Алишер Навоий мукаммал асарлар тўплами

УЧИНЧИ МАЖЛИС

Алар зикридаким, ҳоло замон саҳоифида моиний абкори аларнинг Дақиқ табълари ҳуллабофлиғидин назм либоси киядур, назм либоси аларнинг амийк зиҳнлари мўй шикофлиғидин санъат ва салосат нақш ва нигоре топадурким, баъзининг мулозаматиға мушарраф ва сарбаланд ва баъзининг мусоҳабатидин хушнуд ва баҳраманддурбиз

Ул жумладин қуёшеки, рои олам оройи била бу замон мубоҳий ва аҳли замонға шарафи номутананоҳий муяссардур ва дарёеки, табъи гавҳарзойи била бу даврон жайби гавҳардин тўла ва даврон аҳли қўйни ва этаги жавоҳирдин мамлу бўладур.

Ҳазрат Маҳдумий Шайхул-исломий Мавлоно Нуриддин Абдураҳмон Жомий (мадда зиллаҳу¹) дурурким, то жаҳон бўлғай аларнинг ёруғ хотирларининг натойижи, жаҳон аҳлидин кам бўлмасун ва то сипеҳр эврулгай, аларнинг очиқ кўнгуллари фавойиди даврон халойиқидин ўксулмасун. Чун бу мухтасарда мазкур бўлғон жамоатнинг раъс ва раиси ул зоти нафис ва бу рисолада мастур бўлғон гуруҳнинг муқтадоси ва пешвоси ул гавҳари яктодур, муборак исмлари бу авроқда сабт бўлурдин гузир ва ёзилмаса дилпазир эрмас эрди, журъат бўлди. Чун алар латойифи назми андин кўпроқдурким, ҳожат бўлғайким, баъзи битилгай, ё элга маълум бўлсун деб бирори сабт этилгайким, кутубларининг отин битилса, бу авроқтин ошар ва мусаннафотлари дурлари зинкрин қилилса, гардун баҳри андин тошар, ложарам чун бу маъни билилур ва дуо била хатм қилилур.

Рубоий:

Ё раб, бу маоний дуррининг уммони,
Бу донишу фазл гавҳарининг кони
Ким, айладинг они олам аҳли жони,
Олам элига бу жонни тут арзоний.

Турфа будурким, Хожа Муҳаммад Таёбодий² ким, бир қарн ул ҳазратнинг махсус мулозими эрди, назмларидин бир байт билмас ва билса ҳам назм ва насрларидин бир нукта фаҳм қилмас ва қилса ҳам мақсудқа мувофиқ демас. Боракаллоҳ, камоли қобилият мунча — ўқ, бўлғай! Ул ҳазрат йиллар анинг бадхўйлуғин кўруб синггурубдурлар ва ўзларига кетурмайдурлар ва аларнинг бу ҳолиға содиқ келур ул байтким:

Раҳравони боркашро саҳл дон ошоми қаҳр,
Дар даҳони ноқа хори хушк хурмои тар аст³.

А м и р Ш а й х и м С у ҳ а й л и й — Хуросон мулкининг муттааййин элиндиндурур. Кичик ёшидин табъ осори ва зиҳин намудори андин кўп зоҳир ва ҳамида ахлоқ ва писандида маош атворидин боҳир эрди, Султон Абу Саид Мирзо хизматига тушуб махсус мулозим бўлди ва ашъори эл орасида шуҳрат тутти ва ҳоло йигирма йилдин ортуқроқдурким, Султон Соҳибқирон мулозиматидадур ва рафеъ муносиб ва аъло маротибға мушаррафдур; андоқким, мулку мол, балки салтанатнинг барча маслаҳат ва аҳволиға мушорунилайҳ ва мўътамаддун-алайҳ⁴ ва аморат зайлучасида сокин ва тақарруб маснадида мутамаккиндурким, ҳеч намулойим амрға мансуб ва ношойиста айбға матъун ва маъюб эмас ва бу давлатда андоқки интизоми ҳоли бийик бўлди, назми аҳволи дағи авж тутти ва бу «Ийдия»⁵ қасидасининг матлаи яхши воқеъ бўлубтурким:

Шукр, эй дилки, дигар бор ба сад зебу жамол
Гардани шоҳиди ийд аст дар оғуши ҳилол⁶.

Бу ғазал матлаи ҳам анингдурким:

Дил, чу шикаста макуш ошиқи хаста ҳолро,
Санги ситам чи ,мезани мурғи шикаста болро⁷.

Бу матлаъ ҳам ёмон воқеъ бўлмайдур:

Ҳар замонам қоматаш дар нолаи зор оварад,
Тарсам ин нахли бало девонаги бор оворад⁸.

Ва «Лайли ва Мажнун» маснавийсида, Лайлининг хасталиги таърифида бу байт анингдурким:

Гўйи занахаш зи ҳол гашта,
Монандаи себи сол гашта⁹.

Агарчи туркча шеърға машғуллуқ оз қилур эрди, аммо бу матлаъ анингдурким:

Зуҳд эли тасбиҳ деб ҳайрон қолур авбош аро,
Риштаи жисмимни кўрса қатра-қатра ёш аро.

Аввалдин охирғача фақир била илтифот ва иттиҳоди кўп учун мундин ортуқ таърифин қилилса, ўзумни таъриф қилғондек бўлурдин қўрқиб, ихтисор қилилди. Оқибати хайр бўлсун!

М а в л о н о С а й ф и й¹⁰ — бухоролиғдур, андин Ҳирий шаҳриға келди ва аксари кутуби мутадовилотни кўрди ва таҳсил асносида назмға машғул бўлди. Андоқки шеъри шуҳрат тутти ва масал тарийқин бағоят яхши айтти. Бу матлаъ анингдурким:

Дило, васфи миёни нозуки жонони ман гуфти,
Наку рафти ҳадисе аз миёни жони ман гуфти¹¹

Ва санъат ва ҳирфа аҳли учун ҳам кўп латофатлик назм қилибтур ва ул тарийқда мухтареъдур. Бу байт ул жумладиндурурким:.

Бути пардозгарам к-у ба касон месозад,
Ҳеч бо ҳоли мани хаста намепардозад¹²,

Муаммо фанида ҳам рисола битибтурур ва

исмиға бу анингдурким:

Мавлоно ҳушёрлиғда басе одамиваш ва ҳаё ва адаблиғ йигитдур. Аммо сархушлуқда ўзга моҳият бўлур эрди, балки расво нима бўлур эрди. Бу учурда тавбаға муваффақ бўлди. Умед улким, истиқоматқа ҳам муваффақ бўлғай.

М а в л о н о О с а ф и й¹³ — отаси подшоҳи замоннинг вазорат девонида муҳр босибдур ва ўзининг табъи таъриф қилғуча бор ва ҳофизаси ҳам бағоят хубдур. Аммо не табъин ишга буюрур, не ҳофизасин. Ятимвашлик ва раъносифатлиқ ва худройлик ва худоройлик била авқотин зоеъ қилур. Бу навъ ғариб сифоти кўпдурки, агар деса сўз узолур. Мутлақо пандпазир эрмас. Бу жиҳатдин бағоят паришондур. Яхши абёти бор. Аммо бу матлаъ машҳурдурким:

Нарехт дурди май муҳтасиб зи дайр гузашт,
Расида буд балое, вале бахайр гузашт¹⁴.

Бу туркча матлаъ ҳам анингдурким:

Юз балолар кўрдум, ул ороми жонднн кўрмадим,
Икки кўзумдин ёмонлик кўрдум ондин кўрмадим.

отиға бу муаммоси яхши воқеъ бўлубтурким:

Иншо оллоҳким, туз йўлға киргай.

М а в л о н о Б и н о и й¹⁵ — авсот ун-носдиндур, муваллади Ҳирий шаҳридур. Бағоят қобилияти бор. Аввал таҳсилға машғул бўлди, анда кўп рушди бор эрди, бот тарк қилди. Хатға ишқ пайдо қилди. Оз фурсатда ободон битиди. Андин сўнг илми мусиқийға майл кўргузди. Адвор илми билан бот ўрганиб, хили ишлар тасниф қилиб адворда дағи рисола битиди. Аммо мўъжиб ва мутасаввирлиғидин эл кўнглиға мақбул бўлмади. Бу сифати салби учун фақр тарийқин ихтиёр қилди ва риёзатлар ҳам тортти, чун пири ва муршиди йўқ эрди, ўз бошича қилғон учун ҳеч фойда бермади. Эл таъну ташниидин Ҳирийда туролмай Ироққа борди. Андин дағи ушбу ранг овозалар йиборди. Аммо чун йигитдурур, қобил ва кўп гурбат ва шикасталиклар тортти, умид улким, нафсиға ҳам шикаст ва тавозеъ етмиш бўлғай. Ҳар тақдир била бу матлаъ анингдурким:

Ба сурма ҳарки сияҳ кард чашми ёри маро,
Басони сурма сияҳ кард рўзгори маро¹⁶.

М а в л о н о Қ о м и й — Убадиндур. Кичик ёшидин Мавлоно Муҳаммад Бадахший¹⁷ ани тарбият қилди. Таҳсили ул ерга еттиким, Мавлоно анинг сабақининг уҳдасидин чиқолмади. Улуғроқ донишмандларга тарбиятин ружуъ қилди. Чун саодатманд йигит эрди, таҳсилди саъйлар қилди. Ҳоло яхши толиби илмдур. Воқеан адаблиқ ва тавозуъ ва инсониятлик одми йигит бўлубтур. Мавлоноға филҳақиқат фарзанд улдур. Шеър ва муаммони ҳам яхши айтур ва очар. Бу матлаъ анингдурким:

Касеки, у сари дастори сарви ман чинад,
Дигар зи боғ чаро дастаи суман чинад¹⁸.

Бу муаммо ҳам

отиға анингдурким:

Умид улким бот мутааййинлардин бўлғай.

М а в л о н о О л и м — донишманд кишидур. Дарс ва ифодаға машғул. Шеърға дағи мулойим табъи бор. Бир кун бир жамоат эл била девонбошиға қазияи арз қилди ва ўз муддаоси мувофиқи арзадошти ҳам, битиб эрди. Девонбоши бу воқеани Хожа Маждиддин Муҳаммад¹⁹ ки, мубошир эрди, анга ҳавола қилди. Мавлоно арзасини хожага берди. Аммо Хожагийнинг майли хотири анинг муаддийлари сари эрди, анинг коғазин ўқумай чирмади ва ғанимлари тарафин тутти. Мавлоно бу байтни муносиби аҳвол айтти, будурким:

Кори моро Хожа Маждиддин Муҳаммад ҳеч кард,
Коғази моро нахонд он рўзу дарҳам печ кард²⁰.

Бу байт шуҳрат тутти. Бу матлаъ ҳам анингдурким:

Оям басар ба роҳат пайваста ҳамчу хома,
Карди зи баҳрам аз хат, эй моҳ, гирд нома²¹.

М а в л о н о Ҳ а с а н ш о ҳ²² — Хуросоннинг қадимий шуаросидиндур. Шоҳрух Мирзо замонидин бу фархунда давронғача кўпрак салотин ва акобир ва муттааййин элга ҳам мадҳи ва ҳам марсияси бор. Бу матлаъ анингдурким:

Аз лабат як сухан бихоҳам гуфт,
Сухане з-он даҳан бихоҳам гуфт²³.

М а в л о н о М у з ҳ и р — Мавлоно надимшева ва ҳаззол табъ киши учун ҳазломез ашъори ва қитъалари кўпдур ва машҳурдур. Ул жумладин, Мутаҳҳири Удий²⁴учунким, эшакини улуғроқ, жиҳатидин эл музд бериб, тухум учун ўз эшакларига секритур эрмишлар. Бу қитъани дебтур:

Мутаҳҳир ҳаст исми бемусаммо,
Нажасро кай мутаҳҳир метавон гуфт?
Хараш бар хар жаҳад у зар ситонад,
Бас ўро кайдии хар метавон гуфт²⁵.

Бу мисраъ тазмини ҳам қаламзанлар бобида анингдурким:

Ба як даст шамшеру дасти дигар,
Қаламзан нигаҳдору шамшерзан²⁶.

М а в л о н о Ш о м и й — Домғондиндур. Кўп таҳсил қилиб, мутадовилотни мукаррар ўткарди. Аммо муллолиғ отиға кирмади. Андин сўнг тиббқа машғул бўлди. Дағи кўпроқ, мўътабар кутубни кўрди. Анда ҳам атиббо силкига қўшилмади. Шеърни яхши айтур эрди, аммо имлоси дуруст эмас эрдиким, шеърин битгай. Ҳар тақдир била бу матлаъи яхшн воқеъ бўлубдурким:

Дидаро гуфтамки, дар рўяш ба густохи мабин,
Гуфт густохи чи бошад айни муштоқист ин²⁷.

М а в л о н о А б д у л л о — агарчи зоҳир юзидин ҳазрат Махдуми Нуранға ўзин қаробат тутар, аммо маъни юзидин бағоят йироқдур. Сойир шеър аснофидин маснавийға кўпроқ илтифот қилури учун малик ул-калом Фирдавсий Тусий²⁸ ва ҳазрат Шайх Низомий Ганжавий ва султон уш-шуаро амир ул-умаро ҳазрат Хожа Хусрав Деҳлавий «Шоҳнома» билан «Хамса»ни маснавийлариким, бўлғай писанд қилмас. Баҳс балки ҳазрат Махдуми Нураннинг маснавийлариға борурким, писанд қилур, ё йўқ. Биз фақирларким, бу жамоатнинг резачини хони ва хўшачини хирмони тутарбиз, балки ул ҳунар ва қобилият ҳам йўқ ва мундоқ қиши шеъри не истеҳқоқ била таъриф қила олғайбиз; Ҳар неча дағи андоқ бўлса табаррук ҳайсиятидин ул назм қилғон «Зафарнома» маснавийсидин бу уч байт битилди:

Бас онки басе гавмишони нар
Ба занжир бастанд бар якдигар
Ки, дар пеши хандак фасиле бувад
Вазу ҳар яке манъи филе бувад.
Чаро бояд аз фил кардан ҳазар
Ки у чорпоест чун гову хар²⁹.

Бу тарихдаким бу рисола битилди «Хамса»дин «Лайли ва Мажнун», «Хусрав ваШирин», «Ҳафт пайкар»³⁰ға татаббуъ қилди. «Исқандарнома» муқобаласида «Зафарнома» назмига машғул эрди. Шеъри эл орасида бағоят машҳур ва ривожи номақдурдур.
Наътда бу байт анингдурким:

Нубуватро туи он нома дар мушт
Ки, аз таъзим дорад муҳр бар пушт³¹.

Уруш таърифида бу байт ҳам анингдурким, эл ичида басе машҳурдурким, уруш фанида ўқурлар:

Фитода дар он паҳн дашти дурушт
Сари нотарошида чун хорпушт³².

Бурунлар йигитлик ҳиссиётидинким, жунундин бир шўъбадурур, баъзи ҳолатида агар бирор нима номулойимлик бор эрди, аммо ҳоло авқоти мазбут ва мақолоти марбут зоҳир бўлур ва ноз ўрнига ниёз ва бурудат муқобаласида сўз ва гудоз жилва қилур, бу давлат анга ва ҳар кимга насиб бўлса, ҳақ таолло арзоний тутсун! Омин.

М а в л о н о Д а р в е ш М а ш ҳ а д и й³³ — сафиҳ ва бадзабон кишидур. Баъзи азизларни, дерларки, ёмон хажвлар қилибдур. Андин ажиб эрмасдур ва табъи ёмонлуқ сори ҳар неча деса яхши борур. Бу фақир андин жунун ва ошуфталиқлар кўрдум, аммо ҳажвларин зоҳир қилмади. Сойир назмларда бир навъи табъи бор. Бу матлаъ анингдурким:

Онки, аз абруи у дид маҳи ийд асаре,
Хаст солеки, аз он моҳ наёмад хабаре³⁴.

М а в л о н о Х у р р а м и й — Ҳирийнинг одамизодаларидиндур. Аммо ўзида одамийликдин асар, балки бўйе йўқтур. Бадмизожлиқлари жиҳатидан Хуросонда туролмади, Ироққа борди, андин Макка ва Мадина ва Байт ул-муқаддас, кўпрак анбиё ва машойих мазоротин яёқ бориб, зиёрат қилди, балки икки қатла анга бу риёзат ва машаққат, балки бу давлат муяссар бўлди. Аммо ўз зоти бедавлатлиғлари жиҳатидин бу сафарлардин келгандин сўнгра борғондин бурунроқдин бехабарроқ ва бадфеълроқ келди ва анинг маддоҳлиғида тил ожиз ва ақл қосирдур. Бовужуди мунча турфалиқ шеър ҳам айтур ва анда кишини писанд қилмас. Бу матлаъ анингдурким:

Овозаи рухи гул то боз бар наёяд,
Дар бўстон зи булбул овоз бар наёяд³⁵.

С а й и д Қ у р о з а — шерозликдур. Таҳсил қилур суратида ғурбат ихтиёр қилиб Хуросонға келди. Бағоят маҳрум ва вожиб ул-риоя ва номурод кўрундиким, ҳам ҳақир ул-жусса эрди ва ҳам сағир ус-син. Анинг муҳофазати аҳволи қилиб, сабақ жиҳатидан дағи баъзи азизларға сипориш қилилди. Улча мақдури шафқат ва мурувват эрди, анинг борасида маръи тутулур эрди, то улким, бир оз фурсатким, ўтти андин ғаройиб ҳам бош ура киришти. Муддате эшитиб-эшитмасга солиб, кўруб-кўрмасга солинди. Оқибат иш булардин ўтти ва анға еттиким, Хуросон мулкида туролмади, Самарқандга борди. Андоқ маълум бўлурким, Самарқанд хамрийлари бирла ҳам заду хўрд қилиб, ғолиб бўлмаса, мағлуб дағи эрмас. Анинг ишлари андин машҳурроқдурким, шарҳ қилурға ҳожат бўлғай. Бу матлаъ ул бадбахтқинанингдурким:

Дигар он фасл шуд к-аз лола шамъи базм даргирад,
Гули раъно шароби лаългун даржоми зар гирад³⁶.

С а й и д Қ у т б Л а к а д а н г — самарқандлиғдур. Барча хублуқларда Сайид Қурозанннг адили бўла олур, балки ортуқроқ. Ҳирийда эрди. Андин фасоде вужудқа келдиким, қатл ҳукми бўлди. Басе заҳмат тортилди, то бандға қарор топти. Банддин қочиб, ҳоло Самарқанддаким, мажолисда Сайид Қуроза била мажлисоройдир ва анга муътариз ва мутаариз. Мажлис аҳлидин изо кўрмакта меҳтар шерик ва назмлардин ул нокасгинанинг майли муаммоға кўпроқ воқеъ бўлғон учун бир муаммосин битилди.

исмиға бу муаммо анингдурким:

Барча салоҳиятин ушбу муаммосидин иҳсос қилса бўлур.

М а в л о н о М у қ л и л и й — Туршиздиндур. Надимшева ва ҳакимваш кишидур, мажолисда амсол ва назойир кўп келтурур. Дарвешлик суратида юрур. Бу матлаъ анингдурким:

Муҳтасиб мегуфт дай аз рўи ҳол
Бода арзон шуд кужои зар ҳалол³⁷.

Муддатедурким, оёғиға маразе тори бўлубтурким, ланг бўлубтур ва бу жиҳатдин тараддуд оз қилур.

Д а р в е ш Х у с о м и й — хоразмлиғдўр. Бу матлаъ анингдурким:

Фиғон, эй дўстон к-он лаъли ширин аз ҳавас моро
Бикушту ҳеч кас бар сар наёмад жуз магас моро³⁸.

М а в л о н о Ш а в қ и й — Чечактудин бўлур. Ўзи мақбул ва табъи мулойим йигитдур. Аммо димоғиға мутолаа жиҳатидин хиффат юзланиб, анга монии мутолаа бўлубтур. Туркин ва форсийда табъи яхши тасарруф қилур. Бу матлаъ анингдурким:

Бо ғайр дидамат ба сухан кушт он маро
Лабро чу басти аз сухан осуд жон маро³⁹.

Бу тўркча матлаъ ҳам анингдурким:

Бориб овора кўнглум зулфинг ичра мубтало қолди
Тараҳҳум қилки, мендин бордию, эмди санга қолди.

М а в л о н о З и ё — табризликдур. Кўнгулга яқин ширинадолиқ мақбулғина кишидур. Ҳақир ул-жусса учун асҳобқа мужиби баст ҳам бўлур. Шаҳрға таҳсил учун келди. Таҳсил асносида шеърга ҳам иштиғол кўргузди, дағи яхшигина шеърлар ҳам айтти. Бу матлаъ анингдурким:

Ажаб набвад агар парвона имшаб тарки жон карда
Ки, бинад нахли умри шамъ бунёди хазон карда⁴⁰.

Бу матлаъ ҳам хуб зоқеъ бўлубтур.

Хуш он соатки, ояд турки ман шамшери кин бо у,
Рақибон жумла бигурезанду ман монам ҳамин бо у⁴¹.

Ва

отиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о Х а л а ф — табризликдур. Аланжақнинг шайхзодаларидиндур. Хулқда хуб, натойижи табъда эл кўнглига марғуб йигитдур. Таҳсилға Ҳири шаҳриға келди. Ҳоло султонзодаи замон ҳазратида мулозим ва мусоҳибдур ва табъи ҳам асру хуб воқеъ бўлубтур.

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о М а ҳ в и й — Хуросоннинг одамизодаларидиндур. Яхши табъи бор. Баъзи маҳалда таҳсилға машғул бўлур. Яна йигитлик ҳаво ва ҳаваси ани паришон тутар ва мусоҳиблар паришонлиғи ани сомон қилур. Табъида хилиғина чошни бор. Бу матлаъ анингдурким:

Дудеки, аз дили ман дар шоми ғам барояд.
Бар ёди турраи у пур печу ҳам барояд⁴².

М а в л о н о Н а р г и с — ҳирийдиндур. Мазкур бўлғон тахаллус била назм айтур эрди. Ани «Оҳий» ⁴³ға табдил қилди. Сабабин сўрулди, эрса ободонғина жавоб айтмади. Қайдаким, жузвий рангин сўз ё маънийи нозук кўрса, тасарруф қилурға одат қилибдур. Иншо-оллоҳ, андоқким тахаллусиға тағйир берди бу одатига ҳам тағйир бергай. Бу матлаъ анингдурким:

Ба ёди сафҳаи рухсори у к-аз маҳ фузун омад,
Кушодам фоли мусҳаф «сураи Юсуф» барун омад⁴⁴.

М а в л о н о С о л и м и й — Ироқ мулкининг одамзодаларидиндур. Хўросонда фазлиётдин кўп нима касб қилди. Аввал таҳсилға машғул бўлди. Андин сўнгра шеър ва муаммо ва хатқа кўшиш қилди. Яна созлардин уд ва танбур ҳам ўрганди ва мусиқийда ҳам таснифлар боғлади. Ҳам нафсида саломат бор ва ҳам табъида истиқомат. Бу матлаъ анингдурким:

Чунончи ба суврати он офтоб ҳайронам
Ки, тиғ агар занадам чашми худ напўшонам⁴⁵.

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о Ж а н н а т и й — Хуросон мулкидиндур. Табъи ёмон эмас, аммо ақли ҳам йўқтур ва толеи ҳам. Муддате подшоҳ мулозими эрди, фалокат анга басе муставли бўлди, фақир ани йиғиштурдум. Фалак била ситеза қилғонни фалак енгар эрмиш. Ҳеч ерга еткура олмадим. Ҳоло дағи ул навъким бор эрди, саргардон юрур. Тенгри анга раҳм қилғай. Бу матлаъ анингдурким:

Ба май хўрдан чу соқий соғари майро даҳан пўшад,
Чи шуд к-уро ба сарпўше саводи чашми, ман пўшад⁴⁶.

М а в л о н о А н в а р и й — Балх тарафидиндур. Ошуфта мизожроқ йигитдур. Гоҳи савдоси андоқ ғолиб бўлурким, мизожи сиҳат қонунидин мунҳариф бўлур, яна кўп заҳмат била муолажапазир бўлур. Бу матлаъ анингдурким:

Эй зи тоби май туро ҳар гуна бар рухсор гул,
Сабзаи боғи жамолат андаку бисьёр гул⁴⁷.

М а в л о н о Қ о б и л и й —туршизликдур. Ул сипоҳийлик суратида эрди ва элни ҳажв қилур эрди. Гўё эмди иккаласидин мутабоид бўлубтур. Бу матлаъ анингдурким:

Ажаб навбад ба лутф арзонки, бинавози ғарибонро,
Навозиш з-онки, расму одати хубест хубонро⁴⁸.

Иттифоқо бу шеъри била ўзин ҳажв ҳам қилибтур. Бовужудким, ҳеч мазаси йўқтур ва қофияси ҳам ғалатдур.

М а в л о н о С и р р и й — Мавлоно Али Шаҳобнинг ўғлидурким, юқори мазкур бўлди. Абдолваш йигитдур. Ҳоло Марвда бир лангари бор, ўтар-борур элга хизмат қилур. Бу матлаъ анингдурким:

Буд дар даъви ба абрўят маҳи нав тезу тунд,
Дид чун хуршед рўят сохт худро гирду ғунд⁴⁹.

М и р Ҳ о ж — сайид кишидур, толиби илмлик ҳам қилур. Яхши табъи бор. Ҳамоноки, илтизом қилибтурким, кўпроқ қасидаси манқабат бўлғай. Аҳёнан бирор ғазал ҳам айтур. Бу матлаъ анингдурким:

Агар дар гўшаи ғам дур аз он сиймин бадан мирам,
Халал дар кори ишқ ояд ҳамон рўзеки, манн мирам⁵⁰

М а в л а н о М о н и й — машҳадлиғдур. Соҳибжамол ва зариф ва раъно йигитдур. Бовужуди улким, атоси беназир косагардурким, чинни ясар ва иниси андоқ нақш қилурким, Чин ва Хитода қила олмаслар. Ул бу икков ҳирфасидин ор қилиб, бирин қули, бирин чуҳрасича кўрмас. Чун ҳусни бор, ҳусни хати ва ҳусни каломи дағи бор, ҳар не қилса анга тегар. Бу матлаъ анингдурким:

Чу дар саҳрои ғам девонасон бо худ фитад чангам,
Гаҳе дар чангам афтад сангу гаҳ санг афтад аз чангам⁵¹.

М а в л о н о С о й и л и й — Жўяннинг Ховаршосидиндур. Дарвешваш ва камсухан кишидур. Баъзи ашъори ёмон тушмас. Бу матлаъ анингдурким:

Маро дар дида танг омад фазои қўҳу ҳомун ҳам,
Ғами Фарҳод ман дорам, балои ишқи Мажнун ҳам⁵².

М а в л о н о С а л о м и й — шаҳр масжиди жомеъида Мулук гунбазида ходимдур. Бу матлаъ анингдурким:

Ин бас аз ашки жигаргун зи ғамаш ҳосили ман
Ки, ба ҳар қатра кушояд гириҳе аз дили ман⁵³.

М а в л о н о Ф о р и ғ и й — Хонақоҳи Жадидийда бўлур. Дарвешваш йигитдур. Бу матлаъ анингдурким:

Аз бас ки он жафожў озор менамояд,
Андак тараҳҳуми у бисъёр менамояд⁵⁴.

М а в л о н о Ж а м ш е д — эмди пайдо бўлғон хуш табъ йигитлардиндур. Ободон котиб ҳам бор. Сойир шеър аснофидин табъи муаммоға мойилдур.

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о Ш и ҳ о б — эмди пайдо бўлғон кичиқ ёшлик йигитдур. Атоси зикриким, Мавлоно Низом хонақоҳида ўттиким, муаммоға машҳур эрди. Ўзи дағи муаммоға кўпрак машғул бўлур,

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о А б д у л ҳ а қ — дағи кичик ёшида муаммо фаниға шуруъ қилди. Мутасарриф яхшиғина табъи бор.

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о В и д о и й — Балх навоҳийсидиндур ва капанакпўшлуқ кисватида юрур эрди. Омийдур, аммо латиф табъи бор эрди. Бу матлаъ анингдурким:

Дило, натвон ҳарйфи аҳли тақви жовидон будан,
Бар дурдкашон ҳам чанд рўзе метавон будан⁵⁵.

М а в л о н о Б а қ о и й — камонгарликка машҳур ва ўзини муаммоийлиққа ҳам шуҳрат берди. Аммо фақир ҳаргиз андин муаммоки, нимага ярагай, эшитмадим. Сўнгра шеър айта бошлади. Аммо ғариб хаёллар қилур, аммо таркибни реш боғлар. Дерларки, тирандозлик фанида соҳиб вуқуфдур, биз билмасбиз. Бу матлаъ анингдурким:

Тоба зулфи ту сар даровардам,
Сар ба девонаги баровардам⁵⁶.

М а в л о н о М у ш р и ф и й — ҳирийликдур. Нависандаликдин бирор нима вуқуфи бор. Гўё қушхона мушрифи эрдиким, тахаллуси ҳам улдур. Гоҳи ул ишни тарк қилур ва яна гоҳи пушаймон бўлур. Бу матлаъ анингдурким:

Гавҳари ашк нисори раҳи ёре кардам.
Шодам лаз ошиқии хешки, коре кардам⁵⁷.

М а в л о н о А с и л и й — машҳадлиғдур. Ҳоло ул шаҳрда мутааййин хуш табъ улдур. Насхтаълиқ хатин дағи ямон битимас. Бу матлаъ анингдурким:

Чу ба тифлияш бидидам бинамудам аҳли динро.
Ки, шавад балои жонҳо, ба шумо супурдам инро⁵⁸.

М а в л о н о К а в с а р и й — ҳирийликдур. Кичикдин бери табъида назм айтур қобилияти бор. Аммо машғуллуқ қилмас. Хожа Осафийнинг мусоҳиблиғи давлатидиндурким, гоҳ-гоҳи шеър айтур. Бу матлаъ анингдурким:

Муҳтасиб гар ринд бошад дайрро дар во кунад,
Баҳри риндон бода аз зери замин пайдо кунад⁵⁹.

М а в л о н о Ҳ и л о л и й⁶⁰ — турк элидиндур. Ҳофизаси яхшидур, табъи дағи ҳофизасича бор. Сабақ ўқумоқ таклифи қилибдур, умид улким, тавфиқ топгай. Бу матлаъ анингдурким:

Чунон аз по фиканд имрўзам он рафтору қомат ҳам
Ки, фардо бар нахезам, балки фардои қиёмат ҳам⁶¹.

М а в л о н о Қ а б у л и й — Қундуздин Хуросонға келганда боиси таҳсилни зоҳир қилди. Чун думоғида бирор нима паришонлиғ бор ва таврида лавандлиғ, ул муддаоси яхши муяссар бўлмас. Бу матлаъ анингдур ўз ҳасби ҳоли воқеъ бўлубтур ҳам деса бўлурким:

Хона, эй оқил, чи кор ояд мани девонаро,
Чун намедонам мани девона роҳи хонаро⁶².

М а в л о н о А б у Т о ҳ и р — Бадахшон вилоятидиндур, илм таҳсили учун келибдур, бу фақирнинг мадрасасида сабақ ўқур.

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о Ж о н и й — журжонликдур. «Райҳоний» тахаллус қилур эрди, вилояти муносабати била анга «Жоний» тахаллус буюрулди. Хили жунун зотида борким, салоҳат касбиға монеьдур, йўқ эрса, ғаробатжўй табъғинаси бор. Бу матлаъ анингдурким:

То жилва кард хату лаби ёр сабзу сурх,
Оташ алам зад аз дили афгор сабзу сурх⁶³.

М а в л о н о О ф а т и й — машҳадлиғдур. Ҳалвогарликка мансуб қилурлар. Фақир ани кўрмаймен, аммо шеърин эшитибмен. Бу матлаъ анингдурким:

Худо кунад ба хаёли ту ҳар замонам шод,
Гар аз хаёли ту гардам жудо, худо накунод⁶⁴.

М а в л о н о З у л о л и й — ҳирийликдур. Отаси дарвеш кишидур. Ғазлфурушлуқ қилур. Зиҳни сарчашмасидин назми зулоли софи зоҳир бўлур. Бу жиҳатдин анга «Зулолин» тахаллус топилди. Бу матлаъ анингдурким:

Лайли узоре мерасад доман кашон дар хуни ман,
Дигар надонам чун шавад ҳоли дили мажнуни ман⁶⁵.

С а й и д Н а қ и б и й — ҳам ҳирийликдур. Мир Абдуқодир Нақиб мусоҳиблиғи жиҳатидин бу тахаллусни ихтиёр қилибдур. Бу матлаъ анингдурким:

Дидаам то шуда аз моҳрухи ёр жудо,
Дил жудо хун шудаву дидаи хунбор жудо⁶⁶.

М и р Ҳ о ш и м и й — кўфтгарлик⁶⁷ била машҳурдур ва толиби илмлиғи дағи бор. Табъи ҳам яхшидур. Бу матлаъ анингдурким:

Хушам з-он рўки, тираш дар дили ношод жо дорад
Ки, хоҳад ёди ман кард аз хаданги худ чу ёд орад⁶⁸.

М а в л о н о С о ҳ и б⁶⁹ — кабуджомалиғдур. Яхши табъи бор. Ғойибона шатранжни хуб ўйнар ва табъида жунун чошниси бор. Бу матлаъ анингдурким:

Дўстон, то кай ба кўяш манъам аз рафтан кунед,
Таркирафтан чўн нахоҳам кард тарки мани кунед⁷⁰.

Муаммо айтур ва яхши очар.

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о М о й и л и й — исфаройинликдур. Ул дағи холи аз жунун эмас. Аммо табъи яхшидур. Бу матлаъ анингдурким:

Ҳаст дар сина зи пайкони ситамкораи ман,
Жон зи дил тангу зи жон ин дили овораи ман⁷¹.

М а в л о н о Қ а в с и й — ҳам исфаройинликдур. Хили қобилиятлиғ йигитдур. Аммо лаванд, балки тананддур. Ул жиҳатдин ҳеч ишта истиқомати йўқтур. Захим ва кучлидур. Ҳеч ишким, анда кучнинг дахли бўлғай, қила олмас. Сипоҳийлиққа ҳаваси бор. Анда ғам ғайри уят келтурмас. Бу матлаъ анингдурким:

Чу бар ман вақтй жонбози либоси хештан пўшад,
Касе хоҳамки, рўзи марг бар тобути, ман пўшад⁷².

М а в л о н о Ҳ а ж р и й — балхликдур. Бу матлаъ анингдурким:

Шуда бахти бади ман монеи васли ҳабиби ман,
Чи бадбахтамки, ҳам бахти бади ман шуд рақиби ман⁷³.

М а в л о н о Н у р и й — кўпроқ авқот Машҳадда бўлур. Лавандваш ва ошуфтасифат кишидур. Бу матлаъ анингдурким:

Дилам бенаво шуд аз ин рў ҳазин аст,
Ҳамеша, бале, бенавои чунин аст⁷⁴.

М а в л о н о Д о и й — доим Сарахсда ҳазрат Шайх Луқмон (қуддиса сирруҳу) мазори бошида бўлур ва гоҳо сотиғ-савдоға ҳам иштиғол кўргузур. Бу матлаъ анингдурким:

Жустем он даҳонро болои чоҳи ғабғаб,
Дар ханда гуфт он маҳ ончоки нест матлаб⁷⁵.

М а в л о н о С у б ҳ и й — Ўба навоҳисида Гўён чашмасида бўлур. Мавлоно Муҳаммад Бадахший воситаси била фақирға ошно бўлди. Шеърида хили чошниси бор. Бу матлаъ анингдурким:

Моҳи ман, имшаб ба нури хеш ин кошонаро
Соз равшан, варна оташ мезанам ин хонаро⁷⁶.

М а в л о н о М а ж н у н⁷⁷ — машҳадликдур. Шўх табъи бор, зоти дағи мақбул тушубтур. Хушнавис йигитдур, «бозгуна» хатини андоқ равон ва соф битирким, маҳалли таажжубдур ва кўрмаган киши ишона олмас. Бу матлаъ анингдурким:

Ба ваъз мераваму зор-зор мегирьям,
Бад-ин баҳона зи ҳижрони ёр мегирьям⁷⁸.

М а в л о н о М а л и к — Бохарз вилоятида Кориздиндур. Ўзин Малик Завзан авлодидин тутар. Бу жиҳаттин «Малик» тахаллус қилур. Ўттиз ёшқа яқинғача назм айтмайдур эрди. Улғайғонда назмға машғул бўлди. Анинг била ҳазл қилувчилар. Малики гов дерлар. Бу матлаъ анингдурким:

Сад исса гар зи Лайлию Мажнун ривоят аст,
Мову ҳадиси ишқи ту, инҳо ҳикоят аст⁷⁹.

М а в л о н о Ж а л о л и д д и н — Машҳаддиндур. Али Зайниддинким, ул ерда муттааййин киши эрди ва хонақоҳи ҳам бор эрди, анинг авлодидиндур. Табъининг мулойимати муаммо фанида таъриф қилғуча бор.

исмиға бу муаммо анингдурким:

Х о ж а М у с о — ўзин шеърга мансуб қилур ва эл қошида шеърлар ўқур. Анинг аҳволидин соҳиби вуқуф эл қошида муқаррардурким, табъи назм эмас, ёрмақ бериб, бу тоифаға ўз отиға шеър айтурур ва ул навъ шеърларидин бири бу матлаъдурким:

Жоми шаробро сари риндон ҳубоб шуд,
Бисьёр сарки дар сари жоми шароб шуд⁸⁰.

М а в л о н о М а ш р а б и й — машҳадлиғдур. Хуш табъ йигитдур. Бу матлаъ анингдурким:

Турки ман ҳар гаҳ ки жо дар хонаи зин кардаи
Хонаи зинро чу суратхонаи Чин кардаи⁸¹.

М а в л о н о В а ф о и й — ҳам машҳадлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Кош пайваста бувад ойина пеши назараш,
То назар жониби ағъёр наяфтад дигараш⁸².

М а в л о н о Ҳ а б и б — машҳадлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Чи гуям ҳоли дил бо нозанини ноз парвардам,
Чу осори муҳаббат зоҳир аст аз чеҳраи зардам⁸³.

М а в л о н о Ҳ а р и м и й ҳам Машҳад хуштабъларидиндур. Шеъри ямон эрмас. Бу матлаъ анингдурким:

То ба водии ғам аз ишқи бутон дам задаам,
Дам зи шоди мани ғамдида дигар кам задаам⁸⁴.

М а в л о н о Қ а л а н д а р ҳам Машҳад зурафосидиндур. Бу матлаъ анингдурким:

Он чи ҳардам дур аз он лабҳои майгун мекашам,
Коса-қоса аз ду чашми хунфишон хун мекашам⁸⁵.

М а в л о н о Қ и р о н и й ҳам машҳадлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Гарчи Мажнун зи ғами ишқ дили пурхун дошт,
Лек ҳолеки, маро ҳаст кужо Мажнун дошт?⁸⁶

Мавлоно Шодий ҳам Машҳад хуштабъларидиндур. Бу матлаъ анингдурким:

Хонаи дил муҳр шуд аз доғи он қотил маро,
То пас аз мурдан бимонад меҳри ўлар дил маро⁸⁷.

М а в л о н о Х а л и л ҳам машҳадлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Зи тиғи ту, эй қотили дардмандон,
Чу ғунчааст пур хун дили дардмандон⁸⁸.

М а в л о н о Ҳ а й б а т и й ҳам машҳадлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Даҳони танги он хуршидрў хоҳам нақу бинам,
На бинад дийда ҳеч аз хийраги чун рўи у бинам⁸⁹.

М а в л о н о Ф а н о и й — ҳам машҳадлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Мани жўлида мў бо ақл аз он бегонаги дорам
Ки, дар ишқи пари рўе сари девонаги дорам⁹⁰.

М а в л о н о Қ а н б а р и й — Машҳад шуаросидиндур. Бу матлаъ анингдурким:

Нола аз бисёрии жавр аст ҳар ношодро,
Ман аз он ноламки бо ман кам кунад бедодро⁹¹.

С а й й и д О р и ф — ҳам Машҳад аҳли табъдиндур. Бу матлаъ анингдурким:

Эй пари рў гар нишини дар сарои чашми ман,
Дил бияндозад гилем аз пардаҳои чашми ман⁹².

Л у т ф и й и С о н и й — ул дағи Машҳад шуароси ва зурафосидиндур. Бу матлаъ анингдурким:

Шуда чу меҳмони ман он шамъй шабафруз имшаб,
Кош то субҳи қиёмат нашавад руз имшаб⁹³

М а в л о н о А д и м и й — Мазид танбурачининг ўғлидур. Яхши табъи бор, машҳадлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Чун зарраам парешон доим дар орзуяш,
Жамъияте надорам бе офтоби руяш⁹⁴.

М а в л о н о Ш а б о б и й — ҳам Машҳад шуаросидиндур. Бу матлаъ анингдурким:

Эй сарви сихи қомат, эй шўҳи жафопеша.
Шуд ин тани мажруҳам аз тири ғамат беша⁹⁵.

М а в л о н о Д а р в е ш — ҳам машҳадлиғдур. Бу Дарвеш Равғангардин бошқадур. Бу матлаъ анингдурким:

Доғҳо бар дасти дил к-аз дасти жонони ман аст,
Гарчи месузад маро осойиши жони ман аст⁹⁶.

М а в л о н о А ё н и й — ҳам Машҳад зурафосидиндур. Бу матлаъ анингдурким:

Накард аз гиръяи зори ман афғон ҳечгаҳ ёре
Ки, бар афғони зори у накардам гиръяи зори⁹⁷.

М а в л о н о Ғ и ё с и д д и н — ҳам машҳадлиғдур. Яхши табъй'бор.

отиға бумуаммо анингдурким:

С а й й и д А б д у л л а т и ф —ҳам машҳадлиғдур. Ўн тўрт ё ўн беш ёшида бўлғай, муаммони андоқ айтур ва очарки маҳалли таажжубдур. Маълум эмаским, ул ёшда ҳаргиз бу фанда андоқ бор экан бўлған.

отиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о М ў ҳ а м м а д — ул ҳам машҳадлиғдур. Ул дағи кичик ёшда муаммо фанида жалддур.

отиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о Ф а ҳ р и й — ҳам машҳадлиғдур.

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о Р у к н и й — шерозлиқдур. Табъи ямон эмас. Бу матлаъ анингдурким:

Гар мажоли як сухан ёбам (ки) бар дилдори хеш,
Арза дорам пеши у шарҳи дили афгори хеш⁹⁸.

М а в л о н о Н о с и ҳ и й — хуштабъ йигитдур. Бу матлаъ анингдурким:

Касеки, сафҳаи руи ту дар назар дорад,
Кай аз мутолаа хоҳадки чашм бардорад⁹⁹.

М а в л о н о Т о й и р и й — астрободлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Хушам ба ишқ, гарам рўзу рузгоре нест,
Маро ба неку бади рузгор коре нест¹⁰⁰.

С а й и д Х а з и н и й — ҳам астрободлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Водии ҳижронки, нест ғайр дарду ғам дар у.
Бо хаёли у фароғат дорам аз олам дар у¹⁰¹.

М а в л о н о М а ҳ д и й — ҳам астрободлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Соқий набувад беадабиҳо ажаб аз мо,
Мо мардуми мастем наёяд адаб аз мо¹⁰²

М а в л о н о Т о й и ф и й — зиёратгоҳлиқ бўлур. Бу матлаъ анингдурким:

Манки, дар хайли сагонаш жо муайян сохтам;
Аз ғубори остонаш дида равшан сохтам¹⁰³.

М а в л о н о Н о й и б и й — таёбодлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Гаҳеки лола бирўяд зи хоки аҳли назар,
Зи доғи дил бувад он лолаву зи хуни жигар¹⁰⁴.

М а в л о н о С и ф о т и й — эмди пайдо бўлғонлардиндур. Фақир ҳануз ани кўрмайдурмен, аммо шеърин эшитибмен. Бу матлаъ анингдурким:

Баски, дар сар ҳаваси рўи ту дорад дида,
Пушт суи ману рў суи ту дорад дида¹⁰⁵.

М и р Л а в а н д— жаҳонгашта кишидўр. Қаландарлик суратида юрур эрди. Холи аз фазлу табъ эмас эрди. Бу матлаъ анингдурким:

Рухашро моҳ гуфтам, шаҳри аз гуфтори ман пур шуд,
Зи дандонаш сухан гуфтам, даҳони ман пур аз дур шуд¹⁰⁶.

М а в л о н о А м и н и й — Муҳаммад Али Амин ўғлидурким, иккинчи мажлисда оти мазкур бўлди. Табъи бағоят мулойим йигитдур. Бу матлаъ анингдурким:

Ёр дар силсилаи нозу итобам дорад,
Боз девонаги ишқи харобам дорад¹⁰⁷.

М а в л о н о М у ҳ а м м а д Т о л и б — мажнунваш йигитдур, толиби илмлиғи ҳам бор ва шатранжға ажаб машъуфдур ва муаммоға ҳам кўпроқ машғул бўлур. Бу муаммо

отиға анингдурким:

М а в л о н о З и й р а к и й¹⁰⁸ — шаҳр ичидаги хуш табълардиндур, табъида тасарруф нишонаси бор ва бу матлаъ анингдурким:

Дар роҳи ишқ санги жафо тўшаи ман аст
Дар кўху дашт лола жигар гўшаи ман аст¹⁰⁹.

М а в л о н о В а ҳ д а т и й — бир навъи назми бор ва табъи холи аз ранги эмас. Бу матлаъ анингдурким:

Гаштаам беҳол аз он холеки, дар рўхсори уст,
Офарин бар сонии к-он нуқтаи паргори уст¹¹⁰.

М а в л о н о Н о д и р и й — Марвдиндур. Яхши табъи бор. Ғаробат тиламакта хили кўшиш қилур, аммо кўп лаванддур. Муддате фақир била мусоҳиб эрди. Ўзин лавандлиғдин забт қила олмади. Яна ўз ишини кейнига борди. Бў матлаъ анингдурким:

Ба саниг нарм кун, эй чарх, устухони маро,
Мабодо рахна кунад тиғи дилситони маро¹¹¹.

М а в л о н о З а м о н и й — Мавлоно Муҳаммад Омилийнинг ўғлидурким, иккинчи мажлисда оти мазкур бўлди, «Вафоий» тахаллус қилур эрди. Фақир илтимоси била «Замоний»ға тағйир берди. Икки жиҳатдин; бир жиҳат буким, Султон Бадиуззамон Мирзо¹¹² мулозими эрди, «Замоний» — тахаллусининг муносабати анға кўп бор эрди; яна бир жиҳат буким, Аҳмад Ҳожибек «Вафоий» тахаллус қилур ва шеъри машҳурдур ва девони ҳам бор. Муносиб эрмас эрдиким, улуғ кишига бежиҳат тахаллусда шерик бўлғай. Бу матлаъ яхши воқеъ бўлубтурким:

Ба оби дида ҳаргиз кам нашуд сўзи дили зорам,
Магар аз хок таскин ёбад он оташки, манн дорам¹¹³.

М а в л он о С а в с а н и й — озодаваш кишидур. Кўпрак авқот маҳди улъё «Гавҳаршодбегим» мадрасаси теграсида бўлур эрди. Аммо эмди шаҳрда сокиндур. Бефоида эл била мусоҳиблиқ қилмас, невчунким, бежиҳат машаққатларни ўзига раво кўрмас. Умид бўким бу давлат барчаға насиб бўлғай. Бу матлаъ анингдурким:

Мужаррадонки, зи қайди замона озоданд,
На сайд гашта ба доми касе, на сайёданд¹¹⁴.

М а в л о н о Ҳ а л о к и й — шаҳрдиндур. Турк эли оросиға кўп кирмас ўз номуродлиғига машғулдур ва Макка сафарини ҳазрат Махдумий Нуран мулозиматида бориб келди. Зиҳи муваффақ бандаики улдур. Гоҳи назм айтур. Бу матлаъ анингдурким:

Бе ғамат дам наметавонам зад,
Даме бе ғам наметавонам зад¹¹⁵

Бу байти ҳам хуб воқеъ бўлубтурким:

Даст дар дйл бимонду по дар гил,
Сар ба олам наметавонам зад¹¹⁶.

Д ў с т М у ҳ а м м ад — Мурғаний маҳалласидиндур. Ҳам шеърға, ҳам муаммоға табъи яхшидур. Бу матлаъ анингдурким:

Балост аз ту ба дил ҳар замон жафои дигар,
Жафоки, бар дигаре мекуни балои дигар¹¹⁷.

исмиға бу муаммо анингдурким:

Ҳ а с а н А л и — бу Дўстмуҳаммадға қаробатдур. Анинг дағи шеър ва муаммога табъи яхшидур. Бу матлаъ анингдурким:

Мани бедил нахоҳам соя бошад ҳамнишин уро,
Биё, эй шоми ҳажру, гум кун аз рўи замини уро¹¹⁸.

Бор.

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о Ф а т ҳ у л л о — дағи эмди ароға кирган наврас йигитлардиндур. Муаммоға, табъи яхши бор.

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о А с и р и д д и н — толиби илм йигитдур ва муаммоға дағи табъи мулойим тушубдур.

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о Ғ у б о р и й — исфаройинлиғдур ва кўпроқ авқот Астробод ва Исфаройин саркори Жўян ва Баҳробод ва ул навоҳийда бўлур. Фақирваш киши ҳам бор. Бу матлаъ анингдурким:

Шабки, мерафтам ба паҳлуи саги он дилафруз,
Хоб дар чашмам намеомад зи шоди то ба руз¹¹⁹.

М а в л о н о Р и ё з и й — Зова муҳаввилотидиндур. Атвори муталлаввин кишидур. Ул вилоятнинг қозиси эрди. Ул амрға мунофий ишлар андин содир бўлуб, маъзул бўлди ва қайд ва мусодаралар тортти ва басе заҳматлар кўрди, ҳамул мансаб муддаосиға аммо муяссар бўлмади. Ваъз айтиб минбарда ўз ашъорин ўқуб, йиғлаб важду ҳол қилур. Анинг ишида бу навъ-зарофат кўпдур. Барчадин ғариброқ буким, бу учурда дерларким, шогирдлари била тоғ гаштига бориб, тош юмалатиб, бир фақирға тегиб, ўлуб эрмиш. Яна доруғадин қаён қочиб борғонин киши билмас. У ўзин забт қилаолмас. Бу матлаъ анингдурким:

Малак шуста ба оби Хизр агар домони ман буди,
Ҳанузам, дасти дур аз домани жонони ман буди¹²⁰

М а в л о н о Т о ҳ и р и й — Ҳирий шаҳридиндур. Кичикида кафшдўзлуққа мансуб эрди. Ҳамул айёмда андин назмлар нақл қилурлар эрди. Улғая кўпрак бўлди. Табъида шўхлик бор. Бу матлаъ анингдурким:

Дил ки сад паргола шуд аз чашми жодуи туам,
Ман ба як дил не ба сад дил ошиқи руи туам¹²¹.

М а в л о н о М а ж н у н и й — Балхда бўлур, фақир кишидур, китобатқина қила олурки, важҳи маош ҳосил қилғай. Хожа Уккоша мазорида сокиндур. Гўё шеър тахайюли учун бўлғайким, варақ ул-хаёл муртакибидур, андоқки, ҳам мағлуб бўлғон чоғлиқдур. Бу матлаъ анингдурким:

Моҳи тобоним иситти қилди бағримни кабоб,
Ой эди, эмди ҳарораттин бўлубтур офтоб.

М а в л о н о Ҳ а м д а м и й — машҳадликдур. Косагарлик санъатин билур. Бу матлаъ анингдурким:

Бе рухат мотаму ғаме дорам,
Мотамию чи мотаме дорам¹²².

М а в л о н о Н а ж м и н — ҳам машҳадлиғдур. Жомабофлиқ ҳирфасиға мансубдур. Бу матлаъ анингдурким:

Сарам он беҳки, зи савдои ту дар по бошад,
Чун надидам сари онатки, сирримо бошад¹²³.

С а й и д з о д а и М у н ш и й —табъида хейли диққат бор. Аммо аблук йўсунлуқ¹²⁴ йигитдур. Бу матлаъ анингдурким:

Ёр бар ҳоли ману ағъёр аз афғони ман гирист,
Бар ману бар ҳоли ман ҳам дўст, ҳам душман гирист¹²⁵.

М а в л о н о О с и м и й — ҳирийлиқдур. Отаси ободон кишидур. Савдо ва тижорат била маош ўткарур эрди. Ўзи толиби илмлиғ қилур ҳам назм айтур. Бу матлаъ анингдурким:

Чун оташам зи ҳажри ту бар сар занад алам,
Созам равон чу шамъ зи гирдоби дида нам¹²⁶.

М а в л о н о Ф а х р и д д и н — фақирнинг киши қоромдиндур. Муаммони яхши очар ва гоҳи бирор муаммо ҳам айтур. Агар бу фанда мудовамат қилса хейли яхши бўлғудекдур,

отиғабу муаммо анингдурким:

М а в л о н о М а қ с у д — бу Фахриддиннинг инисидур. Анинг ҳам мулойим табъи бор. Ғазал таврида кўшиш кўпрокгина қилур. Бу матлаъ анингдурким:

Пеши меҳри руи у раҳ баста шуд оҳи маро,
То аз он набвад ғубор ойинаи моҳи маро¹²⁷.

М а в л о н о С о ф и й — Кўҳи Соф шайхзодаларидиндур. Тахаллуси ҳам анга далолат қилур. Назмларида Ҳожа Ҳофиз татаббуъи қилур. Бу матлаъ анингдурким:

Соқиё, сархушаму бодаи софам дори,
Гар қунам сархуши он беҳки, маофам дори¹²⁸.

М а в л о н о Ф и ғ о н и й — Мир Саид Гўяндадур ва мужаллидлиғ ҳам билур ва нақшбурлиғда ҳунарманддур. Аммо ани аксар авқот хуштабълиқ иллата паришон тутар. Бу матлаъ анингдурким:

Даме висоли ту аз умри жовидон хуштар,
Ба ёди васли ту хуш будам ин замон хуштар¹²⁹.

М а в л о н о Б у-А л и — девонавор юрур. Девона бўлмаса эрди, «Бу-Али» тахаллус қилғайму эрди? Бу матлаъ анингдурким:

Халқе ба роҳи ишқи ту осуда мераванд
Ошиқ манаму дигар ҳама беҳуда мераванд¹³⁰.

М а в л о н о Ш а й х и й¹³¹— табасликдур. Муддате Ироққа борди. Андин келганда адвор ва мусиқийға ҳам соҳиби вуқуф бўлуб келди. Гўёки ишлар дағи тасниф қилибдур. Табасдағи авқоф ва тавлият ва шайхлиғин қабул қилиб, Ҳоло ул ишга машғулдур. Бу матлаъ анингдурким:

Ин на доғест ки бар синаи сўзони ман аст,
Муҳри ишқ аст ки аз меҳри ту бар жони манн аст¹³².

М а в л о н о Ҳ и р от и й — не ерлик экани тахаллусидин зоҳирдур. Ямон табълиқ киши эмас. Бу матлаъ анингдурким:

Фасли баҳору мавсуми гулҳо шукуфтан аст,
Соқий, биёр бода чи ҳожат ба гуфтан аст¹³³.

М а в л о н о Б и ҳ и ш т и й — Ҳисор вилоятидиндур. Таҳсил қилғали бу мулкка келибдур. Табъи дағи яхшидур. Бу матлаъ анингдурким:

Дар каманди ту на ҳар бесару по афтода аст,
Ин балоестки, дар гардани мо афтода аст¹³⁴.

М а в л о н о А ҳ л и й — Туршиз вилоятидиндур. Табъида хейли чошни бор. Бу матлаъ анингдурким:

Душ афғони ман аз чашми малойик хоб бурд,
Хирмани маҳрози туфони сиришкам об бурд¹³⁵.

М а в л о н о Н а р г и с и й¹³⁶ — Марв вилоятидиндур. Мазлумваш йигитдур. Бу матлаъ анингдурким:

Онроки дарди ишқи ту девона сохта,
Мажнун сифат багўшаи вайрона сохта¹³⁷.

М а в л о н о Х и з р и й — гўёки бировнинг мамлуки эркандур¹³⁸. Хожаси ани, ё ул хожасини озод қилибтур. Бори хожавор юрур ва ўзин озодаваш кўргузур. Бу матлаъ анингдурким:

Умри ман берухат, эй зуҳражабин, мегузарад,
Ҳайф аз авқоти шарифамки, чунин мегузарад¹³⁹.

М а в л о н о Б о т и н и й — фақир ва сода кишидур. Балхда бўлур. Таваккул қадами била Маккага бориб келди. Дағи Балхда гўша ихтиёр қилди. Бу матлаъ анингдурким:

Баски, дори тангдил, эй ғунчаи хандон маро
Жон зи дил омад ба тангу дил гирифт аз жон маро¹⁴⁰.

М а в л о н о Ф а з л и й — ҳирийликдур. Кичик эрканида наққошлиқ қилур эрди ва назмғина ҳам айтур эрди. Ўзин тамом шоир хаёл қилғондан сўнгра тамоми наққошликни тарк қилиб, шоир бўлди. Бу матлаъ анингдурким:

Зоҳид, биёр хирқаву раҳни шароб кун,
Асбоби зуҳду хонаи тақви хароб кун¹⁴¹.

М а в л о н о Ш ў х и й — Шайх Саид Лоданинг ўғлидур. Агарчи яхшиғина табъ насиби бўлубтур, аммо отаси тавридин ҳам бенасиб эмасдур ва бу матлаъ анингдурким:

Нест раҳ пеши сагони ту мани овораро,
То бад-эшон гўям аҳволи дили бечораро¹⁴².

М а в л о н о З о ҳ и р и й — дарвешваш йигитдур. Бу тоифа била гоҳи фақир қошиға келур, табъи холи аз ранги эмасдур. Бу матлаъ анингдурким:

Соғари бодаки, жон равшан аз он аст маро,
Мавжи он сайқали ойинаи жон аст маро¹⁴³.

М а в л о н о Х у л қ и й — ҳирийликдур. Табъи назмларға ямон эмас. Бу матлаъ анингдурким:

Эй сарвиноз, дар дили мо жо намекуни,
Жо мекуни, вале ба дили мо намекуни¹⁴⁴.

М и р А с а д у л л о ҳ — симнонлиқдур. Ўз мулкидин илм талабига шаҳрға келди ва фақирнинг мадрасасида сабақ ўқур эрди. Сурат ва сийрати яхши йигитдур. Бу муаммо

отиға анингдурким:

М и р А ҳ а д у л л о ҳ — Балхдиндур. Ул дағи шаҳрға таҳсил учун келибдур. Яхши табъи бор. Бу матлаъ анингдурким:

Эй шаби ғам, дур аз он шамъи жамолам сўхти,
Солҳо дар ваъдаи рўзи висолам сўхти¹⁴⁵.

Ва

отиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о Ш о ҳ А л и — фақирнинг мадрасасида таҳсил қйлур ва фақирға мутааллиқ элдиндур.

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о З е б о и й ¹⁴⁶ —фақир ани кўрмаймен, аммо шеърин эшитибмен. Бу матлаъ анингдурким:

Қоматат шеваи рафтор чу бунёд кунад,
Сарвро бандаи худ созаду озод кунад¹⁴⁷.

М а в л о н о С а и д — сиёҳ жарда кишидур. Ҳамоноки убудиятқа мансубдур, ўз ҳолиға муносиб бу матлаъ анингдурким:

Ғуломи хештанам хонад лола рухсоре,
Сиёҳи рўйи ман кард оқибат коре¹⁴⁸.

М а в л о н о Д а р в е ш А л и — табобатқа машғулдур ва бу фаннинг ҳозиқ ва моҳирлари анинг табъин таъриф қиладурлар. Муолижасин ҳам кўрганлар ўкодурлар. Табъи ҳам яхшидур. Аммо муаммоға кўпрак машғулдур.

исмиға бу муаммо анингдурким:

М а в л о н о Қ а л л о ш и й¹⁴⁹ — атвори тахаллусиға муносиб кишидир. Гўё ушбу муносабатдин бу тахаллусни ихтиёр қилибдур. Бу матлаъ анингдурким:

Онки, бар хубони олам подшоҳ дорад туро,
Ҳоҳам аз чашми бади мардум нигоҳ дорад туро¹⁵⁰.

М а в л о н о Г а д о и й¹⁵¹ — туркигўйдур, балки машоҳирдиндур. Бобур Мирзо замонида шеъри шуҳрат тутти, бир навъи айтур ва унинг машҳур матлаъларидин бири будурким:

Оҳким, девона кўнглум мубтало бўлди яна,
Бу кўнгулнинг илгидин жонға бало бўлди яна.

Мавлононинг ёши тўқсондин ўтубдур. Бу матлаъ анингдурким:

Дилбаро, сенсиз тириклик бир балои жон эмиш
Ким, анинг дарди қошпда юз ўлум ҳайрон эмиш.

М а в л о н о В о ҳ и д и й — Мавлоно Ҳожи Муаррифнинг ўғлидур. Машҳадлиғдур ва анда бўлур. Бу матлаъ анингдурким:

То туро турраи анбар шикане пайдо шуд,
Дили овораи моро ватане пайдо шуд. ¹⁵²

З о в а Қо з и с и — яхши табълик йигитдур. Маснавийларни рангин айтур. Амир Хусравнинг баъзи маснавийлариға бу яқинда татаббуъ қилибдур. Ғариб хаёллар қилибдур. Ва ўзга назмлар ҳам айтур. Бу матлаъ анингдурким:

Ки гўяд бар сарири мулки хуби подшоҳиро,
Ки бар дар нолаи зорест мискин додхоҳиро¹⁵³.

М и р Ҳ у с а й н — машҳадлиғдур, яқинда таҳсил учун шаҳрға келибтур ва «Ихлосия» хонақоҳида бўлур. Табъи яхшидур

отиғабу муаммо анингдурким:

М а в л о н о К о ш и й — ҳам машҳадлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Эй дил, ба ғамаш кай сару савдои ту дорам,
Парвои худам нест чи парвои ту дорам¹⁵⁴.

М а в л о н о З о й и р и й — ҳам машҳадлиғдур. Толиби илмлиққа мансубдур. Бу матлаъ анингдурким:

Маро сарвест дар дил карда жо, дар чашми равшан ҳам,
Чу гул покиза рў ҳамчун сабо покиза доман ҳам¹⁵⁵.

М а в л о н о Қ о н е и й — ҳам бу тоифадин. Бу матлаъ анингдурким:

Руҳи ту қиблаи дилҳои беқаророн аст
Нишони пои ту меҳроби хоксорон аст¹⁵⁶.

М а в л о н о З и ё и й — Нишопур зурафосидиндур. Бу матлаъ анингдурким:

Ба хуни ошиқ имшаб ташна бинам лаъли серобаш,
Мадеҳ май, соқиё, тарсамки, аз масти барад хобаш¹⁵⁷.

М а в л о н о Н у р и й — дағи Нишопур шуаросидиндур, ғайри ул Нурийки машҳадлиғдур. Бу матлаъ анингдурким:

Хадангатки, шуд нахли гулзори дил
Наёварад боре магар бори дил¹⁵⁸.

М а в л о н о Ф а й з и й — жўнободлиғдур. Кўпрак авқот Гозургоҳда бўлур ва толиби илмлиқ қилур. Табъи назмларда дағи яхшидур. Бу матлаъ анингдурким:

Гарчи дашномам расад аз лаъли шаккарбори у,
Ҳаст як ширине дар талхии гуфтори у¹⁵⁹.

М а в л о н о А й н и й — ўбалиқдур. Ҳофиздур, китобат ҳам қилур ва табъи ҳам назмларда мулойимдир. Бу матлаъ анингдурким:

Манам дур аз маҳи рўи ту ҳар шаб то саҳар гирён,
Суроҳивор дил пур хуну бар сар чашми тар гирён¹⁶⁰.

М а в л о н о М у ъ и н и й — шерозлиқдур. Бу матлаъ анингдурким:

Аз сад сухан ба ҳийла яке гуш мекуни,
Он ҳам нагуфтаам кифаромуш мекуни¹⁶¹.

М а в л о н о X и з р и й — ул дағи эмди пайдо булғон йигитлардиндур ва сиғари синдадур. Умид улким, яхшироқ айтқай. Бу матлаъ анингдурким:

Зи ҳажрат дил дамодам нолаву оҳу фиғон дорад,
Ғамат гар қасди дил мекард, акнун қасди жон дорад¹⁶².

У с т о д М у х а м м а д У б а ҳ и й — кордгарлик санъатиға мансубдур. Фаҳми ёмон эмас. Бу матлаъ анингдурким:

Насими хулду умри Хизр мебахшад агар дони,
Ҳавои дашти Гозургоҳ оби жуи Султони¹⁶³.

М а в л о н о К а в к а б и й — мунажжим йигитдур ва ўз фаниға муносиб тахаллус ихтиёр қилибдур. Фақир андоқ хаёл қилурменким, они кўрмаймен. Баъзи ёронлар дерларким, кўрубсей, хотирға келмади. Бу матлаъ анингдурким:,

Бе рухаш ҳар қатраи хун бар сари мужгон маро,
Машъале бошад фурузон дар шаби ҳижрон маро¹⁶⁴.

М а в л о н о М е ҳ н а т и й — ул дағи эмди пайдо бўлғон шоирлардиндур. Фақир ани ҳануз кўрмаймен. Бу матлаъ анингдурким:

Саҳар чу бўи худ он моҳ дар ниқоб гирифт,
Фиғон зи халқ баромадки, «офтоб гирифт» ¹⁶⁵.

М а в л о н о Ш у к р и й — масаломез айтурда Мавлоно Сайфийға татаббуъ қилур. Ул услубда зеҳни яхши борур. Бу матлаъ анингдурким:

Чу зи хат пурсамат аз мушки Хўтан мегўи,
Чанд бо мо ба саризулфи сухан мегўйи¹⁶⁶.

М а в л о н о Ҳ а қ и р и й — эмди пайдо бўлғон хуш табъ йигитлардиндур. Аммо табъида хили чошниси бор. Ҳирийлиқдур. Бу матлаъ анингдурким:

Меравам дар гўшаи майхона чо хуш мекунам,
Жоми май меёбаму онжо фурукаш мекунам¹⁶⁷.

М а в л о н о А с и р и й — ҳам эмди зуҳур қилған шуародиндур. Аммо назми ҳануз шуҳрат тутмайдур ва шеърида масал равиши бор. Бу матлаъ анингдурким:

Шудам аз ёр жудову ба бало уфтодам,
Чи бало буд ки аз ёр жудо уфтодам¹⁶⁸.

М а в л о н о С а ъ д — мутасарриф табълиқ шоирдур ва табъида хейли хаёлангезлик бор. Бу матлаъ анингдурким:

Барги гул нестки уфтода ба тарфи чаман аст,
Пунбаи доғи дили булбули хунин кафан аст¹⁶⁹.

Х о ж а К а л о н Б а з з о з— шаҳр элидиндур. Бу матлаъ анингдурким:

Анжум машумур он чи дар ин гунбази хазрост,
К-аз баҳри тамошои рухат дидаи ҳаврост¹⁷⁰.

Х о ж а М а н с у р — Журжон мулкидиндур ва битикчи қавмидиндур, филвоқеъки, ул қавмда андин одамивашроқ ва инсониятлиқроқ киши йўқтур. Табъи бағоят яхшидур. Бу матлаъ анингдурким:

Пардаи лола тиҳи дидаму оғушта бахун,
Ёдам омадки маро рафта дил аз парда бурун¹⁷¹.

С у л т о н М а ҳ м у д — Хожа Мансурға қаробат бўлур, Ҳожа Шамсиддин Муҳаммад битикчининг, ўғлидур. Нужум илмини истихрож қилғуча билур. Бу матлаъ анингдурким:

Шуд рўзгори ман сияҳ аз ҳажри ёри ман,
Касро мабод рўзи ману рўзгори ман¹⁷².

М а в л о н о Н и з о м — астрободлиғдур. Қасидани яхши айтур ва бу «Баҳория» қасидаси яхши воқеъ бўлубтурким:

Боз гулзори хат аз сабзаи тар пандо кард,
Кори бўстони жаҳон ранги дигар пайдо кард¹⁷³.

М а в л о н о Ё р и й — астрободлиғдур. Табъида хили шўхлуқ бор. Бу матлаъ анингдурким:

Нахоҳам пеши мардум дида бар рухсори ёр афтад,
Чу пеш ояд назар бар рўи у беихтиёр уфтад¹⁷⁴.

М а в л о н о Д о и й — ҳам астрободлиғдур. Ғариб хаёл топмоқ ҳузурида кўп бўлур. Бу матлаъ анингдурким

Он парироки, зи гулбарги қабо дар бари уст,
Ҳар тараф банди қабо нестки, болу пари уст¹⁷⁵.

Б о б о Ш ў р и д а — қасидахонлиққа маъруф ва машҳурдур. Табъ аҳлининг кўпи била мусоҳиб бўлубтур ва табъида кўп чошни зоҳир бўлур. Қарилиқ бобида айтилған маснавийдин бу байт анингдурким:

Қадам шуд чун камону умри ман шаст,
Жавони ҳамчу тир аз шасти ман част¹⁷⁶.

М а в л о н о С у ф и й — ҳам астрободлиғдур. Яхши табъи бор ва иншоси ҳам хубдур. Бу матлаъ анингдурким:

Нест дар ҳажри туам заъф зи бемории дил,
Тарсам озурда шавад табъи ту аз зории дил¹⁷⁷.

М а в л о н о Ҳ а м и д г у л — Мавлоно Абдулваҳҳобнинг ўғлидурким, оти юқори ўтти, фузул ва девонадур. Лутфи табъдин холи эмастур. Бу матлаъ анингдурким:

Шаб хоки тийра бистари мо бедилон бас аст,
Чодиршаби кашидаи мо осмон бас аст¹⁷⁸.

М а в л о н о Б и ҳ и ш т и й — Ҳамид-гулнинг инисидур. Аммо ҳам табъда, ҳам таврда анга ҳеч нисбат йўқтур. Бу матлаъ анингдурким:

Шамъ, имшаб тарки даъви бо рухи он моҳ кун,
Тира карди мажлиси моро, забон кутоҳ кун¹⁷⁹.

М а в л о н о Ф и ғ о н и й ¹⁸⁰— Хожа Афзалға қаробатдур. Яхши табъи бор. Бу матлаъ анингдурким:

Ҳар ки чун сурати Чин дидаба рўи ту кушод,
Чашми дигар зи тамошои ту барҳам наниҳод¹⁸¹.

М а в л о н о Ш а р о р и й — астрободлиғдур. Гўё рангида ҳумрат бор учун бу тахаллусни ихтиёр қилибтур. Бу матлаъ анингдурким:

Надорам бештар з-ин тоқати бемеҳрии жонон,
Худоё, бар ман он номеҳрибонро меҳрибон гардон¹⁸².

М а в л о н о Ф и д о и й — ҳам астрободлиғдур ва сайидзодадурким, зоҳирий сафоси бор. Отаси била Байтулло сафариға бориб келди. Табъи дағи яхшидур. Бу матлаъ анингдурким:

Ҳамеша рўй ба девор буд Мажнунро
Ки, аз рақиб бипўшад сиришки гулгунро¹⁸³.

М а в л о н о М а ҳ р а м и й — Астрободнинг мутааййинларидиндур. Толиби илм ҳам бор ва Хожа Мансурнинг акасидур ва фақирваш йигитдур. Бу матлаъ анингдурким:

Мудом воизи мо манъи бода нуш кунад,
Чи хуш бувадки, даме даркашад хамуш кунад¹⁸⁴.

М а в л о н о А ё н и й — ҳам астрободлиғдур. Хейли тасарруфлуқ табъи бор. Бу матлаъ анингдурким:

Дар сар аз лои таҳи хум ҳаваси ҳаст маро,
Бахти бад бин ки бад-он ҳам нарасад дастмаро¹⁸⁵.

М а в л о н о В о л а ҳ и й — олий остонда мулозимдур. Бу матлаъ анингдурким:

Он чашмаи ҳаётки, ёбанд жон аз у,
Жуз обй ҳасратам набуд дар даҳон аз у¹⁸⁶.

С а й и д X а н ж а р — чечактулўқдур. Таҳсил учун шаҳрга келди, аммо бот тарк қилиб сипоҳийлик ихтиёр қилди. Бу матлаъ анингдурким:

Жудо зи ёр ба жуз дарди иштиёқ надорам,
Ажал, биёки, дигар тоқатй фироқ надорам¹⁸⁷.

М а в л о н о З о р и й — эмди пайдо бўлғон хуш табълардиндур. Бу матлаъ анингдурким:

Чу сели ашк зи чашми пур об меояд.
Ду дида бар сари он чун ҳубоб меояд¹⁸⁸.

М а в л о н о Н о з и р и й — яхши табълиқ йигитдур. Зеҳнида тасарруф бор. Бу матлаъ анингдурким:

Мешавад дар қаҳр агар худро кушам аз баҳри у,
Ваҳ, чи қаҳр аст он ки худро мекушам аз қаҳри у¹⁸⁹.

М а в л о н о З о т и й —янги хуштабълардиндур. Бу матлаъ анингдурким:

Най гарчи дам зи замзамаи зеру бам занад,
Дар пеши нолаам натавонадки, дам занад¹⁹⁰.

М а в л о н о М и р А л и — Ҳазрат Махдумий Нуран мадрасасида бўлур ва аларға мулозим ҳам бор. Бу матлаъ анингдурким:

Маро бесарв қадаш бошад, эй дил,
Ба жон ҳар лаҳза тири ҳажр ҳосил¹⁹¹.

П а х л а в о н К о т и б — ҳам ул Ҳазратнинг ашъор ва мусаннафотин китобат қилур. Бу матлаъ анингдурким:

Ийд асту маро бемаҳи худ хуррами нест,
Халқе ҳама дар шодию чун ман ғами нест¹⁹².

Учинчи мажлиснинг хатми

Бу ҳазратким¹⁹³, бу мажлис аҳлининг садринишинидурлар саҳоби маонийлари гавҳаррез ва бу жамоатким, ул ҳазрат хирмани маонийсининг хушачинидурлар, гулшани табълари гулафшон ва суманбез, сархайлға вусули илоҳи етсун ва хайлға шарафи саодат ва мағфирати номутаноҳи касиб этсун. Ва Султони соҳибқиронким, ул ҳазратнинг нукот ва маорифининг дақойиқи алфозини ва ҳақойиқи маонийсини ҳеч донишварлардин яхшироқ билмади ва ҳеч аҳли табъ аларнинг ушри аширини фаҳм қилмадиким, мажлисда назм тарийқида ҳамроз эрдилар ва наср услубида пуктапардоз. Ул ҳазрат руҳониятидин аларға файзи беғоят ва имдоди бениҳоят етсун ва бу фақир ҳамким, бу ҳазратнинг бандаи даргоҳи ва ул ҳазратнннг хоки роҳимен маҳрум бўлмусун.

Чун бор эдилар бу ҳазрату ул ҳазрат,
Ким, ул ҳазрат ҳақ сари қилди риҳлат.
Бу ҳазрат кўп умр ила топсун давлат,
Мен бандаға давлатида кунжи узлат¹⁹⁴.