ҒАЗАЛЛАР
301
Нигорим дардима наззора қилмас,
Назора қилса, доғи чора қилмас.
Тилаб оғзин эмас ҳар дамки, кўнглум
Ўзини ғунчадек юз пора қилмас.
Мени ғам дашти ичра ишқ итурди,
Узин эл куч била овора қилмас.
Кўнгулни айлагандек захм ғамзанг
Пичоқ, балким қилич ҳам ёра қилмас.
Мени девона то қилмиш кўнгулга
Неларким ул пари рухсора қилмас.
Не ерсен даҳр золининг фирибин,
Вафо чун элга ул маккора қилмас.
Навоийдек юзунгга ким солур кўз,
Ки зулфунг рўзгорин қора қилмас.
Назора қилса, доғи чора қилмас.
Тилаб оғзин эмас ҳар дамки, кўнглум
Ўзини ғунчадек юз пора қилмас.
Мени ғам дашти ичра ишқ итурди,
Узин эл куч била овора қилмас.
Кўнгулни айлагандек захм ғамзанг
Пичоқ, балким қилич ҳам ёра қилмас.
Мени девона то қилмиш кўнгулга
Неларким ул пари рухсора қилмас.
Не ерсен даҳр золининг фирибин,
Вафо чун элга ул маккора қилмас.
Навоийдек юзунгга ким солур кўз,
Ки зулфунг рўзгорин қора қилмас.
302
Биров анинг лаби жонбахшидин нишон бермас,
Ки ҳар кишики қилур истимоъи жон бермас.
Адам тариқиға туштум тилаб анинг оғзин,
Сўруб киши менга ул роздин нишон бермас.
Абад ҳаёти киби васлиға етгунча
Фироқ маҳлакаси ичра умр омон бермас.
Лабингдин ўлди таним риштау табиби хирад
Иложин этгали шарбат бағир қон бермас.
Ғанимат англа кўзу кўнглум ашк ила қонин,
Ки мунча инжую лаъли элга баҳру кон бермас.
Замона қилди мениғгоҳ масту гоҳ махмур
Ки, бир замон май агар берса, бир замон бермас.
Навоиё, ғами жоним олурда саъй этти
Соғиндиким, тилагач ушбу нотавон бермас.
Ки ҳар кишики қилур истимоъи жон бермас.
Адам тариқиға туштум тилаб анинг оғзин,
Сўруб киши менга ул роздин нишон бермас.
Абад ҳаёти киби васлиға етгунча
Фироқ маҳлакаси ичра умр омон бермас.
Лабингдин ўлди таним риштау табиби хирад
Иложин этгали шарбат бағир қон бермас.
Ғанимат англа кўзу кўнглум ашк ила қонин,
Ки мунча инжую лаъли элга баҳру кон бермас.
Замона қилди мениғгоҳ масту гоҳ махмур
Ки, бир замон май агар берса, бир замон бермас.
Навоиё, ғами жоним олурда саъй этти
Соғиндиким, тилагач ушбу нотавон бермас.
303
Даҳрдин меҳру вафо қилма ҳавас,
Элидин ғайри жафо қилма ҳавас.
Етса ҳар дам сенга юз муҳлик дард
Улсанг ўл, лек даво қилма ҳавас.
Эй кўнгул, васл ҳавас қилдинг ўл
Зорлиғлар била ё қилма ҳавас.
Айлаган ишқ ҳавас куч бирла
Юз туман дарду бало қилма ҳавас.
Кўйи туфроғи эрур мушки хито,
Истаган они хато қилма ҳавас.
Ишқ даштини десанг қатъ қилай
Зоди раҳ ғайри фано қилма ҳавас.
Бенаволиғда, Навоий, ўлсанг
Базми васл ичра наво қилма ҳавас.
Элидин ғайри жафо қилма ҳавас.
Етса ҳар дам сенга юз муҳлик дард
Улсанг ўл, лек даво қилма ҳавас.
Эй кўнгул, васл ҳавас қилдинг ўл
Зорлиғлар била ё қилма ҳавас.
Айлаган ишқ ҳавас куч бирла
Юз туман дарду бало қилма ҳавас.
Кўйи туфроғи эрур мушки хито,
Истаган они хато қилма ҳавас.
Ишқ даштини десанг қатъ қилай
Зоди раҳ ғайри фано қилма ҳавас.
Бенаволиғда, Навоий, ўлсанг
Базми васл ичра наво қилма ҳавас.
304
Зиҳи отинг била малойик ичра хуруш,
Фалак сенга янги ой бирла наъли ҳалқа багўш.
Гаҳики фикрати зотингни ақли кулл айлаб,
Бурунғи жомда ҳайрат ани қилиб беҳуш.
Сипеҳр жомида қаҳринг ҳароратидин заҳр,
Қуёш замирида меҳринг ҳароратидин жўш.
Ҳам этти нофаи заъфунг қамарни мушки давож,
Ҳам этти гулшани лутфунг шафақни гулгун пўш.
Не қаҳринг ўтидин эмин фақиқи сойими даҳр,
Не раҳматингдин навмид риндийи дурди нўш.
Навойи ҳамдингга булбул тили бўлуб гўё,
Валек ҳайрату васфингда ғунча оғзи хамуш.
Навоий ўзни сотар қуллуғунг била, юз шукр
Ки худфуруш эмастур, йўқ эрса зуҳдфуруш.
Фалак сенга янги ой бирла наъли ҳалқа багўш.
Гаҳики фикрати зотингни ақли кулл айлаб,
Бурунғи жомда ҳайрат ани қилиб беҳуш.
Сипеҳр жомида қаҳринг ҳароратидин заҳр,
Қуёш замирида меҳринг ҳароратидин жўш.
Ҳам этти нофаи заъфунг қамарни мушки давож,
Ҳам этти гулшани лутфунг шафақни гулгун пўш.
Не қаҳринг ўтидин эмин фақиқи сойими даҳр,
Не раҳматингдин навмид риндийи дурди нўш.
Навойи ҳамдингга булбул тили бўлуб гўё,
Валек ҳайрату васфингда ғунча оғзи хамуш.
Навоий ўзни сотар қуллуғунг била, юз шукр
Ки худфуруш эмастур, йўқ эрса зуҳдфуруш.
305
Қўймади шоми хуморим тийраликдин ақлу хуш,
Май қуёшин куп сипеҳридин чиқар, эй майфуруш.
Истамон худхуш лекин йўқки хуш олған хумор,
Май тўла тутғилки, айлай мастлиғдин тарки хуш.
Жом нўшо-нўш хуштур ул сифатким, дайр аро
Бода олиб муғбача нўш айлабон қилдурса нўш.
Ун чекиб май тут дер эрсам дайри тоқиға садо,
Демаким ҳам ушбу маънини нидо айлар суруш.
Арбадамдин гар ториқтинг, соқиё, тут бодаким,
Бўлмағумдур бўлмағунча масти лояқил хамуш.
Мухтасиб таъзир этар вақти танам қилди яланг,
Дайр пирининг қулидурменким, улдур айбпўш.
Гар Навоий бир аёғ гоҳи ичар ғам дафъиға,
Зоҳид андин ўзни ғамгин тутса ичинг эмди қўш.
306
Шомким тун пардасидин истади ихфо қуёш,
Парда олиб юздин ул ой айлади ифшо қуёш.
Йўқки чун кирди шабистон ичра зулфи шомидин,
Орази чун бўлди пайдо, бўлди нопайдо қуёш.
Базм чун тузди жамоли ламъасидин йўқки шамъ,
Балки зоҳир айлади бир соғари саҳбо қуёш.
Субҳға тегру юзидин равшан эрди базму айш,
Уйлаким эл хотириға келмади асло қуёш.
Ламъаи рухсоридин қасринда ҳар айвон аро,
Зарварақдин шамсалар эрдиму билмон ё қуёш?!
Маст ўлуб оразни чун майдон аро қилди ниҳон,
Сарғариб титраб чиқарди пардадин сиймо қуёш.
Оҳким, бир рубъи маскундин чиқиб кўп бўлғуси
Жилвагар тўртунчи торамдин масиҳосо қуёш.
Қилма, эй ғаввос, кўп ишқ аҳлининг ашкини манъ
Ким, сену ғалтон гуҳар андишаси ушшоқу ёш.
Бил, Навоийким, тафовутдур қуёшдин ойғача
Айласанг наззора ул ой оразидин то қуёш.
307
Хусн боғи ичра қаддинг сарв бўлмоғлиққа туш,
Ҳар ҳаво қилған кўнгул ул қад сари сарв узра қуш.
Умрлар гум бўлған оворанг етишмиш оллинга,
Марҳабосиға илик сун, дей худ олмасмен қучуш.
Кўксума ғам тоғида ишқинг бало мисморини
Беркитурда айлади Фарҳод метинин чўкуш.
Лаъли шаҳднға ҳаво қилғанда, эй жоним қуши,
Гар десангким, топмайин махлас, чибин янглнғ ёпуш.
Кўйидин бизни чиқармоққа, рақибо, йиғма хайл,
Ҳусни қавмоққа насими бас, эмас ҳожат уруш.
Ишрат этким, чарх оллинда тафовут йўқтурур,
Хоҳ базм ичра симоъ эт, хоҳи кунж ичра тумуш.
Дема ҳажримдин Навоий ғамсиз эрмас бир замон,
Истасанг ким ғамдин айрилған, анннг бирла қовуш.
308
Ул париваш одамивашлиғлар айлаб қилди хаш,
Ҳар сари ким, бир малакваш бор эдн девонаваш.
Айтмон жом оғзинга етгач, менннг оғзимға қуй,
Умри жовид истасам басдурки, бўлсам журъа хаш.
Лаъли ҳижронида кўнглум беҳуд ўлса айби йўқ,
Ким жароҳатдин чу қон айрилса тонг йўқ бўлса ғаш.
Ёр чун жонимда маҳфийдур, тавофут йўқтурур,
Жилва қилса зоҳиран гар минг йиғоч, гар бир араш.
Чун малоҳат жон олур ҳусн ичра они истагил,
Хоҳи дилбар кишвари бўлсун Хўтан хоҳи Хабаш,
Соқийи даврон чу охир тўлдурур паймонамиз,
Эмдидин варзишқа ўзни айлали паймонакаш.
Эй Навоий, муҳтасиб дайр ичра кирди, бермасанг
Раҳну май полоға бас лойиқдур ул дастору фаш.
309
Ёрким, ёғлиғ била кўксум яросин боғламиш,
Анда ўт тушмиш кўнгулдин қон тарашшуҳ қилмамиш.
Букн пора-порадур куйган бағир бирла кўнгул,
Итлари оллида ул кофир ҳамоно тўғрамиш.
Риштаи зулфунгдаким, тутмиш гириҳлар беҳисоб,
Гўйиё қатл айлаган элнинг ҳисобин асрамиш.
Бир киши савдойи ўлмай қолмағай бу навъ ким,
Олам ичра сунбули зулфунг насими бутрамиш.
Бошима тиғ урди кўксум чоку бағрим қилди захм,
Масти бебоким дедим қаҳр этмиш ул хоҳ ўйнамиш.
Ҳарсари бир захмлиғ узвум узулган топмиш эл,
Нотавон жисмимниким, кўйида итлар судрамиш.
Олам аҳли ичра билдик муғтанам ҳар кимсаким,
Ҳар вафоға минг жафо айлар кишига учрамиш.
Қўзғама булбулни кўп, эй гулки, даврон боғида
Қолмамиш қўзғалмайин улким, бировни қўзғамиш.
Изтиробидин Навоий кўнгли бир дам тўқтамас,
Сенсизин соғинмаким ғурбатда кўнгли тўқтамиш.
Анда ўт тушмиш кўнгулдин қон тарашшуҳ қилмамиш.
Букн пора-порадур куйган бағир бирла кўнгул,
Итлари оллида ул кофир ҳамоно тўғрамиш.
Риштаи зулфунгдаким, тутмиш гириҳлар беҳисоб,
Гўйиё қатл айлаган элнинг ҳисобин асрамиш.
Бир киши савдойи ўлмай қолмағай бу навъ ким,
Олам ичра сунбули зулфунг насими бутрамиш.
Бошима тиғ урди кўксум чоку бағрим қилди захм,
Масти бебоким дедим қаҳр этмиш ул хоҳ ўйнамиш.
Ҳарсари бир захмлиғ узвум узулган топмиш эл,
Нотавон жисмимниким, кўйида итлар судрамиш.
Олам аҳли ичра билдик муғтанам ҳар кимсаким,
Ҳар вафоға минг жафо айлар кишига учрамиш.
Қўзғама булбулни кўп, эй гулки, даврон боғида
Қолмамиш қўзғалмайин улким, бировни қўзғамиш.
Изтиробидин Навоий кўнгли бир дам тўқтамас,
Сенсизин соғинмаким ғурбатда кўнгли тўқтамиш.
310
Меҳр эмас, гардун юзунг ҳижронидин доғ ўртамиш,
Ой эмас, марҳам учун момуқ мудаввар айламиш.
Кўнглум андоқ чок-чок ўлмишки, гўё тўъма деб,
Ҳажр тиғи итларингга бир-бир они тўғрамиш.
Бисмил этмиш зор кўнглум сайдини қилғач шикор,
Ул шикорафган хазин кўнглум бу янглиғ овламиш.
Лола рўюм асрамай кўнглумни гар азм айлади,
Ёдгор андин тугонлар чок кўнглум асрамиш.
Ер юзин тутқан баҳор айёми эрмас, лолазор
Ким, юзунг ҳижронидин гирён кўзум қон йиғламиш.
Дема соқий илкидин софийму хуштур, йўқса дурд,
Ҳар не андин келди ул хуштурким, они толғамиш.
Гар Навоий ёридек йўқ олам ичра, не ажаб
Ким, кезиб оламни маҳвашлардин они танламиш.
311
Ишқ ичинда жуз ўлум мушкилки бўлғай бизга иш,
Ким бўлубтур жон била ғамзанг аро бориш-келиш.
Қон оқар ҳар ён танимдинким, фироқ андуҳида
Қўймадим узмай таабдин ҳар қаён урғанда тиш.
Кўйида машъал юрутгандек кўрунди тонгғача,
Ул худ ўтлуғ зор саргардон менинг кўнглум эмиш.
Кеча ой даврида икки саъди кавкаб кўрмаган,
Кўр юзу икки қулоғи дурларин кийганда киш.
Заъфлиқ саргашта жисмимдин ажаб йўқ чиқса ўт,
Чунки ўт зоҳир қилур кўп давр тобқондин қамиш.
Даҳр иссиғ-совуғидин гар фароғат истасанг,
Оби оташ рангини қўйма иликдин ёзу қиш.
Эй Навоий, чобукунгнинг истасанг побўсини
Бўйнунгга ип тақмоқ уммеди била итдек ириш.
Ким бўлубтур жон била ғамзанг аро бориш-келиш.
Қон оқар ҳар ён танимдинким, фироқ андуҳида
Қўймадим узмай таабдин ҳар қаён урғанда тиш.
Кўйида машъал юрутгандек кўрунди тонгғача,
Ул худ ўтлуғ зор саргардон менинг кўнглум эмиш.
Кеча ой даврида икки саъди кавкаб кўрмаган,
Кўр юзу икки қулоғи дурларин кийганда киш.
Заъфлиқ саргашта жисмимдин ажаб йўқ чиқса ўт,
Чунки ўт зоҳир қилур кўп давр тобқондин қамиш.
Даҳр иссиғ-совуғидин гар фароғат истасанг,
Оби оташ рангини қўйма иликдин ёзу қиш.
Эй Навоий, чобукунгнинг истасанг побўсини
Бўйнунгга ип тақмоқ уммеди била итдек ириш.
312
Зулфиға ҳар ён гириҳ тушган эрур бас турфа иш,
Неча ерда телба кўнглум қасдиға бел боғламиш.
Равшан айлар шўъла устидин кўрунган дудни,
Маҳвашим энгнида олтойи била бошида киш.
Ёр жоним қасдиға ҳар дамки тишлар лаълини,
Маҳкам айларман фиғон қилмай дебон оғзимға тиш.
Зор жисмимға не тонг саргашталиктин тушса ўт,
Ўт аён айлар иликда давр кўп топқон қамиш.
Лаълидин жон олғали бординг келибсан жон бериб,
Эй кўнгул, мардона бординг, ул боришқа бу келшд.
Ғурраи ҳусн ўлдунг, эй гул, билмадинг бу боғ аро
Ҳар баҳори келса андин сўнг хазони бор эмиш.
Қон иси келди Навоий назмидин, эрмас ажаб
Ким, бағир қони била кўнглида топмиш парвариш.
313
Кўнглума келмас хазони боғ аро норанж хаш
Ким, хазони ҳажр аро бўлди юзум норанжваш.
Чеҳраи норанжу мен норанж янглиғ талх ком,
Қайда келгай кимсага бу хол аро норанж хаш.
Шўхи норанжи либоси ҳажри кўнглум ўртади,
Шарбати норанж эта олмас менга манъи аташ.
Бўлмаса олтун пиёла бўлмасун кел, эй рафиқ.
Жом этиб норанж нисфидин бўлоли журъакаш.
Ул пари ишқида иттим бўлди Мажнунлуққа фош
Андин ортуқким, бурун мундин менга эрди адаш.
Шайх дасторин чу май важҳи йўқ эрди бермадим,
Майға марҳун қилғали ул яхши май сузмакка фаш.
Эй Навоий, найлай эл тархон била барлосини
Ким, берур кўнглумга холо молиш ул шўхи малаш.
314
Сабзаи хат оразинг боғини хазро айламиш,
Гулшани рухсоринг ўзга ранг пайдо айламиш.
Ҳар дам ўлмиш хатту лаълингдин юз онча ошкор,
Ҳар не ишким умрида Хизру Масиҳо айламиш.
Ваҳ, не шайдоваш йигитдурким чиқиб олифтавор,
Юз туман олифтани ишқида шайдо айламиш.
Қоматим ё, юз уза ашкимдин этмиш новлар,
Улки анинг кирпигин новак, қошин ё айламиш.
Не тамошодурки юз минг халқ ўлмиш, ҳар қачон
Ким они эл, йўқса, ул элнн тамошо айламиш.
Бўлмамиш пайдо менингдек зору сендек раҳмсиз,
Тенгри то меҳру муҳаббат раҳми пайдо айламиш.
Эй саломат аҳли, бутрангким мени бир муғбача
Дайрдин усрук чиқиб бу навъ расво айламиш.
Фард бўлким ул киши дунёда бўлмиш аҳли тарк,
Ким фоно йўлида тарки аҳли дунё айламиш.
Қўп Навоийнинг мусаллоу ридосин сўрмаким,
Бирни раҳна бода, бирни бодаполо айламиш.
315
Оразин кўрдум ниҳон, ашк айлади, сирримни фош,
Ёшурун қолмас ўғурлуқ уй ароким бўлса ёш.
Зулфи саркашлик қилур ҳар нечаким, ул чекса қад,
Соя гарчи қисқарур доим бийик бўлғач қуёш.
Ҳар сари мў ул пари ҳижронида бир ёрадур,
Баски атфоли жунун бошим уза ёғдурди тош.
Айлагил нолам харошидин ҳазар, эй сиймбар,
Ким бу суҳон бирла ногаҳ топмағай сийминг харош.
Қаъбадур кўнглум уйи, айланг тавоф, эй дарду ишқ,
Анда меҳроб ўрниға ер тутқали ул эгма қош.
Даҳр боғи ичра чун бир гулга йўқ бўйи вафо,
Қилмағай эрди ҳаво кўнглум қуши ул гулга кош.
Эй Навоий, дайр аро тутса аёғ ул муғбача,
Нўш этиб олма аёғидин анинг ўлгунча бош.
316
Ҳусн девони уза матлаъдур ул пайваста қош,
Котиби тақдир анинг мисраларин ёзған тутош.
Жолаи офат киби ул ой баҳори ҳуснида
Чархи анжум жавҳаридин ёғдурур бошимға тош.
Ўтлуқ оҳимдин бўғуз оғзимғача мажруҳ эрур,
Айб қилма, эй кўнгул, ноламда фаҳм ўлса харош.
То сиришким қонға эврулди даме тинмай оқар,
Музтариб бўлмоқ ажаб йўқ бўлса хун олуда ёш.
Ёшурун эрди ғамим муфрит қадаҳ ўтган кеча,
Йиғлатиб беихтиёр этган эмиш эл ичра фош.
Хилват этган ихтиёр илгида бир ибриқи май,
Тонг эмас гар қилса бир бодом ила ҳар кун маош.
Эй Навоий, келди ёру борди кўнглунгни олиб,
Яна бир қатла келиб жонингни доғи олса кош.
317
Донаи холи лабинг кўнглум қушин ром айламиш,
Ким ани тутқанда жоним риштасин дом айламиш.
Анбарин хаттингғаким, андин келур бўйи вафо,
Жон фидо гарчи умидим субҳини шом айламиш.
Лабларингдин рухпарвар нутқ зоҳирдур, магар
Руҳ қудси обиҳайвон ичра ором айламиш.
Ҳумрат этмиш ошкор ул усруку хунхора кўз,
Қон ила мамзуж май гўёки ошом айламиш.
Сарву гулга боғ аро дерменки, жон айлай фидо,
Токи жоним қасди бир сарви гуландом айламиш.
Чиқти, ваҳ, усрук яна ул кофири бебокким,
Ҳар қачон чиққанда қатли аҳли ислом айламиш.
Дайрни қилмиш кўзумга гулистон, эн муғбача,
Ул майи гулгунки, рухсорингни гулфом айламиш.
Ком вақти таркидунё айлаган топмиш ҳаёт,
Йўқса етганда ажал худкому ноком айламиш.
Қани расвое Навоийдек, агарчи они ишқ
Некном элдиндурур деб они бадном айламиш.
Ким ани тутқанда жоним риштасин дом айламиш.
Анбарин хаттингғаким, андин келур бўйи вафо,
Жон фидо гарчи умидим субҳини шом айламиш.
Лабларингдин рухпарвар нутқ зоҳирдур, магар
Руҳ қудси обиҳайвон ичра ором айламиш.
Ҳумрат этмиш ошкор ул усруку хунхора кўз,
Қон ила мамзуж май гўёки ошом айламиш.
Сарву гулга боғ аро дерменки, жон айлай фидо,
Токи жоним қасди бир сарви гуландом айламиш.
Чиқти, ваҳ, усрук яна ул кофири бебокким,
Ҳар қачон чиққанда қатли аҳли ислом айламиш.
Дайрни қилмиш кўзумга гулистон, эн муғбача,
Ул майи гулгунки, рухсорингни гулфом айламиш.
Ком вақти таркидунё айлаган топмиш ҳаёт,
Йўқса етганда ажал худкому ноком айламиш.
Қани расвое Навоийдек, агарчи они ишқ
Некном элдиндурур деб они бадном айламиш.
318
Лабинг бу хастаға невчун такаллум этмади иш,
Ки бир сўкунч бирла ҳосил этса юз олқиш.
Отар ҳамиша қош ёси бирла ғамза ўқин,
Агарчи бўлмас ўқ отмоқ, йўқ эрса ёда кериш.
Бошоқларингму экин бағрим ичра ёқилди,
Итинг чу тўъма учун анда маҳкам айлади тиш.
Тариқи ишқ аро комилдурур кўнгул, не ажаб,
Камол топмоқ этиб ишни ишқ ила варзиш.
Заиф жисмимни то тиғи ёрди – нолонмен,
Нечаки чиқмас уни, чунки чок бўлди қамиш.
Чекар гул оллида булбул фиғон магар билди
Ки ўтса васл баҳори хазони фурқат эмиш.
Навоий, асра ниҳон иш нуктасин зинҳор,
Ки ишқ пири менга ёшурун нулта демиш.
319
Ёзуқсиз, журмсиз бедод этар фош,
Менга ул сурмасиз кўз, ўсмасиз қош.
Фиғонким, бу тараф боқмай ўтарсен,
Нечаким кўзларим юммай, тўкар ёш.
Сиришким сайли ҳар ён уйла сурди,
Ки топмон кўксума урмоқ учун тош.
Иликинг ўпгали очмиш оғизлар,
Қиличингдин саросар захмлиқ бош.
Ҳамоно қолмас ўз рангида холи
Сизарда сувратингни кўрса наққош.
Баҳодур нақди дин, эй дайр пири,
Қарам қил, майки бор, биз асру қаллош.
Демиш, келсам Навоий қатли айлай,
Қелиб не кўнгли истар, айлагай кош.
320
Ул гулеким, базмида зоғу заған қилғай хуруш,
Авло улким, булбул учқай учмаса бўлғай хамуш.
Гар Сулаймон мажмаида бўлмағай жуз Аҳраман
Кимга ул мажмаъ аро, ёраб, нидо қилғай суруш.
Ёрға ағёр хайли бўлди матбуъ, эй кўнгул,
Эмди ғам ҳамхонасида яъс жомин айла нўш.
Шоҳ базмидур доғи маҳкумлуғ, ваҳ, дайр аро
Ҳоким айлар бир қадаҳ бирла гадони майфуруш.
Хушманд эл сари бу дайр ичра боқмас муғбача,
Бир қадаҳ лутф этса пири дайр, этармен тарки хуш.
Сахткуш элга дема охир фалакдур сахтгир,
Арзимасдур анча ҳеч иш худ бўлурға сахткуш.
Икки дунёдин агар кечса Навоий, айб эмас
Ҳар қачонким, ул бути хуммор алидин ичса қўш.
321
Суроҳи то майи лаълинг висоли орзу қилмиш,
Ани бу мастлиғ девонаи жўлидамў қилмиш.
Чибинлар шаккари лаълингда йўқ, жон қушларидурким,
Су ичмакликка ҳайвон чашмаси узра ғулу қилмиш.
Адамдур ул оғизким, хурдабини ақл топмайдур,
Вужудин гарчи ул қатлим ишида гуфту-гў қилмиш.
Ғаминг жон пардасин чок айласа гардун на ёғлиғким,
Лабинг ориттинг онинг риштаси бирла руфу қилмиш.
Кўнгулким ташнаи лаъли лабингдур, ваҳки, суд этмас
Анга гарчи висолинг ваъдаси бағримни су қилмиш.
Лаби етган қадаҳ тарёқидин еткургил, эй соқий.
Ки ҳажр аччиғлиғи жомим аро майни оғу қилмиш.
Висолинг нўши бирла ўзгаларга қути жон бўлким,
Навоий жони муҳлик ҳажр неши бирла хў қилмиш.
322
Не хам қошлардурурким, ҳасрати қаддимни ё қилмиш,
Не киприклар ўқиким, рўзгоримни қаро қилмиш.
Не печу тоби хадсиз доми зулф эркинки, очилғач,
Демай кўнглум қушиким, уйла юзни мубтало қилмиш.
Не кўзлардурки, олмиш кўз юмуб очқунча кўнглумни,
Қилиб бир гўшада бемор қисми юз бало қилмиш.
Не ораз лоласидурким, кўнгулни қон этиб дарди,
Тугон қўймоқ била дафъиға ул қоннинг даво қилмиш.
Не нозик хўй эрурким, айламиш ўтруда юз дашном,
Гадоиким анинг зулфу кўзу қаддин дуо қилмиш.
Бировким жаннату дўзах сўзин шарҳ айламиш гўё,
Киноят важҳи бирла васлу ҳижронни адо қилмиш.
Ажаб кўр ишқ ароким, мўр этарга аждаҳоларни
Фусундин мўрихатлар қайди зулфин аждаҳо қилмиш.
Қазодиндур менга ишқ ўйнамоқ, эй носиҳи нодон,
Кўрубсенму киши ҳаргизки, тағйири қазо қилмиш.
Навоийдек халосим йўқ эди ул ғамза куфридин,
Хусусан зулфи зуннори доғи бўйнумға тоқилмиш.
323
Хилъатинму қилмиш ул гулрўйи сийминбар бинафш,
Ё бинафша айламиш гулшанни сар-тосар бинафш.
Арғувонгун юз бинафша ранги хат жоним олур,
Хилъати бўлсун анинг гар арғувони гар бинафш.
Йўқким, ул санчар бинафша дастасин дасториға,
Эгнида хилъатларин доғи қилур аксар бинафш.
Савсани бўркунг ёпар кечкангни, эй миръоти ҳусн,
Кўзгу янглиғким ўчасен қилди оҳангар бинафш.
Хайли руҳони ҳамоноким бинафш айлар либос,
Ким харирин айлар ул хури пари пайкар бинафш.
Бурқаъ олғач кийди мовий хилъат узра савсани,
Меҳридин қилған киби мовийни нилуфар бинафш.
Не бинафшадур не нопармон гули не савсани
Тўниким, ул кийгали лойиқ эмастур ҳар бинафш.
Гул киби жисмингга, эй соқий, бинафш ойин тўнинг
Уйладурким, бодаи гулранг учун соғар бинафш.
Гар Навоий, аҳли мабҳут ўлса қилманг айбким,
Хошия зарбафт этиб, диклай кияр дилбар бинафш.
324
Шабистонимда жом ичра юзунг акси чароғ ўлмиш,
Чароғимға валекин жом зарфу бода ёғ ўлмиш.
Дирам узра дирам тугган киби пинҳон хирад аҳли,
Гириҳлик кўнглум ичра ишқдин доғ узра доғ ўлмиш.
Илож айлай десанг, қўй ислайнн себи занахдонинг,
Менгаким сунбулунг савдосидин заъфи димоғ ўлмиш.
Кўзунг наргис, узоринг гул, қадинг сарву сочинг сунбул,
Бузуғ кўнглум хаёлидин буларнинг турфа боғ ўлмиш.
Не қилсанг эмди қил кўнглумгаким, торожи ишқингдин
Шикибу илму, ақлу, зуҳду тақводин фароғ ўлмиш.
Ажаб Фарҳод эрур Ширин лабннг шавқида кўнглумким,
Анга пайконларинг метину ишқинг Қофи тоғ ўлмиш.
Тўла қуй жоми гардунвашқа май, эй соқийи маҳваш,
Ки ғам ҳайлини ғарқ айлар тенгиз бу навъ аёғ ўлмиш.
Май ичким, дарду ғам бир лаҳза соғ ўлмоққа қўймайдур,
Аниким, бу кўҳан майхонада бир лаҳза соғ ўлмиш.
Навоий тийра шомин кавкаби ашки қилур равшан,
Бу юлдузлар анга гўёки дурри шабчароғ ўлмиш.
325
Латофатда юзунг ҳам гул эмиш, ҳам гулистон эрмиш,
Ҳаловатда лабинг ҳам жону ҳам ороми жон эрмиш.
Бу маънидинки доим чун ниҳондур ул пари кўздин,
Иши- жону кўнгулга ўртамак доғи ниҳон эрмиш.
Ити бағримни ер чоғда аёғи қонға булғанди,
Кўзум боғида гул онинг тобонидин нишон эрмиш.
Шарарлар бирла оҳим дудини саҳройи ишқ ичра
Киши кўрса гумон қилғай минг ўтлуғ корвон эрмиш.
Чаманда ҳар сари қилдим гули раъно гумон ул худ
Сарнғ гул жомида гулгун сиришким бирла қон эрмиш
Соғиндим кўйида ҳар кеча итлар ноласи лекин
Нечукким, телба ит ушшоқ кўнглидин фиғон эрмнш.
Тўкуб май муҳтасиб, мен йиғладим, лекин ул усрукк
Су келтурмак ҳамону кўза синдурмоқ ҳамон эрмиш.
Фано дайрики гардун ҳаснидин маҳкамдурур билдим
Ки, гардун зулмидин фақр аҳлиға дориламон эрмиш.
Навоийни дедим ишқ ичра сомони топиб эркин
Вале кўрдум ҳамон девонайи бехонумон эрмиш.
326
Қилғали кийган либосин ул бути зебо бинафш,
Ваҳки, ёқмас хотиримға ҳеч ранг илло бинафш.
Сарви раъно ҳулламу киймиш бинафша баргидин,
Ё либосин айламиш ул чобуки раъно бннафш.
Хуштурур гар хилъатинг бўлса қаро, ё савсани
Ким, қуёш мушкин булутдин хуш кўрунур, ё бинафш.
Эзди жаннат гулларидин ранги наққоши қазо,
Сен киярдек чунки бўлмас даҳр аро пайдо бинафш.
То бинафш этмнш тўнин ул гул, борурмен ҳушдин,
Боғ аро ҳар гулниким кўрсам мени шайдо бинафш.
Бул бинафшазор аро тушган киби ул шўхнинг
Кўнглаги воло бинафшу тўни ҳам кимхо бинафш.
Сабзада савсан ярашқандек мулойимдур басе,
Шўх сабзорангларнинг рангига дебо бинафш.
Жуз бинафша боғ аро гул экмагил, эй боғбон,
Ким либоси рангини истар бизинг мирзо бинафш.
Буйлаким соқий тўнин қилмшн бинафш, эрмас ажаб
Аксидин бўлса биллурин соғари саҳбо бинафш.
Чарх рангомез эрур кўрма тафовут зинҳор,
Рангларким кўргузур кўку яшилдин ё бинафш.
Эй Навоий, ул бинафшапўш гулнинг васфида
Бўлмасун ҳар не ёзарсен коғазе илло бинафш.
327
Дедим ул пайконни лаъл этган юрак қони эмиш,
Ғунчанг армонида ул худ лаъли пайкони эмиш.
Пардаи жон ичра тим-тим қон саросар лоладек,
Фурқатингднн тоза-тоза доғи пинҳони эмиш.
Лабларинг тузлуқ такаллум бирла фаҳм эттим сўруб
Лаълидин хони жамолининг намакдони эмиш.
Бир жазаъ солмиш малойик хайли ичра рустахез,
Эмдиким фаҳм айламишлар кўнглум афғони эмиш.
Ғам туни дедим булутнинг пардасидин чиқти ой,
Зулфдин чиққан жамолинг меҳри раҳшони эмиш.
Давр аёғин, соқиё, қўйма йигит жонинг учун
Ким, йигитлик рўзгори айши даврони эмиш.
Эй Навоий, чок бўлған кўнглунгга қилдим назар,
Ёр боқий, анда боқий ўзгалар фоний эмиш.
328
Неча оҳ урсам ўлур кўздин бағир хуноби фош,
Истамак бу эрса кўзда не ажаб ул навъ ёш.
Эй пари, атфол тоши дема бу мажнунғаким,
Чарх зулми ёғдурур бошим уза ҳар лаҳза тош.
Суда андоқким қуёш акси тушар, гўё эрур
Обгун чарх ичра ул рухсорнинг акси қуёш.
Гар кабутардек эмас тутмоқ учун кўнглум қушин,
Не учун очмиш қулочин ҳар тараф ул икки қош.
Тунд эрур ул бутки қўймишмен бошимни оллиға,
Қиблаға бош индурурга менда йўқтур икки бош.
Бўлма кун қурсин тилаб афлокдек саргаштаким,
Бир фатири хом ила осон ўтар ҳар кун маош.
Олғали кўнглин Навоийнинг талошур хўблар,
Шоҳлар андоқки, мулк устида қилғайлар талош.
329
Менга эмди сарв ила гул муддаоси қолмамиш,
Сарв бўйлуғ гулжабинларнинг ҳавоси қолмамиш.
Уйла тутмиш меҳнату ғам хайли кўнглум кишварин,
Ким нишот анда сиғинғунча физоси қолмамиш.
Мен балият ичрамен, эл шод гўё чархнинг
Эмди дард аҳлиға еткунча балоси қолмамиш.
Ёрким қилмас жафоу жавр эрмас, раҳмдин
Ким, менга кўргузмаган жавру жафоси қолмамиш.
Баски ҳар торин бало атфоли уздилар чекиб,
Ваҳки, урён жисм уза меҳнат палоси қолмамиш.
Гул чоғи боғингға ким, йўл бермадинг, эй боғбон,
Чинмудур дай бўлғали, дерлар сафоси қолмамиш.
Эй Навоий, гар вафоси қолмамиш онинг сенга,
Ғам емаким, анга ҳуснининг вафоси қолмамиш.
330
Оразинг ҳижронида келмас менга гулзор хуш,
Гўлсиз андоқким эмас гулбунда юз мннг хор хуш.
Хастадур кўнглум кўзунгдин уйла ким, мумкин эмас,
Лабларингдин шарбат олмай бўлғай ул бемор хуш.
Кўйида вайронаи топиб йиқилдимким, эрур
Қасри жаннатдин менга ул сояйи девор хуш.
Кўйидин манъ айлар эрдим чун ўлармен, эй кўнгул,
Эмди бердим рухсатинг, ҳар қайда борсанг бор хуш.
Ҳар киши мақсадға бир сарришта айлар, эй фақиҳ,
Субҳа гар хушдур санга, бордур манга зуннор хуш.
Хирқау зуҳду риё аҳлиға хуштур хонақаҳ,
Лек анинг раҳниға келди кулбаи хаммор хуш.
Эй Навоий, май била хуш тут ўзунгниким, эмас
Бу фано дайри аро бўлмоқ даме ҳушёр хуш.
Гўлсиз андоқким эмас гулбунда юз мннг хор хуш.
Хастадур кўнглум кўзунгдин уйла ким, мумкин эмас,
Лабларингдин шарбат олмай бўлғай ул бемор хуш.
Кўйида вайронаи топиб йиқилдимким, эрур
Қасри жаннатдин менга ул сояйи девор хуш.
Кўйидин манъ айлар эрдим чун ўлармен, эй кўнгул,
Эмди бердим рухсатинг, ҳар қайда борсанг бор хуш.
Ҳар киши мақсадға бир сарришта айлар, эй фақиҳ,
Субҳа гар хушдур санга, бордур манга зуннор хуш.
Хирқау зуҳду риё аҳлиға хуштур хонақаҳ,
Лек анинг раҳниға келди кулбаи хаммор хуш.
Эй Навоий, май била хуш тут ўзунгниким, эмас
Бу фано дайри аро бўлмоқ даме ҳушёр хуш.
331
Ҳуши йўқ кўнглум жунун даштида бир шайдо эмиш,
Ким анинг қошида Мажнун асру кўп доно эмиш.
Тутти сориғ лолалар рухсори ашким бирла ранг,
Дема, эй раънойи гулрухким, гули раъно эмиш.
Ҳар бир оҳим дудининг ҳадду саводин кўрган эл
Зулфи ҳажридин соғингайларки бир ялдо эмиш.
Телба кўнглум ҳолини билмак таманно айладим,
Йиллар эрмишким жунун даштида нопайдо эмиш.
Дедим, ислай анбарин зулфунгни, ол бошим эваз,
Дедиким, сен телба бошида ажаб савдо эмиш.
Эй ғаний, ушшоқдин мустағний ўлдунг, билмадинг
Ким, фано аҳлиға султонлиғдин истиғно эмиш.
Англамас эрдим Навоий ҳолин ул ой кўйида,
Ҳар кеча то субҳ иши фарёду вовайло эмиш.
332
Майки лаълидин томизди ул нигори боданўш,
Гўйиё жон топқанидин тушти туфроғ ичра жўш.
Ишва бирла бетаҳаммул қилмаса ул муғбача,
Не учун дайр аҳлидин бир лаҳза кам бўлмас хуруш.
Раз қизи бебокликдин қилса урён халқни,
Дайр пири зайли эҳсон бирла келди пардапўш.
Лаъли майнинг жавҳари руҳ ўлди чун ҳар қатраси
Гўйи иъжози Масиҳо зоҳир айлар майфуруш.
Мастлиғдин элга юз сўздин вале мен сўз десам,
Кўз юмуб ҳам мастлиғ бирла ўзин айлар хамуш.
Турмади шайхи риёйи чун етишти пири дайр,
Қочмайин иблис нетсун чун нузул этти Суруш.
Эй Навоий, демаким жону, кўнгулни найлайин,
Иккисин айлай фидо чун бода нўшум тутти қўш.
Мени ишқ ичра деган оқилу фарзона эмиш,
Дегай улким, сўзин эшитсаки, девона эмиш.
Ёпса юз ҳар кеча кўнглум қушидин тонг йўқким,
Малак ул шамъи жаҳонтобиға парвона эмиш.
Қасри ул ҳусн шоҳининг эмиш андоқ олнй
Ким, фалак кунгураси қасриға дандона эмиш.
Кўзларим андин эмиш қону рамад айнидаким,
Дурд ҳамкоса мунга, ҳажр анга ҳамхона эмиш.
Захми кўп танда жунунлуқ кўнгул оромидин,
Телбалар маскани фаҳм ўлдики, вайрона эмиш.
Жаннату кавсар умиди била ўлдунг, эй шайх,
Билки, нақд ушбу фано дайрида майхона эмиш.
Зуҳд ила, эйки Навоийни ўкарсен кўрдук,
Иши усруклук эмиш, ҳамдами паймона эмиш.
Гўйиё жон топқанидин тушти туфроғ ичра жўш.
Ишва бирла бетаҳаммул қилмаса ул муғбача,
Не учун дайр аҳлидин бир лаҳза кам бўлмас хуруш.
Раз қизи бебокликдин қилса урён халқни,
Дайр пири зайли эҳсон бирла келди пардапўш.
Лаъли майнинг жавҳари руҳ ўлди чун ҳар қатраси
Гўйи иъжози Масиҳо зоҳир айлар майфуруш.
Мастлиғдин элга юз сўздин вале мен сўз десам,
Кўз юмуб ҳам мастлиғ бирла ўзин айлар хамуш.
Турмади шайхи риёйи чун етишти пири дайр,
Қочмайин иблис нетсун чун нузул этти Суруш.
Эй Навоий, демаким жону, кўнгулни найлайин,
Иккисин айлай фидо чун бода нўшум тутти қўш.
Мени ишқ ичра деган оқилу фарзона эмиш,
Дегай улким, сўзин эшитсаки, девона эмиш.
Ёпса юз ҳар кеча кўнглум қушидин тонг йўқким,
Малак ул шамъи жаҳонтобиға парвона эмиш.
Қасри ул ҳусн шоҳининг эмиш андоқ олнй
Ким, фалак кунгураси қасриға дандона эмиш.
Кўзларим андин эмиш қону рамад айнидаким,
Дурд ҳамкоса мунга, ҳажр анга ҳамхона эмиш.
Захми кўп танда жунунлуқ кўнгул оромидин,
Телбалар маскани фаҳм ўлдики, вайрона эмиш.
Жаннату кавсар умиди била ўлдунг, эй шайх,
Билки, нақд ушбу фано дайрида майхона эмиш.
Зуҳд ила, эйки Навоийни ўкарсен кўрдук,
Иши усруклук эмиш, ҳамдами паймона эмиш.
334
Тузмагай эрди қазо бу жисми вайронимни кош,
Чунки тузди, солмағай эрди анга жонимни кош.
Тан уйиға жонни солғач қилмағай эрди муқим,
Ул уй ичра кўнгул отлуғ зори ҳайронимни кош.
Бўлди чун жону кўнгул бори назар шамъи била,
Қилмағай эрди мунаввар чашми гирёнимни кош,
Чун адам саҳросидин келдим вужуд айвониға,
Бузғай эрди марг селоби ул айвонимни кош.
Чун тузалди ишқ уйи қовғай эди андин равон,
Йўқ кўнгул девонайи расвойи нодонимни кош.
Чун ани ҳам қовмади кўр этса эрди тиғ ила
Кўз деган қон ёш ила олуда домонимни кош.
Чун бу доғи бўлмади, қилмаса эрди жонима
Мунча зебоу малиҳу шўхи жононимни кош.
Чун бу янглиғ бўлди жоно қўйса эрди марҳами,
Гаҳ-гаҳи кўргач кўнгулда доғи ҳижронимни кош.
Ишқ ичинда чора ўлмактур Навоий дема ҳақ,
Рўзи этгай лаъли жонбахш оби ҳайвонимни кош.
335
Лаъли ишқ аҳлидин онча ғорати жон айламиш
Ким, ўлукка жон берур ойинин осон айламиш.
Кўйида атфоли ушшоқ ўлтурур бедор ила
Шаҳ магар шаҳр ичра ит қатлиға фармон айламиш.
Субҳ айшим истамиш ғам шомиға бўлмоқ бадал,
Йўқса невчун юз уза зулфин паришон айламиш.
Ёраб, ул тунни ёрутма меҳр бирла то абад,
Ким, ғариби меҳрибон ёрини меҳмон айламиш.
Аҳли даврон кўнглум ошубин нетиб манъ айлагай
Ким, ани ошуфта бир ошуби даврон айламиш.
Гул киби соч хурдаким ел йиртибон торож этар,
Ғунчакнм ўз нақдини оғзида пинҳон айламиш.
Эй Навоий, демаким бағрим эритмиш ишқ ўти
Ким, они ҳижрон кунининг андуҳи қон айламиш.
Ким, ўлукка жон берур ойинин осон айламиш.
Кўйида атфоли ушшоқ ўлтурур бедор ила
Шаҳ магар шаҳр ичра ит қатлиға фармон айламиш.
Субҳ айшим истамиш ғам шомиға бўлмоқ бадал,
Йўқса невчун юз уза зулфин паришон айламиш.
Ёраб, ул тунни ёрутма меҳр бирла то абад,
Ким, ғариби меҳрибон ёрини меҳмон айламиш.
Аҳли даврон кўнглум ошубин нетиб манъ айлагай
Ким, ани ошуфта бир ошуби даврон айламиш.
Гул киби соч хурдаким ел йиртибон торож этар,
Ғунчакнм ўз нақдини оғзида пинҳон айламиш.
Эй Навоий, демаким бағрим эритмиш ишқ ўти
Ким, они ҳижрон кунининг андуҳи қон айламиш.
336
Ошиқ ўлдум билмадим, ёр ўзгаларга ёр эмиш,
Оллоҳ-оллоҳ, ишқ аро мундоғ балолар бор эмиш.
Қаддиға эл майли бўлғандин кўнгул озурдадур,
Ул алифдин зорларнинг ҳосили озор эмиш.
Элга новак урди, мен ўлдум, эрур бас турфаким,
Жоним этган реш эл бағриға кирган хор эмиш.
Риштаким муҳлик ярам оғзини тикти англадим,
Ким кафан жинси қироғидин сувурған тор эмиш.
Қўйи деворидин оғриғ танға тушкан соядек
Сели ғамдин эмди соя ўрниға девор эмиш.
Жонга таҳвиф айладим тиғи ҳалокидин анинг,
Билмадим бу ишдин ул ўлгунча миннатдор эмиш.
Эй Навоий, хўбларни кўрма осонлиғ била,
Ким, бировким солди кўз узмак кўнгул душвор эмиш.
337
Жавза кўйидин доғи ул чеҳра жамил эрмиш,
Ялдо тунидин доғи ул зулф тавил эрмиш.
Ҳар қатра кўнгул қони жон берди ўлук танға,
Хосиятини сўрдуқ лаълингға қатил эрмиш.
Гулзор аро нилуфар очилди гумон эттим,
Хол ўрниға ул юзда бир нуқтаи нил эрмиш.
Ҳижрон тунн дафъ ўлғач билдимки, юз очибсен,
Ҳуршид вужудиға тонг нури далил эрмиш.
Овора кўнгул истаб жон тандин олур ишқинг
Ул телбагаким итмиш гўё бу кафил эрмиш.
Ойини қаноат тут иззат тилар эрсангким,
Эрмиш тамаъ аҳлидин ҳар кимки залил эрмиш.
Кўнглини Навоийнинг олсанг назар айлаб кўр
Ким, дард ила доғ ичра ҳоли не қабил эрмиш.
338
Бизинг шайдо кўнгул бечора бўлмиш,
Маломат даштида овора бўлмиш.
Анга баским ёғар тош устида тош,
Танида ёра узра ёра бўлмиш.
Урардин дам-бадам хороға бошин,
Сўнгаклар анда пора-пора бўлмиш.
Бало тоғи аро ётқанда бемор
Хазу синжоби хору хора бўлмиш.
Қаро қилди нечукким рўзгорим,
Онинг ҳам хонумони қора бўлмиш.
Қадаҳ хуршиди қониким, ғамидин
Сиришким кавкаби сайёра бўлмиш.
Навоий чорадин кўп дема сўзким,
Ғамингға чорасизлиқ чора бўлмиш.
339
Ҳар кун ақшомға ҳажрингда менга зорлиғ иш,
Кеча тонг отғуча андуҳ ила бедодлиғ иш.
Иш вафо қилмоқ эрур гар қила олсангки, эмас
Эй вафосиз, бу жаҳон ичра жафокорлиғ иш.
Ишқ аро қоч^ма кўнгул хору забунлуғдинким,
Ошиқ ўлғанға забунлуғ бўлуру хорлиғ иш.
Лутфу дилжўлиғ эрур хўб паривашларға,
Эй пари, билки, эмас жавру дилозорлиғ иш.
Тақви аҳлиға билинса эди чарх авзои,
Айлагайлар эди бу дайрда хамморлиғ иш.
Олам аҳли, билингизким, иш эмас душманлиғ,
Ёр ўлунг бир-бирннгизга ким, эрур ёрлиғ иш.
Хаста кўнглини Навоийнинг олиб асраки, бор
Сенга дилдорлиғ иш, бизга дилафкорлиғ иш.
340
Дўстлар, кўнглумни васл уммиди беҳол айламиш,
Орзу хайли ҳазин жонимни помол айламиш.
Шоҳ лутфи узрини қўлмоқ эмас мумкинки, шавқ
Ҳушум этмиш зоилу нутқумни ҳам лол айламиш.
Май муносибдур баҳори васл аро кўз ёшининг
Кисватин қондин хазони ҳажрким ол айламиш.
Зулфи ичра бўлғамен пур печу хамлиғ тордек,
Заъфлиқ жисмимниким ҳижрон юки дол айламшш
Ҳар замон ул ён қилур кўнглум ҳавоким, қуш киби
Ҳажр ўқи пайконларин ҳар ён парубол айламиш.
Неча кунлук ҳажри тўфон айлабон ашким суйин
Мени ул дарёда киштибонға тимсол айламиш.
Ҳажрида онсиз тирикликдин уятлиғмен валек
Менда йўқ тақсир ажал бу ишда эҳмол айламиш.
Ул икки лаб ҳажрида майким иложиға ҳаким
Лаъл ила ёқутни маҳлулу сайёл айламиш.
Эй Навоий, ҳажр мушкил бўлса ғам йўқтурки, ҳақ
Шоҳ лутфин буйла мушкулларга ҳаллол айламиш.
341
Бировки дайр сори зоҳир айлади ихлос,
Бурунғи нафъи буким хонақаҳдин ўлди халос.
Халос истасанг андин аён қил ихлосинг,
Ки йўқ кишига халос этмайин аён ихлос.
Авом зоҳиридек қилмағанға зоҳирини,
Муяссар ўлмади ботин иши нечукки ҳавос.
Бировга хос иноят бу йўлда ом ўлди,
Ки ом суврати бирла ўзини айлади хос.
Самоъ важд айла гар бўлмаса муассир эмас,
Ки кулгу боисидур қилса пил ўзин раққос.
Бақо дурин тилабон терга ғарқлиғ не осиғ,
Бу дур топарға фано баҳри ичра бўл ғаввос.
Навоий, айласа қатлинг ҳабиб сен яна ўл,
Ки ишқ тиғи шаҳидиға буйла келди қасос.
342
Ҳусн оятики келди юзунг қиссасида нас,
Тонг йўқ десамки шояндадур ахсан-ул кисас.
Мусҳафни ўртадим дединг ўтлуғ узор ила,
Кўнглум қабул қилди каломинг нечукки нас.
Кўнглум қушини тиғи ғаминг қилди чок-чок,
Билмон кўнгулни қушмудурур эмди, ё қафас.
Лаълинг нигини шарҳидадур гўйиё, фусус,
Ҳар жузвида нишонаи вақф айлади бу фас.
Ўлдумки қатлингга нега ушшоқ бўлди хос,
Тиргузди буки яна мени айладинг аҳас.
Нақди ишқи аро чу азимат тилар кўнгул,
Аввал керакки, бир тараф этсанг бори рухас.
343
Май мени қилди риёйи порсолиғдин халос,
Порсолиқ йўқки, ужбу худнамолиқдин халос.
Хонақаҳ аҳли йўлуқса, мастлиғдин танимон,
Шукрким, бўлдум аларға ошнолиғдин халос.
Ишқ хилват кунжидин чекти мени майхонаға,
Қилди зиндон гўшасида мубталолиқдин халос.
Дайр пири журъасин топмайки, улдур шоҳлиқ,
Дайр аро гар орзу қилсам гадолиқдин халос.
Эй жафогар, бир вафо қилким, иковлон бўлғабиз,
Мен жафо чекмакдину сен бевафолиқдин халос.
Соқиё, ҳажру хумор ичра етибмен жонима,
Бир қадаҳ бирла мени қил бу оролиқдин халос.
Эй Навоий, не наво истаб сени дилдору сен
Гар наво истарсен ўлма бенаволиқдин халос.
344
Катл учун элга чу таъмим ила бердинг танқис,
Ўлгум эрди мени гар қилмасанг эрди тахсис.
Хирси ул шўхнинг эл қатлиға бордур онча,
Ки ажал ҳожат эмас айламак они тахрис.
Ҳажрдин ишқ ўтида топмади кўнглум махлас,
Гарчи ўт бирла бўлур қалбға бермак тахлис.
Ёр ҳажриға даво гулдин эмаским, бермас
Кимсага Юсуф иси қон аро ҳар пора қамис.
Неча билсамки харис ўлди жаҳонда маҳрум,
Бўлмамоқ мумкин эмас ёр висолиға ҳарис.
Қил фано дарси аро ўзни мулаххаски, эмас
Суд кашфида бу маънининг ўқумоқ «Талхис»
Ёрдин айру Навоий ўзига истар ўлум,
Эй ажал, жонинг учун берма анга кўп танқис.
345
Қила олғанча риё аҳлидин этгил эъроз,
Яхшироқ сидқ ила осийки риёлиқ муртоз.
Мужрими содиқ эрур узр била қобили файз,
Мўъжиби зиндиқа бўлмас мутажалли файёз.
Узлукунг салбидин ихлос замимингни кетар
Ким, кетар мусхал ила неча мухолиф имроз.
Бош оқарди, кўз оқардию оқармас кўнглунг,
Тийрасен ҳар неча ким тутти саводингни баёз.
Чек риёзат вале иш ўрнида тутма аниким,
Бу риёзатдурур улким эвази келди риёз.
Барча иш вақтида ҳақ бўлса керактур ғаразннг,
Бу ғараздин чу бўлур дафъ керакмас эъзоз.
Икки бармоқки тутар сиймни миқроз киби,
Фақр торин доғи қатъ этгучидур ул миқроз.
Ҳар не оллингға келур, ҳақдин эрур чун ориз,
Бас таҳаммул қилибон айлама ҳар дам аъроз.
Жаҳл айбини Навоий нетибон яшурғай,
Эл кўзи очуқ эрур, гар ўзи этгай эғмоз.
346
Истасам бўсе лабидин жон тилар жонон эваз,
Кўнгли бирла деса жонон оздурур юз жон эваз.
Лаълин оғзимға ола олмон аёғи ўпмагин,
Топса этмон макс агар жон истаса жонон эваз.
Пойбўси ҳам эмас ҳаддим аёғи туфроғнн
Гар муяссар бўлса жон бермак бўлур осон эваз.
Итларининг хоки пойин ўпгали ҳам розимен,
Гар тилар олдик қарору ҳушу хонумон эваз.
Васли гар бўлса муяссар, юз туман жону жаҳон
Гар берилса ўтруда бўлмоқ эмас имкон эваз.
Соқиё, тут лаълигун май баҳридин заврақ била
Ким эрур бир журъасиға нақду баҳру кон эваз.
Эй Навоий, ишқ таркин айлагил, невчунки мен,
Васл учун жон бердиму бўлди менга ҳижрон эваз.
347
Оразингдур офтоби олам ородин ғараз,
Жон физо нутқингдур анфоси Масиҳодин ғараз.
Очмағаймен кўз мени девона ҳуснунг бўлмаса,
Ҳар пари пайкар жамолиға тамошодин ғараз.
Ўқ тикилсун кўзларимга бўлмаса ўқдек қадинг,
Боғ аро ҳар дам ҳавойи сарви раънодин ғараз.
Шоми ҳажрим зулфи мушкинингдин ўлсун тийрароқ,
Гар эмас кўнглумга зулфунг мушксородин ғараз.
Жон бериб лаълимни истардим ғараз недур дема,
Ким басе зоҳирдурур, жоно, бу савдодин ғараз.
Дарду меҳнат чекмагимдин қасдим анинг кўйидур,
Каъбадур соликка қатъи кўҳу саҳродин ғараз.
Эй Навоий, ёрнинг меҳру вафосин истама,
Қилмаған бўлса кўнгулга зулму бедодинг ғараз.
348
Эй, тилаб лаълинг майидин руҳума осор файз,
Ламъасидин касб этиб кўнглум уйи анвор файз.
Оллоҳ-оллоҳ, не лабу нутқу равон осо экин
Ким, Масиҳо бирла Хизр андин қилур изҳор файз.
Файзларким етти ишқингдин менга, офоқни
Ғарқа айлар файз баҳри, истасам асрор файз.
Бу жазо мункирга бас эрмасмуким, фойиз деди,
Қобили файз эрмас улким, айлагай инкор файз.
Кир ҳаробот ичраким, ҳар журъасидин еткурур
Файзни юз шайхча базм аҳлиға хуммор файз.
Дайр пиридин етар юз файз дер йўқ шайхдин
Ким, мунга етмиш яқин файзу анга пиндор файз.
Эй, Навоий, муғтанамдур пири дайру муғбача
Ким, биридин етмаса, етар биридин бор файз.
349
Гар будур қомати раъно била зебо ораз,
Сарв бўй чекмасу очмас гули раъно ораз.
Ойға гулгуна магар суртти машшотаи чарх,
Ё санга майдин эрур гул киби ҳамро ораз.
Оразим сабзаға ҳар гулшан аро суртармен,
Сенга то сабзаи тар айлади пайдо ораз.
Тоқатим йўқ икки ўт бирла мени ўртагани
Оташин лаъл менга айла аён, ё ораз.
Парда ёпқилки, хатинг айлади беҳол мени,
Менким ўлдум қила олмоққа тамошо ораз.
Оразимни бир аёқ бирла қизорт, эй соқий,
Неча суртай аёғингға мени расво ораз.
Эй Навоий, тиласанг давлати боқий топмоқ,
Олмағнл дайри фано йўлидин асло ораз.
Сарв бўй чекмасу очмас гули раъно ораз.
Ойға гулгуна магар суртти машшотаи чарх,
Ё санга майдин эрур гул киби ҳамро ораз.
Оразим сабзаға ҳар гулшан аро суртармен,
Сенга то сабзаи тар айлади пайдо ораз.
Тоқатим йўқ икки ўт бирла мени ўртагани
Оташин лаъл менга айла аён, ё ораз.
Парда ёпқилки, хатинг айлади беҳол мени,
Менким ўлдум қила олмоққа тамошо ораз.
Оразимни бир аёқ бирла қизорт, эй соқий,
Неча суртай аёғингға мени расво ораз.
Эй Навоий, тиласанг давлати боқий топмоқ,
Олмағнл дайри фано йўлидин асло ораз.
350
Десангки фақр тариқини айлайин мазбут,
Керакки зуҳд риё бирла қилмасанг махлут.
Бу йўлда шарт фанодур агар қадам қўйсанг,
Керак бажой кетурсанг неким эрур машрут.
Кишики зоҳири ошифтадур, замириға боқ,
Басоки маъни эрур поку лафз номарбут.
Кўнгул саҳифасидин рафъ қил хавотирни,
Ки сафҳа зойиъ ўлур чун ҳасин қилур манқут.
Десанг ўзумдин этай ғайр сувратин исқот,
Ўзунгдин айла бурун ўзлугунгни-ўқ масқут.
Фано риёзатида қаддин айлаган чавгон,
Қошинда гўйча йўқтур бу гунбади махрут.
Навоиё, дер эсанг тонгла бўлмайин мақбуз,
Бу кун жаҳон элига ўзни айлагил мабсут.
351
Қилди ботил меҳрдин ҳар неча қилди ёр шарт,
Шарт кўп буздн нединким, айлади бисёр шарт.
Шарт меҳр айлар букун андоқ унутур тонглаким,
Ҳаргиз этмайдур дегайсен ул пари рухсор шарт.
Кўйида ким пойбўси бирла иззат истаса,
Бордур анда айламак туфроғдек ўзни хор шарт.
Айлади шарти вафо лекин қачон бор эътибор,
Мастлиғда ҳар не қилса кофири хунхор шарт.
Ишқ таркида қилиб кўп шарт буздунг, эй кўнгул,
Ишки қилмоқ мумкин эрмас қилмағил зинҳор шарт.
Дайр пири хидматиға, эйки, белни боғладинг,
Билким ушбу боғламоқта бор эди зуннор шарт.
То тирикмен, тарки ишқ этмай дебон шарт айладим,
Шарт қилған айладик бори Навоийвор шарт.
352
Рухсор ила лабингдин этар кўнглум инбисот
Ким, гул чоғию бода эрур мужиби нишот.
Эй ой, сипеҳр арсасида ҳусн сотма кўп,
Шоҳим руҳин унутмаки ҳоли эмас бисот.
Қилманг наззора оғзиға кўпким, топилмағай
Хуршид ичинда заррани кўп айлаб эҳтиёт.
Ул шўх неча ғайр била бўлса мухталит,
Мен ғайри бирла мумкин эмас қилмоқ ихтилот.
Шаҳлар демаки қуллуғума бўлди мунхират,
Гар қулларингнинг ўртасида топсам инхирот.
Қўйма кўнгулнн даҳрнинг эски работиға,
Сойирға чун маҳалли иқомат эмас работ.
Ошифта бўлса назм Навоийға, эй пари,
Девоналар сўзида тамаъ қилма иртибот.
353
Холларинг нуқтасидин тобти зеб ул турфа хат,
Гарчи хат узра бўлур бир нуқтау бўлмас нуқат.
Юз уза хаттин наззора айлагил, гар кўрмадинг,
Эй кўнгул, кун сафҳасида тун саводи бирла хат.
Ҳажр шоми ойни рухсоринг соғинсам қилма анб,
Ким басар ҳисси қаронғу кечада қилди ғалат.
Сарв чун асру бийик, савсан бағоят паст эди,
Қоматинг хайрул-умур ойинидин тобти васат.
Сайли ашким рўди икки бўлди олам мулкини,
Гўйиё олам эрур Бағдоду ашким сайли шат.
Тавсани ҳиммат била қатъ айлагил дашти фано,
Йўқса бу йўлда бўлур юз тавсани гардун сақат.
Эй Навоий, май бати қонин оқиз базм ичраким,
Гар кабоб ўлмас ва лекин элни маст айлар бу бат.
354
Юзунг ойидаким, бош чекти ҳар ёндин муанбар хат,
Гул узра мушкдин килки қазо қилмиш муҳаррар хат.
Жамолинг сафҳасида икки қошинг матлаедурким,
Ёзибдур котиби сунъ они ҳусн аҳли учун сархат.
Гули рухсоринга кўп зеб берди сабзаи хаттинг,
Бағоят хушнамо эрмиш қизил коғазда ахзар хат.
Юзунгнинг теграсида хатмудур ё сунъ паргори,
Қуёшнинг давриға таҳрир учун чекти муқаррар хат.
Хатинг васфида ҳар неким савод этмиш кўнгул андин,
Эрур бир анбарин занжири савдо аҳлиға ҳар хат.
Кўрунур гул киби оразда мушкин хат басе дилкаш,
Варақ гар хўб эмастур хўб эмас ёзмоқ муяссар хат.
Юзунгнинг доғи бирла анжумунгдин не осиғ, эн ой,
Қуёшдек олам узра хуштурур гар хол эрур, гар хат.
Мени махмурлуқ ранжидин озод этсанг, эй соқий,
Ёзарман гарчи илгим титрамакдин келса абтар хат.
Навоий, берма пандим хоса хат бош чекти ул юздин,
Чиқа олмон хатидин ҳар нечукким, чекса дилбар хат.
355
Қилса бўлмас оҳу афғондин мени шайдони забт,
Уйлаким жавру жафодин ул бути зебони забт.
Ҳар дам эл қонин тўкар усрук чиқиб, бедод этиб
Кимдурурким, қилғай ул шўхи қадаҳ паймони забт.
Шўхлуқдин зулм қилмоққа эрур беихтиёр,
Мумкин эрмас қилмоқ ул ҳури малак сиймони забт.
Зулфи занжириға аҳли ишқ кўнглин тортибон,
Яхши қилдинг бир сурук девонаи расвони забт.
Телба кўнглум даштини қилса масоҳат айби йўқ,
Оқил ар Мажнундурур қилғай магар саҳрони забт.
Ғунчалар очилса, ўлганлар тирилса не ажаб
Айлай олмас кулгудин чун лаъли руҳафзони забт.
Забт айлай олмас аҳли ишқ кўнгли кишварин
Хусравиким, айлай олғай сарбасар дунёни забт.
Ашк мавжин манъ этарсиз менда ҳам йўқ ихтиёр
Ким, қилибтур хоса чайғалған замон дарёни забт.
Давр эли зулмин хаёл этмак била бўлдум ҳалок,
Тинди улким, қилди бир васвос ила савдони забт.
Дайр пири бандасидурменки, нофиз ҳукм ила
Айламиш юз минг жуҳуду габр ила тарсони забт.
Эй Навоий, сен доғи девонасен, кўнглунг доғи,
Гар сени забт этсалар, ким айлай олған они забт.
356
Не нутқи дилкаш эрур, ваҳ, не дилрабо алфоз,
Масиҳ нутқида йўқ бўйла жонфизо алфоз.
Эрур хужаста сўзунг файз мавжининг тенгизи,
Тенгизда ҳар сариғи дурри бебаҳо алфоз.
Сўзунгда пири хирад топмайин ғалат аҳком,
Тилингга саҳв ила ҳам ўтмайин хато алфоз.
Санга надим ўлубон Жабраил ким кетуруб,
Бир ошно қошидин барча ошно алфоз.
Сипеҳр жавфида дарё вужудинг ичра сўзунг,
Бу баҳр ичинда бу жавоҳир сўзунг аро алфоз.
Сўзунгда лафзинг эшитгач араб фасиҳлари,
Бириси қилмади сўз дерга ибтидо алфоз.
Навоий айлади наътингни, вирд бўлса не тонг,
Анга каломи равонбахшу мунтаҳо алфоз.
357
Лабингдин бўлди бу маҳжур маҳзуз,
Анингдекким, шакардин мўр маҳзуз.
Сўзунгдин топса хат кўнглум ажаб йўқ,
Ки шарбатдин бўлур ранжур маҳзуз.
Эмас баҳринг куюк кўнглум иложи,
Ки бўлмас шўъладин маҳрур маҳзуз.
Сочингдин оразинг кўргузки, айлар
Қаронғу тунда айлар нур маҳзуз.
Лабингға жон фидоким, қилди жоннн
Бу ақшом асру номакдур маҳзуз.
Хумор ўлтурди, соқий, тут қадаҳким,
Май ўлмай бўлмади маҳмур маҳзуз.
Навоий кўнглини буздунг, қил эмди,
Этиб васлинг била маъмур маҳзуз.
358
Меҳр ила гар келди чарх айвони рифъатдин манеъ
Жом қўйған дайр тоқин англағил андин рафеъ.
Дайр жаннатдур, гар анда жилвагар ҳар муғбача,
Шакл зоҳир айлар анда ҳуру ғилмондин бадеъ.
Соқиё, чун давр аро солдинг ҳилоли жомни,
Билким, ул сайр ичра бор ўзга кавокибдин сареъ.
Гар чиқиб масжиддин ўлдум бут қошида ғам емон,
Шояд ул журмумға ушбу тоатим бўлғай шафеъ.
Менки дайр ўлди менга тақвию тоат буқъаси,
Ўлганимда куфри гўристонин айлаб мен бақеъ.
Бўлди соқийнинг гули рухсори гул-гул бодадин,
Тут ғаниматким, йигитлик фаслидур фасли рабеъ.
Хонақаҳдинким, Навоийдек борур майхонаға,
Анда-ўқ қўйдик риёу ужбдек феъли шанеъ.
Жом қўйған дайр тоқин англағил андин рафеъ.
Дайр жаннатдур, гар анда жилвагар ҳар муғбача,
Шакл зоҳир айлар анда ҳуру ғилмондин бадеъ.
Соқиё, чун давр аро солдинг ҳилоли жомни,
Билким, ул сайр ичра бор ўзга кавокибдин сареъ.
Гар чиқиб масжиддин ўлдум бут қошида ғам емон,
Шояд ул журмумға ушбу тоатим бўлғай шафеъ.
Менки дайр ўлди менга тақвию тоат буқъаси,
Ўлганимда куфри гўристонин айлаб мен бақеъ.
Бўлди соқийнинг гули рухсори гул-гул бодадин,
Тут ғаниматким, йигитлик фаслидур фасли рабеъ.
Хонақаҳдинким, Навоийдек борур майхонаға,
Анда-ўқ қўйдик риёу ужбдек феъли шанеъ.
359
Иззат тамаъ ким айласа тарк этмайин тамаъ,
Ул ҳорлиққа мужиб эрур, азза ман қанаъ.
Туҳми тамаъ ки хорлиқ ўлмиш анинг бари,
Сен буйла хор тухмин экиб қилмагил тамаъ.
Нафсинг ҳалокин истау топсанг ани ҳалок,
Зинҳор мотам аҳли киби қилмағил жазаъ.
Невчунки то тирикдудур ул золими лаин,
Кўнглунггадур ҳалокату жонингғадур важаъ.
Руҳунгға сиҳҳат ўлса малойик ўлур сипоҳ,
Нафсингға қувват ўлса, шаётин бўлур табаъ.
Тарк этма узру ажзға кўнглунгни солса фисқ,
Қўйғил риёю ужбға гар бош чекар вараъ.
Жоҳ аҳли, фақр ичра Навоийға иқтидо,
Айлангки, бу тариқа анга келди мухтараъ.
360
Қизил кўнглак енгин оразға ёпсанг важҳи йўқ воқеъ,
Қуёш олинда кўрмайдур киши гулгун булут монеъ.
Юзидек мумкин эрмас, эй мусаввир, чекма заҳматким,
Қуёш журмин қўшуб ҳал айласанг ранг ўлғуси зойеъ.
Лаби ҳам ўртади жоним, ҳам аччиғ сўз деди, яъни,
Чучуклуктин иситқанға ачиғ шарбат эрур нофеъ.
Юзин очса неча қилсам назар оғзини кўрмасмен,
Назарға гарчи келмас зарра хуршид ўлмайин толеъ.
Жамол очқан сайи мажнунлуғум ошса ажаб эрмас,
Парининг жилваси савдоға ҳаргиз бўлмади дофеъ.
Лабинг жонимға қилса майл, дардинг хаста кўнглумга,
Тонг эрмастур нединким, айлар ашё аслиға рожеъ.
Кўзунг фикри била тан хилватида нотавон кўнглум,
Риёзат айнидиндур кунда бир бодом ила қонеъ.
Фано йўлиға ўзлуктин шуруъ этганга тор ўлди,
Гар ўлса ҳодийи тавфиқ очуқдур беҳад ул шореъ.
Навоий дайр аро гар бутпарасту маст эса тонг йўқ,
Не қилса пири дайр, ул ҳам қилур чунким эрур тобеъ.
Қуёш олинда кўрмайдур киши гулгун булут монеъ.
Юзидек мумкин эрмас, эй мусаввир, чекма заҳматким,
Қуёш журмин қўшуб ҳал айласанг ранг ўлғуси зойеъ.
Лаби ҳам ўртади жоним, ҳам аччиғ сўз деди, яъни,
Чучуклуктин иситқанға ачиғ шарбат эрур нофеъ.
Юзин очса неча қилсам назар оғзини кўрмасмен,
Назарға гарчи келмас зарра хуршид ўлмайин толеъ.
Жамол очқан сайи мажнунлуғум ошса ажаб эрмас,
Парининг жилваси савдоға ҳаргиз бўлмади дофеъ.
Лабинг жонимға қилса майл, дардинг хаста кўнглумга,
Тонг эрмастур нединким, айлар ашё аслиға рожеъ.
Кўзунг фикри била тан хилватида нотавон кўнглум,
Риёзат айнидиндур кунда бир бодом ила қонеъ.
Фано йўлиға ўзлуктин шуруъ этганга тор ўлди,
Гар ўлса ҳодийи тавфиқ очуқдур беҳад ул шореъ.
Навоий дайр аро гар бутпарасту маст эса тонг йўқ,
Не қилса пири дайр, ул ҳам қилур чунким эрур тобеъ.
361
Қилди уқор ўтоғасин ул қотили шижоъ,
Хуршид оразиға ҳамоно хати шиоъ.
Ул минмайин ҳануз таковарға, войким,
Мендин қарору сабру кўнгул қилдилар видоъ.
Майдонға чопти тавсанин ул навъким дегил,
Ким чарх шахсувори била қилғуси низоъ.
Юз фитна солди ғайри муқаррарки, айламиш
Бедоду зулм таврида юз навъ ихтироъ.
Жонни дедим отти оёғиға нисор этай,
Лек эрмас эрди кўзга кўрунгунча бу матоъ.
Саркашлик этма шўъладек ўртарга элниким,
Асру бот инҳитот топар андоқ иртифоъ.
Боштин, Навоиё, чиқор ўзлук хаёлини,
Гар сарзаниш била дер эсанг кўрмайин судоъ.
362
Лабларингдин ҳар нафас жонни тилармен мунтафиъ,
Мунқатиъ бўлмай нафас бўлмас умидим мунқатиъ.
Кўз юмуб очқунча, ваҳ, юз қатл қилмоқ йўқ эди,
Бўйла санъатларға маҳвашларда сенсен мухтариъ.
Кўктадур оҳим қуруғ тандин этиб ўтлуқ кўнгул,
Шўъла-дафъ ўлмай, ўтундин дуд бўлмас муртафиъ.
Ишқу дарду шавқ кўнглум ичрадурлар, оҳким,
То не қилғайлар бўлуб мундоқ балолар мужтамиъ.
Ишқ эли ғавғосидин дардим десам мафҳум эмас,
Хоссаким улким анга дермен худ ўлмас мустамиъ.
Истасанг дайри фано сириға топмоқ иттилоъ,
Мастлиғдин бўлмағил даврон ишига мутталиъ.
Эй Навоий, қил фано илмини яхши касбким,
Айлагайсен дафъ, агар тақво буюрса мубтадиъ.
Мунқатиъ бўлмай нафас бўлмас умидим мунқатиъ.
Кўз юмуб очқунча, ваҳ, юз қатл қилмоқ йўқ эди,
Бўйла санъатларға маҳвашларда сенсен мухтариъ.
Кўктадур оҳим қуруғ тандин этиб ўтлуқ кўнгул,
Шўъла-дафъ ўлмай, ўтундин дуд бўлмас муртафиъ.
Ишқу дарду шавқ кўнглум ичрадурлар, оҳким,
То не қилғайлар бўлуб мундоқ балолар мужтамиъ.
Ишқ эли ғавғосидин дардим десам мафҳум эмас,
Хоссаким улким анга дермен худ ўлмас мустамиъ.
Истасанг дайри фано сириға топмоқ иттилоъ,
Мастлиғдин бўлмағил даврон ишига мутталиъ.
Эй Навоий, қил фано илмини яхши касбким,
Айлагайсен дафъ, агар тақво буюрса мубтадиъ.
363
Кўруб оразинг йиғласам йўқ бадиъ,
Келур сайл бўлғанда фасли рабиъ.
Неча ишқ аро бор эсам тангдил,
Эрур ул уй икки жаҳондин васиъ.
Гумон қилма ишқ элини хоксор,
Ки ҳимматларидур фалакдин рафиъ.
Дамим ўти кўкка чиқар ўйла тез,
Ки барқ инмагай ерга андоқ сариъ.
Юзунг оллида гул хадисни демон,
Хуш эрмас латиф элга лафзи шаниъ.
Агар зуҳд эди журмум, эй пнри дайр,
Не ғам бўлса журмумға лутфунг шафиъ.
Навоий, агар ёр эрур базлагўй,
Бадиъ элдин эрмас бадойиъ бадиъ.
364
Ҳажр ўтидин шом агар мендек эмас беҳоб шамъ,
Риштаи жониға невчун солди печу тоб шамъ.
Бир қуёш ҳажрида гар куймас, недин бас мен киби
Қавкаби ашкин тўкар андоқки дурри ноб шамъ.
Маҳвашимдек демаким бўлмиш либоси лаългун,
Мен киби қон ёшдин ўлди ғарқаи хуноб шамъ.
Кечаики тийра кулбамни ёрутғай ул қуёш,
Тонг эмас анжумдек ўлса ул кеча ноёб шамъ.
Ғам туни ул ой хаёлидин бузуғ кўнглум ёрур,
Гўшаи вайронға басдур партави маҳтоб шамъ.
Тийра шоминг файз нуридин десангким ёруғай,
Тутқил ул янглиғки тутмиш гўшаи меҳроб шамъ.
Эй Навоий, ул қуёш қўйғач шабистонимға юз,
Рашкдин сиймоб ашкидек бўлуб сиймоб шамъ.
365
Ул қуёштин топти бу оқшом бизинг кошона шамъ,
Қилмасун бу уйни дудидин қаронқу ёна шамъ.
Банд аёғида лагандин, бошида соч дудидин,
Ул пари ҳажринда мендекдур магар девона шамъ.
Иўл шабистон ичра топмас ҳар кеча келтурмаса,
Ул қуёш девони ҳуснидин неча парвона шамъ.
Иста гоҳи бизни доғи, эй маҳи хиргаҳнишин
Ким, бўлур фонус аро парвонаға ҳамхона шамъ.
Нола қилмас тил чекиб ким уйқу истаб, ёрға
Саргузаштидин кеча дер гўйиё афсона шамъ.
Нетти бир тун ёруса сендин йиқилған кулбамиз,
Чун топар ой партавидин доимо вайрона шамъ.
Тонг эмастур ҳар бири гар бўлса дурри шаб чароғ,
Оразинг ҳажрида тўкса ашкидин ҳар дона шамъ.
Бу шабистон ичра келди фарқиға тиғ узра тиғ,
Боши узра чунки қўйди тожи зар шоҳона шамъ.
Эй Навоий, ўртагил жону кўнгул парвонасин
Ким, бу оқшом оразидин айлади жонона шамъ.
366
Торттим ранжи хумор айлаб майи аҳмар тамаъ,
Ул кишидекким қозар тоғ айлабон гавҳар тамаъ.
Лола жоми дурдидек ҳам даст берса яхшидур,
Даврдин гар айлай олмон лолагун соғар тамаъ.
Соқиё, жоми лабингдин эл тамаъ қилғанда нўш,
Бизга ғамзангдин эрур бир жон ситон наштар тамаъ.
Қатлима андин қила олмон тамаъ, бер заҳри чашм,
Мен киму лаъли лабидин айламак шаккар тамаъ.
Десангизким бўлмағайсиз мен киби девонаваш,
Одамилар ичра қилманг бир пари пайкар тамаъ.
Пийр дайр оллида қўйдум нақд жон, эй муғбача
Ким манга бор эрди сендин лаъли жонпарвар тамаъ.
Истадим васлу вафо деди, Навоий қилмағил
Бу тамаъ, қил гар қилурсен мундин ўзга ҳар тамаъ.
367
Истамассен хотири ушшоқ ҳайронингни жамъ,
Нўқса невчун қилмадинг зулфи паришонингни жамъ.
Ишқинг ўтиға кўнгул ичра дедим таскин берай,
Буки қилдим зори жисмим ичра пайконингни жамъ.
Асрамоққа ер икки кўздин муносиб топмадим,
Оритиб кўздинки қилдим гарди майдонингни жамъ.
Яхши бординг, эй кўнгул, қилсанг худ эттинг таънидин
Итларингга берсалар кош айлабон қонингни жамъ.
Гар табассум вақтида кўрсанг лабин, эй боғбон,
Елга бергайсен қилиб гулбарги хандонингни жамъ.
Ул пари мажнунлариға садъяк ўлғай, эй қуёш,
Чунки қилсанг зарраи беҳадду поёнингни жамъ.
Эй Навоий, назминг эл кўнглин паришон айлади,
Қилдинг эл кўнгли учун гўёки девонингни жамъ.
368
Зиҳи буроқинг изидин қамар узорида доғ,
Муайян икки қароғингға сурмани мазоғ.
Чу ёрутуб юзунг оли фалак шабистонин,
Уётидин учуруб ҳар тараф нужум чароғ.
Шамъким сочибон зулф анбарафшонинг,
Бўлуб савомиъ қудси элига атри димоғ.
Ўтуб чу қадду узоринг сипеҳри аҳзардин,
Бу навъ сарв ила гул топмайин яна ул боғ.
Улусқа зулмати куфр ичра изтироб эрди,
Юзунг қуёш фуруғидин ўлди мунча фароғ.
Китобинг ўзга кутубларки бордурур аблағ,
Балоғатингға муносиб ҳақ айламиш иблоғ.
Бу баски айни иноят била кўзунг тушса,
Тамуғ ўтиға Навоийни судраб элтур чоғ.
369
Гарчи йўқтур лолазори ашкима пайдо қароғ,
Дудаи оҳим била қўймоқ бўлур бориға доғ.
Гуллар ўлмиш оташин то ўтлуғ оҳим тортибон,
Айламишмен оразинг ҳижронидин гулгашт боғ.
Зулф аро ул ораз узра зарварақ ҳар ён эрур,
Шом андоқким ёқилғай сувда ҳар жониб чароғ.
Ошиқ ўлдум ул малаксиймо пари рухсориға,
Уйлаким ўт шўъласидин элга гарм ўлғай димоғ.
Ғамдурур кўнглумда ул ширин санамни кўргали,
Тоғ аро Фарҳод ўлур, ким кўрди Фарҳод ичра тоғ.
Давр ранжидин десангким лаҳзаи соғ ўлғасен,
Давр аёғи ичмагидин бўлмағил бир лаҳза соғ.
Эн Навоий, чун кўнгул бир дам очилмас бодасиз,
Истасанг ул ўтни равшан дам-бадам қуйгил бу ёғ.
370
Оҳ ўти бирла юзунг ҳажрида қилсам гашти боғ,
Лола янглиғ ўртагай ҳар бир шарар гулларга доғ.
Кўргач ул оразни йиғлармен тушуб мағзимға жўш,
Уйлаким, гулдин яшарғай кўз қизиғ бўлгач димоғ.
Юзгаким санчиб бинафша истадинг ҳуснунгға зеб,
Гўйи ул гугурт бирла равшан айларсен чароғ.
Доғу қонлиғ чок-чок ўлған кўнгулдадур ғаминг,
Лола тоғ узра бўлур, ким лола узра кўрди тоғ.
Икки гавҳарким баногушунгдадур анжум киби,
Ҳусн аро ойдек юзунг оллида тутмишлар қулоғ.
Бодадин бир дам фароғат истама, гар истасанг
Давр аҳли меҳнатидин топқасен бир дам фароғ.
Ёр аёғин сувға чун солди кўзум тўлди сиришк,
Эй Навоий, буйла болиққа керак мундоқ булоғ.
Лола янглиғ ўртагай ҳар бир шарар гулларга доғ.
Кўргач ул оразни йиғлармен тушуб мағзимға жўш,
Уйлаким, гулдин яшарғай кўз қизиғ бўлгач димоғ.
Юзгаким санчиб бинафша истадинг ҳуснунгға зеб,
Гўйи ул гугурт бирла равшан айларсен чароғ.
Доғу қонлиғ чок-чок ўлған кўнгулдадур ғаминг,
Лола тоғ узра бўлур, ким лола узра кўрди тоғ.
Икки гавҳарким баногушунгдадур анжум киби,
Ҳусн аро ойдек юзунг оллида тутмишлар қулоғ.
Бодадин бир дам фароғат истама, гар истасанг
Давр аҳли меҳнатидин топқасен бир дам фароғ.
Ёр аёғин сувға чун солди кўзум тўлди сиришк,
Эй Навоий, буйла болиққа керак мундоқ булоғ.
371
Заиф жисмим аро бир-бирининг устига доғ,
Қуруғ йиғоч узадур ёфроғ устида ёфроғ.
Эвурса ҳар сари тонг йўқ юзнни оҳимдин,
Ки чайқалур ел агар асру тунд бўлса чароғ.
Чаманға ғамзада кўнглумни чекма, эй булбул,
Ки келди чуғзға вайрона кунжи гўшаи боғ.
Ёрам фатиласи захмимни куйдирур ҳар дам,
Магарки қон анга хосият ичра бўлмиш ёғ.
Керакки қўймаса бир дам пиёлани қўлидин,
Замони ул ки тилар бу замона ичра фароғ.
Етишти бурниға офатки тутти бурнини эл,
Ёруғлуғи била чун шамъ бўлди кунда димоғ.
Хаёлинг этти Навоий бошида манзилгаҳ,
Нединкн бир тепада жори эрди икки булоғ.
372
Баски қўйдунг кўксума кўнглумни олған чоғ доғ,
Жисмим ўлмиш хирқам ул янглиғки майдин доғ-доғ.
Демаким не доғдур кўнглумдаким, ўтлуғ кўзунг,
Қўйди анда кўргузуб юз лоба бирла лоғ доғ.
Доғлар қўйдум чу масту ошиқ ўлдум нечаким,
Ўзни асраб қўймас эрди бор эканда соғ доғ.
Арғувони тўн била то жилва қилдинг, ваҳки, бор
Хасратингдин арғувони шоҳиға яфроғ доғ.
Солғали ўт бағриму кўнглумга ҳажринг, бор ишим.
Тортмоқ кўнглумдин оҳу бағрима қўймоғ доғ.
Гўйиё Фарҳоддек ҳамроз учун барқ ўтидин,
Лола эрмас бағриға ҳар сари қўймиш тоғ доғ.
Эй Навоий, тўкма ўтлуғ кўнглунг узра ашкким,
Ўртанур кўкрак куяр ҳолатда қўйсанг ёғ доғ.
373
Заҳри ҳижронинг чу айшим жомини қилди ачиғ,
Нўши васлинг элга етганда менга йўқтур исиғ.
Тош ёғдурғандин атфол ўлмадим, ўлтурди ҳажр
Ким суубатда булар андоғ эмас эрди қотиғ.
Ашк аро ўлдум, йиғиштур эмди зулфунг шастини
Ким су узра келгуси дарё аро ўлган балиғ.
Қатра-қатра қон ёшимдин чеҳрам ўлмиш уйлаким,
Тим-тим этгайлар қизил коғазниким, бўлғай сариғ.
Юзда ҳажрингдинки тирноғ ўрни хатлар эрди қон,
Бир-бирига ашкдин су очибон қилдим ариғ.
Олғали дунё арусин, эйки сочтинг нақди жисм,
Умр сотиб марг олмоғ анга бу сотиғ-олиғ.
Истарам лаълиға қилғаймен чучук жоним фидо,
Эй Навоий, анга дермен келмагай ногаҳ ачиғ.
374
Ончаким ул ғамза сурди кўргузуб бедод тиғ,
Сурмас элга қатли ом ўлғанда юз жаллод тиғ.
Шўълалиқ кўнглум аро кўр ханжари ишқингни ким,
Бўйла оташкорлиқ қилмайдурур ҳаддод тиғ.
Қатл этиб кунд ўлмади, ваҳ, не итикдур тийғи ишқ,
Ким анинг қошида нарм оҳанча йўқ пўлод тиғ.
Мен мену кўҳи ғамимким тоғ тийғи басдурур,
Ғам сипоҳи ҳарбиға истар эса Фарҳод тиғ.
Тиғи ишқинг олам аҳлин ўлтуруб кунд ўлмади,
Ҳеч қотил олам ичра бўйла бермас ёд тиғ.
Тийғи ғамзангға ажал суйи магар бермиш қазо,
Ким ясай олмас итик ул навъ ҳеч устод тиғ.
Шасти зулфунг бирла баҳри ашк аро тутқоч мени,
Кесма бошимким, балиққа сурмади сайёд тиғ.
Йўқ бу гулшан ичра имкони фароғат бўйлаким,
Баргидин ҳар ён чекибдур савсани озод тиғ.
Эй Навоий, бўғзунга ҳайвон суйидин яхшироқ
Гар сурар қатл этгали ул сарв ҳуризод тиғ.
375
Кўзунгки куфр ила юз динға солди вайронлиғ,
Худой учун тий они, йўқмудур мусулмонлиғ.
Қадингки жилва уза жилва кўргузур ҳар дам,
Ажаб эмас анга ҳайронлиғ уза ҳайронлиғ.
Лабингни сўрсам эмас тонгки тўкти қонимни,
Сўрарлар оники бўлғай биров била қонлиғ.
Демишсен ўлтурайин ишқ аҳлин айлаб жамъ,
Магар билибсен алар ичра кўп паришонлиғ.
Не ҳукм айлар эсанг ҳусн мулкидаким,
Сенга мусаллам эрур хўбларға султонлнғ.
Жунунни тарк этибон оқил ўл деди зоҳид,
Бўлур эмиш бани одамға мунча нодонлиғ.
Дединг, Навоий агар васл топса ўлтурайин,
Фироқинг ичра гумон айладинг ани жонлиғ.
376
Парини ким деса ул меҳри ховари янглиғ,
Эрур нечукки, дегайлар девни пари янглиғ.
Бошимки ҳажр йўлида фалакдек айланди,
Кўзум ёши эрур ул чархи ахтари янглиғ.
Фироқ шўъласида пора-пора бағрим эрур,
Демай кабобки ул ўтнинг ахсари янглиғ.
Кўзунг фусунгар, анинг ўти оташин лаълинг,
Лабингда хол итиг ўт узра анбари янглиғ.
Жунун элн шаҳимен, тоғ авжи тахтимдек,
Қуш ошиёнлари бошимнинг афсари янглиғ.
Ғанимат англа вафо булбулунгға, эй гулким,
Хазон ели етишур ҳажри сарсари янглиғ.
Навоий, ўзга шаҳу ўзга кишвар этма ҳавас,
Ки топмағунг шаҳи Ғозий била Ҳирий янглиғ.
377
Тоғ ошиқлиқ юкидин хам бўлурға йўқ хилоф,
Кўрки не навъ ўлди хам чун қолди ишқ оллинда Қоф.
Ишқ дашти мўридин айлар хазимат аждаҳо,
Аждаҳо бирла нечукким, мўр эта олмас масоф.
Ёр тутар қотиғ кўнгулга ишқ ўтининг учқуни,
Барқ тийғи тоғини ул навъ ким айлар шигоф.
Улки дўзах ўтидин ишқ аҳлини тахвиф этар,
Ишқ ўтин чун кўрмамиш тутмоқ бўлур ани маоф.
Ишқ тийғиким, кўрунмай санчилур эл жониға,
Хўблар мужгонидин гўё анга келди ғилоф.
Эйки ошиқсен бировга келса ҳар дам юз бало,
Шукрдин ўзга не сўзким айтсанг бордур газоф.
Эй Навоий, бермайин жон ишқдин дам урмаким,
Ҳар неким дер ўлмайин ошиққадур ул барча лоф.
378
Ғамзадин кўп тийғ урдунг айлабон кўксум шигоф,
Панжа янглиғ тийғ учун гўёки қилдинг бир ғилоф.
Не ажаб тийғинг бало рухсориға миръот эса
Ким, кўрунур сувда юз акси қачонким бўлди соф.
Ваҳ, не қотиллардурур саф-саф итик мужгониким,
Ҳар юмуб очқунча кўз зоҳир қилурлар бир масоф.
Ошиқу Мажнунлуғум журмиға ўлтурдунг мени,
Гарчи бор эл оллида Мажнун била ошиқ маоф.
Ишқ водисинки осон деб эмишсен, эй кўнгул,
Сен азимат қилки, мен ажзимға қилдим эътироф.
Улмайин ишқ ичра ким лоф урса бозар қилмағил,
Гар десаки тарки лоф эттим эрур ул доғи лоф.
Эй Навоий, зулфу қаддин гар демишсен мушк бид,
Ёр авф этсунки, айтибсен хато бирла хилоф.
379
Оразинг хуршиди келди ахтари буржи шараф,
Даврида хат шоми мушк осо юз урмиш ҳар тараф.
Доғима отқан ўқунг гар тегмаса жисмимдадур,
Ўқни банд айларгадур туфроқ уза қўйған ҳадаф.
Улки юб кетмас қўлидин баски ноҳақ тўкти қон,
Ваҳ, не ҳожатким хино бирла яна ранг этса каф.
Гар ота Юсуф, она бўлса Зулайхо филмасал,
Мумкин эрмас ким ҳабибим сен киби келмак халаф.
Кимдур, эй гулрух маъни ҳусни савтунг жанбида,
Янги ой бирла қуёш жирмидин ўлса чангу даф.
Эй фано кўйига озим чун таваккул бўлди рост,
Ҳар неча бу йўл махуф ўлса қадам ур ло тахаф.
Гар талаф бўлди Навоий умри ишқ ичра не ғам,
Шукр боре бўлмади зуҳду риё ичра талаф.
380
Бода хуштур гар ҳарифим бўлса бир ёри зариф,
Май ҳарифн гар зариф эрмас анга эрмас ҳариф.
Ул сифат зотинг тенг латофат айнидин жонбахшдур
Ким, ҳамоно они мазҳар қилди исми-л-латиф.
Заъфдин гар дарди ишқингдин шикоят айладим,
Ишқ шаръи ичра эрмас мўътабар қулли заиф.
Хоки пойингни малойик қилдилар тожи шараф,
Оллоҳ-оллоҳ, ким кўрубтур сен киби зоти шариф.
Заъфим андоқдурки, дам урсам эрур бими ҳалок,
Не учунким ул тахаррукдур менга беҳад аниф.
Давр ранжидин тилармен майға тушмак уйлаким,
Майға тушган қил киби ғарқ ўлса бу жисми наҳиф.
Эй Навоий, қилғали табъ аҳли жинси шеър назм,
Назминг ўлди барчасиға қофия, балким радиф.
381
Новакинг токим эрур куйган кўнгулга мўътакиф,
Ўртаган ё сабт қилған доғ аро ўлмиш алиф.
Ёшурун кофур кўзунгдин қасд айлар, ваҳ, не суд,
Хийла айлаб шева меҳроб ичра бўлмоқ мўътакиф.
Деб эмишсен ўлтурай ким деса ошиқмен сенга,
Тийғ сургилким мен ўз журмумға бўлдум мўътариф.
Эгри боқмоқ бирла ул кўз қатл этар ушшоқни,
Гўйиё беморлиғ этмиш мизожин мунҳариф.
Ёр васлин истаган қилсун ибодат демаким,
Мунда бир мақсуд эрур лекин ривоят мухталиф.
Шайх айтур пир каромотини ҳар дам ўзга навъ,
Гўйиё найсон бўлур ғолиб киши бўлса ҳариф.
Маркабу ишқу фано мендек, Навоий, зинҳор
Қил инон азмини сен майхона сари мунъатиф.
Ўртаган ё сабт қилған доғ аро ўлмиш алиф.
Ёшурун кофур кўзунгдин қасд айлар, ваҳ, не суд,
Хийла айлаб шева меҳроб ичра бўлмоқ мўътакиф.
Деб эмишсен ўлтурай ким деса ошиқмен сенга,
Тийғ сургилким мен ўз журмумға бўлдум мўътариф.
Эгри боқмоқ бирла ул кўз қатл этар ушшоқни,
Гўйиё беморлиғ этмиш мизожин мунҳариф.
Ёр васлин истаган қилсун ибодат демаким,
Мунда бир мақсуд эрур лекин ривоят мухталиф.
Шайх айтур пир каромотини ҳар дам ўзга навъ,
Гўйиё найсон бўлур ғолиб киши бўлса ҳариф.
Маркабу ишқу фано мендек, Навоий, зинҳор
Қил инон азмини сен майхона сари мунъатиф.
382
Қотил кўзунг атрофида мужгон чекибдур уйла саф
Ким, қатл этар ҳангомада қилғай ҳужум эл ҳар тараф.
Ой, кун ота бирла она фарзанди сен бўлсанг не тонг,
Ким сен саминдурсен валек ул икки андоқким садаф.
Ғам зулматида истаю лаъли лабинг ўлдум валек
Ҳайвон суйи топсам не ғам гар бўлса ҳам умрум талаф.
Васлингға муҳлик ҳажридин дедим мушарраф бўлғамен,
Лекин сенинг ишқинг аро ўлсам эрур ул ҳам шараф.
Жон нақдини овучлабон келмиш эдим васлинг тилай,
Муҳлик фироқ ул нақдни олди уруб илгимга каф.
Гар бесабрлиқ айнидин наргис кўзунгдин лоф урар,
Аҳли назар англарким ул ҳам кўр эрур, ҳам бадалаф.
Эй мутриби зуҳра жабин, бу нағмаким чектинг ҳазин,
Камдур жаложил гар нужум ўлса сенга хуршид даф.
Бўлмас ниқоб очсанг дағи чун ҳалл сирри лав кашаф,
Толибға авло айламак таҳсил ганжи манъараф.
Ул новак афкан қилмаса кўксин Навоийнинг нишон,
Тонг йўқ чу айлабтур анга хуршидни гардун ҳадаф.
383
Чок кўнглумнн олиб дардини қилдинг тазъиф,
Мени бедилға ани бермас эсанг қил тансиф.
Куфри зулфини қўюб ким деса, исломға кир,
Бордур ислом элини куфрға қилмоқ таклиф.
Юзунг оллида қуёш васфини қилмолиғ эрур,
Шамъ нурини қуёш оллида қилмоқ таъриф.
Ҳусн синфида юзунг васфида мингдин бир эмас,
Ошиқинг юз минг эса ҳар бирига минг тазъиф.
Дарду ранжинг била борини қилибмен мамлу,
Ўқларинг захмики, кўнглум аро солмиш тажвиф.
Ҳажр ўти ичра менга ишқ берибтур варзиш,
Воизо, дўзах ўтидин яна қилма тахвиф.
Неча масжидда Навоийни тиларсен, эй шайх,
Тиласанг ани, кетур майкада сари ташриф.
384
Базм аро гар йўқ май била даф,
Ҳам ёмон эрмас ун била каф.
Соқийи гулрух, бода кетур
Ким, менга ҳаддин ошти шааф.
Давр ила дайрда май чекали,
Чекмак неча масжид аро саф.
Бодаға берсам жон нақди,
Бўлмоқ учундур нақди талаф.
Кел бериким йўқ сенга вубол,
Лекин эрур кўп бизга шараф.
Шайх риёйи фоний эмас,
Ул тараф ўлсун, ё бу тараф.
Ўқунг учун хаста Навоий
Кўзи қаросин қилди ҳадаф.
385
Тонг йўқ урмоқ юз бу саргардони маҳзун ҳар тараф,
Не ажаб урса қуюндек пўя Мажнун ҳар тараф.
Кўзларим боғи гулистон бўлмйш ул юз шавқидин,
Барги гуллардур сочилган ашки гулгун ҳар тараф.
Дашт аро Мажнунмен аммо тоғ аро Фарҳод эдим,
Тоғлар дардим юкидин бўлди ҳомун ҳар тараф.
Ақлу ҳушум кишвари, гар бўлса вайрои, йўқ ажаб,
Кўз ёшимдин ким оқар андоқки Жайхун ҳар тараф.
Ҳажр шоми анжум эрмастурки оҳим ўтидин,
Қатра терлардурки зоҳир қилди гардун ҳар тараф.
Эй хушо, муғ дайриким дин нақди торож эткали,
Зоҳир этгай жилва бир тарсои мавзун ҳар тараф.
Кўйига топмас Навоий йўл рақиби таънидин,
Гўйиё ул ит ҳурубдур айлаб афсун ҳар тараф.
386
Гар танимда зоҳир ўлмиш доғи ҳижрон ҳар тараф,
Жонда худ юз анча бордур доғи пинҳон ҳар тараф.
Ишқ саҳросида менмен сойир андоқким қуюн,
Дема саргардон кезар Мажнуни ҳайрон ҳар тараф.
Кўйига пинҳон бориб жисмим не янглиғ ёшурай
Ким, қаён борсам яралардин борур қон ҳар тараф.
Кўнглум ичра тушти бир хори хасак, яъни кўнгул,
Токи андин чиққали бир нўги пайкон ҳар тараф.
Ҳиндуидур бул ажаб нози магар юз даврида,
Ҳинд эли аҳли тамошо хайли мужгон ҳар тараф.
Тоза бўлсун ул баҳори ҳуснким, онсиз кўзум
Дурфишон ўлмиш нечукким, абри найсон ҳар тараф.
Ҳар тараф олам аро юз фитна тушти, раҳм этиб,
Тавсанингни солмағил қилғанда жавлон ҳар тараф.
Дайр ичинда нетти тиргузсанг мени, эй муғбача,
Жоми даврунгдин томар чун обиҳайвон ҳар тараф.
Чун Навоийдек ҳавойи бўлдум ул ой ҳажридин,
Не ажаб елдек юз урсам тортиб афғон ҳар тараф.
387
Жоним ичра заъфдур юзлангали жонимға заъф,
Бўлмасун жононима заъф ўлса, ўлсун жонға заъф.
Оразида тобу йўқ оғзида кулгу, гўйиё
Меҳри тобидин эрур ул ғунчаи хандонға заъф.
Эврурулда бошида заъф айладнм гўё асар,
Қилди онинг заъфидин бу зори саргардонға заъф.
Ҳайратим заъфиға мундоқ айламиш беҳуд мени,
Заъфиға ҳайрон қолиб бўлмиш мени ҳайронға заъф.
Бистари гулгун уза ул навъ узалмиш заъфдин,
Ким узори узра бўлса наргиси фаттонға заъф.
Соқиё, бир журъа бирла қувватимға боис ўл,
Ким басе ғолибдурур бу хастаи ҳижронға заъф.
Эй Навоий, ёр заъфи бузди кўнглум уйлаким,
Мамлакат бўлғай хароб ўлған замон султонға заъф.
355
Жаҳон золи ҳам макр этар, ҳам нифоқ,
Ани тўрт мазҳабда қил уч талоқ.
Нечук дейки рухсоридин олма кўз
Ки, мен айтмонким анинг сари боқ.
Санинг сўнгунгга ёймиш оқ сочини,
Эмасдур юзи меҳр юзидин оқ.
Қоши узра қавси қузаҳ вўсмаси
Вафо рангидин келди, албатта, тоқ.
Десанг қолғай обод диннинг уйи,
Бу бедин била бўлмағил ҳамвисоқ.
Тажарруд тариқини бил муғтанам,
Тақайюд ғалвасидин ўлғил йироқ.
Навоий, ўзунгни қил ул навъ фард,
Ки ўзлукнн ҳам сол ўзунгдин қироқ.
389
Сипеҳр боғин нужум варди қилди ул навъким ҳаварнақ,
Юзидин ул шамъ анжуман ичра солди юз минг сафого равнақ.
Қамар масаллик шабистонимизни андоқ ёрутти гўё,
Ки чарх боғи қуёштин андоқ мунаввар ўлмайдур эрди мутлақ.
Узори меҳриға турраи шомини ҳар тарафдин қилиб мутарро,
Бу турфаким меҳр чашмасидин зақан ҳубобнн осиб муаллақ.
Хиром вақтида суръатидин юзики терлаб бўлуб биайниҳ,
Гул узра шабнам, йўқ эрса хуршид уза сочилған сиғор зибақ.
Тилида ўн лоба бўлса музмар юз ҳусну лутф мудғам,
Жўзида юз ғамза бўлса мамлу, қадиға минг нозу жилва мулсақ,
Ўнг илигида бир сафина, лекин бу хаста ашъоридин муҳалло,
Сўнг илгида шиша ичра май, лек лаълидек мураввақ.
Бу мушкул ила кирди кулбам ичра ёнимға келдию тутти маскан,
Ҳасад ўтидин яқин эдиким эриб тўкулгай сипеҳри азрақ.
Не хуш қолди менга, не тоқат, не сабр қолди менга, не ором,
Чу кўрди ўлгум, кулуб тўла қилди бода дарёси ичра заврақ.
Ичиб менга доғи тутти чун беҳуд эрдим оғзимға қуйди ани,
Ўлуб эсам ҳам тирилсам ул дам яқин жоним эрур менинг ҳақ.
Менгаки ишқ ичра буйла ком ўлса таркин этмак эрурму мумкин,
Нечукки таклиф қилсалар лода шайх бирла фақиҳи аҳмақ.
Навоиё, ишқ таркин этма, қадаҳни ҳам қўйма иликдин,
Ки даҳр муҳитида мундин ўзга эрур не қилсанг хатойи мутлақ.
Юзидин ул шамъ анжуман ичра солди юз минг сафого равнақ.
Қамар масаллик шабистонимизни андоқ ёрутти гўё,
Ки чарх боғи қуёштин андоқ мунаввар ўлмайдур эрди мутлақ.
Узори меҳриға турраи шомини ҳар тарафдин қилиб мутарро,
Бу турфаким меҳр чашмасидин зақан ҳубобнн осиб муаллақ.
Хиром вақтида суръатидин юзики терлаб бўлуб биайниҳ,
Гул узра шабнам, йўқ эрса хуршид уза сочилған сиғор зибақ.
Тилида ўн лоба бўлса музмар юз ҳусну лутф мудғам,
Жўзида юз ғамза бўлса мамлу, қадиға минг нозу жилва мулсақ,
Ўнг илигида бир сафина, лекин бу хаста ашъоридин муҳалло,
Сўнг илгида шиша ичра май, лек лаълидек мураввақ.
Бу мушкул ила кирди кулбам ичра ёнимға келдию тутти маскан,
Ҳасад ўтидин яқин эдиким эриб тўкулгай сипеҳри азрақ.
Не хуш қолди менга, не тоқат, не сабр қолди менга, не ором,
Чу кўрди ўлгум, кулуб тўла қилди бода дарёси ичра заврақ.
Ичиб менга доғи тутти чун беҳуд эрдим оғзимға қуйди ани,
Ўлуб эсам ҳам тирилсам ул дам яқин жоним эрур менинг ҳақ.
Менгаки ишқ ичра буйла ком ўлса таркин этмак эрурму мумкин,
Нечукки таклиф қилсалар лода шайх бирла фақиҳи аҳмақ.
Навоиё, ишқ таркин этма, қадаҳни ҳам қўйма иликдин,
Ки даҳр муҳитида мундин ўзга эрур не қилсанг хатойи мутлақ.
390
Мени айлабтурур бир қотили паймоншикан ошиқ,
Ки тиғи зулмидин ўлмиш менингдек юз туман ошиқ.
Сўрарким, ошиқим сенму, муқир бўлсам ҳалок айлар,
Эрур бу турфаким ёлғон дей олмонким, эман ошиқ.
Агар ишқ этги вайрон хонумоним пок эмас невчун,
Ки чун озим фано кўйигадур, найлар ватан ошиқ.
Гар ўлсанг ишқ тоғи тиғи захмидин яланг ғам йўқ,
Ки бас ҳам лолалардин айласа қонлиғ кафан ошиқ.
Қазиб ғам тоғи тош остида ўлмак не эди мендек,
Гар эрмас эрди бир ширин санамға кўҳикан ошиқ.
Висол имкон эмас то бўлса ўзлуктин сари мўе,
Бас ўлғай фарзким қилғай фано таврини фан ошиқ.
Навоий, шодсенким, ўлтурур ушшоқин, аммо кўр,
Ки сендекларни дерму боре ул сиймин бадан ошиқ.
391
Бир қатла бўлса эрди ул гулъузор ошиқ,
Бўлғайму эрди мунча оллинда хор ошиқ.
Ишқ ичра куйса эрди бир тун, қилур эди раҳм
Ғам шоми оҳ ўтидин чеккач шарор ошиқ.
Хоро аёғин афгор этмай не фикри бўлғай,
Гар қилса хора бирла кўксин фигор ошиқ.
Жонни фидоси қилсам таън этмангизки, бордур
Ёр оллида ўларга беихтиёр ошиқ.
Шамъи жамолин очқач ўртанмагим не тонгким,
Куймак аро керактур парвонавор ошиқ.
Ишқ ичра ихтиёринг гар йўқ, бу мўътабардур,
Бўлса керак фанодин беэътибор ошиқ.
Ошиқ эсанг, Навоий, кўп заъфдин ториқма,
Не бўлғусидур ўлмай зору низор ошиқ.
392
Ашкдин жисмим биносин қўймади обод ишқ,
Оҳдин берди вужудум туфроғин барбод ишқ.
Ҳажр аро ғурбат яна беморлиқ бирла жунун
Қилди жоним қисмати бу навъ юз бедод ишқ.
Шўъласидин тушти ўт оламға ул юз ҳажрида
Ҳар қачон кўнглумни қилди ўртамак бунёд ишқ.
Ҳажру дарду сабрсизлиқ келдилар қотил бари,
Лек бу фан ичра бордур барчаға устод ишқ.
Юз фасонам бор ани кўрган замон арз этгали
Жилва қилғач, войким, бермас бири ҳам ёд ишқ.
Қатлини ишқ аҳли топмас жон бериб, то айлади
Ғамза тиғи бирла маҳвашлар кўзин жаллод ишқ.
Сендин ўрганган киби Лайлоу Ширин зулму кин,
Мендин ўрганмак керак Мажнун била Фарҳод ишқ.
Васл таҳсили учун, эй шайх, тақво қилма амр
Ким, фано ойинин айлабтур менга иршод ишқ!
Эй Навоий, оқибат кўйида сен бўл шоду хуш
Ким, мени дарду балоға айламиш мўътод ишқ.
393
Сенга не ғам мен киби мажнуни шайдодин йироқ,
Иш менгадур сен париваш ҳурисиймодин йироқ.
Ҳажр даштида қуюндек ҳар тараф саргаштамен,
То тушубмен ул хиромон сарви раънодин йироқ.
Ой жамолин истамонким, кўргамен олам аро,
Бир дам ўлсам ул жамоли оламородин йироқ.
Дегасен шоми ажал умрум қуёшин ёширур,
Гар замоне бўлсам ул зулфи сумансодин йироқ.
Гар мени расво ўлармен сенсиз, эй ороми руҳ,
Ҳам йироқ эрмас агар бўлсанг бу расводин йироқ.
Қилма кўп, эй шайх, айбим хонақаҳға етмасам,
Ким харобот аҳли хушроқ аҳли тақводин йироқ.
То йироқ тушмиш Навоий ёр агар ёд этмади,
Қилма кўнглидин мунунг, ёраб, анинг ёдин йироқ.
394
Чеҳра гулгун сафҳасиға қилдинг афшон зарварақ,
Ё магар рахшон кавокиб зоҳир айлабтур шафақ.
Гар варақ зийнат топар хатдин вале хат ёзмайин,
Турфа суврат бирла олам офатидур ул варақ.
Гулшан ичра қисмат эттинг лаълидин жон шираси,
Сифра гар гул очса, гул яфроғларидиндур табақ.
Хайдин ар бўлмиш жамолинг шамъи равшанроқ не тонг,
Чун тушар ўт ичра айлар шўълани афзун арақ.
Ишқ абвобин ёзарға яхши жисмим хомаси,
Хосаким тиғи фироқинг айлади бошимни шақ.
Ишқ дарсин гармрўлар билди йўқ афсурдалар
Ким, киши то ўртамас ўзлукни билмас бу сабақ.
Булбулу гулдек Навоий бирла дийдори неким,
Ул ики мафҳумға йўқ бу иккидек мо садақ.
395
То мени меҳнат тунига мубтало қилди фироқ,
Рўзгоримни саводидин қаро қилди фироқ.
Қон ёшим оқмоғлиғ эрди дард ила ғам ҳожати,
Ҳожатин ўз қавму хайлини раво қилди фироқ.
Оқибат то найлагай бори кўнгулга дардни,
Кўп суъубат бирла холо ибтидо қилди фироқ.
Жону кўнглум бир-бири йиғларлар ўз аҳволиға,
Гўйиё кўксум уйин мотамсаро қилди фироқ.
Васлиға шукр этмаган бўлсам махалли таън эмас,
Чун юз ончаким керак эрди сазо қилди фироқ.
Давр кўрким, улки ичти бир қадаҳ нўши висол,
Сўнгғи қатла заҳр ила жомин тўла қилди фироқ.
Ҳар дам онсиз юз ўлум эрди, Навоий жониға,
Бир ўлум бирла бу дардиға даво қилди фироқ.
396
Ҳажр аро захминг киби бўлмас менга кам иштиёқ,
Балки ҳуснунгдин бўлур афзун дамодам иштиёқ.
Иштиёқим баҳридин оламға томса қатраи,
Жонға етгайлар чекардин аҳли олам иштиёқ.
Гарчи бўлдум дард тоғи, лек қаддим заъфдин
Айлади остиға қолған қофдек хам иштиёқ.
Ҳажрдин ёлғуз эмас куймаклигим ким онсизин,
Ўртаган жонимни ҳам ҳижрон эрур, ҳам иштиёқ.
Иштиёқим фурқатиға чора қилғил, эй рафиқ,
Ким хароб айлабтурур ҳолимни маҳкам иштиёқ.
Дилраболар оташин лаълидадур андоқки ўт,
Фурқат аҳлининг қатиғ жонида мубҳам иштиёқ.
Оҳ дудидин қаро эрмас Навоий қисвати
Ким, анинг оллиға солмиш буйла мотам иштиёқ.
397
Солса партав том уза чиққанда рухсори очуқ,
Бир қуёштур тушса ҳар уй ичра тунглукдин ёруқ.
Совуғ оҳиким чекармен гар ўлур оқмоқда ашк,
Чашмаларда су бўлур иссиғ, ҳаво бўлгач совуқ.
Тенгри оллида тонуғ ўткар демаким, кимсани
Менча севмассен бу ишга худ эрур тенгри тонуқ.
Лабларингниким учуқ тутмиш ҳамул ҳайъат била,
Оғзинг андоқ ғунчадурким тушмамиш андин чобуқ.
Доғи ўртарга чапоним ичу тоши қолмади,
Боғладим марҳам чапондин қолди гар эски момуқ.
Гар ёзуқсиз ўлтурурсен ғам ёмон, лекин ғамим
Мунчадурким бўлмағай ногаҳ сенга андин ёзуқ.
Ёри дилхоҳинг чу топтинг, тенгдурур васлу фироқ,
Ҳақ ризосин чунки қазғондинг не учмоқ не томуқ.
Соқиё, май тутғали қўпмоқ басе таклиф эрур,
Қўй такаллуфнию қўп, лекин менга ўлтур ёвуқ.
Заъфи кўплукдин Навоийнинг кам ўлмас ноласи,
Не мунофидур фиғон булбулға бўлмоғлиқ оруқ.
398
Эй каломи жонфизоинг лаъли жондин яхшироқ,
Лаъли жонбахшинг ҳаёти жовидондин яхшироқ.
Гарчи ҳажрингдин ёмон ҳолатдамен, лекин менга
Кимки андин яхшироқ йўқ, сенсен андин яхшироқ.
Халқ тарки ишқинг айларга бировни қатл учун
Гар тиларсен, топмағунг мен нотавондин яхшироқ.
Ишқ саҳросида ёд этманг ватандин, эй хирад,
Қим бу навъ оворалиқ юз хонумондин яхшироқ.
Истасанг, эй ишқ, Мажнун ўрниға саргаштае
Билки, топқунг йўқ бу расвойи жаҳондин яхшироқ.
Дайр аро яхши-ёмон оллида бош қўйсам не тонг,
Қимки йўқ андин ёмонроқ, мен ёмондин яхшироқ.
Эй Навоий, хурдаи назмингға ислоҳ истасанг,
Кимса қилмас они шоҳи хурдадондин яхшироқ.
399
Ашкдин бўлди қарорған кулбайи вайроним оқ,
Кулбаи вайрон демаким дийдаи гирёним оқ.
Ишқ ўтининг дудидин ҳинду бўлубмен ёрға,
Ашк юғандин нечук бўлғай тани урёним оқ.
Баски кўз боғиға берди оразинг ҳижрони су,
Ҳар сари гуллар очибдур бу ики бўстоним оқ.
Сабий тифли мактабимен, ўргана олмон сабақ,
Йиғламоқтнн чун бўлур лавҳи дабиристоним оқ.
Ваҳ, не кун бўлғайки ногаҳ ул қуёш айлаб тулуъ,
Юзидин бўлғай- қарорған ҳужрау айвоним оқ.
Шоми ҳажрим этса, тонг йўқ, ногаҳон гар субҳидек,
Жилвагар бўлса либосин айлабон жононим оқ.
Чун оқиздинг зори жисмимни баҳори сайлидек,
Ёр кўйи жониби, эй ашк, бўлған қоним оқ.
Рўзгорим дайр аро қилди қаро чун муғбача,
Қолмаған бўлса тонг эрмас чеҳраи имоним оқ.
Эй Навоий, халқни баским ўқурда йиғлатур,
Ашк сайлидин бўлур борған сари девоним оқ.
400
Мушкил иштур уйда бир ғойибни ҳар дам йўқламоқ,
Лек муҳлик йўқлағандин сўнгра истаб топмамоқ.
Кимга ким юзланса бу шиддат, не тонг олам юзин
Оҳу ашки сарсару тўфони бирла қўзғамоқ.
Телба итдек ҳажр сўзидин келурмен ўт сочиб,
Офият аҳлиға авлодур йўлумдин тарқамоқ.
Не жунундур ул қуёштин айру ҳижрон даштида
Гоҳ қўрқуб соядин қочмоқ, гаҳ они қувламоқ.
Тоғ этагинда гар ағнармен жунун ифротидин,
Истарам ул пардани урён танимға чирмамоқ.
Турфадур тоғ авжида ҳар лаҳза кулмак барқдин,
Чун бўлур муфрит менинг бирла булутқа йиғламоқ.
Мен чу кечтим ишқ аро боштин, маломат қилмангиз,
Ким ажабтур бошсиз элнинг қулоғин тўлғамоқ.
Сўзни англа, соқиё, маст эт мени ул навъким,
Бўлмағай мумкин менга давр аҳли сўзин англамоқ.
Сенда ноз ўлди, Навоийда ннёз, эрмас ажаб,
Ким сен они қарғаған сайи, сени ул алқамоқ.