III. «ТӮҲФАТ УЛ-АФКОР»18 ТАТАББӮЪИ «ДАРЁИ АБРОР» 1. Оташин лаъле, ки тоҷи хусравонро зевар аст, Ахгаре баҳри хаёли хом пухтан дар сар аст. 2. Шаҳ, ки ёд аз марг н-орад, з-ӯст вайронии мулк. Хусрави бе оқибат хусри билоду кишвар аст.19 3. Қайди зинат мусқити фарру шукӯҳи хусравист, Шери занҷирӣ зи  шери беша камсавлаттар аст. 4. Лозими шоҳӣ набошад холӣ аз дарди саре,  «Кӯси шаҳ холию бонги ғулғулаш дарди сар аст». 5. Бо даҳони хушку чашми тар қаноат кун аз он-к, «Ҳар ки қонъ шуд ба хушку тар шаҳи баҳру бар аст». 6. Хоҷа дил дар ваҷҳу сар афканда пеш аз фикри ахз, Садр аз баҳри тамаъ биншаста   чашме бар дар аст. 7. То бувад шайхи риёӣ нуктагӯ дилрост ранҷ, То шиторо ях бувад, урён зи сармо музтар аст. 8. Ақл хандад ҳар чи гӯянд аҳли зарқ аз воқеа, Ханда орад ҳарки хоб андар фасонагустар аст. 9. Воизу томеъ—гадои нон бувад, фарқаш ҳамин, К-ин ба зери минбар омад, он фарози минбар аст. 10. Тухми расвоӣ диҳад бар донаи тасбеҳи зарқ, Оре-оре, дона ҷинси хешро боровар аст. 11. Фиқҳро чун иллати макру ҳиял сазад фақеҳ, Не фақеҳ аст он, ки ҳафри иллати фиқҳ андар аст. 12. Қозии пурҳила ояд бо сиҷилли пургувоҳ, Маҳзи кизб аст аз барои ҷаргагӯӣ маҳзар аст. 13. Ҷониби ҷавр ар бигирад аҳл бешак ҷоҳил аст, Ҷоҳил ар ёбад халос аз ҷаҳл, илмаш мазҳар аст. 14. Раҳравони боркашро саҳл доношоми фақр,    Дар даҳони ноқа хори хушк хурмои тар аст. 15. Лофи  беваҷҳи ҳаким омад ба назди аҳли дил, Офати беҳад бар Афлотун агарчи афсар аст. 16. Нуктаи нодон зи баҳри ришханди ӯ накӯст, Мӯҳраи хар дархури тазйини афсори хар хаст. 17. Ҳар шаб ахтар бин чу буме чашм сар дӯхта, То чи кизб орад бурун гар худ  ҳама Бӯмаъшар аст. 18. Чарх маълулест к-аз вай воҷиб омад эҳтироз, К-аш бар аъзо ҳар   тараф холи   сафед аз ахтар аст. 19. Гунбади ахзар, ки хунрезист кораш, дур нест,   Барги ҳино ахзар омад, лек рангаш аҳмар аст, 20. Душман аст аз доғи озор он ки ҳастат луқмахӯр, Ханҷар аст аз нуқтае онро, ки гӯи ханҷар аст.20 21. Сифла гар мирад паи иксуну атлас дур нест,   Ҳаст аз  баҳри кафан кирме, ки абрешимгар аст. 22. Раҳравонро фоқаву неъмат кунад манъи сулук, Асби раҳ он аст, ки ӯ на фарбеҳу на лоғар аст. 23. Чин ба рӯе нафганад шиддат, ки шахсашрост ҳилм, Мавҷ азобе н-оварад сарсар, ки номаш мармар аст. 24. Неши тардоман бувад ҳар мӯи марди гармрав, Ҷони батро ҳар паре аз боли шоҳин ханҷар аст. 25. Марди пурмаънӣ чи гар бинӣ ҳақираш пешвост,   Пеши ӯ кам, бал ду марворидро як музмар аст. 26. Марди раҳбинро дили махфинамо в-он Ҷоми Ҷам,   Хизрро оби ҳаёт оинаи Искандар аст. 27. Гар шараф н-аз ашку сӯзи дил, бувад  бар ҳамсарон Шӯшаи ях шамъи кофурист, бал софитар аст. 28. Тавъамони бад бувад монанд чун наҳсу наҷас, Зодаи неку мушобеҳ чун абиру анбар аст. 29. Мулки дил пиру ҷавонро ҳаст ободон зи ишқ,   Бонии Марви куҳан Санҷар зи нав ҳам Санҷар аст.21 30. Ранги зарди ошиқи фонӣ бувад аз тири ишқ, Ҳамчу сафро, к-аш алиф шинад   ба паҳлу асфар аст. 31. Нест саргардони баҳри ишқро ҳоҷат ба қайд,    Киштии гирдобро гирдоб некӯ лангар аст. 32. Дил зи беишқӣ сияҳ бошад, зи ишқ оташфишон, Ҳаст аз сардӣ зугол он, к-ӯ зи гармӣ ахгар аст. 33. Маснади иқболи ошиқ гулхани девонагист, Фарши санҷоби самандар тӯдаи хокистар аст. 34. Нозири қасри бутон ушшоқи зор аз ҳар тараф, Чун асирони араб гирди ҳисори Хайбар аст. 35. Ақлу ганҷи некномӣ ишқу ҳар дам оламе, Хонадорӣ кори зан, лашкар насиби шавҳар аст. 36. Мардро хатти наҷот амвоҷи хуноби дил аст,   Риндро ҳирзи қадаҳ арқоми даври соғар аст. 37. Хораи хоре асиронро ба болин муттакост,   Ҷомаи хунин шаҳидонро ба паҳлӯ бистар аст. 38. Мардро як манзил аз мулки фано дон то бақо, Меҳрро якрӯза раҳ аз Бохтар то Ховар аст. 39. Сифларо ҳар нақд, к-андар даст дорад, боқӣ аст, Хуфтаро ҳар айш, к-андар хоб бинад, бовар аст. 40. Даллаи пурҳила, к-аш шӯхест ҳар сӯ ҷилвагар, Лӯъбатакбозист, инак хаймаи ӯ чодар аст. 41. Деви раҳзан дон, на зан, он к-ӯ ба чашмат чун парист, Даври китфи ӯ ду бол афганда атфи меъҷар аст. 42. Бар сари амволи мадфун золими нақшинқабо, Бар фарози ганҷ бо ҷилди мунаққаш аждар аст. 43. Тоҷи зар бигзор, эй музиву наздикӣ гузин, Қурб мемонад чу шуд айне, ки ақрабро сар аст. 44. Зарбати мард омад инак, он ки озар хонияш, Бе зар Иброҳимро тоҷ асту бо зар Озар аст.22 45. Бармакаш теғи забон ҳар дам, к-аз ин рӯ шамъро, Сар буранд арчи ба фарқ аз шӯъла заррин миғфар аст. 46. Бегуноҳро сохта озурда аз теғи забон, Нотавон кардан раги беранҷро аз наштар аст. 47. Ҳокими норостиро оқибат саргаштагист, Давр гардад бе алиф онро ки гӯй довар аст. 48. Хокиён дар нои болотар зи ҷабборон, ки мӯр Беҳ хиромад бар манор, аз шер агарчи аҳқар аст. 49. Золиму одил на яксонанд дар таъмири мулк, Хук дигар дар шиёри мулку деҳқон дигар аст. 50. Мулкро аз мавкаби ду шаҳ вазад боди футур, Чун зи қайсар қайсар омад, нукта   ҳосил сарсар аст. 51. Дил, ки набвад ҷамъ дар мадди ҳаёташ, кӯтаҳист, Аз парешонӣ қасираш хонӣ, он к-ӯ қайсар аст. 52. Марди косибро зи ранҷи касб бар каф обила, Шуд далели гавҳари мақсуд, к-аш даст андар аст. 53. Шуд сироти мустақими саҷдасозон ростӣ, Шоҳроҳи раҳрави хома хутути мистар аст. 54. Аз бидоят ҳар чӣ овардӣ, ба мурдан он барӣ, Дар туфулият чӣ омӯзӣ, ба пирӣ аз бар аст. 55. Мард аз зан кам на дар гавҳар чи гар бошад ҳақир, Дур зи байза кам на дар қимат агарчи асғар аст. 56.  Меҳнати ифлоси муфрит дар  гаронӣ Қоф дон, Қоф чуи шуд   фоқа бсҳад гашт в-ин   мустанкар аст. 57. Аҳли ҳимматро  зи ноҳамвории гардун чӣ бок, Сайри анҷумро чӣ ғам, к-андар замин ҷӯю ҷар аст? 58. Нест бархӯрдан зи қавли ҳилагар чун қавли рост, Тарраи фолизи бозигар на чун барзигар аст. 59. Зиллат омад ҳосили хоин, ки мушон чун кунад, Байзадуздӣ он яке, занбаркаш ин як занбар аст. 60. Чашм бар моли фақиронанд уммол ар барад, Шоҳсириштон мол мемонанд, ки қути лашкар аст. 61. Маънии ширин бувад ширин, чи гар сода-ст лафз, Ҳам шакар бошад шакар, бе нуқта гарчи суккар аст. 62. Ишқ асфалро ба чашм аъло дарорад ҷилвагар, Шамъро қомат бари парвона сарви Кашмар аст. 63. Эй, басо нуқсон, ки дар зимнаш бувад як навъ суд, Чун дафи лули дарид аз баҳри   маймун чанбар аст. 64. Бар мапар аз   авҷи рифъат, к-андар   ин дайри кӯҳан, Бар фарози Исӣ аз анҷум ҳазорон шабпар аст. 65. Олами дилро чи ҳоҷат зевар аз чархи кабуд, Гулшани Фирдавсро зинат на аз нилуфар аст. 66. Ҳар ки дӯзад чашм бар зар, ҳамчу абҳар чашми ӯ Лоиқи нӯги синон монанди чашми абҳар аст. 67. Чашми комил чашмаи Хизр асту бошад ҳарду айн, 3-ин ду ҳар якро касе к-ӯ ёфт, умри бемар аст. 68.  Он ки дил бандад ба зар аз фақр, бошад ризқи маҳз, В-он чи дар ризқаш бувад аз фақр, фақри бефар аст. 69. Аз шараф   дандонаи фарши гадоӣ фақр дон, «Кунгури айвони шаҳ аз кохи   кайвон бартар аст». 70. Баҳри мусҳаф кунгури раҳле, ки созанд аҳли ҷоҳ, «Рахнаҳо дон, к-аш ба девори ҳисори дин дар аст». 71. Монеъи фақр аст шаҳро муддао, инак зи сар Он чи нав   дар дорад, андозад ба хокаш бар дар аст. 72. Раҳ сӯи Ҳақ беҳад, аммо ҳаст ақраб роҳи фақр, Баҳри он-к «Ал-фақру фахрӣ» гуфтаи пайғамбар аст.23 73. Андар ин раҳ он ки дорад гом бар гоми расул,    Аршпарвозест, к-ӯ ҳам роҳрав, ҳам раҳбар аст. 74. Ҳомии шаръи набӣ Ҷомӣ, ки ҷоми шаръро, Дошта бар каф лаболаб аз шароби Кавсар аст. 75. Он ки аз илми фузун аз ҳад набиро ворис аст, Балки аз қавли  набӣ пайғамбаронро ҳамбар аст. 76. Равзаи раъйи мунираш гулшане дон, к-аш зи лутф, Қатраи рухсораи ҳар барг меҳри анвар аст. 77. Гулшани табъи рафеаш равзае дон, к-аз шараф Тугмаи пероҳани ҳар гул сипеҳри ахзар аст. 78. Чарх аз илмаш фитад як сӯ, куҷо ҷоми ҳубоб? Зарфи дарёро паи сарпӯш    будан дарх(в)ар аст. 79.  Хотираш дурҳои маъниро бувад шоиста дурҷ, Чарх баҳри ахгари анҷум муносиб маҷмар аст. 80. Зояд аз килкаш ҳама абкори маънӣ гӯиё, Ум, ки дар хома-ст бикри маънияшро модар аст. 81. Бикри маънӣ холати ҷонбахш агар зодаш чи дур, Шуд набера Исӣ он касро, ки Марям духтар аст.24 82. Илми рояш аз дилам сар зад бад-ин сон, к-абр сӯхт. Оташ андар пунба н-аз оина, к-аз тоби х(в)ар аст. 83.    Оҷиз аз теъдоди авсофи камоли ӯст акл, Анҷуми гардун шумурдан кай тариқи аъвар аст? 84. Динпаноҳо, аҳли дӯзахро чу уммеди биҳишт, Ҷони хокиро ҳавои васли он хоки дар аст. 85. Коласон, к-андар даруни ғунча афтад, муддатест, К-орзуи дурри фақрам дар дили ғампарвар аст. 86. Подшоҳе, к-аш гадои фақр гаштан орзуст, Чун гадое бошад он к-аш подшоҳӣ дар сар аст. 87. Орзуи мурданам дар зулмати ҷонбахши фақр, 3-орзуи мурда сӯи зиндагонӣ аксар аст. 88. Тухми идборам дамодам дарди дил бор оварад, Айб набвад гар бад-ин сон донаро   з-инсон бар аст. 89. Бар тан аз наълу алиф танҳо на дардам шуд аён, Бас, ҷароҳат з-он камону   тирам андар пайкар аст. 90. Як назар афкан, ки мустасно шавам з-абнои ҷинс, Саг, ки шуд манзури Наҷмиддин сагонро сарвар аст. 91. Шамъи ҳиммат ғурфаи ғамро ба мақсад мӯмиёст, Нури ахтар киштии шабро ба соҳил раҳбар аст. 92. Дар татаббӯъ кардани ин назм озодам зи таън, Тобеи суннат бувад ҳар к-ӯ набиро чокар аст. 93. 3-илтифотии хотират ин нуктаи ширин марост, Ҳамчунон к-аз партави хуршед найро шаккар аст. 94.   Дар адад абёти ӯ сад кам як омад, гӯиё Ҳар якеро равнақ аз як номи ҳаййи акбар аст. 95. Месазад ҳар байти ӯ гар гӯямаш Байтуллаҳ аст, Аз матонат в-аз либоси асвадаш, к-андар бар аст. 96. Лек ҷанби чарх   к-ӯ бошад хусусан пурнуҷум, Ҳуққае чу-бвад гирифтам, пур зи   дурри азҳар аст. 97.    «Тӯҳфат-ул-афкор» агар номаш ниҳам навбад аҷаб, Тӯҳфа наздат чун зи баҳри фикратам ин гавҳар аст. 98. Гашт «Явми ҷомеъи шаҳри раҷаб» таърихи он, Турфатар, к-он моҳу рӯз итмоми ӯро мазҳар аст.25 99. Толибони рубъи маскунро зи зилли олият, Файз бодо, то мақоми меҳр чорум манзар аст.

III.  «ТУҲФАТ УЛ-АФКОР» (ФИКРЛАР ТУҲФАСИ)  «ДАРЁИ АБРОР»ГА ТАТАББУЪ 1.    Подшоҳлар тожидаги қип-қизил лаъл — бошда хом хаёл пиширувчи (етилтирувчи) бир чўғдир. 2.    Ўлимни эсламайдиган подшоҳнинг мамлакати вайрон бўлади, оқибатсиз шоҳ (Хусрав каби) юртига зиён келтиради. 3.    Зеб-зийнатга ҳирс қўйиш шоҳона шон-шавкатни барбод этади, ўрмон шерига нисбатан занжирбанд шернинг савлати кўримсиздир. 4.    Шоҳнинг бош оғриғидан холи бўлиши маҳолдир, «Катта ноғоранинг ичи бўшу ғавғоси бошни оғритади». 5.    Қуриган оғиз ва намли кўзга қаноат қил, ҳўлу қуруққа қаноат қилган қуруқлик ва денгиз подшоҳидир. 6.    Хожа  бир нарса олишдан олдин андиша қилиб, хижолат чекади, қози тамаъ қилиб, эшикка мўлтираб туради. 7.    То риёкор шайх сафсатасини бас қилмас экан, кўнгил оғрийверади, то қишнинг совуғи кетмаса, яланғоч киши изтироб чекаверади. 8.    Ҳийлагарлар гапириб берадиган ҳар қандай воқеадан ақл кулади, тушида афсона айтувчи (алаҳсировчи) одам кулги қистатади. 9.    Таъмагир воиз — нон тиловчи гадога ўхшанди, улар ўртасидаги фарқ—бири минбар устида, бошқаси минбар остида бўлади. 10.    Риёкорлик тасбеҳининг доналари расволик уруғини ундиради, дарвоқе, уруғ ўз жинсига мансуб мева беради. 11.    Фақиҳ (шариат олими) фиқҳ (шариат илми)ни макр-ҳийла қуроли қилиб олса, у фақиҳ эмас, фиқҳ касалига мубтало бўлган кишидир. 12.    Ҳийлагар қозининг кўп шоҳидлар гувоҳлигида гувоҳномани тўлдиргани ёлғондир, гувоҳнома қозининг мартабаси учун керакдир. 13.    Жабру жафо йўлини тутган эл, шубҳасиз, жоҳилдир, жоҳил жаҳолатдан қутулдими, демак, илм ҳосил қилибди. 14.    Сулук юкини кўтарувчи ҳаммолларга фақрликка чидашни осон деб билгин, туяга оғзидаги қуриган тикан янги, тоза хурмодек туюлади. 15.    Орифлар наздида донишманднинг ўринсиз лофи, Афлотун бошига тож, бўлса ҳам, бало-офатлар келтирувчидир. 16.    Эшакмунчоқ эшак нўхтасини безашга муносиб бўлганидек, нодоннинг сафсаталари ҳам уни масхара қилишга арзийди. 17.    Ҳар оқшом юлдузга боқсанг бойўғлидек сенга тикилиб туради, ўзи алдоқчи бўлган юлдузлар қандай шумлик келтириши мумкин? 18.    Чарх бир хастадурким, ундан эҳтиёт бўлиш лозим. Чунки, аъзосининг ҳар тарафида юлдузлардан оқ хол (доғлар) бор. 19.    Кўк гумбаз (фалак, осмон)нинг иши қон тўкишдан иборатдир, ҳинонинг ҳам барги кўку аммо ранги қизилдир. 20.    Луқмахўр бўғзинг озор берувчи душманингдир, сен ҳанжар (бўғиз, ҳалқум) деганинг нуқталардан ясалган ханжардир. 21.    Агар разил (пасткаш) одам атласу шоҳи (либослар) кийиш учун умрини барбод қилса ажабланмаслик керак, пилла қурти ҳам ўзига ипакдан кафан тўқийди. 22.    Тариқат йўлчиларининг сулукига бойлик ҳам камбағаллик ҳам моне бўлади, сафар оти на семиз, на ориқ бўлиши керак. 23.    Сулук машаққатлари ҳалим одамнинг пешонасига ажин сололмайди, кучли шамолдан ҳосил бўлган тўлқин сувдан мармарни чиқариб ташлолмайди. 24.    Ўрдак жонига қарчиғай қанотининг ҳар бир пати ханжар бўлиб ботганидек, солик баданидаги ҳар бир тук фосиққа аламли ниш бўлиб қадалади. 25.    Оқил киши фақирларга пешволик қилса ҳам камтарлик қилади, икки марваридни бир ерга пинҳон қилгандек (яхшилигини яширади). 26.    Йўлбошчи (муршид)нинг яширин нарсаларни кўрсатувчи дили гўё жоми Жамдир, Искандар оинаси Хизрга оби ҳаёт (тириклик суви)дир. 27.    Кўз ёш ва қалб изтиробидан шараф бўлмаса, хотинларингга ях сумалаги кофурий шамъ каби балки унданда софроқ туюладн... 28.    Наҳс ва нажас кабилар ёмонликдан туғилган эгизаклардир, яхшиликдан туғилганлари мушку анбарга ўхшайди. 29.    Ёшу қарининг кўнгли ишқ билан ободдир, қадим Марв бинокори (султон) Санжар, (ёдгорликлари туфайли) ҳар доим ҳам Санжардир. 30.    Сафро сўзидаги «алиф» биқинига ўқдек қадал-са, асфар (сап-сариғ) бўлгани каби фоний ошиқнинг юзи ишк ўтидан сарғайгандир. 31.    Ишқ денгизида саргардон бўлган ошиққа кишаннинг ҳожати йўқ, гирдобдаги кемага гирдобнинг ўзи яхши лангардир. 32.    Ишқсизликдан кўнгил қаро бўлса, ишқ туфайли ўтлар сочади, совуқликдан кўмир, иссиқликдан чўғ бўлади. 33.    Ошиқнинг иқбол тахти девоналик гулханидир, самандарнинг кулранг тўшамаси бир тўда кулдир. 34.    Санамлар қасрининг назоратчилари ҳар тарафдан келган  интизор ошиқлар бўлиб, улар худди Хайбар қалъаси атрофида турган араб асирларига ўхшайди. 35.    Ақл — яхши ном чиқаришнинг хазинаси, ишқ — улуғ бир олам, рўзғор тутиш — хотин иши, лашкар бўлиш эрнинг насибасидир. 36.    Чин орифнинг нажот хати — юрак хуноби (қон суви)нинг тўлқинлари бўлиб, ринднинг қадаҳ тумори (дуоси) май пиёласи атрофидаги хатлардир. 37.    Хорлиқ харсанги асирлар суянадиган ёстиқ бўлиб, қонли кийим шаҳидлар ёнбошига кўрпа-тўшак (кафан)дир. 38.    Ҳақиқий орифга фано мулкидан то бақо мулкигача бир манзил деб бил, қуёшга шарқдан ғарбгача бир кунлик йўлдир. 39.    Хасис одам қўлидаги ҳар бир ақчасини абадий деб ўйлайди, ухлаган одам тушида кўраётган ҳар қандай кайфу сафоларга ишонади. 40.    Ҳийлагар, маккора хотин ҳар тарафга шўх жилва қилади. У бир найрангбоз — қўғирчоқбоздурким, унинг капаси чодиридир... 41.    Кўзингга паридек кўринган хотинни йўлдан оздирувчи шайтон деб бил, елкаси атрофидаги икки қаноти (қўли) ёпинчиғининг шерозасидир. 42.    Кўмилган моллар бошида ўтирган нақшин либосли золим, хазина устида ётган олачипор аждардир. 43.    Эй золим жафокор, олтин тождан кеч, Ҳаққа яқинлик йўлини танла, «ақраб» (чаён) сўзининг бошидаги «айн» ҳарфини олиб ташласанг, «қурб» (яқинлик) қолади. 44.    Сен «озар» дейдиган бу оловранг зарни ҳиммат аҳли тепиб ўтадилар, зарсиз Иброҳим (пайғамбар) тождор унинг бутпараст отаси — Озар зарли эди... 45.    Ҳар доим тилинг тиғини тортавермаки, шамнинг бошида шуъладан олтин дубулғаси бўлса ҳам бошини кесадилар. 46.    Гуноҳсиз одамга тил тиғи билан озор бериш, соғ томирга ништар уриб, дармонсиз қилган кабидир. 47.    «Довар» сўзидан «алиф» ҳарфи кетса, «давр»га айланганидек, адолатсиз ҳоким оқибат саргашта бўлур. 48.    Хоксор кишилар даражада жаббор (жабр қилувчи)лардан юқори турадилар, чумоли шердан ўта кичик бўлсада, минорада қулай юради. 49.    Юртни обод қилишда золим ва одил подшоҳ тенг (баробар) эмас, ерни шудгор қилишда чўчқа бошқаю деҳқон бошқа. 50.    Мамлакатга икки подшоҳнинг хос мулозимларидан хароб этувчи шамол эсади, «қайсар», «қайсар» сўзидан «қай» олиб ташланса, «сарсар» (кучли бўрон) қолади. 51.    Подшоҳ ҳаётининг узайишидан кўнгил тўлмаса, ноқислик пайдо бўлади, паришонликдан «қасир» (қисқа) сўзини «қайсар» (подшоҳ) деб ўқийсан. 52.    Касб машаққатидан косибнинг қўлида пайдо бўлган қабариқ, мақсад гавҳарининг қўлга киритилганлигидан нишонадир. 53.    Сажда (ибодат) қилувчиларнинг сироти мустақим (Ҳақ йўл)дан юрганлик аломати тўғриликдир, саёҳатчи қаламнинг катта йўли — чизғич хатлар (чизиқлар)идир. 54.    Бошда нима ҳозирлаган бўлсанг, ўлганингда (охиратда) ўшани олиб кетасан, ёшликда нима ўрганган бўлсанг, қариликда ёдингда турган бўлади. 55.    Эр бечораҳол бўлса ҳам, хотиндан кам эмас, дурнинг қиймати паст бўлса ҳам, тухумдан кам эмас. 56.    Ҳаддан ортиқ камбағаллик меҳнатини Қоф тоғидан оғир деб бил, «қоф»—«фоқа» камбағаллик сўзига айланса, жуда хунукдир. 57.    Ҳиммат аҳлига фалакнинг нотекислигидан не зарар? Юлдузлар сайр этганда ерда анҳору жарлар бўлса не ғам? 58.    Ҳийлагарнинг сўзидан рост гапдек фойдаланиб бўлмайди, масхарабоз полизидаги сабзавотлар деҳқон полизидаги сабзавотлардек эмас. 59.    Хоин тубанлик билан ҳосилни қўлга киритади. Тухум ўғирлайдиган сичқонлар худди шундай қиладилар: бири занбар бўлиб ҳосилни бағрига босиб олади. Иккинчиси занбар ташувчи бўлиб уни судраб кетади... 60.    Амалдорларнинг кўзи камбағалларнинг молидадир шоҳпарастлар лашкар овқати баҳонасида уларни олиб кетадилар ва мол йиғадилар. 61.    Лафзи содда бўлса ҳам «ширин»нинг маъноси шириндир, нуқтасиз «суккар» ёзилса ҳам шакар шакар бўлади. 62.    Ишқ тубан кишини ҳам кўзга олижаноб қилиб кўрсатади, парвонага шамнинг қомати Кашмир сарви (гўзали) кабидир. 63.    Кўп нуқсонлар борки, ичида бир нави фойдалар ҳам бўлади, лўлининг ёрилган чирмандаси маймун учун ўйнайдиган чамбарагдир. 64.    Бу кўҳна дунёда юксакларга интилиб, манфаат изламаки, Исо алайҳиссаломдан юқорида юлдузлардан минглаб кўршапалаклар бор. 65.    Кўнгил оламига зангори олам зийнатининг ҳожати йўқ, Фирдавс гулшанининг безаги нилуфардан эмас. 66.    Кимки, наргис кўзидек зарга кўз тикса, кўзи наргис кўзидек найза учига муносиб бўлади. 67.    Комил инсоннинг кўзи Хизр чашмасидир, ким-ки бу икки чашмадан бирини топса, абадий ҳаётга эришган бўлади. 68.    Кимки, зарга кўнгил қўйса, фақрлик (мақоми) дан қуруқ қолади, ризқида фақирликдан улуш бўлса, бу — дабдабасиз фақирликдир. 69.    Фақирликни гадолик тўшанчисининг четлари шарафидан деб бил, подшоҳ айвонининг кунгураси Зуҳал (Сатурн) қасридан баландроқдир. 70.    Мансабдорларнинг Қуръон қўйиш учун ясатган лавҳларининг кунгураси дин қўрғони девори эшигининг рахналаридир. 71.    Подшоҳ фақирликка моне бўлувчи нарсалардан халос бўлишни истаса, тадбири шуки, тасарруфидаги барча молларини қайтадан тупроққа ташласин. 72.    Ҳаққа олиб борадиган йўллар кўп, аммо тез элтувчи ва яқин йўл—фақр йўлидир, шунинг учун ҳам пайғамбар «алфақру фахри» (фақирлик фахримдир) деган. 73.    Бу (Ҳаққа элтадиган) йўлда пайғамбар билан изма-из борган киши Аршга парвоз қилади, чунки у (пайғамбар) йўл юрувчи ва йўл бошловчидир. 74.    Пайғамбар шариатининг ҳомийси бўлган Жомий, Кавсар шаробидан лаболаб тўлдирилган шариат қадаҳини қўлида кўтариб турибди. 75.    Илмининг ҳаддан ортиқлигидан у пайғамбарга ворисдир, балки набининг ҳадисига кўра у пайғамбарлар кабидир*. 76.    Равшан фикрининг боғи бир чамандурки, ҳар бир япроқ юзидаги томчи латофатда нурли қуёшдир. 77.    Юксак табиатининг гулшани шундай шарофатли бир боғдурки, ҳар бир гул кўйлагининг тугмаси ям-яшил осмондир. 78.    Илмининг кўплигидан чарх ҳам четга чиқиб туради, қаердан ҳам кўпикли қадаҳ дарё идишига қоп-қоқ бўлишга арзисин. 79.    Унинг хотираси маъно дурларига муносиб қутича бўлганидек, чарх юлдузлар чўғига муносиб манқал (оташдон)дир. 80.    Барча бокира (асл ва тоза) маънолар унинг қаламидан туғилади, гўё қаламга оналик қилган, бокира маъноларга ҳам онадир. 81.    Бокира маънолар жонбахш ҳолатлар вужудга келтирса, ҳеч боки йўқ, қизи Марям бўлган    кишига  Исо(пайғамбар) набирадир. 82.    Фикрининг илми қалбимда порлаб, гўё булутни ёндирди, пахта ойнадан эмас, қуёш ҳароратидан куйиб кетади. 83.    Ақл унинг мукаммал сифатларини санашдан ожиз, бир кўзи кўр одам осмон юлдузларини қандай санаб тугатади? 84.    Эй дин ҳомийси — пайғамбар! Дўзах аҳли жаннатни умид қилганидек, хоксорлар жони эшигинг тупроғига етишишни ҳавас қиладилар. 85.    Ғунча ичига тушган шабнамдек, бир неча муддатдан бери ғампарвар кўнглимда фақирлик дуррининг орзуси тушган. 86.    Фақр гадолигини истаган подшоҳ, подшоҳликни орзу қилган гадо кабидир. 87. Тирикликни орзу қилган ўликдан кўра, жонбахш фақр зулматида ўлмоқлик орзуйимдир. 88.    Бахтсизлигим уруғи узлуксиз дил дарди мевасини беради, уруғ қандай бўлса, ўшандай ҳосил бериши айб эмас. 89.    Танамда фақат тақа ва алиф доғидан дардим аён бўлгани йўқ, кўпинча ўқ-ёйдан баданимда жароҳатлар пайдо бўлган. 90.    Бир назар сол, жинсдошларимдан айрилиб турай. Нажмиддин Кубронинг назарига тушгаи ит итларга сарвар (бошлиқ, етакчи) бўлди. 91.    Ҳиммат шами, ғам кулбасида мақсадга улаштирувчи мумиё (даво) бўлса, юлдуз нури тундаги кемани соҳилга еткарувчи раҳбар (йўл бошловчи)дир. 92.    Бу назм (қасида)ни татаббуъ қилганим учун таънадан йироқман, зеро кимки, пайғамбарга чокар (хизматкор) бўлса, суннатга эргашган бўлади. 93.    Қуёш нуридан най (қамиш)да шаккар (пайдо) бўлганидек, хотирингни илтифотидан бу ширин нукта (нозик маъноли сўз)лар ҳосил бўлди. 94.    Қасида байтларининг сони бир кам юз бўлиб, ҳар бир байтига боқий ва тирик бўлган Аллоҳнинг бир номидан равнақ етгандир* 95.    Қасиданинг ҳар бир байтини Байтуллоҳ (Каъба) десам арзийди, чунки эгнида матонатдан тикилган қора либос бор. 96.    Лекин у, хусусан юлдузлар билан ғужғон чархнинг ёнбошида бўлса, порлоқ дур тўла қутичанинг эгаси бўлсам! 97.    Номини «Туҳфат ул-афкор» десам, ажабланадиган жойи йўқ, ҳузурингга фикрим денгизидан бу гавҳарни туҳфа қилиб келтирдим. 98.    Қасиданинг ёзиб тугалланиш тарихи «Явми жомеъи шаҳри ражаб» бўлди, ажабки, у ою кун ҳисоби унинг ниҳоя топганига мазҳардир. 99.    То Қуёш тўртинчи осмондан нур сочиб турар экан, ер юзида толибларга олий соянгдан файзлар етаверсин!