy, ozi nuroniy.
Chun bori bo`ldi murtafi` filhol,
Jilva qildi ayon harimi visol.
Ul harim ichra dog`i urdi qadam,
Haramu parda borcha bo`ldi adam.
Toptilar vasl oshiqu ma`shuq,
Borcha xoliq aroda yo`q maxluq.
Yor mavjudu anda yo`q ag`yor,
Yordin o`zga, balki yo`q dayyor,
Chun karam bahri mavjzan yetti,
Mehmon arzi iltimos etti.
Hech hojatda nukta topmay tul,
Istamasdin burun bo`lub maqbul.
Hojat avval anga ijobat o`lub,
So`ngra izhori arzi hojat o`lub,
Istabon ummati gunohlarin,
Oq tilab nomai siyohlarin,
Bo`lmay ul hojatida sharmanda,
Karam aylab borini baxshanda.
Chun ne istab borin topib bir-bir,
Yonmog`in oshkor etib taqdir.
Xojai komyobi arsh janob,
Bo`lubon bahri vasldin serob.
Qaytibon ming bu lahza borg`oncha,
Demayin mingki, yuz tuman oncha.
Markabi birla hamrahig`a yetib,
Yuzidin ikkisin musharraf etib.
Ikki horg`on malak yo`lida qo`pub,
Biri ilgin, biri ayog`in o`pub.
Toniy olmay hamul kishi ekanin,
Buyla sur`at aning ishi ekanin.
Ul yana markabig`a sekrib tez,
Chiqqanidek qilib inarga sitez.
Markabi orqasini aylab xam
Kim, anga yuklanib iki olam.
Bahr sori bulut borib xoli,
To`lub ammo guhar bila holi.
Borurida nechukki sarvi ravon,
Lek yong`onda tubiyi rizvon.
Har falak tushmagiga bir poya,
Yuzidin ul falakka piroya.
Malakut ahli ichra jo`sh tushub,
Tahniyat aylayu xurush tushub..
Yuz tuman ming malak nechukkim hur,
Qo`llarida tabaq, vale to`la nur.
Borcha xurramlik oshkor aylab,
Dam-badam boshig`a nisor aylab.
Charx javfin tutub sarosar saf,
Yuz tuman ming malak kelib har saf.
Girdida har taraf sipoh kibi,
Ul munungdek sipahda shoh kibi.
Har saf ul yergacha bo`lub hamroh,
Ki quyi amr qilmay andin iloh.
Barcha ul yuzdin o`zni shod aylab,
Xam qilib qadni, xayrbod aylab.
Chunki har saf tutub yo`lida taraf,
Anga qoyim maqom o`lub yana saf.
Qilibon buyla sayri shohona,
Tushti yer qiblagohig`a yona.
Qaydakim bo`ldi sayri afloki,
Hamrah erdi anga tani xoki
Kim, anga jism agarchi xok erdi,
Lekin ul xok nuri pok erdi.
Angakim jismi xoki o`lg`ay nur,
Ruhini yo`q demak manga maqdur.
Jismi birla borib, yonib keldi,
Do`st vaslini qozg`onib keldi.
Bormog`u kelmagi bo`lub iki dam,
Qaysi dam burna erkani mubham.
Ey qarog`ingg`a surmai «mozog`»,
«Motag`o» markabingg`a qo`nmay dog`.
Anbiyog`a itoating jovid,
Borcha bog`lab shafoatingg`a umid
Anbiyo demayinki, jinsi bashar,
Ishlari xoh xayru xohi sharr,
Iltifotingg`a sarbasar muhtoj
Sendin olmay nazarni har muhtoj.
Har kishikim jahon aro mavjud,
Borchaning baxshishi sanga mav`ud.
Sen bularg`a o`kush tafaqqud etib,
Harne isyonlarin taahhud etib,
Bo`lsa jinsi basharg`a buyla karam,
Shak emas andadur Navoiy ham.
[V]
So`z ta`rifida bir necha so`z surmak va so`z axlig`a andin necha so`z tegurmak va koinotqa taqaddumining
sifoti, mumkinotqa taaxxurining isboti va oning pardasidin boshqa maoniy bikri jilvadin oriy va ko`ngul kunjida mutavoriy erkonining izxori
So`z ta`rifida bir necha so`z surmak va so`z axlig`a andin necha so`z tegurmak va koinotqa taqaddumining
sifoti, mumkinotqa taaxxurining isboti va oning pardasidin boshqa maoniy bikri jilvadin oriy va ko`ngul kunjida mutavoriy erkonining izxori
Andakim, ne jahong`a erdi vujud,
Ne jahon ahli erdilar mavjud.
Istadi ustodi naqshi tiroz,
Muncha naqshi g`arib qilmoq soz.
Tortmoq yetti ko`kni buyla baland,
Birin ul birga aylamak payvand.
Aylamak past jirmi g`abroni,
Undur etmak sipehri xazroni.
Chunki mavjud bo`ldi nuktai «kun»1
Bo`ldi mavjud toza, yo`qsa kuhun.
Sun` kilki varaq nigor o`ldi,
Yuz ajab naqsh oshkor o`ldi.
Bu sifat nuktaniki, bo`ldi ayon,
So`z demak xud bo`lur, kim etsa bayon.
So`zga bas vasf budurur mujmal
Kim, nekim avval, ul anga avval.
So`z kelib avvalu jahon so`ngra,
Ne jahon, kavn ila makon so`ngra,
Elga topib taqaddumi zoti,
Emdi aylay taaxxur isboti.
Har kishi dahr aro hayot topib,
So`ngg`i dam so`z bila najot topib,
Angla ul so`zni nuktai tavhid,
Vahdat ahlida yo`q munga tardid.
Bas seni avval ul qilib zohir,
Sanga ham avval o`ldi ham oxir.
Avvalu oxiringg`a solg`il ko`z,
Bil ham avval so`zu ham oxir so`z.
Topmadi koxi oliy andoza,
Bir aningdek harifi ro` toza,
Shohidi boshidin-ayoq dilkash,
Husn bozori ichra yusufvash.
Ochilib chun niqobi debosi,
Bo`lubon xalq hushi yag`mosi.
Demagil o`zu yot aro g`avg`o
Kim, solib koinot aro g`avg`o.
Ham nubuvvat uyida sho`r andin,
Ham nabiyg`a daler mo`r andin,
Haqki insonni qildi mahrami roz,
Hayvondin ul ayladi mumtoz.
Shahd erur ul, valek bas shirin,
La`l erur ul, valek bas rangin.
Ne latofatdururki gohi bayon,
Ko`zga pinhondurur, quloqqa ayon.
Muncha husnu jamolu zeb bila,
Muncha dulkashligu fireb bila,
«Naqshi zarkash libos», de oni,
Bu libos ichra shohidi ma`ni.
Ma`ni ul sho`xi siymbar bo`ldi,
Kim, bu kisvatda, jnlvagar bo`ldi.
Shohidi ma`ni onsizin uryon,
Jilvagar bo`la olmayin har yon.
Hujrai qalb ichinda bosh sig`urub,
O`zni ul hujra kunjida yashurub.
Chunki andin bilinmayin asare,
Elga ma`nidin o`lmayin xabare,
Bilik ahlig`a sirri noma`lum,
Fayzidin ahli dark o`lub mahrum.
Komile chunki muddao qilsa
Ki, duri ma`nini ado qilsa,
So`z libosidin etmayin oro,
Xo`blar uylakim xazu xoro.
Chiqa olmay og`iz darichasidin,
Naf` topmay birov natijasidin.
Chun kiyib so`z hariru debosin,
Dilkash aylab jamoli zebosin.
Bodadin yuzni la`lfom aylab,
Ko`ngul ayvonida xirom aylab,
Chiqsa toshqori tan saroyidin,
Balki hulqum tangnoyidin,
Solur andog` jahonda g`avg`oe,
Koinot ichra bir aloloe.
Kim, xaloyiqni darki lol aylar,
Lol yo`q, balki xushmaqol aylar.
Bu biri so`zda ko`rguzur mu`jiz
Kim, qilur elni nuktasi ojiz.
Berur ul bir o`lukka jon so`zidin,
Tan aro kirguzur ravon so`zidin.
Muni derlar: «Muhammadi arabiy»,
Ul birining «Masih» erur laqabi.
Allah, allah, ne so`zdurur bu so`z,
Mundin ortuq yana bo`lurmu so`z.
Jism bo`stonig`a shajar so`zdur,
Ruh ashjorig`a samar so`zdur.
Gulshane keldi jismi insoniy,
Nutq oning bulbuli xush alhoni,
Buyla bulbul navosi so`zduru bas,
Nag`mai jonfizosi so`zduru bas.
Bo`lmasa so`z ajab balo bo`lg`ay,
Bulbuli nutq benavo bo`lg`ay.
Yorab! ushbu xadiqai purgul,
Kim anga nutq aylading bulbul.
Buyla bulbulni benavo tutma,
Benavolig` anga ravo tutma!
Xossa so`z bulbuln Navoiy zor
Kim, anga nukta bog`idur gulzor.
Bog`ig`a barg, anga navo bergil,
Barg ila bog`ini tuta bergil!
Ayla gulzori gullarin toza,
Bulbulin qil baland ovoza.
Gulining sham`ini munavvir qil,
Atridin dahrni muattar qil.
Bulbulig`a baland ayla xuro`sh,
Sol xuro`shi bila ulus aro jo`sh.
Bog`i atrini sudmand ayla,
Qushi lahnini dilpisand ayla.
Lahnin el ko`ngli ichra maqbul et,
Harne maqbul ish oni mashg`ul et!
[VI]
So`z nasridin nazmi xushroq va parokandasidin jam`i dilkashroq erkanin da`vo qilmoq va bu jam`iyatni «besh ganj» jom`i Nizomiy va hind shakarrezi, balki shirin kalomiga musallam tutmoq va ul bahrayng`a qatra nishon va ul nayyirayng`a zarrason o`zin yetkurmak
So`z nasridin nazmi xushroq va parokandasidin jam`i dilkashroq erkanin da`vo qilmoq va bu jam`iyatni «besh ganj» jom`i Nizomiy va hind shakarrezi, balki shirin kalomiga musallam tutmoq va ul bahrayng`a qatra nishon va ul nayyirayng`a zarrason o`zin yetkurmak
So`zki, jon gulshanida keldi nasim,
Bal ko`ngul bahri ichra durri yatim.
Ulki, so`z naqdig`a mubassirdur,
Vasfi ichra tili muqassirdur.
Buyla so`z fannida chiqorg`on ism,
Qildi uslubini aning iki qism.
Har kishi qilmoq istasa ma`lum,
Biri mansur erur, biri manzum.
Nasru nazmi angaki mudrakdur,
Nazmining poyasi biyikrakdur.
Negakim, yaxshi so`zki zohir erur,
Lafz ti`dodidin javohir erur.
Xud javohir nechaki dilkashroq,
Nazm silkiga cheksalar xushroq.
Ikki sori duri samin yaxshi,
Orada la`li otashin yaxshi.
Ko`runur yaxshi durri ummoniy.
Bo`lsa feruza yonida koni.
Javhari bu sifat berib tartib
Aylasa, rishtani anga tarkib.
Javhari his angaki qoyimdur,
Muni anglarki, bas muloyimdur
Kim, javohirni olig`a to`ksa,
Talli g`aflat kibi ani o`ksa
Ham yomon xud ko`runmagay, lekin
Lutfi avvalg`icha emas mumkin.
Bas munung oncha ziynati yo`qdur,
Bir-birisiga nisbati yo`qdur.
Nazmu nasr ichra ham bu nisbat bil,
Ikkisin bu ikiga nisbat qil.
Nasr aro elga xud maqolat bor,
Lek nazm ichra o`zga holat bor.
Nazmkim topti bu sifat tarjih
Kim, emas anda hojati tavzih,
Buyla nazm ichra ham erur necha shiq,
Fahm etar ul kishiki bo`lsa mudiq.
Lekin ul barchadin dag`i xubi,
Bordurur masnaviyning uslubi.
Uzgalarni gar etmadim mazkur,
Bok emas, chun bori erur mashhur.
Masnaviykim, burun dedim oni,
So`zda keldi vasi` maydoni.
Vus`atida yuz o`lsa ma`rakagir,
Ko`rguzur san`atin bori bir-bir.
Buyla maydonda chustu choloki,
Raxsh javlon berurda be boki.
Shahsuvoriki raxshi aylasa xez,
Aylagay ko`k samandi birla sitez.
Qilibon tez ekanda javloni,
Oy uzorini dog` chavgoni.
Qoyili xush kalomi zebogo`y
Kim, bu maydon elidin elitti go`y1.
Ganja ahlig`a bazlasanj erdi,
Dahr vayronasida ganj erdi.
Kilki no`gini naqsh etarda varaq,
Nukta aylab chuchukligidan shaq.
Shaqidin nukta yo`q, shakar to`kulub,
Qora o`rnig`a mushki tar to`kulub,
Safhani mushk ila shakar to`kari,
Goh mushkin qilib, gahi shakari.
Shakaridin ko`ngulg`a shirin kom,
Jong`a osuda mushki birla mashom.
Buyla mushku shakarga hamdaston,
Ne topib mulki Chin, ne Hinduston.
Kilki nugidagi ravon duda,
Shakaroludu mushkanduda.
Nuktasi diqqat ichra rishtai jon,
Rishtag`a choshni sirishtai jon,
Nazmi avroqi pardai jondin,
Ham siyohisi obi hayvondin,
Obi hayvong`a hamnishonlig`ini,
Fahm etib ko`rgan el ravonlig`ini.
Qilibon xomasi nechukki jahon,
Obi hayvon siyohi ichra nihon.
Elga jon bergali davoti aning,
Kelibon chashmai hayoti oning.
Kilki xizrin atash qilib betob,
Hardam ul chashmadin bo`lub serob.
Ahli nazm afsahulkalomi ul,
«Xamsa»ning nozimi Nizomiy ul2,
Xamsa yo`q, panj ganji Qoruniy3,
Yoyibon elga Ganja madfuni.
Lek harkim bo`lub javohir sanj.
Topib ul ganjlarda yuz ming ganj.
Har samin durri mamlakatga xiroj,
Anga loyiqki, bo`lg`ay ustida toj.
So`z yo`lin uyla qatü etib cholok
Kim, ipakda yugursa gavhari pok.
Bu yugurmakda bo`lmayin payrav,
Anga har rahravi magar Xusrav4.
Dema Xusravki, Hinduyi jodu,
Aylabon elni nazmig`a hindu.
Dema, Hindu, qaro balo de oni.
Ne balo, ofati xudo de oni.
Har qachon xoma ilkiga olibon, ,
Nazmidin olam ichra o`t solibon.
O`tki, olamni o`rtabon asari,
Kelibon ko`ngli o`tining sharari.
Ishq otashgahining axgari ul,
Balki ul shu`laning samandari ul.
Nazmi rif`at aro sipehrbarin,
Nuktalar anjumi sipehrnishin.
Har varaq nazmi dilkushosinda,
Bir jahoni sipehr arosinda.
Ne jahonkim, jahoni ma`ni ul,
Lafz jismida joni ma`ni ul.
Ham binosi falak nihodi kibi,
Ham savodi jahon savodi kibi.
Ne savod ul.visolning shomi,
Balki dildor zulfining domi.
Chun savodi bu nav` qayd o`lg`oy,
Anda ma`ni tuyuri sayd o`lg`oy.
Ne bino solsa burnog`i me`mor,
Ul qilib zebu ziynatin zarkor.
Ul ochib yuz guli riyozi Eram,
Gullar uzra bu yog`durub shabnam.
Kelturub ul nigori ro` toza,
Anga surtub bu vusmau g`oza.
Yo`qki, har sarvnozkim ul ekib,
Yana bir zod sarv ham bu chekib.
Ul ne gulruxki, jilvagar aylab,
Yana birni bu pardadar aylab.
Muni ko`rgan kishi hamon sog`inib,
Ikkisin balki tav`amon sog`inib.
O`zga har roqimi hunarpesha,
Nozuk andeshu chobuk andesha,
Ko`p urub, so`z demakda tob ila pech,
Sig`a olmay bular arosig`a hech.
Garchi bir nuktago`y Ashraf5 o`lub,
O`zi maqdurig`a musharraf o`lub.
Yaxshi yoxud yomon dedi, g`am emas,
Yaxshi gar bo`lmasa, yomon ham emas.
Meni devonasor bechora,
O`zum o`z jonima sitamkora.
Qatra ichguncha dastras manga yo`q,
G`ayri daryo chekar havas manga yo`q.
Yo`q iligimda bir ovuch tufroq.
Yasamoq kom gunbazi nuh toq
Xoma nolicha tobu ranj manga,
Ajdahodek xayoli ganj manga
Kim, ul ikki arosig`a tushubon,
Yuz ming el mojarosig`a tushubon.
So`zni aylab alar so`ziga adil,
Balki tag`yir etib, berib tabdil.
Tab`i beboki noharosondin,
Tortib andoq sipah Xurosondin
Ki, qilib zohir ul sipah bila zo`r,
Rumu Hindustong`a solib sho`r.
Tutubon Rumu Hind kishvarini,
Hind royiyu Rum qaysarini.
Yo`q, yo`q, ushbu g`aribu lofdurur,
Lof yo`q, sar-basar gazofdurur.
Cheksa, shatranj iki saf oqu qaro,
Xas ne qilg`ay, chu tushsa arsa aro,
O`zni topqay bisot aro payvast,
Ot ila pil ayog`i ostida past6.
Rum elining samandi oshubi,
Hind eli pilining lagadko`bi
Ham magar mo`ri ranjparvardi,
Topib andoq sipohdin gardi,
Ko`rubon o`z haqiru pastlig`in,
Qora tufroqqa hamnishastlig`in.
Pastlikdin balandliq topqay,
Zo`rdin bahramandliq topqay.
Solg`ay oshub sheri g`urrong`a,
Noyib etgay o`zin Sulaymong`a.
Ne ajab, gar Navriyi bedil,
Qilsa bu nav` komi dil hosil,
Qim tutubtur aning sari himmat,
Qutb tamkinu osmon rif`at.
[VII]
Janobi sipehr makon xizmatkorlig`i va sahobi gavharafshon havodorlig`i, ya`ni xazrat shayxulislomi mavlono Nuriddin Abdurrahmon Jomiy madda zillahuloliy madhida xoma nayining shakarborlig`i va ko`ngul sadafining gavharnisorlig`i
Janobi sipehr makon xizmatkorlig`i va sahobi gavharafshon havodorlig`i, ya`ni xazrat shayxulislomi mavlono Nuriddin Abdurrahmon Jomiy madda zillahuloliy madhida xoma nayining shakarborlig`i va ko`ngul sadafining gavharnisorlig`i
Fazl koniyu ilm daryosi,
Bahru kon sirrining shinososi,
Ilmi daryosig`a hubob sipehr,
Yo`qki, ul bahr nchinda gavharmehr,
Kashfi hikmat ishi kamohi anga
Ham tabiiyu ham ilohi anga.
Xud riyozida fikri gardunrav,
Ayirib charx mazrain jav-jav
Arabiyatda dars aning virdi,
Ibni Hojib1 kamina shogirdi.
Ibni Hojib demayki, Jorulloh2,
Oncha tafsir3 ishinda yo`q ogoh.
Tili zikri kalomi rabboniy,
Harf bar harf zabt etib oni.
Nuqtai bo «bism» uchun tafsir
Yuz mujallad qila olib tahrir.
Ham hadis ichra sarbaland shajar,
Kim yetishmay anga yuz Ibn Hajar4.
«Arbain»iki5 aylabon tartib,
Arabiy birla forsiy tarkib.
Arbain ahli darkidin ojiz,
Ko`rmayin buyla «Arbain» hargiz.
Faqr ichinda imomi olam ul,
Qaysi olam, imomi A`zam ul6.
So`zidan fiqh eliga zyobu baho,
Mas`ala desa hayratul-fuqaho.
Far` edikim, deyildi — bu necha fasl,
Ilmi faqru fano bo`lub anga asl.
Oncha aylab fanoda nafyi vujud
Ki, bo`lub mujibi baqou shuhud.
Uz vujudin shuhud aro yopibon,
Haq vujudi aro baqo toggabon.
Uyla haq zoti ichra mustag`raq
Ki, asar qolmayin anga juz haq,
Chun tasavvuf kelib sifot anga,
Bu fan ichra musannafot'anga
Kim, qayu birga kimki topsa vuquf,
Barcha maqsud anga bo`lub makshuf,
Soldi sharhi «Ruboiyot» andin,
Rub`i maskun aro hayot andin,
Kilkidin chun «Lavome`»7 etti zuhur,
Soldi ofoq ichinda lam`ai nur.
Tab`idin chun «Lavoyih»8 o`ldi padid,
Jilva qildi lavoyihi tavhid.
Zohir etgach «Ashi`atul-lamaot»9,
Lam`a qildi ayon ashi`ai zot.
«Tovu Mimiya»g`aki10 chekti raqam.
Ibni Foriz ravoni dediki tam.
Chun «Shavohidg`a»11 bo`ldi nukta tiroz,
Qildi yuz shohid anda jilvai noz.
«Nafahot»12 ichrakim, futuh andin,
Nafhai uns topti ruh andin.
Chun raqam qildi «Tuhfatul-ahror»13,
Sochti olamg`a maxzanul-asror.
«Subha»14iqdig`a berdi chun tavzih,
Soldi xayli malak aro tasbih.
Chunki tahrik topti «Silsila»si15,
Telbalik bo`ldi aql mas`alasi.
Chun raqam qildi «Oshiqu ma`shuq»16,
Bo`ldi ishq ahli o`tidin mahruq.
Chun «Qasoyid»g`a17 qasd etib royi,
Dur sochib tab`i gavharoroyi.
G`azaliyoti18 o`t jahong`a solib,
Shu`lasi yuz sharora jong`a solib.
O`zga har fandakim rasoyil anga19,
Borcha haq vaslig`a vasoyil anga.
Gar borin bir-bir aylasam tafsil,
Zohir aylar kalom aro tatvil.
Ham taadudda naf` chandon, yo`q
Kim, demakdin tuganmak imkon yo`q.
Gar tugansun dag`i kutub oti,
Andin ortuq aning kamoloti
Ki, agar muncha yuz kalom o`lg`ay,
Vasfi zoti aning tamom o`lg`ay.
Poyasin har kishi desa aflok,
Bo`lg`ay aflokni demak xoshok.
Royi pokin demakki, mehri munir,
Demak o`lg`ay quyoshni qursi qir.
Ilmin oning tengizga qilsa xitob,
Mutlaq o`lg`ay demak tengizni sarob.
Ne kamolot aro nihoyat anga,
Ne marotibda haddu g`oyat anga.
To kamol ahlidin maqol o`lg`ay,
Odami ziynati kamol o`lg`ay.
Ham malak dona chini domi aning
Ham xirad jur`a xo`ri jomi aning
Bahravar andin odam avlodi,
Olam ahlig`a zilli irshodi,
Mayi hush ahli jonfizoyi ham,
Jomidin bahravar Navoiy ham.
[VIII]
Bu yetti gulshani jannatoso va yetti qasri sipehr-farso tarrohlig`ining jihati va me`morlig`ining kayfiyati va bisotin tarhini tag`yirlar bila xushroq va qusur binosin tabdillar bila dilkashroq qilmoq va gustoxliklar uzrin demak va bebokliklar ma`ziratin aytmoq
Bu yetti gulshani jannatoso va yetti qasri sipehr-farso tarrohlig`ining jihati va me`morlig`ining kayfiyati va bisotin tarhini tag`yirlar bila xushroq va qusur binosin tabdillar bila dilkashroq qilmoq va gustoxliklar uzrin demak va bebokliklar ma`ziratin aytmoq
Bu kechakim, sipehri shu`badaboz,
Olam ahlig`a bo`ldi shu`badasoz.
Nilgun arsag`a fazo berdi,
Bul`ajab muhra anda ko`p terdi.
Muhralar xosiyatda guno-gun,
Ham talavvun ichinda buqalamun.
Har biri tab`i ichra yuz nayrang,
Bul`ajabliqqa aylabon ohang.
Muni paydo, ani nihon aylab,
Har birin fitnai jahon aylab.
Biriga nahsliqni odat etib,
Birisnn mash`ali saodat etib,
Qaysi birning ne bo`lsa taqdiri,
Eyilib olam ichra ta`siri.
Demayin muhrabozi shu`badafan,
Balki lu`batnamoyi lu`bfigan,
Yuz tuman, lu`bati siymin paykar,
Yo`qki, siymin niqobu siyminbar.
Barcha yuz noz birla jilvanamoy,
Jilvai husn birla hush raboi.
Pardada qay biri bo`lub mastur,
Parda yuzinda yona birga zuhur.
Bu taajjub xiradni lol aylab,
Har nafas o`zga bir xayol aylab,
Manga gah vahmu goh fikrat o`lub,
Dam badam hayrat uzra hayrat o`lub.
Ko`nglum uyinda yo`q xiradg`a subut,
Ham xirad, ham ko`ngul bo`lub mabhut.
Fahm qilmay bular haqiqatini,
Topmayin fikr ila vasiqatini.
G`olib o`lg`och ko`ngul aro qayg`u,
Ko`z uyin tiyra ayladi uyqu.
Zohir etti xayoli suratgar,
Fikrat uyida guna-guna suvar.
Ko`rdum o`zni ajab maqom ichra,
Bir fazo tavfida xirom ichra.
Ul fazo har taraf nazarg`a vasi`,
Etti gunbad bori matinu rafi`.
Topibon har biri ichida maqom,
Lek birdam biriga yo`q orom.
Borcha ko`k gunbadi kibi doyir,
Bir-biri davrig`a bo`lub soyir.
Lavn aro o`zga nav` har gunbad.
Uzga nav` elga har biri ma`bad.
Etti gunbaddakim, xirom aylab,
Etti nodir sifat maqom aylab.
Har biriga bir ish sari ohang,
To`ni o`z gunbadi bila hamrang.
Rangi avvalg`ining qaro erdi,
Yuzi ham buyla rang aro erdi.
Yana bir xil`ate kiyib zarkash,
Zardvash uy ichra rohi asfarkash.
Yana birning maqomi xazro rang.
To`ni axzar, uzori sabzo rang.
Yana birga libos o`lub gulfom,
Ham bu rang uy aro anga orom,
Biri azraq libosu ahli xirad,
Bo`lub oromgohi ko`k gunbad.
Birinnng to`ni sandalioyin,
Sandali uy aro topib tamkin.
Yana birning libosi kofuriy
Ham bu rang ichra bayti ma`muriy.
Haftaning har kuni birisiga xos,
Bo`lub ul kun qadahkashu raqqos.
Har biri hukmi ichra bir iqlim,
Xoh ummed anda, xohi biym.
Men chu bu xayl aro guzar qildim.
Borig`a yetti kun safar qildim.
Har bir uyning muqimi farzona,
Manga qildi bayon bir afsona.
Kim, o`z iqlimi ichra voqi` edi,
O`zi qo`rgan ajab mavoqi`edi.
Har bir afsonada g`aroyib ko`p,
Har g`arib ish aro ajoyib ko`p.
Men bu afsonalarni tuttum yod,
Ayladim jon sahifasida savod.
Chunki qildim, bu nav` tahriri,
Keldi olimg`a xizrvash piri.
Dedi «Ey soyiri falakpaymoy,
Charx gunbadlarida jilvanamoy!
Etti uyda sangaki mayl erdi,
Angladingmu bular ne xayl erdi?
Etti gunbadda nomukarrar lavn,.
Lutf aro o`zga nav` o`lub har lavn.
Anda yetti yagonag`a maskan.
Har birikim qilib bir uyda vatan.
Lahzai bo`lmayin biriga darang,
To`nlari birla uylari hamrang.
Etti afsonakim sanga dedilar,
Yod tuttung borini to dedilar.
Senki, mundoq ajab safar qilding,
Bu g`aroyib sari nazar qilding,
Qayfiyat neni aylading mafhum,
Bo`ldimu bu ish haqiqati ma`lum?»
So`rg`uchig`a dedim niyoz bila,
Savlatidin yuz ehtiroz bila:
«K-ey humoyun ruxu xujasta jamol,
Aqli kull shaxsidin yuzung timsol.
Men bu g`urbat aroki, soyirmen,
Emdi yetgan hazin musofirmen.
Bilmadim, har ne bo`ldi jilvanamo
Ki demishlar: «g`aribu.kal-a`mo»1.
Sanga ma`lum esa ayon ayla,
Sirrini shammai bayon ayla».
Dedi farrux surush ruhoniy:
«K-ey nasibing bu sirri pinhoniy!
Mujdakim, charxi lojuvard andud,
Axtari baxting ayladi mas`ud.
Ganja ganjurikim2, chekib ko`p ranj,
Qo`ymish erdi jahon aro besh ganj3
Kim, qilib Hind sohiri4 kina,
Ul dag`i qo`ydi oncha ganjina5
Ki, erur oncha garchi oncha emas,
Yaxshidur, lek ul degoncha emas
Kim, chekib sen dag`i iki yil ranj.
Hosil aylab eding iki-uch ganj6.
Vaqt bo`ldiki, tortibon xoma,
Emdi to`rtunchi7 yozg`asen noma.
To`rt gavharg`a bergasen tartib,
To`rg unsurni qilg`asen tarkib.
Bo`lubon baxtu davlat iqboli,
Rub`i maskung`a bo`lg`asen voli.
«Haft paykar»8ki, keldi mushk sirisht.
Yana oning yonida «Hasht bihisht»9,
Sen dag`i topibon fazoyi vase`,
O`truda solg`asen binoyi rafe`.
Neki, ko`rguzdilar sanga bir-bir,
Aylay oni birin-birin ta`bir;
Har biridin sanga bashoratdur,
Ushbu so`z shug`lig`a ishoratdur.
Etti gunbadki, anglading oliy,
Etti ayvon aro yeti voliy.
Bu yeti gunbadi sipehr erdi,
Ichida yetti mehr chehr erdi.
Sanga budur bu qissa isnodi
Ki, solib, yetti qasr bunyodi.
Chun tugatgaysen ul rafi` qusur,
Solg`asen yetti qasr aro yeti hur.
Ul sifatkim, alar kelib hamrang,
Topqay ul nav` ila bular ham rang.
Etti afsona ko`rganin yona,
Degasen yetti turfa afsona
Kim, latofatdin elga jon bergay,
Tan aro ruhdin nishon bergay.
Aql og`zig`a kelturub kulgu,
Ko`ziga ruhning solib uyqu.
Har biri zoti yuz g`aroyib ila,
Jilva qilg`ay o`kush ajoyib ila.
Sen bu da`vida xurram o`lg`aysen,
Nukta derda musallam o`lg`aysen!»
So`z tugatgach qoshida yer o`ptum,
Bo`lubon shod, seskanib qo`ptum.
Borchani xotirimda tutmish edim
Piru ta`birini unutmish edim.
Tushuma chunki yo`q edi ta`bir,
Yuzlanib xotirimg`a ko`p tag`yir.
Talab ettim muabbiri komil10,
Bori ta`bir ishi anga shomil.
Toptim ul nav` komili ofoq,
Sharh qildim tushumni boshtin-oyoq,
Neki, xotirda erdi topti bayon,
G`ayri ulkim, topib edi nisyon.
Nuktapardoz eshitti chun rozim,
Bo`ldi filhol nuktapardozim.
Borini uyla ayladi ta`bir
Kim, tun oqshom tushumga kirgan pir
Rozi bois bo`lub kushodimg`a,
Tushdagi pir kirdi yodimg`a.
So`zi hamkim, bo`lub edi masmu`
Jilva qildi xayolima majmu`.
Ikkisi nuktasi muvofiq edi,
Bu ham andoq so`zida sodiq edi.
Nuktakim, surush qildi xurush,
Bu ham etti xurush misli surush.
Menki, toptim bu nav` ikki dalil,
So`z demak sori ayladim ta`jil.
Jazm qildimki, xoliqi azaliy
Kim, aning hukmi keldi lamyazaliy.
Manga bu mulkni nasib etmish,
Fatx qilmoqni ham qarib etmish.
Ulki haqdin birovga ro`zidur,
Dahrning sozi, yo`qsa so`zidur.
Necha uzr o`lsa, oshkora anga,
Juz shuru` aylamak ne chora anga,
Tab` ham garchi asru rog`ib edi,
Lek ko`p ehtiyot vojib edi
Kim, alarkim burun chekib xoma,
Sa`y ila naqsh qildilar noma.
Nuktalar borcha sar-basar rangin,
Har biri bir nigorxonai Chin11
Dahr elig`a qabul erur, rad yo`q,
Vasf qilmoqlari manga had yo`q.
Durji ma`nini chun ochibdurlar,
Olam ahlig`a dur sochibdurlar.
Durjdin kim desunki, bahr ila kon,
Naqdini sochib, onchakim imkon.
Lek gavhar socharda ahli karam,
Bir sori ko`p tushar, yana sori kam.
Har taraf dur sochilmog`i yakson,
Ehtiyot aylamay emas oson.
Kup kishi yerga obposh o`ldi,
Ko`pdin ozi gulobposh o`ldi.
Durni suft aylamak aro hakkok
Ko`p qilur saxv — bor esa bebok.
Ko`prak ustodi chobuk andesha,
Qildi beboklik fanin pesha.
Kim, mahorat ani qilib mag`rur,
Voqif o`lmay tushar ishiga qusur.
Lek shogird erur ishida vahim,
Ko`nglida sahv aylamakdin biym.
Tunu kun ehtiyot qilmoq ishi,
Sahv ozroq topar ishida kishi.
Ul ikov ustodi mohir edi
Kim, mahorat alarda zohir edi.
Chun tuzub bu bisot o`tmishldr,
Qilmayin ehtiyot o`tmishlar.
Men de olmanki, sahvlar tushmish
Bexabar tushmish, ul agar tushmish
Kim, bu daftarki berdilar ming zeb,
Boshtin to oyog` fusunu fireb.
Yasag`onda bu turfa afsona,
Hazmdin aylab o`zni begona.
Necha nav` ishni qildilar taqsir,
Gar tutarsen quloq, qilay taqrir:
Biri bukim, yo`q anda moyai dard,
Qildilar ishq so`zidin ani fard12
Kim, birov mehrdin bari bo`lg`ay,
Boqma, gar mehri xovariy bo`lg`ay!
Bo`lsa, tarix alarg`a gar matlub,
Anda so`z bog`lamoq emastur xo`b.
So`z yasardin chu topti piroya,
Ishqdin xushtur anda sarmoya,
Kim, ko`ngulga o`ti asar qilg`an,
Jonga ko`ydurmagi xabar qilg`ay.
Yo`qsa, yolg`on demakdakim, bazadur,
Chun uzoq chekti asru bemazadur.
Ishqdin so`zi bo`lsa bok ermas,
Urtar oniki so`znok ermas.
Yana bir buki anda ba`zi ish,
Zohiran nomunosabat tushmish;
Buyla tuhmatki, aysh.uchun Bahrom
Yasadi yetti qasr surgali kom.
Etti iqlim shohidin yeti qiz,
Har biri lutfu husni g`oyatsiz,
Etti qasr ichiga kelturdi,
Kom har kun biri bila surdi.
Turfa bukim, chu bo`ldi bodaparast,
Qildi oqshomg`a tegru o`zni mast.
Uyqu komin olurg`a mastona
Sho`xlarg`a buyurdi afsona.
Bu ajabkim alar dag`i dedilar,
Qissaxon qizlari magar edilar?
Tongdin oqshomg`a tegru pay-darpay,
Ulki ichgay, qadah to`la-to`la may.
Anga xud g`aflat o`ldi da`bu sifat,
Uyqusig`a fasona ne hojat?
Bo`lsa ham aql, man` qilmasmu?
Qissa aytur kishi topilmasmu?
Kim, necha nozanin haramlarini,
Jon harimida muhtaramlarini
Ki, alar g`amzasi qilib jodu,
Yuz tuman ko`zdan elitgay uyqu,
Lablari qatl uchun sharobolud,
Ko`zlari ishva birla xobolud,
Hukm qilg`ayki, siz fasona dengiz!
Demangiz uzru bebahona dengiz!
Bo`lung uyg`oqliq ichra farsuda,
Men bo`lay uyqu birla osuda!
Buyla taklif kimsa qilg`aymu?.
Odamidin bu so`z ochilg`aymu?
Bo`ldi, farzan, bu nav` bul`ajab ish,
Bul`ajabroq yana bu ish bo`lmish
Kim, munungdek iki vahidi zamon13,
Har bir o`z vaqtida faridi zamon.
Buyla nodon uchun14 yozib avsof.
Anga qilg`aylar o`zlarin vassof.
Madhini bshisob yozg`aylar,
Balki mavzun kitob yozg`aylar.
Har bir ul nazmida ko`rub ko`p ranj,
Qilg`ay o`z «Panj ganji»din bir ganj.
Olloh, olloh, ne ganj bo`lg`ay bu!
Sarbasar elga ranj bo`lg`ay bu!
Bo`la olmas bu ish magar bu tavr
Ki, desang ul iki yagonai davr.
Baski, ustod edilaru komil.
Bo`ldilar g`arralig` bila g`ofil.
Kimki, bu ishta bo`lsa mustag`niy,
Eshunur ko`nglidin base ma`niy.
Menki, shogirdi bebizoatmen,
Ul ikovga mutii toatmen.
Vahmdinkim tushub xato nogah,
Etmagay kulfate manga nogah,
Ishim o`lmishdur ehtiyot etmak,
Nuktaning toru pudig`a yetmak.
Munda dog`i ishimg`a yetsa kushod,
Ham alar ruhidindur ul imdod.
Tab` bu shug`l aroki ozim edi,
Chunki ko`p ehtiyot lozim edi.
Bu sababdin bu xush fasona aro,
Balki bu xush navo, tarona aro
Yo`q edi hech chorayu tadbir
Kim, biror yerda bo`lmag`ay tag`yir.
Aytmoq munda hojat o`lmag`usi
Kimki, ul yerga yetsa anglag`usi.
Erab, ish mushkilu bu xasta zaif!
Pashshag`a pil ishn erur taklif.
Charx tomig`a nardbon yasamoq,
Mehr sham`ig`a sham`don yasamoq15.
Qilibon ankabut ipini kamand,
Aylamak ajdaho aning bila band.
Keldi dushvordin dag`i dushvor,
Lek men telba mastu behushvor
Kim, bu ishga ilik netib urdum,
Lutfunga e`timod etib urdum.
Necha ish ranji beadad bo`lsa,
Sendin ar lutf ila madad bo`lsa,
Zarrada mehrni nihon aylay,
Bahrg`a qatrani makon aylay!
Xoma nugi safirin aylab tez,
Solaynn olam ichra rustoxez!
Kilkni chun varaq nigor etayin
Oncha a`juba oshkor etayin
Kim, solay olam ichra ofatlar,
Balki zohir qilay qiyomatlar!
Dam ul avloki, bu sifat e`joz,
Shoh madhidin etgamen og`oz,
Chun deyilgusi shohlar qavli,
Shoh madhin burun demak avli.
[IX]
Saltanat bahrining durri nobi va xilofat ma`dani ning la`li serobi, ofarinish tojig`a javhari zoti, zeb ila zayn, muizzus-saltanati vad-dunyo vad-din Sulton Husayn Bahodirxon xallada mulkahu va sultonahu midhati ko`sin o`rmoq va bu bahona bila zarrani quyoshqa sog`indurmoq
Saltanat bahrining durri nobi va xilofat ma`dani ning la`li serobi, ofarinish tojig`a javhari zoti, zeb ila zayn, muizzus-saltanati vad-dunyo vad-din Sulton Husayn Bahodirxon xallada mulkahu va sultonahu midhati ko`sin o`rmoq va bu bahona bila zarrani quyoshqa sog`indurmoq
Suz demakka qilur havo ko`nglum,
Kilk unidin tilar navo ko`nglum.
Kelu hujram supurgil, ey iqbol,
Gird bolisht ravzan olig`a sol.
Chovushi baxt eshikda hozir bo`l.
Kim, kirar mayli bo`lsa uzrin qo`l.
Ey falak, xizmat oshkoro qil,
Mehrning safhasin muhayyo qil.
Qil davotimni, ey Zuhal1, mamlu,
Xayi ruxsoradin solib qora suv.
Mushtariy2, yirtqil amoma uchin,
Men aritmoqqa anda xoma uchin.
Qing`a solg`il qilichni, ey Bahrom3,
Fitna xaylig`a ber dame orom.
Mehri4 safhang yuzin daraxshon et,
Zarvaraqdin ani zarafshon et.
Zuhra5, bir lahza cholma soz oxir,
Chekmagil lahni dilnavoz oxir.
Ey Atorid6, o`p ostonimni,
Qo`yg`il olimg`a juzvdonimni.
Ey Qamar7, sen qalamtaroshim yig`,
Qil hilolingning uchidin anga tig`,
Ber gah xomam uchini aylab tez,
Qilayin safha uzra- gavharrez.
Dur kibi pok nuktaronlig` etay,
Shoh madhida durfishonlig` etay.
Qay shah ulkim, azaldin etti iloh,
Ani ofoq shahlari uza shoh.
Din livosi, alam tirozi ul,
Ahli din ichra Shohi G`oziy ul.
Shoh Sulton Husayn bin Mansur
Kim, berib nusrati jahonga surur.
Xonlar uzra yetib atosi aning,
Xon bin xon ato atosi aning.
Xam ato xonu ham anga ano xon8,
Yo`q jahonda aning kibi yano xon.
Anga Chengiz ulug` ato kelgan,
Anosi xud Alonquvo9 kelgan.
Faxr yo`q anga saltanat oti,
Ul bo`lub saltanat mubohoti.
Shohlar qullug`in ko`rub marg`ub,
Anga darveshlik bo`lub matlub.
Garchi shahlarni zerdast aylab,
Uzni darveshlarga past aylab.
Ajdaho zo`r vaqti ilgida mo`r,
Qila olmay valek mo`rg`a zo`r.
Pili gardun qoshinda pajmurda,
Pashsha lek o`lmay andin ozurda.
Tufrog` aylab falakni kin chog`i,
Lekin ahli niyoz tufrog`i.
Razm aro barqi tig`i olamso`z,
Bazm aro sham`i royi mehrafro`z.
Tab`i sohibkamol har fanda,
Ahli fannu kamol anga banda.
Adlidin oncha elga baxshoyish
Kim, raiyatqa yo`q juz osoyish.
Andakim dahr aro tushub oshub,
Sarsari kin bo`lub salomatro`b.
Olam ahli aro tushub parxosh,
Olam ichra qiyomat o`lg`ay fosh.
Jong`a tan ichra iztirob o`lg`ay,
Tan fano selidin xarob o`lg`ay.
Ikki saf bo`lg`ay ikki ko`hi balo,
Qullalar anda raxshlar masalo.
Raxsh uza har xidevi tig`afgan,
Rustamu Ko`ha birla Ruyintan.
Fitna dahr ichra karru far solibon,
Charx javfida sho`ru shar solibon.
Bodpo sarsari jahonpaymo,
Ustida rokibi sahobnamo.
Yo`q sahob ayt qatra afshon mig`,
Qatra paykonu barq lam`ai tig`.
Barq ajal chobukiga markabi tez,
Solibon ruh xayli ichra gurez.
Jon botib jism zaxmidin qonda,
Tan bo`lub joni birla darmonda.
Tig`lar kavkabi xirom aylab,
Gardi olamni tiyra shom aylab.
Sen bu zulmat ichinda mehr kibi,
Barqrav ashhabing sipehr kibi.
Tortibon tig` uylakim, Bahrom,
Qahr ila aylasang ne yerga xirom.
Tig` ila qonni qilg`asyon Jayhun10,
Gurz ila tog`ni etgasen homun.
Titragay charx aylabon shevan,
Bir bulutdekki, bo`lsa nolafigan.
Ul bulutdin bu larz ila nola,
Kavkabin sochqay o`ylakim jola.
Ya`ni ul nav` fath qilsang fosh,
Charx bo`lg`ay boshnngg`a gavharposh.
Tig` selobidin berib bas kin,
Kin o`ti iltihobig`a taskin.
Qo`ymayin olam ahlida biyme,
Fath etib bir dam ichra iqlime.
Ramz maydonidin yonib shodon,
Qasri davlati qilsang obodon,
Silkibon tiyra gard maydonni,
Boda birla yorutsang ayvonni,
Maskaning bo`lsa masnadi Jamshid11,
Qadahing bo`lsa sog`ari xurshid,
Davrai bazming ichra turg`on el,
Shohlar qullug`ungg`a bog`lab bel,
Ishlari yerga ko`z tikib turmoq,
Kimga had demaguncha o`lturmoq.
Chun bo`lub hukm o`lturub bori,
Erlik o`z yeriga iki sori.
Tutubon soqiyi parivash may,
Gulda shabnam kibi uzorida xay.
Ilgidin may chu bodano`sh olibon,
May bila ul gulobi hush olibon.
Lek majlis shukuhidin ne had
Ko`zni yerdin olurg`a ahli xirad.
Tushgach ahli navo cholib derga
Zuhrani ko`ktin indurub yerga.
Ikki yondin mug`anniy ikki xayl,
Jong`a tandin chiqorg`a solib mayl.
Ungda turkinavoz urub doston,
Ko`zg`olib har navoda Turkiston.
Tortqon turk nag`masida surud,
Oqizib xalq ko`zlaridin ro`d.
So`l sori forsi surudu nag`am,
Fitnai Fors, bal Iroqu Ajam12.
Kavkabi jom aksi lam`afigan,
Tob aro uylakim, Suhayli Yaman13,
Tob ila ul Suhayl rangi rahiq,
Chehra rangin yasab nechukki aqik.
No`sh etarda bu rohi rayhoniy,
Yuz gul ochib yuzung gulistoni.
Bazmni bu bnhishtvash bo`ston
Aylabon har zamon bahoriston.
Ham kulub sen bahori xandondek,
Ham to`kub ashk abri naysondek.
Har surudeki istimo` aylab,
Bevafo dahrg`a vido` aylab.
Bo`lubon jisming uyla ruhoniy
Kim, ko`rub dahr bazmini foniy.
Saltanatdin havasni bas aylab,
Faqr sultonlig`in havas aylab.
Ne havas, mahzi so`zu dard bo`lub,
Benavolig` yo`lida gard bo`lub.
Oncha haryon to`kub niyoz ashkin,
Sham`dek so`z ila gudoz ashkin
Kim, qayonkim urub yuz ul selob,
Aylabon mastlig` uyini xarob.
Chun jahon bevafolig`ig`a boqib,
Kulub, ammo ko`zungdin ashki oqib.
Kulubon, lek yosh to`kub durdek.
Guli xandon yuzida mo`ldurdek.
Andakim, tig`i xunfishon olibon,
Tig` zarbi bila jahon olibon..
Bu nafas kimki, bir tarona chekib,
Dard ila ohi bexudona chekib.
Munga borin ani nisor aylab,
Balqi qilmay pisandu or aylab.
May ichib behisobu mast o`lmay,
Nafs hukmig`a zeri dast o`lmay.
May sanga mujibi fano bo`lubon,
Sarbasar nur ila safo bo`lubon.
Ne ajab bo`lsa, boda nuru safo
Kim, erur har qadahda istig`no.
Boda mohiyatin tabah bilmak,
Ichmain dam-badam gunah bilmak.
Barcha mazhabda fosiqi ranjur
Yaxshiroqdurkim, zohidi mag`rur.
Buyla may no`sh etibki surdum so`z,
Mastlig` uyqusida yumsang ko`z,
Tunqator onda baxti bedoring,
Subhg`a tegrukim, xudo yoring.
Tortqoch subh muazzini yo hay,
Uchubon ko`zdin uyqu, boshtin may.
Oqizib uzr ko`zlaridin suv,
Aylasang ul suv birla pok vuzu.
Qiblagah sorn roy keltursang,
Tengri amrin bajoy keltursang,
Chun nekim, tengri amri bo`ldi tamom,
Aylasang, adl taxti sori xirom.
Qo`yubon boshingg`a Kayoniy14 toj,
Hukm qilsangki, so`z desun muhtoj.
Eshitib hukm har taraf mazlum,
Bori omingg`a aylaganda hujum,
Anda shirin kalomu xandon yuz
Birlakim, xalkdin so`rarsen so`z.
Daf` etib xalq boshidin bedod,
Beribon dodkim, qilursen shod.
Birning aylab qilurg`a chorasini,
Boshidin daf` sarshumorasini,
Birisidin «alafbaho»15 ko`tarib,
Sabzai umri ayshdin ko`karib.
Har birining nekim, bo`lub komi,
Birdam ichra bo`lub saranjomi
Kim, yonarlar o`kush murod bila,
Uqdalig` ishlari kushod bila.
Anda Nushirvon16 kerak boqqay,
Boshini erg`atib ovuch qoqqay.
Chun qilib yod o`z adolatidin,
Mutag`ayyir bo`lub xijolatidin,
Adldin toki bo`lg`ay ovoza,
Har kun o`lsun adolating toza.
Shohlik xil`ati qading bila jub,
Shohlar qaddi xam ayog`ingga ko`p.
Dodu adling bila jahon obod
Kim, bu bo`lg`ay jahonda adl ila dod,
Mulkunga arshdin kelib bu nido:
«Xalladallohu mulkahu abado»17.
[X]
Ismat bahoristonining shukufta bog`i va iffat shabistonining gavhari shabcharog`i, ro`po`shlig` Qofining asmoi parisi, mahjublig` sipehrining mehri xovariysi, axloqi hamida va avsofi pisandidasidin shammai izhor qilmoq
Ismat bahoristonining shukufta bog`i va iffat shabistonining gavhari shabcharog`i, ro`po`shlig` Qofining asmoi parisi, mahjublig` sipehrining mehri xovariysi, axloqi hamida va avsofi pisandidasidin shammai izhor qilmoq
Chunki naqqoshi sun` etarga raqam,
Ofarinishg`a chekti nugi qalam.
Ne uchun keldi gunbadi minu,
G`unchadek necha parda to`-barto`.
Chun tamom o`ldi bu rafe` ayvon,
Nega tortildi necha shodurvon.
Tah-batah pardalar aro parda,
Bir-bir ichra to`quz saroparda.
Pardalar bir-biriga aylang`on,
Duri anjumdin inju turlang`on.
Malak ushbu rafe` parda aro,
Evrulub ul sifatki xojasaro.
Pardalar davrida muhofiz o`lub,
Toshqi xodim kibi mulohiz o`lub.
Esmay ul tegraga nasimi shamol,
Qilmay ul yon xirom payki xayol.
Aql bu fikr aro edi madhush
Kim, nido ayladi xujasta surush
Kim, erur bu to`quz niqobi baland
Kim, chekilmish parand uzra parand.
Bir harimeki anda yo`q mahram,
Demayinkim pari, malonik ham.
Anda masnadnishin falak johe,
Falaki ismat avjida mohe.
Ham Sulaymoni ahdg`a1 hamdam,
Hamdamu hamnishinu munis ham.
Chun Sulaymong`a yor erur ne ajab,
Anga Bilqisi soniy2 o`lsa laqab.
Qaysi Bilqis, SoraiUzmo,
Qaysi Sora, Xadichai Kubro3.
Pok zotiki ko`rmayin aflok,
Dahr bahrida o`yla gavhari pok.
Suyi gavharining abri naysondin,
Gavhari oning obi hayvondin.
Bu jihatdin hadisidur jonbaxsh,
Kafining bahri durri Ummonbaxsh4.
Girdbolishtida quyosh ko`zgu,
Kela olmay jamolig`a o`tru.
Ko`zgu yo`q, ev qizi durur jovid,
Mehr deb goh otin, gahi xurshed.
Ul chu tutmay yuzini pinhoniy,
Xizmati silkidin qovub oni.
Chun bu nav` oni o`zidin ayirib,
Titrab ul sorg`oribu yerga kirib,
Barcha xodimlari pari yanglig`,
Yoshurun kunduz axtari yanglig`.
Pari uy qizlig`ida xizmatko`sh,
Ne uchunkim erur pari ro`po`sh.
Ismati bog`idin qochib bulbul,
Yoshunub g`uncha gunbadi aro gul.
Tutmasa o`zni pardada pinhon,
Qo`rqutub oni sunbulu rayhon.
Vahmdin qilsa ham nazora havas,
Ko`zni yerdin ko`tarmayin nargas.
Iffati zabtidin jahon ichra,
El ayoli kirib amon ichra.
Oy tun aqshom chu chiqti olam aro,
Dedikim, qildilar yuzini qaro.
Iffati zabti andoq aylar jid
Kim, de olmas ko`hni el shohid.
Itlarining tanobidin har tor,
Uzulub charx sori qilsa guzor,
Charx ani rishtai mador etgay,
Malak o`z subhasig`a tor etgay.
Ey hariming sipehri izzu jalol,
Anda yo`q o`tgali malakka majol.
Oyu kun yo`q agarchi monanding,
Ikki sa`d axtar ikki farzanding5.
Fazl aro nodiri jahon birisi.
Lutf birla jahong`a jon birisi.
Birisi taxti ma`dalat shohi,
Birisi avji saltanat mohi.
Tong emas bo`lsalar Masiho6 dam
Kim, alarning anosidur Mar`yam.
To jahon bo`lg`ay ul ikov bo`lsun,
Qo`llarida jahon garav bo`lsun.
Sen duresenki, shahg`a ro`zisen,
Shohning durri shab furo`zisen.
Ikki yoningda otashin gavhar.
Dur iki yonida samin gavhar,
Baxtg`a toji torak o`lg`aysiz,
Shahg`a har kun muborak o`lg`aysiz.
Chatri iqbolingiz qilib oliy,
Shohi ofoq zilli iqboli.
Chun azaldin shahi jahon sizsiz,
Bo`lmasun bir nafas jahon sizsiz.