Алишер Навоий мукаммал асарлар тўплами

ИЛОВАЛАР

БАЪЗИ САБАБЛАРГА КЎРА ОЛДИНГИ ТОМЛАРГА КИРМАЙ ҚОЛГАН МАТН ПАРЧАЛАРИ
«МАҲБУБ УЛ ҚУЛУБ», 14-ТОМ
37-ФАСЛ
КАДХУДОЛИҒ СИФАТИ ВА ХОТУНЛАР ЗИКРИДА

              43-бет. Кадхудолиқ — қутула олмас балоға мубталолиқ, давосиз ранжға хору зор бўлмоқ ва иложсиз эмгакка гирифтор бўлмоқ. Агарчи бу иш боштин-оёқ аламу озордур, аммо анинг кайфиятида тафовутлар бордур. Мувофиқ тушса кадбону...
              43-бет, 24-қатор:... кўнгул андин ранжу ва қабиҳа бўлса — руҳга андин шиканжа.
25-қатор: ... андин яролиғ, ямон ишлик бўлса — эрга андин юзқаролиғ. Майхўра бўлса — уйдин ободлиқбартараф, бадкора бўлса — уй андин байтуллатаф. Улки аввал мазкур бўлди...
              29-қатор: ...анга муборак бўлсун. Аммо бу тоифани Ҳақ таъоло ноқису чап яратибдур ва камолу ростлиғни зотларидин ҳаворатибдур. Ва феълларин нохуш қилибдур ва кўпрак эранларни аларға забун ва боркаш қилибдур. Фитна ва макр аларға пеша, афсун ва ғадр аларға андиша. Ҳақ таъоло неъматлариға носипос, халқ яхшилиғлариға ҳақношунос. Ноҳуффозлиқ динлари, ноинсофлиқ ойинлари. Худнамолиқ аларға шева, худписандлиқ аларға мева. Динлариға ақл йўқидин қусур, ақллариға дин йўқидин футур. Либосларида нафс лавсидин нопоклик, либосотларида зот хабосатидин бебоклик. Ҳушёрлари жаҳл майидин маст, усруклари маю маъшуқпараст. Айббинлик — назарлари, айбжўйлиқ — ҳунарлари. Қайду фирибда фусунсоз, макру ҳийлада сеҳрпардоз. Бежурмларға қасду ғийбатлари қатлпайванд ва бегунаҳларға кизбу туҳматлари ростмонанд. Ҳақ тарафин тутмоқлари мутаасир, ботил жонибидин ўтмаклари мутааззир. Итиклик била юз қизартмоқ аларға тазйин, сўз асносида юзига қаро тиламак аларға ойин. Шаҳзодаи парисурат абушқаға ишлари — ғадру бедод, зангии девсийрат ўйнашқа    расмлари — муҳаббату иттиҳод. Лардада ўлтурмоғлари ҳийласозлиғ, ясаниб отланмоғлари    асбакбозлиғ. Ҳийлалари    анкабут торини пардапўш бўлғай, кишининг бу навъ пардадори керакким, эски саночға ғога суртқай ва титрайдурғон бошға титрагуч санчқай — авло улдурким, фалак бошини ажал тоши била янчқай. Бу тоифадин агар қари додакдурки, ясалурға роғибдур ва агар арпа ей олмас эшакдур, нақшин афсор ва жаллға толибдур. Буларнинг забун эранлари юк тортар эшаклари ва ожиз қалтабонлари ва қуллари, балки додаклари. Андоқки, халойиқда тафовут бор, буларнинг ҳам тафовутлари беҳисобдур ва бешумор. Бу тафовут уч қисмдур: бири авомдур, бири хавосдур, бири хосул-хосдур. Авомлари баҳойим ва сибоъмонанд — ичмаку емаку уйқуға хурсанд. Тоатлари зебу оройиш, ибодатлари зийнату намойиш, шиорлари исломдин ғафлат ва муроду комлари фисқдашуҳрат. Хавослари иблисшиор ва девойин, шевалари макру пешалари кин.   Савобу ройлари — райбу    маккорлиқ, салоҳу тақволари — ситаму ғаддорлиқ. Ғадру   макрда дев алар қошида ғул, фасоду ҳийлада шайтон алар олдида гўл. Малойик алар қошида балоҳат била маъюб, шаётин алар олдида ҳамоқатқа мансуб. Хонаводалар бузмоқ аларға масжид ясардек фан, ноҳақ қон аларға ўлук тиргузганча мустаҳсан. Юз яхшилиқға минг ямонлиқ ишлари, нўш еткурганга ниш урмоқ   осойишлари. Иффату салоҳ уйи алардин бузуқ, офияту зуҳд биноси алардин йиқуқ. Алар макри таърифида кўп улумда...

Вафо заилида ва ҳаё зикрида

82-бет, 7-қатор: ... ҳар кимда имон йўқ — андин одмийлиқ келмоқ имкон йўқ. Умрким, вафосиздур — андин умид кўзин тутса бўлмас маҳбубки бевафодур — андин жовиди висол тамаъ тутса бўлмас. Эранлар — аҳли вафо ва хотунлар — бевафо, комиллар — аҳли ҳаё...

«МУНШАОТ» ГА КИРМАЙ ҚОЛГАН МАТНЛАР
(14-ТОМ)
АЙЗАМ МИН ИНШОИ АЛПШЕР НАВОИЙ РУХСАТИ ҲАЖ

«Не водийи саъб эрур фано саҳроси
Ким, анда йўқ гузарга бало ёроси.
Ҳаргиз чу ёниб келмади нопайдоси
Кимдии киши истагай нишон илқоси.

Ғараз бу рубоийдан будурким, умр тори анкабут риштасидин инчкароқ ва ҳам нозикроқ ва ҳаёт кўнглаги онинг пардасидин юқароқ ва чурукроқдур. Ажалтунд-боди асари фалак атласини пора-пора қилғон зўровар эрур. Бас, бу умр ториға не бунёд ва ул ҳаёт кўнглагига не эътимод. Хусусан, бу хаста баданға ўлум заъфароний пардалар чекмиш ва сини касрати «син» ададиға баробар ўлмиш. Яъни, олтмиш ҳисобиға шумораси етмишда ул ажал шастидин нишона кўргузгон ёдек қадди бало ҳаёт ўқин йироқ отмоқ асбобин тузгай. Бас, фақир бу ҳолатда «фақрун иллаллоҳ» ҳукми била тенгри эвига бормай, қойда борғай.
Ал-жавоб:

Тутғайки сени Каъба сари кетгайсен,
Ул Масжиди Ақсоға тавоф этгайсен.
Бу хаста кўнгулга тенгрининг хотири эвибдур
Гар хотирни тутмайсен, нетгайсен».¹

* * *

Бадномлиқ майхонасининг азалий сармастлари ва бесаранжомлиқ паймонасининг ламязали майпарастлариким,

Шарибно ало зикри-л-ҳабиби модомаҳу,
Сакарно биҳо мин қабли ан яхлуқа-л карам,—

аларнинг нағмаи руди;
ва

Риққату-з-зужожу ва риққату-л-хамр,
Фаташобаҳо ва ташкала-л-амру,

Факаннамо хамрун ва ло қадаҳун
Ав кааннама қадаҳун ва ла хамрун,—

буларнинг таронаи сурудидурур.²

* * *

Дунё давлати андоқки, бемадордур, меҳнати доғи нопойдордур. Ҳаводис тиғидин нечукким фуқаро кўкси захмнокдур, ағниё бағри чок-чокдур. Душман қасди нишидин агарчи гадолар қутулмади, подшоҳлар ҳам халос бўлмади. Тадбир хасу хошоки тақдир тундбодидин соврулмай не қилғай, ҳар не қазодин воқиъбўлса, шукр қилмай шикоят қилмоғдин не очилғай. Банда иши Тенгри таолоға тоат қилмоқдур ва онинг барча амриға итоат ва кўпга шукру озға сабру қаноат — эътироз шумдур ва нохушнудлуқ мазмум. Невчунки, кўп банд борки, мужиби кушойиш бўлур ва басе ранжки, боиси осойиш. Чун, иш ғайб пардасиға чирмалди, ақл кўзидин махфий қолди. Ҳар ойина инсон қуввати мунинг идрокига вафо қилмас ва башар ҳар не орзу қилса ўз беҳбудин билмас, беихтиёрлиғдин халқ иши зорлиғ ва ихтиёр даъвосин қилмоқ маҳзи бёихтиёрлиғ.
Бу учурдаким, шоҳу гадони Тенгри таоло хости ихтиёрсиз бу сафарга озим қилди, Сизни кўрмай борурға ихтиёр йўқлуғидин чора топмай бечоравор азимат воқиъ бўлди. Соғ-саломат Тенгри таоло паноҳида бўлғайсиз, омин.³

* * *

Ҳукамо қавли бода тарбиятида мундоқдурким, киши тиласаким, май улча мумкиндур талх келгай, қуярда керакким, узуми улча мўмкиндур чучумиш бўлғайким, висол шарбати чучуклигидин сўнгра сипеҳр даври соғаридин андоқки фироқ хуноби аччиқ келур—узум доғи ҳар неча чучукрак бўлса, бодаси аччиқроқ келур. Бу мазкур бўлғон узуми ёнчғонднн сўнгра янги купгаким, неча қатла ёғлағондин сўнгра қалин мумламиш бўлғайлар — қуюлғай ва бир йилдин сўнгра сузгайлар, доғи уч ой таъриф қилғон йўсунлуқ купда бошин беркитиб қўйғайлар. Ондин сўнгра соф шишаларга солиб қирқ кун бек тоқларда қўйғанларким, ҳазрат Хожа Ҳофиз қуддиса сирруҳу дебдурким:

Аё сўфий, шароб онгаҳ шавад соф
Ки дар шиша барорад арбаине.

Ондин сўнгра ул май тўрт сифатқа мавсуф бўлур: сафойи лавн, тийби таъм, атри ройиҳа, эътидоли қивом. Бу нав тартиб била тў.рт сифатқа мавсуф бўлғон жинс-дан оз миқдори кўп маразға илож бўлур, деб муқаррар қилибтурлар. Бу вақтда «Дорушшифо»дағи ғурабо ва муразодин баъзиға атиббо буйруғи била бу навъ жинс дарбойист бўлубтур. Хотирға андоқ келдиким, чун ул фарзанд кўпрак авқот бу амрға нштиғол кўргузур, анинг сувчихонасида шак йўқки, бу навъ жинс бўлғусидур. Ондин бирор нима юборилса, нотавон ғарибларға ва сиҳҳат сармоясидин бенасибларға агар қуввате ва сиҳҳате етишса шак йўқки кулли савоб анинг зим-нида бўлғусндурур.

Караму лутф бирла қил ирсол
Бор эса бу савод аро ёзғон.
Ичибон кўп гунаҳ, қозғондинг,
Ичируб бир савоб ҳам қозғон.⁴

* * *

Р у б о и я:

Эй пайки сабо, ки мушкбор омадаи,
Аз нофан оҳуйи татор омадаи,
Ё он, ки з-гулҳойи баҳор омадаи,
Не-не, ки з-чилвагоҳи ёр омадаи.

Қуллуқ дуодин сўнгра арза улким, иноятномаеким бу бандани онинг била ёд қилилиб эрди чун сиҳҳатингизға мушъир ва саломатлиғингизға мухбир эрди — ошуфта хотирға мужиби ком ва музтариб кўнгулга боиси ором бўлди. Тўрт ғазалким, тўрт жавоҳири инсонийдин хабар берур эрди, балки тўрт кутуби осмонийдин асар еткурур эрди — етишти. Алфозидин хўблар ҳуснидек сафҳаға оройиш ва маонисидин аларнинг васлидек кўнгулга осойиш юзланди. Тарокиби латофатомиз ва латофати нашотангиз. Таърифин қила олмағандин дуо қилилди ва шарҳин айта олмағандин сано айтилди. Умид улким, то жаҳон бўлғай дуо ва саноингиз тилларга жорий бўлсун ва ул дуо ва сано ўқлари ижобат ҳадафиға корий. Омин, ё Раббил-оламин,⁵

«ИЛК» ДЕВОН»ДАГИ РАСМИЙ ДЕВОНЛАРГА КИРМАГАН ЁКИ ЎЗГАРИШЛАР БИЛАН КИРИТИЛГАН МИСРА ВА БАЙТЛАР

              Маълумки, шартли равишда «Илк девон» (ИД) дея номланган ва ҳозирда Санкт Петербург    С. Шчедрин номидаги Давлат    халқ кутубхонасида 564-инвентарь рақамн остида    сақланаётган тўплам    Навоийнинг 25 ёшгача ёзган шеърларини ўз ичига олган. Ундагиг 391 ғазал, 1 мустазод, 1 мухаммас ва 41 рубоий шоирнинг мухлислари томонидан йиғилиб, 1465 йилда    машҳур хаттот Султон Али Машҳадий томонидан Ҳиротда китобат қилинган. «Илк девон»нинг 1568 йилда Ҳиротда Маҳмуд котиб томонидан кўчирилган яна бир нодир нусхаси Қозон Давлат университети кутубхонасида сақланаётганлиги ўз вақтида атоқли матншунос олим Порсо Шамснев томонидан маълум қилинган эди¹.
              «Илк девон»дан жой олган 391 ғазалнинг ҳаммаси «Хазоин ул-маоний» (ХМ)га киритилган, аммо 187таси фақат «Илк девон» (1465) ва «Хазойин ул-маоний» (1492—98) девонлар мажмуасидагина учрайди. Қолган 204 ғазал эса «Бадоеъ ул-бидоя» ва «Наводир ун-ниҳоя»дан ҳам ўрин олган (улардан баъзиларининг«ББ» ёки «НН» га кирмаган ҳоллари ҳам бор).
              Шуни ҳам қайд этиш керакки, «ИД»дан «ББ» ёки «НН»га маълум таҳрир билан киритилган кўпгина ғазаллар кейинчалик «ХМ»га ҳам киритилар экан, «ИД» даги матнга мувофиқ қайта тахрир қилиниб жойлаштирилган. Маълум бўладики, «ИД»даги шеърларни шу шеърларнинг расмий девонлардаги матнлари билан қиёслаш таҳрирлар масаласига (айниқса «таҳрирни таҳрир» сингари ноёб ҳодисага) ойдинлик киритади. Бу эса Навоий ғазалларининг матний тарихини кузатиш имконини беради. Бу иш қисман ё. Исҳоқовнинг «Навоийнинг илк лирикаси» монографиясида амалга оширилган.
              Қиёс «ИД»нинг Ҳамид Сулаймон томонидан тайёрланган факсимил нашри (Тошкент, 1968) асосида амалга оширилди. Шунингдек, шеърлар матни «ИД»нинг ҳозирда УзРФА Алишер Навоий номидаги Адабиёт музейи П. Шамсиев фондида сақланаётган Қозон нусхаси фотокопияси билан ҳам солиштирилди. П. Шамсиевнинг аниқлашига кўра, Санкт Петербург нусхасида мавжуд бўлган 41 ғазал (№ 5, 24,28, 34.35, 40, 44, 55, 58, 68, 129, 134, 144, 146, 158, 161, 164, 177, 180, 183, 190, 270, 273, 279, 303, 306, 316, 328, 338, 342, 345, 346, 348, 350, 352, 372, 374, 379, 388, 390, 391) ва 4 рубоий (№1, 2,3,4) Қозон нусхасида йўқ. Уларнинг ўрнига эса Навоийнинг расмий девонларидан 50 ғазал ва 5 рубоий қўшиб қўйилган. Шунингдек, Санкт Петербург нусха сидаги 67 ғазал (№194—260) ёки умуман кўчирилмаган ёки қўлёзманинг ўша варақлари йўқолган. Маҳмуд котиб «ИД»ни кўчиришда, асосан Султон Али Машҳадий нусхасига таянган, бироқ баъзан матнларни «ХМ» билан ҳам қиёслаган ва «ХМ»га мувофиқ ўзгартиришлар киритган.
              Қиёсни амалга оширишда қуйидаги тамойилларга таянилди:
              1.   «ИД»даги шеърлар шартли равишда рақамланди ва саҳифаси кўрсатиб борилди. Шунда, «№»дан кейинги сон ғазалнинг тартиб рақамини, қавс ичидаги сон ушбу ғазалнинг «ИД»да неча байтдан иборатлигини, вергулдан кейинги сон эса қўлёзма (факсимили) саҳи-фасини билдиради.
              2.   Ушбу ғазал кейинчалик қайси девонларга, нечанчи рақам остида киритилганлиги 20 томлик МАТ асосида берилди. Бунда икки бош ҳарф Навоийнинг расмий девонлари номини (ББ—Бадоеъ ул-бидоя, МАТ, 1-том, Т., 1987; НН — Наводир ун-нихоя, 2-том. Т., 1987; ҒС —Ғаройиб ус-сиғар, 3-том, Т., 1988; БВ — Бадоеъ ул-васат, 5-том, Т., 1990; ФК — Фавойид ул-кибар, 6-том, Т., 1990), «№»дан кейинги сон шеърнинг
муайян томдаги тартиб рақамини, қавс ичидаги сон эса унинг мазкур девонда неча байтдан иборатлигини англатади.
              3.   «ИД»даги шеърлар расмий девонларга қандай ўзгаришлар билан ўтганлиги қайд этилди. Бунда бир-биридан қия таёқ (/) билан ажратилган сонлар ғазалдаги байт ва мисра тартибини билдиради (мас, 2/1 — иккинчи байтнинг биринчи мисраси в.ҳ.) таъкид билан ажратилган сўз, мисра ва байтлар таҳрир қилинган ёки расмий девонларга кирмаган сўз, мисра ва байтлардир. Шуни таъкидлаш лозимки, «ИД»да тўпловчи ёки котиб томонидан кўплаб имловий хатолар, мисра ва байтлар ўрнини алмаштириб, баъзида эса чалкаштириб юбориш ҳолларига йўл қўйилганлиги сабабли барча фарқларни қайд этиш имконсиздир. Шу сабабли ҳам иложи борича байт мазмунига таъсир қиладиган, шеър матнига ўзгартириш киритадиган ва муаллиф томонидан онгли равишда, бирор мақсадни кўзлаб амалга оширилган таҳрир табиатини очишга хизмат қиладиган ўзгаришларнигина қайд этдик.

ҒАЗАЛЛАР
№1(7), 1б-в.
1) ҒС№5 (7).

3/1: Йўлунг тоши бўлуб ёқути аҳмар; ҒС: Йўлунг муҳлик тоши...; 5/1: Шаҳо...; ҒС: Суҳо...; ИДда 3 ва 4-байтлар ўзаро ўрин алмашган.

№2(9), 2б-в.
1) ББ№7(9); 2) ҒС№7(9).

3/1: ИД, ҒС: Фалак қолиб...; ББ: Малак...; 3/2: ...дурур наътинг...; ИДда 3- ва4-байтлар ўзаро ўрин алмашган; 7/2: ИД, ҒС: ...шоҳи устинда сипеҳросо; ББ: ...остида сариросо; 9/1 ИД, ББ: ...оламни анинг...; ҒС:...
отинг; ИД, ҒС: зикридин, нўқса; ББ: ...ёдидин йўқса; 9/2: ИД, ҒС: Анга дўзах...; ББ: Анга хошок...

№3(13), 2б-в.
1)ББ№9(13); 2) ҒС№8(13).

2/1: ...тобса қўяр...; ББ, ҒС: ...ётиб қўяр...

№4(8),Зб-в.
1) ББ№23(9); 2) ҒС№9(9).

2/1: ИД, ҒС: ...дамбадам...; ББ ...ҳар замон...; 4/1: ...рангин тавр...; ББ, ҒС: ... рангин тус...

№5(7),Зб-в.
1) ББ№24(7); ҒС№10(7).

1/1: Етса; ББ, ҒС: Синса...

№6(9), 4а-в.
1) ФК№1(9).

5/2: ...монеъ...; ФҚ: ...нофиъ...

№7(7),4б-в.
1) ББ№45(7); 2) ФК№2(7).

6/1: ётмиштур...; ББ, ФК: ...топмиштур...

№8(9), 5а-в.
1) ФК№6(9).

2/2: ...ошно; ФҚ: ...анбиё; 5/1:... олатингдин...
ФК:. миллатингдин...

№9(10), 5а-в.
1) ФК№8(10).

ИДда 5 ва 6, 8 ва 9 байтлар ўзаро ўрин алмашган.

№10(9), 5б-в.
1) ББ№22(9); 2) ФК №9(9).

1/1: ИД, ФК: ёра; ББ: пора; 2/2 тутса,ББ: тўлса; ФК: бўлса; 3/1: ИД, ФК: айтиб; ББ: элтиб; 4/2: жон олур; ББ, ФҚ: жон берур; 7/1: ИД, ББ: кеча, оҳ; ФК: кечса, оҳ; 9/1: ИД, ФҚ: Зор кўнглум; ББ: Зор жисмим...

№11(8), 6а-в.
1) ФК№10(9).

ФК даги 6-байт ИДда йўқ; 2/2: Унс бир; ФК: Унс бу; 5/2: ...устида кул; ФК: ...остида кул.

№12(9), 6б-в.
1) ФК№11(9).

1/1: не фол; ФК: не ҳол; 6/1 ...ўлсам доғи; ФК: ...ўлсам вале.

№13(7), 7а-в.
1) ФК№12(7).

Баъзи сўзлар имлосида хато борлигини ҳисобга олмаганда, фарқ йўқ.

№14(7), 7а-в.
1) ББ№32(7); ФҚ№13(7).

5/1: шукри учун; ББ, ФҚ: ...тенгри учун; ИДда 5 ва 6-байтлар ўзаро ўрин алмашган. Қозон нусхасида ФКдагидек.

№15(7) 7б-в.
1) НН№34(7); 2) ФК№14(7).

5/2: ИД, ФҚ: ...хумор айлабон; НН: ...хумор иста-бон; 7/1: Ичурда; НН, ФК: Ичурса. Қозон нусхасида 5-байт йўқ.

№16(7), 8а-в.
1) ФК№16(7).

Фарқ йўқ, фақат 2/1: ...дандон; ФК: ...хандон... Қозон нусхасида ФКдагидек.

№17(7), 8а-в.
1) ФК№17(7).

2/1: ...ваё; ФК: ...дема.

№18(7), 8б-в.
1) НН№19(7); 2) ФК№18(7).

1/2: урён аро; НН, ФК:... вайрон аро 3/1: ИД, ФК: Лаъл; НН: Айн; 5/1: Қоматингнинг ёди кўксум...; НН, ФҚ: Қоматинг ёдида кўнглум...

№19(7), 9а-в.
1) ББ№42(7); 2) НН№25(7); 3) ФК№20(7).

2/1: ИД, ББ, НН: ...қизил тол; ФК: ...қизил гул.

№20(7), 9а-в.
1) ФК№22(7).

3/1 ...юзни, кўр; ФК; юзни, дер.

№21(7), 9б-в
1) ББ№20(7); 2) НН№27(7); 3) ФК№21

5/2; Кетурсалар; ББ, НН, ФК: Киюрсалар...

№22(8), 10а-в.
1)ФК№23(9).

ФКдаги 8-байт ИДда йўқ.

№23 (9), 10б-в.
1) ФК№24(9).

4/1: ...ҳам бўлмас; ФК: ...бўлса ҳам; ИДда 5 ва 6-байт лар ўзаро ўрин алмашган.

№24(8), 10б-в.
1) ФК№25(9).

ФКдаги 6-байт ИДда йўқ; 5/1: ...йўқ айб; ФК: не айб.

№25(8), 11а-в.
1) ФК№28(7).

ФКда ИДдаги ушбу 6-байт йўқ:
Даҳр хуш гулшан эрур, найлайким,
Йўқ вафо гулларидин ҳам гўё.

№26(6), 11б-в.
1) ФК№30(7).

ИДда 7-байт (мақтаъ) йўқ; 2/1: Хаста жонингға балое жон, даводур қотиле; ФК:... балойи жовидондур қотиле.

№27(9), 11б-в.
1) ФК№32(9).

Фарқ йўқ.

№28(9), 12а-в.
1) ББ№11 (9); 2) ФК№34 (9).

3/1ИД, ФК: Шикебу сабру; ББ: Шикебу ақлу; 6/1: ИД, ФК: Қиёмат эрди онсизким; ББ: Қиёмат эрди ул маҳким; 7/1: ИД, ФК: ...юз нахлни; ББ.: ...юз сарвни; 7/2: ...бўлмас; ББ, ФК: эрмас; 8/2: ИД, ФК:... ўлур пай-до; ББ: эрур зоҳир.

№29(7), 12б-в.
1) НН№40(7); 2) ФК №35 (7).

1/1: ИД, ФК: телба; НН: хаста; 6/1: ИД, ФК: Чу; НН:Бу

№30(9), 13а-в.
1) ББ№44(9); 2) ФҚ№36(9).

4/1: ...юз тутмиш дуди оҳимдин...; ББ, ФК: юз қўймишдур оҳимдин...

№31(7), 13б-в.
1) ББ№48(7); 2) ФК№37(7).

5/1: ...ҳижрок туни; ББ, ФК: ...ҳижрон куни.

№32(7), 13б-в.
1) ББ№41(6); 2) НН№43(7); 3) ФК№38(7).

Ушбу ғазал ББда мақтаъсиз; 2/1: ИД, ББ, НН: Жониму умрумдур ул ой, бевафо бўлса, не тонг; ФК: Жону умрум улдурур гар бевафо бўлса, не тонг; 4/1: ИД, ББ, ФК: келмади: НН: кўрмади; 5/1: ИД, НН, ФК: ...боғида очилмади; ББ: ...боғида ер топмади.

№33(7), 14а-в
1) БВ№22(7).

6/2:... гар куфру гар дин аро; БВ: ...гар куфр, агар дин аро.

№34(9),14б-в.
1) ББ№51(9); )2 БВ №23(9).

4/2: ...зори ниҳонимға; ББ, БВ: ...доғи; ИДда 3 ва 4-байтлар ўзаро ўрин алмашган; 7/1:... ўти ичра; ББ, БВ: ўти бирла.

№35(7), 14б-в.
1) НН№44(7); 2) БВ№24(7).

6/1: Хирқа май раҳни учун; НН, БВ: Хирқа жинсин раҳн учун.

№36(7), 15а-в.
1) БВ№25(7).

4/1: ...сўрма. зордин; БВ: сўр ул зордин.

№37(7), 15б-в.
1) ҒС№26(7).

5/2: ...ҳалол бу икки хунхор оллида; ҒС: ...биҳил ул икки хунхор оллида.

№38(7), 15б-в.
1) ҒС№27(7).

2/1: Олам аҳли базмидин гар йўқ...; ҒС Олам аҳлидин агар йўқтур...; 6/2: Бу кўнгул зиндони ичра мубтало ҳам бўлмаса; ҒС: Бу кўнгул гар бўлса ўз ҳолида, гар ҳам бўлмаса.

№39(8), 16а-в.
1) ББ№43(8); 2) ҒС №29(8).

ББдаги 4-байт ИД ва ҒСда йўқ; ББда мақтаъ йўқ.

№40(7), 16б-в.
1) НН№16(7);2) ҒС№30(7).

1/2: ИД, ҒС: кийгандек; НН: келгандек; 3/1: ИД, ҒС: оқти; НН: инди; ИД: сарбасар; НН, ҒС: ҳажрида; 4/1: ўюб топсанг; НН, ҒС: ўюб ёқсанг; 6/2:... айлар фирибу НН, ҒС: ...қилмоқ фирибу; ИД зарқ ила; НН ҒС: макр ила...

№41(9), 17а-в.
1) ББ№12(9); 2) ҒС№31(9).

1/1ИД: чашми хунборим, ББ: жисми беморим; ҒС: чаис ми бедорим; 2/2: жисми афгорим; ББ, ҒС: чашми хун-борим 4/2 Сабру ҳушум; ББ, ҒС: Сабру ишқим; 9/2; Айладим жону кўнгул...; ББ, ҒС: Айладим жавлон қилиб...

№42(7), 17а-в.
1) НН№37(7); 2) ҒС№32(7).

2/1: ИД, ҒС: бошида ғулу; НН: қошида ғулу; 5/1: давридадур; НН, ҒС: аксидурур; ИДда НН ва ҒСдаги 2,5 ва 6-байтлар ўзаро ўрин алмашган (2=>3;5=>6; 6–>2).

№43 (9), 17б-в.
1) ҒС№33(9).

7/2: ҳар дам; ҒС: ҳар тун.

44 (9), 18а-в.
1) НН№12(9); 2)ҒС№34(9).

1/2; ...тури ранжу алам...; НН, ҒС:... юз хатти алам...

№45(7), 18б-в.
1) ҒС№35(7).

2/2: ...не хоёл ичра...; ҒС: ... не тахайюлға...

№46(9), 18б-в.
1) ҒС№36(9).

ИДда ҒСдаги 1/2 ва 2/1 ўзаро ўрин алмашган.

№47(7), 19а-в.
1) ББ№46(7);2) ҒС№37(7).

1/2: ... айлар наво; ББ, ҒС: ...айлар садо; 7/2: ...анфоси сабо; ББ, ҒС: ...келгай сабо.

№48(7), 19б-в.
1) ББ№52(7); 2) ҒС№38(7).

7/2: ...бўлғай банда..., ББ, ҒС: ...ҳаргиз банда.

№49(7), 20а-в.
1)НН №8(8); 2) ҒС №39(7).

3/1: ...сени истаб..,, ҒС: ...сени айлаб; 3/2: ...сўзи; НН, ҒС: зикрин; сангадур НН, ҒС: санга дер; 7.1: Эй Навоий; НН, ҒС: Жуз Навоий...; ННга мақтаъдан кейин яна бир байт қўшилган.

№50(9), 20а-в.
1) ББ №53(9); 2) ҒС№40(9).

1/2: ...ҳабиб айлар; ББ , ҒС ...ҳабиб атаб.

№51(9), 20б-в.
1) ББ №55(9); 2) ҒС№41(9).

Имловий хатолардан бошқа фарқ йўқ.

№52(7),21а-в.
1) ББ№56(7); 2 ҒС№42(7).

5/1: Чун: ББ, ҒС: Ким; 5/2:...1нақдини айларлар...; ББ, ҒС: ...эл нақдини айлар...

№53(8),21б-в.
1) ББ№60(8); 2) ҒС№43(8).

2/1: ...кўксимда бу; ББ, ҒС: кўксум аро; 3/1: Отса...; ББ, ҒС: Этса...

№54(8), 21б-в.
1) ББ№61(8); 2) ҒС№44(8).

1/1: ИД, ББ: ...илкимда; ҒС ...оллимда; 2/2: этмас ББ, ҒС: қилмас; 3/1: қадаҳ май ич; ББ, ҒС: ...бир қадаҳ ич; ББ ва ҒСдаги 2- ва 3-байтлар ИДда ўзаро ўрин алмашган.

№55(9), 22а-в.
1) ББ№68(9); 2) ҒС№45(9).

1/2: ...йўқтур ҳеч ажаб; ББ, ҒС: ...ҳеч эрмас ажаб. №56(7),22б-в. 1) НН№50(9); ҒС№46(9). НН ва ҒСдаги 3- ва 5-байт ИДда йўқ.

№57(7), 23а-в.
1) ҒС№47(7).

3/1: эрур; ҒС: берур.

№58(9), 23а-в.
1) ҒС№48(9).

1/2: ...воқеъ андиндур; ҒС:...воқеъ бўлур андин; 6/1:...нозидин; ҒС:...ноз андин...

№59(9), 23б-в.
1) ББ№65(9); ҒС №49(9).

Баъзи сўз ва қўшимчалар имлосидаги хатоларни ҳисобга олмаса, фарқ йўқ.

№60(7),24а-в.
1) ҒС№50(7).

7/2: Эй хаёл аҳли...; ҒС: Эй висол аҳли...

№61(7), 24б-в.
1) НН№63(7);2) ҒС№51(7).

3/2: ...чок эрди..., НН, ҒС: чок ўлди...; 4/1: ИД, НН: мундоқки; ҒС: андоғки...

№62(6), 24б-в.
1) ББ№63(7); 2) ҒС№52(7).

1/1: ...йўлидин...; ББ, ҒС: ...ғамидин,..; ББ ва ҒСдаги мақтаъ байт ИДда йўқ.

№63(7), 25а-в
1) ББ№64(7); 2) ҒС №53(7).

2/1: ...зақан...; ББ, ҒС: ...за«ад:...; 3/1: ..,маҳзун...; ББ, ҒС:... муҳриқ...

№64(8), 25а-в.
1) ББ№66(9); 2) ҒС№54(9).

ББ ваҒСдаги 4-байт ИДда йўқ, бироқ унннг 2-мисраси ИДда 3-байтнинг 2-мисраси сифатида берилган. Шунга асосан, ушбу ғазал илк вариантда 9 байтли бўлган деб тахмин қилиш мумкин. ИД ва ҒСда байтлар кетма-кетлиги бир хил, ББда ўзгарган.

№65(9), 25б-в.
1) ББ№69(9); 2) ҒС№55(9).

2/1: ...қилди амин; ББ, ҒС: ...ром этгали; 7/2: айтилиб; ББ, ҒС: ёзилиб; 8/1: етиб; ББ, ҒС: билиб.

№66(8), 26а-в.
1) ББ№73(8); 2) ҒС№56(8).

Фарқ йўқ.

№67(7), 26б-в.
1) ББ№71(9); 2) ҒС№57(9).

ББ ва ҒСдаги 3 ва 4-бант ИДда йўқ, 8-байт ИДда мақтаъдаи кейнн берилган.

№68(7), 26б-в.
1) ББ№70(7); 2) ҒС№58(7).

Фарқ йўқ.

№69(9), 27а-в.
1) ББ№75(9); 2) ҒС№59(9).

Фарқ йўқ.

№70(6), 27б-в.
1) ББ№74(9); 2) ҒС№60(9).

ББ ва ҒСдаги 6,7,8-байт ИДда йўқ. 4/1:... вайрон этти...; ББ, ҒС: ...ҳамвор этти...

№71(9), 28а-в.
1) НН№52(9); 2) ҒС№61(9).

Фарқ йўқ.

№72(6), 28а-в.
1) ҒС№62(7).

ҒСдаги 3-байт ИДда йўқ.

№73(7), 28б-в.
1) НН№63(7); 2) ҒС №63(7).

фарқ йўқ.

№74(6),29а-в.
1) НН №76(7); 2) ҒС №64(7).

НН ва ҒСдаги 4-байт ИДда йуқ; 2/1:зоҳид; НН, ҒС:эй шайх; 6/1: хонақаҳға йўл қўяйин; НН, ҒС: хонақаҳ йўлин тутайин.

№75(7), 29а-в.
1) НН №78 (7); 2) ҒС№65 (7).

7/2: Анинг захмида боди пайкон чекиб; НН, ҒС: Анинг захмида ёр пайкон чекиб.

№76(7),29б-в.
1) НН№67(7);2) ҒС№66(7).

4/2: ...била жонимни олиб: НН, ҒС: ...била ҳолимни билиб.

№77(7), 30а-в.
1) ББ№77(7); 2) ҒС№67(7).

ИД ва ББда байтлар кетма-кетлиги бир хил, ҒСда ўзгарган; ИД (3/2), ҒС(5/2): кўрсанг; ББ: топсанг; 7/2: Шоҳ қасрининг мудом даргоҳи олийшонин ўп; ББ ва ҒС: Шоҳи Ғозий қасрининг даргоҳи олийшонин ўп.

№78(8),30а-в.
1) НН№80(9); 2) ҒС №68(9).

НН ва ҒСдаги 6-байт ИДда йўқ.

№79(8),30б-в.
1) ФК №42(9).

ФКдаги 2-байт ИДда йўқ.

№80(8), 31а-в.
1) НН№65(8); 2) ФК№43(8).

Имловий хатоларни ҳисобга олмаганда, фарқ йўқ.

№81(7), 31а-в.
1) НН №56(7); 2) ФК №44(7).

5/2: Хастаға кўпрак урур ранжу тааб; НН ФК: Хастаға кўпрак ўлур кеча тааб.

№82(9), 31б-в.
1) ФК №45(9).

5/2 ...бу айшу тараб; ФК: ...ҳар лаҳза тараб.

№83(7), 32а-в.
1) ФК№47(7).

Фарқ йўқ.

№84(9), 32б-в.
1) ФК№49(9).

ИДда 3 ва 4-байт ўрин алмашган; 4/2: Ғайр аҳли била бўлди...; ФК: Дин аҳли била бўлди...., 8/1 ...бедард; ФК: ...хамдард.

№85(7), 32б-в.
1) ФК №50(7).

Айрим имловий хатоларни ҳисобга олмаганда, фарқ кузатилмайди.

№86(9), 33а-в.
1) ФК№52(9).

ИДда мақтаъ йўқ, унинг ўрнига ушбу байт ёзиб қўйилган:
Даҳр боғида гиёҳи меҳр ҳаргиз бутмади,
Гар десангким, кўрмасин меҳринг бутурга ҳайрон(?).
ФКдаги 9-байт ИДда йўқ.

№87(8),33б-в.
1) ББ№81(9); 2) ҒС№72(8).

ББдаги 5-байт ИД ва ҒСда йўқ; Мақтаъ: ИД, ҒС: ...аввалким; ББ: ўлгилким.

№88(7),34а-в.
1) ББ №83 (7); 2) ҒС №73 (7).

1/2: ...елкамдин...; ББ, ҒС: ...эгнимдин...

№89(7), 34а-в.
1) ББ №84(7); 2) ҒС №74(4).

7/1: ...қилғай рақам; ББ, ҒС: ...айлай рақам.

№90(7), 34б-в.
1) ББ№85(7); 2) ҒС№75(7).

Фарқ йўқ.

№91(7), 35а-в.
1) ББ№86(7); 2) ҒС №76(7).

Фарқ йўқ.

№92(7),35а-в.
1) НН №100(7); 2) БВ №72(7).

5/2: ИД, БВ: ...зулмат ичра; НН: зулматида.

№93(9), 35б-в.
1) БВ №88(9).

Фарқ Йўқ.

№94(8),36а-в.
1) ФК№90(9).

ИДда мақтаъ йўқ; 2 ва 3-байт ИДда- ўзаро ўрни алмашган.

№95(7),36б-в.
1) ФК№97(9).

ФКдаги 7 ва 8-байт ИДда йўқ.

№96 (6), 36б-в
1) БВ №94(9).

БВдаги 4,5,6-байт ИДда йўқ.

№97(9),37а-в.
1) ФК №104(9).

Фарқ йўқ.

№98(7), 37б-в.
1) ФҚ №105(7).

Котиб томонидан 4 ва 5-байтларнинг 2-мисралари хато равишда ўрни алмаштирилиб ёзиб қўйилган.

№99(9), 37б-в.;
I) ФК №106(9).

7/2: ."..ул ҳолимға; ФК: ...ўз ҳолимғаю...

№100(9), 38а-в.
1) ФК№108(9).

ИДда 2 ва 3,6 ва 7-байтлар ўзаро ўрин алмашган.

№101(9), 38б-в.
1) ФК №109(9).

3 ва 4-байт ИДда ўзаро ўрин алмашган; 5/2: ...сарҳушу шайдоланиб яно..., ФК: ...сархушу тунд отланиб яно...; 6/2: ...чунки яна...; ФК:... чунки вафо 7/2: ё бу шайдо...; ФК: ...ё бу тунд...

№102(9), 39а-в.
1) ФК №110(9).

4/2: Қотил кўзи; ФК:кофур кўзи; 5/1: Дилраболарнинг либоси ғунчаидур гўйиё; ФК: Дилраболиғнинг либоси чўхасидур гўйиё.

№103(5), 39б-в.
1)НН№130(7); 2) БВ№111(7).

НН ва БВдаги 5 ва 6-байт ИДда йўқ.

№104(9), 39б-в.
1) ФК№115(9).

Фарқ йўқ.

№105(8), 40а-в.
1) БВ №117(9).

2/2 ...гоҳ-гоҳе...; БВ: ...нетти гоҳе. Аввалда ғазал 9 байтли бўлган бўлиши керак, чунки котиб хато равишда 4/2ни 3/1 ўрнида ёзиб қўйган, 3/2 ,ва 4/1 қисқариши на тижасида ғазал 8 байтли бўлиб қолган.

№106(9), 40б-в.
1)ФК№118(9).

Фарқ йўқ.

№107(6), 41а-в.
1) ФК№119(7).

ИДда мақтаъ байт йўқ.

№108(9), 41а-в.
1) НН№142(9); 2) ФК№120(9).

Фарқ йўқ.

№109(9), 41б-в.
1)ФК№121(9).

9/1: ...истасанг... талаб; ФК: ...десанг.„.тилай.

№110(7), 42а-в.
1) ФК№122(7).

ИДда 5 ва 6-байтларнинг 2-мисралари хато равишда ўрин алмашган.

№111(9), 42б-в.
1) ФК №123(9).

2/2: ботмас; ФК: топмас.

№112(8), 42б-в.
1) ФК №124(9).

ФКдаги 5-байт ИДда йўқ..

№113(9), 43а-в.
1) ФК №125(9).

2/2: Ул савод ичра жунун..; ФК: Ул салосил қайдида...

№114(7), 43б-в.
1) НН№143(7); 2) ФК №126(7).

3/2: ...бир-бирин ҳолима...; НН, ФК: ...ҳар бири ҳолимға...; 4/1: ИД, ФК: ...осмишанг...; НН: ... осмасанг..,

№115(6), 43б-в,
1) БВ №131(7).

БВдаги 4-байт ИДда йўқ.

№116(9), 44а-в.
1) НН№190(9); 2) БВ №145(9).

6/1: зулмиға боғламамиш бел, гўниё; НН, БВ: зулмиға гул боғламиш бел, гўниё; Мақтаъ: озод бўл; НН БВ: туфроқ бўл.

№117(7), 44б-в.
1) НН№ 171(7); 2) БВ №186(7).

1/1: ИД, БВ: Сарв уза...; НН: Сарвдин...; 1/2 ИД, БВ: ...ширин эмас...; НН: ...ширин деса...

№118(7), 45а-в.
1) ББ №211(8); 2) БВ №194(8).

ББ ва БВдаги 2-байт ИДда нўқ; 7/2: ИД, ББ: фақр ичра...; БВ: ...ишқ ичра..,; 8/1: ББ, БВ: истама; ИД: истабон...

№119(7), 45а-в.
1) ФК №143(7).

5/1: ...недин... бир...; ФК: ... ҳар...

№120(7), 45б-в.
1) НН№164(7); 2) ФК№149(7).

5/5: ИД, ФК: бу туфроғ; НН: бу тутруқ; 6/1: аҳли меҳнат; НН, ФК: аҳли ҳикмат...

№121(8), 46а-в. ,
1) ФК №152(9).

2/1: йиғланиб ибрат била; ФК: ибрат олиб йиғлади; 4/1: тиғи ҳажр; ФҚ тиғи қатл; ФҚдагй 6-байт ЙД да йўқ.

№122(7), 46б-в.
1) ФК №164(7).

Имловий хатоларни соқит қилганда фарқ йўқ.

№123(7), 46а-в.
1) НН№209(7);2) ФК№176(7).

3/2: афсоналар; НН, ФК: ҳамсоялар...

№124(6), 47а-в.
1) ББ№192(8);2) ФК№191(7).

ИДда ББ ва ФКдаги 1-байт йўқ. ББдаги 5-байт ИД да ҳам ФКда ҳам йўқ; ИДда қофия — дур, ББ ва ФК да бор. Мақтаъ: ...телба этмиштур; ББ, ФК: ...телбарат мишдур...

№125(6), 47а-в.
1) ББ№213(8);2) ФК№194(7).

ББ ва ФКдаги 2-байт ИДда йўқ, ББдаги 5-байт эса ФКда ҳам ИДда ҳам йўқ.

№126(9), 47б-в.
1) БВ№148(9).

Фарқ йўқ.

№127(5), 48а-в.
1) БВ №151(7).

БВдаги 3 ва 6-байтлар ИДда йўқ.

№128(7), 48а-в.

1) БВ №158(7).
Фарқ йўқ.

№129(9), 48б-в.
1) БВ №160(9).

ИДда 6/2 ва 7/2 ўзаро ўрин алмашган.

№130(6), 49а-в.
1) БВ№168(7).

БВдаги 2-байт ИДда йўқ; 5/1: ...илмим; БВ: ...айбим; Мақтаъ: ...ўлдию; БВ: ...иттию.

№131(7),49а-в.
1) ББ№230(7); 2) НН№183(7); 3) БВ№177(7).

Ўзгаришсиз.

№132(6), 49б-в.

БВдаги 3-байт ИДда йўқ; Имло хатоларидан бошқа фарқ йўқ.

№133(7), 49б-в.
1) НН №167(7); 2) БВ №181(7)

3/1: ИД, БВ: Баҳри... НН: Ҳажри; 4/2: ИД, БВ: фоли бор... НН: холи бор; 4/1: анга; НН, БВ: уза.

№134(8), 50а-в.
1) ББ №204(9); 2) БВ №193(9).

ББ ва БВдаги 2-байт ИДда йўк; ИД 2-байт (ББ, БВ 3-б):
Новакинг очти ики нов еткач ашким шавқидин, Гўйиё ул новакининг икки ўқ пайкони бор. 5/1: кўнглумни ...ББ, БВ: кўксумни.

№135(7), 50б-в.
1) ФК №141(7).

4/2: .. савдо уза; ФК: ...савдозада; 5/2: жонимга; ФК: кўнглумни; 8/2: ИД, БВ: бир... ББ: юз; 9/2: Икки... ББ, БВ: Янги...

№136(6), 51а-в.
1) ФК №158(7).

ФКдаги 5-байт ИДда йўқ, бироқ унинг иккинчи мисраси 4/2 ўрнига ёзиб қўйилган ва 5/1 ҳамда 4/2 қисқариши натижасида ғазал 6 байтли бўлиб қолган. Бироқ, сақланган қисмларига асосланиб, у бошдаёқ 7 байтли бўлган, деб тахмин қилиш мумкин.

№137(7), 51а-в.
1) ФК№171(7).

2/1: суйидин; ФК: ўқидин; ФКдаги 4 ва 5-байтлар ИДда ўзаро ўрин алмашган.

№138(7), 51б-в.
1) ББ№186(7); 2) ФК№188(7).

2/1: ИД, ФК: Қошингға(-да); ББ: Бошингға; 2/2: жафодур; ББ, ФК: балодур; 6/1: ББ, ФК: меҳнатидин ИД: офатидин.

№139(7), 51б-в.
1) ББ №208(8); 2) ФК №193(8).

ББ ва ФКдаги 5-байт ИДда йўқ; 3/1: ББ, ФК: Нил ила; ИД: Сел ила; ББ ва ФКдаги 6 ва 7-байтларнинг 2-мисралари ИДда ўзаро ўрин алмашган; 8/2: «Кечқурун» сўзи ўрнида ИДда хато равишда «Ганжи Кррун» ёзилган.

№140(9), 52а-в.
1)ББ №122(9); 2) БВ №132(9).

1/2: меҳри; ББ, ФК: барқи; 5/2: ББ, ИД мадди; БВ: ҳадди; 9/1: бордур таҳайюр; ББ, БВ: бўлғай тажарруд.

№141(7), 52б-в.
1) БВ №133(7).

ИДда 5/2 ва 6/2 ўзаро ўрин алмашган; 6/2; ИД қилсам ошкор.

№142(9), 53а-в.
1) БВ №134(9).

3/1: Чоку; БВ: Поку; ...Не тонг; БВ: ...Не ғам; 4/1: ниҳонлар айладим; БВ: ниҳон қилғай эдим; 5/1: йўқдур қиймати; БВ: йўқ жон қиймати; 6/2: бу бари; БВ кимки бир; 7/1: бу; БВ: мўр; 7/2: шаҳдек; БВ: шаў ким.

№143(7), 53а-в.
1) ББ №205(7); 2) НН№176(7); 3) БВ№135(7).

5/2: султон била; ББ, НН БВ: эҳсон ила; 6/2: зулмати; ББ, НН, БВ: зулмидин.

№144(5), 53а-в.
1) БВ №137(9).

3/2: озоридур; БВ: афгоридур; БВдаги 6,7,8,9-байтлар ИДда йўқ.

№145(9), 54а-в.
1) ФК№201(9).

ИДда қофия сўзларда —«нг» орттирилган.

№146(7), 54а-в.
1)ФК№207(9).

4/2: хабардор; ФК: мададкор; ИДда 5/2 ва 6/2 ўзаро ўрин алмашган; 7/2: жунуну; ФҚ: фусуну; ФКдаги 8 ва 9-байт ИДда йўқ.

№147(7), 54б-в.
1) ФК №208(7).

2/1: ...йил эди умидидин уйла; 3/1: ...яросида ёвушти ўлғали; 3/2: дилафгор; 4/1: бир неча аҳли хат; 5/1: зуҳдунга ҳар дам ўртанмаким; 7/2: Хуш тут...

№148(7), 55а-в.
1) ФК №200(9).

ФКдаги 4 ва 8-байт ИДда йўқ; 2/1: ... маломат ўқлари бирла ёқиб; Мақтаъ: ...ҳиммат айлабон; ФКдагн 8-байт «Гулшани даҳр ичра...» деб бошланади. ИДда эса ушбу байт 5-бўлиб, «Кишвари васл ичра...» деб бошланган. Ҳар икки байтдан бир қисмдан ИДда сақланганига кўра, ушбу ғазал бошда 8 байтли бўлган, дейиш мумкин.

№149(6), 55а-в.
1) ФҚ №203(7).

ФКдаги 5-байт ИДда йўқ, бироқ унинг 2-мисраси 4/2 ўрнига ёзиб қўйилган. Шунга асосланиб, ушбу ғазал аввалда 7 байтли бўлган, котиб ё муқаррирнинг айби билан 6 байтга тушиб қолган, дейиш мумкин; 3/1: эй кўзунг; 4/1: ...киприк учиға боғлағон; Мақтаъ: ағламоқтин.

№150(7), 55б-в.
1) ФК№221(7).

4/1: Тутмасун кимга; 5/1: Қолмағай; 5/2: зулфики; 7/1:Бўлса васлининг.

№151(7), 56а-в.
1) БВ №227(7).

1/1: ...булҳавас; БВ: ...бўлса бас; 6/1: ...дудурким; БВ: ...эрурким

№152(7), 56а-в.
1) БВ №230(7).

1/2: ...бўлмасун...; БВ: ...Бўлмағай.

№153(8), 56б-в.
1) НН№294(9); 2) ФК№223(9).

НН ва ФКдаги 3-байт ИДда йўц; 6/1: ...қил, эй пири дайр; НН, ФК: ...бер, эй майфуруш; 6/2: ИД, ФК: Ким...; НН: Гар...

№154(7), 57а-в.
1) ФК №224(7).

6/1; ...ёрутти фироқ шуъласидия; ФК: ёрутти су шавқ шуъласини.

№155(8), 57а-в.
1) ФК №227(9).

ФКдагн 8-байт ИДда йўқ; 2/2: ... ҳар кеча; ФК: ҳар тараф; 3/1: кўйида; ФК: кўз била; 4/1: бу сори; ФК: тушкали; 6/1: жомида балодур,- ФК: ...тўладур; 6/2: ажаб бу; Ф1\: ажаб йўқ; 7/1: эҳсон бордурур; ФК: эҳсон даъб эрур; 7/2: бу мирзо; ФҚ: бизинг мирзо.

№156(6), 57б-в.
1) ФК№ 232(7).

ФКдаги 3-байт ИДда йўқ, бироқ унинг 2-мисраси 2/2 ўрнида келган. Шунга кўра, ушбу ғазал аввалдаёқ 7 байтли бўлган, дейиш мумкин. Мақтаъ/2: ...сендин сўз андоқ бор бас; ФҚ ...сендин сўз ўқ осор бас.

№157(6), 58а-в.
1) ФҚ№225(7).

ИД мақтаъсиз.

№158(7), 58а-в.
1) БВ №225(7).

1/1: эттим; БВ: этсам; 1/2: Не аччиғ мен йиғласам...; БВ: Неча аччиғ йиғласам... 4/1: ...қилур ул хат бирла юз; БВ: ...айлар ул қад бирла юз; ИДда 2 ва 3-байт ўзаро ўрин алмашган.

№159(8), 58б-ғ.
1) БВ №226(9).

БВдаги 6-байт ИДда йўқ, бироқ унинг 2-мисраси 5/2 ўрнига ёзиб қўйилган. Шунга кўра, мазкур ғазал илк вариантдаёқ 9 байтли бўлган, деб тахмин қилиш мумкин. 1/1: ...кўнглума бедод...; БВ: ...жонимға бе-дод...; 3/1: ...ҳижрон туни; БВ: ҳижрон ғами; 8/2: ,.,ойини вафодин...; БВ: ...ойини фанодин...

№160(6), 59а-в.
1) НН№297(7); 2) БВ №240(7).

НН ва БВдаги 5-байт ИДда йўқ; 1/1: Гулшан ичра...; НН, БВ: Олам ичра...; 3/2: Ғамза бозорида ... ғавғо бас; НН, БВ: Умр бозорнда савдо бас.

№161(7),59а-в.
1)НН №293(7); 2) БВ №239(7).

2/1: ИД, БВ: ...десам парий; НН: десам ниҳон; 3/2: офати хазонму эмас; НН, БВ: офати жаҳонму эмас.

№162(6), 59б-в.
1) БВЛГ2 250(7).

БВдаги 3-бант ИДда йўқ; 2/2: Магар бу водийни...; БВ: Магар бу уйни...; 4/1: Дедингки, ишқ аро бер ҳажру... БВ: Дедингки, ҳажр аро бер ишқ...

№163(7), 60а-в.
1) БВ №252(7).

1/1: Юзу тилида; БВ: Юзу эгнида...

№164(8), 60а-в.
1) ББ №284(9); 2) НН №322 (9); 3) БВ №263(9).

ББ, НН ва БВдаги 5-байтнинг 1-мисраси ва 4/2 мисраси ИДда йўқ, бироқ 5/2 4/2 ўрнига ёзиб қўйилган. Аммо қисмлари сақланганига асосланиб, ушбу ғазал бошдаёқ 9 байтли бўлган, дейиш мумкин. 7/2: Жунундин мўрлар гар хат қайди; ББ, НН, БВ: Фусундин мўрхатлар қайди...

№165(9), 60б-в.
1) НН №325(9); 2) БВ №264(9).

Фарқ йўқ (2 ва 6-байтлар қофиясидаги хатолардан ташқари).

№166(7), 61а-в.
1) НН№337(9); 2) БВ №268(7).

1/2: Ялдо шабидин; НН, БВ: Ялдо тунидин...; 3/2: ИД, БВ: ...ҳар юзда; НН: ул юзда; ИД: қатраи нил; НН, БВ: нуқтаи нил.

№167(7), 61б-в.
1) БВ №270(7).

2/1:... ул ой ғамидин; БВ:...ул гул ғамидин;3/2: Аҳли дил...; БВ:Аҳли дин...

№168(6), 61б-в.
1) БВ №271(7).

БВдагн 3-байт ИДда йўқ, бироқ 3/1даги «гавҳари васл» ибораси ИДда 4/1 таркибида келган. Шунга кўра, ушбу ғазал аввалда 7 байтли бўлган, дейиш мумкин.

№169(6), 62а-в.
1) БВ №275(7).

БВдаги 6-байт ИДда йўқ.

№170(7), 62а-в.
1) ФК №271(7).

ИДда 3 ва 4-байт ўзаро ўрин алмашган.

№171(6),62б-в.

1) ФК №272(7). ФКдаги 2-байт ИДда йўқ.

№172(7), 63а-в.
1) ФҚ №275(7).

1/2: Гар алардин тила(р)мен жонни халос; ФК: Ким, алардин тиламон жонни халос.

№173(7), 63а-в.
1) ФК №274(7).

4/2 ИДда 6/2 билан ўзаро ўрин алмашган.

№174(7), 63б-в.
1) ФК №277(7).

2-байт: Ерлар тўлубоя, ошиқ айлар нолалар аҳбоб
Ҳар хаста тўкуб эткучи ғамхорга маъруз?
ФКда эса ўзгаришлар кузатилади.

№175(7), 64а-в.
1) БВ №278(7).

3/2даги қофия такроридан бошқа фарқ йўқ.

№176(7), 64а-в.
1) ФК №279(7).

4/1: ...оразу гул...; ФК: ...оразу лаб..,; 4/2: Ким, басе зевар эрур ул рухи ширин ораз; ФК: ...тузлуқ эрур ул лаби ширин...; 6/1: ...боғда неча...; ФК; ...боғда елдин...; 7/2: Ғамза таҳрис айлабон айлади таҳсин ораз; ФК: Ғамза таъриз этибон...

№177(8), 64б-в.
1) НН№353(9); 2) ФК№283(9).

НН ва ФКдаги 4-байт ИДда йўқ; 3/2: хушнамодур бил...; НН, ФК: хушнамо эрмиш; ИД ва ФКда байтлар кетма-кетлиги айнан, ННда бошқача.

№178(7), 65а-в.
1) ФК №282(7).

6/1: Эски олам аҳлиға кўп боғлама; ФК: Эски оламға кўнгул кўп боғлама.

№179(7), 65а-в.
1) ФК №284(7).

ФКдаги 4-бант ИДда мақтаъдан кейин келган.
1) ФК №285(7). 4/1: ...мени ултурди; ФК: мени тиргузди.

№181(6), 66а-в.
1) ФК №286(7).

ФКдаги 3-байт ИДда йўқ; 2/1: Ақл ишқ оллида...; ФК: Аҳли ишқ оллида...

№182(7), 66а-в.
1) ФҚ №292(9).

ФКдаги 5 ва 7-байт ИДда йўқ, бироқ 7/2 бу ерда 6/2 ўрнига ёзиб қўйилган. Шунга кўра, ушбу ғазал аввалда 8 байтли бўлган, дейиш мумкин; 3/2: мени мажнун; ФК: ...мени маҳзун; 8/1: дўстлуқлардин; ФК: дўстлардин.

№183(7), 66б-в.
1) ФК №290(9).

ФКдаги 5 ва 8-байт ИДда йўқ, бироқ 8/2 унда 7/2 ўрнида берилган. Шунга асосланиб ғазал аввалдаёқ 7 байтдан ортиқроқ бўлган, деб тахмин қилиш мумкин.

№184(7), 67а-в.
1)ФК №291(7).

2/2: гул кўрарға; 3/1: зоҳир этсун; 4/2: булғай ҳу-боб; 5/1: қон тукарға; 6/2: киби зиёдин; 7/2: Қилди висол...

№185(8), 67а-в.
1) БВ №290(9).

БВдаги 8-байт ИДда йўқ.

№186(7), 67б-в.
1) БВ №292(7).

3/1: лутфу қаҳр; 7/1: сўрмоғлиғ эрур.

№187(9), 68а-в.
1) НН№365(9); 2) БВ№293(9).

2/1: бошида тож; 6/1: ИД, БВ: Нетти бир кун; НН: Нетти бир тун...

№188(7), 68б-в.
1) БВ №295(9).

БВдаги 7 ва 8-байт ИДда йўқ.

№189(7), 68б-в.
1)НН №375(7); 2) БВ №301(7).

2/1: равза уза; 2/2: ИД, БВ: манга; НН: анга;3/2: биров била пайконлиғ; 4/2: Агар етиб улар ичра...

№190(7), 69а-в.

1) ФК №298(10) ФКдаги 2,5 ва 9-байт ИДда йўқ.

№191(9), 69б-в.

1) БВ №302(9). 2/2: ...берди даврида; 8/2: ...яксон янглиғ.

№192(7), 69б-в.

1) ФК№299(7). 4/1: масту бедорлиғ.

№193(7), 70а-в.
ФК №302(7).

Имловий хатолардан бошқа фарқ йўқ.

№194(7), 70б-в.
1) ФК №304(7).

2/1: ...бало маҳваш топтунг; 4/2: ...давронни тавф; 5/2: ...бу ҳожатға.

№195(6), 70б-в.
1) НН №386 ((9); 2) БВ №308(9).

НН ва БВдаги 2,4 ва 8-байт ИДда йўқ; 3/1: ИД, БВ: захмим не янглиғ; НН: жисмим не янглиғ; 5/1: ИД, БВ:... бозигар ул кўз даврида; НН: ...нози магар юз даврида; 6/1: ...истар кўзум; 7/1: ИД , БВ: ...майдон аро; НН: ...олам аро; 7/2: ИД, БВ: Тавсашшгни чопмағил; НН: Тавсанингни солмағил...

№196(9), 71а-в.
1) НН №392(9); 2) ФК №316(9).

1/1: Ишқдин жисмим...; НН, ФК: Ашкдин жисмим...

№197(6), 71б-в.
1) НН №395(7); 2) ФК №317(7).

НН ва ФҚдаги 4-байт ИДда йўқ; 3/1: ИД, НН: ...бори кўнгулга; ФК: ...нозук кўнгулга; 6/1: жоми висол...

№198(6), 71б-в.
1) ББ№334(7); 2) НН №398(7); 3) ФК №318(7).

ББ, НН ва ФКдаги 6-байт ИДда йўқ; ББ, НН, ФК даги 2-байт ИДда 5-бўлиб келган ва 4/2 унга такроран ёзиб қўйилган.

№199(6), 72а-в.
1) БВ №312(7).

БВдаги 6-байт ИДда йўқ, бироқ унинг 2-мисраси 5/2 ўрнида ёзиб қўйилган, бинобарин, ушбу ғазал бошда 7 байтли бўлган, дейиш мумкин.

№200(7), 72б-в.
1) БВ №314(7).

3/2: ...мендин ҳолиё...

№201(9), 72б-в
1) БВ №321(9).

1/2: ...айлаб рақам; БВ: айлаб қалам; 4/1: ...офат бу кеча; 4/2: ...ичра чун; 8/2: ...анда муносибдур; 9/2: ул мухталит...

№202(5), 73а-в.
1) НН №391 (7); 2) ФК №315(7).

НН ва ФКдаги 2 ва 3-байт ИДда йўқ; 6/1: ИД, ФК: Ишқ ичра эътийоринг; НН: Ишқ ичра ихтиёринг; ИД: анбариндур; ФК, НИ: муътабардур...

№203(9), 73б-в.
1) ФК №313(7).

4/1: юз айлаб; 8/1: муқим эски сафол; 8/2: ...эй шаҳ...

№204(9), 73б-в.
1) ФК №314(9).

2/1: ...манга ҳурмат; 5/2: ўқу қаддимни...

№205(7), 74а-в.

1) НН №401 (7); 2) ФК №319(7). 2 ва 3-байтларнннг 2-мисралари ўзаро ўрин алмашган.

№206(8), 74б-в.
1) ФК №323(8).

4/1: мёхфий борғаним; ИДда 2 ва 6-байт ўзароўрин алмашган.

№207(7), 75а-в.
1) ҒС №340(7).

Фарқ йўқ.

№208(7), 75а-в.
1) ББ №348(7); 2) ҒС №342(7).

5/1: Юз бало тошики, ишқ атфолидек ёғдурмадинг.

№209(7), 75б-в.
1) ББ №353(7); 2) ҒС№346(7).

3/1 — «эл», 6/2 — «қадам» сўзлари тушиб қолган, бошқа фарқ кузатилмайди.

№210(7), 76а-в.
1) ҒС №341(7).

4/1: Тийраликда гардима еткай шиҳоб.

№211(7), 76а-в.
1) ҒС №34(9).

ҒСдаги 3 ва 6-байт ИДда йўқ, бироқ 6/2 мавжуд бўлиб, у 5/2 сифатида келган. Шунга кўра ушбу ғазал аввалдаёқ камида 8 байтли бўлган, дейиш мумкин. 4/2: топмаслар исломим менинг, ҒС: ...осориш менинг.

№212(6), 76б-в.
1) ББ№354(7); 2) ҒС №347(7).

ББ ва ҒСдаги 4-байт ИДда йўқ; 2/1: ...эл кунглин паришон айладинг; 3/1: Қошу кўзи; 6/2:... бош ародур

№213(7), 77а-в.
1) ББ№357(7); 2) ҒС №348(7).

Фарк. йўқ.

№214(7), 77а-в.
1) ББ №362(7); 2) ҒС 349(7).

3/2: Заифу хору зоримдур менинг; 6/1:... бемеҳру ҳуруфи кўк киби; 7/2: ...ул чобуксуворимдур менинг.

№215(7), 77а-в.
1) ББ№364(7); 2) ҒС №350(7).

Ўзгаришсиз.

№216(7), 78а-в.
1) ҒС №343(7).

6/2: Қани, эй кўз, бу хижилдур ўзлиғинг.

№217(7), 78а-в.
1) ББ №367(7); 2) ҒС №352(7).

4/1: этмасунлар эътибор.

№218(7), 79а-в.
1) ББ №369(7); 2) ҒС №353(7.

Ўзгаришсиз.

№219(7), 79а-в.
1) ББ №370(7); 2) ҒС №354(7).

Ўзгаришсиз.

№220(9), 79а-в.
1) ББ №372(9); 2) ҒС №355(9).

6/1: ИД, ҒС: Улмагимни боқма; ББ Ўлмагимни ёқма; 7/1: ...уни кирди сагаргаҳ ёдима; 9/2: ...чунким бу наво фарёднинг; ББ ва ҒСдаги 3 ва 4-байтлар ИД да ўзаро ўрин алмашган.

№221(7), 79б-в.
1) ББ №373(7); 2) ҒС №356(7).

3/2: Қадаҳларким, ичарсен...

№222(7), 80а-в.
ББ №375(7); 2) ҒС №357(7).

7/1: Навоий ёдини чун этса жонға миннат қўй.

№223(7), 80а-в.
1) ББ №394(7), 2) ҒС № 360(7).

Ўзгаришсиз.

№224(7), 80б-в.
1) ҒС №362(7).

5 ва 6 байт ИДда ўзаро ўрин алмашган.

№225(6), 81а-в.
1) НН №419(7); 2) ФҚ №330(7).

НН ва ФКдаги 4-байт ИДда йўқ; 2/1: ...пора-пора қилиб; 2/2: ...ўрни бўлса... НН: ўрни тўлатса... ФК: ўрни тутса; 6/1: келди газоф.

№226(7), 81а-в.
1) ФК №332(7).

1/1: ...шўхи шакарханд; 4, 5 ва 6-байтларнинг 2-мисралари ўзаро ўрин алмаштириб ёзиб қўйилган.

№227(6), 81б-в.
1) ФК №334(7).

ФКдаги 6-байт ИДда йўқ; 2/1: бир журъа ичиб; Мақтаъ: Ҳушу сабру...

№228(6), 82а-в.
1) НН №431 (7); 2) ФК №335 (7).

НН ва ФКдаги 3-байтнинг 1-мисраси ИДда йўқ, бироқ ушбу мисранинг охирги 2 сўзи ва тўлиқ 2-мисраси ИДда 2/2 сифатида берилган. Шунга кўра ушбу ғазал бошдаёқ 7 байтли бўлган, дейиш мумкин; 5/2: шикану зулфисира...

№229(8), 82а-в.
1) ФК №337(10).

ФКдаги 6 ва 7-байт ИДда йўқ; 2/2: Ишқ мулкида юруб, бозорида...; 10/1 (8/1): ...балокўптур; 10/2(8/2): „.анда Навоийни юз балоға...

№230(9), 82б-в.
1) ББ №345(9); 2) ФК№339(9).

4/1: ...куярга нисбат эрур; 4/2: ИД, ББ: Таним хасин; ФК: Таним чинин; 6/2: ...сочингни қароси учун; ИДнинг Ҳ. Сулаймон томонидан амалга оширилган факсимил нашрида ғазал 8-байтда тугаб, кейинги 83а-варақда 74а-варақ матбаачилар хатоси билан такроран босилган.

№231

(Қайси ғазаллигини аниқлай олмадик. 7 байтли ғазал ўрин олган бўлиши керак).

№232
1) НН №444 (7); ФК №346 (7).

Ушбу ғазал НН ва ФКда 7 байтли, аммо ИДнинг факсимил нусхасида унинг фақат охирги 5 байти мавжуд (83б-в).

№233(7), 83б-в.
1) НН№448(7); 2) ФҚ №347(7).

3/1: ИД, ФҚ: Нақди сабрим... НН: Нақди жисмим...; 5 ва 6-байтлар ИДда ўзаро ўрин алмашган.

№234(7), 84а-в.
1) ФК №348(7).

3/2: Лолалар устидадур ҳар доғи нихоним менинг; 6/1: ...шояд, эй рақиб; ФК: ,.,эй рафиқ.

№235(6), 84а-в.

1) ФК №349(7).

ФКдаги 6-байт ИДда йўқ.

№236(7), 84б-в
1) НН №460(7); 2) ФК №354(7).

1/1: Яна ҳажр ўтин... НН, ФК: Яна ишқ ўтин...; ИД да 3 ва 6-байт ўзаро ўрин алмашган.

№237(8), 85а-в.
1) ФК №358(9).

ФКдаги 5-байт ИДда йўқ.

№238(9), 85а-в.
1) ББ №392(7); 2) ФК №359(9).

7/1: ...ваҳки ҳар дам хам бўлур гулранг.

№239(7), 85б-в.
1) ББ №398 (9); 2) ФК№360 (9).

ББ ва ФКдаги 2 ва 7-бант ИДда йўи; 3/2:... қилмиш узра лаъли...; 6/2: ИД, ФҚ: Ёмон кўз билмаг сун гўё кўнгул чекмакка қуллобинг; ББда ушбу мисра бошқача; Мақтаъ: ...даҳр билмишким; ...бу жисми афгоринг.

№240 (11): 86а-в.
1) ББ№406(11); 2) ҒС ^2364(11)).

3/1: То аносир қайдидин...; ИДда 10 ва 11-байтлар ўзаро ўрин алмашган.

№241(8), 86б-в.
1) ББ №409(9); 2) ҒС №367(9).

ББ ва ҒСдаги 3-байтнинг 1-мисраси ИДда йўқ, бироқ унинг 2-мисраси ИДда 2/2 бўлиб келган. Шунга кўра ушбу ғазал илк вариантдаёқ 7 байтли бўлган дейиш мумкин; 4 ва 5-байт ИДда ўрин алмашган.

№242(6), 86б-в.
1) ББ №410(7); 2) ҒС №368(7).

ББ ва ҒСдаги 3-байт ИДда йўқ. 5/1; ....ҳушунгни жамъ.

№243(9), 87а-в.
1) ББ № 411 (9); 2) ҒС № 369(9).

6/2: ...қўяр бирла интизор...

№244(7), 87а-в.
1) ББ№412(7); 2) ҒС №370(7).

Фарқ йўқ.

№245(7), 88а-в.
1) ББ №413(8); 2) ҒС №371(8).

ББ ва ҒСдаги 4-байт ИДда йўқ; 7/2: Гулоб ила ювгилу баргидин...

№246(7), 88а-в.
1)ББ №414(7); 2) ҒС №372(7).

4/1: ...жон риштасин маншур...

№247(6), 88б-в.
1) ББ №415(7); 2) ҒС №373(7).

ББ ва ҒСдаги 3-байт ИДда йўқ; 4/1: ...келмиш жунун...

№248(7), 88б-в.
1) ББ №418(7); 2) ҒС №375(7).

Баъзи сўзлар тушиб қолган.

ИД №249(8), 89а-в.
1) ББ №420(9); 2) ҒС №376(9).

ББ ва ҒСдаги 2-байт ИДда йўқ; 4 ва 5-байтларнинг 2-мисралари ўзаро ўрин алмашган; 5/1: «Хайлини» сўзи тушиб қолган.

№250(7), 89б-в.
1) ББ №423(7); 2) ҒС №377(7).

4/1: Ғам ҳамон бузди эса кўнглум оҳинким, қилмас; 5/2: Дур боғида...; 6/1: Кўнглум ар бўлса вобаста...

№251(7),90а-з.
1) ББ №426(7); 2) ҒС №378(7).

7: Эй Навоий олгил андин бўсаким, еткан ажал Ким, ажал еткай олурга бермагай шояд мажол.

№252(7), 90а-в.
1) ББ №430(7); 2) ҒС №379(7).

1/1: ...қаро этти юзи... (ББда ҳам шундай); ИД, ҒС: ...бирининг оғзида бир... ББ: оллида; 4-байтнинг 2-мисраси ИДда 3-байтнинг 2-мисраси ва 5-байтнинг 2-мисраси такрорланиб келган, 3-байтнинг 2-мисраси ИДда тушиб қолган.

№253(6), 90б-в.
1) ББ №434(7); 2) ҒС №381(7).

ББ ва ҒСдаги 5-байт ИДда йўқ, бироқ унинг 2-мисраси 4-байтнинг 2-мисраси ўрнида келган. 4/2 эса ИД да мавжуд эмас. Шунга асосланиб, ушбу ғазал илк вариантда 7 байтли бўлган, деб тахмин қилиш мумкин: 1/1: «ой» сўзи тушиб қолган 2/2: ...кўззин ...юзини...

№254(7), 90б-в.
1) ҒС №382(7).

1/1: «ой» сўзи тушиб қолган; бошқа фарқ йўқ.

№255(7), 91а-в.
1) ББ № 437 (7); 2) ҒС № 383 (7).

5/1: ...фалакка подиюлар сайридин; 7/2: ИД, ҒС: боелабтур; ББ: боғлайдур.

№256(7), 91б-в.
1) ББ №439(7); 2) ҒС№384(7).

4/1: ...эрмас, эй рафиқ; 6-байтнинг 2-мисраси ИДда хато равишда 4/2 ўрнида такроран ёзиб қўйилган. ББ ва ҒСдаги 4/2 ИДда мавжуд эмас.

№257(7)„91б-в.
1) ББ №441(7); 2) ҒС №385(7).

1/1: Қошиғадур ҳар замон..; 2/2: ИД, ҒС: ...қилди чарх фонуси...; ББ: ...қилди ишқ фонуси...; баъзи сўз ва қўшимчалар имлосида хатолар бор.

№258(9), 92а-в.
1) ББ № 444(9); 2) ҒС №386(9).

1/2 ИД, ҒС: ...мундоқ бўлур бир...; ББ: ...мундоғ эмиш бир...; 2/2: ИД, ҒС: Мен киби не важҳдиндур юзи сариғ, ашки ол; ББ: Мен киби не важҳдин юзи сариғдур, ашки ол; 4/1: ...фиғон қилур; 5/2: ...еткурмиш шамол; 7/2: ..хазонида завол; 9/1: сўзларнинг ўрни алмашиб келган: хазон ила ўлғай баҳор; 9/2: ...шаҳзодаи соҳибкамол.

№259(7), 92б-в.
1) ББ №446(7); 2) ҒС №387(7).

2/1: «васл учун» тушиб қолган; 3/1: ...иссиғдин ўлмиш моҳи нав; 4/1: ...уйдин ул моҳким; 5/2: узра бол.

№260(7), 93а-в.
1) ББ №448(8); 2) ҒС №388(7).

ББдаги 5-байт ИД ва ҒСда йўқ; баъзи имловий хатолардан ташқари фарқ йўқ.

№261(7), 93а-в.
1) ҒС №390(7).

4/1: «ул» сўзи тушиб қолган; 4/2: «киби» сўзи тушиб қолган, ўрнига «била» такроран ёзилган; .7/1: Коми дил чунки Навоийға...

№262(7), 93б-в.
1) НН №494(6); 2) ҒС №391(7).

ИД ва ҒСдаги 5-байт ННда йўқ; 6/2: «овора эл» хато равишда такроран қофия ўрнида ёзиб қўйилган.

№263(7), 94а-в.
1) ҒС №392(7).

1/1: ...қолмади ҳайрон кўнгул; Баъзи сўзлар имлосидаги хатоларни ҳисобга олмаганда фарқ йўқ .

№264(6), 94а-в.
1) ББ №416(7); 2) БВ №364(7).

ББ ва БВдаги 6-байт ИДда йўқ; 1/2га хато равишда 2/2 ёзиб қўйилган; 2/2га эса 3/2 ёзиб қўйилган; Гарчанд 6-байтнинг 1-мисраси ИДда мавжуд бўлмасада, унинг 2-мисраси ва 1-мисрасининг охири ИДда 5/2 сифатида берилган. Шунга кўра ушбу ғазал илк вариантда 7 байтли бўлган, деб тахмин қилиш мумкин.

№265(7), 94б-в.
1) БВ №365(7).

БВнинг 6-байтн ИДда 3-байт бўлиб келган.

№266(7), 95а-в.
1) БВ №366(7).

1/1: Қосидо кейнида аҳволи...; 2/2: «ўт» сўзи тушириб қолдирилган.

№267(7), 95а-в.
1) БВ №367(7).

3/1: «баҳор» ва «васл» сўзларишшг ўрни алмашган; 5 ва 6-байтларнинг 2-мисралари ўзаро ўрин алмашган; 5 ва 7-байтларнинг қофиялари хато равишда «урмағил» ва «осмағил» тарзида ёзиб қўйилган.

№268(7), 95б-в.
1) БВ №369(7).

Баъзи сўзлар имлосидаги хатоларни ҳисобга олмаганда ўзгариш йўқ.

№269(7), 96а-в.
1) НН №479(7); 2) БВ №370(7).

2/1: ИД, БВ: Тутмайин кўнглумда таскин...; НН: кўзумда...; 3/1:Сарвнинг (йўқ) сен киби бошинда устоди азал, 5/1: ук кўз қизармиш...

№270(7), 96а-в.
1) БВ №373(9).

БВдаги 3 ва 7-байтлар ИДда йўқ; 4/2: ...қонидин этмши туфроғин...

№271(7), 96б-в.
1) БВ №377(7).

4,5,6-байтларнинг радифи хато равишда «қизил» тарзида ёзилган.

№272 (7), 97а-в.
1) НН №485(7); 2) БВ №379(7).

1/2: «азм қил» ўрнига «ғазал»; 3/2: ИД, БВ: бир; НН: ҳар; 5/1: ИД: ўлди — НН, БВ: эрди; 6/2: «айла ўзни» сўзлари ИД ва ННда ўзаро ўрин алмашган; 7/1: ИД, БВ: ...ул бут— НН: ...ул гард.

№273(7), 97а-в.
1) БВ №378(7).

1/1: Нечукки дурд аёғи қаро устида ол; 2/2: «лол» қолиб кетган; 6/2: «фориғбол» ўрнига «малол» такроран ёзиб қўйилган.

№274(7), 97б-в.
1) БВ №381(7).

1/1: ...этканда устоди азал; 3/2нннг ярми хато равишда 2/2га ёзиб қўйилган; 4/1: ...мен ўлуб таскин аро; 5/2: «жинон» сўзи тушиб қолган; 6/1: ...бир дам келур аҳли...

№275(5), 98а-в.
1) ББ №428(7); 2) БВ №383(7).

ББ ва БВдаги 2 ва 3-байт ИДда йўқ; 5/1: (3/1): ИД, ББ: ...гулрух, эй кўнгул, дўзахча...; БВ: гулрух ҳамраҳинг, дўзахча; 5/2: ИД, БВ: Хоҳ азми дашт қил, хоҳ азми (гар майли) гулшан айлагил; ББда «қил» сўзи йўқ; 6/1: ...эй кўнгул; 7/1: ИД: ...хайлиға...; ББ: ...дафъиға:.; БВ: ...қатлиға...

№276(6), 98а-в.
1) ББ №443(7); 2) БВ №385(7).

ИДда ушбу ғазал мақтаъсиз; 1/1: ...ҳижрон тунидур...; 3/2: ...чиқса сўзумдин...

№277(7), 98в-в.
1) БВ №386(7).

6/1: ...ўзунгга эътибор.

№278(7), 98б-в.
1) НН №491(7); 2) БВ №389(7).

3/2: ИД, НН: ...сих куярга кабоб...; БВ: кўрарга; 4/2: ИД, БВ: бу; НН: бир; 7/2: ...юзига юз ҳижоб эрур...

№279(7), 99а-в.
1) БВ№390(7).

3/2: ...андоқким анинг мулкида...; 5/1: ...ул маҳ хирмани...; 5/2: Най тилар...; 6/1: Кеча кундуз қилмадинг най бас ажаб, эй андалиб.

№280(7), 99б-в.
1) ФҚ №370(7).

7/1: ...хижолатдур анга...; 7/2: ...ул булбули шайдо...

№281(6), 99б-в.
1) ФК №373(7).

ФКдаги 4-байт ИДда йўқ; 2,3 ва 4-байтлар ўрин алмашган.

№282(7), 100а-в.
1) ФК №375(7).

5 ва 6-байтлар ИДда ўзаро ўрин алмашган. 6/1: ...ерга кераксен гар...

№283 (6), 100б-в.
1) БВ №387(7).

БВдаги 2-байт ИДда йўқ.

№284(6), 100б-в.
1) БВ №388(7).

ИДда мақтаъ йўқ.

№285(7), 101а-в.
1) НН № 492 (7); 2) БВ №392 (7).

5/2: ...қилур кун сори...

№286(6), 101а-в.

1) ФК №386(7). ФКдаги 3-байт ИДда йўқ; 6/1: ...эй майфуруш.

№287(7), 101б-в.
1) ББ №501 9); 2) НН №498(9); 3) ФК №402(9).

ББ, НН ва ФКдаги 2 ва 4-байтлар ИДда йуқ;: 5/1 (3/1): Манга ҳижрон насмимидин нафас...; Мақтаъ: Ҳаром эттим Навоий дину уқбо таманносин Нединким, каъбаи кўйинг сари боғланди эҳромим.

№288(7), 102а-в.
1) НН №514(7); 2) ФҚ №411(7).

2/1: ...овора бўлғон чоғда..; 2/2: ...қотил қотинда қилмадим.

№289(6), 102а-в.
1) ФК №416(7).

ФКдаги 5-байт ИДда йўқ; Мақтаъ: Навоий айлади шабдорлиғ, нетай менким Ки, етса бир кеча бошиға боди шабгардим.

№290(7), 102б-в.
1) ФК №418(7).

Баъзи имловий хатоларни ҳисобга олмаганда ўзгариш йўқ.

№291(7), 103а-в.
1) ФК №419(7).

Мақтаъ:
Эй Навоий ёр меҳру лутфининг оҳонимен
Ҳам эрурмен хушки ондин жуз ниқобе топмадим.

№292(6), 103а-в.
1) ББ № 496 (7); 2) ФК № 420 (7).

ББ ва ФКдаги З-байт ИДда йўқ; 1/1: мувофиқ келдилар гўё магар...; 4/1: ...шавқидин афғон.

№293 (6), 103б-в.
1) ФК №432(7).

ФКдаги 4-байт ИДда йўқ; 1/1: ...келур кўргач мени кофирға...; 6/1: Бенавояар сори...

№294(6), 103б-в.
1) НН №504(7); 2) БВ №394(7).

НН ва БВдаги 3-байт ИДда йўқ; 5/2: ...юз онча ғам.

№295(7), 104б-в.
1) ФК №399(7).

6/2: Эрур қалб уйла равшан дуди охим; 7/2: Қаро тўн келди мотам ичра мохим.

№296(7), 104б-в.
1) НН №505(7); 2) ФК №405(7).

1/2: ИД, НН: Ғусса чархи бу таним, дард анжуми ул равзаним; ФК: -бу танимдур, анжуми...; 3/1: ИД, ФК: Ҳар тараф ул шўх тош урмиш яролар қонидин; НН: ...ул навъ ёпушмиш яролар...; 7/1: Дашт аро расво Навоий...

№297(7), 104б-в.
1) ФК №412(7).

1/2: ...ўрниға кўнглумни пора..; 3/1: Фироқ узра доғи тийрадурки, ул ёлғуз; 5/1: Улусқа кўнглум ўтин ишқим оҳи фош этти; 6/2: ...сабуҳий ила истихора...

№298(7), 105а-в.
1) НН №517(7); 2) ФК №413(7).

2/2: Чекарга ҳажр ўтидин эмди...; 4/1: Сиъам фироқ аро хуноби ғам эрур, ғам эмас; 5/1: Нишони тиканму гар гулдек кафингму гар гул; 6/1: ИД, ФК: Сипеҳр зулмиға йўқ чора бодадин ўзга; НН: ...чора зулмидин ўзга; 7/2: ИД, ФК: Навоиё, ажаб ар мустажоб эмас тилагим; НН: ...мустажоб эрур тилагим.

№299(7), 105б-в.
1) НН №520(7); 2) ФК №414(7).

1/2: ИД, ФК: ...ўлмакка...; НН: ...ўлмагимга...; 4/1: ИД, ФК: ...ҳижрон...; НН: ...ҳажрин...

№300(6), 105б-в.
1) НН №537(7); 2) ФК №429(7).

2/1: ...таскин топар гирёнлиғим; НН ва ФКдаги 6-байт ИДда йўқ.

№301(10), 106а-в.
1) ББ №451(11); 2) ҒС №393(11).

ББ ва ҒСдаги 10-байт ИДда йўқ; 3/1: ...адам саҳросидинким, киргали; 4/1: ...чиққаликим, бор эрур.

№302(6), 106б-в.
1) ҒС №396(7).

ҒСдаги 4-байт ИДда йўқ; Баъзи имловий хатоларни ҳисобга олмаганда фарқ йўқ.

№303(7), 106б-в.
1) ББ №456(7); 2) ҒС №397(7).

6/2: ИД, ҒС: ...майхона, мулким куп...; ББ: ...майхона, балким куп...

№304(7), 107а-в.
1) ББ №460(7); 2) ҒС №399(7).

2/1: ...вола ўлдум андоқким...; 2/2: ИД, ББ: Баҳор келгану кетганни билмади кўнглум; ҒС: Баҳор бўлдию гул майли қилмади кўнглум (1/1нинг айнан такрори); 5/2: ...замоне очилмади кўнглум; 7/2: ...лекин топилмат ди кўнглум.

№305(7), 107б-в.
1) ББ №462(7); 2) ҒС №400(7).

Ҳар учала вариантда ҳам ғазалнинг мақтаъси йўқ.

№306(7), 107б-в.
1) ББ №466(7); 2) ҒС №402(7).

1 5/2: Мен ичармен бир қадаҳ, туганмасун бир соғарим.

№307 (6), 108а-в.
1) ББ №468(8); 2) ҒС №403(7).

ББ ва ҒСдаги 2-байт, шунингдек, ББдаги 7-байт ИДда йўқ (кейингиси ҒСда ҳам). ББ ва ҒСдаги 2-байт БВдаги 401-ғазалнинг матласи ҳамдир. 1/1: ИД, ҒС: Тун оқшом бўлдию келмас...; ББ: Тун ақшом келдию келмас...; 2/1: ...сиришким оқти Мажнундек; 2/2: ...ашки пинҳоним.

№308(7), 108б-в.
1) ББ №493(7); 2) ҒС №418(7).

1/2: ...нолаву фарёд била...

№309(7), 108б-в.
1) ББ №494(7); 2) ҒС №419(7).

4/2: ИД, ББ: Ултуруб ҳайрат мени...; ҒС: Ултуруб ҳасрат мени...; 7/1: ИД, ҒС: Ишқ аро иқрор; ББ: Ишқида иқрор...

№310(7), 109а-в
1) НН №542(7); 2) ҒС №432(7).

1/1: ...ҳайратдин ортар барча...; 6/2: ИД, ҒС: ...ичканда дастафшонлиғим; НН: ...ичканда ўт афшонлиғим.

№311(7), 109б-Б.
1) НН №548(7); 2) ҒС №434(7).

1/1: ...ғамидин ўлур абри.-; 5/2: ...лаълу зар нисор.,.

№312(7), 109б-в.
1) НН №554(7); 2) ҒС №437(7).

3/1: ИД ва ҒС айнан, НН таҳрирга учраган; 4/1: ИД, ҒС: ...гарчи тунлар; НН: гарчи туз; 4/2: ИД, ҒС: ...итлар киби...; НН: ...мен ит киби...

№313(9), 110а-в.
1) ФҚ №404(9).

3/1: ...бузуғ кулбам ичра; 6/1: ...офиятқа қаро.

№314(6), 110б-в.
1) ФК№415(7).

ИДда ушбу ғазал мақтаъсиз.

№315(9), 110б-в.
1) ҒС №464(9).

ИДда 3 ва 4-байтларнинг 2-мисралари ва байтлар ўзаро ўрин алмашган.

№316(7), 111а-в.
1) ББ №538(7); 2) ҒС №465(7).

2/1: ИД, ББ: Ким эмас...; ҒС: Кам эмас...; 3/2: Чун жароҳат бағрим эмас...; 6/2: ИД, ББ: Тўлғасанг юз қари...; ҒС: Кўзласанг...

№317(7), 111б-в.
1) ББ№542(7); 2) ҒС№469(7).

5/2: ...билибу бас не...

№318(6), 112а-в.
1) ББ №543(7); 2) ҒС №470(7).

ИДда ББ ва ҒСдаги 6-байт йўқ, аммо унинг 2-мисраси 5-байтнинг 2-мисраси сифатида келган. Шунга кўра ушбу ғазал бошда 7 байтли бўлган деб тахмин қилиш мумкин.

№319(7), 112а-в.
1) ББ №544(7); 2) ҒС №471(7).

Баъзи сўзлар имлосидаги хатолардан бошқа фарқ йўқ.

№320(7), 112б-в.
1) ББ№545(7); 2) ҒС №472(7).

6/1: ...ужбу хирқаси дин халос.. .

№321(7), 113а-в.
1) ББ№546(7); 2) ҒС №473(7).

Фарқ йўқ.

№322(7), 113а-в.
1) ББ №549(7); 2) ҒС №476(7).

5/1: ИД, ҒС: Ема бу лужжаи мийно... ББ: лавҳаи мийно...

№323(7), 113б-в.
1) ББ №550(7); 2) ҒС №477(7).

7/1: ...жониғаву раҳм айлаким.

№324(5), 114а-в.
1) БВ №447(7).

2/1: ...кеча эсанг, ваҳ...; 3/1: эй, рафиқ, ИДда БВ даги 5-байт умуман мавжуд эмас, 4-байтнинг 2-мисраси эса 3-байтнинг 2-мисраси бўлиб келган. Шунга кўра ушбу ғазал илк вариантда 6 байтли бўлган, деб тахмин қилиш мумкин. Котиб ёки тўпловчининг хатоси билан мисралар қисқариши ва ўрин алмашиши натижасида ғазал 5 байтли бўлиб қолган.

№325(5), 114а-в.
1) БВ №450(7).

ИДда ББдаги 5-байт ва 2-байтнинг 1-мисраси умуман мавжуд эмас, 2 ва 3-байтларнинг 1-мисралари ўзаро сингишиб бир мисрага айланган.

№326(8), 114б-в.
1) НН №601(9); 2) БВ №455(9).

2/1: ИД, БВ: ...кўйинда ватан чун...; НН: ...кўйинда чу манзил...; 4/1: ...вассри англа баён хурдадонлар...; 5/2: ИД, БВ: ...худ қуёшким...; НН: ...ким қуёшким...; 6/2: Эй кўнгул гар...; НН ва БВдаги 7-байт ИДда йўқ.

№327(6), 114б-в.
1) БВ №462(7),

БВдан 4-байт ИДда йўқ.

№328(9), 115а-в.
1) БВ №463(9).

3/2 хато равишда 4/2 сифатида ҳам ёзиб қўйилган.

№329(6), 115б-в.
1) ББ №601(7); 2) НН №596(7); 3) БВ №473(7).

ББ, НН ва БВдаги 4-байт ИДда йўқ.

№330(7), 115б-в.
1) БВ №475(7).

6/1: ...ҳар тараф қуйма.

№331(7), 116а-в.
1) НН №618(7); 2) БВ №485(7).

2/2: ИД, БВ: ...чекмон эл ароким...; НН: чекмон ғам ароким...

№332(9), 116б-в.
1) ФК№512(9).

3/2: ...лагадкўби анга бедод...; 9/1: ...булбул сен киби...

№333 (7), 116 б -в.
1) НН №660(7); 2) ФК №515(7).

1/2: ...шиканжасиға солмағил таноб...; 3/1: ИД, ФК: Куюб бағир...; НН: Куюк бағир...; 6/2: ИД, ФК: ...ўзлукунг тузи ўлмиш...; НН: ўзлукунг юзи ўлмиш...; 7/1: ИД: Навоий ўлгусидур азм айласанг, эй шўх; НН: ис-тасанг эй сарв; ФК: жоно.

334(1), 117а-в.
1).ФК №516(9).

ФКдаги 6 ва 8-байтлар ИДда йўқ.

№335(8), 117б-в.
1) ББ №617(9; 2) НН №648(9); 3) БВ №510(9).

ББ, НН ва БВдаги 7-байт ИДда йўқ; 8/1: ...жаврин кўрма, эй...

№336(9), 118а-в.
1) НН №652(11); 2) БВ №511(11).

НН ва БВдаги 8 ва 10-байтлар ИДда йўқ.

№337(7), 118а-в.
I) ББ №611(7); 2) НН №654(7); 3) БВ №512(7).

3/1: ...жон келганда мен...; 4/1: ...сени сайд этгали.

№338(8), 118б-в.
1) НН №716(9); 2) БВ №542(9).

1/2: ИД, БВ: ...аён оғзинг сенинг...; 2/1: ИД, НН: ...кулбамда қўймоқ истасам...; 4/2: Мулки мардум...; 5/1: Дард туфроғида..; 5/2: ...бу дили афгорда; НН ва БВ даги 7-байт ИДда йўқ; 8/2: ...нақши фалак бу...

№339(7), 119а-в.
1) ББ №661(7); 2) НН №701(7); 3) БВ №547(7).

6/1: ИД, БВ: ...кун чашмаси ҳар...; ББ, НН: ...шамсаси...; 6/2: ИД, БВ: ...шамса чеккан не...; ББ, НН: ...чекмак...

№340(7), 119а-в.
1) НН№723(7); 2) БВ №555(7).

1/2: ...ўлтургусидур интизори; ИДда 2 ва 3-байтлар ўзаро ўрин алмашган; 5/1: ИД, БВ: Англатинг базмида...; НН: Базмида англадинг...; 5/2: ИД, БВ: изтирори...; Н: ...изтироби...; 7/1: ...ғам ема.

№341(9), 119б-в.
1) ФК №546(11).

ФКдаги 4 ва 6-байтлар ИДда йўқ; 11/2: ...ситез улмаклик ўлмас...

№342(7), 120а-в
1) НН №711(7); 2) ФК №550(7).

2/2: ИД, НН: ...мени маҳзунни пинҳон...; ФК: ..мажнунни...; 4/1: ...эй рафиқ 6/2: ...ҳар ён...; 7/1: ...ҳижронида.

№343(7), 120б-в.
1) ФК№551(7).

ИДда 3 ва 4-байтлар ўзаро ўрин алмашган.

№344(7), 120а-в.
1) НН №720(7); 2) ФК №554(7).

1/2: Руҳи кудсийсин қилибтур.. 2/1: ...латофат нахлидур.

№345(7), 121а-в.
1) ФК №565(9).

ФКдаги 4 ва 6-байтлар ИДда йўқ; 7/1: Кўнгулға ҳажри бода...; 7/2: Еткурмак жуз...; 8/1: туфроғ ила яксон.

№346(8), 121б-в.
1) ФК №568(9).

2/1: ...бўрёе факр нақшидин; 4/2:... киши сайд этмади...; ФКдаги 5-байт ИДда йўқ.

№347(9), 121б-в.
1) НН №728(9); 2) БВ №530(9).

8/1: ...нодонни шайх; 8/2: бу анинг мезонида; 9/1: ...кўрки чарх; 9/2: ...анинг девонида.

№348(8,) 122а-в.
1) БВ №536(9).

БВдаги 8-байт ИДда йўқ.

№349(7), 122б-в.
1) НН №685(7); 2) БВ №537(7).

7/2: ИД, БВ: Иттик-итик ун била эл кўнглин... НН: Ингинг овуну эл..

№350(7), 123а-в.
1) НН №682(7); 2) БВ №540(7).

7/2: ИД, БВ: ...бу шеванию...; НН: ...бу шевани ким...

№351(7), 123а-в.
1) НН №705(7); 2) БВ №541(7).

3/2: ИД, БВ: Судким истабдур...; НН: Суд агар истаб...

№352(6), 123б-в.
1) БВ №544(7).

1/1: Сарвқадлар, лоларухлар...; ИДда 6-байтнинг 1-мисраси ва 5-байтнинг 2-мисраси йўқ, 6/2: 5/2 ўрнида ёзилиб, бир байт қисқариши оқибатида ғазал 6 байтли бўлиб қолган. Бироқ у аввалда 7 байтли бўлган дейиш мумкин.

№353(7), 124а-в.
1) ББ №674(9); 2) НН 668(9); 3) ФК№522(9).

ИДда ББ, НН ва ФКдаги 1 ва 2-байтлар йўқ, 4 ва 5-байтлар ўзаро ўрин алмашган (фақат ФКга нисбатан, чунки ББ ва ННда байтлар тартиби ИДдагидек); 7/1: ИД, ФК: —эй носиҳ, ББ, НН: ...эй зоҳид.

№354(8), 124а-в.
1) НН №698(9); 2) БВ №545(9).

4/2: ИД, БВ: ...шабгун меҳрдек рухсорға; НН: ...зулфдек...; ННдаги 6-байт ИДда йўқ.

№355(7), 124б-в.
1) ББ№659(7); 2) НН №700(7); 3) БВ №546(7).

1/1: Бир гулки очибдур юз...; ББ, НН, БВ: Ҳар гулки очибдур май...

№356(6), 125а-в.

1) БВ №553(7).

3/1: ...войким; БВ: ...вой найлай; БВдаги 6-байт ИД да йўқ.

№357(9), 125а-в.
1) БВ №554(9).

ИДда 3 ва 4-байтлар ўзаро ўрин алмашган.

№358(7), 125б-в.
1) НН №727(7); 2) БВ №556(7).

3/2: ИД, БВ: Куйса; НН: Кулса...

№359(6), 126а-в.
1) БВ №566(7).

БВдаги 6-байт ИДда йўк.; 7/1: ...армон айлагумдур ичмайин.

№360(9), 126а-в.
1) БВ №568(9).

2/1: ...фироқ ўқи.

№361(5), 126б-в.
1) БВ №569(7).

1/2: Не бир зореки, зори(м) дардида ҳамдардлик...; БВдаги 5 ва 6-байтлар ИДда йўқ.

№362(7), 127а-в.
1) БВ№571(9).

9/1: ...руҳпарвар келди; БВдаги 4 ва 6-байт ИДда йўқ.

№363(7), 127а-в.
1) БВ №587(7).

1/1: ...гулшани даврон тикани.

№364(6), 127б-в.
1) БВ №588(7).

1/1: ...ҳар тараф жисмимда; ИДда БВдаги 6-байтнинг 1-мисраси, 3-бантнинг 2-мисраси йўқ, бироқ 6/2 ИДда 3/2 сифатида берилган. Демак, ушбу ғазал аввалда 7 байтли бўлиб, котиб ёки муҳаррир айби билан 6 байтли бўлиб қолган. Шунингдек, 2 ва 4, 3 ва 5-байтлар ўзаро ўрин алмашган.

№365(7), 128а-в.
1) НН №767(7); 2) БВ №589(7).

Баъзи имловий хатоларни ҳисобга олмаганда, фарқ йўқ.

№366(6), 128а-в.
1) НН №773(7); 2) БВ №598(7).

НН ва БВдаги 6-байт ИДда йўқ.

№367(7), 128б-в.
1)ББ №696(7); 2) БВ №785(7); 3) БВ №601(7).

7/2: ...айлар ўзга замзамаи...

№368(6), 128б-в.
1) НН №802(6); 2) БВ №604(7).

1/2: ИД, БВ: Солсалар кулбамға; НН: Сепсалар...; 7/2: ИД, БВ: ...даштдин истаб кетургаймен...; НН: ...топиб...; ННда БВ ва ИДдаги 3-байт йўқ. ИДда НН ва БВдаги 5-байт мавжуд эмас, аммо унинг 1-мисраси 4/1 ўрнида ёзиб қўйилган. Шунга кўра ушбу ғазалав-валдаёқ 7 байтли бўлган деб тахмин қилиш мумкин.

№369(5), 129а-в.
1) НН №807 (7); 2) ББ №605 (7).

3/1: ИД, БВ; Чок багри.и қону...; НН: Чок кўнглум...; ИДда НН ва БВдаги 4 ва 5-байтлар йўқ...;

№370(7), 129б-в.
1) НН №812(7); 2) БВ №607(7)1

4/1: ИД, БВ: ...айлармен ўпсам деб...; НН: ...олсам...; 6/1 ...анда этмайин; НН: анда истайин.

№371(7), 129б-в.
1)НН №819(7); 2) БВ №608(7).

Баъзи сўзлар тушиб қолган, баъзи сўзлар имлосида хато бор, бошқа фарқ йўқ.

№372(8), 130а-в.
1) ББ №715(9); 2) БВ №614(9).

ББ ва БВдаги 6-байт ИДда йўқ; ИД, БВ: ...эсанг тут дайр...; ББ: эсанг ич...

№373(7), 130б-в.
1) ББ №693(7); 2) НН №804(7); 3) БВ №615(7).

Баъзи сўзлар тушиб қолган, имловий хатолар бор, бошқа фарқ йўқ.

№374(7), 130б-в:
1) НН №809(7); 2) БВ №617(7).

1/1: ИД, БВ: ...дашт аро мен...; НН: ...дашт уза...; 6/2: ...майл этмас бу...

№375(7), 131а-в.
1) НН №834 (7); 2) БВ №618(7).

4/1: ...қуюндек чекма афғон бўлмасун; 5/1: ИД, БВ: ...оғзинг ўпсам эй гул, не ажаб; НН: оғзинг кўрмай ўлсам, не...; 6/2: ... яна етмоқ эмас...

№376(7), 131б-в.
1) ББ№682(7); 2) НН №836(7); 3) БВ №623(7).

4/2: ...айлабтур падидор илгини; 6/1: ИД: ...улким чекмиш лолазор; НН, БВ: ...очилмиш лолазор; ББ: ...борур ул қўлким очилмиш...; 6/2: ИД, ББ, БВ: ...айёмида чексанг ошиқи....; НН: ...айёмида онсанг ошиқи...

№377(9), 131б-в.
1) БВ №625(9).

9/2 хато равишда 8/2 ўрнида такроран ёзиб қўйилган.

№378(8), 132а-в.
1) БВ №575(9).

БВдаги 6-байт ИДда йўқ.

№379(6), 132б-в.
1) ББ №725 (9); 2) НН №736(9); 3) БВ №576(7).

БВда 1/1 такроран 2/1 ўрнида келган; 4/2: ИД, БВ: ...эй айш аҳли; ББ, НН: ...эй ишқ аҳли...; 5/1: ИД, БВ: ...суд эмди аёғимдин...; ББ, НН: ...суд этгай аёғимдин...; ИДда БВдаги 6-байт ва ББ, ННдаги 7 ва 8-байтлар мавжуд эмас. ББ ва ННдаги 7 ва 8-байтлар БВда ҳам йўқ.

№380(8), 132б-в.
1) БВ №578(11).

11/1(8/1): Навоий заъфи ғолиб бўлди кўйи ичра бу ақшом; ИДда БВдаги 3, 7 ва 9-байтлар мавжуд эмас.

№381(6), 133а-в.
1) НН №735(7); 2) БВ №580(7).

НН ва БВдаги 2-байт ИДда йўқ.

№382(7), 133б-в.
1) НН №859(9); 2) БВ №584(9).

2/1: ИД, БВ: ...магар бўлғай иложим...; НН: ...қилғай иложим...; 7/2: Нофиъ ўлмиш...; НН, БВ: Нофиъ эрмиш...; БВдаги 5-(ННда ушбу байт 8-) ва 8-(НН-7-) байтлар ИДда йўқ, бироқ 5/1нинг бир қнсми ИДда 4/1нинг қисми сифатида берилган. Демак, ғазалнинг илк вариантида ушбу байт мавжуд бўлган бўлиши мумкин.

№383(6), 133б-в.
1) НН №755(7); 2) БВ№603(7).

2/1: Қўрқубон кўнглум...; НН, БВ: Қўзғабон...; 3/1: ИД, БВ: ...тушти хонумоним бўлди кул; НН: ...жисму жоним бўлди кул; Ушбу байт НН ва БВда йўқ: Гар бахор эл топса бўстондин гулу райхон иси, Қелур ул райхон ила гулдин малолим, ўртади. ИДда НН ва БВдаги 5 ва 6-байтлар мавжуд эмас, бироқ 6-байтнинг 2-мисраси 4-байтнннг 2-мисраси ўрнида ёзиб қўйилган.

№384(8), 134а-в.
1) БВ №634(9).

6/1: Юзунгдур гўёш наққоши сунъ; БВ: Юзунг даерида гўё...; 9/2: Тани зорини, жисми афгорини; БВ: ...жони афгорини; ИДда БВдаги 4-байт йўқ.

№385(7), 134б-в.
1) БВ №635(7).

2/1: ...чекадур, нечаки мажнун...; БВ: негаки...; 7/1: Жонни бир дор ила...; БВ:... бир дов ила...

№386(9), 134б-в.
1) БВ №639(9).

Баъзи сўзлар такрорини ҳисобга олмаса, фарқ йўқ.

№387(7), 135а-в.
1)БВ №642(7).

Фарқ йўқ, фақат:
6/1: Қани ул май ичибу маст бўлсам; БВ: Қани майким, чу ичиб маст бўлсам.

№388(9), 135б-в.
1) БВ №644 (9).

2/1: ...қилмоққа қилди нуктасанж; БВ: ...бўлди нуктасанж.

№389(7), 136б-в.
1) БВ №645(7).

ИДда 4 ва 6-байтлар ўзаро ўрин алмашган.

№390(7), 136а-в.
1) БВ №647(7).

1/1: Истарам кўнглумда; БВ: Истамон кўнглумни; 7/1 Эй Навоий шоҳ эшиги...; БВ: Эй Навоий ёр эшиги...

№391(5), 136б-в.
1) БВ №648(7).

4/2: ..бошиға учурунг...; БВ: ...бошиға эвурунг.., 6/2: Жонни садқа қилайим санга бағишла они; БВ: Жон анга садқа қилай манга бағишла они; ИДда БВ даги 2 ва 3 байтлар йўқ.

МУСТАЗОД (7) 137а-в.
1) ББ №3(7); 2) БВ 453-бет (7).

Не вўсмаву не кесмадур ул зулфи сумансой, не ғамзаи жоду,
Машшота санга золи фалакдур, эй ой, хуршид анга кўзгу.

МУХАММАС (5), 137б-в.
1) ББ№(5); 2) БВ№1 (5).

Мухаммас тепасига негадир «Мустазод» деб ёзиб қўйилган;
2/1: ИД, БВ: Ул қади..1; ББ: Эй, қади...; 3/3: ...Такаллум айлади шўхи...; 4/3: ...оразидек аҳду бақор; 5/1: Ҳар гадонинг илкида бўлса.

1) ББ №1; 2) ҒС №1
3: «меҳр сўзи тушиб қолган.

№2, 138а-в.
1) ББ№2; 2) ҒС №2

1: Ким пўяву...
№3, 138б-в.
1) ББ№3; 2) ҒС №3.

2: Қуллуғда ҳидоятингни...
3: ИД, ҒС: Ҳам каҳфи (кафи); ББ: Ҳар қаҳфи;
4: ИД, ҒС: Ҳам дурри...; Б: Ҳар дурри.

№4, 138б-в.
1) ББ №7; 2) ҒС №11
3: ...эрдин эрдим; 4: ...тушган мактуб.

№5, 138б-в.
1) ББ №9; 2) ҒС №13

1: ...гарчи хасм қилғай; 2: Фақр элидин.

№6, 138б-в. 1) ББ №10; 2) ҒС №14

2: Селоб қилиб.

ИД №7, 139а-в.

1) ББ№12; 2) ҒС№18

4: ...даме бир қавме

№8, 139а-в.
1) ББ №15; 2) ҒС №21

1: «ҳажринг» сўзи тушиб қолган;
3: Ким кеча турарсун пар уруб тутса қанот.

№9, 139а-в.
1) ББ №16; 2) ҒС №22
4-мисрада имловий хато.
№10, 139а-в.

1)   ББ №17; 2) ҒС №23
2: ...олур мамолик торож.

№11, 139б-в.
1) ББ №19; 2) ҒС №25
4; ...қилмасам ород қадаҳ.

№12, 139б-в.
1) ББ №20; 2) ҒС №26 Ўзгаришсиз.

№13, 139б-в.
1) ББ№21; 2) ҒС №27
4: Жаннат ёди; Мисра сўнгида «ях» орттирилган.
№14, 139б-в.
1) ББ №22; 2) ҒС №28.

3: Ишқиға ямон; 4: Хосса гар ул бўлубдур.

№15, 140а-в.
1) ББ №24; 2) ҒС №31
Ўзгаришсиз.

№16, 140а-в.
1) ББ №25; 2) ҒС №32.
Баъзи имловий хатоларни хисобга олмаганда фарқ йўқ.

№17, 140а-в.
1) ББ №27; 2) ҒС №34
1: Қайси баданимни.

№18, 140а-в.
1) ББ№30; 2) ҒС №44
Ўзгаришсиз.

№19, 140б-в.
1) ББ №34; 2) ҒС №49.
Ўзгаришсиз.
№20, 140б-в.
1) ББ №35; 2) ҒС№50.
3; ...ичим тулғонму эмас.

№21, 140б-в.
1) ББ №37; 2) ҒС №52.
Ўзгаришсиз.

№22, 140б-в.
1) ББ №39; 2) ҒС №55.
2: ...анга рафиқу меҳрибон

№23, 141а-в.
1) ББ№41; 2) ҒС №57.
Қофия «ул эмиш» ўрнига «бўлмиш».

№24, 141а-в.
1) ББ №43; 2) ҒС №60.
Ўзгаришсиз.

№25, 141а-в.
1)   ББ №44; 2) ҒС №61
1: «ол» сўзи тушиб қолган.

№26, 141а-в.
1) ББ №45; 2) ҒС №62.
Ўзгаришсиз.

№27, 141б-в.
1)   ББ №46; 2) ҒС №63.
3: Ҳайронға сен ўлған...

№28, 141б-в.
1) ББ №47; 2) ҒС №64.
Ўзгаришсиз.
№29, 141б-в.
1) ББ №50; 2) ҒС №67.
2 ва 4-мисралар ўзаро ўрин алмашган; имловий хатолар бор.

№30, 141б-в.
1)   ББ №52; 2) ҒС №69.
2: ...мурод дардиға садаф.

№31, 142а-в.
1) ББ №54; 2) ҒС №71.
3: ...ўтиға еткурди фироқ.

№32, 142а-в.
1) ББ №57; 2) ҒС №77.
Ўзгаришсиз.

№33, 142а-в.
1) ББ №59; 2) ҒС №79.
1: «га» қўшимчаси тушиб қолган, «манга» ўрнига «санга»;
2: «манга» сўзи тушиб қолган.

№34, 142а-в.
1) ББ №60; 2) ҒС №84.
2: «кўзи» сўзи тушиб қолган; 3: Не ишқима руъяту.

№35. 142б-в.
1) ББ №62; 2) ҒС №86.
3: ёрон била жон эдию ҳам азм этти.

№36, 142б-в.
1) ББ №65; 2) ҒС №92.
Ўзгаришсиз.

№37, 142б-в.
1) ББ №68; 2) ҒС №95,
3: ...бир дамда фироқ.

№38, 142б-в.
1) ББ№76; 2) ҒС №107.
1: «тилаб»=> «талаб».
№39, 143а-в.
1) ББ №77; 2) ҒС №109.
1: Бу қилса...
№40, 143а-в.
1) ББ №78; 2) ҒС №115.
2: ...рамузи кину кон бўлса.

№41, 143а-в.
1) ББ№82;2) ҒС№119.
Ўзгаришсиз.

РАСМИЙ ДЕВОНЛАРГА КИРМАГАН ШЕЪРЛАР

Бир хабар бер, эй сабо, сарви равонимдин менинг,¹
Ким, куяр жон лоладек сарви равонимдин менинг.

Ногаҳон фикр айласамким, не кишидин айрумен,
Мен билурмен не кечар ул лаҳза жонимдин менинг.

Заъфдин, войким, ўзумни фаҳм қилмайдур табиб,
Гар бурун бемор эди хулқи фиғонимдин менинг.

Бир насимеким келур ул соридин, сўрдум хабар,
Кўнгул отлиғ бир ғариби нотавонимдин менинг.

Носиҳо, куйган юрак исланғали қилмас ниҳон,
Худ сабо англатмиш элни достонимдин менинг.

Санчилур ҳар саридин ёнимға ҳижрон ханжари,
Ўқ киби ул қоши ё то борди ёнимдин менинг.

Эй Навоий, мақбарамдин бош чиқарған лоладек,
Доғи кўнглумдин менингдур, ранги қонимдин менинг.

* * *

Хўбларда меҳр йўқ, чун меҳр йўқ ул моҳда,
Хайли тобиъдур қаю хислатки бўлғай шоҳда.

Ҳеч ким йўқтурки ёр оллида йўқтур мансаби,
Бизки бемансаблиғ ўлмиш мансаб ул даргоҳда.

Шоми ҳижрон чарху нахсу ахтарларидиндур нишон,
Тийра кўнглум ҳар шарар кўргузса дуди оҳда.

Кўнглунг истар бўлса юз минг жонни этгаймен нисор,
Гар бу дилхоҳ истаганни фаҳм этсам ул дилхоҳда.

Мужиби андуҳдур афғоним, нишот этманг тамаъ,
Жонфизолиғ ким кўруптур нолаи жонкоҳда.

Билки, йўқтур кўнглида ишқу муҳаббатдин асар
Кимки даврон ичра бўлса кўнгли молу жоҳда.

Шамъ тавфиқ ўлмайин равшан қачон йўл топқамен
Ким, эрур кўп зулмати ҳижрон мени гумроҳда.

Бор умидимким, етишгай оқибат огоҳлиғ,
Гар ерим бўлса гаҳи бир хотири огоҳда.

Эй Навоий, элга мен худ қилмадим ишқимни фош,
Турфа кўрким, ҳар тараф бу сўз эмиш афвоҳда.

* * *

Асолат гавҳари Нуёни барлос,
Саховат мулкининг маснаднишини.

Чу кўрдиким, сафол ичинда солиб
Ичадур бода бу меҳнат қарини.

Деди чиний сарохум бордур, олгил
Сўзи деди, вале йўқ эрди чини.

* * *

Риёйи шайхимизнинг масжидида,
Чу дерлар зикр айларлар алоло.

Аёлғу усулу лаҳн ила ул
Эмастур зикр, эрур дирно талоло.

* * *

Борур эрдим Чақарға гоҳ-гоҳи,
Шаҳимнинг сўзи кўнглумга ёқардин.

Чу Юсуф хожа чоқи эмди бормон,
Этурди бизни охир ул чақардин.

* * *

Деди менга Боқибек, албатта сипоҳи бўл,
Озурдадур ул сўздин бу хотири ғамноким.

Мен ринди хароботи, навкарлик иши мушкул,
Келмас бу иш илгимдин, Боқибек эрур ҳоким,

* * *

Алишер Навоийнинг ғариб мирзо вафотига ёзган марсияси²
Даҳр боғида ажаб тафриқадур, эй афлок,
Халқ ичи лола киби қон, яқоси гул киби чок.

Кўзга олам қорадур, кийди магар олам ҳам,
Мотамийлар тўнину айлади ўзни ғамнок.

Сарсари ҳодиса шад эсти, доғи совурди,
Айш гулзорини ҳар сори, нечукким хошок.

Ул Масиҳеки улус жон топар эрди сўзидин,
Бордию халқни ўз фурқатидан қилди ҳалок.

Тушти, яъни адам иқлимига ногоҳ Ғариб,
Шоҳлар мажмаъининг нодираси, Шоҳ Ғариб.

Шоҳнинг ҳамдаму, ҳамсуҳбату ҳам фарзанди,
Бағри паркандию, лекин юраги пайванди.

Дема пайвандки, чун очти вафо пайвандин,
Ҳар тараф қон ёш ила оқти бағир парканди.

Шоҳ дилбасталиғин англаган ул маҳзунким,
Кетмиш ўлғай бир анингдек дунёдан фарзанди.

Бу ғалатдурким, анингдек деганмен нечунким,
Йўқ эди олам эли ичра анинг монанди.

Барқдек даҳрга гар келдию бўлди нобуд,
Фурқати шуъласидин лек жаҳон ўртанди.

Барқ чун тушти анингдекки тўкар ашк саҳоб,
Ул чу борди йиғидин бўлди улус ҳоли хароб.

Маҳди улёға жаҳон бўлди қаронғу онсиз,
Кўнглида йўқ тарабу кўзида уйқу онсиз.

Юз тирноғ ила захм этканидан қонму борур
Ё эрур қонға мубаддал кўзида сув онсиз.

Кўзидин токи фироқ истади ул гавҳари пок,
Юзда ҳар дам оқизур лаъл ила инжу онсиз.

Йиғидур шевасию, кулку унут бўлди магар,
Қилур эркин қотиқ аҳволиға кулку онсиз.

Ҳам магар тонгри анга сабр каромат қилгай,
Негаким саъб ўтадур ҳолати усру онсиз.

Беклару ичкилару чуҳралари зору ҳасир,
Сойир навкарининг ҳолида ожиз тақрир.

Тахт холи қолибон, базм паришон аҳвол,
Шоҳсиз базм била тахтқа не бўлғай ҳол.

Чатр қабри бошиға соя солибу қабри
Очибон оғзини, ул воқеадин қолиб лол.

Шеъру девони бу мотамда қаро айлаб юз,
Ўйлаким сўз боши, шингарфи доғи қолмай, ол.

Туғи сочин ёнибу кўсу нафир ун тортиб,
Субҳу шом аҳли азодек қилиб изҳор малол.

Шиша қон ёш оқизиб, даф била най нола қилиб,
Базмининг ҳасратидин чанг куюб уд мисол.

Барча ғамгин, баридин менда фузун ғамзадалиқ,
Рўзгоримни қилиб тийра бу мотамзадалиқ.

Шаҳр ила мулк аро ашрафу, қуззоту, уламо,
Барчаға воқеъ ўлубтур бу мусибатда азо.

Зумраи фазлу зарофатқа бўлубтур дарде,
Ким киши топмамиш ул дардқа имкони даво.

Шуаро шаҳрда барча яқолар чок айлаб,
Тош уруб кўксига, ҳар ён чекибон вовайло.

Шаҳр эли ҳокими одил ғамидин навҳа чекиб,
Додхоҳ истаб они, ҳар сори айлаб ғавғо.

Қиши қолмайки бу мотам аро маҳзун бўлмай,
Зоҳиду ринду хароботий агар шоҳу гадо.

Кавкаби саъдни гар қилди фалак афканда,
Бўлсун ою қуёш офоқ элига тобанда.

* * *

Сен қуёш янглиғ ёруб субҳи шабоб айёмида,³
Бизга тундек тийралик қисмат қарилиғ шомида.

Тун саводинда магар хуффошлар парвозидур,
Музтариб жонлар қуши шабранг зулфунг домида.

Анбарин хат ичра маъно дурларин кўргил ниҳон,
Қатралар ҳар ён қуёшидин зулфи анбарфомида.

Жилваси вақти менинг синған бошимда найласун,
Улки тушмиш тожварлар афсари ҳар гомида.

Лаъли етган бодадин умри абад топсам не тонг,
Майға чун ҳайвон суйи мамзуж бўлмиш жомида.

Демаким кўрсанг ани кўнглунгга бер оромким,
Ихтиёрим йўқ анинг таҳрикию оромида.

Рухи лавну жисми йўқ деган сўзин билгай ғалат
Боқса ул гул менгизи ранги, тани андомида.

Эй Навоий ёр лутф айлаб тилаптур, турмағил,
Гарчи кўп бедоди мумкиндур анинг пайғомида

* * *

Эрур лайловашим хуршид маҳвашлар аросинда,
Қамар бир гулханий мажнун анинг ишқи ҳавосинда,

Эришмак ул қуёш рухсоралиғни мумкин эрмаским,
Рақиби тийраманзар соя янглиғдур қафосинда.

Қошинг ҳар лаҳза ўйнатсанг қорарған кўз ёрур гўё
Янги ойинг эрур мисқал бу кўзгунинг жилосинда.

Ниҳоятсиз ғаминг еб пайкарим андоқ азим ўлмиш
Ки, ўзга олам истар, сиғмайин олам фазосинда.

Қорадин кўзга ҳосил тийраликдур, йўқки равшанлиқ,
Не қилмиш килки қудрат кўз била қошинг аросинда.

Табибо, ҳажри муҳликка даводур васлу суд этмас
Агар жон ширасин эзгунг анинг дарди давосинда.

Ики жоду кўзунгга шарҳи ҳолимдин тараҳҳум йўқ,
Агарчи сеҳрлар қилғумдурур анинг адосинда.

Тузуб мажлис асосин, соқиё, ақлимни зойил қил
Ки, ҳайрат ожиз этмиш чархнинг олий асосинда.

* * *

Чу элга шева айлар лаълин, ул ороми жон тишлаб,
Келармен бағрима тиш беркитиб, яъники қон тишлаб.

Туганса заъфлиқ жисмим, таажжуб қилма, эй ҳамдам
Қи, ҳажр андуҳида андин узармен ҳар замон тишлаб.

Танимда захмларға мумкин эрмас яхши бўлмоқким,
Қонатурмен ўнгалмай телбаликдин мен ҳамон тишлаб.

Назора аҳлига икки янги ойдек эрур маръий,
Чу қилсам қошларинг ҳажринда жисмимни нишон тишлаб.

Анингдек заъф ила кўюнгда ўлдумким, сўнгак янглиғ
Итинг, ҳар сари элтур пайкаримни кўндалон тишлаб.

Уз ичган соғарингнинг журъасин оғзимға чун қуйдунг,
Газак ҳам яхши бўлғай берсанг, эй жону жаҳон, тишлаб.

Сочинг қуллобидин захм ўлди кўнглум, не ажаб ўлсам,
Таажжуб қилса бўлмас гар киши ўлса йилон тишлаб.

Яқиндурким, узулгай олам аҳлининг жафосидин,
Қачонким, ҳайрат этсам бармоғимни ногаҳон тишлаб.

Навоийдек топармен жон ўюб, қонин сўруб ҳар дам,
Қўлумниким жароҳат қилди ул номеҳрибон тишлаб.

* * *

Кўнглум оғриттинг халойиққа жафо тоши уруб,
Жоним олдинг муддаийларга ситам тийғин суруб.

Қон ёшим ичра бағир парголаси ҳажринг аро,
Майда гул яфроғи тушгандек туруптур билгуруб.

Чун самум ўлмиш сабо кўнглум ўтидин оҳким,
Еткура олмас санга номим саводин куйдуруб.

Ҳажр шоми сен қуёш янглиғ чекиб бурқаъға юз,
Мен сочиб кавкаб, қолиб кавкаб масаллик телмуруб.

Соқиё бир жом ила икки мараз дафъ айлаким.
Заъф этибмен ҳажр ўтининг тобидин оғзим қуруб.

Зоҳидо чун зуҳду фисқ иккисидур тақдирдин,
Узни найларсен ўгуб, бизни нетарсен ёзғуруб.

Эй Навоий, будур уммидимки топқаймен висол,
Тинмағур кўнглумни ҳажри шиддатидин тиндуруб.

* * *

То шаҳимға маснади давлат Ҳисор аврангидур,
Ҳам манга ваҳму фиғонимға Ҳисор оҳангидур.

Улки дардим каффасида вазн этай дер қофни,
Бас муҳол айлар гумонким, бу анинг ҳамсангидур.

Ҳажрким, бир тунни юз йил кўргузур ишқ аҳлиға,
Бу мушаъбид ишқнинг афсун ила найрангидур.

Қон ютар гулшанда ғунча гўё ул ҳам мен киби,
Эврулуб кўнглида бир гул даҳрнинг дилтангидур.

Нася кавсарни тилаб зоҳид, бериб нақди ҳаёт,
Бу ажаб савдо нишони донишу фарҳангидур.

Соқиё май бирла соф эткил кўнгул кўзгусини
Ким, фазосинда риё бирла руъунат зангидур.

Кийди азрақ зоҳиду муштақдурур ул зарқдин,
Эй Навоий, гўйиё бу лорсолиқ рангидур.

* * *

Менинг қатлимға ул роғиб, тушубмен захмлиқ музтар,
Менинг фарқимда қонлиғ тийғ, анинг бошида гулгун пар,

Эгнингда зулфи мушкойинг, гул узра сабзадин тазйин,
Юзунг узра хати мушкин, келиб кофур уза анбар.

Катон заркаш зарофатдур, чу кийдинг юз латофатдур,
Бошингда, ваҳ, не офатдур, мурассаълиқ камар ханжар.

Эрур девонаю шандо кўнгулким, бўлмиш ул раъно,
Узор ичра малаксиймо, жамол ичра парийпайкар.

Хатинг он даврида ҳола, тишинг гул баргида жола,
Икки менгзинг гулу лола, ики лаълинг гулу шаккар.

Чу чектим шуъла афғондин, ичим ўртанди хирмондин,
Таним кул бўлди ҳижрондин, кўнгул ул кул аро ахгар.

Кел, эй соқийки, маҳзунмен, бало даштида мажнунмен,
Висол аҳлида мағбунмен, иложимға кетур соғар.

Ким, ул бўлғай нишоторо, ғамин элга нишотафзо,
Бисот ичра олам фарсо, нишот ичра тараб густар.

Узунг аввал неча ютқил, Навоийға дағи тутқил,
Ани бир лаҳза овутқилки, ҳижрон ичрадур музтар.

* * *

Бодадин ширани жон таъми агар комдадур,
Андин эркинки, лаби таъми анинг жомдадур.

Мен мену дарду ғами йўқ ишим ўзга иш ила,
Фисқу тақво дема сўз куфр ила исломдадур.

Еру кўк ишқ ўтининг тоқати келтурмадилар,
Анга таскин не таҳарррукда, не оромдадур.

Менгинг ул юзда, кўнгул анда эрур мардум,
Ул ёруқ субҳда, лекин бу қора шомдадур.

Ғазаб айлабки кўзинг заҳр қилур зоҳир, бил
Қим эрур, талхлиқ ул навъки бодомдадур.

Ҳажр айёмиға тул этмангизким, не экин,
Нуҳ умри киби юз дарж бу айёмдадур.

Бир такаллум била қатлимники қилмиш панғом,
Юз ҳаёти абад эмди бу пойғомдадур.

Гулни гулшан била бўлғандек эрур, эй соқий,
Аксинг андоқки мен ичкан майи гулфомдадур.

Ҳажрдин васлға минг йилки Навоий чинади,
Барқравлар аёғи оллида бир гомдадур.

* * *

Ҳар бағир қоники ҳажрингда кўзумга айланур,
Кўз ани тўккач бағир янглиғ ҳамулдам боғланур.

Сунбули бир ториға жон риштасин боғлан десам,
Ҳар дам изҳори ҳижоб айлаб йилондек тўлғанур.

Айласа ҳусни тамошосида қатлим ҳукми ишқ,
Жон сужуд айлар баҳона бирла ҳар дам куйманур.

Жон бера олмас лабинг янглиғ ўлукка аҳли ҳусн,
Умр ар зойиъ Масиҳоға биравким ўтканур.

Қуш бўлур оҳим шарори устидин ўткач кабоб,
Балки чарх узра малойикнинг қаноти чурканур.

Бесутун тоғин кўтаргандин кўнгулга бок йўқ
Валек Фарҳод эмгакин тортарда асру эмганур.

Вомиқу Мажнун бориб қолди Навоий ишқ аро,
Етса ҳар ишта суубат ул иш аҳли сонланур.

* * *

Менгинг⁴ савдоси бу қонлиғ кўнгулдин гар жудо тушмас
Ажаб эрмас нединким, лола доғидан жудо тушмас.

Хато қилғач отарсен ғамзадин юз новак, эй қотил,
Эрур бу турфаким, новакларингдин бир хато тушмас.

Кўнгул кўюнгга то тушти, ғамингға мубтало бўлди,
Тараҳҳум андин ўксутмаки, андоқ мубтало тушмас.

Ғамингдин то кўнгул тўлди, фиғон чекмас жафо бирла
Ки, тўлған жом аро ҳар нечаким қоқсанг садо тушмас.

Чу мендин тийра бўлдунг, кўзларим ёрутмади ул кўз,
Қуёшқа ҳойил ўлди, чун ғубор андин зиё тушмас.

Кўнгулни ул мусофир ойға манзил айладим, лекин
Сипаҳдур хўблар, ул шоҳ бу манзил аро тушмас.

Кўнгулда ҳажрдин тушса кудурат, соф май ичким,
Кудурат муртафиъ бўлмас ароға то сафо тушмас.

Жунунум ҳайратидин бир дам эл кўз мендии олмаслар,
Валекин ноздин ҳаргиз кўзи анинг манго тушмас.

Навоий ноласидин асру ғофил бўлмағил, эй гул,
Гаҳ даврон боғида булбул бу янглиғ хушнаво тушмас.

* * *

Улки шаккардек лабиға тўтийи жондур магас,
Не учун сўрмас мени бедилни, сўрмоқ айб эмас.

Гар ҳавас қилдинг лабини, эмди бас қил, эй кўнгул,
Тарки жон эттинг бу ғамдин гар ҳавасдур ушбу бас.

Эй Масиҳим, мен қатли ишқмен, тиргуз мени,
Чун нафаснинг жони бор, эй жон, қабул эттинг нафас.

Бир йўли буткар ишимни, гарчи хасдек хормен,
Чун бутарай сарвқад гул теграсида хору хас:

Гар Навоий жони жисмидин чиқиб кўюнг тилар,
Не ажаб, булбулға бўстон яхшироқдурким, қафас.

* * *

Аллоҳ, аллоҳ, зуҳду тақво азмига бермас фароғ,
Эски мандин эски хирқам узра янги-янги доғ.

Телбараб этган кўнгулни кўзларингдин истарам,
Айларам овора Мажнунни кийиклардин сўроғ.

Сабзайи жаннат била хаттинг аро, эй ҳурваш
Онча зоҳирдур тафовутким чекин бирла қиёғ.

Ғам туни муҳликдурур сўзу гудоз аҳлиғаким,
Тонгғача охир бўлур мендек куюб, ниғлаб чароғ.

Гўиё асфар май сариғ гул ёғидур эй боғбон,
Ун чекар булбулки, тар қилмиш димоғин буйла ёғ.

Усруку девона чиқтинг ом этиб бедодни,
Лутф беҳад кўргузурсен, бўлғасен, ё рабки, соғ.

Кўчти сабрим хайли гўёким таним саҳросидин
Доғлар ўтлар еридур, наъллар боре ўчоғ.

Соқиё даврон ғами муҳликдурур, тут бодаким,
Бир замон жон қайғусидин топсун осониш димог.

Қофи ишқ узра Навоий гулжабинларни тилар,
Дарди икболидин ўлмиш давронга тоғ узра боғ

* * *

Кўнгул қушиға сочинг тори ҳалқаму янглиғ,
Озода холу юзунг дона бирла су янглиғ.

Беҳишт туфроғи гарчи муаттар этса димоғ,
Мунаввар этмагуси кўз бу хоки кў янглиғ.

Қачонки дўстларим ишқ майъин айларлар,
Кўзумга ҳар биридур қон тўкар адув янглиғ.

Етишса гар малаки қатл жавр шакли била,
Назарға келмагай ул шўхи тундхў янглиғ.

Кўнгулга пардалар ўлдунг анга чу риштайн ишқ,
Чекилди ҳар тарафдин эрур рафу янглииғ.

Сабукаш ўлғали дайр ичра маст муғбачалар
Чиқарлар эгнима уй азмиға сабу янглиғ.

Деманг салоҳ(ки) ишқдан денг, эй аҳбоб
Ки, ҳеч нукта эмас хуш бу гуфтугў янглнғ.

Соғинма Вомиқу Фарҳодни Навоийдек
Ки, ишқ асирлари эрмас эрди бу янглиғ.

* * *

Тонг эмас гар ёрдин бир дам бўла олмон йироқ
Ким, неча боқсам яқинроқдин кўрунур яхшироқ.

Жоним ичра ер тутубсен уйлаким гар лаҳзае
Кўргузсанг майл кўнгул сари ҳалок айлар фироқ.

Гар кўнгулдин ногаҳон кўз жониби қилсанг ҳаво,
Дон таҳаммулсиз ҳавас ичра сени айлар сўроқ.

Даврайи базмингда кўргузмай ўзумни нуқтадек,
Музтарибмен соғинурменким тушубтурмен қироқ.

Бўлса мардумлуқ била мехмоним ул кўз равшани,
Кўз қорасин гирдболишт айламак қилғум яроқ.

Айтингиз шах навбатий дориғаким кўси раҳил
Чолғунг охир, солма, бас, давронда мунча тумтарок.

Эй Навоий, сўфий айтур сўз ҳамиша қурбдин,
Билки ваҳдат сирридин бечора тушмиштур йироқ.

* * *

Гарчи элга жон бағишлар ҳусни руҳафзолиғинг.
Лек жонға офат эрмиш нозу бепарволиғинг.

Сарв титраб,тул қизариб нола айлар уммидланиб
Кўргали боғ ичра қаду оразу зеболиғинг.

Сабр лофин урдунг, эй кўнглум, вале кўргач ани,
Ҳеч суде қилмади ул илм ила донолиғинг.

Эй Масиҳо, хуш даминг бор, лек кўрсанг лаълини
Ул нафас маълум бўлғай эл аро гўёлиғинг.

Эй Навоий, бир кўруб бўлдинг ани расвойи халқ,
Тебрагил бот, йўқса юз мунча бўлур расволиғинг.

* * *

Эй сенинг лутфунг бериб ўлган баданға жони пок,
Лек ул жонни нишот ифротидин айлаб ҳалок.

Чок агар қилсанг танимни тиккамен, ваҳ, неткамен,
Тийғи ҳижронингни ичкардин солур кўксумга чок.

Зоҳидо, ишқ ичра дўзахдин мени қўрқутмағил,
Қимгаким, ишқ ичра чекти ҳажр, дўзахдин не боқ.

Кўнглума ишқингда ўлмакдин эмас андеша ҳеч,
Лек ҳижронингда ўлмакдин эрур андешанок.

Майдин, эй соқий, чеҳрамни гулгун айлагил,
Ким, хазонда асфар ўлса тим, қизарур барги ток.

Қабр қилманг кўйида ўлсам, қўюнг, тушсун кўзи.
Итки ўлди дафн этарга расм эмас қозмоқ мағок.

Поксийрат ёр ишқида Навоий гар ўлар,
Пок су ҳожат эмас, чун қилмиш ани ишқ пок.

* * *

Кимиким ёр айладинг бўлди гирифторинг сенинг,
Рашкдин ваҳким дей олмонким худо ёринг сенинг.

Эй қуёш, сен зулм тийғин чексанг эл саводиға,
Ҳожат эрмаским сипеҳр ўлгай мададкоринг сенинг.

Собиту сайёрға қолмайдур орому қарор,
Туташти кўк миръотиға гўё намудоринг сенинг.

Чун сенинг ишқингда жон бермакдурур умри абад,
Улса майл этмас Масиҳо сари беморинг сенинг.

Қилдн су янглиғ кўнгул тоғин юзунгнинг ламъаси,
Аллоҳ-аллоҳ не тажаллий қилди рухсоринг сенинг.

Эй кўнгул, чунким эрур ишқинг аён ёр олдида,
Бас, мусовийдур гар иқроринг, гар инкоринг сенинг.

Ичкали лаълинг майидин дайр аро, эй муғбача,
Олмади кавсар майин оғзиға хумморинг сенинг.

Ул каманди зулф то бўйнунгға тушмиш, эй кўнгул,
Субҳалар ториға рожиҳ келди зунноринг сенинг.

Эй Навоий, ўзни кўп эмгатмаким ёр оллида,
Сабрингу завқинг киби тенгдур йўқу боринг сенинг.

* * *

Жонима тийғи жафо ағёр урди, ёр ҳам,
Чун мен ўлдум не осиғ раҳм этса ёр, ағёр ҳам.

Қатлима ҳам ёр, ҳам ағёрнинг бир ҳукми бор,
Тийғидин ағёр қотилдур, тилидин ёр ҳам.

Ер ила ағёр ҳар не қилсалар йўқдур ғамим,
Қилмаса имдод аларға чархи кажрафтор ҳам.

Саҳл эрур бу ҳам агар дафъи малолимға гаҳе,
Бўлмаса боғлиғ юзумга кулбайи хаммор ҳам.

Бу бори бир ёну бу бир ёнки қотил маҳвашим,
Меҳр кўргузмак била зулм этмаса изхор ҳам.

Ул маҳи бадмеҳр агар ёр ўлса маҳкушумдурур,
Гунбаду даввор ҳам,бал собиту сайёр ҳам.

Эй Навоий, сен киму бошингда мунча муддао,
Бас буким, гар кўрмасанг ком ўлмағай озор ҳам.

* * *

Бу ёмон толиъ айирди ёрни мен зордин,
Чун табибеким айирғай руҳни бемордин.

Ердинким йиғламоқдин кўр бўлсанг ғам недур,
Ғам буким маҳрум ўлармен давлати дийдордин.

Ёр девоналиғим кўрса кўп айб этмагай,
Кимки, бир кун айрилиптур бир паринрухсордин.

... чекма заҳматким букун безормен,
Толнъи баргаштадин, бал собиту сайёрдин.

(Борса) кўюнгдин йироқ ортар Навоий ноласи,
Гарчи булбулдек турар тушгач йироқ гулзордин.

* * *

Ҳар қачоким ўт солур оламға даврон оҳидин,
Ётурур гўё ани кўнглумнинг оташгоҳидин.

Ул чу кўнглум истади ўртарға, масрур ўлди кон,
Жонғадур миннат ери неким келур дилхоҳидин.

Гоми тоғу даштини Фарҳоду Мажнундин сўрунг,
Англамас кўнглумки, чиқмайдур мазаллат чоҳидин.

Азм этар жонон сари кўнглум, ажал, қўн жонни ҳам,
Ким бу йўлда эмганур гар қолса ул ҳамроҳидин.

Куйди гар парвонаю, кул бўлди булбул, шукрдур
Ким, Навоий кам эмас амсол ила ашбоҳидин.

* * *

Чарх бир дам эмин эрмас оҳу ашким тобидин,
Ехуд анинг гирдбоди, ё мунунг гирдобидин.

Қатра хай ўтлуқ юзунгдинким оқар шармандадур,
Чашмайи хуршид анинг бу навъ обу тобидин.

Зулфунга боғлиғдурур халқ, уйлаким, озод эмас
Ҳеч ким занжири ёхуд ҳалқайи қуллобидин.

Гўйиё кофир кўзунт торожи иймон қилдиким,
Нур ила зулмат бўлур зоҳир қошинг меҳробидин.

Кўздаринг аҳбобға душмандурурлар уйлаким,
Қон тўкарлар кимки дам урса муҳаббат бобидин.

Заъфдин ўлгумдурур, эй соқий, агар еткурмасанг,
Қути жон ул ғунчайи сероб лаъли нобидин.

Эй Навоий, истама ул йўқ оғиздин комким,
Баҳра топмоқ бўлмас анинг жавҳарет ноёбидин.

* * *

Сипеҳру меҳр юзунгдин нишоиадур барча,
Ғараз сен — ўқсену ул бу баҳонадур барча.

Вужуд номида оғзин анинг юзи била кўр
Ки, зарра хайли қуёшдин нишонадур барча.

Юзию қадию лаълин кўнгул ғанимат тут,
Ки, ҳуру тубою кавсар фасонадур барча.

Ҳақир кўрма харобат дурдкашларини
Ки, бу харобалар ичра хизонадур барча.

Навоий шеъриға солғил қулоқки, васлингда
Ҳазин тараннуму дилкаш таронадур барча.

* * *

Боғ аро чиқса хиромон сарви озодим яна,
Боғни куйдиргудектур оҳу фарёдим яна.

Тира олмон оёғимни хуни занжиридин,
То эмастур жилвагар ҳар ён паризодим яна.

Чиқмайин бир дарду бу юз дардким аҳбобни
Ҳамдам айлаб, ҳамнафас қилмас менинг ёдим яна.

Гар эмас афкор аёғи киприкимнинг хоридин,
Жилвагар невчун эмас нури шамшодим яна.

Ақл уйи сари нечук йўл истайинким, ҳар даҳр,
Эй Навоий, ҳамдам айлар ишқи иршодим яна.

* * *

Таним гардиға тақсир этти гар ашким су урмағни,
Ва лекин қилмади тақсир ани оҳим совурмағни.

Кўнгуллар қушлари ул кўй гулзориға тушмиш анис,
Рақибо, қўй жафо тошин отиб бир дам учурмағни.

Чу ҳусн аҳлиға султонсен, кўнгул ҳижрон жафосидин,
Келур дод истаюки, гоҳ унутма ани сўрмағни.

Чу ўтлуғ оразингдин қоврулур ўз ёғиға кўнглум,
Ани тарк айла, жоно, ҳажр ўтиға ҳам қрвурмағни.

Дема пинҳон тут оғзим сиррини невчунки, ўргатмак
Гадоға ҳожат эрмас хурдасин элдин ёшурмағни.

Гар Фарҳоду Мажнун қочтилар ишқ ўтиға тузмай,
Қерактур мендин ўрганмак балоға ўтру турмағни.

Навоий мотаме кўрмандур эрсанг келу мендин кўр,
Бошиға совуруб туфроғ, кўксига тош урмағни.

* * *

Фалак жафойидин ул онға бўлмасун дарде,
Хазон насимидин ул гулга етмасун гарде.

Малолатидин ўлубмен, нечук тирик қолғай,
Кишики жонида бўлғай малолату дарде.

Не учун ўлмагамен менки ишқ булбулимен,
Хазонға қолғуча гулбарги нозпарварде.

Тер ичра гул киби жисме иситмадин, бўлмиш
Нечунки, шабнам ора қолғай оташин варде.

Ул он фидоси қилурға топилмади жоним,
Нечаки дарду таним туфроғини ахтарди.

Тегарму ерга киюрган ҳар ақшом ар худ чарх,
Тутайки, қилди сени меҳри осмонгарде.

Навоий ул қуёш иситмағин кўруб жон бер,
Бу дам чу даҳрда сенсен Масиҳдек фарде.

* * *

Қачонки топмасангиз даҳр аро нишонимни,
Фано йўлида тиланг жисми нотавонимни.

Кўмурмас ўлса оқарған сўнгакларимни итинг,
Бас, улки қатл қилур чоғда ичти қонимни.

Қари қуёш била эски ойни ҳам гардун
Чиқармағай бир агар кўрса навжавонимни.

Унумни заъфдин эл англамас хуш ул тунлар
Ки, еткурур эдим ўз моҳима фиғонимни.

Йўқию борида оғзинг гумондадур кўнглум,
Табассуме қилу рафъ айлагил гумонимни.

Қадаҳ тўла қуёшин қил риоят, эй соқий
Ки, фош қилғамен бу ғами ниҳонимни.

Навоий, айла гул, авроқи узра ҳолинг сабт
Ки, булбулўқ ўқусин ушбу достонимни.

* * *

Кўзум шамъик яна равшан қилур бир меҳрсиз моҳе,
Бузуқ кўнглум яна обод этар бир адли йўқ шоҳе.

Шафақ эрмаски, кўк тоси қизиб мундоқ қизариптур,
Майи лаълинг учун чектим мени бехуд магар оҳе.

Висол ичра юзин кўргач ажаб йўқ шодлиғ ашким
Баҳор айёмида кун чиқса ҳам ёмғур ёғар гоҳе.

Санга етмакда ҳамроҳим эди афғон ила нола,
Валекин суръат ичра манга етмас эрди ҳамроҳе.

Навоийнинг сиришки ичра жисмин кўрган эл дегай,
Туман минг дона ичра гўйиё тушмиш бир коҳе.

* * *

Тўюб андуҳдин қон бирла саъб ўлмиш кўнгул ҳоли,
Магар қон йиғламоқ бирла кўнгулни қилғамен холий.

Деди жонинг олай, лекин муни таҳфиф этар ҳар дам,
Ғараз жон чекмагим гар бўлмаса, бас, недур иҳмолй.

Менинг ширинлаб лайловашимдур ҳусн аро жомиъ,
Булардин бирга қониъдур анинг ақрону амсоли.

Йўлида мушки Чин ўзни қора туфроқ тилар қилса
Ки, побўсиға қилғай фахр айлаб ўзни помоли.

Нигунлуғ бирла заъфу ашк ила жисмим эрур хома,
Қуруб қони оқарған рагларим ўрниға ҳар ноли.

Сипеҳр авроқини кўрдум, эрур тафсили кўп, лекин
Эрур ўз ҳолиға ҳайрону саргардонлиғ иҳмоли.

Навоий кўюнга киргач юзунг кўрди биҳамдиллаҳ
Қи, истиқбол этиб мақсуди, бас, фархундадур фоли.

* * *

Сунғали қуйсанг занахдонингға юз ўпмай ани,
Олманинг чун ўпмаги маъхуд эмас, ислай ани.

Телба кўнглум ул парий васлин тилаб айлар фиғон,
Ваҳ, неча атфолдек умид ила олди ани.

Ёрдин шоду кўнгулдин тийрамен, тонг йўқ агар,
Бир замон олқай мунию бир замон қарғай ани.

Чун кабутар номасин кеч келтурурдин ўртади,
Нотавон кўнглумни мен ҳам оҳидин ўртай ани.

Кирмади жоним аросиға ўқунг ғам тунлари,
Мен дағи кўнглумга эмди киргали қўймай ани.

Ваҳ неча савдо муҳол андишасидин жонима,
Арз қилсунлар парию ҳуру мен танлай ани.

Чархким, солди совуғлуғлар била кўнглумга ўт,
Бўлмасанг кўнглумда сен бир оҳ ила ўртай ани.

Кўйига етмай Навоий борди ўздин заъф этиб,
Судрагандек эт мени ул сари, мен судрай ани.

* * *

Тонг эмастур тийра оҳимдин кўнгул қўзғалмаги,
Шуъланинг елдин, ажаб йўқ, ҳар замон чайқалмағи.

То фироқинг тортарам тобу тавоним қолмамиш,
Қоф тоғи ҳомилининг, йўқ ажаб, тавшалмағи.

Кўксум ичра тоза доғимни қонатур ҳар замон,
Сени кўргач заъфдин ошуфта кўнглум салмағи.

Тонг эмас ишқида гар кўп йиғласам кўнгли қолур,
Даҳр аро маъҳуд эрур чун су бориб, тош қолмағи.

Ҳажр даштидаки кеч етгай висол анлар ҳалок,
Буйла водий қатъида ҳар лаҳза бағрим толмағи.

Кўнглум олдинг, доғи солдинг неча яна, эй бевафо,
Ўтқа солмағлиқ учунму эрди кўнглум олмағи.

Гулшани васл ичра еткайму Навоийға нишот,
Неча бўлғай ҳажр зиндони аро қийналмағи.

* * *

Жам суруди бу эмиш ичса майи гулфомни
Ким, чу даврон бевафодур, тут ғанимат жомни.

Хуш сурудиким нишоти бодадин бўлғай фузун
Ким, тааммул айласа оғоз ила анжомни.

Соқиё, муғ дайрида тутқил жуҳуди бодаким,
Таъми ҳижрон заҳри янглиғ талх қилғай комни.

То бути кофиршиор илгидин андоқ сипқарай
Ким, нишоти бехуд этсун зумрайи исломни.

Ул қадаҳдин масту бебок айлабон хирқамни чок,
Шаҳру кўй ичра урай бадмастлиғдин гомни.

Мотам аҳлидек чекиб, во ҳасрато, барҳам урай,
Ул жазаънинг шиддатидин даврайи айёмни.

То бу янглиғ телбалик тақриби бирла шаммае,
Элга кўнглум дардидин возиҳ қилай ибҳомни.

Дема нангу номдин афсона ҳар дам, эй рафиқ,
Қилма расво бир йўли бу нангсиз бадномни.

Эй Навоий, айламак тарғиб Кавсар не осиғ,
Сен киби мазкур бўлған ринди дурдошомни.

* * *

Кириб гулшанға мажлис ичра хирман айласам гулни,
Етишса муҳаббат гул ичра ниҳон айлайин мулни.

Ёруқ айшим қуёшин тийра меҳнат шомидин ёқмиш,
Юз узра туррадин қилган паришон гулга сунбулни.

Агар девона кўнглум заъфи мақсудунг эмас, невчун
Баногўшунгдин эттинг, эй парий, ошуфта кокилни.

Менинг кўнглум ўти бас, холу зулфунгдин нега, оё,
Яна филфил била таркиб айлабсен қаранфулни.

Қуёшдин заррадур мавжуду оғзинг сирридин ул нур,
Бўлур зоҳир ҳақиқат баски кўргай жузв аро кулни.

Талаб водийсида матлуб чун толибға ҳодийдур,
Керак ҳисни ҳасин қилғай гумон солик таваккулни.

Чу ғафлат бирла бир дам узри юз йилда эмас мумкин,
Навоий, ҳозир ўлғил салб этиб ўзни тағофулни.

* * *

Эврулур эрса бошинг, жоно, бошингға эврулай,
Қилма саркашлик бу саргаштағаким, садқанг бўлай.

Зулм тиғи бирлаким, солдинг бошим туфроқ уза,
Тур дамеким юзни ерга суртубон узрунг қўлай.

Ваҳ, неча тийғинг била ушшоқ ўлуб серобу мен,
Ел қўнуб су ичмаган меҳнат гиёҳидек сўлай.

Неча ҳажринг шиддатиға тўзмагандин ниғлайин,
Ё ғаминг бедоду жаврида ёдағондин кулай.

Меҳнати ҳажринг сияҳъолида минг андуҳ аро,
Ваҳ, неча жондин тўюб ўлмак нишотин орзулай.

Ишқинг ичра нотавонларким ўлум ҳолидадур,
Эврулуб бошиға ҳар бирининг оёғинда ўлай.

Эй Навоий, дард ўтин тиндурса ашким, бок йўқ,
Ани равшан айламакка ҳар дам оҳимдин пулай.

* * *

Ҳоли шавқи ошти носиҳ чора еткурган сайи,
Ул чибиндекким, яна ёниб қўнар сурган сайи.

Гўйиё кўнглум самандардурки, қилмас иҳзоз,
Шуълаи шавқинг ани ҳар неча куйдурган сайи.

Не балодурким, бошим саждангға мойилроқ бўлур,
Ишқи ошуби бало бошимға келтурган сайи.

Қиприкинг ҳар нешича гар бўлмаса лаълингда нўш,
Бас недур, мен хастани тиргузмак ўлтурган сайи.

Не қилай узрунгки сенда лутфу эҳсон билгурур,
Журм ила исён менинг феълимда билгурган сайи.

Хосларға дайр, аро туттунг қадаҳ, эй муғбача,
Жоми васлингға мени мардуд телмурган сайи.

Эй Навоий, қилди истиғною бош индурмади,
Тийғи бедоди менинг бошимни индурган сайи.

АЛИШЕР НАВОИЙНИНГ ҲУСАЙНИЙ ҒАЗАЛИГА ТАХМИСИ⁵

Улки, жоним гулшанида бор эди хуррам баҳор,
Айлар эрди ғунчаи хандонидин гавҳар нисор,
Хори ҳажридин топиб эрди омон жони фигор,
Ғунчаи хандон бориб, кўнглумда қолди хор-хор,
Тинмағур жонимға онсиз дуняда бори не бор?!

Даҳр бўстонини сенсиз кўзга илмас бу кўнгул,
Боғ сайри дардининг ороми билмас бу кўнгул,
Сарв бирла лола сори майл қилмас бу кўнгул,
Сарв қадду лоларухлардин очилмас бу кўнгул,
Ваҳ, нетайки, даҳр боғи ичра йўқ ул гулъузор.

Ул жигар парголаси, ваҳким, тилаб мендин фароғ,
Нотавон кўнглумга қўйди фурқати доғ узра доғ.
Лаҳза-лаҳза шавқи базмида чекар эрдим аёғ,
Васли жомидин очилур эрди кўнглум боғ-боғ,
Вой, юз минг войким, ул май бориб, қолмиш хумор.

Эйки, юз паркандлиғ бағримға бир парканд эдинг,
Балки ҳижрон чоки қилғон захмима пайванд эдинг,
Кўнглума дерманки, чун васлиға ҳожатманд эдинг,
Қайдаким, кўрсанг ани кулмак била хурсанд эдинг,
Аксин айла, эй кўнгул, ҳар ерда йиғла зор-зор.

Гул киби рухсоринга ҳар дам ҳаво айлай дедим,
Шавқида ошуфта булбулдек нав айлай дедим,
Ҳажру ғам захмиға васлингдин даво айлай дедим,
Васл аро ҳар дам сенга жоним фидо айлай дедим
Невчун, эй оромижоним, айладинг мендин канор?

Мен ғанимат тутмиш эрдим ул суманбар васлини,
Айлади мендин жудо чархи ситамгар васлини,
Саъй ила мумкин эмас қилмоқ муяссар васлини,
Эй кўнгул, тутғил ғанимат шаҳ Музаффар васлини
Ким, ўтубдур дуняда мундоғ балолар бешумор.

Ваҳки, даврон зулмидин қолдим ажаб мотам аро,
Тушмаган бу навъ бир мотам бани одам аро.
Ҳажридин нолиб Навоиндек туман минг ғам аро,
Эй Ҳусайинй, ёрсиз сен найлагунг олам аро?!
Қўп, адам сарманзили азмин қилиб кейнича бор!

ТУРЛИ МАНБАЛАРДА АЛИШЕР НАВОИЙГА НИСБАТ
БЕРИЛГАН ҒАЗАЛ ВА БАЙТЛАР

Не кўзим ёрой ул оразни манзур айламак,⁶
Не тилим ҳадди онинг отини мазкур айламак.

Яъни ул кўнглумда, бал жонимда дард ўти эрур,
Кўз била тилни анинг ишида маъзур айламак.

Эй Навоий, қил фидо жононғаким жон, лоф эрур,—
Ошиқ ўзни ишқ даъвосида машҳур айламак.

* * *

Чу бори сар сабук кардй,
Сабук кун бори гардан ҳам.
(Таржимаси: Бошнинг юкини енгиллатдинг,
Бўйин юкини ҳам енгил қил).

* * *

Қабо бар қадди ту медўзад айём,⁷
Барор аз Қоф то Қоф, эй писар, ном.
(Таржимаси: Замон сенинг қадду

қоматингга кийим тикибди.

Эй, ўғил, номинг Қофдан Қофга юксалаберсин.
Муаммо ечимидан Бобур исми келиб чиқади).

* * *

Ханда, ки бевақт кушояд гиреҳ,
Гиря аз он хандаи бевақт беҳ.

Ҳар нафасе ханда задан барқвор,
Кўтаҳии умр деҳад чун шарор.

* * *

Эй Навоий, сен киму меҳробу масжид истамак?⁸
Қайдаким, хўблар аёғин қўйса—сен бошингни қўй!

* * *

Саждагоҳ этмишди ишқ аҳли қошинг меҳробини
Қилмади хайли малойик ичра бир одам ҳануз.

* * *

Ўйнай-ўйнай ўлтурур бир-бир улусни кўзларинг,
Шўх қотилларни жонлар қасдиға ўйнатмағил!

* * *

Баҳри ашк ичра ики кўз бўлдилар заврақу сол,
Икки саф киприклар эшкаклар бўлубтур ҳар тараф.

* * *

Дер эмишсенки, Навоий ҳолини бир кун сўран,
Мен ўшал сўзни қачон бовар қилурмен...

* * *

Неча шайхи хонақоҳ авродида фарёд этай,
Дермен эмди бош олай — пири фано сори кетай.

* * *

...Навоий гўё даҳр кўргали
Холин анинг орази гулфом аро кўргач.