[LI]
Бани Исроилийи Ринднинг ўзлукидин тавбаси уйи иртифои қасам қофи тошлари била фалакка чиққони ва май селоби ул бинони йиққони.
Бани Исроилийи Ринднинг ўзлукидин тавбаси уйи иртифои қасам қофи тошлари била фалакка чиққони ва май селоби ул бинони йиққони.
Бор эди Ринди Бани исроилий,
Бода учун майкадалар соили.
Май бўлубон қути ҳаёти анинг,
Халқ ичида Маймана оти анинг.
Жисми сабу чеккали комил бўлуб,
Майға ўз оти киби ҳомил бўлуб.
Тортибон эл зарфини майхонадин,
Журъа таҳин чеккали паймонадин.
Етмаса гар журъаи лойи анга,
Бўлубон ул лаҳза балойи анга.
Кўп қилибон тавба, вале синдуруб,
Кўнглини тавба ишидин тиндуруб.
Баски қилиб тавбада нуқс ошкор,
Тавба қилурдин бўлубон тавбакор.
Бир саҳари қилди ҳавойи сабуҳ,
Етти иноят эшигидин футуҳ.
Ҳотифе ун чектики, эй бул-фузул,
Тавба қил эмдики етишти қабул.
Сен тиладинг бизга ризо бўлмади,
Ғайри ризо ҳукми қазо бўлмади.
Чунки бизинг соридин ўлди талаб,
Кел бериким, бўлди маҳалли тараб.
Ринд ичига тушубон тоби шавқ,
Ашк бўлуб жисмига гирдоби шавқ.
Ҳардам ўлуб қисми ҳузуру сафо,
Тавба солиб кўнглига нуру сафо.
Ҳарнеки йиллар тилаб айлаб ниёз,
Борчаға бир дамда бўлуб сарфароз.
Тавба сори чун ўзи айлаб нишаст,
Шиша киби тавбаси топиб шикаст.
Ҳақ чу они тавбаға маҳрам қилиб,
Садди Скандар киби маҳкам қилиб.
Ўздин эса тавба бўлур ўйла суст,
Ҳақдин эса тавба бўлур бўйла руст.
Журм Навоийни кўп этмиш малул,
Ёраб, ўзунг тавба бериб қил қабул.
Соқий, аёқ келтуру тут бизга бот,
Аҳд бошин, тавба аёғин ушот.
Узр десам, бўғзума қуйғил йиқиб,
Қуйғали кўксум уза лекин чиқиб.
Бода учун майкадалар соили.
Май бўлубон қути ҳаёти анинг,
Халқ ичида Маймана оти анинг.
Жисми сабу чеккали комил бўлуб,
Майға ўз оти киби ҳомил бўлуб.
Тортибон эл зарфини майхонадин,
Журъа таҳин чеккали паймонадин.
Етмаса гар журъаи лойи анга,
Бўлубон ул лаҳза балойи анга.
Кўп қилибон тавба, вале синдуруб,
Кўнглини тавба ишидин тиндуруб.
Баски қилиб тавбада нуқс ошкор,
Тавба қилурдин бўлубон тавбакор.
Бир саҳари қилди ҳавойи сабуҳ,
Етти иноят эшигидин футуҳ.
Ҳотифе ун чектики, эй бул-фузул,
Тавба қил эмдики етишти қабул.
Сен тиладинг бизга ризо бўлмади,
Ғайри ризо ҳукми қазо бўлмади.
Чунки бизинг соридин ўлди талаб,
Кел бериким, бўлди маҳалли тараб.
Ринд ичига тушубон тоби шавқ,
Ашк бўлуб жисмига гирдоби шавқ.
Ҳардам ўлуб қисми ҳузуру сафо,
Тавба солиб кўнглига нуру сафо.
Ҳарнеки йиллар тилаб айлаб ниёз,
Борчаға бир дамда бўлуб сарфароз.
Тавба сори чун ўзи айлаб нишаст,
Шиша киби тавбаси топиб шикаст.
Ҳақ чу они тавбаға маҳрам қилиб,
Садди Скандар киби маҳкам қилиб.
Ўздин эса тавба бўлур ўйла суст,
Ҳақдин эса тавба бўлур бўйла руст.
Журм Навоийни кўп этмиш малул,
Ёраб, ўзунг тавба бериб қил қабул.
Соқий, аёқ келтуру тут бизга бот,
Аҳд бошин, тавба аёғин ушот.
Узр десам, бўғзума қуйғил йиқиб,
Қуйғали кўксум уза лекин чиқиб.
[LII]
ЎН ОЛТИНЧИ МАҚОЛАТ
Худнамо муханнасвашларнинг дунё зийнати иктисобида ҳийласозлиқлари ва жон фидо муҳаббаткашларнинг дин қуввати ҳисобида сар андозлиқлари. Ва ғазо майдони соҳати васфидаким, эр била номард бир-биридин айрилур. Ва шаҳодат қони таърифидаким, гунах дудидин юзи қарорғонларни сурх рў қилур1.
ЎН ОЛТИНЧИ МАҚОЛАТ
Худнамо муханнасвашларнинг дунё зийнати иктисобида ҳийласозлиқлари ва жон фидо муҳаббаткашларнинг дин қуввати ҳисобида сар андозлиқлари. Ва ғазо майдони соҳати васфидаким, эр била номард бир-биридин айрилур. Ва шаҳодат қони таърифидаким, гунах дудидин юзи қарорғонларни сурх рў қилур1.
Эй сурубон айни жалодат аро,
Рахшни майдони шужоат аро2.
Барқдин ул рахшини кам билмайин,
Кўзига Рустамни доғи илмайин3.
Кўрмайин аз бас тутуб ўзин бийик,
Ўз бошидин кўкка дегин тўрт илик.
Пўя чоғи рахши ўлуб кўҳтан,
Устида қаплон киби ул пўязан.
Кибр этибон эл била феълин дуранг,
Қуллаи зулм узра нечукким паланг.
Ит эти қоплон киби қути анинг,
Кибр ели боди бурути анинг.
Чинки топиб қоши учида нишаст,
Чархи диний тоқиға солиб шикаст.
Кибр ила ҳар сори гириҳ қошиға,
Ўзга тафаръун солибон бошиға.
Ужб ила ҳар қоши учида гириҳ,
Уйлаки ҳар ён қулоғида зириҳ.
Гарчи анга ул сабаби эҳтиром,
Турфаки ҳам бидъат ўлуб ҳам ҳаром.
Ҳалқа уруб кўй ити тавқиға таън,
Ҳалқа демаким, бўлубон тавқи лаън.
Зулмда Заҳҳоклиғи билгуруб,
Икки йилон эгнида ҳалқа уруб.
Шаръ хилофини чу фош айлабон,
Юзда сақолини тарош айлабон.
Балки чу бидъатни қилиб иштиғол,
Лойиқ ўлуб, қирқар учун ул сақол.
Зулм хаданггини чу паррон қилиб,
Юзини пайкониға суҳон қилиб4.
Икки бурути қили ҳар ён ғулу,
Нафсу ҳаво қушлариға ҳалқа мў.
Оғзики бир нукта демай жуз хилоф,
Борча бинойи занаху ўзга лоф.
Бўлди сақол пардаси чун бартараф,
Анда занах зоҳир ўлуб ҳар тараф.
Бошта ўтаға бўлубон жилвагар,
Динин анинг боштин учурмоққа пар.
Ул деб ани шаҳпари руҳул-амин,
Ташлаб ани гарчи билиси лаин5.
Парларини бум бошидин сўюб,
Афсари товус анинг отин қўюб.
Орқаға дастори учи теккани,
Тебранури бирла уруб гардани.
Бўрки учин ичкари буккан аён,
Ҳирсу ҳаво қушлариға ошён.
Тўни ипак бўлмаса, кўнгли ҳазин,
Жинси хитой бўлмаса қошида чин.
Юзида зарбафтдин истаб нишон,
Ҳажв битарга варақи зарфишон.
Балки либосини паранд этмайин,
Бистар этиб тўнға писанд этмайин.
Кўнглок этиб нозу ҳавасдин катон,
Қайси ҳавас, парри магасдин катон.
Парри магас ҳам дема, шабнам дегил,
Терлик анинг устига байрам дегил.
Белига зарришта қурин банд этиб,
Балки зарофат била такбанд этиб.
Ёғлиғи ул ҳуллаи зарриштакаш,
Ким анга жонлар чекибон риштакаш.
Тўн юзи олтун била жадвал анга,
Балки ўтук таққаси зарҳал анга.
Рахш уза урғон эгари зарнигор,
Балки жибилгир анга гавҳар нигор6.
Турфа абойи анга истаб кўнгул,
Ранги сақарлот била долу гул.
Мунчаву юз мунча зарофат била,
Қайси зарофатки, қабоҳат била.
Дев жамолини паридек ясаб,
Хорни гулбарги таридек ясаб.
Жилва қилиб шоҳиди раъно киби,
Бода ичиб гулрухи зебо киби.
Чун тегуруб бода димоғиға нашв,
Сўз мутаоқиб демайин ғайри ҳашв.
Неча лаванд олида борча нажис,
Бирида не ақлу не идроку ҳис.
Гулхану юз зоғи нажисхордек,
Ё заған атрофида мурдордек.
Нукта ёқардек анга беҳад дебон,
Беҳаду андоза хушомад дебон.
Ул қилибон уштулуму хайли рев,
Хайли шаётин ўзи ўртада дев.
Борча ани бегиму мирзо дебон,
Хулқини хуш, ҳуснини зебо дебон7.
Мунча фазиҳатлиқ эмас эрди бас,
Ким ура олмай чоғир ўлмай нафас.
Чунки чоғирни қилибон заҳри мор,
Туъма йилон этин этиб ихтиёр.
Ер-ичари борча ҳарому ҳариш.
Бу емак-ичмакдин анга парвариш.
Чун чекибон икки тўла жоми соф,
Лоф ила ҳардам ушотиб бир масоф8.
Тоғ киби тиғ чекиб бедариғ,
Еткуруб ой худиға ҳар лаҳза тиғ.
Гурз ила Баҳром бошин ёнчибон,
Найза била суратиға сончибон.
Пилга йўқ пашшача қадру баҳо,
Пайса ипакча кўзига аждаҳо.
Сафҳаи раммол қошида паланг,
Реза сув қуртию йилони наҳанг.
Раъдни деб базмида тунбак уни,
Барқ кабоби ўтининг учқуни.
Зулм ила ғадр онча бу ғаддорда,
Ким они кўрмай киши куффорда.
Ул нимаким, бош анга сунмай намоз,
Ул нимаким, кўнглига кечмай ниёз.
Миннатининг остида мулку сипоҳ,
Мулку сипаҳ қайси бўлур, балки шоҳ.
Демаки ҳар шоҳға миннат қўюб,
Мохалақаллоҳға миннат қўюб.
Шаҳға газоф онча деб ул тира бахт,
Ким дегин ул бермиш анга тожу тахт.
Таън қилибким, «манга юз минг берур,
Юз, икки юз минг манга лойиқмудур.
Юз киши рашк этгуча чиркам қани.
Минг йигит отланғуча ўлкам қани?
Ҳолим агар кечса бу янглиғ табоҳ,
Бўлмаса бу шаҳ яна мулк, ўзга шоҳ».
Ёва деб ул ҳар неча фарёд этиб,
Туш-тушидин хайли ҳам имдод этиб.
Мунча анонияту пиндор анга,
Ким берибон нафси ситамгор анга.
Онинг учунким, қачон ўлса набард,
Айласа афлок юзин тира гард.
Икки тарафдин яланғоч тиғи тез,
Солса жаҳон халқи аро рустахез.
Эл юрагин тиғи шигоф айласа,
Хасм бошин гурзи ғилоф айласа.
Арзи ҳунар бўлса йигитлар иши,
Қилса аён ўз ҳунарин ҳар киши.
Ул доғи шояд сунубон ишга қўл,
Ул неча минг эл аро бўлғай бир ул.
Бергучи оз-кўпга чу тенгри эрур,
Кимга берур фатҳини тенгри берур.
Тенгрига шаҳнинг туз эса нияти,
Нега чекар хайлу сипаҳ миннати?
Хоссаки бир жоҳили дуну табоҳ,
Жаҳду жид этгай тилаб ўзига жоҳ.
Миннатиға айласа шаҳ илтифот,
Ҳақ карамидин анга юз минг уёт.
Бир киши ул сафдаки, юз минг дурур,
Рустам эса, бору-йўғи тенг дурур.
Айласа ул дам икки Рустам иши,
Бир киши ҳам охир эрур бир киши.
Эйки хароб этти такаббур сени,
Солди такаббурға тасаввур сени.
Ожиз эса Гев ила Рустам санга,
Эрлик эрур анда мусаллам санга.
Ким бу тасаввур била пиндорни,
Нафс ҳавосида йўқу борни.
Кўнглунг уйидин барисин сургасен,
Балки фано ўтиға куйдургасен.
Ҳар нимаким, шаръ хилофидур ул,
Тўккасен ар бодаи софийдур ул9.
Ҳирсу ҳавас хилъатини чок этиб,
Танни ризо чашмасида пок этиб.
Солибон эгнингга ризо кисватин,
Чеккасен устунгга ғазо кисватин.
Ўзни ғазо ишида чуст этгасен,
Белни жиҳод амрида руст этгасан.
Кўнглунг аро ҳиммат агар бор эса,
Зотинг аро журъат агар ёр эса.
Ҳақ йўлида бош қўйубу жон чекиб,
Меҳнатини то эрур имкон чекиб.
Тенгри учун кирсанг агар қонинга,
Миннатини қўйғасен ўз жонинга.
Эйки етишти бу саодат санга,
Ким эрур имкони шаҳодат санга.
Кўпу бу йўл азмини мардона қил,
Жонинг агар юз эса, шукрона қил.
Етса-ўқ ул пўяда жисминг туши,
Билгил ани гулшани давлат қуши.
Жонинга пайкони ажал ёғмағин,
Бир бори раҳмат булутидин ёғин.
Тиғким, ул қатлинг учун чекса тил,
Жавҳарини баҳри карам мавжи бил.
Қилғил агар кўзунга кирса ғубор,
Сурмаи ғуфронча ани эътибор.
Марг самумидин агар етса бийм,
Бил ани Исо нафасидин насим.
Жисмингга тиғ очса ўлум равзани,
Руҳунгга жаннат йўли билгил ани10.
Қонки сабилиллоҳ ародур сабил,
Қатраси учмоқ гулидиндур далил.
Дин йўлида қонға бўёлғон бадан,
Қондур анга ҳуллаи гулгун кафан.
Кимки, шаҳодатға мужоҳид дурур,
Қони қизил юзига шоҳид дурур.
Тийра эса ҳар неча дуди гуноҳ.
Билки сурар ани шаҳид урғон оҳ.
Миғни бўстон ели сурғон киби,
Абрни тўфон ели сурғон киби.
Журм туни гарчики жовед эрур
Тиғи шаҳодат анга хуршед эрур.
Лек мужоҳидға керакким ғараз,
Бўлмаса жаҳд ичра ғанимат эваз.
Кимки ғанимат учун айлар ғазо,
Манъи шаҳодат анга басдур жазо.
Улки жиҳод айласа толон учун,
Сойим эрур неъмати алвон учун.
Қолса тирик ғазв эли майдон аро,
Ўлмак эрур чашмаи ҳайвон аро.
Ғазвдаким ўлмаса тортиб тааб,
Оби ҳаёт ичра эрур ташналаб.
Исмға сафдин киши ўткарса гом,
Бил они масжидда риёйи имом.
Сафдин агар қолса кейин не дейин,
Келди нисо қибла сафидин кейин.
Ўлжа учун улки жалодат қилур,
Муздға қуръонни тиловат қилур.
Ўлмоқ учун бўлмаса ғозиға кин,
Ҳайфдур ўлтурмоқ ани бил яқин.
Кимгаки жонондин эрур жон азиз,
Ҳайфки қилғай ани жонон азиз.
Улки эрур ғазв иши одат анга,
Бўлмаса иқболи шаҳодат анга11.
Лек шаҳодат сори тутса умид,
Бил они ҳар маъракада бир шаҳид.
Улки мубоҳот учун истар масоф,
То чиқибон маъракадин урса лоф,
Англа эранликдин ани бенасиб,
Не деса номард эмастур ғариб.
Сунқур агар турнани овлар куни,
Юзни олур бир доғи чиқмас уни.
Туъмаки нар мода заған ёд этар,
Топғуча жифа неча фарёд этар.
Яхши эмас гар қилиб айтур киши,
Кўр не бўлур қилмайин айтур иши.
Кимгаки эрлик асари ёрдур,
Бир демас, ар қилғони минг бордур.
Кўрмаган эрликдин ўзин баҳраманд
Бирни доғи қилмаса юз дер баланд.
Вақти била қилди хурус ун аён,
Тинмади бир лаҳза курук мокиён.
Ғайри ғазо кимгаки дилхоҳ эмас,
Кўрса ўзин ўртада аллоҳ эмас.
Гар иши таърифида тортар наво,
Бил ани раънолиғу нафсу ҳаво.
Лиллаҳ эса яхшироқ элдин қироқ,
Ҳақ чу билур билмаса эл яхшироқ.
Рахшни майдони шужоат аро2.
Барқдин ул рахшини кам билмайин,
Кўзига Рустамни доғи илмайин3.
Кўрмайин аз бас тутуб ўзин бийик,
Ўз бошидин кўкка дегин тўрт илик.
Пўя чоғи рахши ўлуб кўҳтан,
Устида қаплон киби ул пўязан.
Кибр этибон эл била феълин дуранг,
Қуллаи зулм узра нечукким паланг.
Ит эти қоплон киби қути анинг,
Кибр ели боди бурути анинг.
Чинки топиб қоши учида нишаст,
Чархи диний тоқиға солиб шикаст.
Кибр ила ҳар сори гириҳ қошиға,
Ўзга тафаръун солибон бошиға.
Ужб ила ҳар қоши учида гириҳ,
Уйлаки ҳар ён қулоғида зириҳ.
Гарчи анга ул сабаби эҳтиром,
Турфаки ҳам бидъат ўлуб ҳам ҳаром.
Ҳалқа уруб кўй ити тавқиға таън,
Ҳалқа демаким, бўлубон тавқи лаън.
Зулмда Заҳҳоклиғи билгуруб,
Икки йилон эгнида ҳалқа уруб.
Шаръ хилофини чу фош айлабон,
Юзда сақолини тарош айлабон.
Балки чу бидъатни қилиб иштиғол,
Лойиқ ўлуб, қирқар учун ул сақол.
Зулм хаданггини чу паррон қилиб,
Юзини пайкониға суҳон қилиб4.
Икки бурути қили ҳар ён ғулу,
Нафсу ҳаво қушлариға ҳалқа мў.
Оғзики бир нукта демай жуз хилоф,
Борча бинойи занаху ўзга лоф.
Бўлди сақол пардаси чун бартараф,
Анда занах зоҳир ўлуб ҳар тараф.
Бошта ўтаға бўлубон жилвагар,
Динин анинг боштин учурмоққа пар.
Ул деб ани шаҳпари руҳул-амин,
Ташлаб ани гарчи билиси лаин5.
Парларини бум бошидин сўюб,
Афсари товус анинг отин қўюб.
Орқаға дастори учи теккани,
Тебранури бирла уруб гардани.
Бўрки учин ичкари буккан аён,
Ҳирсу ҳаво қушлариға ошён.
Тўни ипак бўлмаса, кўнгли ҳазин,
Жинси хитой бўлмаса қошида чин.
Юзида зарбафтдин истаб нишон,
Ҳажв битарга варақи зарфишон.
Балки либосини паранд этмайин,
Бистар этиб тўнға писанд этмайин.
Кўнглок этиб нозу ҳавасдин катон,
Қайси ҳавас, парри магасдин катон.
Парри магас ҳам дема, шабнам дегил,
Терлик анинг устига байрам дегил.
Белига зарришта қурин банд этиб,
Балки зарофат била такбанд этиб.
Ёғлиғи ул ҳуллаи зарриштакаш,
Ким анга жонлар чекибон риштакаш.
Тўн юзи олтун била жадвал анга,
Балки ўтук таққаси зарҳал анга.
Рахш уза урғон эгари зарнигор,
Балки жибилгир анга гавҳар нигор6.
Турфа абойи анга истаб кўнгул,
Ранги сақарлот била долу гул.
Мунчаву юз мунча зарофат била,
Қайси зарофатки, қабоҳат била.
Дев жамолини паридек ясаб,
Хорни гулбарги таридек ясаб.
Жилва қилиб шоҳиди раъно киби,
Бода ичиб гулрухи зебо киби.
Чун тегуруб бода димоғиға нашв,
Сўз мутаоқиб демайин ғайри ҳашв.
Неча лаванд олида борча нажис,
Бирида не ақлу не идроку ҳис.
Гулхану юз зоғи нажисхордек,
Ё заған атрофида мурдордек.
Нукта ёқардек анга беҳад дебон,
Беҳаду андоза хушомад дебон.
Ул қилибон уштулуму хайли рев,
Хайли шаётин ўзи ўртада дев.
Борча ани бегиму мирзо дебон,
Хулқини хуш, ҳуснини зебо дебон7.
Мунча фазиҳатлиқ эмас эрди бас,
Ким ура олмай чоғир ўлмай нафас.
Чунки чоғирни қилибон заҳри мор,
Туъма йилон этин этиб ихтиёр.
Ер-ичари борча ҳарому ҳариш.
Бу емак-ичмакдин анга парвариш.
Чун чекибон икки тўла жоми соф,
Лоф ила ҳардам ушотиб бир масоф8.
Тоғ киби тиғ чекиб бедариғ,
Еткуруб ой худиға ҳар лаҳза тиғ.
Гурз ила Баҳром бошин ёнчибон,
Найза била суратиға сончибон.
Пилга йўқ пашшача қадру баҳо,
Пайса ипакча кўзига аждаҳо.
Сафҳаи раммол қошида паланг,
Реза сув қуртию йилони наҳанг.
Раъдни деб базмида тунбак уни,
Барқ кабоби ўтининг учқуни.
Зулм ила ғадр онча бу ғаддорда,
Ким они кўрмай киши куффорда.
Ул нимаким, бош анга сунмай намоз,
Ул нимаким, кўнглига кечмай ниёз.
Миннатининг остида мулку сипоҳ,
Мулку сипаҳ қайси бўлур, балки шоҳ.
Демаки ҳар шоҳға миннат қўюб,
Мохалақаллоҳға миннат қўюб.
Шаҳға газоф онча деб ул тира бахт,
Ким дегин ул бермиш анга тожу тахт.
Таън қилибким, «манга юз минг берур,
Юз, икки юз минг манга лойиқмудур.
Юз киши рашк этгуча чиркам қани.
Минг йигит отланғуча ўлкам қани?
Ҳолим агар кечса бу янглиғ табоҳ,
Бўлмаса бу шаҳ яна мулк, ўзга шоҳ».
Ёва деб ул ҳар неча фарёд этиб,
Туш-тушидин хайли ҳам имдод этиб.
Мунча анонияту пиндор анга,
Ким берибон нафси ситамгор анга.
Онинг учунким, қачон ўлса набард,
Айласа афлок юзин тира гард.
Икки тарафдин яланғоч тиғи тез,
Солса жаҳон халқи аро рустахез.
Эл юрагин тиғи шигоф айласа,
Хасм бошин гурзи ғилоф айласа.
Арзи ҳунар бўлса йигитлар иши,
Қилса аён ўз ҳунарин ҳар киши.
Ул доғи шояд сунубон ишга қўл,
Ул неча минг эл аро бўлғай бир ул.
Бергучи оз-кўпга чу тенгри эрур,
Кимга берур фатҳини тенгри берур.
Тенгрига шаҳнинг туз эса нияти,
Нега чекар хайлу сипаҳ миннати?
Хоссаки бир жоҳили дуну табоҳ,
Жаҳду жид этгай тилаб ўзига жоҳ.
Миннатиға айласа шаҳ илтифот,
Ҳақ карамидин анга юз минг уёт.
Бир киши ул сафдаки, юз минг дурур,
Рустам эса, бору-йўғи тенг дурур.
Айласа ул дам икки Рустам иши,
Бир киши ҳам охир эрур бир киши.
Эйки хароб этти такаббур сени,
Солди такаббурға тасаввур сени.
Ожиз эса Гев ила Рустам санга,
Эрлик эрур анда мусаллам санга.
Ким бу тасаввур била пиндорни,
Нафс ҳавосида йўқу борни.
Кўнглунг уйидин барисин сургасен,
Балки фано ўтиға куйдургасен.
Ҳар нимаким, шаръ хилофидур ул,
Тўккасен ар бодаи софийдур ул9.
Ҳирсу ҳавас хилъатини чок этиб,
Танни ризо чашмасида пок этиб.
Солибон эгнингга ризо кисватин,
Чеккасен устунгга ғазо кисватин.
Ўзни ғазо ишида чуст этгасен,
Белни жиҳод амрида руст этгасан.
Кўнглунг аро ҳиммат агар бор эса,
Зотинг аро журъат агар ёр эса.
Ҳақ йўлида бош қўйубу жон чекиб,
Меҳнатини то эрур имкон чекиб.
Тенгри учун кирсанг агар қонинга,
Миннатини қўйғасен ўз жонинга.
Эйки етишти бу саодат санга,
Ким эрур имкони шаҳодат санга.
Кўпу бу йўл азмини мардона қил,
Жонинг агар юз эса, шукрона қил.
Етса-ўқ ул пўяда жисминг туши,
Билгил ани гулшани давлат қуши.
Жонинга пайкони ажал ёғмағин,
Бир бори раҳмат булутидин ёғин.
Тиғким, ул қатлинг учун чекса тил,
Жавҳарини баҳри карам мавжи бил.
Қилғил агар кўзунга кирса ғубор,
Сурмаи ғуфронча ани эътибор.
Марг самумидин агар етса бийм,
Бил ани Исо нафасидин насим.
Жисмингга тиғ очса ўлум равзани,
Руҳунгга жаннат йўли билгил ани10.
Қонки сабилиллоҳ ародур сабил,
Қатраси учмоқ гулидиндур далил.
Дин йўлида қонға бўёлғон бадан,
Қондур анга ҳуллаи гулгун кафан.
Кимки, шаҳодатға мужоҳид дурур,
Қони қизил юзига шоҳид дурур.
Тийра эса ҳар неча дуди гуноҳ.
Билки сурар ани шаҳид урғон оҳ.
Миғни бўстон ели сурғон киби,
Абрни тўфон ели сурғон киби.
Журм туни гарчики жовед эрур
Тиғи шаҳодат анга хуршед эрур.
Лек мужоҳидға керакким ғараз,
Бўлмаса жаҳд ичра ғанимат эваз.
Кимки ғанимат учун айлар ғазо,
Манъи шаҳодат анга басдур жазо.
Улки жиҳод айласа толон учун,
Сойим эрур неъмати алвон учун.
Қолса тирик ғазв эли майдон аро,
Ўлмак эрур чашмаи ҳайвон аро.
Ғазвдаким ўлмаса тортиб тааб,
Оби ҳаёт ичра эрур ташналаб.
Исмға сафдин киши ўткарса гом,
Бил они масжидда риёйи имом.
Сафдин агар қолса кейин не дейин,
Келди нисо қибла сафидин кейин.
Ўлжа учун улки жалодат қилур,
Муздға қуръонни тиловат қилур.
Ўлмоқ учун бўлмаса ғозиға кин,
Ҳайфдур ўлтурмоқ ани бил яқин.
Кимгаки жонондин эрур жон азиз,
Ҳайфки қилғай ани жонон азиз.
Улки эрур ғазв иши одат анга,
Бўлмаса иқболи шаҳодат анга11.
Лек шаҳодат сори тутса умид,
Бил они ҳар маъракада бир шаҳид.
Улки мубоҳот учун истар масоф,
То чиқибон маъракадин урса лоф,
Англа эранликдин ани бенасиб,
Не деса номард эмастур ғариб.
Сунқур агар турнани овлар куни,
Юзни олур бир доғи чиқмас уни.
Туъмаки нар мода заған ёд этар,
Топғуча жифа неча фарёд этар.
Яхши эмас гар қилиб айтур киши,
Кўр не бўлур қилмайин айтур иши.
Кимгаки эрлик асари ёрдур,
Бир демас, ар қилғони минг бордур.
Кўрмаган эрликдин ўзин баҳраманд
Бирни доғи қилмаса юз дер баланд.
Вақти била қилди хурус ун аён,
Тинмади бир лаҳза курук мокиён.
Ғайри ғазо кимгаки дилхоҳ эмас,
Кўрса ўзин ўртада аллоҳ эмас.
Гар иши таърифида тортар наво,
Бил ани раънолиғу нафсу ҳаво.
Лиллаҳ эса яхшироқ элдин қироқ,
Ҳақ чу билур билмаса эл яхшироқ.
[LIII]
Абдуллоҳ Муборакнинг бурқаъ била жиҳод майдониға кириб, фатҳ жамолидин бурқаъ олғони, ва Ҳасан Рабиъ ул жамолни кўруб ҳайрон қолғони.
Абдуллоҳ Муборакнинг бурқаъ била жиҳод майдониға кириб, фатҳ жамолидин бурқаъ олғони, ва Ҳасан Рабиъ ул жамолни кўруб ҳайрон қолғони.
Қилди ривоят Ҳасан ибни Рабиъ
Ғазв масофида бу амри бадиъ.
Ким бор эди маърака пайгор ила,
Зумраи исломға куффор ила,
Куфр сипоҳи сафидин пир диле,
Балки ажал ханжаридек қотиле.
Кирмиш эди кин ила майдон аро,
Солмиш эди рахшини жавлон аро.
Дин чериги қатлиға тиғин билаб,
Наъра урар эрди мубориз тилаб.
Кофири қотил чу забардаст эди,
Ҳар киши бир зарбасидин паст эди.
Кимки хиром айлади майдониға,
Кирди ўзи куч била ўз қониға.
Неча мусулмонни чу қилди шаҳид,
Бўлмиш эди дин чериги ноумид.
Ким саф учидин сурубон бир далер,
Кирди кийик қасдиға андоқки шер.
Меҳр киби кўк темур ичинда ғарқ,
Ламъа солиб тиғи анингдекки барқ.
Чеҳрасини бурқаъ аро ёшуруб,
Ишқ ўти янглиғ ёшурун куйдуруб.
Қаҳр ила кофирға етишган замон,
Ҳамла ҳамон эрдию йиқмоқ ҳамон.
Чунки узотти ани дўзах сори,
Ўйлаки мазбуҳни матбах сори.
Қайтти келган йўли бирла юруб,
Кабк хиромин бир-бир монгдуруб,
Дин сипаҳи сафлариға тушти жўш,
Ҳар сори такбир ила чиқти хуруш.
Етти адув иззатиға хорлиқ,
Куфр ливосиға нигунсорлиқ.
Ғози ўзин чунки аён қилмади,
Кимса анинг ким эканин билмади.
Менда солиб шавқи анинг изтироб,
Топтим ани ҳар сори айлаб шитоб.
Тиғи ҳам эгнида ҳамойил эди,
Бурқаи ҳам юзига ҳойил эди.
Дедим, аё ғозийи нусрат қарин,
Тиғ ила зарбингға туман офарин,
Ўлгум ўшул чеҳра ҳавоси учун,
Бурқаинг оч, тенгри ризоси учун.
Тенгри отин чунки симоъ айлади,
Чеҳрасидин парда видоъ айлади.
Иззу шараф тожиға торак эди,
Тораки даҳр Ибни Муборак эди.
Қўйдум отининг аёғиға жабин,
Дедим: аё носири шаръи мубин,
Кўрмагингга жон бериб аҳли жаҳон,
Недин эрур чеҳрани қилмоқ ниҳон?
Парда ҳижобини юзунгдин орит,
Саф аро сур, элга ўзунгни тонит.
Деди Ҳасан: айламагил ижтиҳод,
Улки анинг ишқида қилдим жиҳод.
Жумлаи ҳолимдин эрур огаҳ ул,
Қайси қадам урсам эрур ҳамраҳ ул.
Тониса, улким, манга мақсуд эрур,
Тонимаса олам эли суд эрур.
Ҳар киши коме тиласа ёрдин,
Ёр иши махфий керак ағёрдин,
Лек жиҳод ичра бу асғар дурур,
Нафс била айлаган акбар дурур.
Тенгри Навоийға етургай жазо,
Кофири нафси била қилса ғазо.
Соқий, олиб кел қадаҳ эл жонидек,
То сумурай душмани дин қонидек,
Хисрави ғозий кафидин бер набид,
Ичмогидин айлай ўзумни шаҳид.
Ғазв масофида бу амри бадиъ.
Ким бор эди маърака пайгор ила,
Зумраи исломға куффор ила,
Куфр сипоҳи сафидин пир диле,
Балки ажал ханжаридек қотиле.
Кирмиш эди кин ила майдон аро,
Солмиш эди рахшини жавлон аро.
Дин чериги қатлиға тиғин билаб,
Наъра урар эрди мубориз тилаб.
Кофири қотил чу забардаст эди,
Ҳар киши бир зарбасидин паст эди.
Кимки хиром айлади майдониға,
Кирди ўзи куч била ўз қониға.
Неча мусулмонни чу қилди шаҳид,
Бўлмиш эди дин чериги ноумид.
Ким саф учидин сурубон бир далер,
Кирди кийик қасдиға андоқки шер.
Меҳр киби кўк темур ичинда ғарқ,
Ламъа солиб тиғи анингдекки барқ.
Чеҳрасини бурқаъ аро ёшуруб,
Ишқ ўти янглиғ ёшурун куйдуруб.
Қаҳр ила кофирға етишган замон,
Ҳамла ҳамон эрдию йиқмоқ ҳамон.
Чунки узотти ани дўзах сори,
Ўйлаки мазбуҳни матбах сори.
Қайтти келган йўли бирла юруб,
Кабк хиромин бир-бир монгдуруб,
Дин сипаҳи сафлариға тушти жўш,
Ҳар сори такбир ила чиқти хуруш.
Етти адув иззатиға хорлиқ,
Куфр ливосиға нигунсорлиқ.
Ғози ўзин чунки аён қилмади,
Кимса анинг ким эканин билмади.
Менда солиб шавқи анинг изтироб,
Топтим ани ҳар сори айлаб шитоб.
Тиғи ҳам эгнида ҳамойил эди,
Бурқаи ҳам юзига ҳойил эди.
Дедим, аё ғозийи нусрат қарин,
Тиғ ила зарбингға туман офарин,
Ўлгум ўшул чеҳра ҳавоси учун,
Бурқаинг оч, тенгри ризоси учун.
Тенгри отин чунки симоъ айлади,
Чеҳрасидин парда видоъ айлади.
Иззу шараф тожиға торак эди,
Тораки даҳр Ибни Муборак эди.
Қўйдум отининг аёғиға жабин,
Дедим: аё носири шаръи мубин,
Кўрмагингга жон бериб аҳли жаҳон,
Недин эрур чеҳрани қилмоқ ниҳон?
Парда ҳижобини юзунгдин орит,
Саф аро сур, элга ўзунгни тонит.
Деди Ҳасан: айламагил ижтиҳод,
Улки анинг ишқида қилдим жиҳод.
Жумлаи ҳолимдин эрур огаҳ ул,
Қайси қадам урсам эрур ҳамраҳ ул.
Тониса, улким, манга мақсуд эрур,
Тонимаса олам эли суд эрур.
Ҳар киши коме тиласа ёрдин,
Ёр иши махфий керак ағёрдин,
Лек жиҳод ичра бу асғар дурур,
Нафс била айлаган акбар дурур.
Тенгри Навоийға етургай жазо,
Кофири нафси била қилса ғазо.
Соқий, олиб кел қадаҳ эл жонидек,
То сумурай душмани дин қонидек,
Хисрави ғозий кафидин бер набид,
Ичмогидин айлай ўзумни шаҳид.
[LIV]
ЎН ЕТТИНЧИ МАҚОЛАТ
Баҳор йигитлиги назоҳатидаким, раёҳини ноз парвардларин мулавван ҳуллалар била ороста қилур. Ва йигитлик баҳори латофатидаким, райҳоний хат била ораз гулин гулу райҳонға ўт солғудек пероста этар. Ва хазон қарилиғи бурудатидаким, гулистон ашжори била қушлари ондин бебаргу наво дурур. Ва қарилиқ хазони шиддатидаким, бадан гулистонининг тоза гуллари андин барбоду ҳаво1.
ЎН ЕТТИНЧИ МАҚОЛАТ
Баҳор йигитлиги назоҳатидаким, раёҳини ноз парвардларин мулавван ҳуллалар била ороста қилур. Ва йигитлик баҳори латофатидаким, райҳоний хат била ораз гулин гулу райҳонға ўт солғудек пероста этар. Ва хазон қарилиғи бурудатидаким, гулистон ашжори била қушлари ондин бебаргу наво дурур. Ва қарилиқ хазони шиддатидаким, бадан гулистонининг тоза гуллари андин барбоду ҳаво1.
Чун ҳамал айвонини ёрутти меҳр,
Даҳрға меҳр айлади зоҳир сипеҳр2.
Эсти насими саҳари мушк пош,
Боғда фаррошлиғин қилди фош.
Шохни ер юзига гису қилиб,
Балки бу гисуни супургу қилиб.
Бўлди чу фаррош насими шамол,
Септи булут ҳам сувни саққо мисол.
Сув юкидин қад қуйи мойил анга,
Барқи биринжина ҳамойил анга.
Чун супурулдию сув сепилди боғ
Бўлди раёҳинға маҳалли фароғ.
Бош чиқара бошладилар боғдин,
Боғ демаким, қаро туфроғдин.
Айладилар ер юзи узра ҳужум,
Гулшани чарх узра нечукким нужум.
Ҳар бири бир тифли суман бўйдек,
Тифл дема, шоҳиди гул рўйдек.
Ҳуснлари ишвау ноз айлабон,
Атрларин ғолия соз айлабон.
Фарш бўлуб, сабзаи мину сиришт,
Хайли раёҳин анга ҳури биҳишт3,
Шоҳиди гул ҳуснида юз обу тоб,
Шабнам уруб, орази узра гулоб,
Ғунчаи тифл иши овунмоқ бўлуб,
Ўйнамоғи борча ёшунмоқ бўлуб.
Кўргузубон лола ўюн ичра жўш,
Ел учуруб калласидин каллапўш.
Боғда гул тифллари ҳар тараф,
Икки чамандинки чекиб икки саф.
Келтуруб атфол ўйунға кўнгул,
Лек ўюн ҳар сори «гулҳоча гул»4.
Тоза гияҳ тифлға монанд ўлуб.
Белга бўғундин анга такбанд ўлуб.
Анжумдек гунбади даввор уза,
Хайли шугуфа дема, ашжор уза,
Ҳар сори наззораға тифли баҳор,
Очти йиғоч панжарасидин узор.
Йўқки сурук гулрухи душизадур,
Бошларида меъжари покизадур.
Майл қилиб ҳуснға ифшо учун,
Борча бийик ерга тамошо учун.
Жилваи аввал будур ашжорға,
Хайли райоҳин била гулзорға.
Бир неча кун гардиши лайлу наҳор,
Ўткарибон навбати ҳусни баҳор.
Лолаву гул бистари туфроқ ўлуб,
Шохда гул ўрниға яфроғ ўлуб.
Шиққаи шингарфи бўлуб сарнигун,
Шох ливоси бори зангоргун.
Боғки тўн оқу қизил айлабон,
Ул қизил оқини яшил айлабон.
Дур ерига барча зумуррад келиб,
Лаълнинг ўрниға забаржад келиб.
Оқ гул ила гулшани ойина ранг,
Нам асаридин бўлубон борча занг.
Шохи шажар хирқаси ахзар бўлуб.
Хирқа била хизр паямбар бўлуб.
Соя саводи зулумоти анинг,
Шабнам ўлуб оби ҳаёти анинг.
Боғки бу ҳусну латофат била,
Шоҳиди раъно киби офат била.
Тутти яшил ҳулла кияр шеваси,
Тугмалари бўлди анинг меваси.
Ҳам бўлубон тугмаи заркор анга,
Ҳам дуру гавҳарға намудор анга.
Оби ўлуб тугмаи зар пайкари,
Оқу қизил олма дуру гавҳари.
Ширада зардолу этиб қанд ҳал,
Йўқ каду амруд кадуйи асал.
Раз чамани тарфида ҳар гўшае,
Лаъл ила дурдин осилиб хўшае.
Боғ ўлуб ашжору самардин тўла,
Комиледек фазлу ҳунардин тўла.
Балки бўлуб равза гулистонидек,
Йўқки хирадманд киши жонидек.
Чун узубон меваларин боғбон,
Боғ бўлуб анжуми йўқ осмон.
Саҳни гулистонки, самар йўқ анга,
Бир садафедекки гуҳар йўқ анга.
Дур топа олмай шажар ўз тожиға,
Борча бориб ҳодиса торожиға.
Гулшан узуб нақди ниҳондин кўнгул,
Нақд неким, меваи жондин кўнгул.
Заъф бўлуб меваси йўқ шох иши,
Сустайиб андоқки, кўнгулсиз киши.
Бўйла кўнгулсизлиқ ила зорлиқ,
Еткурубон нахлға беморлиқ.
Барг узори ярақонин бўлуб,
Обкаши риштаи жоний бўлуб.
Шох бўлуб ошиқи маҳзун киби,
Ранжу сариғ юз била мажнун киби.
Дол бу даъвоға паришонлиғи,
Ишқдин ошуфтаву ҳайронлиғи.
Толға хазон новаки паррон бўлуб,
Жисмида ҳар яфроғи пайкон бўлуб.
Кўрма сариғ ранг ила яфроғни,
Ким ғам ўти куйдурадур боғни.
Тушмаса яфроғдин ут боғ аро,
Шох ўтундек нега бўлди қаро.
Бас йўқ эди боғ аро бу рустахез,
Ким етибон сарсари дай баргрез.
Шохни бебарг қилабошлади.
Баргни ҳар сори олиб тошлади.
Рангу сафо қолмади яфроғ уза,
Етти ўлуклар киби туфроғ уза.
Ел сипаҳи боғни торож этиб,
Баргча киймак сори муҳтож этиб.
Ҳар сори мева йиғочи жадвали,
Саф била ҳиндуки чекарлар жали.
Борчаси урёну саросар қаро,
Руд суйидин бори занжир аро.
Ел ситамидин бори тортиб нафир,
Ўйлаки бир хайли яланғоч асир.
Барг дема, ҳимаи матбах дегил,
Шох дема, кундаи дўзах дегил5,
Дўзах ўлуб гулшани жаннат сиришт,
Дўзах анинг қошида боғи биҳишт.
Гулшани умр ичра хазону баҳор,
Ҳам бу гулистон била бир ҳукми бор.
Умр қуёшига чу бўлди маҳал,
Чиққуси байтуш-шарафидин ҳамал.
Ғунча кулар бўлди ададдин фузун,
Гул очила бошлади ҳаддин бурун.
Жилва қилиб ҳар гули навбоваси,
Ғунчада дилкаш кўрунуб ёваси.
Ўйнамоғу емак ўлуб ком анга,
Йўқ бу ики шуғлдин ором анга.
Мағзиға солғунча хирад шамъи нур,
Кўнглига тушгунча хираддин шуур
Тоза ниҳоли бўлубон сарбаланд,
Сода димоғи бўлубон ҳушманд,
Англаб аниким, юзи гулранг эрур,
Ғамзаси ҳунрезу кўзи шанг эрур.
Наргисига шеваи ноз ўргатиб,
Шевасини шуъбадабоз ўргатиб.
Жонлар этиб сайд жафоси била,
Қош ила кирпик ўқу ёси била.
Кўзни тилаб уйқуға ром этгали,
Уйқуни кўзларга ҳаром этгали,
Чеҳра уза ўт солибон жомдин,
Дуд чиқормоғ учун исломдин.
Базмдаким, лабни май олуд этиб,
Жону хирад ҳушини нобуд этиб.
Лаъли ўтин тез этибон май била,
Ўйлоки рухсори ўтин хай била.
Бу ики ўтдек қани ўт шуълахез,
Ким анга теккан сойи сув бўлса тез.
Хат ароким, лаълин этиб ханданок,
Хизр суйидин қилиб, элни ҳалок.
Чекти чу хат сабзаси гул узра саф,
Сабзалиқу гуллук ўлуб бартараф.
Боғ шугуфа била гул тарк этиб,
Барг била меваға навбат етиб.
Хиффатидин табъ нуфур айлабон,
Ҳилм ила идрок зуҳур айлабон.
Юз минг эса жаҳлу хато хирмани,
Машъалаи илм кул айлаб ани.
Гулшани хилъатда бўлуб ҳар шажар,
Илму адаб мевасидин борвар.
Таври бори дафъи жунун айламак,
Даъби бори касби фунун айламак.
Бирни тафосир қилиб баҳраманд,
Бирни аҳодис этибон аржуманд6.
Бирга бўлуб мадраса оромгоҳ,
Бирига хилватгаҳ ўлуб хонақоҳ.
Чун тўкулуб меваи аҳди шабоб,
Борди бақо гулшанидин обу тоб
Қад шажари ғам елидин топти хам,
Чеҳра гули барги хазон бўлди ҳам.
Қолмади тан нахлида барги ҳавас,
Балки учурди ани совуғ нафас.
Юзки ясаб гўнаи барги хазон,
Кулгали атфол бўлуб заъфарон,
Кўзлар этиб эвлари кунжин талош,
Парда осиб ул эв эшигида қош.
Кўз кириб эв кунжига ранжур учун,
Қошлар анга ҳожиб ўлуб нур учун.
Аъмо учун қилғали касби зиё,
Бирдур агар туфроғ, агар тўтё.
Кўзга чу ўчти басардин чароғ,
Шишаи айнакдур анга эски доғ.
Икки букулган қадду мадди асо,
Чархи нигун бирла хати истиво.
Қолмай оғиз дуржида дурри самин,
Тишлари «син», лек кашиш бирла син.
Оғиз ўлуб дурж, вале донасиз,
Тишлар ўлуб «син», вале дандонасиз7,
Ҳам тиши тасбиҳида бир дона йўқ,
Ҳам оғиз эшигида дандона йўқ.
Орқа хати узра бўғунлар анга,
Ришта занах узра тугунлар анга8.
Оқ туки аъзо аро юз соридин,
Ёд бериб борча кафан торидин.
Боши қуйи маргни қилмоққа ёд,
Қадди нигун қилмоқ учун хайрбод.
Бир неча кун ҳам бу сифат жон чекиб,
Қон ютубу нолаи ҳирмон чекиб.
Токи ажал қосиди фармон чоғи,
Тиндурубон кўнглини андин доғи,
Оҳки бу базмға ҳар ким етиб,
Навбат ила бу қадаҳ ошом этиб.
Улки ичиб бу қадаҳи талх фом,
Маст адам кўйига айлаб хиром.
Маст хиром айлаб ўзин билмайин,
Борғонидин сўнг хабари келмайин.
Элни бу май айлади бир-бир адам,
Навбат эрур бизга доғи дам-бадам.
Оҳки умр ўтти жаҳолат била,
Қолдим ўлум вақти хижолат била,
Умр куни уйқуда қолдим тамом,
Эмдики уйғондим, ўлуб эрди шом.
Андаки қилмоқ керак иш, қилмадим,
Иш қила олмас кунини билмадим.
Борди тириклик чоғи буду набуд,
Ўзни ҳам ўлтурсам эмас эмди суд.
Иш қилур айёмида гумраҳ бўлуб,
Иш чу иликдин бориб огаҳ бўлуб.
Вақт каму йўл узуну май ачиқ,
Асру қатиғ ҳол етибдур қотиқ.
Бўлмаса гар бахшиши раҳмат физой,
Вой менинг ҳолима минг қатла вой.
Умр кунин қисмат этибтур қазо,
Ҳар чоғи бир ишга қилур иқтизо.
Ўнғача ғафлат била побастлиқ.
Жаҳл йигирмигачау мастлиқ.
Ўттузу қирқ ичра эрур айшу ком,
Ваҳки манга ул доғи эрди ҳаром.
Қилмади элликда тараққий киши,
Олтмишу борча таназзул иши.
Етмиш аро вожиб эрур турмоғинг,
Сексон аро фарздур ўлтурмоғинг.
Тўқсон агар бўлди йиқилмоқ керак,
Юз аро жон таркини қилмоқ керак.
Умри табиий кишига бўлса ком,
Истар ўлуб, ҳар сори қилғай хиром9.
Умри табиий дема, гар умри Нуҳ,
Бор эса, тавфиқдин ўлмай футуҳ.
Яхшироқ ул умрдин ўлмоқ йироқ,
Умр неким, андин ўлум яхшироқ.
Умр эрур тақвию тоат учун,
Тенгри буюрғонға итоат учун,
Тоату тақви нечаким хушдурур,
Лек йигитлик чоғи дилкаш дурур.
Хуш кўрунур қилса йигит айшу ноз,
Кўр не кўрунгай агар этса намоз.
Хоки палак айласа қад хам анга,
Они рукуъ этса мусаллам анга,
Кимки йигитликда сарафроздур,
Буки бошин ерга қўяр оздур.
Қорики заъф айлади бошин нигун,
Туз қила олмас илик айлаб сутун.
Бошки тушар ер уза беихтиёр,
Сажда қилурда анга не ихтиёр.
Қорики қаддиға хам ўлди вуқуъ,
Иш қила олғайму экин жуз рукуъ.
Тоат ани билки қилур навжувон,
Қилмаса нетгай қорийи нотавон.
Лек бу вобастаи тавфиқ эрур,
Кимгаки сарриштаи таҳқиқ эрур.
Даҳрға меҳр айлади зоҳир сипеҳр2.
Эсти насими саҳари мушк пош,
Боғда фаррошлиғин қилди фош.
Шохни ер юзига гису қилиб,
Балки бу гисуни супургу қилиб.
Бўлди чу фаррош насими шамол,
Септи булут ҳам сувни саққо мисол.
Сув юкидин қад қуйи мойил анга,
Барқи биринжина ҳамойил анга.
Чун супурулдию сув сепилди боғ
Бўлди раёҳинға маҳалли фароғ.
Бош чиқара бошладилар боғдин,
Боғ демаким, қаро туфроғдин.
Айладилар ер юзи узра ҳужум,
Гулшани чарх узра нечукким нужум.
Ҳар бири бир тифли суман бўйдек,
Тифл дема, шоҳиди гул рўйдек.
Ҳуснлари ишвау ноз айлабон,
Атрларин ғолия соз айлабон.
Фарш бўлуб, сабзаи мину сиришт,
Хайли раёҳин анга ҳури биҳишт3,
Шоҳиди гул ҳуснида юз обу тоб,
Шабнам уруб, орази узра гулоб,
Ғунчаи тифл иши овунмоқ бўлуб,
Ўйнамоғи борча ёшунмоқ бўлуб.
Кўргузубон лола ўюн ичра жўш,
Ел учуруб калласидин каллапўш.
Боғда гул тифллари ҳар тараф,
Икки чамандинки чекиб икки саф.
Келтуруб атфол ўйунға кўнгул,
Лек ўюн ҳар сори «гулҳоча гул»4.
Тоза гияҳ тифлға монанд ўлуб.
Белга бўғундин анга такбанд ўлуб.
Анжумдек гунбади даввор уза,
Хайли шугуфа дема, ашжор уза,
Ҳар сори наззораға тифли баҳор,
Очти йиғоч панжарасидин узор.
Йўқки сурук гулрухи душизадур,
Бошларида меъжари покизадур.
Майл қилиб ҳуснға ифшо учун,
Борча бийик ерга тамошо учун.
Жилваи аввал будур ашжорға,
Хайли райоҳин била гулзорға.
Бир неча кун гардиши лайлу наҳор,
Ўткарибон навбати ҳусни баҳор.
Лолаву гул бистари туфроқ ўлуб,
Шохда гул ўрниға яфроғ ўлуб.
Шиққаи шингарфи бўлуб сарнигун,
Шох ливоси бори зангоргун.
Боғки тўн оқу қизил айлабон,
Ул қизил оқини яшил айлабон.
Дур ерига барча зумуррад келиб,
Лаълнинг ўрниға забаржад келиб.
Оқ гул ила гулшани ойина ранг,
Нам асаридин бўлубон борча занг.
Шохи шажар хирқаси ахзар бўлуб.
Хирқа била хизр паямбар бўлуб.
Соя саводи зулумоти анинг,
Шабнам ўлуб оби ҳаёти анинг.
Боғки бу ҳусну латофат била,
Шоҳиди раъно киби офат била.
Тутти яшил ҳулла кияр шеваси,
Тугмалари бўлди анинг меваси.
Ҳам бўлубон тугмаи заркор анга,
Ҳам дуру гавҳарға намудор анга.
Оби ўлуб тугмаи зар пайкари,
Оқу қизил олма дуру гавҳари.
Ширада зардолу этиб қанд ҳал,
Йўқ каду амруд кадуйи асал.
Раз чамани тарфида ҳар гўшае,
Лаъл ила дурдин осилиб хўшае.
Боғ ўлуб ашжору самардин тўла,
Комиледек фазлу ҳунардин тўла.
Балки бўлуб равза гулистонидек,
Йўқки хирадманд киши жонидек.
Чун узубон меваларин боғбон,
Боғ бўлуб анжуми йўқ осмон.
Саҳни гулистонки, самар йўқ анга,
Бир садафедекки гуҳар йўқ анга.
Дур топа олмай шажар ўз тожиға,
Борча бориб ҳодиса торожиға.
Гулшан узуб нақди ниҳондин кўнгул,
Нақд неким, меваи жондин кўнгул.
Заъф бўлуб меваси йўқ шох иши,
Сустайиб андоқки, кўнгулсиз киши.
Бўйла кўнгулсизлиқ ила зорлиқ,
Еткурубон нахлға беморлиқ.
Барг узори ярақонин бўлуб,
Обкаши риштаи жоний бўлуб.
Шох бўлуб ошиқи маҳзун киби,
Ранжу сариғ юз била мажнун киби.
Дол бу даъвоға паришонлиғи,
Ишқдин ошуфтаву ҳайронлиғи.
Толға хазон новаки паррон бўлуб,
Жисмида ҳар яфроғи пайкон бўлуб.
Кўрма сариғ ранг ила яфроғни,
Ким ғам ўти куйдурадур боғни.
Тушмаса яфроғдин ут боғ аро,
Шох ўтундек нега бўлди қаро.
Бас йўқ эди боғ аро бу рустахез,
Ким етибон сарсари дай баргрез.
Шохни бебарг қилабошлади.
Баргни ҳар сори олиб тошлади.
Рангу сафо қолмади яфроғ уза,
Етти ўлуклар киби туфроғ уза.
Ел сипаҳи боғни торож этиб,
Баргча киймак сори муҳтож этиб.
Ҳар сори мева йиғочи жадвали,
Саф била ҳиндуки чекарлар жали.
Борчаси урёну саросар қаро,
Руд суйидин бори занжир аро.
Ел ситамидин бори тортиб нафир,
Ўйлаки бир хайли яланғоч асир.
Барг дема, ҳимаи матбах дегил,
Шох дема, кундаи дўзах дегил5,
Дўзах ўлуб гулшани жаннат сиришт,
Дўзах анинг қошида боғи биҳишт.
Гулшани умр ичра хазону баҳор,
Ҳам бу гулистон била бир ҳукми бор.
Умр қуёшига чу бўлди маҳал,
Чиққуси байтуш-шарафидин ҳамал.
Ғунча кулар бўлди ададдин фузун,
Гул очила бошлади ҳаддин бурун.
Жилва қилиб ҳар гули навбоваси,
Ғунчада дилкаш кўрунуб ёваси.
Ўйнамоғу емак ўлуб ком анга,
Йўқ бу ики шуғлдин ором анга.
Мағзиға солғунча хирад шамъи нур,
Кўнглига тушгунча хираддин шуур
Тоза ниҳоли бўлубон сарбаланд,
Сода димоғи бўлубон ҳушманд,
Англаб аниким, юзи гулранг эрур,
Ғамзаси ҳунрезу кўзи шанг эрур.
Наргисига шеваи ноз ўргатиб,
Шевасини шуъбадабоз ўргатиб.
Жонлар этиб сайд жафоси била,
Қош ила кирпик ўқу ёси била.
Кўзни тилаб уйқуға ром этгали,
Уйқуни кўзларга ҳаром этгали,
Чеҳра уза ўт солибон жомдин,
Дуд чиқормоғ учун исломдин.
Базмдаким, лабни май олуд этиб,
Жону хирад ҳушини нобуд этиб.
Лаъли ўтин тез этибон май била,
Ўйлоки рухсори ўтин хай била.
Бу ики ўтдек қани ўт шуълахез,
Ким анга теккан сойи сув бўлса тез.
Хат ароким, лаълин этиб ханданок,
Хизр суйидин қилиб, элни ҳалок.
Чекти чу хат сабзаси гул узра саф,
Сабзалиқу гуллук ўлуб бартараф.
Боғ шугуфа била гул тарк этиб,
Барг била меваға навбат етиб.
Хиффатидин табъ нуфур айлабон,
Ҳилм ила идрок зуҳур айлабон.
Юз минг эса жаҳлу хато хирмани,
Машъалаи илм кул айлаб ани.
Гулшани хилъатда бўлуб ҳар шажар,
Илму адаб мевасидин борвар.
Таври бори дафъи жунун айламак,
Даъби бори касби фунун айламак.
Бирни тафосир қилиб баҳраманд,
Бирни аҳодис этибон аржуманд6.
Бирга бўлуб мадраса оромгоҳ,
Бирига хилватгаҳ ўлуб хонақоҳ.
Чун тўкулуб меваи аҳди шабоб,
Борди бақо гулшанидин обу тоб
Қад шажари ғам елидин топти хам,
Чеҳра гули барги хазон бўлди ҳам.
Қолмади тан нахлида барги ҳавас,
Балки учурди ани совуғ нафас.
Юзки ясаб гўнаи барги хазон,
Кулгали атфол бўлуб заъфарон,
Кўзлар этиб эвлари кунжин талош,
Парда осиб ул эв эшигида қош.
Кўз кириб эв кунжига ранжур учун,
Қошлар анга ҳожиб ўлуб нур учун.
Аъмо учун қилғали касби зиё,
Бирдур агар туфроғ, агар тўтё.
Кўзга чу ўчти басардин чароғ,
Шишаи айнакдур анга эски доғ.
Икки букулган қадду мадди асо,
Чархи нигун бирла хати истиво.
Қолмай оғиз дуржида дурри самин,
Тишлари «син», лек кашиш бирла син.
Оғиз ўлуб дурж, вале донасиз,
Тишлар ўлуб «син», вале дандонасиз7,
Ҳам тиши тасбиҳида бир дона йўқ,
Ҳам оғиз эшигида дандона йўқ.
Орқа хати узра бўғунлар анга,
Ришта занах узра тугунлар анга8.
Оқ туки аъзо аро юз соридин,
Ёд бериб борча кафан торидин.
Боши қуйи маргни қилмоққа ёд,
Қадди нигун қилмоқ учун хайрбод.
Бир неча кун ҳам бу сифат жон чекиб,
Қон ютубу нолаи ҳирмон чекиб.
Токи ажал қосиди фармон чоғи,
Тиндурубон кўнглини андин доғи,
Оҳки бу базмға ҳар ким етиб,
Навбат ила бу қадаҳ ошом этиб.
Улки ичиб бу қадаҳи талх фом,
Маст адам кўйига айлаб хиром.
Маст хиром айлаб ўзин билмайин,
Борғонидин сўнг хабари келмайин.
Элни бу май айлади бир-бир адам,
Навбат эрур бизга доғи дам-бадам.
Оҳки умр ўтти жаҳолат била,
Қолдим ўлум вақти хижолат била,
Умр куни уйқуда қолдим тамом,
Эмдики уйғондим, ўлуб эрди шом.
Андаки қилмоқ керак иш, қилмадим,
Иш қила олмас кунини билмадим.
Борди тириклик чоғи буду набуд,
Ўзни ҳам ўлтурсам эмас эмди суд.
Иш қилур айёмида гумраҳ бўлуб,
Иш чу иликдин бориб огаҳ бўлуб.
Вақт каму йўл узуну май ачиқ,
Асру қатиғ ҳол етибдур қотиқ.
Бўлмаса гар бахшиши раҳмат физой,
Вой менинг ҳолима минг қатла вой.
Умр кунин қисмат этибтур қазо,
Ҳар чоғи бир ишга қилур иқтизо.
Ўнғача ғафлат била побастлиқ.
Жаҳл йигирмигачау мастлиқ.
Ўттузу қирқ ичра эрур айшу ком,
Ваҳки манга ул доғи эрди ҳаром.
Қилмади элликда тараққий киши,
Олтмишу борча таназзул иши.
Етмиш аро вожиб эрур турмоғинг,
Сексон аро фарздур ўлтурмоғинг.
Тўқсон агар бўлди йиқилмоқ керак,
Юз аро жон таркини қилмоқ керак.
Умри табиий кишига бўлса ком,
Истар ўлуб, ҳар сори қилғай хиром9.
Умри табиий дема, гар умри Нуҳ,
Бор эса, тавфиқдин ўлмай футуҳ.
Яхшироқ ул умрдин ўлмоқ йироқ,
Умр неким, андин ўлум яхшироқ.
Умр эрур тақвию тоат учун,
Тенгри буюрғонға итоат учун,
Тоату тақви нечаким хушдурур,
Лек йигитлик чоғи дилкаш дурур.
Хуш кўрунур қилса йигит айшу ноз,
Кўр не кўрунгай агар этса намоз.
Хоки палак айласа қад хам анга,
Они рукуъ этса мусаллам анга,
Кимки йигитликда сарафроздур,
Буки бошин ерга қўяр оздур.
Қорики заъф айлади бошин нигун,
Туз қила олмас илик айлаб сутун.
Бошки тушар ер уза беихтиёр,
Сажда қилурда анга не ихтиёр.
Қорики қаддиға хам ўлди вуқуъ,
Иш қила олғайму экин жуз рукуъ.
Тоат ани билки қилур навжувон,
Қилмаса нетгай қорийи нотавон.
Лек бу вобастаи тавфиқ эрур,
Кимгаки сарриштаи таҳқиқ эрур.
[LV]
Имоми маъсуми Зайнул-обидиннинг сағираи маъсумасининг кабируш-шон каломи, агарчи ул сағирадин маъсум эрди.
Имоми маъсуми Зайнул-обидиннинг сағираи маъсумасининг кабируш-шон каломи, агарчи ул сағирадин маъсум эрди.
Улки фалакка суруб эрди кумайт,
Машъалаи анжумани аҳли байт,
Хатми нубувватқа бўлуб нури айн,
Шамъи валоят Али бинни Хусайн.
Баски ибодотидин арбоби дин
Отини айтиб Зайнул-обидин,
Бир куни бир тифлин олиб қошиға
Меҳр илигин суртар эди бошиға.
Ўйлаки қонуни убувват бўлур,
Тифл сори элга муҳаббат бўлур.
Зоҳир ўлуб таврида осори меҳр,
Айлар эди ҳар нафас изҳори меҳр.
Бор эди бир нодира фарзанд анга,
Жону кўнгул риштаси пайванд анга,
Пардаи исмат аро рахшон қуёш,
Умри замонидин ўтуб олти ёш,
Кўрди отасинки, севар ёшини,
Ёш тўкубон қилди гириҳ қошини.
Чеҳра уза ёшини кўргач имом,
Истади қошиға қилиб эҳтиром.
Қилди тасаввур юзида ашкдин,
Ким магар ул йиғлар эди рашкдин.
Шафқат ила меҳр қилиб ошкор,
Дедиким, ул тифл дурур ширхор.
Жандаи маҳд аро ожиз тани,
Раҳм этибон меҳр ила севдум ани.
Меҳри анинг гар бу сифат фош эди,
Ушбу жиҳатдин эдиким, ёш эди.
Сенки ичим ўртади меҳринг тафи,
Чунки улуғроқ сен эрур мухтафи.
Бўлди чу зоҳир санга маъзур тут,
Ғайрат ила рашк тариқин унут.
Бу сўз ила кўпроқ ўлуб дарднок,
Итти дарё қошида дурри пок.
Ким бу жиҳатдин эмас эрди ғамим,
Бал яна бир ғамдин эди мотамим.
Бир кун эшиттимки такаллум аро,
Борур эди оғзинга бу можаро.
Ким манга маҳбуб ҳақ ўлдию бас,
Ғайр сори майлға қилмон ҳавас.
Ғайрини кўрдумки севарсен бу дам,
Қилди ичимни мутағаййир бу ғам.
Ғайр ила чун бўлди анинг ширкати,
Жонима ўт солди анинг ғайрати.
Сажда нечук бўлғай анинг бошиға,
Ким топинур ҳақ била бут қошиға.
Бўлса самад бирла санам жилвасоз,
Қиблада бўлғайму раво ул намоз.
Чун бу такаллумни эшитти тамом,
Забт қила олмади ашкин имом.
Йиғлади ҳақ шукрини вожиб билиб,
Ўпти бошин хайр дуоси қилиб.
Тифлға ҳақдин чу ҳидоят дурур,
Ҳарне қилур тақвию тоат дурур.
Қўйди йигитликта Навоий сужуд,
Чун қариди эмди надомат не суд
Соқий, ўшул майки хароб айлагай,
Шайхни кайфияти шоб айлагай,
Тутки бўлубмен хазафу нотавон,
Айла мени тоат учун навжавон.
Машъалаи анжумани аҳли байт,
Хатми нубувватқа бўлуб нури айн,
Шамъи валоят Али бинни Хусайн.
Баски ибодотидин арбоби дин
Отини айтиб Зайнул-обидин,
Бир куни бир тифлин олиб қошиға
Меҳр илигин суртар эди бошиға.
Ўйлаки қонуни убувват бўлур,
Тифл сори элга муҳаббат бўлур.
Зоҳир ўлуб таврида осори меҳр,
Айлар эди ҳар нафас изҳори меҳр.
Бор эди бир нодира фарзанд анга,
Жону кўнгул риштаси пайванд анга,
Пардаи исмат аро рахшон қуёш,
Умри замонидин ўтуб олти ёш,
Кўрди отасинки, севар ёшини,
Ёш тўкубон қилди гириҳ қошини.
Чеҳра уза ёшини кўргач имом,
Истади қошиға қилиб эҳтиром.
Қилди тасаввур юзида ашкдин,
Ким магар ул йиғлар эди рашкдин.
Шафқат ила меҳр қилиб ошкор,
Дедиким, ул тифл дурур ширхор.
Жандаи маҳд аро ожиз тани,
Раҳм этибон меҳр ила севдум ани.
Меҳри анинг гар бу сифат фош эди,
Ушбу жиҳатдин эдиким, ёш эди.
Сенки ичим ўртади меҳринг тафи,
Чунки улуғроқ сен эрур мухтафи.
Бўлди чу зоҳир санга маъзур тут,
Ғайрат ила рашк тариқин унут.
Бу сўз ила кўпроқ ўлуб дарднок,
Итти дарё қошида дурри пок.
Ким бу жиҳатдин эмас эрди ғамим,
Бал яна бир ғамдин эди мотамим.
Бир кун эшиттимки такаллум аро,
Борур эди оғзинга бу можаро.
Ким манга маҳбуб ҳақ ўлдию бас,
Ғайр сори майлға қилмон ҳавас.
Ғайрини кўрдумки севарсен бу дам,
Қилди ичимни мутағаййир бу ғам.
Ғайр ила чун бўлди анинг ширкати,
Жонима ўт солди анинг ғайрати.
Сажда нечук бўлғай анинг бошиға,
Ким топинур ҳақ била бут қошиға.
Бўлса самад бирла санам жилвасоз,
Қиблада бўлғайму раво ул намоз.
Чун бу такаллумни эшитти тамом,
Забт қила олмади ашкин имом.
Йиғлади ҳақ шукрини вожиб билиб,
Ўпти бошин хайр дуоси қилиб.
Тифлға ҳақдин чу ҳидоят дурур,
Ҳарне қилур тақвию тоат дурур.
Қўйди йигитликта Навоий сужуд,
Чун қариди эмди надомат не суд
Соқий, ўшул майки хароб айлагай,
Шайхни кайфияти шоб айлагай,
Тутки бўлубмен хазафу нотавон,
Айла мени тоат учун навжавон.
[LVI]
ЎН СЕККИЗИНЧИ МАҚОЛАТ
Фалак ғамхонасидаким, маоли пароканда алам дурур такаллуф била масрур ўлмоқ ва жаҳон вайронасидаким, омоли ҳам ул рақам дурур кўнгул уйин маъмур тутмоқ ва ҳар нафаским ҳаёт гулшанидин насим дурур, қадрин билмак. Ва ҳар дамким умр гулидин шамимдурур шукрин қилмоқ ва то баданда ҳақ амри итоатиға қувват бор, итоатни муғтанам кўрмоқ ва то асҳоб висоли мумкин дурур, иликдин бермай, ўзни хуррам тутмоқ1.
ЎН СЕККИЗИНЧИ МАҚОЛАТ
Фалак ғамхонасидаким, маоли пароканда алам дурур такаллуф била масрур ўлмоқ ва жаҳон вайронасидаким, омоли ҳам ул рақам дурур кўнгул уйин маъмур тутмоқ ва ҳар нафаским ҳаёт гулшанидин насим дурур, қадрин билмак. Ва ҳар дамким умр гулидин шамимдурур шукрин қилмоқ ва то баданда ҳақ амри итоатиға қувват бор, итоатни муғтанам кўрмоқ ва то асҳоб висоли мумкин дурур, иликдин бермай, ўзни хуррам тутмоқ1.
Даҳрки ҳуш аҳлиға зиндон эрур,
Бўлғон анга шефта нодон эрур.
Табъни бандиға ҳумул айлама,
Ақлни чохида малул айлама.
Кимсани чун доираи даҳр банд,
Охир этар туфроғ аро шаҳр банд,
Бас недур ул ғамдин ўлуб дарднок,
Ўзни ўлумдин бурун этмак ҳалок?
Ўлмак учун мунча недур мотаминг,
Тутқуси мотам санга холу аъминг.
Бўлса ғаминг жонинга солма алам,
Бир ғам эрур, бас емагил икки ғам.
Ранжинг учун жисминга солма шиканж,
Айлама бир ранжингни икки ранж.
Доғ кўруб кўксунга иста фароғ,
Қўйма малолат била доғ узра доғ.
Неча жафо етса фалакдин унут,
Ҳар нечаким, кулли эрур саҳл тут2.
Ишга неча саъблиқ имкон эрур,
Ким ани осон тутар, осон эрур.
Гар ватанинг Шом дурур, гар Ҳири,
Шому Ҳири фикрга қилмас кари3.
Шод ани бил даҳрда ким ғам емас,
Даҳр иши чун ғам егали арзимас.
Чунки жаҳон боғи вафосиз дурур,
Умр гули анда баҳосиз дурур.
Боғки, вардиға бақо бўлмағай,
Вардки боғиға вафо бўлмағай.
Тутқали ором не лойиқ бу боғ,
Ул гул ила қайда муаттар димоғ.
Умрки хориж дурур ўтган иши,
Ҳар неки ўтти анга етмас киши.
Келмаганидин доғи оқил демас,
Не десун ул ишники, маълум эмас.
Тонгла била чун туна кундур адам,
Билки санга қолди бу кун, бал бу дам.
Мозию мустақбалинга бўйла ҳол,
Ҳолинга ҳам неча хаёли маҳол.
Ҳолки бўлди санга бир ону бас,
Анда не ғамгинлик этарсен ҳавас.
Келмагану кетганинг эрмас ҳисоб,
Ҳолинга раҳм айлаву чекма азоб.
Қайси нафас айшға топсанг маҳал,
Англа ғаниматки, эрур бебадал.
Ҳар нафасинг жавҳари эрур нафис,
Ким санга ул бир нафас эрур анис.
Жавҳарини ўйла гаронмоя бил,
Ким анга кун лаълини ҳамсоя бил.
Лек қуёш жавҳаридин бу шариф,
Лутф ичида ул мунга бўлмай ҳариф.
Журмини онинг кўруб аҳли жаҳон,
Кўзга латофат муни айлаб ниҳон.
Онинг ўлуб келмагу кетмак иши,
Буки ўтуб гардига етмай киши.
Куйдуруб ул элни анингдекки хас.
Эл ўлубон бўлмаса бу бир нафас.
Дема нафас, жавҳари зот ушбудур,
Жавҳари йўқ, оби ҳаёт ушбудур,
Бўлди анинг бирла тирик борча зот,
Кўрма ажаб гар десам оби ҳаёт.
Балки улус бўлса анинг огаҳи,
Ушбу нафасдур дами руҳуллаҳи.
Андин агар руҳ топар эрди тан,
Ушбу нафас бирла тирикдур бадан.
Гарчи ул анфоси масиҳо дурур,
Мартаба андин мунга аъло дурур.
Онсиз эрур руҳ била борча зот,
Мунсиз эмас кимсага мумкин ҳаёт.
Бас муни анфоси муқаддас дегил,
Балки муқаддас дема, ақдас дегил.
Бўйла ғанимат сангадур, ҳамнафас,
Онсиз эмасдур санга бир дам нафас.
Ондин ўлуб сайру саботинг сенинг,
Сайру саботинг не, ҳаётинг сенинг.
Сен ани ранжу ғам ила ўткариб,
Юз аламу мотам ила ўткариб;
Бериб анга ғафлат ила хорлиқ,
Ҳашв такаллум била мурдорлиқ.
Фосид этиб ҳарза мақолот ила,
Зойиъ этиб фикри маҳолот ила.
Бўлма яна бўйла муадди анга,
Айлама бу зулму таадди анга.
Ҳақ санга лутф айлади ул турфа ҳол,
Андин уёл, йўқ эса ҳақдин уёл.
Кел қўюбон жаҳл хирадманд бўл,
Бир нафаси мустамии панд бўл.
Кўр санга ҳақдин не карамлар дурур,
Не қадар эҳсону ниамлар дурур.
Буки сени холиқи кавну фасод,
Қилмади ҳайвону наботу жамод.
Лутф била айлади инсон сени,
Дин йўлида қилди мусулмон сени.
Берди кўрар кўзу эшитур кулоғ,
Айтур тил, атрни англар димоғ.
Андоқ илик доғики, тутғай таом.
Андоқ аёқ доғики, қилғай хиром,
Юз неъмат қилмоқ учун шурбу ақл,
Ҳар бирисига яна бир таъму шакл.
Мужмал ила ўтди қалам ёдидин,
Ожиз учун шарҳ ила тиъдодидин.
Қилди карам онча мулавван либос,
Ким ададин ақл эта олмас қиёс.
Маркаблар қуллаву ҳомун навард,
Ваҳм саманди киби гардун навард.
Боғлар ул навъки хулди барин,
Сувлари ул таврки мои маин.
Жилва била ҳар бути симинбари,
Кўргузуб ул равзада ҳуру пари.
Қаср бўлуб чархдин аъло анга,
Суву йиғоч кавсару тубо анга.
Симу дирам нақди ададдин фузун.
Дур била гавҳар доғи ҳаддин фузун.
Бу бари инъому ато бир тараф,
Жавҳари ақл улди яно бир тараф,
Ким бу сифат гавҳари рахшандани,
Қайси гуҳар, дурри дурахшандани
Дуржи вужудингға ниҳон айлабон,
Дуржни ул нақд ила кон айлабон.
Борча жаҳондин қилиб ашраф сени,
Айлади розиға мушарраф сени.
Топшурубон дурри амонат санга,
Қилди карам тожи каромат санга.
Мунча ниам бердию қилди рақам.
Муники: «Бишшукри тадумун-ниам».
Ҳар неки хони ниам очиб дурур,
Шукри барининг санга вожиб дурур.
Шукрики онинг ҳаду поёни йўқ,
Кимса адо айламак имкони йўқ.
Борчани қўйдуқ муни-ўқ айту бас,
Ким бу нафаским, сангадур ҳамнафас,
Кирмаги бир неъмат эрур муғтанам,
Ўйлаки кирмаклиги чиқмоғи ҳам.
Бири эрур қути ҳаётинг сенинг,
Яна бири қуввати зотинг сенинг.
Бу икки нематки намудордур,
Ҳар бирига шукр ери бордур.
Мумкин эмас жон агар этсанг фидо,
Икки нафас шукрини қилмоқ адо.
Англай олурсен ҳакам эттсанг тамиз,
Ким ҳақ этибдур нафасингни азиз.
Хақ чу азиз айлади хор айлама,
Ғайри анинг шукриға ёр айлама.
Жон била сен то нафас имкони бор,
Қадрини билгилки, нафасча не бор.
Ҳар нафасинг ҳолидин огоҳ бўл,
Балки анга ҳуш ила ҳамроҳ бўл.
Боштин аёғиғача қил сарфи ҳақ,
Тенгри санга ёр, ўқусанг бу сабақ.
Ғафлат агар бўлса бу ишдин даме.
Kим йўқ анингдек кишига мотаме.
Ўзни қилиб ғофилу ошуфтаҳол,
Ҳар негаким, айлагасен иштиғол.
Гарчи анга манфаати бўлмасун,
Жаҳд этким, маъсияти бўлмасун.
Яхшилик ар айламасанг иш чоғи,
Айламагил бори ёмонлиқ доғи.
Бўлмаса тарёк ила жонингға баҳр.
Солмағил аччиғ била жомингға заҳр.
Анда қаю амрки дилкаш дурур.
Борчадин аҳбоб юзи хуш дурур.
Асра ўзунгни биров озоридин,
Кимсага озурдалиқ изҳоридин!
Элни ўзунг жонибидин эмин эт,
Ўзни тараб масканида сокин эт.
Қилма улус ирзу иёлиға қасд,
Айлама эл жонию молиға қасд.
Бир нафасе қайғудин озод бўл,
Еру мусоҳиблар ила шод бўл.
Боғ аро кўрсанг гули навхоста,
Борча учун суҳбат эт ороста.
Чарла муроот ила асҳобни,
Инда такаллуф била аҳбобни.
Жонни алар мақдамидин гулшан эт,
Кўзни алар чеҳрасидин равшан эт.
Базл тариқини шиор айлагил,
Ҳар неки борингни нисор айлагил.
Жонинг агар ком эса ихвоннига,
Сарф эту қўй миннатини жонинга.
Жонни бу жамъият ила шод қил.
Сўнгги паришонлиғидин ёд қил.
Бу иш учун чекти сипеҳри барин,
Ҳар янги ой ҳайъатидин тиғи кин.
Ким ики ҳамдамни қарин англаса,
Васл эвида айш гузин англаса.
Қатъ этиб ул нахли барумандни,
Кесгай ушул риштаи пайвандни.
Бирини ҳижрон тарафи бошлағай,
Бирини фурқат тарафи тошлағай.
Чарх иши чун бу эмиш оқибат,
Айлар эмиш сўнгра бу иш оқибат.
Бас гул ила савсани озод ҳам,
Норвану сарв ила шамшод ҳам4.
Ким бу чаман ичра хиромон эрур,
Борчаси бир-бирига меҳмон эрур.
Ҳар кишиким, бор эса ёри анга,
Ҳар кишиким, ёр эса бори анга.
Ком била васлни айлаб ҳавас,
Топса бу комиға даме дастрас.
Бўйнига қоним мени ёд этмаса,
Руҳум ўшул ёд ила шод этмаса,
Бўлди эса васл аро коме анга,
Истаса филжумла давоми анга.
Ҳаққа тилин шукр гузор айласун,
Шукр тариқини шиор айласун.
Шояд ўшул шукр ила бир неча дам,
Урғай ўшул васл ила бир неча дам,
Комини қилсун ҳақ анинг бардавом,
Жониға берсун бу давом ичра ком.
Бўлғон анга шефта нодон эрур.
Табъни бандиға ҳумул айлама,
Ақлни чохида малул айлама.
Кимсани чун доираи даҳр банд,
Охир этар туфроғ аро шаҳр банд,
Бас недур ул ғамдин ўлуб дарднок,
Ўзни ўлумдин бурун этмак ҳалок?
Ўлмак учун мунча недур мотаминг,
Тутқуси мотам санга холу аъминг.
Бўлса ғаминг жонинга солма алам,
Бир ғам эрур, бас емагил икки ғам.
Ранжинг учун жисминга солма шиканж,
Айлама бир ранжингни икки ранж.
Доғ кўруб кўксунга иста фароғ,
Қўйма малолат била доғ узра доғ.
Неча жафо етса фалакдин унут,
Ҳар нечаким, кулли эрур саҳл тут2.
Ишга неча саъблиқ имкон эрур,
Ким ани осон тутар, осон эрур.
Гар ватанинг Шом дурур, гар Ҳири,
Шому Ҳири фикрга қилмас кари3.
Шод ани бил даҳрда ким ғам емас,
Даҳр иши чун ғам егали арзимас.
Чунки жаҳон боғи вафосиз дурур,
Умр гули анда баҳосиз дурур.
Боғки, вардиға бақо бўлмағай,
Вардки боғиға вафо бўлмағай.
Тутқали ором не лойиқ бу боғ,
Ул гул ила қайда муаттар димоғ.
Умрки хориж дурур ўтган иши,
Ҳар неки ўтти анга етмас киши.
Келмаганидин доғи оқил демас,
Не десун ул ишники, маълум эмас.
Тонгла била чун туна кундур адам,
Билки санга қолди бу кун, бал бу дам.
Мозию мустақбалинга бўйла ҳол,
Ҳолинга ҳам неча хаёли маҳол.
Ҳолки бўлди санга бир ону бас,
Анда не ғамгинлик этарсен ҳавас.
Келмагану кетганинг эрмас ҳисоб,
Ҳолинга раҳм айлаву чекма азоб.
Қайси нафас айшға топсанг маҳал,
Англа ғаниматки, эрур бебадал.
Ҳар нафасинг жавҳари эрур нафис,
Ким санга ул бир нафас эрур анис.
Жавҳарини ўйла гаронмоя бил,
Ким анга кун лаълини ҳамсоя бил.
Лек қуёш жавҳаридин бу шариф,
Лутф ичида ул мунга бўлмай ҳариф.
Журмини онинг кўруб аҳли жаҳон,
Кўзга латофат муни айлаб ниҳон.
Онинг ўлуб келмагу кетмак иши,
Буки ўтуб гардига етмай киши.
Куйдуруб ул элни анингдекки хас.
Эл ўлубон бўлмаса бу бир нафас.
Дема нафас, жавҳари зот ушбудур,
Жавҳари йўқ, оби ҳаёт ушбудур,
Бўлди анинг бирла тирик борча зот,
Кўрма ажаб гар десам оби ҳаёт.
Балки улус бўлса анинг огаҳи,
Ушбу нафасдур дами руҳуллаҳи.
Андин агар руҳ топар эрди тан,
Ушбу нафас бирла тирикдур бадан.
Гарчи ул анфоси масиҳо дурур,
Мартаба андин мунга аъло дурур.
Онсиз эрур руҳ била борча зот,
Мунсиз эмас кимсага мумкин ҳаёт.
Бас муни анфоси муқаддас дегил,
Балки муқаддас дема, ақдас дегил.
Бўйла ғанимат сангадур, ҳамнафас,
Онсиз эмасдур санга бир дам нафас.
Ондин ўлуб сайру саботинг сенинг,
Сайру саботинг не, ҳаётинг сенинг.
Сен ани ранжу ғам ила ўткариб,
Юз аламу мотам ила ўткариб;
Бериб анга ғафлат ила хорлиқ,
Ҳашв такаллум била мурдорлиқ.
Фосид этиб ҳарза мақолот ила,
Зойиъ этиб фикри маҳолот ила.
Бўлма яна бўйла муадди анга,
Айлама бу зулму таадди анга.
Ҳақ санга лутф айлади ул турфа ҳол,
Андин уёл, йўқ эса ҳақдин уёл.
Кел қўюбон жаҳл хирадманд бўл,
Бир нафаси мустамии панд бўл.
Кўр санга ҳақдин не карамлар дурур,
Не қадар эҳсону ниамлар дурур.
Буки сени холиқи кавну фасод,
Қилмади ҳайвону наботу жамод.
Лутф била айлади инсон сени,
Дин йўлида қилди мусулмон сени.
Берди кўрар кўзу эшитур кулоғ,
Айтур тил, атрни англар димоғ.
Андоқ илик доғики, тутғай таом.
Андоқ аёқ доғики, қилғай хиром,
Юз неъмат қилмоқ учун шурбу ақл,
Ҳар бирисига яна бир таъму шакл.
Мужмал ила ўтди қалам ёдидин,
Ожиз учун шарҳ ила тиъдодидин.
Қилди карам онча мулавван либос,
Ким ададин ақл эта олмас қиёс.
Маркаблар қуллаву ҳомун навард,
Ваҳм саманди киби гардун навард.
Боғлар ул навъки хулди барин,
Сувлари ул таврки мои маин.
Жилва била ҳар бути симинбари,
Кўргузуб ул равзада ҳуру пари.
Қаср бўлуб чархдин аъло анга,
Суву йиғоч кавсару тубо анга.
Симу дирам нақди ададдин фузун.
Дур била гавҳар доғи ҳаддин фузун.
Бу бари инъому ато бир тараф,
Жавҳари ақл улди яно бир тараф,
Ким бу сифат гавҳари рахшандани,
Қайси гуҳар, дурри дурахшандани
Дуржи вужудингға ниҳон айлабон,
Дуржни ул нақд ила кон айлабон.
Борча жаҳондин қилиб ашраф сени,
Айлади розиға мушарраф сени.
Топшурубон дурри амонат санга,
Қилди карам тожи каромат санга.
Мунча ниам бердию қилди рақам.
Муники: «Бишшукри тадумун-ниам».
Ҳар неки хони ниам очиб дурур,
Шукри барининг санга вожиб дурур.
Шукрики онинг ҳаду поёни йўқ,
Кимса адо айламак имкони йўқ.
Борчани қўйдуқ муни-ўқ айту бас,
Ким бу нафаским, сангадур ҳамнафас,
Кирмаги бир неъмат эрур муғтанам,
Ўйлаки кирмаклиги чиқмоғи ҳам.
Бири эрур қути ҳаётинг сенинг,
Яна бири қуввати зотинг сенинг.
Бу икки нематки намудордур,
Ҳар бирига шукр ери бордур.
Мумкин эмас жон агар этсанг фидо,
Икки нафас шукрини қилмоқ адо.
Англай олурсен ҳакам эттсанг тамиз,
Ким ҳақ этибдур нафасингни азиз.
Хақ чу азиз айлади хор айлама,
Ғайри анинг шукриға ёр айлама.
Жон била сен то нафас имкони бор,
Қадрини билгилки, нафасча не бор.
Ҳар нафасинг ҳолидин огоҳ бўл,
Балки анга ҳуш ила ҳамроҳ бўл.
Боштин аёғиғача қил сарфи ҳақ,
Тенгри санга ёр, ўқусанг бу сабақ.
Ғафлат агар бўлса бу ишдин даме.
Kим йўқ анингдек кишига мотаме.
Ўзни қилиб ғофилу ошуфтаҳол,
Ҳар негаким, айлагасен иштиғол.
Гарчи анга манфаати бўлмасун,
Жаҳд этким, маъсияти бўлмасун.
Яхшилик ар айламасанг иш чоғи,
Айламагил бори ёмонлиқ доғи.
Бўлмаса тарёк ила жонингға баҳр.
Солмағил аччиғ била жомингға заҳр.
Анда қаю амрки дилкаш дурур.
Борчадин аҳбоб юзи хуш дурур.
Асра ўзунгни биров озоридин,
Кимсага озурдалиқ изҳоридин!
Элни ўзунг жонибидин эмин эт,
Ўзни тараб масканида сокин эт.
Қилма улус ирзу иёлиға қасд,
Айлама эл жонию молиға қасд.
Бир нафасе қайғудин озод бўл,
Еру мусоҳиблар ила шод бўл.
Боғ аро кўрсанг гули навхоста,
Борча учун суҳбат эт ороста.
Чарла муроот ила асҳобни,
Инда такаллуф била аҳбобни.
Жонни алар мақдамидин гулшан эт,
Кўзни алар чеҳрасидин равшан эт.
Базл тариқини шиор айлагил,
Ҳар неки борингни нисор айлагил.
Жонинг агар ком эса ихвоннига,
Сарф эту қўй миннатини жонинга.
Жонни бу жамъият ила шод қил.
Сўнгги паришонлиғидин ёд қил.
Бу иш учун чекти сипеҳри барин,
Ҳар янги ой ҳайъатидин тиғи кин.
Ким ики ҳамдамни қарин англаса,
Васл эвида айш гузин англаса.
Қатъ этиб ул нахли барумандни,
Кесгай ушул риштаи пайвандни.
Бирини ҳижрон тарафи бошлағай,
Бирини фурқат тарафи тошлағай.
Чарх иши чун бу эмиш оқибат,
Айлар эмиш сўнгра бу иш оқибат.
Бас гул ила савсани озод ҳам,
Норвану сарв ила шамшод ҳам4.
Ким бу чаман ичра хиромон эрур,
Борчаси бир-бирига меҳмон эрур.
Ҳар кишиким, бор эса ёри анга,
Ҳар кишиким, ёр эса бори анга.
Ком била васлни айлаб ҳавас,
Топса бу комиға даме дастрас.
Бўйнига қоним мени ёд этмаса,
Руҳум ўшул ёд ила шод этмаса,
Бўлди эса васл аро коме анга,
Истаса филжумла давоми анга.
Ҳаққа тилин шукр гузор айласун,
Шукр тариқини шиор айласун.
Шояд ўшул шукр ила бир неча дам,
Урғай ўшул васл ила бир неча дам,
Комини қилсун ҳақ анинг бардавом,
Жониға берсун бу давом ичра ком.
[LVII]
Чин марғзорининг мушкин ғизолининг шер шикорлиғи ва мажруҳ сайдларнинг анинг домиға гирифторлиғи ва шер панжасидин аларнинг ажал туфроғиға ҳамворлиғи.
Чин марғзорининг мушкин ғизолининг шер шикорлиғи ва мажруҳ сайдларнинг анинг домиға гирифторлиғи ва шер панжасидин аларнинг ажал туфроғиға ҳамворлиғи.
Бор эди Чин мулкида бир нозанин,
Ожиз анинг нақшида наққоши Чин.
Орази гулзори Хўтандин мисол.
Кўзи бу гулзор аро мушкин ғизол.
Сурати Чин чеҳраи анвар анга,
Мушки хўтан зулфи муанбар анга.
Ғамзаи бебокига жонлар асир,
Балки Хито мулкида хонлар асир.
Чинға хатар ғамзаси тарроридин.
Динға халал турраси зунноридин.
Аҳли жаҳон ҳуснининг олуфтаси,
Шоҳи замон зулфининг ошуфтаси.
Бир нафасе урмайин онсиз нафас,
Мумкин эмас кимсага жонсиз нафас
Гулрух этар эрди чу майдонга азм,
Қилмоқ учун гўй ила чавгонға азм.
Ҳамраҳ ўла олмас учун хон анга,
Қўшмиш эди неча нигаҳбон анга.
Ким киши анинг тарафи солса кўз,
Ёхуд анинг жонибидин деса сўз.
Арз қилиб журмини наввоби хос,
Ҳукм тариқи била топқай қисос.
Кун эмас эрдики, неча дарднок,
Бўлмас эди ушбу балодин ҳалок.
Бир кун анинг ишвасидин ошиқе
Ишқу муҳаббат йўлида содиқе.
Йиллар анинг ҳасратидин қон ютуб,
Қон не бўлур, соғари ҳижрон ютуб.
Хас киби бир гўша аро эрди паст.
Ким бошиға секритибон етти маст.
Бода чу кучлук эди, ошиқ заиф.
Чуст йиқилди бўла олмай ҳариф.
Чектилар ул хайли муаккал ани,
Хон қошиға нечани, аввал ани.
Кўрди чу хон неча асири тааб,
Ҳукм сиёсат била қилди ғазаб.
Ким: «Борисин ер била ҳамвор этинг,
Дой аро ўлтуртунгу девор этинг,
Юзлари болчиғдин ўлуб тошқори,
Халқ кўруб ибрат ила ҳар сори.
Эл доғи ул қаҳрдин олғай ҳисоб,
Ўлғай алар доғи чекиб кўп азоб».
Аҳли Жафо амрни чун билдилар,
Ҳарнеки ҳукм этти, равон қилдилар.
Тоғ аро ёшунди чу заррин ғизол,
Мушки хўтан сочти насими шамол.
Хонга магар дашт сори эрди базм,
Отланибон шаҳр тўши қилди азм.
Май бошида, ишқ ўти худ жонида,
Шаҳрнинг ошуби доғи ёнида.
Келди йўл ул ергаким ул дой эди,
Ҳар сори юз нола била вой эди.
Англағач ул ишни шаҳи кинавар,
Элни қўюб, айлади ул ён гузар,
Токим алардинки, қазо қилди руст,
Бўлғусидур ишқ тариқида чуст.
Дой аро бир хайлни кўрди асир,
Ҳар бири ўз ҳолиға тортиб нафир;
Борча надомат била афғон чекиб,
Эмдики афғон туганиб, жон чекиб.
Ғайри ҳам ул ошиқи озодаваш,
Ким бўлубон ишқ балосиға ҳуш,
Заъфу сариғ юз била ҳоли ёмон,
Ўйлаки девор орасида сомон.
Тенгрига ҳар лаҳза сано айлабон,
Шукр тариқини адо айлабон,
Ким бу нафаским чиқадур жон манга,
Ёр ғами айламиш осон манга.
Умриға қолганда икки-уч нафас
Зикр этибон ёр ҳадисию бас.
Тилида ёр эрдую сўзида ёр,
Оғзида ёр эрдию, кўзида ёр.
Кўргач ани ҳокими бедодгар,
Кўнглига ул ишқ ўти қилди асар.
Маҳлакадин они халос айлади,
Ёр ҳарими аро хос айлади.
Ишқ балоси аро шукр этти ул,
Кўр не бийик мартабаға етти ул.
Асра, Навоий, бу нафас муғтанам,
Лек дегил ҳар нафасе шукр ҳам.
Соқий, ўлубмен майи рангин учун,
Май демаким, бир санами чин учун;
Чини аёғлар била маст эт мени,
Чин элидек бодапараст эт мени.
Ожиз анинг нақшида наққоши Чин.
Орази гулзори Хўтандин мисол.
Кўзи бу гулзор аро мушкин ғизол.
Сурати Чин чеҳраи анвар анга,
Мушки хўтан зулфи муанбар анга.
Ғамзаи бебокига жонлар асир,
Балки Хито мулкида хонлар асир.
Чинға хатар ғамзаси тарроридин.
Динға халал турраси зунноридин.
Аҳли жаҳон ҳуснининг олуфтаси,
Шоҳи замон зулфининг ошуфтаси.
Бир нафасе урмайин онсиз нафас,
Мумкин эмас кимсага жонсиз нафас
Гулрух этар эрди чу майдонга азм,
Қилмоқ учун гўй ила чавгонға азм.
Ҳамраҳ ўла олмас учун хон анга,
Қўшмиш эди неча нигаҳбон анга.
Ким киши анинг тарафи солса кўз,
Ёхуд анинг жонибидин деса сўз.
Арз қилиб журмини наввоби хос,
Ҳукм тариқи била топқай қисос.
Кун эмас эрдики, неча дарднок,
Бўлмас эди ушбу балодин ҳалок.
Бир кун анинг ишвасидин ошиқе
Ишқу муҳаббат йўлида содиқе.
Йиллар анинг ҳасратидин қон ютуб,
Қон не бўлур, соғари ҳижрон ютуб.
Хас киби бир гўша аро эрди паст.
Ким бошиға секритибон етти маст.
Бода чу кучлук эди, ошиқ заиф.
Чуст йиқилди бўла олмай ҳариф.
Чектилар ул хайли муаккал ани,
Хон қошиға нечани, аввал ани.
Кўрди чу хон неча асири тааб,
Ҳукм сиёсат била қилди ғазаб.
Ким: «Борисин ер била ҳамвор этинг,
Дой аро ўлтуртунгу девор этинг,
Юзлари болчиғдин ўлуб тошқори,
Халқ кўруб ибрат ила ҳар сори.
Эл доғи ул қаҳрдин олғай ҳисоб,
Ўлғай алар доғи чекиб кўп азоб».
Аҳли Жафо амрни чун билдилар,
Ҳарнеки ҳукм этти, равон қилдилар.
Тоғ аро ёшунди чу заррин ғизол,
Мушки хўтан сочти насими шамол.
Хонга магар дашт сори эрди базм,
Отланибон шаҳр тўши қилди азм.
Май бошида, ишқ ўти худ жонида,
Шаҳрнинг ошуби доғи ёнида.
Келди йўл ул ергаким ул дой эди,
Ҳар сори юз нола била вой эди.
Англағач ул ишни шаҳи кинавар,
Элни қўюб, айлади ул ён гузар,
Токим алардинки, қазо қилди руст,
Бўлғусидур ишқ тариқида чуст.
Дой аро бир хайлни кўрди асир,
Ҳар бири ўз ҳолиға тортиб нафир;
Борча надомат била афғон чекиб,
Эмдики афғон туганиб, жон чекиб.
Ғайри ҳам ул ошиқи озодаваш,
Ким бўлубон ишқ балосиға ҳуш,
Заъфу сариғ юз била ҳоли ёмон,
Ўйлаки девор орасида сомон.
Тенгрига ҳар лаҳза сано айлабон,
Шукр тариқини адо айлабон,
Ким бу нафаским чиқадур жон манга,
Ёр ғами айламиш осон манга.
Умриға қолганда икки-уч нафас
Зикр этибон ёр ҳадисию бас.
Тилида ёр эрдую сўзида ёр,
Оғзида ёр эрдию, кўзида ёр.
Кўргач ани ҳокими бедодгар,
Кўнглига ул ишқ ўти қилди асар.
Маҳлакадин они халос айлади,
Ёр ҳарими аро хос айлади.
Ишқ балоси аро шукр этти ул,
Кўр не бийик мартабаға етти ул.
Асра, Навоий, бу нафас муғтанам,
Лек дегил ҳар нафасе шукр ҳам.
Соқий, ўлубмен майи рангин учун,
Май демаким, бир санами чин учун;
Чини аёғлар била маст эт мени,
Чин элидек бодапараст эт мени.
[LVIII]
ЎН ТЎҚҚУЗУНЧИ МАҚОЛАТ
Хуросоннинг адимул-мисл кишвари баёнидаким, «Ирама Зотил-имодил-лати лам юхлақ мислухо фил-билод» каримаси оятидур анинг шаънида. Батахсис Ҳирот дорус салтанасининг амнободи тавсифидаким, «ва ман дохалаҳу кона оминан» мазмуни ҳадиси дурур, анинг таърифида ва гарчи ҳадиқае эрди, аммо қуруб эрди ва лекин шоҳ жўйбори адли ани рашки хулди барин қилди ва агарчи маъмура эрди, аммо бузулуб эрди ва лекин шаҳаншоҳ эҳсони меъморидин ғайрати нигорхонаи Чин бўлди1.
ЎН ТЎҚҚУЗУНЧИ МАҚОЛАТ
Хуросоннинг адимул-мисл кишвари баёнидаким, «Ирама Зотил-имодил-лати лам юхлақ мислухо фил-билод» каримаси оятидур анинг шаънида. Батахсис Ҳирот дорус салтанасининг амнободи тавсифидаким, «ва ман дохалаҳу кона оминан» мазмуни ҳадиси дурур, анинг таърифида ва гарчи ҳадиқае эрди, аммо қуруб эрди ва лекин шоҳ жўйбори адли ани рашки хулди барин қилди ва агарчи маъмура эрди, аммо бузулуб эрди ва лекин шаҳаншоҳ эҳсони меъморидин ғайрати нигорхонаи Чин бўлди1.
Холиқи ашёки, жаҳон айлади,
Чархни пайдову ниҳон айлади.
Етти фалакники, қилиб мустадир,
Ҳар бири бир шамъ ила бўлди мунир.
Олтиси гар шамъи дурахшандадур,
Лек бири машъали рахшандадур.
Уч қуйи, уч юқори қилди шитоб,
Шуълаи тўртунч уй аро солди тоб.
Шамъ қаю шамъки, фикрат туни,
Ҳар бири бир машъаланинг учқуни.
Машъала йўқким, дури тобон дегил,
Дур демагил, меҳри дурахшон дегил.
Кўк ети иқлимида султон ҳам ул,
Балки алар борча тану жон ҳам ул.
Чун солиб ўртанчи фалак узра нур,
Равшан этиб нуктаи хайрил-умур2.
Ўйлаки кавкаб ети тақсим эрур,
Билки жаҳон ҳам ети иқлим эрур.
Ҳар бирисига биридин тақвият,
Ҳар бири бирдин топибон тарбият.
Меҳр чу ул олтиға фойиқ дурур,
Андағи иқлим анга лойиқ дурур.
Кўзга кавокиб бўла олғайму фош,
Андаки фош айласа нурин қуёш.
Тўртунчи чархки маъвосидур,
Ҳам ўшул иқлим мураббосидур.
Ерда бу иқлим эрур дилпазир,
Кўкта қуёш торамидек беназир.
Бўлди чу мавзуъ масоҳат фани,
Дедилар иқлими чаҳорум ани.
Зийнат аро равзаи ризвондур ул,
Равзани қўй, мулки Хуросондур ул.
Соҳати тўртунчи фалакдин васиъ,
Рутбаси еттинчи самодин рафиъ.
Хиттасида шаҳр ададдин фузун,
Ҳар бирининг зийнати ҳаддин фузун.
Шаҳрлари лутф ила хулди барин,
Хўблар ул хулд ичида ҳури ийн3.
Тоғлари олинда фалак сода дашт,
Борчаға кўк қулласидин саргузашт.
Ҳар бирининг жавфида юз турфа кон.
Конин этиб турфа жавоҳир макон.
Чашмасидин бўлмади зоҳир суйи,
Кондин оқиб, балки жавоҳир суйи.
Даштлари сатҳ ила ойина ранг,
Сабза ул ойинаға ҳар сори занг.
Сабзасидин гулшани миноға рашк,
Туфроғидин анбари сороға рашк.
Етти фалак нақдиға ганжина ул,
Етти ақолим тану сийна ул.
Анга жаҳон кўкси келибдур сифот,
Анда кўнгул хиттаи поки Ҳирот4.
Кимки кўнгул васфида бурҳон деди,
Они бадан мулкига султон деди.
Муни ҳам улким ўзин огоҳ дер,
Борча жаҳон кишвариға шоҳ дер.
Не ажаб ўлса кўнгул ўрниға шоҳ,
Чунки эрур шоҳ ери калбгоҳ5.
Бўлди кўнгул ўрнида бўлмоқ иши,
Ким кўнгул андин уза олмас киши.
Хўб эса не айб кўнгулларга ул,
Бир-биридин келди кўнгулларга йўл.
Зийнати андоқки, бадан пайкари,
Вусъати андоқки, кўнгул кишвари.
Айтма кишвар, деки боғи Эрам,
Дема Эрам, айтки Байтулҳарам.
Давраси ул навъки пайки хаёл,
Юз йил анинг даврини кезмак маҳол.
Чархи нигун сатҳини ҳанжор этиб,
Муҳраи хуршед ила ҳамвор этиб.
Туфроғини мушк сиришт айлабон,
Ҳайъатини рашки биҳишт айлабон.
Қўрғонининг пайкари андок ҳасин,
Ким уётиб қалъаи чархи барин.
Даврида ҳар буржиға андоқ уруж,
Ким қолибон остида «зотил-буруж».
Арки бийикрак тўқуз афлокдин,
Ўйлаки гардун кураи хокдин.
Кунгурида меҳр киби тоблар,
Борча малак хайлиға меҳроблар.
Лавҳаси зийнат била кошинавард,
Коши анга юз фалаки ложувард.
Пили фалак киргуча дарвозаси,
Тоқи само тоқининг андозаси.
Ер тубига хандақи андоқ кириб,
Ким ани ер муҳрасидин ойириб.
Қалъасида ҳисн фалакдек улу,
Шаҳрида анжум сипаҳидек ғулу.
Тўрт тараф жадвали бозор анга,
Қирған улус борча харидор анга.
Ҳарне харидор гумон айлабон,
Сотғучи юз онча аён айлабон.
Қиймати ажнос била ҳар дўкон.
Холи этиб ҳавсалаи баҳру кон.
Рахтки баззоз териб ранг-ранг,
Атласи афлок киби танг-танг.
Ҳуққаи гавҳар била ҳар жавҳари,
Чарх ила зоҳир қилибон ахтаре.
Кирса чиқар йўл топа олмай кўнгул,
Сайрида савдойи бўлуб ақли кул.
Масжиди Жомиъ яна бир оламе,
Тоқи яна бир фалаки аъзаме.
Шаҳр жаҳон, анда бу ҳам бир жаҳон,
Икки жаҳон бир-бири ичра ниҳон.
Чарх уза зийна анинг минбари,
Пояси ул ергачаким муштари.
Ой кеча қандили жаҳон тоб анга,
Қавси қузаҳ ҳайъати меҳроб анга.
Шаҳри аро бўйла бино беҳисоб,
Қалъасининг тошида худ не ҳисаб.
Ҳар неча кўз тушгуча девор баст,
Барчада маъмурае элга нишаст,
Топғали таъйини маҳаллот баҳр,
Аҳли маҳаллот ойириб, шаҳр-шаҳр.
Шаҳрлар отини маҳаллот этиб,
Бўлди чу юз шаҳр Ҳири от этиб.
Оллаҳ-оллаҳ, не Ҳири, бу Ҳири.
Бир-биридин турфа анинг ҳар бири,
Икки савобит фалакидин нишон,
Икки хиёбони ики каҳкашон6.
Онча хавониқ бори маъмур анга,
Ким топа олмай киши мақдур анга.
Ҳар улашур нони анинг қурси меҳр,
Олғон ани сойили қадхам сипеҳр.
Ғулғулаи зикр фалакднн ўтуб,
Қайси фалак, хайли малакдин ўтуб.
Мадрасалар ҳар бириси аржуманд,
Пояда кўк мадрасасидек баланд.
Тарҳда сунъ илги муҳандислари,
Руҳи қудус файзи мударрислари.
Фоидаға аҳли чу очиб варақ,
Гарчи Уторид эса айтиб сабақ.
Тоқлари рифъатиға йўқ ҳади,
Уйлаки кўк гунбадидек гунбади.
Гунбади кошисида кун акси фош,
Ўйлаки кўк гунбади ичра қуёш.
Ҳар сори гулдастаси андоқ баланд,
Ким этибон фикрида гулдаста банд.
Хайли малак қуббасининг зойири,
Ўйлаки сарв узра чаман тойири.
Қубба бўлуб арши муқаддас анга,
Бир қафаса чархи муқарнас анга.
Ҳайъати махрути ила мустатил,
Арш сутуни бўлуридин далил.
Мили била маҳчаси тортиб алам,
Зоҳир этиб нуктаи лавҳу қалам.
Муъзини ҳар тун қуйи шамъин тутуб,
Шамъи кавокибни фалак ёрутуб.
Чарх мурури била таъжилидин,
Минтақа хатти сизилиб милидин.
Ҳар сори бир масжиди олий асос,
Зинатини ақл эта олмай қиёс.
Рифъат анга чархи муалло киби,
Чарх дема, Масжиди Ақсо киби7.
Фохта қандилида хилват нишин,
Аршда ул навъки рулул-амин.
Жамъ ичида тақвию тоат эли,
Балки малак хайли жамоат эли.
Беш навбат ғулғулаким, йўқ ҳади,
Ғулғула йўқ, дабдабаи Аҳмадий,
Боғлари ҳар бири жаннат мисол,
Равзаға ҳар гўшасидин гўшмол.
Ғайри мукаррар бори сарманзили,
Айшу тараб манзили ҳар манзили:
Борча чаманлар гулу гулзорлиқ,
Ҳар чамани йўли гириҳкорлиқ.
Ҳар гириҳида гулу гулшан доғи,
Йўқки мусаддаски, мусамман доғи.
Гуллари навъини не де онча гул,
Онча не гулким, санай олғонча гул.
Нахлини деҳқонки баруманд этиб,
Шохига юз мевани пайванд этиб.
Ҳар шажару юз гул ила шеваси8,
Турфаки юз навъ бўлуб меваси.
Саҳнида юз гул чиқориб бир йиғоч,
Ҳар гулининг атри бориб бир йиғоч.
Қушлари юз навъ хуш илҳон бори,
Сабзау гул узра хиромон бори.
Сув тараб ангез чекиб ғулғула,
Ўйлаки ишрат нафаси булбула.
Айшға тарғиб келиб ул нидо,
Боғ димоғин таратиб ул садо.
Қасрлари борча рафиу матин,
Килк ушотиб нақшидан наққоши Чин.
Зийнат аро ўйлаки чини паранд,
Нақшида наққоши қазо нақшбанд.
Тоқиға кўк поясидин нардбон,
Кунгури даврида Зуҳал посбон.
Ҳадди жанубисида бир турфа рўд,
Рўд неким, лужжаи чархи кабўд.
Чарх демайким, юзида ҳар ҳубоб,
Гунбади фирузадин олмай ҳисоб.
Ҳадди шимолийси сори икки наҳр,
Ул икидин хурраму сероб шаҳр.
Иккисида таъми зулоли ҳаёт,
Равзадағи тўртга андин уёт.
Хизр суйидек анга равшан зулол,
Нутқи масиҳ онда насими шамол.
Хиттасиға ўйла муаззам савод,
Ким анга ҳар гўша бир аъзам савод.
Мисру Самарқанд не монанд анга,
Зимнида юз Мисру Самарқанд анга,
Ким ани ҳақ асрасун офотдин,
Эмин этиб борча балиётдин.
Мундоқ эмас эрдию эрмас шаке,
Мунча неким эрмас эди даҳяки.
Мунча шараф топти шаҳ инсофидин,
Улки хирад лол эрур авсофидин.
Хисрави ғози шаҳи равшан равон,
Адлиға шогирд Ануширвон.
Айлади шогирдлигин чун ҳавас,
Юз ишидин билди бир ишнию бас.
Адл тариқиға қўюб гомни,
Адл ила ўрганмади исломни9.
Йўқ буки юз қоидаи дилпазир,
Салтанат амрида бари ногузир.
Қолдию ул адл ила топти ҳаёт,
Қўйди қиёматға дегин яхши от.
Буки эрур адлға андин баланд,
Диндоғи юз коидаи дилписанд.
Қолса тонг эрмас бани Одам аро,
Оти юз онча бори олам аро.
То бани Одам била олам эрур,
Олам ичинда бани Одам эрур,
Адл ила олам юзин обод қил,
Хулқ ила олам элини шод қил10.
Ҳукмунг аро оламу одам доғи,
Йўқки бу икки яна олам доғи.
Чархни пайдову ниҳон айлади.
Етти фалакники, қилиб мустадир,
Ҳар бири бир шамъ ила бўлди мунир.
Олтиси гар шамъи дурахшандадур,
Лек бири машъали рахшандадур.
Уч қуйи, уч юқори қилди шитоб,
Шуълаи тўртунч уй аро солди тоб.
Шамъ қаю шамъки, фикрат туни,
Ҳар бири бир машъаланинг учқуни.
Машъала йўқким, дури тобон дегил,
Дур демагил, меҳри дурахшон дегил.
Кўк ети иқлимида султон ҳам ул,
Балки алар борча тану жон ҳам ул.
Чун солиб ўртанчи фалак узра нур,
Равшан этиб нуктаи хайрил-умур2.
Ўйлаки кавкаб ети тақсим эрур,
Билки жаҳон ҳам ети иқлим эрур.
Ҳар бирисига биридин тақвият,
Ҳар бири бирдин топибон тарбият.
Меҳр чу ул олтиға фойиқ дурур,
Андағи иқлим анга лойиқ дурур.
Кўзга кавокиб бўла олғайму фош,
Андаки фош айласа нурин қуёш.
Тўртунчи чархки маъвосидур,
Ҳам ўшул иқлим мураббосидур.
Ерда бу иқлим эрур дилпазир,
Кўкта қуёш торамидек беназир.
Бўлди чу мавзуъ масоҳат фани,
Дедилар иқлими чаҳорум ани.
Зийнат аро равзаи ризвондур ул,
Равзани қўй, мулки Хуросондур ул.
Соҳати тўртунчи фалакдин васиъ,
Рутбаси еттинчи самодин рафиъ.
Хиттасида шаҳр ададдин фузун,
Ҳар бирининг зийнати ҳаддин фузун.
Шаҳрлари лутф ила хулди барин,
Хўблар ул хулд ичида ҳури ийн3.
Тоғлари олинда фалак сода дашт,
Борчаға кўк қулласидин саргузашт.
Ҳар бирининг жавфида юз турфа кон.
Конин этиб турфа жавоҳир макон.
Чашмасидин бўлмади зоҳир суйи,
Кондин оқиб, балки жавоҳир суйи.
Даштлари сатҳ ила ойина ранг,
Сабза ул ойинаға ҳар сори занг.
Сабзасидин гулшани миноға рашк,
Туфроғидин анбари сороға рашк.
Етти фалак нақдиға ганжина ул,
Етти ақолим тану сийна ул.
Анга жаҳон кўкси келибдур сифот,
Анда кўнгул хиттаи поки Ҳирот4.
Кимки кўнгул васфида бурҳон деди,
Они бадан мулкига султон деди.
Муни ҳам улким ўзин огоҳ дер,
Борча жаҳон кишвариға шоҳ дер.
Не ажаб ўлса кўнгул ўрниға шоҳ,
Чунки эрур шоҳ ери калбгоҳ5.
Бўлди кўнгул ўрнида бўлмоқ иши,
Ким кўнгул андин уза олмас киши.
Хўб эса не айб кўнгулларга ул,
Бир-биридин келди кўнгулларга йўл.
Зийнати андоқки, бадан пайкари,
Вусъати андоқки, кўнгул кишвари.
Айтма кишвар, деки боғи Эрам,
Дема Эрам, айтки Байтулҳарам.
Давраси ул навъки пайки хаёл,
Юз йил анинг даврини кезмак маҳол.
Чархи нигун сатҳини ҳанжор этиб,
Муҳраи хуршед ила ҳамвор этиб.
Туфроғини мушк сиришт айлабон,
Ҳайъатини рашки биҳишт айлабон.
Қўрғонининг пайкари андок ҳасин,
Ким уётиб қалъаи чархи барин.
Даврида ҳар буржиға андоқ уруж,
Ким қолибон остида «зотил-буруж».
Арки бийикрак тўқуз афлокдин,
Ўйлаки гардун кураи хокдин.
Кунгурида меҳр киби тоблар,
Борча малак хайлиға меҳроблар.
Лавҳаси зийнат била кошинавард,
Коши анга юз фалаки ложувард.
Пили фалак киргуча дарвозаси,
Тоқи само тоқининг андозаси.
Ер тубига хандақи андоқ кириб,
Ким ани ер муҳрасидин ойириб.
Қалъасида ҳисн фалакдек улу,
Шаҳрида анжум сипаҳидек ғулу.
Тўрт тараф жадвали бозор анга,
Қирған улус борча харидор анга.
Ҳарне харидор гумон айлабон,
Сотғучи юз онча аён айлабон.
Қиймати ажнос била ҳар дўкон.
Холи этиб ҳавсалаи баҳру кон.
Рахтки баззоз териб ранг-ранг,
Атласи афлок киби танг-танг.
Ҳуққаи гавҳар била ҳар жавҳари,
Чарх ила зоҳир қилибон ахтаре.
Кирса чиқар йўл топа олмай кўнгул,
Сайрида савдойи бўлуб ақли кул.
Масжиди Жомиъ яна бир оламе,
Тоқи яна бир фалаки аъзаме.
Шаҳр жаҳон, анда бу ҳам бир жаҳон,
Икки жаҳон бир-бири ичра ниҳон.
Чарх уза зийна анинг минбари,
Пояси ул ергачаким муштари.
Ой кеча қандили жаҳон тоб анга,
Қавси қузаҳ ҳайъати меҳроб анга.
Шаҳри аро бўйла бино беҳисоб,
Қалъасининг тошида худ не ҳисаб.
Ҳар неча кўз тушгуча девор баст,
Барчада маъмурае элга нишаст,
Топғали таъйини маҳаллот баҳр,
Аҳли маҳаллот ойириб, шаҳр-шаҳр.
Шаҳрлар отини маҳаллот этиб,
Бўлди чу юз шаҳр Ҳири от этиб.
Оллаҳ-оллаҳ, не Ҳири, бу Ҳири.
Бир-биридин турфа анинг ҳар бири,
Икки савобит фалакидин нишон,
Икки хиёбони ики каҳкашон6.
Онча хавониқ бори маъмур анга,
Ким топа олмай киши мақдур анга.
Ҳар улашур нони анинг қурси меҳр,
Олғон ани сойили қадхам сипеҳр.
Ғулғулаи зикр фалакднн ўтуб,
Қайси фалак, хайли малакдин ўтуб.
Мадрасалар ҳар бириси аржуманд,
Пояда кўк мадрасасидек баланд.
Тарҳда сунъ илги муҳандислари,
Руҳи қудус файзи мударрислари.
Фоидаға аҳли чу очиб варақ,
Гарчи Уторид эса айтиб сабақ.
Тоқлари рифъатиға йўқ ҳади,
Уйлаки кўк гунбадидек гунбади.
Гунбади кошисида кун акси фош,
Ўйлаки кўк гунбади ичра қуёш.
Ҳар сори гулдастаси андоқ баланд,
Ким этибон фикрида гулдаста банд.
Хайли малак қуббасининг зойири,
Ўйлаки сарв узра чаман тойири.
Қубба бўлуб арши муқаддас анга,
Бир қафаса чархи муқарнас анга.
Ҳайъати махрути ила мустатил,
Арш сутуни бўлуридин далил.
Мили била маҳчаси тортиб алам,
Зоҳир этиб нуктаи лавҳу қалам.
Муъзини ҳар тун қуйи шамъин тутуб,
Шамъи кавокибни фалак ёрутуб.
Чарх мурури била таъжилидин,
Минтақа хатти сизилиб милидин.
Ҳар сори бир масжиди олий асос,
Зинатини ақл эта олмай қиёс.
Рифъат анга чархи муалло киби,
Чарх дема, Масжиди Ақсо киби7.
Фохта қандилида хилват нишин,
Аршда ул навъки рулул-амин.
Жамъ ичида тақвию тоат эли,
Балки малак хайли жамоат эли.
Беш навбат ғулғулаким, йўқ ҳади,
Ғулғула йўқ, дабдабаи Аҳмадий,
Боғлари ҳар бири жаннат мисол,
Равзаға ҳар гўшасидин гўшмол.
Ғайри мукаррар бори сарманзили,
Айшу тараб манзили ҳар манзили:
Борча чаманлар гулу гулзорлиқ,
Ҳар чамани йўли гириҳкорлиқ.
Ҳар гириҳида гулу гулшан доғи,
Йўқки мусаддаски, мусамман доғи.
Гуллари навъини не де онча гул,
Онча не гулким, санай олғонча гул.
Нахлини деҳқонки баруманд этиб,
Шохига юз мевани пайванд этиб.
Ҳар шажару юз гул ила шеваси8,
Турфаки юз навъ бўлуб меваси.
Саҳнида юз гул чиқориб бир йиғоч,
Ҳар гулининг атри бориб бир йиғоч.
Қушлари юз навъ хуш илҳон бори,
Сабзау гул узра хиромон бори.
Сув тараб ангез чекиб ғулғула,
Ўйлаки ишрат нафаси булбула.
Айшға тарғиб келиб ул нидо,
Боғ димоғин таратиб ул садо.
Қасрлари борча рафиу матин,
Килк ушотиб нақшидан наққоши Чин.
Зийнат аро ўйлаки чини паранд,
Нақшида наққоши қазо нақшбанд.
Тоқиға кўк поясидин нардбон,
Кунгури даврида Зуҳал посбон.
Ҳадди жанубисида бир турфа рўд,
Рўд неким, лужжаи чархи кабўд.
Чарх демайким, юзида ҳар ҳубоб,
Гунбади фирузадин олмай ҳисоб.
Ҳадди шимолийси сори икки наҳр,
Ул икидин хурраму сероб шаҳр.
Иккисида таъми зулоли ҳаёт,
Равзадағи тўртга андин уёт.
Хизр суйидек анга равшан зулол,
Нутқи масиҳ онда насими шамол.
Хиттасиға ўйла муаззам савод,
Ким анга ҳар гўша бир аъзам савод.
Мисру Самарқанд не монанд анга,
Зимнида юз Мисру Самарқанд анга,
Ким ани ҳақ асрасун офотдин,
Эмин этиб борча балиётдин.
Мундоқ эмас эрдию эрмас шаке,
Мунча неким эрмас эди даҳяки.
Мунча шараф топти шаҳ инсофидин,
Улки хирад лол эрур авсофидин.
Хисрави ғози шаҳи равшан равон,
Адлиға шогирд Ануширвон.
Айлади шогирдлигин чун ҳавас,
Юз ишидин билди бир ишнию бас.
Адл тариқиға қўюб гомни,
Адл ила ўрганмади исломни9.
Йўқ буки юз қоидаи дилпазир,
Салтанат амрида бари ногузир.
Қолдию ул адл ила топти ҳаёт,
Қўйди қиёматға дегин яхши от.
Буки эрур адлға андин баланд,
Диндоғи юз коидаи дилписанд.
Қолса тонг эрмас бани Одам аро,
Оти юз онча бори олам аро.
То бани Одам била олам эрур,
Олам ичинда бани Одам эрур,
Адл ила олам юзин обод қил,
Хулқ ила олам элини шод қил10.
Ҳукмунг аро оламу одам доғи,
Йўқки бу икки яна олам доғи.
[LIХ]
Баҳромнинг май мастлиғидин бахти кўзи уйқу майли қилиб, мамлакати биноси ул селдин йиқилғони ва мазлумлар фарёдидин уйғониб тадорукин қилғони.
Баҳромнинг май мастлиғидин бахти кўзи уйқу майли қилиб, мамлакати биноси ул селдин йиқилғони ва мазлумлар фарёдидин уйғониб тадорукин қилғони.
Қўйди жаҳон мулкини чун Язда Жирд,
Айлади Баҳром танаъумни вирд.
Бодаи ғафлат ани маст айлади,
Маст неким, бодапараст айлади.
Шаҳ чу бўлур бода ичиб масти хоб,
Мастлар-ўқ мулкин этарлар хароб.
Хаста кўнгул овломоқ этмай ҳавас,
Шева анга даштда ов эрди бас.
Бода ичиб, қилғучилар тўру шар,
Айладилар мулкини зеру забар.
Ов аро бир кун озиқиб бегумон,
Бўлди биров чотмасиға меҳмон.
Чотма дема, ҳажр қаро шоми де,
Зулму тааб қушларининг доми де,
Ошиқлар кўнгли уйидек йиқуғ,
Тийрлари ҳар тарафидин чиқуғ.
Зулм ўқи тешганлари маълум анга,
Бош сиғуруб бир неча мазлум анга.
Борча яланг — ҳодиса торожидин,
Борча нигун зулм илиги кожидин.
Бир қуруқ ўтмак била сув келтуруб,
Эв эяси бошлади хизмат туруб.
Шоҳ чу аҳволини қилди савол,
Деди: будурким кўрасен борча ҳол.
Шаҳ деди: Бу фоқау ажзу ниёз
Недин эрур, рост дегил борча роз?
Деди: Бурун яхши эди ҳолимиз,
Зулм хароб айлади аҳволимиз.
Шоҳ улус ҳолидин огоҳ эмас,
Жуз маю мутриб анга дилхоҳ эмас.
Хайли очибон тамаъ оғзини кенг,
Айладилар мулкни ер била тенг.
Шаҳ кўзига ўтруда кошонае,
Учрадию ҳар эви вайронае.
Деди: Бу вайрон не эди бурна чоғ?
Деди: Сарой эрдию давринда боғ.
Эски дарахту гули навхез анга,
Икки тегирмон суйи корез анга.
Дахлу зироат била ул турфа наҳр,
Мазраани кент қилиб, балки шаҳр.
Қолмади корез иши қилмоққа зўр,
Чарх анга кўз тегуруб, бўлди кўр.
Чун қуруди сув, қуруди боғ ҳам.
Қолмади гул, гул неки яфроғ ҳам;
Эв сувамоғнинг кучи ҳам қолмади,
Балки бу иш қилғучи ҳам қолмади.
Боғу саро борча бўлуб ерга туз,
Зулму тамаъ бўлди, вале бирга юз,
Ҳодиса торожи етиб молға,
Қолдуқ ўкуш ажз ила бу ҳолға.
Шаҳ билиб ул пардада бу тору пуд,
Жониға ўт туштию бошиға дуд.
Ғам қиличи бағрин этиб чок-чок,
Ёқин эди ғуссадин ўлғай ҳалок.
Ғафлати усруклугидин уйғониб,
Жони хумор ўти била ўртаниб.
Совуди кўнглига бори айшу лаҳв,
Билди эрур ҳарне қилур борча саҳв.
Зулм элига фикри завол айлади,
Кўнглида кўп адл хаёл айлади.
Ҳақ била чун қилди бу ният дуруст,
Ким тилабон мужда биров етти чуст.
Дедики, корезни айлаб шигоф,
Чиқди сув ҳайвон сувидек поку соф.
Эв эгаси тенгриға айлаб ниёз,
Деди ҳамоноки шаҳи айш соз,
Зулм қўюб, адл дурур нияти,
Ким бу асар айлади хосияти.
Шаҳға бу сўздин доғи танбиҳ ўлуб,
Қилди ғани ул киши узрин кўлуб.
Отланибон мулкида дод айлади,
Борча ғамин халқни шод айлади.
Адл анинг кўнглига қилғач гузар,
Кишварига қилди ҳам ул дам асар.
Хисрави ғозики, эмастур даме,
Ким емагай, мулку раият ғами.
Мулки не тонг, гар эрур обод анинг,
Халқи не ҳайрат, гар эрур шод анинг.
То абад ўлсун бори коми раво,
Хаста Навоийға ҳам андин наво.
Соқий, олиб кел қадаҳи дилписанд,
Тут манга, деб шоҳ дуосин баланд.
Жонки чекар зулм, даме шод этай,
Тан уйин ул сув била обод этай.
Айлади Баҳром танаъумни вирд.
Бодаи ғафлат ани маст айлади,
Маст неким, бодапараст айлади.
Шаҳ чу бўлур бода ичиб масти хоб,
Мастлар-ўқ мулкин этарлар хароб.
Хаста кўнгул овломоқ этмай ҳавас,
Шева анга даштда ов эрди бас.
Бода ичиб, қилғучилар тўру шар,
Айладилар мулкини зеру забар.
Ов аро бир кун озиқиб бегумон,
Бўлди биров чотмасиға меҳмон.
Чотма дема, ҳажр қаро шоми де,
Зулму тааб қушларининг доми де,
Ошиқлар кўнгли уйидек йиқуғ,
Тийрлари ҳар тарафидин чиқуғ.
Зулм ўқи тешганлари маълум анга,
Бош сиғуруб бир неча мазлум анга.
Борча яланг — ҳодиса торожидин,
Борча нигун зулм илиги кожидин.
Бир қуруқ ўтмак била сув келтуруб,
Эв эяси бошлади хизмат туруб.
Шоҳ чу аҳволини қилди савол,
Деди: будурким кўрасен борча ҳол.
Шаҳ деди: Бу фоқау ажзу ниёз
Недин эрур, рост дегил борча роз?
Деди: Бурун яхши эди ҳолимиз,
Зулм хароб айлади аҳволимиз.
Шоҳ улус ҳолидин огоҳ эмас,
Жуз маю мутриб анга дилхоҳ эмас.
Хайли очибон тамаъ оғзини кенг,
Айладилар мулкни ер била тенг.
Шаҳ кўзига ўтруда кошонае,
Учрадию ҳар эви вайронае.
Деди: Бу вайрон не эди бурна чоғ?
Деди: Сарой эрдию давринда боғ.
Эски дарахту гули навхез анга,
Икки тегирмон суйи корез анга.
Дахлу зироат била ул турфа наҳр,
Мазраани кент қилиб, балки шаҳр.
Қолмади корез иши қилмоққа зўр,
Чарх анга кўз тегуруб, бўлди кўр.
Чун қуруди сув, қуруди боғ ҳам.
Қолмади гул, гул неки яфроғ ҳам;
Эв сувамоғнинг кучи ҳам қолмади,
Балки бу иш қилғучи ҳам қолмади.
Боғу саро борча бўлуб ерга туз,
Зулму тамаъ бўлди, вале бирга юз,
Ҳодиса торожи етиб молға,
Қолдуқ ўкуш ажз ила бу ҳолға.
Шаҳ билиб ул пардада бу тору пуд,
Жониға ўт туштию бошиға дуд.
Ғам қиличи бағрин этиб чок-чок,
Ёқин эди ғуссадин ўлғай ҳалок.
Ғафлати усруклугидин уйғониб,
Жони хумор ўти била ўртаниб.
Совуди кўнглига бори айшу лаҳв,
Билди эрур ҳарне қилур борча саҳв.
Зулм элига фикри завол айлади,
Кўнглида кўп адл хаёл айлади.
Ҳақ била чун қилди бу ният дуруст,
Ким тилабон мужда биров етти чуст.
Дедики, корезни айлаб шигоф,
Чиқди сув ҳайвон сувидек поку соф.
Эв эгаси тенгриға айлаб ниёз,
Деди ҳамоноки шаҳи айш соз,
Зулм қўюб, адл дурур нияти,
Ким бу асар айлади хосияти.
Шаҳға бу сўздин доғи танбиҳ ўлуб,
Қилди ғани ул киши узрин кўлуб.
Отланибон мулкида дод айлади,
Борча ғамин халқни шод айлади.
Адл анинг кўнглига қилғач гузар,
Кишварига қилди ҳам ул дам асар.
Хисрави ғозики, эмастур даме,
Ким емагай, мулку раият ғами.
Мулки не тонг, гар эрур обод анинг,
Халқи не ҳайрат, гар эрур шод анинг.
То абад ўлсун бори коми раво,
Хаста Навоийға ҳам андин наво.
Соқий, олиб кел қадаҳи дилписанд,
Тут манга, деб шоҳ дуосин баланд.
Жонки чекар зулм, даме шод этай,
Тан уйин ул сув била обод этай.
[LХ]
ЙИГИРМИНЧИ МАҚОЛАТ
Ул мақсуд адосидаким, агарчи бу латойиф мажмуаси сафинаэ дурур, заройиф туҳафидин машҳун ва бу заройиф сафинаси жунге дурур фавоиди лаолиси анда гуногун. Ва лекин чун табъ дарёсидин аввал соҳилға келган нафоис дурур ва зиҳн шабистонидин аввал жилваи зуҳур қилғон аройис, бу жиҳатдин Султон Бадиуззамон баҳодир дома ҳаётуҳу аёқиғаким, салтанат боғчасининг аввалғи варди ва хилофат чаманининг бурун қад чеккан сарви ноз парварди дурур, нисор қилилди ва ақд издивожиға тортилдиким, бу насойиҳ кўнглида қолғай ва бу жавоҳирни қулоғиға олғай1.
ЙИГИРМИНЧИ МАҚОЛАТ
Ул мақсуд адосидаким, агарчи бу латойиф мажмуаси сафинаэ дурур, заройиф туҳафидин машҳун ва бу заройиф сафинаси жунге дурур фавоиди лаолиси анда гуногун. Ва лекин чун табъ дарёсидин аввал соҳилға келган нафоис дурур ва зиҳн шабистонидин аввал жилваи зуҳур қилғон аройис, бу жиҳатдин Султон Бадиуззамон баҳодир дома ҳаётуҳу аёқиғаким, салтанат боғчасининг аввалғи варди ва хилофат чаманининг бурун қад чеккан сарви ноз парварди дурур, нисор қилилди ва ақд издивожиға тортилдиким, бу насойиҳ кўнглида қолғай ва бу жавоҳирни қулоғиға олғай1.
Олам аро ҳарне ҳувайдо дурур,
Сирри анинг зимнида пайдо дурур.
Қайда зуҳур айласа моҳияти,
Музмар эрур зотида хосияти.
Келди қуёш хосияти нуру тоб,
Бўлди булут нутфаси дурри хушоб.
Конға эрур гавҳари якто халаф,
Баҳрға ҳам анбари соро халаф.
Бу халаф инсонға ҳам инсон эрур,
Шаҳға шаҳу, хонға доғи хон эрур2.
Кон киби кўрган шаҳи озодани,
Кўрдик анинг гавҳари шаҳзодани.
Гарчи бу кон ичра дури шоҳвор,
Хайли эрурким, борисин кирдигор.
Поя аро соҳиби тож айласун,
Меҳрвашу чарх дувож айласун.
Улки вале гавҳари якто дурур,
Борчасидин пояда аъло дурур.
Билки эрур мояи амну амон,
Хисрави жамқадр Бадиуззамон3.
Зоти назоҳатда малоик сифот,
Пок сифоти била йўқ ҳеч зот.
Зоти башар, лек сифоти малак,
Балки сифоти била зоти малак.
Маҳзи латофатдин ўлуб хилқати,
Халқи жаҳон аҳлиға ҳақ раҳмати.
Эй келибон нутқ ила васфинг маҳол,
Нотиқа васфингда бўлуб гунгу лол.
Улча сенинг ҳилму виқоринг дурур,
Мен киби эл мидҳати оринг дурур.
Меҳрни эл васфидин ўтмиш иши
Нурин анинг не ўка олған киши.
Оби ҳаёт элга демак жон берур,
Бу сўз анга бори не таъриф эрур.
Ойни ёруғ, чархни демак баланд
Табъи баланд элга эмас дилписанд.
Мадҳ ила чун мумкин эмас мидҳатинг,
Ўзга жнҳатдин қилайин хизматинг.
Воқиф эрурсенки, шаҳи комгор,
Ким анга кўп махфи эрур ошкор.
Даҳр неким, тонгла ҳувайдо қилур
Ройи бу кун фикр ила пайдо қилур.
Тонгла йўқ, андин бўлур иш дафтарин,
Бир-бир ўқубтур узоғу кун барин.
Ғайб хаёлотида юз минг сувар,
Хотира кўзгусидадур жилвагар.
Мунча камолот ила ҳукм айламуш,
Ким неки кўнглунгга келур яхши иш.
Келгилу олимда саросар дегил,
Бўлмаса масмуъ мукаррар дегил.
Шаҳға сўзумдин бор эса эътибор,
Гар санга ҳам панд десам ери бор,
Бил муниким, умр вафосиз дурур,
Давлат ила жоҳ бақосиз дурур
Тушдек эрур даҳрда нокому ком,
Кўз юмуб очқунча ўтубдур тамом.
Даҳр биносини хароб англағил,
Не кўрунур анда сароб англағил.
Жумла жаҳон фонийи мутлақ дурур,
Боқийи мутлақ тиласанг ҳақ дурур.
Жисм уйининг тарҳини солғучи ул,
Руҳ анга бергучию олғучи ул.
Олам аро токи тирикдур киши,
Ҳақ била бўлмоқ эрур ансаб иши.
Бўлмаса ҳақ ёдидин огоҳлиқ,
Билки гадоликча эмас шоҳлиқ.
Бўлса гадо тенгридин огаҳлиғи,
Бордур анга икки жаҳон шаҳлиғи.
Ҳарнеки бу сафҳада таҳрир эрур,
Роқим анга хомаи тақдир эрур.
Олинга келса тиламас иш басе,
Ҳақдин эрур айлама нолиш басе.
Етса зафар билма илик кучидин,
Бил зафару фатҳни бергучидин.
Шаҳлиғинга айламагил эътибор,
Ҳақ ғазабу лутфиға қил эътибор.
Кўрки не бир лаҳзада бўлди қатил.
Тайри абобил ила асҳоби фил.
Қилди адам манзили кошонаси,
Ҳарбирисин биргина қуш донаси.
Ё не сифат тортти Заҳҳок ранж,
Тенгри насиб этти Фаридунға ганж4.
Қаҳридин ар шери-жаён кўрди бим,
Узди бошин уй сути ичган ятим.
Хайлингаким, сендин эмас жисму руҳ,
Ақл ила имон эшигидин футуҳ.
Ҳақдин эрур бу ниами булъажаб,
Ризқлариға сени қилди сабаб.
Этти сабаблиққа сени бахтиёр,
Қисмат этарга санга не ихтиёр?
Мундоқ ила бу неча нодон санга,
Бўлмасалар бандаи фармон санга.
Ўйлаки қонуни риёсат дурур,
Борчасига бими сиёсат дурур.
Сангаки ҳақ лутф этибон тожу тахт,
Қилди каромат ўкуш иқболу бахт.
Хукмунга оламни забун айлади,
Эл қадин амрингға нигун айлади.
Мунча карам шукрини гар билмасанг,
Ҳарнеки амр этти адо қилмасанг,
Зоҳир этиб ғафлату мағрурлуқ,
Айламасанг амриға маъмурлуқ,
Қаҳр ери борму, ё йўқ дегил,
Мен ани дегунча, ўзунг-ўқ дегил.
Етса ғазаб тунд ели нетгасен,
Мулк анинг мулки қаён кетгасен?
Айлар эсанг фисқ ила исён анга,
Айла агар бор эса пинҳон анга.
Халқдин ул ишда хижолат дурур,
Холиқ агар кўрса не ҳолат дурур?
Ишдаки элдин санга бор инфиол,
Тенгрига зоҳир эса, бўлғай не ҳол?
Истар эсанг мақсади аслиға юз,
Жоддаи шаръи Муҳаммадни туз5.
Шаҳки нажот уйига истар паноҳ,
Ушбу йўл ул уйга эрур шоҳроҳ.
Эгри келур хатти чиқарғоч қалам,
Сатр йўли жоддасидин қадам.
Шаръ тариқини шиор айлагил,
Адл ила мулкунгга мадор айлагил.
Шоҳки иш адл ила бунёд этар,
Адл бузуқ мулкни обод этар.
Кофири одил ани обод этиб,
Муъмини золим ани барбод этиб.
Шаҳки эрур адл ила даврон анга,
Бўлди сирот ўтмаги осон анга.
Ким юрумак ип уза ком айлади,
Адли чу туз бўлди хиром айлади.
Коминг учун туз бўлу адл айла иш,
Ўқда агар адл йўқ, этмас равиш.
Адлки уч ҳарф ила мақрун эрур,
Ҳар бирига ўзгача мазмун эрур:
«Айн»и анинг меҳре эрур тобнок,
Зулм қаро шомини қилмоққа пок.
«Дол»и дағи давлати дин тожидур,
Дин била давлат эли муҳтожидур.
Ҳурға гису қуйиғи «лом»и бил,
Иззу шараф қушларининг доми бил6.
Тожни кий, меҳр ила кўзни ёрут,
Сўнгғи матин ҳаблни илгингга тут.
Ҳар неча мазлум сўзи топса тул,
Тули ҳаёт истасанг, ўлма малул.
Зулм ўтидин қилса фиғон додхоҳ,
Сояи адлинг аро бергил паноҳ.
Қўймағил ул сояда қайғу анга,
Шамъ тубин қилма қаронғу анга.
Эмдики, мазлум сўзи чиқти туз,
Золим агар нафсинг эрур, кўрма юз,
Нафским, ул айши мудом истагай,
Санга гунаҳ, ўзига ком истагай.
Ганж уза истарки, йилон топса баҳр,
Андин эмас баҳра, вале ғайри заҳр.
Чекма анинг комини истаб азоб,
Тавба била қилғил анга эҳтисоб.
Неча улуғ эрса гунаҳ хирмани,
Елга берур оҳу надомат ани.
Журм ўтиким, шуъласи пайваст эрур,
Узр сиришки суйидин паст эрур.
Лутфу карам гарчи эрур дилпазир,
Қаҳру сиёсат ҳам эрур ногузир.
Ҳар киши олам элида хўб эмас,
Ҳар кишининг ҳар иши марғуб эмас.
Яхши-ёмонга чу тенг ўлди карам,
Бўлди ёмонға кўпу яхшиға кам.
Лутф насимин тараб ангез қил,
Тиғи сиёсатни доғи тез қил.
Неча маразға гар эрур суд қанд,
Нечага ҳам заҳр эрур судманд.
Моддаким, бермаса марҳам кушод,
Ништар-ўқ айлар анга дафъи фасод.
Бормоқ учи бирла чу чиқмас тикан,
Игна била қутулар андин бадан.
Бўлса керак фикр ила шоҳи замон,
Яхшиға яхшию ёмонға ёмон.
Иккисидин бир киби олса ҳисоб
Мамлакати ичра тушар инқилоб.
Кимсани бот айламагил аржуманд,
Ҳам яна оз иш ила қилма нажанд.
Мил уза чиқмоқ ангаким воядур,
Чиқмақу тушмаклик учун поядур.
Поядин ортуқ киши урса қадам,
Бими йиқилмоқдуру ранжу алам.
Тифл ҳижо билмай ўқур чун савод,
Кил ўқурин зеру-забар эътиқод.
Кимники, инсон десанг, инсон эмас,
Шаклда бир, феълда яксон эмас.
Нахл сифат шамъ ила муз шўшаси,
Мунунг ўт, онинг сув эрур хўшаси.
Кимники, айлай дер эсанг маҳраминг,
Кўп синамай айламагил ҳамдаминг.
Ғафлат аро хуш кўрубон хуш дема,
Воқиф ўлуб сўнгра пушаймон ема.
Тушта не ҳуреки парисон эрур.
Уйғоғ этар фаҳмки шайтон эрур.
Оз иш учун тунд итоб айлама,
Қатлу сиёсатда шитоб айлама.
Бок йўқ, ар кечрак ўлур қатл иши,
Ўлса сўзунг бирла тирилмас киши.
Сувда ҳубоб ўлса дамингдин хароб,
Мумкин эрурму ясамоғлиқ ҳубоб?
Яхши эса афв сиёсат чоғи,
Лек керак ишда фаросат доғи.
Гарчи гувоҳ айлади собит гуноҳ,
Озму ўтар шаръда ёлғон гувоҳ?
Ҳар кишинингким, сўзи ёлғон эса,
Айлама бовар, нечаким чин деса.
Касд ила ёлғон демади ростгўй,
Чин демади саъй ила каззобхўй.
Тун била то субҳ мувофиқ дурур,
Аввали козиб, сўнги содиқ дурур.
Тутма тузуб кину адоват фани,
Ўзга киши журми била ўзгани.
Рои эсанг тут бу нафас яхши пос,
Ҳар қўйни ўз аёғи бирла ос.
Ройингга ҳар амрики, келди савоб
Машварасиз этма қилурға шитоб.
Завқ эса табъингға салоҳи била,
Эл сўзи зимнида фасодин тила.
Айлама ўз райингга кўп эътиқод,
Муътамад эл райидин иста кушод.
Шаҳки раъйини кўп этти писанд,
Раъй кўрар эл тилига солди банд.
Гарчи таваккулсиз эрур азм суст,
Машварасиз қилма таваккул дуруст.
Бўлма малул ўлса кенгашда талош,
Азру узун доғи керакмас кенгаш.
Айлар ишингга чу бўлур даст рас,
Вақтидин ўткарма они бир нафас.
Гулга саҳар вақти берур жилва боғ,
Кечга етушса терар ўғлон-ушоғ.
Ўз ишингга ҳар неча кўп бўлса майл,
Тенгри ишига ани қилғил туфайл.
Носиҳи содиқки, эрур беғараз,
Бил анга оламда топилмас эваз.
Қилса ғалат рифқ ила қилғил даво,
Тенгригадурким, ғалат эрмас раво.
Иш куни қўйғонда адув сори юз,
Тўра била бурна ясолингни туз.
Ҳамла кетур размда тақсирсиз,
Билки киши ўлмади тақдирсиз.
Шоми ажал уйида ётмас киши,
Умр куни гўрга ботмас киши.
Икки қадам ёнғуча етгач алам,
Саъй қилу илгари қўй бир қадам.
Нечаки ҳақ лутфидин ўлди зафар,
Саъйни ҳам бил сабаби муътабар.
Ўйла маош айлаки, чексанг сипоҳ,
Халқ дуоси санга бўлғай паноҳ.
Жаҳд этким, урмасун ўлғоч набард,
Оҳ ели кўзунгга ногоҳ гард.
Қилмади минг душмани кинхоҳ ўқи
Ул яраким, айлади бир оҳ ўқи.
Ғолиб эсанг размда бегонаға,
Қатлға саъй этма бу шукронаға.
Ҳарнеки бу номада мастур эрур,
Борчаға шоҳ ишлари дастур эрур.
Ишта агар шаҳға шабиҳ ўлғасен,
«Ал-валаду сирру абиҳ» ўлғасен.
Кўрмагасен йўл аро ранжу надам,
Ҳар қадаме ўрнига қўйсанг қадам.
Зода муриду отани пир бил,
Ҳар ишида ҳукмиға таъсир бил.
Бўлма бу пир олида тақсирлиқ,
Истар эсанг давлат ила пирлиқ.
Сирри анинг зимнида пайдо дурур.
Қайда зуҳур айласа моҳияти,
Музмар эрур зотида хосияти.
Келди қуёш хосияти нуру тоб,
Бўлди булут нутфаси дурри хушоб.
Конға эрур гавҳари якто халаф,
Баҳрға ҳам анбари соро халаф.
Бу халаф инсонға ҳам инсон эрур,
Шаҳға шаҳу, хонға доғи хон эрур2.
Кон киби кўрган шаҳи озодани,
Кўрдик анинг гавҳари шаҳзодани.
Гарчи бу кон ичра дури шоҳвор,
Хайли эрурким, борисин кирдигор.
Поя аро соҳиби тож айласун,
Меҳрвашу чарх дувож айласун.
Улки вале гавҳари якто дурур,
Борчасидин пояда аъло дурур.
Билки эрур мояи амну амон,
Хисрави жамқадр Бадиуззамон3.
Зоти назоҳатда малоик сифот,
Пок сифоти била йўқ ҳеч зот.
Зоти башар, лек сифоти малак,
Балки сифоти била зоти малак.
Маҳзи латофатдин ўлуб хилқати,
Халқи жаҳон аҳлиға ҳақ раҳмати.
Эй келибон нутқ ила васфинг маҳол,
Нотиқа васфингда бўлуб гунгу лол.
Улча сенинг ҳилму виқоринг дурур,
Мен киби эл мидҳати оринг дурур.
Меҳрни эл васфидин ўтмиш иши
Нурин анинг не ўка олған киши.
Оби ҳаёт элга демак жон берур,
Бу сўз анга бори не таъриф эрур.
Ойни ёруғ, чархни демак баланд
Табъи баланд элга эмас дилписанд.
Мадҳ ила чун мумкин эмас мидҳатинг,
Ўзга жнҳатдин қилайин хизматинг.
Воқиф эрурсенки, шаҳи комгор,
Ким анга кўп махфи эрур ошкор.
Даҳр неким, тонгла ҳувайдо қилур
Ройи бу кун фикр ила пайдо қилур.
Тонгла йўқ, андин бўлур иш дафтарин,
Бир-бир ўқубтур узоғу кун барин.
Ғайб хаёлотида юз минг сувар,
Хотира кўзгусидадур жилвагар.
Мунча камолот ила ҳукм айламуш,
Ким неки кўнглунгга келур яхши иш.
Келгилу олимда саросар дегил,
Бўлмаса масмуъ мукаррар дегил.
Шаҳға сўзумдин бор эса эътибор,
Гар санга ҳам панд десам ери бор,
Бил муниким, умр вафосиз дурур,
Давлат ила жоҳ бақосиз дурур
Тушдек эрур даҳрда нокому ком,
Кўз юмуб очқунча ўтубдур тамом.
Даҳр биносини хароб англағил,
Не кўрунур анда сароб англағил.
Жумла жаҳон фонийи мутлақ дурур,
Боқийи мутлақ тиласанг ҳақ дурур.
Жисм уйининг тарҳини солғучи ул,
Руҳ анга бергучию олғучи ул.
Олам аро токи тирикдур киши,
Ҳақ била бўлмоқ эрур ансаб иши.
Бўлмаса ҳақ ёдидин огоҳлиқ,
Билки гадоликча эмас шоҳлиқ.
Бўлса гадо тенгридин огаҳлиғи,
Бордур анга икки жаҳон шаҳлиғи.
Ҳарнеки бу сафҳада таҳрир эрур,
Роқим анга хомаи тақдир эрур.
Олинга келса тиламас иш басе,
Ҳақдин эрур айлама нолиш басе.
Етса зафар билма илик кучидин,
Бил зафару фатҳни бергучидин.
Шаҳлиғинга айламагил эътибор,
Ҳақ ғазабу лутфиға қил эътибор.
Кўрки не бир лаҳзада бўлди қатил.
Тайри абобил ила асҳоби фил.
Қилди адам манзили кошонаси,
Ҳарбирисин биргина қуш донаси.
Ё не сифат тортти Заҳҳок ранж,
Тенгри насиб этти Фаридунға ганж4.
Қаҳридин ар шери-жаён кўрди бим,
Узди бошин уй сути ичган ятим.
Хайлингаким, сендин эмас жисму руҳ,
Ақл ила имон эшигидин футуҳ.
Ҳақдин эрур бу ниами булъажаб,
Ризқлариға сени қилди сабаб.
Этти сабаблиққа сени бахтиёр,
Қисмат этарга санга не ихтиёр?
Мундоқ ила бу неча нодон санга,
Бўлмасалар бандаи фармон санга.
Ўйлаки қонуни риёсат дурур,
Борчасига бими сиёсат дурур.
Сангаки ҳақ лутф этибон тожу тахт,
Қилди каромат ўкуш иқболу бахт.
Хукмунга оламни забун айлади,
Эл қадин амрингға нигун айлади.
Мунча карам шукрини гар билмасанг,
Ҳарнеки амр этти адо қилмасанг,
Зоҳир этиб ғафлату мағрурлуқ,
Айламасанг амриға маъмурлуқ,
Қаҳр ери борму, ё йўқ дегил,
Мен ани дегунча, ўзунг-ўқ дегил.
Етса ғазаб тунд ели нетгасен,
Мулк анинг мулки қаён кетгасен?
Айлар эсанг фисқ ила исён анга,
Айла агар бор эса пинҳон анга.
Халқдин ул ишда хижолат дурур,
Холиқ агар кўрса не ҳолат дурур?
Ишдаки элдин санга бор инфиол,
Тенгрига зоҳир эса, бўлғай не ҳол?
Истар эсанг мақсади аслиға юз,
Жоддаи шаръи Муҳаммадни туз5.
Шаҳки нажот уйига истар паноҳ,
Ушбу йўл ул уйга эрур шоҳроҳ.
Эгри келур хатти чиқарғоч қалам,
Сатр йўли жоддасидин қадам.
Шаръ тариқини шиор айлагил,
Адл ила мулкунгга мадор айлагил.
Шоҳки иш адл ила бунёд этар,
Адл бузуқ мулкни обод этар.
Кофири одил ани обод этиб,
Муъмини золим ани барбод этиб.
Шаҳки эрур адл ила даврон анга,
Бўлди сирот ўтмаги осон анга.
Ким юрумак ип уза ком айлади,
Адли чу туз бўлди хиром айлади.
Коминг учун туз бўлу адл айла иш,
Ўқда агар адл йўқ, этмас равиш.
Адлки уч ҳарф ила мақрун эрур,
Ҳар бирига ўзгача мазмун эрур:
«Айн»и анинг меҳре эрур тобнок,
Зулм қаро шомини қилмоққа пок.
«Дол»и дағи давлати дин тожидур,
Дин била давлат эли муҳтожидур.
Ҳурға гису қуйиғи «лом»и бил,
Иззу шараф қушларининг доми бил6.
Тожни кий, меҳр ила кўзни ёрут,
Сўнгғи матин ҳаблни илгингга тут.
Ҳар неча мазлум сўзи топса тул,
Тули ҳаёт истасанг, ўлма малул.
Зулм ўтидин қилса фиғон додхоҳ,
Сояи адлинг аро бергил паноҳ.
Қўймағил ул сояда қайғу анга,
Шамъ тубин қилма қаронғу анга.
Эмдики, мазлум сўзи чиқти туз,
Золим агар нафсинг эрур, кўрма юз,
Нафским, ул айши мудом истагай,
Санга гунаҳ, ўзига ком истагай.
Ганж уза истарки, йилон топса баҳр,
Андин эмас баҳра, вале ғайри заҳр.
Чекма анинг комини истаб азоб,
Тавба била қилғил анга эҳтисоб.
Неча улуғ эрса гунаҳ хирмани,
Елга берур оҳу надомат ани.
Журм ўтиким, шуъласи пайваст эрур,
Узр сиришки суйидин паст эрур.
Лутфу карам гарчи эрур дилпазир,
Қаҳру сиёсат ҳам эрур ногузир.
Ҳар киши олам элида хўб эмас,
Ҳар кишининг ҳар иши марғуб эмас.
Яхши-ёмонга чу тенг ўлди карам,
Бўлди ёмонға кўпу яхшиға кам.
Лутф насимин тараб ангез қил,
Тиғи сиёсатни доғи тез қил.
Неча маразға гар эрур суд қанд,
Нечага ҳам заҳр эрур судманд.
Моддаким, бермаса марҳам кушод,
Ништар-ўқ айлар анга дафъи фасод.
Бормоқ учи бирла чу чиқмас тикан,
Игна била қутулар андин бадан.
Бўлса керак фикр ила шоҳи замон,
Яхшиға яхшию ёмонға ёмон.
Иккисидин бир киби олса ҳисоб
Мамлакати ичра тушар инқилоб.
Кимсани бот айламагил аржуманд,
Ҳам яна оз иш ила қилма нажанд.
Мил уза чиқмоқ ангаким воядур,
Чиқмақу тушмаклик учун поядур.
Поядин ортуқ киши урса қадам,
Бими йиқилмоқдуру ранжу алам.
Тифл ҳижо билмай ўқур чун савод,
Кил ўқурин зеру-забар эътиқод.
Кимники, инсон десанг, инсон эмас,
Шаклда бир, феълда яксон эмас.
Нахл сифат шамъ ила муз шўшаси,
Мунунг ўт, онинг сув эрур хўшаси.
Кимники, айлай дер эсанг маҳраминг,
Кўп синамай айламагил ҳамдаминг.
Ғафлат аро хуш кўрубон хуш дема,
Воқиф ўлуб сўнгра пушаймон ема.
Тушта не ҳуреки парисон эрур.
Уйғоғ этар фаҳмки шайтон эрур.
Оз иш учун тунд итоб айлама,
Қатлу сиёсатда шитоб айлама.
Бок йўқ, ар кечрак ўлур қатл иши,
Ўлса сўзунг бирла тирилмас киши.
Сувда ҳубоб ўлса дамингдин хароб,
Мумкин эрурму ясамоғлиқ ҳубоб?
Яхши эса афв сиёсат чоғи,
Лек керак ишда фаросат доғи.
Гарчи гувоҳ айлади собит гуноҳ,
Озму ўтар шаръда ёлғон гувоҳ?
Ҳар кишинингким, сўзи ёлғон эса,
Айлама бовар, нечаким чин деса.
Касд ила ёлғон демади ростгўй,
Чин демади саъй ила каззобхўй.
Тун била то субҳ мувофиқ дурур,
Аввали козиб, сўнги содиқ дурур.
Тутма тузуб кину адоват фани,
Ўзга киши журми била ўзгани.
Рои эсанг тут бу нафас яхши пос,
Ҳар қўйни ўз аёғи бирла ос.
Ройингга ҳар амрики, келди савоб
Машварасиз этма қилурға шитоб.
Завқ эса табъингға салоҳи била,
Эл сўзи зимнида фасодин тила.
Айлама ўз райингга кўп эътиқод,
Муътамад эл райидин иста кушод.
Шаҳки раъйини кўп этти писанд,
Раъй кўрар эл тилига солди банд.
Гарчи таваккулсиз эрур азм суст,
Машварасиз қилма таваккул дуруст.
Бўлма малул ўлса кенгашда талош,
Азру узун доғи керакмас кенгаш.
Айлар ишингга чу бўлур даст рас,
Вақтидин ўткарма они бир нафас.
Гулга саҳар вақти берур жилва боғ,
Кечга етушса терар ўғлон-ушоғ.
Ўз ишингга ҳар неча кўп бўлса майл,
Тенгри ишига ани қилғил туфайл.
Носиҳи содиқки, эрур беғараз,
Бил анга оламда топилмас эваз.
Қилса ғалат рифқ ила қилғил даво,
Тенгригадурким, ғалат эрмас раво.
Иш куни қўйғонда адув сори юз,
Тўра била бурна ясолингни туз.
Ҳамла кетур размда тақсирсиз,
Билки киши ўлмади тақдирсиз.
Шоми ажал уйида ётмас киши,
Умр куни гўрга ботмас киши.
Икки қадам ёнғуча етгач алам,
Саъй қилу илгари қўй бир қадам.
Нечаки ҳақ лутфидин ўлди зафар,
Саъйни ҳам бил сабаби муътабар.
Ўйла маош айлаки, чексанг сипоҳ,
Халқ дуоси санга бўлғай паноҳ.
Жаҳд этким, урмасун ўлғоч набард,
Оҳ ели кўзунгга ногоҳ гард.
Қилмади минг душмани кинхоҳ ўқи
Ул яраким, айлади бир оҳ ўқи.
Ғолиб эсанг размда бегонаға,
Қатлға саъй этма бу шукронаға.
Ҳарнеки бу номада мастур эрур,
Борчаға шоҳ ишлари дастур эрур.
Ишта агар шаҳға шабиҳ ўлғасен,
«Ал-валаду сирру абиҳ» ўлғасен.
Кўрмагасен йўл аро ранжу надам,
Ҳар қадаме ўрнига қўйсанг қадам.
Зода муриду отани пир бил,
Ҳар ишида ҳукмиға таъсир бил.
Бўлма бу пир олида тақсирлиқ,
Истар эсанг давлат ила пирлиқ.
[LXI]
Хожа Муҳаммад Порсодин ҳаж аҳли дуо истидъо қилмоқ ва ўғли Хожа Абу Наср анинг истидъоси била дуо қилмоқ.
Хожа Муҳаммад Порсодин ҳаж аҳли дуо истидъо қилмоқ ва ўғли Хожа Абу Наср анинг истидъоси била дуо қилмоқ.
Ҳақ йўлида Хожаи қудсий жаноб,
Роқими «Қудсийа» у «Фаслул-хитоб».
Наъли изи гунбади давворсо,
Улки лақаб келди анга Порсо.
Гарчи ўзи нодираи аср эди,
Ўғли анинг Хожа Абу Наср эди.
Фақрда ул бир шаҳи озода хў,
Ул шаҳи озодау шаҳзода бу.
Хожаға чун Макка сори бўлди азм,
Хожа Абу Наср доғи бўлди жазм.
Айлаб ато солики атворлиқ,
Ўғли қилиб маҳрами асрорлиқ.
Улки қўюб бодияда ҳар қадам,
Бу ҳам этиб пўя қадам бар қадам.
Чун неча кун бодия қатъ эттилар,
Манзили мақсадлариға еттилар.
Халқ ҳаж арконини айлаб тамом,
Топибон ул тавф ила олий мақом.
Яхши-ёмон муршиду солик доғи,
Йўқ киши ўрниға малоик доғи.
Истадилар фонию боқий жаноб,
Ҳар тилаги ҳақ қошида мустажоб.
Халқ ниёзини адо қилғали,
Борча халойиқни дуо қилғоли.
Мунча улус ичраки кўз тиктилар,
Хожа сори борча рақам чектилар.
Чунки бу иш Хожаға топти вуқуъ,
Хожа Абу Насрға қилди ружуъ.
Айттиким, ул манга фойиқ дурур,
Бўйла баланд иш анга лойиқ дурур.
Кимсаки йўқ раҳбари бу йўл аро,
Мумкин эрур озмоғи ҳар қўл аро.
Йўқ эди бу йўлда манга раҳнамой,
Тенгри мени қилди анга раҳнамой.
Бўлди менинг ишим анга парвариш,
Парваришимдин анга иш қилмоқ иш.
Йўл итари мени ҳаросон қилиб,
Йўлни ҳаросим анга осон қилиб.
Менда хавотирдин ўлуб юз футур,
Анда сулук ичра шуҳуду ҳузур.
Ўзум учун, онинг учун менда ғам,
Ул гум этиб ҳақда ўзин, мени ҳам.
Бўйла дебон қилди ишорат анга,
Узрға не ҳадди иборат анга.
Очти илик ашк тўкуб шамъ вор,
Ё ичи куйганда нечукким чанор.
Раҳмату афв истамак ойин этиб,
Хожа туруб йиғлабон омин этиб.
Сўнгғи дуо бу эдиким, ё илоҳ,
Дермен уётдин санга айлаб паноҳ.
Билмас эсам мен тилак ойинини
Айлама зойи анинг оминини.
Саъй этибон ўйла атодек киши,
Етти бу ғайратға ўғулнинг иши.
Ёраб, ул омину дуо ҳурмати,
Ё ул ўғул бирла ато ҳурмати,
Ким бу ато бирла ўғулни мудом,
Давлату дин тахтида тут мустадом.
Ўзга ўғулларни ҳам эт муҳтарам,
Анга ўғул, мунга иниларни ҳам.
Жумлаи оламға алар ихтиёр,
Олам эли ичра шаҳу шаҳриёр.
Шоҳ дуосида тугонди калом,
Эмди Навоийға эрур бода ком.
Соқий, олиб кел қадаҳи бодае
Шаҳ тутсун, ё ани шаҳзодае.
То бўлайин маст сабоҳу масо,
Неча риё бирла бўлай Порсо.
Роқими «Қудсийа» у «Фаслул-хитоб».
Наъли изи гунбади давворсо,
Улки лақаб келди анга Порсо.
Гарчи ўзи нодираи аср эди,
Ўғли анинг Хожа Абу Наср эди.
Фақрда ул бир шаҳи озода хў,
Ул шаҳи озодау шаҳзода бу.
Хожаға чун Макка сори бўлди азм,
Хожа Абу Наср доғи бўлди жазм.
Айлаб ато солики атворлиқ,
Ўғли қилиб маҳрами асрорлиқ.
Улки қўюб бодияда ҳар қадам,
Бу ҳам этиб пўя қадам бар қадам.
Чун неча кун бодия қатъ эттилар,
Манзили мақсадлариға еттилар.
Халқ ҳаж арконини айлаб тамом,
Топибон ул тавф ила олий мақом.
Яхши-ёмон муршиду солик доғи,
Йўқ киши ўрниға малоик доғи.
Истадилар фонию боқий жаноб,
Ҳар тилаги ҳақ қошида мустажоб.
Халқ ниёзини адо қилғали,
Борча халойиқни дуо қилғоли.
Мунча улус ичраки кўз тиктилар,
Хожа сори борча рақам чектилар.
Чунки бу иш Хожаға топти вуқуъ,
Хожа Абу Насрға қилди ружуъ.
Айттиким, ул манга фойиқ дурур,
Бўйла баланд иш анга лойиқ дурур.
Кимсаки йўқ раҳбари бу йўл аро,
Мумкин эрур озмоғи ҳар қўл аро.
Йўқ эди бу йўлда манга раҳнамой,
Тенгри мени қилди анга раҳнамой.
Бўлди менинг ишим анга парвариш,
Парваришимдин анга иш қилмоқ иш.
Йўл итари мени ҳаросон қилиб,
Йўлни ҳаросим анга осон қилиб.
Менда хавотирдин ўлуб юз футур,
Анда сулук ичра шуҳуду ҳузур.
Ўзум учун, онинг учун менда ғам,
Ул гум этиб ҳақда ўзин, мени ҳам.
Бўйла дебон қилди ишорат анга,
Узрға не ҳадди иборат анга.
Очти илик ашк тўкуб шамъ вор,
Ё ичи куйганда нечукким чанор.
Раҳмату афв истамак ойин этиб,
Хожа туруб йиғлабон омин этиб.
Сўнгғи дуо бу эдиким, ё илоҳ,
Дермен уётдин санга айлаб паноҳ.
Билмас эсам мен тилак ойинини
Айлама зойи анинг оминини.
Саъй этибон ўйла атодек киши,
Етти бу ғайратға ўғулнинг иши.
Ёраб, ул омину дуо ҳурмати,
Ё ул ўғул бирла ато ҳурмати,
Ким бу ато бирла ўғулни мудом,
Давлату дин тахтида тут мустадом.
Ўзга ўғулларни ҳам эт муҳтарам,
Анга ўғул, мунга иниларни ҳам.
Жумлаи оламға алар ихтиёр,
Олам эли ичра шаҳу шаҳриёр.
Шоҳ дуосида тугонди калом,
Эмди Навоийға эрур бода ком.
Соқий, олиб кел қадаҳи бодае
Шаҳ тутсун, ё ани шаҳзодае.
То бўлайин маст сабоҳу масо,
Неча риё бирла бўлай Порсо.
[LXII]
Бу фақр кулбасини ажзу инкисор туфроқларин чеҳра чурук сомони уза пешони арақин оқизмоқ била каҳгил этиб, юз оҳу сўз била сувамоқнинг итмоми ва бу фано хирқасини заъфу ифтиқор ямоқларин кирпик синуқ игнасига ашк узук торин тоқиб, юз дарздўзлиқ била ямамоқнинг ихтитоми ва ул меъморлиқ хижолатидин узр ҳужрасиға юз урмоқ ва бу хайётлиқ узридин хижолат ёқасига бош яшурмоқ ва ҳақ маъмураи эҳсонидин маскани афв тиламоқ ва хизонаи лутфидин хилъати бахшиш истамоқ.
Бу фақр кулбасини ажзу инкисор туфроқларин чеҳра чурук сомони уза пешони арақин оқизмоқ била каҳгил этиб, юз оҳу сўз била сувамоқнинг итмоми ва бу фано хирқасини заъфу ифтиқор ямоқларин кирпик синуқ игнасига ашк узук торин тоқиб, юз дарздўзлиқ била ямамоқнинг ихтитоми ва ул меъморлиқ хижолатидин узр ҳужрасиға юз урмоқ ва бу хайётлиқ узридин хижолат ёқасига бош яшурмоқ ва ҳақ маъмураи эҳсонидин маскани афв тиламоқ ва хизонаи лутфидин хилъати бахшиш истамоқ.
Чун мени шайдоваши ошуфта ҳол,
Бўйла таманноға сингурдум хаёл1.
Ким неча кун ранжи ниҳоний чекай,
Оби ҳаёт истаю жоне чекай.
Нома учун хома тарош айладим,
Хома учун нома харош айладим.
Сафҳа уза килким ўлуб нақшбанд,
Най унидек чекти саририн баланд.
Ўйлаки най нағмада чеккай сафир,
Андин ошурди найи килким сарир.
Най унин андоқки, қилиб истимоъ,
Зумраи сўфи аро тушгай самоъ.
Бу най уни савман хок аро,
Балки тўқуз гунбади афлок аро.
Солди башар хайлида ғавғо басе,
Хайли малак ичра алоло басе.
Ҳам башар эшитгач ўлуб дарднок,
Дард ила айлаб ёқасин чок-чок.
Ҳам учубон хайли малакдин ҳаёт,
Захм еган қуш киби солиб қанот.
Савтидин ар нохуш агар хўб эди.
Мулку малак аҳлиға ошуб эди.
Эмдики бу гулрухи зебо узор2,
Топти хату хол ила нақшу нигор.
Қилди чу машшотаи чарх эҳтимом,
Бўлди ики ҳафталиқ ойдек тамом.
Партавидин чун ёруди машриқайн,
Тушти яна ер-кўк аро шўру шайн.
Чарх дабириға ушолиб қалам,
Меҳбаранинг кейнига солиб қалам.
Хозини гардун етибон қошима,
Меҳр била эврулубон бошима.
Сочиғ учун келтурубон жон била
Анжуми нақдини тўқуз хон била.
Хайли малак узра дирам сочибон,
Дурру гуҳар нақдини ҳам сочибон.
Ҳурматима гард киби ер қўпуб,
Бошима айланиб аёғим ўпуб.
Олима юз ганж қатор айлабон,
Борин аёғимға нисор айлабон.
Бошим уза лаъл сочиб конидин,
Дур тўкубон олима уммонидин.
Мен мутафаккир бу таҳайюр аро,
Бал мутаҳаййир бу тафаккур аро.
Ким бу варақларники, хомам менинг
Қилди қаро ўйлаки номам менинг,
Бу қадар эъзозга қилмас кари,
Балки эмас, хурдида мингдин бири.
Ҳам ёмон эрмас, вале мунча эмас,
Яхши дурур, васф дегунча эмас.
Маъни агар хўб эса, таркиби йўқ,
Сурати дилкаш эса, тартиби йўқ.
Айтуриға чунки қўюлди кўнгул,
Айтмай ўн байт тутулди кўнгул.
Ким бор эди бошима кўп меҳнатим,
Йўқ эди бош қошиғали фурсатим.
Ул чоғдинким, варақи осмон,
Дудаға зирних қилур шустмон.
Субҳ этар ҳар сори ёғду била,
Тун қорасин пок супургу била.
Тун ёшурур шуққаи анбарвашин,
Субҳ чиқорур алами заркашин,
Рост ўшул чоққачаким, бу алам
Ўзин этар санжақи мулки адам.
Қилмоқ учун тира шафақ ҳарфини
Шом қўшар дудаға шингарфини.
Чарх қилур зоҳир этиб кавкабин,
Дурға мукаллал қора чодаршабин.
Менда бу мобайн эрур зорлиқ,
Халқ жафосиға гирифторлиқ.
Бир дам улус меҳнатидин ком йўқ,
Бир нафас эл жавридин ором йўқ.
Келгучи бу хаста ғам ободиға,
Кетмаги худ келмай анинг ёдиға.
Бир сурук албатта кўруб кетмайин,
Токи бурун икки сурук етмайин.
Ўт солибон хотири вайронима,
Тонгдин ақшомға етиб жонима.
Иш буюруб ўйлаки осон эмас,
Бутмаги ақл олида имкон эмас.
Узр демак борчаға қаттиғ келиб,
Неча чучук сўз деса, аччиғ келиб.
Базл агар бор эса афлокча,
Ҳар фалаки оллида хошокча.
Ҳар киши кўзинки тамаъ очти кенг,
Қатрау дарё эрур олида тенг.
Олибу изҳори шикоят қилиб,
Кўпни оз ўрнида ҳикоят қилиб.
Ҳар бирига ўзгача сўз муддао,
Ўзгача сўз демаки, юз муддао.
Бор эса Рустамча биров қуввати,
Ҳотами Тойича анинг ҳиммати.
Илгида Қорунча бўлуб ганжу мол,
Топмоқ эрур халқ ризосин маҳол.
Менки буларнинг баридин фардмен,
Зафъ уйида ҳамнафаси дардмен.
Мунча ғаму меҳнат ила бовужуд,
Мунча тараддуд била гуфту шунуд,
Заъфи табиий худ ўлуб бир сори,
Борчалари бир сори, бу бир сори:
Кундуз олиб онча юбусат димоғ,
Ким кеча уйқу била топмай фароғ.
Кундузиким, бўлди яна ҳол бу,
Кечаки бўлди яна аҳвол бу.
Кимгаки фурсат бу сифат бўлса тор
Назми хуш андин қачон имкони бор.
Мен чу дедим узр эрур мен маоф,
Бўлмаса бу назм дури асру соф.
Риштаи авқот чу кўтоҳ эди,
Келмади ул навъки дилхоҳ эди.
Чун бу сифатдур бари ойин анга,
Қайдин эрур мартаба чандин анга.
Ким эл аро бўйла тушуб ҳою ҳуй,
Ҳар сори солғай бир узун гуфту гўй.
Бўлса эди онча манга даст рас,
Ким кеча-кундузда бир-икки нафас.
Рафъ ўлубон меҳнату фарсудалиқ,
Етса эди ком ила осудалиқ.
Гўшаи хилват аро айлаб нишаст,
Табъни қилсам эди фикратпараст;
Назм дури истарига хос ўлуб,
Баҳри тахайюл аро ғаввос ўлуб.
Қилсам эди улча хиромим дурур,
Олсам эди ончаки комим дурур,—
Билгай эди кимгаки маъни бўлур,
Ким равиши назм деган не бўлур.
Ул биридин чунки тиҳи қолди жайб,
Кирмаса жайб ичра бу бир ҳам не айб.
Мен бу наво бирла тараннум сарой.
Ким деди ногаҳ хиради пок рой;
Кей қаламинг ажз мидоди аро,
Бош қўюб инсоф саводи аро.
Ҳақдин ўлуб заъфинга қувват қарин,
Сурати инсофингга юз офарин.
Буки баён айладинг эрмас йироқ,
Ким де олурсен мундин яхшироқ.
Десанг эди ҳам тилагандек баланд,
Бўлсанг эди истагудек дилписанд.
Мунчаму бўлғай эди бозор анга,
Жумлаи офоқ харидор анга.
Бўйлаки савдоси жаҳон ичрадур,
Шўру шари кавну макон ичрадур.
Андин эрурким, бу жаҳон зевари,
Гавҳар аро баҳр ила кон зевари.
Қилди шараф касбини шоҳ отидин,
Меҳру карам зилли илоҳ отидин.
Улки шараф баҳри анинг зотидур,
Гавҳар ўшул баҳр аро отидур.
Эй сўқулуб сиккаи адл отинга,
Хутбаи давлат ўқулуб зотинга.
Ҳалқа этиб кўкни уётинг сенинг,
Хотами хуршед уза отинг сенинг.
Мен киму мадҳингни баён айламак,
Зарраға чарх узра макон айламак.
Қатра керак англаса ўз поясин,
Баҳр ила тенг тутмаса сармоясин.
Лек не иш кимгаки, тақдир эрур,
Анга шуруида не тадбир эрур.
Ўт аро парвонаға девонавор.
Кирмагига қайда эрур ихтиёр.
Телбанинг атфол тоши ёраси,
Емагидин борму дурур чораси?
Шеърки ҳам тушти менинг шонима,
Ул ўту бу тошдурур жонима.
Не де олурмен тузубон баркини,
Мумкин эмас худ туторим таркини.
Гарчи хаёлимға келур гоҳ-гоҳ.
Ким неча бу дағдағаи умркоҳ.
Шеърдур улким демаги суд эмас,
Кўп деса, худ ғайри зиён буд эмас.
Улки ғазал чеҳрасига берса зеб,
Англаб ани табъкашу дилфиреб.
Чин демаги ҳарзаву ҳазён бори,
Турфа буким, яхшиси ёлғон бори.
Кимгаки умрида бу воқеъ дурур,
Умр анга минг йил эса зоеъ дурур.
Авли эрур улки, уруб гоми фақр,
Кўйи фано ичра чекиб жоми фақр.
Дунйи иши майлини оз айласам,
Уқби узун йўлини соз айласам.
Шарбат эса, ул йўл аро рағбатим,
Бўлса юрак қони менинг шарбатим.
Сим керак бўлса қилурға фароғ,
Ул ҳам ўлуб тан доғи ҳар сори доғ.
Хилъати давлат яланг эгнимда гард,
Икки аёғ сайрим учун раҳнавард.
Соя учун чатрни қилмай писанд,
Йўя аро рахшға йўқ пойбанд.
Сайрда ҳар бир қадамим юз йиғоч,
Тожи шараф бошима жўлида соч.
Яланг аёғим таҳида хорлар,
Силсилаи фақрима мисморлар.
Раҳна синуқ бошима ҳар тошдин,
Чиққоли ўзлук тараби бошдин.
Кўзда сиришким дури шоҳонаси,
Борча фано қушларининг донаси;
Чун бу қуш ул дона била ром ўлуб,
Риштаи жисмидин анга дом ўлуб.
Кўксума ғам ханжари солғон шигоф,
Дард элига жисм уйин айлаб матоф.
Пўя қоборчуқ била айлаб нисор,
Мақдамима юз гуҳари обдор.
Ё дури ашкимки, йўл узра тушуб,
Қонлиқ аёғим таҳиға ёпушуб.
Захмларим қони бўлуб қатрабор,
Дарду бало даштин этиб лолазор.
Оҳ ўти учқунлариким чарх уруб,
Лола ёпурғоғини ел совуруб.
Ҳар шарари лолаға яфроғ анинг,
Тийра ўчук жузви ўлуб доғ анинг.
Ранж солиб жисмға фарсудалиқ,
Йўлда даме истасам осудалиқ.
Йўл аро бир тоғ этагин топибон,
Жисмима афлок этагин ёпибон.
Уйқуға қўймоқ тиласам ерга бош,
Такяи хоро манга бир хора тош.
Ер уза туфроғ бўлуб бистарим,
Соядек устига ётиб пайкарим.
Икки аёғимки, юрурдин толиб,
Қўйниға Фарҳод ила Мажнун олиб
Буки алар ишқича юз жонима,
Дардича минг хотири вайронима.
Келдию мен кимсаға фош этмадим,
Нола чекиб васл талош этмадим.
Иккиси ҳайратда бу ҳолат била,
Ўзлари ишқида хижолат била.
Англаб эрур ишқ мусаллам манга,
Ул бириси, бу бириси ҳам манга.
Ишқ чекиб поям анингдек рафиъ,
Дард қилиб кўнглум анингдек васиъ.
Ким манга кўк ер била яксон бўлуб,
Чарх очуқ гулшани зиндон бўлуб.
Ҳимматим ул авжда силкиб этак,
Ким ёрутуб гарди била кўз малак.
Қилса шабистони шуҳудум зуҳур,
Хайли малоик анга жамъи туюр.
Тайр дема, ҳар сори хуффош де,
Анжуму кўк ҳуққау хашхош де.
Деб чу очиб дидаи ибратни кенг,
Бор ила йўқ, борию йўқини тенг.
Истабон ўтмак бору йўқдин далер,
Ўйлаки Саййид Ҳасани Ардашер.
Кўнглум этиб бўйла мақом орзу,
Лек бўлуб, нафсға ком орзу.
Химмат учуб равзаи хуррам сори,
Нафс чекиб чоҳи жаҳаннам сори.
Юзда малакваш бўлуб, аммо нуҳуфт,
Дев ила шайтон бўлуб иккиси жуфт.
Йўқки бу икки бўлубон жуфту бас,
Ўзларидек юз туғуруб ҳар нафас.
Ҳар кишиким, бўлса, ичида ниҳон,
Дев ила шайтони жаҳон дар жаҳон.
Ботин аро бошласа юз макру рев,
Фитна қилиб мунча шаётину дев.
Ҳарне алар солса таманно манга,
Турфа буким, борча муҳайё манга.
Тенгри учун, эй кўнгул, инсоф бер,
Диндин агар нафс чиқармас не дер.
Менки бу нафс илгида афгор мен,
Мунча балоларға гирифтормен.
Зоҳирим авқоти ёмондин-ёмон,
Ботиним аҳволи худ ондин ёмон.
Йиғласам ўз хотири ношодима,
Етмагуси ул доғи фарёдима.
Ашкни фарзанки қилой баҳри соф,
Кўксума солиб кема янглиғ шигоф.
Не юруй олғай кемадек пайкарим,
Кўҳи гунаҳдин бўлубон лангарим.
Зоҳири ҳолимда башар сурати,
Сурати жисмимда киши ҳайати.
Маъни ичинда кишиликдин йироқ,
Балки аромизда минг иллик фироқ.
Ўзни сафо аҳли қачон бўлса жамъ,
Равшану туз кўргузуб андоқки шамъ.
Кўнгул аро чирмашибон юз йилон,
Балки хавотир елидин қўзғалон,
Улчаки мен-мен демасам яхшироқ,
Яхшилар ўлсун, бу ёмондин йироқ.
Зулмат аро ботиниму зоҳирим,
Турфа буким, ўйла тилаб хотирим.
Ким мени эл аҳли яқин англағай,
Тақвию тоатға қарин англағай.
Ошиқи ғамнок дегайлар бари,
Кўнгли кўзи пок дегайлар бари.
Кўзни ўкуш саъй ила забт этгамен,
Етса кўнгул забтиға иш нетгамен.
Оҳ менинг ҳолима ўз қатла оҳ,
Тутмаса илгим карам айлаб илоҳ.
Келмаю ёдимға замони ҳаёт,
Қилғоним иш келмаган андин уёт.
Борча ишим хома қаро айламак,
Нўги била нома қаро айламак.
Хома тилимдин ҳам ўлуб хирароқ,
Нома юзумдин ҳам ўлуб тирароқ.
Тушмасалар лужжаи раҳмат аро.
Қайда ююлғай бу икидин қаро.
Ёраб, агар бўлди каломим узун,
Мундин ҳам журм қилибмен фузун.
Яхши эса, бер сўруғумдин амон,
Бўлса ёмон боштин-аёғим ёмон.
Ҳам ёмоним лутф била яхши қил,
Бўлди чу ул яхши қабул айлагил.
Жилва бер эл кўзига ҳам хўб ани,
Қилғил улус кўнглига марғуб ани.
Ҳар нечаким, журмум эрур печ-печ,
Лекин эрур раҳматинг олинда ҳеч.
Камлик ила неча манга бўлса бим,
Сен карам айлаким, эрурсен карим.
Бўйла таманноға сингурдум хаёл1.
Ким неча кун ранжи ниҳоний чекай,
Оби ҳаёт истаю жоне чекай.
Нома учун хома тарош айладим,
Хома учун нома харош айладим.
Сафҳа уза килким ўлуб нақшбанд,
Най унидек чекти саририн баланд.
Ўйлаки най нағмада чеккай сафир,
Андин ошурди найи килким сарир.
Най унин андоқки, қилиб истимоъ,
Зумраи сўфи аро тушгай самоъ.
Бу най уни савман хок аро,
Балки тўқуз гунбади афлок аро.
Солди башар хайлида ғавғо басе,
Хайли малак ичра алоло басе.
Ҳам башар эшитгач ўлуб дарднок,
Дард ила айлаб ёқасин чок-чок.
Ҳам учубон хайли малакдин ҳаёт,
Захм еган қуш киби солиб қанот.
Савтидин ар нохуш агар хўб эди.
Мулку малак аҳлиға ошуб эди.
Эмдики бу гулрухи зебо узор2,
Топти хату хол ила нақшу нигор.
Қилди чу машшотаи чарх эҳтимом,
Бўлди ики ҳафталиқ ойдек тамом.
Партавидин чун ёруди машриқайн,
Тушти яна ер-кўк аро шўру шайн.
Чарх дабириға ушолиб қалам,
Меҳбаранинг кейнига солиб қалам.
Хозини гардун етибон қошима,
Меҳр била эврулубон бошима.
Сочиғ учун келтурубон жон била
Анжуми нақдини тўқуз хон била.
Хайли малак узра дирам сочибон,
Дурру гуҳар нақдини ҳам сочибон.
Ҳурматима гард киби ер қўпуб,
Бошима айланиб аёғим ўпуб.
Олима юз ганж қатор айлабон,
Борин аёғимға нисор айлабон.
Бошим уза лаъл сочиб конидин,
Дур тўкубон олима уммонидин.
Мен мутафаккир бу таҳайюр аро,
Бал мутаҳаййир бу тафаккур аро.
Ким бу варақларники, хомам менинг
Қилди қаро ўйлаки номам менинг,
Бу қадар эъзозга қилмас кари,
Балки эмас, хурдида мингдин бири.
Ҳам ёмон эрмас, вале мунча эмас,
Яхши дурур, васф дегунча эмас.
Маъни агар хўб эса, таркиби йўқ,
Сурати дилкаш эса, тартиби йўқ.
Айтуриға чунки қўюлди кўнгул,
Айтмай ўн байт тутулди кўнгул.
Ким бор эди бошима кўп меҳнатим,
Йўқ эди бош қошиғали фурсатим.
Ул чоғдинким, варақи осмон,
Дудаға зирних қилур шустмон.
Субҳ этар ҳар сори ёғду била,
Тун қорасин пок супургу била.
Тун ёшурур шуққаи анбарвашин,
Субҳ чиқорур алами заркашин,
Рост ўшул чоққачаким, бу алам
Ўзин этар санжақи мулки адам.
Қилмоқ учун тира шафақ ҳарфини
Шом қўшар дудаға шингарфини.
Чарх қилур зоҳир этиб кавкабин,
Дурға мукаллал қора чодаршабин.
Менда бу мобайн эрур зорлиқ,
Халқ жафосиға гирифторлиқ.
Бир дам улус меҳнатидин ком йўқ,
Бир нафас эл жавридин ором йўқ.
Келгучи бу хаста ғам ободиға,
Кетмаги худ келмай анинг ёдиға.
Бир сурук албатта кўруб кетмайин,
Токи бурун икки сурук етмайин.
Ўт солибон хотири вайронима,
Тонгдин ақшомға етиб жонима.
Иш буюруб ўйлаки осон эмас,
Бутмаги ақл олида имкон эмас.
Узр демак борчаға қаттиғ келиб,
Неча чучук сўз деса, аччиғ келиб.
Базл агар бор эса афлокча,
Ҳар фалаки оллида хошокча.
Ҳар киши кўзинки тамаъ очти кенг,
Қатрау дарё эрур олида тенг.
Олибу изҳори шикоят қилиб,
Кўпни оз ўрнида ҳикоят қилиб.
Ҳар бирига ўзгача сўз муддао,
Ўзгача сўз демаки, юз муддао.
Бор эса Рустамча биров қуввати,
Ҳотами Тойича анинг ҳиммати.
Илгида Қорунча бўлуб ганжу мол,
Топмоқ эрур халқ ризосин маҳол.
Менки буларнинг баридин фардмен,
Зафъ уйида ҳамнафаси дардмен.
Мунча ғаму меҳнат ила бовужуд,
Мунча тараддуд била гуфту шунуд,
Заъфи табиий худ ўлуб бир сори,
Борчалари бир сори, бу бир сори:
Кундуз олиб онча юбусат димоғ,
Ким кеча уйқу била топмай фароғ.
Кундузиким, бўлди яна ҳол бу,
Кечаки бўлди яна аҳвол бу.
Кимгаки фурсат бу сифат бўлса тор
Назми хуш андин қачон имкони бор.
Мен чу дедим узр эрур мен маоф,
Бўлмаса бу назм дури асру соф.
Риштаи авқот чу кўтоҳ эди,
Келмади ул навъки дилхоҳ эди.
Чун бу сифатдур бари ойин анга,
Қайдин эрур мартаба чандин анга.
Ким эл аро бўйла тушуб ҳою ҳуй,
Ҳар сори солғай бир узун гуфту гўй.
Бўлса эди онча манга даст рас,
Ким кеча-кундузда бир-икки нафас.
Рафъ ўлубон меҳнату фарсудалиқ,
Етса эди ком ила осудалиқ.
Гўшаи хилват аро айлаб нишаст,
Табъни қилсам эди фикратпараст;
Назм дури истарига хос ўлуб,
Баҳри тахайюл аро ғаввос ўлуб.
Қилсам эди улча хиромим дурур,
Олсам эди ончаки комим дурур,—
Билгай эди кимгаки маъни бўлур,
Ким равиши назм деган не бўлур.
Ул биридин чунки тиҳи қолди жайб,
Кирмаса жайб ичра бу бир ҳам не айб.
Мен бу наво бирла тараннум сарой.
Ким деди ногаҳ хиради пок рой;
Кей қаламинг ажз мидоди аро,
Бош қўюб инсоф саводи аро.
Ҳақдин ўлуб заъфинга қувват қарин,
Сурати инсофингга юз офарин.
Буки баён айладинг эрмас йироқ,
Ким де олурсен мундин яхшироқ.
Десанг эди ҳам тилагандек баланд,
Бўлсанг эди истагудек дилписанд.
Мунчаму бўлғай эди бозор анга,
Жумлаи офоқ харидор анга.
Бўйлаки савдоси жаҳон ичрадур,
Шўру шари кавну макон ичрадур.
Андин эрурким, бу жаҳон зевари,
Гавҳар аро баҳр ила кон зевари.
Қилди шараф касбини шоҳ отидин,
Меҳру карам зилли илоҳ отидин.
Улки шараф баҳри анинг зотидур,
Гавҳар ўшул баҳр аро отидур.
Эй сўқулуб сиккаи адл отинга,
Хутбаи давлат ўқулуб зотинга.
Ҳалқа этиб кўкни уётинг сенинг,
Хотами хуршед уза отинг сенинг.
Мен киму мадҳингни баён айламак,
Зарраға чарх узра макон айламак.
Қатра керак англаса ўз поясин,
Баҳр ила тенг тутмаса сармоясин.
Лек не иш кимгаки, тақдир эрур,
Анга шуруида не тадбир эрур.
Ўт аро парвонаға девонавор.
Кирмагига қайда эрур ихтиёр.
Телбанинг атфол тоши ёраси,
Емагидин борму дурур чораси?
Шеърки ҳам тушти менинг шонима,
Ул ўту бу тошдурур жонима.
Не де олурмен тузубон баркини,
Мумкин эмас худ туторим таркини.
Гарчи хаёлимға келур гоҳ-гоҳ.
Ким неча бу дағдағаи умркоҳ.
Шеърдур улким демаги суд эмас,
Кўп деса, худ ғайри зиён буд эмас.
Улки ғазал чеҳрасига берса зеб,
Англаб ани табъкашу дилфиреб.
Чин демаги ҳарзаву ҳазён бори,
Турфа буким, яхшиси ёлғон бори.
Кимгаки умрида бу воқеъ дурур,
Умр анга минг йил эса зоеъ дурур.
Авли эрур улки, уруб гоми фақр,
Кўйи фано ичра чекиб жоми фақр.
Дунйи иши майлини оз айласам,
Уқби узун йўлини соз айласам.
Шарбат эса, ул йўл аро рағбатим,
Бўлса юрак қони менинг шарбатим.
Сим керак бўлса қилурға фароғ,
Ул ҳам ўлуб тан доғи ҳар сори доғ.
Хилъати давлат яланг эгнимда гард,
Икки аёғ сайрим учун раҳнавард.
Соя учун чатрни қилмай писанд,
Йўя аро рахшға йўқ пойбанд.
Сайрда ҳар бир қадамим юз йиғоч,
Тожи шараф бошима жўлида соч.
Яланг аёғим таҳида хорлар,
Силсилаи фақрима мисморлар.
Раҳна синуқ бошима ҳар тошдин,
Чиққоли ўзлук тараби бошдин.
Кўзда сиришким дури шоҳонаси,
Борча фано қушларининг донаси;
Чун бу қуш ул дона била ром ўлуб,
Риштаи жисмидин анга дом ўлуб.
Кўксума ғам ханжари солғон шигоф,
Дард элига жисм уйин айлаб матоф.
Пўя қоборчуқ била айлаб нисор,
Мақдамима юз гуҳари обдор.
Ё дури ашкимки, йўл узра тушуб,
Қонлиқ аёғим таҳиға ёпушуб.
Захмларим қони бўлуб қатрабор,
Дарду бало даштин этиб лолазор.
Оҳ ўти учқунлариким чарх уруб,
Лола ёпурғоғини ел совуруб.
Ҳар шарари лолаға яфроғ анинг,
Тийра ўчук жузви ўлуб доғ анинг.
Ранж солиб жисмға фарсудалиқ,
Йўлда даме истасам осудалиқ.
Йўл аро бир тоғ этагин топибон,
Жисмима афлок этагин ёпибон.
Уйқуға қўймоқ тиласам ерга бош,
Такяи хоро манга бир хора тош.
Ер уза туфроғ бўлуб бистарим,
Соядек устига ётиб пайкарим.
Икки аёғимки, юрурдин толиб,
Қўйниға Фарҳод ила Мажнун олиб
Буки алар ишқича юз жонима,
Дардича минг хотири вайронима.
Келдию мен кимсаға фош этмадим,
Нола чекиб васл талош этмадим.
Иккиси ҳайратда бу ҳолат била,
Ўзлари ишқида хижолат била.
Англаб эрур ишқ мусаллам манга,
Ул бириси, бу бириси ҳам манга.
Ишқ чекиб поям анингдек рафиъ,
Дард қилиб кўнглум анингдек васиъ.
Ким манга кўк ер била яксон бўлуб,
Чарх очуқ гулшани зиндон бўлуб.
Ҳимматим ул авжда силкиб этак,
Ким ёрутуб гарди била кўз малак.
Қилса шабистони шуҳудум зуҳур,
Хайли малоик анга жамъи туюр.
Тайр дема, ҳар сори хуффош де,
Анжуму кўк ҳуққау хашхош де.
Деб чу очиб дидаи ибратни кенг,
Бор ила йўқ, борию йўқини тенг.
Истабон ўтмак бору йўқдин далер,
Ўйлаки Саййид Ҳасани Ардашер.
Кўнглум этиб бўйла мақом орзу,
Лек бўлуб, нафсға ком орзу.
Химмат учуб равзаи хуррам сори,
Нафс чекиб чоҳи жаҳаннам сори.
Юзда малакваш бўлуб, аммо нуҳуфт,
Дев ила шайтон бўлуб иккиси жуфт.
Йўқки бу икки бўлубон жуфту бас,
Ўзларидек юз туғуруб ҳар нафас.
Ҳар кишиким, бўлса, ичида ниҳон,
Дев ила шайтони жаҳон дар жаҳон.
Ботин аро бошласа юз макру рев,
Фитна қилиб мунча шаётину дев.
Ҳарне алар солса таманно манга,
Турфа буким, борча муҳайё манга.
Тенгри учун, эй кўнгул, инсоф бер,
Диндин агар нафс чиқармас не дер.
Менки бу нафс илгида афгор мен,
Мунча балоларға гирифтормен.
Зоҳирим авқоти ёмондин-ёмон,
Ботиним аҳволи худ ондин ёмон.
Йиғласам ўз хотири ношодима,
Етмагуси ул доғи фарёдима.
Ашкни фарзанки қилой баҳри соф,
Кўксума солиб кема янглиғ шигоф.
Не юруй олғай кемадек пайкарим,
Кўҳи гунаҳдин бўлубон лангарим.
Зоҳири ҳолимда башар сурати,
Сурати жисмимда киши ҳайати.
Маъни ичинда кишиликдин йироқ,
Балки аромизда минг иллик фироқ.
Ўзни сафо аҳли қачон бўлса жамъ,
Равшану туз кўргузуб андоқки шамъ.
Кўнгул аро чирмашибон юз йилон,
Балки хавотир елидин қўзғалон,
Улчаки мен-мен демасам яхшироқ,
Яхшилар ўлсун, бу ёмондин йироқ.
Зулмат аро ботиниму зоҳирим,
Турфа буким, ўйла тилаб хотирим.
Ким мени эл аҳли яқин англағай,
Тақвию тоатға қарин англағай.
Ошиқи ғамнок дегайлар бари,
Кўнгли кўзи пок дегайлар бари.
Кўзни ўкуш саъй ила забт этгамен,
Етса кўнгул забтиға иш нетгамен.
Оҳ менинг ҳолима ўз қатла оҳ,
Тутмаса илгим карам айлаб илоҳ.
Келмаю ёдимға замони ҳаёт,
Қилғоним иш келмаган андин уёт.
Борча ишим хома қаро айламак,
Нўги била нома қаро айламак.
Хома тилимдин ҳам ўлуб хирароқ,
Нома юзумдин ҳам ўлуб тирароқ.
Тушмасалар лужжаи раҳмат аро.
Қайда ююлғай бу икидин қаро.
Ёраб, агар бўлди каломим узун,
Мундин ҳам журм қилибмен фузун.
Яхши эса, бер сўруғумдин амон,
Бўлса ёмон боштин-аёғим ёмон.
Ҳам ёмоним лутф била яхши қил,
Бўлди чу ул яхши қабул айлагил.
Жилва бер эл кўзига ҳам хўб ани,
Қилғил улус кўнглига марғуб ани.
Ҳар нечаким, журмум эрур печ-печ,
Лекин эрур раҳматинг олинда ҳеч.
Камлик ила неча манга бўлса бим,
Сен карам айлаким, эрурсен карим.
[LXIII]
Ул қул ҳикоятиким, аёғи тойилиб, аёғлуқ ошини шоҳнинг боши косасиға урди ва карамлиғ шоҳ олида ўз ошин пишурди.
Ул қул ҳикоятиким, аёғи тойилиб, аёғлуқ ошини шоҳнинг боши косасиға урди ва карамлиғ шоҳ олида ўз ошин пишурди.
Бор эди бир хусрави соҳиб карам,
Ким карамидин эл эди муҳтарам.
Хизмат аро бор эди бир қул анга,
Пояи хизматда баковул анга.
Бир кун анинг базмида шилон чоғи,
Шоҳга ҳам иштаҳи ўлғон чоғи.
Накбат аёғиға уруб тошни,
Шаҳ бошиға тўкти исиғ ошни.
Эл дедилар, ҳоли ани ўлтурур,
Ким бу гуноҳиға жазо ул дурур.
Шоҳ боқиб кўрди чу ношод ани,
Лутф этибон айлади озод ани.
Деди вазир: Эй караминг бедариғ,
Йўқ эди шаънида анинг ғайри тиғ.
Шоҳ деди лутф била завқнок:
Ким ани худ хижлат этибдур ҳалок.
Кимса ўлукни яна ўлтурмади,
Тиғи сиёсат бошиға сурмади.
Ҳар киши халқ ичра гунаҳкорроқ.
Афву иноятга сазоворроқ.
Ёраб, анингдек карам этгувчи шоҳ,
Юз минг эшигингда эрур хоки роҳ.
Ҳар неча кўп бўлса гуноҳим менинг,
Шукрки, бор сендек илоҳим менинг.
Хижлат ила қолмади худ жон манга,
Ери дурур айласанг эҳсон манга.
Гарчи эмон қобили лутфу карам,
Лек эмон бир йўли навмид ҳам.
Мен киму баҳри карам этмак ҳавас,
Баҳр агар улдур манга бир қатра бас.
Шукрки, эҳсонинг ўлуб ёварим,
Топти ниҳоят варақин дафтарим.
Ҳайрати аброр1 кўруб зотини,
«Ҳайратул-аброр» дедим отини.
Нуктаи таърихики, аҳсан эди,
Секизу секиз юзу сексан эди2.
Ким ўқуса, ё қилур эрса савод,
Руҳум агар қилса дуо бирла шод.
Тенгри ишин кому мурод айласун,
Руҳини жаннат аро шод айласун.
Эмди, Навоий, майи шукрона ич,
Ҳар неча бўлса тўла паймона ич.
Соқий, олиб кел тўла паймонае,
Йўқ, ғалат эттим, тўла хумхонае.
То ани кўп-кўп олибон сипқорай,
Кўп-кўп ичиб, бир дам ўзумдин борай.
Ким карамидин эл эди муҳтарам.
Хизмат аро бор эди бир қул анга,
Пояи хизматда баковул анга.
Бир кун анинг базмида шилон чоғи,
Шоҳга ҳам иштаҳи ўлғон чоғи.
Накбат аёғиға уруб тошни,
Шаҳ бошиға тўкти исиғ ошни.
Эл дедилар, ҳоли ани ўлтурур,
Ким бу гуноҳиға жазо ул дурур.
Шоҳ боқиб кўрди чу ношод ани,
Лутф этибон айлади озод ани.
Деди вазир: Эй караминг бедариғ,
Йўқ эди шаънида анинг ғайри тиғ.
Шоҳ деди лутф била завқнок:
Ким ани худ хижлат этибдур ҳалок.
Кимса ўлукни яна ўлтурмади,
Тиғи сиёсат бошиға сурмади.
Ҳар киши халқ ичра гунаҳкорроқ.
Афву иноятга сазоворроқ.
Ёраб, анингдек карам этгувчи шоҳ,
Юз минг эшигингда эрур хоки роҳ.
Ҳар неча кўп бўлса гуноҳим менинг,
Шукрки, бор сендек илоҳим менинг.
Хижлат ила қолмади худ жон манга,
Ери дурур айласанг эҳсон манга.
Гарчи эмон қобили лутфу карам,
Лек эмон бир йўли навмид ҳам.
Мен киму баҳри карам этмак ҳавас,
Баҳр агар улдур манга бир қатра бас.
Шукрки, эҳсонинг ўлуб ёварим,
Топти ниҳоят варақин дафтарим.
Ҳайрати аброр1 кўруб зотини,
«Ҳайратул-аброр» дедим отини.
Нуктаи таърихики, аҳсан эди,
Секизу секиз юзу сексан эди2.
Ким ўқуса, ё қилур эрса савод,
Руҳум агар қилса дуо бирла шод.
Тенгри ишин кому мурод айласун,
Руҳини жаннат аро шод айласун.
Эмди, Навоий, майи шукрона ич,
Ҳар неча бўлса тўла паймона ич.
Соқий, олиб кел тўла паймонае,
Йўқ, ғалат эттим, тўла хумхонае.
То ани кўп-кўп олибон сипқорай,
Кўп-кўп ичиб, бир дам ўзумдин борай.