ҒАЗАЛЛАР
301
Кўзунгки, куфр ила юз динға солди вайронлиғ,
Худой учун тий ани — йўқмудур мусулмонлиғ.
Қадингки жилва уза жилва кўргузур ҳар дам,
Ажаб эмас манга ҳайронлиғ узра ҳайронлиғ.
Лабингни сўрсам, эмас тонгки, тўкти қонимни,
Сўрарлар аники, бўлғай бирав била қонлиғ.
Демишсен ўлтурайин ишқ аҳлин айлаб жамъ,
Магар билибсен алар ичра кўп паришонлиғ.
Не ҳукм айлар эсанг, айла ҳусн мулкидаким,
Санга мусаллам эрур хўбларға султонлиғ.
Жунунни тарк этибон оқил ўл, деди зоҳид,
Бўлур эмиш бани одамға мунча нодонлиғ.
Дединг, Навоий агар васл топса, ўлтурайин,
Фироқинг ичра гумон айладинг ани жонлиғ.
302
Эй лабинг хосияти чашмаи ҳайвон янглиғ,
Қуйию юқориғи холи била жон янглиғ.
Аёғимнинг қалами заъфдин андоқки қалам,
Қотақолған тери даврида қаламдон янглиғ.
Нуни танвин кеби хам ҳажрида нобуд таним,
Доғи пинҳоним анга нуқтаи пинҳон янглиғ.
Қадди жавшан аро кўнглумда анингдекким ўқ,
Чаркаси дулуға ул ўқ уза пайкон янглиғ.
Одам ўрниға парий ошиқи бўлдумким, ул
Одамисизлиғ аро бўлмағай инсон янглиғ.
Юзи наззораси ҳайронлиғи ўлтурди мени,
Бир назардин ким ўлубтур мени ҳайрон янглиғ.
Қўйма бу манзилу масканга кўнгулким зинҳор,
Англа йўл ўткучидек ўзнию меҳмон янглиғ.
Жоҳнинг зебиғаким ҳусн тилаб, билдикким,
Зийнати келмади жоҳ аҳлиға эҳсон янглиғ.
Шайх дер ишқни тарк эт, санга ақл ўргатайин,
Эй Навоий, киши бўлғайму бу нодон янглиғ!
ФЕ ҲАРФИНИНГ ФИТНАЛАРИНИНГ ФУСУНИ
«БАДОЕЪ»ДИН
303
Дашти фаноки мўрча йўқ шерларга саф,
Гарчи махуф йўлдурур, эт азму лотахаф.
Гар шердурки, мўрча йўқтур ҳисоб анга,
Ким топмади кўзи бу ёбон гардидин шараф.
Ўзни кўнгул саҳифасидин маҳв қилмаған
Топмас вуқуф нуктаи асрори манъараф.
Табъингға фақр нуктаси гар зода бўлмаса,
Бўлған недур халифаи даврон санга халаф.
Гар сочса ул халифа сўзидин дури самин,
Дур ҳар неча самин эса, беқадрдур садаф.
Баҳри фанода ғўта садафвор урмасанг,
Сендин етишмагай дури мақсуд ҳар тараф.
Соқий, хароби жоми хароботи ишқмен,
Тутқил қадаҳ, муғанний этиб соз чангу даф.
То нашъа етса кўнглума ул бода завқидин,
Ганжи хаёлдин сочайин ҳар тараф туҳаф.
Шояд Навоий айлагай ул туҳфалар била
Тартиб назм манқабати шаххатун нажаф.
304
Ҳажрдин ҳар дам қилур бу хотири афгор хавф,
Зоҳир эткандек ўлумдин ҳар замон бемор хавф.
Эйки, коминг дўст васлидин эрур топмоқ ҳаёт,
Қатл тиғи сурса душман, қилмағил зинҳор хавф.
Васл бўстонида гар эмин эмасмен, эй рафиқ,
Найлайинким, хори ҳижрондин ичимда бор хавф.
Ҳажр шомидур махуфу қотил, эй маҳваш, не тонг,
Уйла муҳлик тийра тунда айласам изҳор хавф.
Нечаким дўзахдин ўлса хавф маҳшар аҳлиға,
Менда ҳажринг шуъласидиндур юз ул миқдор хавф.
Солмай ўзлук нақдин ўздин тутмағил дашти фано
Ким, оғир юклукка бу йўлда етар бисёр хавф.
Эй Навоий, ҳушунг ўлса, кўзларидин хавф эрур
Ул сифатким, мастлардин айлагай ҳушёр хавф.
305
Оҳким, кўнглум бузулди топмайин жонон вуқуф,
Мулк вайрон бўлди, ҳосил қилмайин султон вуқуф.
Жонни комимдур адам кунжида пинҳон айламак,
Оғзи рамзиғаки ҳосил қилмишам пинҳон вуқуф.
Васл аро ҳижрон ёшурди ишқ кўнглум қатлиға,
Мезбок заҳр эзди суға, топмайин меҳмон вуқуф.
Телба кўнглум ғофил андинким улусқа васл эрур,
Лайли этти айшу Мажнун топмади чандон вуқуф.
Оғзи рамзиға агар йўл топмадим, эрмас ажаб,
Ғайб сирриға не тонг эл топмамақ осон вуқуф.
Ишқим аҳволиға мутлақ воқиф эрмастур хирад,
Қайда топқай аҳли маъни ҳолидин нодон вуқуф.
Лаъли ҳушум зойил этти, топмади кўнглум хабар,
Ваҳки, май аҳволидин усрукка не имкон вуқуф.
Васл уммиди бирла ҳажрин қилмиш эрдим ихтиёр,
Қатлдин кўнглумга аввал бермади ҳижрон вуқуф.
Эй Навоий, буки даврондин юз офатдур санга,
Эрмас эркин топмайин ул офати даврон вуқуф.
306
Ишқ тобидин ўлубмен мени бемор заиф,
Тоб кўп кўрса анингдекки бўлур тор заиф.
Васлида эврулубон бошиға дерменки ўлай,
Ваҳки, бўлмишмен анннг ҳажрида бисёр заиф.
Заъф аро зорлиғ озурда қилур кўнглумни,
Топар озор, бале, чунки бўлур зор заиф.
Хасталиғ тортса йиллар киши, маълум эрмас,
Мен кеби кўргуза олғайму намудор заиф.
Бўлмиш ўн йилғи ўлуктин манга заъф афзунроқ,
Ваҳки, жонлиқ киши ким кўрди бу миқдор заиф.
Заъфдин шайх қутулғунг деди, тарк этсанг ишқ,
Пири дайр оллида бу қавли анинг бор заиф.
Заъф аро қилма Навоийға ситам, эй ойким,
Буйла айлабтур ани чархи ситамкор заиф.
307
Қотил кўзунг атрофида мужгон чекибдур уйла саф
Ким, қатл этар ҳангомада қилғай ҳужум эл ҳар тараф.
Ой, кун ато бирла ано, фарзанд сен бўлсанг не тонг
Ким, сен саминдурсен, валек ул икки андоқким садаф.
Ғам зулматида истаю лаъли лабинг ўлдум, валек
Ҳайвон суйи топсам «е ғам, гар бўлса ҳам умрум талаф.
Васлингға муҳлик ҳажрдин дедим мушарраф бўлғамен,
Лекин сенинг ишқинг аро ўлсам, эрур ул ҳам шараф.
Жон нақдини овучлабон келмиш эдим васлинг тилай,
Муҳлик фироқ ул нақдни олди, уруб илгимга каф.
Гар бебасарлиқ айнидин наргис кўзунгдин лоф урар,
Аҳли назар англарким, ул ҳам кўр эрур, ҳам бад алаф.
Эй мутриби Зуҳражабин, бу нағмаким, чектинг ҳазин
Камдур жаложил гар нужум ўлса, санга хуршид — даф.
Бўлмас ниқоб очсанг доғи чун ҳалли сирри лавкашаф,
Толибға недур айламак таҳсили ганжи манъараф.
Ул новакафкан қилмаса кўксин Навоийнинг нишон,
Тонг йўқ, чу айлабтур анга хуршидни гардун ҳадаф.
308
Гар танимда зоҳир ўлмиш доғи ҳижрон ҳар тараф,
Жонда худ юз онча бордур доғи пинҳон ҳар тараф.
Ишқ саҳросида менмен сойир андоқким қуюн,
Дема саргардон кезар Мажнуни ҳайрон ҳар тараф.
Кўйига пинҳон бориб, захмим не янглиғ ёшурай
Ким, қаён борсам яралардин борур қон ҳар тараф.
Кўксум ичра тушти бир хори хасак, яъни кўнгул
Токи андин чиққали бир нўги пайкон ҳар тараф.
Ҳиндуедур бул-ажаб бозигар ул кўз даврида,
Ҳинд эли аҳли тамошо хайли мужгон ҳар тараф.
Тоза бўлсун ул баҳори ҳуснким, онсиз кўзум
Дурфишон ўлмиш начукким абри найсон ҳар тараф.
Ҳар тараф майдон аро юз фитна тушти, раҳм этиб,
Тавсанингни чопмағил қилғанда жавлон ҳар тараф.
Дайр ичинда нетти тиргузсанг мени, эй муғбача,
Жоми даврингдин томар чун оби ҳайвон ҳар тараф.
Чун Навоийдек ҳавоий бўлдум ул ой ҳажридин,
Не ажаб, елдек юз урсам, тортиб афғон ҳар тараф.
ҚОФ ҲАРФИНИНГ КИЙМАТЛАРИНИНГ ҚИРОНИ
«БАДОЕЪ»ДИН
309
Чарх дард аҳлиға ҳар дам ёғдурур гарди фироқ,
Ўт равонроқким, хатарлиқдур, басе, бу эски тоқ.
Аждаредур ҳалқа урған песа кавкаб холидин,
Жуз ажал заҳрини ком андин топа олмас мазоқ.
Ҳазм этар фикрин ҳам этгил, фарз этай нонинг учун,
Қилди чарх анжумни дона, ою кунни ёрғучоқ.
Чарх бир эвдур, иши бўлмоқ анинг ҳар дам нигун,
Тушмаган яхши иқомат мундоқ уйда иттифоқ.
Сунъ баҳридин ҳубобе англағил кўк гунбадин,
Сиймгун гунбад деб ўлмас айламак ани висоқ.
Истасанг беш кун фароғат, гарчи кобин умр эрур,
Даҳр золин тўрт мазҳаб бирла қилғил уч талоқ.
Эл нифоқин кўрмайин десанг, Навоий, фоний бўл,
Чунки сен чиқсанг ародин, кимга қилғайлар нифоқ.
310
Ёр келса бас маҳалдурким, ичим қон этти шавқ,
Сабру оромим бериб барбод, туғён этти шавқ.
Озу кўп ҳар не деди қосид висолинг муждасин,
Сабрим озу изтиробимни фаровон этти шавқ.
Шавқ ҳижрондин батар ошуб солди кўнглума,
Кўнглум ошубини қўйким, ғорати жон этти шавқ.
Не ажаб кечрак муяссар бўлса — ўлсам, эй рафиқ,
Буйлаким, уммидвори васли жонон этти шавқ.
Ҳажр бўлсун ё висол уммиди чун муҳликдурур,
Бас ҳаёту қатлини кўксумга яксон этти шавқ.
Гар жунунумнинг ҳаду поёни йўқтур, йўқ ажаб
Ким кўнгул бехудлуғин беҳадду поён этти шавқ.
Эй Навоий, ҳажр зулмин ёд қилсам, қилма айб
Ким, манга бедоди номақдуру имкон этти шавқ.
311
Ҳар кун ўткан кечадин ошуфта кўнглум зорроқ,
Ҳар тун ўткан кундин ашкафшон кўзум хунборроқ.
Ўлмакимни қилғил осонроқ висолингдинки, бор
Фурқатингдин лаҳза-лаҳза ҳолатим душворроқ.
Шиддати ҳолимдур андоқким, ажалдин жон эрур
Ҳар неча бошимға ботроқ келса миннатдорроқ.
Ғам туни тулу саводин кўз била кўнглум билур
Ким, алардин йўқ эди музтарроқу бедорроқ.
Ҳажр даштин сайли ашким онча қозди ҳар тараф
Ким, бу саҳро тоғлардин бўлди ноҳамворроқ.
Мен анинг ҳуснини кўрсам юз қуёш миқдорича,
Заррадин мен оллида юз қатла бемиқдорроқ.
Неча лайливашроқ ул ой жилва кўргузди манга,
Кўрди мен шайдони ҳам ишқида мажнунворроқ.
Каъба шайхию риёдур, дайр пирию фано,
Эй Навоий, дема мундин ани файзосорроқ.
Дурдкашлар ичра мендин фориғи гар йўқ, не тонг,
Чун харобот ичра йўқ мендин киши хумморроқ.
312
Эл дарди ёрдин кам ўлур, менда ёр йўқ,
Кўнглумда юз туман ғаму бир ғамгусор йўқ.
Жон риштасини чирмадим ўқунгға, войким,
Тиғинг бағирни ёрдию тикмакка тор йўқ.
Деманг ғамида йиғлама кўп ихтиёрсиз,
Беихтиёрлиқда манга ихтиёр йўқ.
Тутса қарор бир нафас оллимда, ваҳ, не суд
Ким, ул нафас рамида кўнгулга қарор йўқ.
Десамки, тарки ишқинг этай бутма, эй парий
Ким, телбалар ҳадисиға кўп эътибор йўқ.
Чиқ рўзгор аҳлидин осойиш истасанг
Ким, мунда ғайри тафриқаи рўзгор йўқ.
Ўзни Навоий айлама усрук бу базм аро
Ким, даҳр айши бодасида жуз хумор йўқ.
313
Ўқларингдинким кўзум ҳам равшан ўлмиш, ҳам очуқ,
Машъаледурким, бўлубтур кавламоқ бирла ёруқ.
Эйки, бўйнумға ёзуқ деб қатл тиғин сурмадинг,
Сен не қилсанг қил, менинг бўйнумға бўлсун ул ёзуқ.
Манглайимдин келтурурмен кўзга саждам гардини,
Кўрган ул бутни гумон айларки, айлармен тобуқ.
Даъвои меҳримга мендин икки тонуқ истама,
Халқдин чун ёшурубмен, йўқ манга жуз бир тонуқ.
Гармрав ашку совуғ оҳ эттилар ожиз мени,
Ваҳки, ишқингдин юзумга келди кўп иссиқ-совуқ.
Эйки, азм эттинг ҳарам матлуб ҳамраҳдур санга,
Сен йироқсен андин, аммо ул санга беҳад ёвуқ.
Дайрға кирди Навоий куфри не пинҳон, не фош,
Тавба чун синди — ичарга не суроҳи, не ётуқ.
314
Эй, жамолу нозу ишванг бир-биридан хўброқ,
Қоматинг марғубу андин пайкаринг марғуброқ.
Менда бўлса минг ҳунар, чун ёрнинг мардудимен,
Олам аҳли ичра йўқ мендин киши маъюброқ.
Ишқ аро Фарҳоду Мажнун доғи бехуд эрдилар,
Кимса мендин ғолибо бу ишда йўқ мағлуброқ.
Ҳар не қилсанг, нотавон кўнглум севар жондин сени,
Ҳақ яратмайдур экан сендин киши маҳбуброқ.
Толиб эрсанг қатлима, жоно, санга жоним фидо,
Не санга матлуброқ, улдур манга матлуброқ.
Ким тилар дайри фано азмини услуб айлаган,
Ўзлукидин иш керакмас кўнглига маслуброқ.
Гар Навоий бор эди мақбулунг, эткил раҳмким,
Андим эмди йўқтурур ушшоқ аро манкуброқ.
315
Мени айлаптурур бир қотили паймоншикан ошиқ
Ки, тиғи зулмидин ўлмиш менингдек юз туман ошиқ
Сўрарким, ошиқим сенму, муқир бўлсам, ҳалок айлар,
Эрур бу турфаким, ёлғон дейолмонким, эман ошиқ.
Агар ишқ этти вайрон хонумоним, бок эмас, невчун
Ки, чун азми фано кўйигадур, найлар ватан ошиқ.
Гар ўлсам ишқ тоғи тиғи захмидин яланг, ғам йўқ
Ки, бас ҳам лолалардин айласа қонлиғ кафан ошиқ.
Қозиб ғам тоғи тош остида ўлмак не эди мендек,
Гар эрмас эрди бир Ширин санамға Кўҳкан ошиқ.
Висол имкон эмас то бўлса ўзлуктин саримўе,
Бас ўлғай фарзким, қилғай фано таврини фан ошиқ.
Навоий, шодсенким, ўлтурур ушшоқин, аммо кўр
Ки, сендекларни дерму боре ул сийминбадан ошиқ.
316
Солур диним уйига кофире ҳар лаҳза вайронлиқ,
Мусулмонлар, бу шаҳр ичра магар йўқтур мусулмонлиқ.
Жамоли жилва қилғач, найлаб идрок айлайин ҳуснин,
Чу ҳайронлиқ уза ортар манга ҳар лаҳза ҳайронлиқ.
Лаби лаълинг эрур оғишта қонимдин, ажаб эрмас,
Ани тутсамким, ул майхорадур бу дам манга қонлиқ.
Кўнгул то айлади зулфунг саводи аъзамин маскан,
Қорариб рўзгори, кўрди юз турлук паришонлиқ.
Ёшурдум доғи ишқинг, ҳажр ўти жисмимни куйдурди,
Кўнгулни доғи чок эт, қолмади чун анда пинҳонлиқ.
Лабингдур жоми Жамшиду юзунг миръоти Искандар,
Мусалламдур санга ҳусну жамол аҳлиға султонлиқ.
Агар йўқ одамилиқ мендаю ёримда, тонг эрмас
Ки, мажнунда кишилик ё парида бўлмас инсонлиқ.
Жаҳон базмида меҳмонсен, ики-уч соғар ичкач, қўп
Ки, мунжар бўлмағай ногаҳ малолатқа бу меҳмонлиқ.
Бори душворлиқларни ўзунгга айласанг осон,
Бори душворлиқлар доғи бўлғай шояд осонлиқ.
Кел, эй соқий, мени бир жом ила қил масти лояқил
Ки, даҳр ичра эрур ғофил тирилмак маҳзи нодонлиқ.
Навой, чунки муғ дайрида тутти муғбача соғар,
Ичиб май, кофири ишқ ўлмасанг, кўргунг пушаймонлиқ.
317
Боғ ичра санга сочти гул оқу қизил яфроқ,
Шаҳ бошиға андоқким эл оқу қизил ёрмоқ.
Не ёрлиғ ўлғайким, ҳар кеча тонг отқунча
Сен айш ила уйқуда, мен ранж била уйғоқ.
Кўз мардуми кўюнгнинг гардин тилабон борди,
Қоники оқар, ани қон тортти ё туфроқ.
Кўргач ани ҳайратдин илгимники тишлабмен,
Бармоққа ботибтур тиш, тилни кесибон тирноқ.
Жон нақдин ажал бирла ҳажринг ики бўлмишлар,
Андоқки, топиб суде айирғай икки ўртоқ.
Кўюнг керак, учмоқ йўқким, учмоқу кўюнгда,
Ул навъ тафовутдурким, томуғ ила учмоқ.
Ҳам даҳр бақосиздур, ҳам умр вафосиздур,
Хуштур нафасе ўзи аҳбоб ила хуш тутмоқ.
Етмаклик эрур мушкил мақсадға, нединким бор
Кўз хираву тун тийра, от оқсоғу йўл буртоқ.
Дебсенки, Навоийни келгум доғи ўлтургум,
Ул ўлди бу ҳасратдин, кел тенгри учун ботроқ.
318
Бинафшанинг нега бўлмиш димоғи мунча улуқ
Ки, ул сенинг хатинса ҳиндуйидурур майруқ.
Малоҳат оғзинга гар писта сотса ким олсун
Ки, борғусидуру шўра пушту оғзи очуқ.
Қадинг қошинда нечук сарф ўзин дегай озод
Ки, сабз ранг қулингдур, анинг аёғи ёруқ.
Эрур чаманда юзунгнинг гадойи оқ гулким,
Кўрунди барча ямоғлиқ чапони узра момуқ.
Танингға маскаву қаддингға нахл ўхшашмас
Ки, будур асру семиз, лек улдур асру оруқ.
Сен абраш узра вале гул ёғоч уза даста,
Йўл ўз аёғи била борғай, улки минди суруқ.
Хироми лофида ҳар мокиённи дейки не ер,
Не навъ жилвагар ўлғай тазарв бирла товуқ.
Май ичсанг ўлмағил оқсумки, пири дайр деди
Ки, бу иш ўлди бизинг дайр аро камина ёзуқ.
Хуш улки, базмда онлар тепарда арғуштак,
Шаҳ анда тамбура чолиб, Навоий деса қўшуқ.
319
Солса партав том уза чиққанда рухсори очуқ,
Бир қуёшдур, тушса ҳар уй ичра тунглукдин ёруқ.
Совуғ оҳеким чекармен, гарм ўлур оқмоққа ашк,
Чашмаларда су бўлур иссиғ, ҳаво бўлғач совуқ.
Тенгри оллинда тонуқдемаки ўткар кимсани,
Менча севмассен, бу ишга худ эрур тенгри тонуқ.
Лабларингким учуқ тутмиш ҳамул ҳайъат била,
Оғзинг андоқ ғунчадурким, тушмамиш андин қобуқ.
Доғ ўртарга чапоним ичу тоши қолмади,
Боғладим марҳам чапондин, қолди гар эски момуқ.
Гар ёзуқсиз ўлтурурсен, ғам емон, лекин ғамим
Мунчадурким, бўлмағай ногаҳ санга андин ёзуқ.
Ёр дилхоҳин чу топтинг, тенгдурур васлу фироқ,
Ҳақ ризосин чунки қозғандинг, не учмоқ, не томуқ.
Соқиё, май тутқали қўпмоқ басе таклиф эрур,
Қўй такаллуфнию қўп, лекин манга ўлтур ёвуқ.
Заъфи кўплуктин Навоийнинг кам ўлмас ноласи,
Не мунофидур фиғон булбулға бўлмоғлиқ оруқ.
320
Кўнглум бўлур ғаминг туни ҳар лаҳза қайғулуқ,
Чун шом бўлди, ҳар нафас ортар қоронғулуқ.
Ул кўзки олам аҳлидин олмишдур уйқуни,
Бахтим кеби, не айб, агар бўлса уйқулуқ.
Сабру қарору ҳушни олмоғлиғинг недур,
Эй жонлар офати, санга жонимдур олғулуқ.
Дашти фироқ ичра тирик йўқ чу ваҳшу тайр,
Гўё ели самуму гиёҳидур оғулуқ.
Муғ кўйи азмидин мени манъ этма, эй рафиқ,
Бу йўл эрур чу аҳли маломатқа борғулуқ.
Андин фалакни илмас экан кўзгу пири дайр
Ким, бу эрур ҳақиру жаноби анинг улуқ.
То ғамдадур Навоий, анга даҳр тийрадур,
Шод англамас улусни, бирав бўлса қайғулуқ.
321
Ҳар кишиким ғайри ишқинг ҳарфи ёзғай бир варақ,
Илгини айлаб қалам, бошин қаламдек айла шақ.
Парда ёпқач юзга, тутти қон ёшим офоқни,
Меҳр уёққанда, уфуқ сари ёйилғандек шафақ.
Гўйиё хуршид ҳар сари югуртур кавкабе,
Чунки суръат вақти ул юздин томар ҳар ён арақ.
Ваҳки, ашким жоласидин топти офат бир неча,
Сабр тухмин мазраъи жон ичраким қилдим насақ.
Бир-бир устида қўюбмен фурқатингдин неча доғ
Ишқ хони ичра қўйғандек табақ узра табақ.
Нўш этармен бода то лаълинг хаёли бирла мен
Қон ютармен, токи бўлғай танда жонимдин рамақ,
Шайх кавсар шарбати — мен талх май мадҳин дедим,
Оччиғи келса не тонг, невчунки оччиғ келди ҳақ.
Бода васфин дарс агар дер эрса пири майфуруш,
Жоми хатти давридин олмоқ муносибдур сабақ.
Истама кавсар, Навоий, топ фароғат бодадин
Ким, эрур ул мухталиф, лекин бу бирдур муттафиқ.
КОФ ҲАРФИНИНГ КОФИРЛАРИНИНГ КАМОЛИ
«БАДОЕЪ»ДИН
322
Десангки, дашти фано аҳлиға бўлай ҳамтак,
Не дўст ғайри эса, барчасиға силк этак.
Қил ўзлукунг кесагин поймол бирла ғубор,
Йўқ эрса балчиғ ўлур фисқ суйи бирла кесак.
Чу руҳ хайлиға нафс истар ўлса ортуғлуқ,
Етур иложиға тақво сипоҳи бирла кўмак.
Юракни сол демагил ишқ кўйининг итига,
Муни анга деса бўлғайки, анда бўлса юрак.
Хуш улки, ишқ гулистону боғида йиқилиб,
Ўларда остида хорову хор бўлса тўшак.
Бало ғубори вафо аҳлиға ёғар гўё,
Сипеҳр чанбари парвез недин ўлди элак.
Гадову хирқада куймак начукки парвона,
Йўқ улки, ҳулла аро шоҳид уйлаким кўпалак.
Анга бу дайри фано ичра тутти муғбача май
Ки, тишни бағриға беркитмакини қилди газак.
Навоий ўлса, не тонг базм ичинда ботроқ маст
Ки, ғусса жоминн даврон анга тутар кўпрак.
323
Бу кеча оҳим эрур давронни барҳам урғудек,
Чарх гулзоридин анжум гулларин совурғудек.
Сўрғали келди эвурунг бошиға қўлдоб мени
Ким, эмастур лаҳзае бошим уза ўлтурғудек.
Эй кўнгул, дерсенки, ёшу ишқини, не ёшурай
Ким, эрур жисмим фано туфроғида ёшурғудек.
Синса кўнглум, не ажабким, санги борони фироқ
Бўлди хамлиқ жисм уйин ҳар саридин синдурғудек.
Ҳажр зулмиға чидармен, ўлгали йўқ, англасам
Ким, эрур қатлимға ул жону жаҳон қайғурғудек.
Айш вақтини бил ғаниматким, эрур дам ушбу дам,
Чарх эрмас фавт бўлған вақтни ёндурғудек.
Сен кўнгул берсанг Навоийға гаҳе минг жавр ила,
Эрмас ул ҳар дилрабоға кўнглини олдурғудек.
324
Фалак зарфи тўла май бўлсаю топсам ани хумдек,
Чекайким, қатралар ҳам қолмағай жавфида анжумдек.
Ҳавоий ишқ барқи гарчи муҳриқдур, вале эрмас
Бу ишда оташин лаълинг аён қилған табассумдек.
Қувонурмен итинг эски сафоли ичра май ичсам
Ки, Жамъ қилған эмастур жоми бирла ул танаъумдек.
Ҳалок ўлғанда қилған навҳа гар таъсир этар, лекин
Эшит ноламниким, муҳлик эмастур бу тараннумдек.
Масиҳо нуктаси гар жон берур эрди, вале билгил
Ки, жон олмоққа эрмас эрди ул ширин такаллумдек.
Чиқиб қатлимға ўзга сари сурди рахшин ул қотил,
Манга юзланмамиш умрумда ваҳме ул тавақҳумдек.
Ажал ҳажрингда жоним олди шафқат айлабон зоҳир,
Киши раҳм аҳлидин кўрмайдур эркин бу тараҳҳумдек.
Май ичра чунки соқий акси муҳликдур, бу соғарни
Кишиким ичса, уммиди ҳаётидин кўзин юмдек.
Навоий ҳажр даштидин танаъум бистари топқай,
Бу водийда ирик қум чун ёнида бўлди қоқумдек.
325
Тиғи ишқингдин кўнгул ҳар ён оғиздек бўлди чок,
Бу оғизлардин не тонг чекса фиғони дарднок.
Шарбати ҳижрон била қатл айладинг аҳбобни,
Кимса ҳаргиз дўстларни заҳр ила қилмас ҳалок.
Жон қуши ўртанмасун деб ёпма ўтлуқ чеҳраким,
Шамъ ўтин кўргач куярдин айламас парвона бок.
Меҳрдек ёр эврулур, бошиға ҳар саргаштаким,
Заррадек қилса ҳавоий ишқи ичра ўзни пок.
Оразингдин, йўқ ажаб, тушса кўнгул захмиға ўт,
Меҳрдин кўпроқ бўлур маҳрур, ҳар ерким мағок.
Истасанг еткач фано ели санга, бўлғай уруж,
Фақр кўйида бурун қилмоқ керак сен ўзни хок.
Эй Навоий, ёр агар кўнглумга кирмак истади,
Захмима марҳамча бордур қилғани кўксумни чок.
326
Оғзиким сўзда Масиҳодек қилур элни тирик,
Бас улуғ сўзлукдурур, гарчи эрур асру кичик.
Қадди қўпқоч, сарв агар тушса аёғин ўпкали,
Йўқ ажабким, паст ўлур соя, қуёш бўлғач бийик.
Ҳам ўшул туфроғдин сочиб қурутунг номани,
Ёзсангиз ул ойға жисмим туфроғ ўлғандин битик.
Тиғи захмин боғласа аҳбоб, ғам йўқ, эй кўнгул,
Бир эшик боғланса ишқ ичра, очилғай юз эшик.
Ҳажр тошин бошима, меҳнат палосин жисмима,
Қайда билгай ишқ анга кўргузмаган қотиғ ирик.
Учқил, эй булбул, бу гулшандин, нединким ҳар неча
Гул вафода кунд эрур, жавр ичрадур хори итик.
Гар Навоий қатлиға келмайдур ул усрук, нега
Бас этак санчиб, қилич тортиб шимолибдур илик.
327
Хони васлингдин агар бўлмас муяссар бар емак,
Ҳам ғаниматдур талашмоқ итларинг бирла сўнгак.
Не либоси офият киймак мени мажнунғаким,
Англамон, гар бўйнума тушса яқо янглиғ этак.
Ишқ «ақди кисасининг ҳифзиға бодома муҳр
Гар тилар бўлсанг, муносибдур бу чок ўлған юрак.
Зулфдур ёхуд узори ўтиға чирмашти дуд,
Ё баногўшиға тўш, бўркига сончибтур гажак.
Сурткандек кўзини сарпанжаси нақшиға юз,
Кўз ёрутсам илгидин, панжамда бўлса ул билак.
Ишқ агар бўлса ҳавойи нафсдин пок, эй кўнгул,
Йўқ тафовут, дилбаринг гар бека бўлсун, гар мирак.
Қоши меҳробида васлин истаб айлармен дуо,
Эй Навоий, тонг йўқ, андоқ қиблада мундоқ тилак.
328
Баски, кўксум чоки тиккан игнадин бўлди тешук,
Кўнглаким чокидек ўлмишдур вале андин чурук.
Жонфизо лаълинг бнла қотил кўзунг ҳижронида,
Уйла ҳолим борким, билмон, тирикмен ё ўлук.
Хотами лаълинг агар оғзимға еткач, тишлагум,
Муҳр этарда мўм ёпишқон кеби босқач узук.
Фурқатингдин лоладекдур чок-чок ўлған кўнгул,
Негаким, ҳам қон аро бўлмиш бўёғлиқ, ҳам куюк.
Оташин лаълинг агар жонимни ўртар, тонг эмас
Ким, эрур асру исиғ, неким эрур асру чучук.
Дема, дашти ишқ аро минг хайли ишқ аҳли қони
Итти бу поёни йўқ саҳрода ҳар ён бир сурук.
Эй Навоий, фақр йўлида бурун ўзлукни сол
Ким, бу йўлда пўяға монеъдур ул ортуқси юк.
329
Эй тани хоки хадангингга нишон бўлған кесак,
Ҳам бу маъниға қуруғ бошим кесак узра сўнгак
Бир яқони қўймадинг қилмай этакка тегру чок,
Рахш то сурдунг ёқонгни синдуруб, санчиб этак.
Зоҳир айларда ядибайзо қилурсен элни қатл,
Тиғ урарда енг шимолибким, аён этсанг билак.
Гул била номардум эл андоқки узгай ғунчани,
Еб итинг юз пора бағримни, тамаъ қилди юрак.
Риштаи жон янглиғ асрай тушса илгимга даме,
Ким, хилол ўрниға ширин лаълинга еткай ипак.
Ҳажр шоми дарду ғамни бошима ёғдурғали
Бўлди анжум бирла чархи чамбари гўё элак.
Ул парий ишқида чун ўлди Навоий англангиз
Ким, мужанниндур Исо, қабриға бутса ҳар чечак.
330
Ўт урди жонима, чун очти лаъли оташнок,
Ҳаёт чашмасидин, ваҳки, жоним ўлди ҳалок.
Заиф жисмим ўтидин жаҳонни куйдурдунг,
Улуғ ўт урмоқ учун ўртадинг магар хошок.
Дединг — кўнгул ўти дудин чиқарма оҳ била,
Агар чин эрса сўзунг, нега кўксум эттинг чок!
Наззора ҳоилидур дуди оҳу қатраи ашк,
Фиғонки, мониъ комимдур анжуму афлок.
Кўнгул шикофи дема, анда сабр дафни учун
Ки, ҳажр қотили ўлтурди, қозди ишқи мағок.
Чу маст ўлдум эса, май била юнгиз баданим,
Тонгинг ушолған наъшим белига риштаи ток.
Навоий истаса лўливаше, ажаб эрмас,
Бу важҳ илаки, вафо тарки эттилар атрок.
331
Меники муғбача дайр ичра айлагай усрук,
Не тонг, кўзумга қуёш бўлса заррадин ўксук.
Сўзумни ёр эшитмай юзумни чуркади оҳ,
Бу важҳдиндур ул ой оллида юзум чуркук.
Фироқи ўқидин ўлмиш тешук-тешук бағрим,
Бу турфароқки, бир ўқдиндурур ҳар икки тешук.
Ғамида турлук-турлук балоға учрабмен
Ки, ҳар бириси мени куйдурур неча турлук.
Танимда раглар узулди фироқ шиддатидин,
Начукки, ришта чубўлғай, ипак тўн ўлса чурук.
Тутай жаҳонда Сулаймон сени ва ё Жамшид,
Не мунга жом вафо айлади, не анга узук.
Навоий, ўртади ширин ҳадисинг эл кўнглин,
Начукки куйдурур ични, чу шарбат ўлди чучук.
332
Гулшан ичра йўқтур оромим—дилоромим керак,
Сарву гулни найлайин, сарви гуландомим керак.
Гар парийлар қуш кеби рам қилсалар мен телбадин,
Ғам йўқ, ул шўхи парий пайкар менинг ромим керак.
Офият кўйида маҳвашларға йўқтур нисбатим,
Ул муқаммир шева шўхи бодаошомим керак.
Каъбада ноком ила дин аҳлиға йўқ жуз нифоқ,
Дайр ичинда кофири бебок худ комим керак.
Гул била савсан керакмастур манга, эй боғбон,
Зулфи сунбул атрлиқ рухсори гулфомим керак.
Эй харобот аҳли, расво кўнглум итмиш бу тараф,
Келмишам топиб суроғ — ул ринди бадномим керак.
Эй Навоий, хонақаҳда топмадим жуз тафриқа,
Хум кеби майхонанинг кунжида оромим керак.
333
Айтмонким, лаъли жонбахшинг эрур жондин чучук
Ким, эрур ҳар неки йўқ андин чучук, андин чучук.
Нечаким бўлсун чучук ширин такаллумлар сўзи,
Лекин эрмас ул каломи шаккарафшондин чучук.
Нўши лаълингдин манга чун заҳри ҳажр ўлди насиб,
Не осиғ, гар бўлса ул ортуғроқ имкондин чучук.
Най ўқунг беҳад чучуктур жонға, гўё чиқмамиш
Бир қамиш мундоқ шакар буткан найистондин чучук.
Новакинг узра бошоқ гўё эрур ҳабби набот,
Ким, кўнглум коми бўлур ул шакли пайкондин чучук.
Соқиё, жомимда эзгил заҳрким, ҳар неча ул
Бўлса оччиғ, бўлғусидур заҳри ҳижрондин чучук.
Эй Навоий, жонфизо назминг лаби васфида бор,
Шираи жондин эзилган оби ҳайвондин чучук.
334
Сарвнинг соясида бодаи гулфом керак,
Бўлди чун иккиси бир, сарви гуландом керак.
Кимгаким бўлди булар кофир эрур деса манга,
Ҳуру тўби била кавсар майидин ком керак.
Гарчи рухсори эрур субҳи дилафрўз, валек
Васл айёми қора зулфи кеби шом керак.
Улки Жамшид дегай ўзини хуршид кеби,
Соқий илгидин анинг базми аро жом керак.
Кўзларим донаю суйиға келур васл қуши,
Лек тутмоққа ул ой туррасидин дом керак.
Каъба тавфида басе тафриқадур билки, ўзин
Жамъ истарга фано дайрида ором керак.
Дайр пириға мурид ўлди Навоий, негаким,
Шайхул-ислом деган кимсага ислом керак.
335
Пили гавҳаркашдурур ҳар ён саҳоби пилранг,
Бошида чангак ҳилолу ёнида хуршид занг.
Асру изҳори тажаммул қилди султони баҳор
Ким, бу янглиғ пил юз минг жилва айлар бедаранг.
Айлади найсон зулоли ер юзин ойинагун,
Анжуму кўк аксидур анда раёҳину ўланг.
Дафъа-дафъа бир-бири узра булут офоқ уза,
Гўйиёким тожире терди рухутин танг-танг.
Чанг уни бирла май ич, кўргузди чун қавси қузаҳ,
Давр ила андоми чангу лавн аро автори чанг.
Буйла мавсумда керактур айш базмин тузгали
Ҳам зумуррад ранг ер, ҳам бодаи ёқут ранг.
Бу бори бир ёну ул бир ёнки, ичмак боиси,
Соқиё, бўлғай бу давр ичра бағоят шўху шанг.
Ҳам нигитлик, ҳам баҳор айёмини тут муғтанам,
Бодаву соқий учун қилмаққа тарки ному нанг.
Эй Навоий, дам бу дамдир — тут ғанимат, бода ич,
Ўзга бир дамга етар-етмаска чун воқиф эманг.
336
Айласа муғбача дайр ичра мени масти маланг,
Ушатай соғари номус била шишаи нанг.
Эй хуш улким, қилибон зуҳд тунидин урён,
Дайр аро тифллар ўйнатса ани маст яланг.
Ишқ базмиға нетиб бормағамен, чунки мени
Тортадур ул сари юз тор била нағмаю чанг.
Манга, зоҳид, яна май таркини қил деб таклиф
Қилмағайсен, кўзунга учраса ул соқийи шанг.
Соф май ламъасию соқийи маҳваш ҳусни,
Тийра зоҳидқа асар қилмадиким, бор эди данг.
Ишқи бебок уза ким зуҳд хаёлин қилса,
Эрур андоқки, егай бодаи ноб устида банг.
Майкада аҳлиға юз тоқу тараб, эй соқий,
Хонақаҳда бўла олғайму Навоийға даранг.
337
Раҳмсиз бўлғай кўнгул куффори Хайбар кўнглидек,
Мумкин эрмас бўлмоқ ул шўхи ситамгар кўнглидек.
Кести атфол ғаминг кўнглум уза наъл узра наъл,
Ончаким бўлди ҳазин кўнглум санубар кўнглидек.
Кўнглум ул хат шавқидин юз захмлиқ жисм ичра бор
Ўт ичинда анбар эткан дуди мижмар кўнглидек.
Неча захм этсанг қизиқ кўнглумни, ўтдур — қон эмас,
Ҳумратиким анда зоҳир бўлса ахгар кўнглидек.
Гарчи Лайли маҳмилидин нола кўп чеккай дарой,
Савти муҳлик бўлмағай Мажнуни музтар кўнглидек
Мужда дайр аҳлики, соқий акси эрмиш жилвагар,
Ҳар киши берса сафо кўнглига соғар кўнглидек.
Ҳажр тиғидин Навоий қону захмин кўрки, бор
Кўнгли мамлу жисмидек, жисми саросар кўнглидек.
338
Дарду меҳнат тошин, эй маҳзун кўнгул, жонимға ўк,
Ҳар не афзун келса андин, жисми вайронимға ўк.
Чун басе кўпдур чиқиб жон, жисм уйи емрулгали
Етса, хирман-хирман ул тошларни ҳар ёнимға ўк,
Ишқ ўти ахгарлари таскин берур чун дардима,
Ёққали марҳамдек ани доғи пинҳонимға ўк.
Ҳузну меҳнат юклари кўнглум уйин қилмиш тўла,
Эй фалак, эмди аларни байтул-эҳзонимға ўқ.
Юзу зулфи ёдидин мажлис тузарман, эй рафиқ,
Боғдин гуллар териб, ҳар ён шабистонимға ўк.
Хонақаҳда тийрамен, дайри фано туфроғини
Ҳам супур кирпик била, ҳам чашми гирёнимға ўк.
Ғам била андуҳ ғизосидин бўлубмен мумтали,
Эй Навоий, гўшаларда ани зиндонимға ўк.
339
Субҳи иқболу саодат келди ул фархунда энг,
Тонг бошида муҳтариқ кавкабдек ул энг узра менг
Сарвким, тенг тутмас ўз қадди била ҳар нахлни,
Эътидол ичра эмастур сарви қаддинг бирла тенг.
То мени саргашта чиқтим, даштдин ҳар ён қуюн
Пўя айлар тинмайин, невчунки топмиш ерни кенг.
Кўнглак ўрпиға елак кийдинг ҳамоно, эй қуёш
Ким, яди байзоға монеъ бўлмағай ҳар сари енг.
Ғорати ислому дин ёлғуз қилурсен гўйиё,
Буйла яғмоларда йўқ ҳожатки, бўлғай кимса ҳенг.
Бода истаб зуҳд тарки айладим, олғаймусиз,
Хирқаву сажжода раҳн этсам, харобот аҳли денг.
Доғу қон бирла Навоий кўнгли бўлди лолаким,
Бу тақозо айлар ул мушкин менгу гулранг энг.
340
Эй, жафо пешангу бедод ишинг, жавр фанинг,
Ҳар бири марҳами роҳат кеби кўнглумга менинг.
Кўпдурур кўнглум аро ниш магар қилди нишон,
Варзиш айларда ани ғамзаи новакфиканинг.
Хўблар хатларидин тийрадурур чеҳралари,
Сенсен ул гулки, юзунг гулшанида йўқ тиканинг.
Лутф кўрким, суда гул акси масаллик кўрунур,
Ҳулла нозуклигидин ҳар сари нозук баданинг.
Эй кўнгул, ғам юзининг кўзгусидурсен гўё,
Кўзгунинг икки юзи ёнгғию эски туганинг.
Мендек, эй лола, сени қилмади гар ишқ шаҳид,
Нега ғам доғи аён айлади қонлиғ кафанинг.
Давр андуҳи мени қилди ҳалок, эй соқий,
Шиша софий йўқ эса, йўқму экан дурдининг.
Йўқтурур аҳли замон қасрида жуз нақши жафо,
Чиқма, гар худ йиқилур бошинга байтул-ҳазанинг.
Эй, Навоий, чу фалак тоқидин офат ёғадур,
Чиқмаким, бўлса керак майкада боғу чаманинг.
341
Бировки, қўнди кеча ўзга ерга ёри анинг,
Кўзидин уйқу ўчарға не ихтиёри анинг.
Кишики, дилбари ағёр бирла тутти қарор,
Ажаб эмастур, агар бўлмаса қарори анинг.
Замона хўбларидин вафо тамаъ тутқан,
Ўт истагайки, су қилғай аён шарори анинг.
Вафоға чунки жафодур эваз, хуш ул фориғ
Ки, ишқ кишвариға тушмамиш гузори анинг.
Кўнгул ҳавоси мени бузди, шукрдур ангаким,
Тузулди офият авжида рўзгори анинг.
Ҳаёт гулшанидин қайда бар егай кўнглум
Ки, ғам ҳазониға бўлмиш бадал баҳори анинг.
Замона боғида нахли вафо эмас сарсабз
Ки, жаври жоласидин тушти баргу бори анинг.
Қувонма давлати ҳуснунгға, эй паривашким,
Замона давлатидек йўқтур эътибори анинг.
Навоий этса фиғон, хўблар, ториқмангким,
Не қолғусидур ўзи, не фиғони зори анинг.
342
Ошиқ ўлдум, панд берманг — чорам асбобин тузунг,
Ишқ зор этганга зулм этманг — тараҳҳум кўргузунг.
Эйки, дерсиз ишқ аро сабринг уйин обод қил,
Мундоқ этгунча ҳаётим қасри бунёдин бузунг.
Сарвинозимким борур кўз боғидин, қилмон қабул,
Гар анинг ўрнида тўби нахлини ўлтурғузунг.
Онсизин, эй дўстлар, не заҳру не оби ҳаёт
Ким, мусовидур манга гар ўлтурунг, гар тиргузунг.
Гар ажал турғузмади жисмимни ул ой кўйида,
Дўстлар, наъшимни боре анда бир дам турғузунг.
Дурд келтурдунг дебон ёзғурмангиз, эй аҳли ишқ,
Бок йўқ, зуҳдум ридоси кунжига солиб сузунг.
Чун Навоий кўнглини қилди гириҳ бир тори зулф,
Дўстлар, сарриштаи уммидни андин узунг.
343
Чун латофат кўзгуси бўлмиш сафо ичра ул энг,
Ё раб, оҳим дуди зоҳир қилмасун ул энгда менг.
Илгим ўтин дафъ этар енг суйи, баским, элтурам
Оҳ манъиға илик ё ашкнинг дафъиға енг.
Қоматинг бирла латофатда ўзин тенг тутса сарв,
Бордур ул янглиғки, бўлғай сарв бирла соя тенг.
Мен бало чоҳидаву Мажнун фароғат даштида
Лофи ишқ урса, ажаб йўқким, топибдур ерни кенг.
Судрабон элтур қазо илги мени майхонаға,
Маст бўлмай чора борму, эй насиҳат аҳли, денг.
Турктоз айлаб кўнгул олдинг ажалдин бурна жон,
Ҳисса ойирма анга, невчунки эрмас эрди ченг.
Эй Навоий, гар кўнгул кетти, малолат кўрма кўп,
Сен чу бедилликка қойилсен, эрур ул телба тенг.
344
Қуюндек васл даштидин гар, эй Лайли, мени сурдунг,
Дегач саргашта Мажнунум, бошимни кўкка еткурдунг.
Сотарлар дашт уза мен телбани ким тутса ҳинду деб,
Танимни ҳажр дуду шуъласиға баски куйдурдунг.
Тегиб туфроққа андин секреган тошлар ҳалок этти,
Неча бошимға қолқон тутқунг, ар ғам тоши ёғдурдунг.
Ҳазин кўнглум қушининг парлари чурканди, ул кунким,
Бузуғ тан ошёнин шуълаи ҳажрингға куйдурдунг.
Нетиб нахли умидимдин гули васл орзу айлай
Ки, ҳажринг илгидин ани қўнғардинг, йўқки синдурдунг.
Бошимға келди ғам тиғи, бало тоши, ажал захми,
Кўр, эй ҳижрони золимким, нелар бошимға келтурдунг.
Яса, эй дайр пири, бодаким, келгум кафоратға,
Эшиттимким, мени айлабтурур деб тавба ёзғурдунг.
Бу гулшан гулларининг чун вафоси нўқтур, эй булбул,
Не очилғай тутайким, сен фиғонинг кўктин ошурдунг.
Навоий, йўл йироқ, мақсуд нопайдо, қадам урғил
Ки, қолдинг корвондин, гар тинарға бир нафас турдунг.
345
Зиҳи қути ҳаётим ҳажр муҳлик дардида ёдинг,
Агар лутфунгға лойиқ бўлмасам, йўқтурму бедодинг.
Манга лаззат сенинг зикринг, манга қувват сенинг фикринг,
Манга ишрат сенинг васлинг, манга тоат сенинг ёдинг.
Агар хуршиди рахшон орзу қилсам гули рўюнг,
Ва гар тўбию ризвон майл этсам сарви озодинг.
Бағир қонин лаболаб айлаган ошом ики лаълинг,
Кўнгул сайдин дамо-дам бисмил этган икки сайёдинг.
Улусни тиргизур қатл айламактин оби ҳайвонинг
Ва лекин ўлтурур қатл айламастин бизни жаллодинг.
Муҳиқдур, эй кўнгул, буким ул ой фарёдинга етмас
Ки, ёлқибдур, нединким, етти кўп ул ойға фарёдинг.
Демон девона, балким дев ўлубмен ул парирухдин,
Не тонг, эй шайх, акс этсам тахайюл барча иршодинг.
Улусқа софийи ишрат тутуб, эй соқийи даврон,
Ҳамоно заҳри меҳнатни менинг жонимға асродинг.
Навоий Каъбаи мақсуд сари гар қадам қўйсанг,
Тажарруд басдурур ҳамроҳингу бетўшалиғ зодинг.
346
Раҳм этиб, эй дўстлар, мажруҳ кўксумни ёринг,
Қўл ёланг айлаб солиб, ҳар ён ичимни ахторинг.
Учраса юзи қора кўнглум тутуб, тортиб, узуб,
Ўтқа солиб ўртабон, жонимни андин қутқоринг.
Кетган эрса чоклик кўксум тикиб, воқиф бўлуб,
Келса бу жониб, синонлар бирла санчиб қайторинг.
Чун ўлармен — ёрни истанг, бошимға келмаса,
Бош ёланг айлаб, қўюб туфроғ уза юз, ёлборинг.
Келса айтурда ошуқмангким, фараҳдин ўлмайин,
Нуктадонлиғ бирла ул сўзни қошимда ўткоринг.
Бошима етса, чу ўлгумдур неча фарёд этиб,
Бир нафас тенгри учун ҳар қайсингиз бир ён боринг.
Гар муяссар бўлмаса бу иш, Навоий хастани,
Қўлдабон ё судрабон майхона сари бошқоринг.
347
Ҳажрдин кўзумга оламни қоронғу айладинг,
Умрдин кўз юмғаним ул тунда уйқу айладинг.
Жону кўнглум муддате саргаштадур кўюнг аро,
Бошларин айландурурға буйла жоду айладинг.
Ҳолима қолур таажжубдин эл оғзи очилиб,
Йўқса аҳволим жаҳон аҳлиға кулгу айладинг.
Ашк сиймобимудур ҳажрингда, ё кўз оқини
Ҳал қилиб, кўздин равон ул навъким су айладннг.
Қолди маҳмизингдин ой юзинда, эй чобук, нишон,
Гўйиё жавлон куни ани тепингу айладинг.
Шоҳиди давронға гўё, эй тараб машшотаси,
Бодадин гулгунаву соғарни кўзгу айладинг.
Буки айтурсен замон аҳлнға йўқ эрмиш вафо,
Ани маълум, эй Навоий, бу замонму айладинг.
348
Нил тортиб, оразинг оройишин фан айладинг,
Шуълаи кўкурд бирла шамъ равшан айладинг.
Сарвдин зоҳир йўқ эрди жуз ниёз, эй сарвноз,
То хиромон жилва бирла азми гулшан айладинг.
Ҳазл бирла дўстлуқ изҳори айлаб, оҳким,
Жумлаи олам элин жонимға душман айладинг.
Дуд солмиш бошима ҳажр, эй бало тоши, магар
Жисм унининг гунбади бошини равзан айладинг.
Жуз шарар не дона ҳосил айлагаймен, чунки сен
Мазраи жоним аро ўт бирла ҳирман анладинг.
Чун қадаҳ бердинг лаби хандон била, эй муғбача,
Жонға лаъли оташинни шуълаафкан айладинг.
Эй Навоий, хирқа зайлидин ариттинг дурди хум,
Бизни бу дайри фанода покдоман айладинг.
349
Айрил, эй заъф, эмди моҳи нотавонимдин менинг,
Кам қил андуҳ ўтини озурда жонимдин менинг.
Чок кўксумдек тикинг оғзимни ҳамким, кечалар
Ҳар замон сесканмагай бехуд фиғонимдин менинг.
Садқа вожиб бўлса, эй кўзу кўнгул, айланг нисор,
Дур била лаъл оллиға бу баҳру конимдин менинг.
Эй фалак, жилванг учун айлай равонимни фидо,
Жилвагар лек олмағил сарви равонимдин менинг.
Жисм аро ҳар дам ҳарорат фаҳм қилсанг, эй қуёш,
Ғофил ўлма жон доғи руҳи равонимдин менинг.
Соқиё, гар лаългун май тутса бўлмас ёрға,
Итларин сероб қилғил бори қонимдин менинг.
Хурдаи жоним нисоринг, эй Навоий, гар десанг
Сиҳҳат ойин нукта шоҳи хурдадонимдин менинг.
350
Не бийми ҳажрдурурким, ниҳояти йўқ анинг,
Висол умиди кеби ҳадду ғояти йўқ анинг.
Не суд хорани гар қилса дуди оҳим мўм
Ки, кўнгли ичра шарарча сирояти йўқ анинг.
Агарчи шаҳдуру ушшоқ анинг ранятидур.
Вале раняти сари риояти йўқ анинг.
Не зулмдур буки, ҳажр этса қасди жон ногаҳ,
Анга мададдуру бизга ҳимояти йўқ анинг.
Жафову жаври дамо-дамдур, эй кўнгул, демаким,
Асиру шифталарға инояти йўқ анинг.
Бу дайр аро бирав осудадурки, муғбачадин
Не келса, шукр этар, аммо шикояти йўқ анинг.
Навоий илгида не сабру не умиди висол,
Кишики бўлмаса нақди, кифояти йўқ анинг.
351
Қилса кўксум чок тиғи заҳрпарварди анинг,
Қўймангиз марҳамки, ўлтурсун мени дарди анинг.
Кўйи туфроғи аро ўлдум, дам урма, эй Масиҳ
Ким, ҳаёт истаб юзумдин учмасун гарди анинг.
Гул юзунгдин айру боғедур кўнгулким, очилур
Ҳажр ўти учқунларидин оташин варди анинг.
Оҳим андоқдурки, лаълинг шавқидин бир қатра қон
Тўкса кўз, ёқутдек бағландурур барди анинг.
Буйлаким солди самандин пўяға, ваҳ, не ажаб,
Олам ичра солса ўт барқи жаҳонгарди анинг.
Сотма, эй гул, ноз кўп, боққил хазон боғиғаким,
Бор эмиш гулранг бир кун чеҳраи зарди анинг.
Бер Навоий комини ё жонин ол, эй умрким,
Зулмни элга фиғони ҳаддин ўткарди анинг.
352
Не ажаб, сарви сиҳига инмаса бошинг сенинг
Ким, эмастур қадду раънолиқда бўйдошинг сенинг.
Гар ниҳони фитна таълим айламас, бас не учун
Бошини чекмиш баногўшунгғача қошинг сенинг?
Сангборони ғамингдин бош не янглиғ ёшурай
Ким, саодат гавҳаридур бошима тошинг сенинг.
Оби ҳайвон бирла гўё қилди лаъли ранг ҳал,
Суврат ичра чун лабингға етти наққошинг сенинг.
Ўта олмас хонақахи қудс эли, эй муғбача,
Дайр эшикинда чу тузгай базм авбошинг сенинг.
Дема, эй носиҳки, қилмайсен сўзум бирла амал,
Хотиримда қайда қолмиш мунча қолмошинг сенинг.
Эй Навоий, бўлди қонлиғ душманингким, ёшурур
Ёрдин сариғ юзунг рангини қон ёшинг сенинг.
353
Юзунг оқ, эй ғамки, ашким рангини ол айладинг,
Жон фидонг, эй дардким, жисмимни помол айладинг.
Ҳолатим халқ англамас, ё раб, сен-ўқ раҳм айлагил,
Чун ғаме бердингки, айтурдин тилим лол айладинг.
Сен тараҳҳум қил, худоё, бу қотиғ ҳолатдаким,
Мени зору дилбаримни фориғулбол айладинг.
Сафҳаи рухсор уза хатким чиқардинг — фитнадур,
Фитна узра нуқталардурким, отин хол айладинг.
Шарҳи ишқинг ёзғали жисмим қуруттунг хомадек,
Ҳар тараф жон риштасин ул хомаға нол айладинг.
Ваҳ, не ҳол эрдики, мажлис ичра лаълинг жомидин
Элни хушҳол эттинг, аммо бизни беҳол айладинг.
Элга жавлон ичра солдинг тиғ, юз минг войким,
Ҳар қачон еттинг Навоий сари, иҳмол айладннг.
354
Ичмадинг май — то бурунроқ бизни расво қилмадинг,
Чунки расво қилдинг — андин сўнгра парво қилмадинг.
Майни заҳри ҳажр соғиндинг магарким, тотқали
Бир фидойи мен кеби давронда пайдо қилмадинг.
Май ичардин қасдинг эрмиш бизни расво айламак,
Айш фикрин мундин ўзга ишга гўё қилмадинг.
Шаҳр бадноми мени айлаб, ўзунг ишрат аро
Ваҳки, бу бадномни бир ёд қатъо қилмадинг.
Шоҳ базми ичра чун лойиқ эмас эрмиш гадо,
Эй хирад, невчун бурунроқ бизга имо қилмадинг?!
Эй кўнгул, раҳмат сенга, ҳар нечаким кўрдунг жафо,
Олам аҳлидин вафо ҳаргиз таманно қилмадинг.
Эй Навоий, шукрким, гарчи сени шаҳр ичра ёр
Шуҳра қилди, сен анинг сиррини ифшо қилмадинг.
355
Оразинг гулдур, гул узра сунбули тар кокулунг,
Оллоҳ-Оллоҳ, гул юзин қилмиш муанбар кокулунг.
Қоматингдур шамъу рухсорингдур анинг шуъласи,
Шуъланинг дудидур, эй шўхи ситамгар, кокулунг.
Очқанингда нега ҳар тори ародур юз гириҳ,
Гар кўнгуллар банд қилмайдур саросар кокулунг.
Не ажаб, ҳусн аҳлининг султони бўлсанг хоссаким,
Мушкдин қўйди қуёш бошиға афсар кокулунг.
Сунбуледурким, саросар чирмашибдур сарв ила,
Нахли қаддинг бирлаким бўлмиш баробар кокулунг.
Истасангким, бўлмағай ошуфтаю дарҳам, дегил,
Қилмасун бизни паришонҳолу абтар кокулунг.
Гар Навоийға димоғ ошуфта бўлса, тонг эмас,
Чун сепар ҳар дам юзунг ўтиға анбар кокулунг.
356
Ишқ ўтидин қисматим дарду балому қилмадинг,
Дуди бирла хонумонимни қарому қилмадинг.
Куймакимга барқи офат қилмадингму оҳни,
Ўлмакимга ашкни сайли балому қилмадинг.
Зулм тиғидин танимни қилмадингму банд-банд,
Фурқатингдин банд-бандимни жудому қилмадинг.
Дема, эй кўзким, не қилдим, гар сени кўр истасам,
Бир боқиб, юз минг балоға мубталому қилмадинг.
Эй кўнгул, ҳолимни қилдинг арзу афзун қилди зулм,
Билмадингму ё билиб яхши адому қилмадинг.
Шиква қилсак сендин, эй гардун, раво эрмас дема,
Бизни беком айлаб, эл комин равому қилмадинг.
Баҳри ишқ ичра, Навоий, ошнолиғ топмадинг,
То бу бир кўзни Арас, ул бирни Ому қилмадинг.
357
Не бўлди дардима, эй бевафо, даво қилсанг,
Вафоға ваъда қилиб, ваъдаға вафо қилсанг.
Танимни қурб физосида хоки раҳ эттинг,
Бошимни васл эшикига ошно қилсанг.
Сунуб қўлумни юзунгга, мурод этиб ҳосил,
Очиб юзунгни, кўзум ҳожатин раво қилсанг.
Висол авжи бийик, эй кўнгул қуши, сен паст,
Етишмак анда не мумкин, агар ҳаво қилсанг.
Жаҳон ғамин чу олур, бер қадаҳни, эй соқий,
Олурмен, икки жаҳон мулкига баҳо қилсанг.
Замона аҳли жафосин тағофул айларсен,
Алар тағофул этиб, кош сен жафо қилсанг.
Агарчи аҳли наводур вале ул ой боқмас,
Навоиё, неча булбул кеби наво қилсанг.
358
Оташин рухсора очиб, хонумоним ўртадинг,
Хонумоним худ не бўлғай, жисму жоним ўртадинг.
Дема, не қилдим, не қилдим, жону кўнглунгни олиб,
Ўртадинг, эй қотили номеҳрибоним, ўртадинг!
Дилраболиқ бирла чун ёқтинг жамолинг шуъласин,
Хаста кўнглум олғач-ўқ, эй дилситоним, ўртадинг.
Тўлғаниб куйсам, ажаб йўқ, ўтқа тушкан риштадек,
Чун фироқ ўтиға жисми нотавоним ўртадинг.
Ўтқа солдннг сабру ақлу жону кўнглум барчасин,
Йўқу борим куйдуруб, яхши-ёмоним ўртадинг.
Соғаринг жону жаҳондин ортуғ эрмиш, соқиё,
Лекин ул ўт бирла-ўқ жону жаҳоним ўртадинг.
То Навоийдек белу оғзинг хаёли бирламен,
Ушбу йўқ савдода пайдову ниҳоним ўртадинг.
359
Элга ишқидин ғараз меҳру вафосидур анинг,
Гар мени ўлтурса, мақсудим ризосидур анинг.
Бўлмас ул бегонаваш чун ошно, бўл, эй кўнгул,
Бир кишига ошноким, ошносидур анинг.
Новаки захмин кўзумдин чиқмасун деб, захмини
Кийр ила туттум, соғинмангким, қорасидур анинг.
Ўқи суфори кўнгулда гар қизарди, не ажаб
Ким, бағир парголаси ҳар дам ғизосидур анинг.
Сабр хайлин кўнглум ўз гирдинда қўймас, гўйиё
Кирпику қошинг хаёли ўқу ёсидур анинг.
Даҳр бўстонида буким чок эрур гул кўнглаки,
Булбул аҳволиға гўёким азосидур анинг.
Шод ўлубтур фақр кўйида Навоий, уйлаким,
Салтанат фарши гадолиғ бўрёсидур анинг.
360
Зулфиким, боғлиқдурур ҳар жонға бир тори анинг,
Тандин эл жонин, ажаб йўқ, чекса рафтори анинг.
Тиғи захминким тикармен, сиҳҳатим эрмас ғараз,
Чиқмасун дермен ҳазин кўнглумдин озори анинг.
Дона-дона хол ила ғунчангни истаб, кўрки бор
Тоза-тоза доғ ила кўнглум намудори анинг.
Лабларинг шавқида ўлган халқдин кўюнгда зоғ
Тўъма айлабдурки, бўлмиш лаъл минқори анинг.
Мумкин эрмас ул парий мажнуниға ҳуш, эй ҳаким
Ким, жунун хаттидурур бўйнида тумори анинг.
Эй мусулмонлар, фиғонким, кофире кўнглумдадур
Ким, эмас жон риштасидин ўзга зуннори анинг.
Ташнамен, соқий, шафақгун май тўла тут соғаре
Ким, фалакни нуқта қилғай давр паргори анинг.
То қуюб оғзимға андоқ сипқарай ул майниким,
Қолмасун ул навъ соғар ичра осори анинг.
Айта олмон, асрай олмон ишқ сиррин, оҳким,
Саъб эрур ихфосию мушкилдур изҳори анинг.
Эй Навоий, фард бўл, васл истасангким, халқдин
Ҳар кишиким ёрлиғ узгай, худо ёри анинг.
Мужда, эй толибки, ердин олмағи мумкин эмас,
Бир қадам матлуб бошқармай талабгори анинг.
361
Оҳимни сарсар айлабон, ашкимни тўфон айладинг,
Бу сарсару тўфон била оламни вайрон айладинг.
Бир дам юзин кўрган замон маҳрум этарга васлидин,
Эй йиғламоқ, зўр айлабон, эй ашк, туғён айладинг.
Эй ҳажр, ашким қонидин ер гўйин эттинг лаългун,
Бу гўй шаклин уйлаким бир қатраи қон айладинг.
Ҳар қатра ашким қонидин хирқамни айлаб доғ-доғ,
Жисмимда ҳар ердин нишон бир доғи ҳижрон айладинг.
Гардун балият ўқларин отқанда, эй гул, гўйиё
Пурхори ҳажринг даштидин ҳар бирга пайкон айладинг.
Чун жону кўнглум хирманин кул айладинг, эй барқи ишқ
Асрарға ҳажр ўтин магар ул кулда пинҳон айладинг.
Эй муғ, зулоли ҳажр эди жоми Жам ичра дайр аро,
Синған сафол ичра солиб, дурдига эҳсон айладинг.
Давр аҳлидин, эйким, вафо мумкин эмас, дединг, санга
Туттуқ мусаллам, ҳар нечаким манъ имкон айладинг.
Эй кўнглум, иршодим билаким туттунг ойини фано,
Кавнайн ранжидин халос ўлдунг, не нуқсон айладинг.
362
Кўрган эл бедоди ҳижрондин мени ер бирла тенг,
Кўрсангиз ишқ аҳлини, мендин ўпуб ер, ишқ денг.
Сарв тенг тутса ўзин қаддинг била, ул навъдур
Ким, гиёҳ ўлғай қад ичра сарви раъно бирла тенг.
Ғунча ичра жола лоф урса тишинг бирла не тонг,
Бу адам кунжига қолиб, ул топибдур ерни кенг.
Турфадурким, куфр шоми рафъ ўлуб, қилғай тулуъ
Субҳи имон зулфин очиб, ошкор этса ул энг.
Турфароқ буким, саодат субҳида чиқмиш дегай
Тийра бахтим ахтариким, кўрса ул энг узра менг.
Ақл васвоси хароб этмиш мени ҳужжат била,
Соқиё, бир айш жоми тут мангаву ани енг.
Эй Навоий, енгда пинҳон этма ул ой руқъасин,
Чун санга улдур ҳамиша ашк оритмоғ бирла енг.
363
Менинг фироқиму анинг висоли тун била тонг,
Бу навъ даҳрда йўқ эҳтимоле тун била тонг.
Ғариб зулфу юз эрмасмуким, жаҳон элига
Кўрунмамиш бу икининг мисоли тун билан тонг.
Тонгим ёруғу тунум тийрадурки, чирмашадур
Кўнгул аро юзу зулфунг хаёли тун била тонг.
Не тунда айш насими, не тонгда меҳр, магар
Ки, бўлди зулфу юзунг поймоли тун била тонг.
Тунунг хужаста, тонгинг қутлуғ ўлсун, эй маҳваш
Ки, икки банда санга бўлди холи тун била тонг.
Биравки, тонгу тунин бода бирла ўткаргай,
Яқинки, бўлмағай анинг малоли тун била тонг.
Навоий этмади зулфу юзунг висолин кашф,
Валек эрур ғамининг иттисоли тун била тонг.
ЛОМ ҲАРФИНИНГ ЛУЪБАТЛАРИНИНГ
ЛАТОЙИФИ «БАДОЕЪ»ДИН
364
Эй кўнгул, бир навъ ўлубмен аҳли даврондин малул
Ким, эрурмен кимки андии яхши йўқ, андин малул.
Ҳажр агар будур, нетай мен жонни, жон нетсун мени
Ким, эрур ҳар лаҳза мендин жону мен жондин малул.
Тенгри халқ этмиш мени гўё малолат чеккали
Ким, даме йўқким, эмасмен халқи нодондин малул.
Неча диним узра титрай дилраболар кўйида,
Эй, мусулмонлар, бўлубмен кофиристондин малул.
Истасанг мақсад, қадам қўй, таън тошидин не бок,
Каъба топти бўлмағай хори муғилондин малул.
Эй кўнгул, фикрингни қилким, дўсту душманлар юзун
Кўрмас эрди, бўлмаса сен зори ҳайрондин малул.
Эй муғанний, тут «Ироқ» оҳангию кўргуз «Ҳижоз»
Ким, Навоий хотири бўлмиш Хуросондин малул.
365
Эй кўнгул, мен тарки ишқ эттим вале фош этмагил,
Мен сенга сиррим дедим, сен элни сирдош этмагил.
Эй кўз, эмди айладим ҳар чеҳрадин қатъи назар,
Қил таҳаммул доғи атрофимни қон ёш этмагил.
Соқиё, қўйдум аёғингға сиришким лаълини,
Лутф этиб, бу майға жоми ҳажр подош этмагил.
Риштаи меҳр уздум, эй машшота, зулфи қиссасин
Кўп узатиб, нотавон кўнглумга чирмош этмагил.
Гар десанг қаддинг бўлуб хам, қолмағайсан фитнаға,
Кўз солиб ҳусниға, майли ул кўзу қош этмагил.
Ҳажр тошин ёғдурубким қавди, ўлсам, эй рафиқ,
Қабрим устида тўкар тошинг жуз ул тош этмагил.
Эй Навоий, фақр йўлинда ер ўпкил ҳар қадам,
Яъни ул йўлда қадам сайр ичра жуз бош эгмагил.
366
Қосидо, оллинда аҳволи харобимни дегил,
Муфрит андуҳ бирла муҳлик изтиробимни дегил.
Ишқи ичра заъфлиғ жисмим шиканжи шарҳин эт,
Тору зулфидек ўт узра печу тобимни дегил.
Кўйи сайрида кўруб ани мулойим ғайр ила,
Равзаи жаннат аро дўзах азобимни дегил.
Тан тирикларнинг ҳисоби топмағанни доғи айт,
Жонда ҳам дарду балойи беҳисобимни дегил.
Ҳажр дардидин вужуд уйида бир дам тўхтамай,
Ҳар замон мулки адам сари шитобимни дегил.
Сўрсаким, ғам базмида менсиз тузарму базми айш,
Қон ёшимдин бода, бағримдин кабобимни дегил.
Эй Навоий, ғам била бехудлуғумдин нукта сўр,
Ёр ҳажринда бу янглиғ хўрду хобимни дегил.
367
Эйки, ишқ ошубида ҳолим сўрарсен, сўрмағил,
Кўзларимда су кўруб, кўнглум аро ўт англағил.
Эй парий девона деб кўнглумни қавма ҳар замон,
Даъвойи дилдорлиғ қилсанг, кўнгулни асрағил.
Эй, баҳори ҳусн, барқи васл ила кул қил мени,
Нотавон кўнглумга лекин доғи ҳижрон қўймағил.
Шўхлуқтин буки боғ ичра тиларсен ўйнамоқ,
Кўзларимнинг боғи серобинда бир ҳам ўйнағил.
Телба кўнглумни ҳамиша қилма мажруҳ, эй парий,
Тиғи кин юз қатлаким сурсанг, бирор ҳам алдағил.
Кирди ишқ аҳли фано даштиға, эй мажнун кўнгул,
Истасанг йўл озмағайсен, корвондин қолмағил.
Эй Навоий, дайр аро бўлсанг гадолиғ бирла маст,
Бош қўяр бўлсанг, сафолингни бошингға ёстағил.
368
Не атову не ўғул, сен шаҳ йигит, мен қори қул,
Ҳеч ато кўрмайдур эркин сен кеби бадмеҳр ўғул.
Ишқинг оташгоҳиға ҳар нечаким қилдим назар,
Шуъласи ўтлуқ нафасдур, ахгари қонлиғ кўнгул.
Рўзгорим ҳажр даштида қорарған, айб эмас
Ким, анинг мушкин насими дуд эрур, туфроғи кул.
Доми ишқингдин гар озод айласанг кўнглум қушин,
Ўзга ён қилса ҳаво, синған пару болини юл.
Неча қилғай дарди дил ҳар дам санга жон, эй ажал,
Раҳм этиб, андин мени қутқар, ўзунг доғи қутул.
Истасанг махлас қора қайғудек андуҳ шомидин,
Субҳдек оллингға даврондин неким юз берса кул.
Эй Навоий, саъй ила чун васл ҳосил бўлмади,
Ёр лутфиға тикил эмдию ғайридин тўнгул.
369
Гаҳ-гаҳ, эй шўх, мени бошинг учун ёд этгил,
Ё бошингдин эвуруб бир йўли озод этгил.
Бийми ҳижронинг ила неча қилурсен ғамнок,
Нетти бир муждаи васлинг била ҳам шод этгил.
Бордингу узр буким тузмади бедодимға,
Кел доғи ончаки мумкин эса, бедод этгил.
Ноладин ишқки кўнглумни йитиб, етти фироқ,
Эмди, эй телба, фиғон чеккилу фарёд этгил.
Базмдин сурдингу кетмакка эрур мониъ заъф,
Соқиё, бир-икки соғар била имдод этгил.
Фақр даштида десанг фориғу озода борай,
Кир таваккал билаю ваҳмни барбод этгил.
Эй Навоий, тиласанг ишқда эмганмагасен,
Ўзни ҳижрон ғамию дарди била муътод этгил.
370
Қошларингдинким эрур қонлиғ кўнгул ичра хаёл,
Ул қизил коғазда нундур, бу шафақ ичра ҳилол.
Тутмайин кўнглумда таскин қадди васлин истамон,
Қайда пайванд этсалар, тутқай ўзи, тутмай ниҳол.
Сарвнинг сени кеби бошинда дастор узра чин,
Наргис узра нуқта монанди кўзунг устида хол.
Заъфлиғ жисмимдадур ҳар ён бўғинлардин гириҳ,
Нол ториға эрур гарчи тугун тугмак маҳол.
Лолагун май тобидин ул ой қизармиш ё магар
Шўхлуқтин лолазор устида ағнаптур ғизол.
Давр элида гар вафо йўқ, сен вафо қилғил, валек
Кимни хушҳол этсанг, андин тут ўзунгга юз малол.
То Навоий зулфи янглиғ пойбўсин истади,
Гаҳ паришонҳол эрур ул зулфдек, гаҳ поймол.
371
Дўстлар, ул сарвқад ҳажринда чун бўлдум қатил,
Сарв экинг, гар қўймоқ истарсиз мазорим узра мил.
Кўҳи ҳажр эгнимда истармен ани суръат билан,
Шавқдин хасдек танимға эрмас андоқ юк сақил.
Заъф аро сунбулни гар зулфунг дедим, тонг йўқки, бор
Хастаға жавзо туни ялдо туни янглиғ тавил.
Рашкдин бир-бирга қиймас меҳрини жону кўнгул,
Рост андоқким ҳасуд эл молиға бўлғай бахил.
Буки ҳижрон тиғидин кўксумни юз чок айладинг,
Юз далилим бор, агар ҳар чок бўлса бир далил.
Дайр жаннат, ҳури айндур хўблуқтин муғбача,
Май зулоли бирла кўп айнан тусаммо салсабил.
Гар юзунг истаб Навоий кўзларингга хордур,
Не ажаб, дин аҳли куффор оллида бўлмоқ залил.
372
Ҳажринг кунин бир йилчаву ҳар соатин бир ойча бил,
Ҳайрат маҳалли бўлмағай ўн икки ой гар бўлса йил.
Ул ишвагар чун очти юз — кўзга назар йўқ, тилга сўз
Ким, ашкдин боғланди кўз, ҳайратдин ул янглиғки тил.
Чун шаҳсуворим отланур, андин фалак лаъб ўрганур,
Ишқида жисмим тўлғанур, ул навъким ўт узра қил.
То чиқмас ул гул боғдин, бўлмиш бу дарду доғдин,
Дардим оғирроқ тоғднн, хошокдин жисмим енгил.
Эй ҳусн аро сохиб ғино, хуршид отангдур, ой ано,
Истар эсанг нисбат яна, ҳам сарв оғо, ҳам гул сингил.
Кўк меҳридин айёрроқ, Баҳромдин хунхорроқ,
Сен ё фалак ғаддорроқ, эй меҳри йўқ моҳим, дегил.
Кўрди Навоий жон аро ғам шуъласи ҳирмон аро,
Кўз мардумидек қон аро, кўргач либосингни қизил.
373
Ул гули раъноға номам хўб эмас яксон қизил,
Сафҳаси бўлса керак бир ён сариғ, бир ён қизил.
Ҳажр ўтидин қони кўнглумнинг қурубтур, гар ул ўт
Зор кўнглумни қизитмайдур, недур пайкон қизил.
Сарвға гулнор баргидин либос эткан кеби,
Чекти гулгун ҳулла нахли қаддиға жонон қизил.
Бесутун Фарҳод қабридур қизарған лоладин,
Ё анинг қонидин ўлмиш туфроғи ҳар ён қизил.
Оримас ашким била кўзнинг қизарған раглари,
Баҳр мавжидин оқарғудек эмас маржон қизил.
Қон ёшим сероб қилди боғни, мундин нари
Анда тонг эрмас кўкармак сабзаву райҳон қизил.
Гар кўзунг захмин кўнгуллар қонин этмайдур ғизо,
Бас, недин қон тўккали бўлмиш начукким қон қизил.
Чарх баҳридин бу янглиғ бўлса қон ютмоқ мудом,
Йўқ ажаб, эмди садаф бермак дурри ғалтон қизил.
Лаъли шавқидин саросар лолагундур кўз ёшим,
Эй Навоий, ким кўрубтур баҳри бепоён қизил.
374
Ёр ҳижронида сарвақтимға еттинг, эй ажал,
Жон фидонг этсам ҳануз оздурки, келдинг дармаҳал.
Жон талашмоғлиққа қўйма лаъли ҳажридин мени,
Чун эрур таъхир аро офат, кўп қилма ҳаял.
Жонни бот олмоқ санга мушкул эса, жон чекма кўп,
Қўйки, бу мушкулни бот айлар анинг ҳижрони ҳал.
Ҳажридин ўлмай висоли нўшидин топсам умид,
Айлагумдур саъй ўлмактин тирилмак филмасал.
Ҳажр бемориға қотил заҳр эрур ҳайвон суйи,
Эй Масиҳ, асра нафас бу нуктада, қилма жадал.
Сўнгғи кундин халқ тарсон, мен бурун кундин ваҳим,
Элга ғам шоми абад келди, манга субҳи азал.
Ич Навоий, ғусса таҳлилиға гулгун бодаким,
Бир пиёла лаъли маҳлул ўлмади андин бадал.
375
Жонға зулмунгни нечаким кўнглунг истар, онча
Қил, Мен чека олғанча демон, сен қила олғанча қил.
Қўзғади кўнглумни бедод айлабон хайли ғаминг,
Гар риоят айласанг, ул мулк қўзғолғанча қил.
Жонима минг дард солдинг, айла мингдин бирни дафъ,
Айтмон анда даво ҳам дардни солғанча қил.
Ғам юки остида тавшалдурди ҳижронинг мени,
Илтифот этсанг доғи мен зор тавшолғанча қил.
Жавру бедодинг туганмай қолған эрса жонима,
Чархдин ҳам унтуж олсанг, ол демон, қолғанча қил.
Ваъдаи меҳрин манга юз қатла ёлғон этти чарх,
Сен доғи бемеҳрлик қилсанг, юз ул ёлғанча қил.
Эй Навоий, навҳа оҳангида кўп қилдинг фиғон,
Эмди мажлис мутриби бу нағмани чолғанча қил.
376
Бу не қомат, бу не рафтору на шаклу на шамойил
Ким, этар ақлни мадҳуш, доғи ҳушни зойшк
Юзи куйдурмакима ўт, сочи йиғлатмоғима дуд,
Кўзи торожима соий, қоши хунрезима қотил.
Жонфизо ҳусни ниқоб ичра, доғи эл талашиб жон,
Қолмағай эрди тирик бир киши, ул бўлмаса ҳойил.
Тиғин эгнимга тушурмакни ҳамойил тилайолмон,
Қайда ул бахтки, бўлғай қўли бўйнумға ҳамойил.
Эй ҳабиб, этма Масиҳ оллида изҳори фасоҳат,
Чун эрур дам ура олмасқа лабинг оллида қойил.
Ақлу ҳушу хираду жонни анинг йўлида қўйдум
Топмадим васл муҳайё қилибон мунча васойил.
Чунки ушшоқ уни ёқмас эмиш ул гул қулоғиға,
Эй Навоий, неча булбул кеби бу наъраи ҳойил.
377
Эй мусаввир, оразин кўр, меҳри рахшон чекмагил,
Жондин ортиқдур лаби, зинҳорким жон чекмагил.
Келди ул миръоти ҳусну учмоқ истар жон қуши,
Эй кўнгул, бир лаҳза урма оҳу афғон чекмагил.
Новакидин жон топиб эрдимки чектинг, эй рафиқ,
Эмди боре захмидин бир лаҳза пайкон чекмагил.
Эйки, бўйнум боғладинг кўйида журми ишқ ила,
Асра гарданбаста қулни, лек ҳар ён чекмагил.
Ғамза тиғидинки кўнглумни қоворсен ошкор,
Чин эса қуллоб, зулфунг бирла пинҳон чекмагил.
Мумкин эрмас қисмат ўлған ризқнинг афзунлиғи,
Бас халойиқ миннатин, то бўлғай имкон, чекмагил.
Эй Навоий, хонақаҳ шайхи кўп эткай зарқу макр,
Йўқлуқ асбобини муғ дайридин осон чекмагил.
378
Начукки дард қироғи аёғинг остида дол,
Узор нуқтаси янглиғ узоринг устида хол.
Алиф кеби қадинг ул икки ломи зулф ичра
Кўрунгач, ўлдум алар васфин айламактин лол.
Танингки мовийи беҳол ҳулладин кўрунур,
Танимни су кеби, тонг йўқ, гар айласа беҳол.
Ғариб ҳолим агар ёр сўрмаса, не ажаб
Ки, оғзи йўқлуғидин йўқтурур маҳалли савол.
Малолат этти мени гард, лек қўрқармен
Ки, еткай, ани десам, хотирингға гарди малол.
Бу боғ гуллари чун бевафодур, эй булбул,
Хуш ул қушеки, тааллуқдин ўлди фориғбол.
Навоий, истаса дилбар сени фироқ ичра,
Мурод топма, агар худ муродинг ўлса висол.
379
Ики кўз манзилинг, эй моҳи маҳмил,
Кўнгулга азм қил манзил-баманзил.
Кўзунг қотилдур, аммо заҳр чашминг
Эрур ўлтурмакимга заҳри қотил.
Эшикингда ёзармен оҳлар, лек
Бўлур, бир оҳ чексам, барча зойил.
Мени мажнун деди лайливашим, вой
Ки, бу девонани соғинди оқил.
Кўзунг чун нимхоб эрди, не тонг, гар
Кўнгул сайдини қилди ним бисмил.
Эрур бир хол бирла мабдаи файз,
Санга гар етмас, айла ўзни қобил.
Навоий, ўзлукунг рафъ этким, ул бут
Эрур мақсуд рухсориға ҳойил.
380
Ёқинг ўт бергали, эй ишқ, ҳаётимға халал,
Доғи ҳажр ўртагуча ўртаса нодоғи ажал.
Деб эмишсенки, фироқимдағи ушшоқ ичра
Нечасин айлагум охир, мени бори аввал.
Номаи ҳажрим аро сафҳаи тақвим кеби
Ашк қони била ҳар сари чекилмиш жадвал.
Барқи тиғингки вужудум хасини куйдурди,
Дудидин тийра гар ўлса, кулидин бер сайқал.
Бошима шуълаи ҳижрон туташибдур, не осиғ
Ким, ёрутмас қора ҳажрим кечасин бу машъал.
Зоҳидо, бода гунаҳ бўлсаву лекин не гунаҳ
Бизга бу ишни насиб этти чу қассоми азал.
Ишқдин кўп гала назм этти Навоий, билмон,
Найлагай, турфа ғазолиға етушса бу ғазал.
381
Гўё лабу хаттингни тарҳ этканда наққоши азал,
Шингарфу зангор ўрниға лаълу зумуррад қилди ҳал.
Фош этти гоҳи риққати кўз қони томған ҳайъати
Ким, кўз қорасин фурқати қон бирла айлабтур бадал.
Доғи фироқ, эй дилрабо, андоқ кўзум қилди қора
Ким, кўз қорасидек манга матлуб эрур доғи ажал.
Сен фурқат истаб кин ила, мен ер ўпуб тамкин ила,
Қатл аҳлига таскин ила қилмоқ намоз эрур ҳиял.
Ҳажринг ўтидин ҳар замон андоқ куяр озурда жон
Ким, соғинур боғи жинон дўзахқа кирса филмасал.
Юз йилға умр ўлсун қарин бир дам кўрар аҳли яқин,
Бас недур, эй хилватнишин, мунча санга тули амал.
Васлу замони бул-ажаб, соқий, қадаҳ тут лаб-балаб,
Мутриб, тузат савту тараб, ўткар, Навоий, бир ғазал.
382
Ишқинг ўтидин таним кул бўлди, эй бадмеҳр, бил,
Меҳр уйи қилсанг бино, ул кул била тарҳ айлагил.
Гар бузуқта чуғз нолон кўрмамишсен, захми кўп
Тан аро афғон чекар кўнглум қушин наззора қил.
Келди чун оҳимдин ўт олмоққа Мажнуни заиф,
Тўлғаниб чурканди ул ўт ичра ул янглиғки қил.
Ғам туни заъф эттим андоқким саҳар ул кўйдин
Субҳ анфоси учурғудек таним бўлмиш енгил.
Кўнглаки гулгун беҳол ўлди чун жисмин қучар,
Найласун беҳол бўлмай, эн кўнгул, охир дегил.
Умрға ҳеч эътимоде йўқтур, эй ғофил кўнгул,
Ою йилни неча маст ўткаргасен, бир ҳам ойил.
Неча ул кирпик синониға Навоий кўнглини,
Ҳар замон илғайсен, эй бадмеҳр, ани бир кўзга ил.
383
Ким деди меҳрингни ул маҳвашқа равшан айлагил,
Куч била жонингға жононингни душман айлагил.
Ул парий чун борди, хоҳи телбалардек дашт тут,
Хоҳ зуҳду офият кунжини маскан айлагил.
Чун бўлур ул турфа қуш кўпрак рамида, не осиғ,
Ҳар замон юз қатла гар фарёду шеван айлагил.
Эй қуёш, ишқингда гар саргашта бўлди заррае,
Гарм ўлуб куйдурма, балким меҳр анга фан айлагил.
Бўлмаса ул сарви гулрух, эй кўнгул, дўзахча бор,
Хоҳи азми дашт қил, гар майли гулшан айлагил.
Ҳар не даврондин келур, таслим хуштур, эй рафиқ,
Нафъ чун йўқ, ўзни гар юз қатла тавсан айлагил.
Ғам сипоҳи қатлиға майхонадур дорул-омон,
Эй Навоий, зинҳор ул уйни маъман айлагил.
384
Эй парий, юз ёралиқ кўнглум сари наззора
Қил, Ёрасиз ҳар қайдаким топсанг, ани ҳам ёра қил.
Пора-пора айлагач бир-бир анинг ажзосини,
Юзларин борининг оҳим дуди бирла қора қил.
Хайли ҳиндудекки, душман илгида бўлғай асир,
Ҳар бирисин олам ичра бир тараф овора қил.
Чун алар овора бўлди, кўзларимни ҳам ўюб,
Ўтқа ташлаб, уйларин ҳам тош била юз пора қил.
Ул икавдин бошима келган балову ғуссани
Айлабон мундоқ уқубатлар замоне чора қил.
Кўзу кўнглум бўлмаса неткунг агарчи, эй сипеҳр,
Хўбларға сарвдин қад, меҳрдин рухсора қил.
Эй Навоий, ўйнағунг йўқ ишқ то юз кўрмагунг,
Узр айтиб, ер ўпу сўз таркини якбора қил.
385
Эй кўнгул, ҳижрон кунидур, тортиб афғон йиғлағил,
Вай кўз, айрулғунгдур ул гулчеҳрадин, қон йиғлағил.
Кўз тутармен, эй булутким, ўтсанг ул гулшан сари,
Чун соғинсанг бизни, ун тортиб, фаровон йиғлағил.
Ростлиқ ҳаққи учун, эй шамъ, бир тун базмида
Чиқса сўз мендин, куюб беҳадду поён йиғлағил.
Эй қадаҳ, қон ютмағимни мажлисинда соғиниб,
Чекса гулгун бода ул гулбарги хандон, йиғлағил.
Кўнглум олған чоғда, эй кўз, манъи ашк эттим, валек
Қасди жон ҳам қилди чун ул кўнглум олғон, йиғлағил.
Йўл қотиқ, мақсуд мубҳам, яъс ғолиб, эй кўнгул,
Ун чекиб бу ҳолинга, то бордур имкон, йиғлағил.
Эй Навоий, белу оғзидин санга йўқтур насиб,
Хоҳ пайдо нола чеккил, хоҳ пинҳон йиғлағил.
386
Ҳажр ўқидин, эй кўнгул, ҳар ён қанотлар соз қил,
Ул парий васли ҳавосин истабон парвоз қил.
Истасанг бир қисса, эй ровийки, эл кўп йиғлағай,
Ишқ аро кўрганларимнинг шарҳидин оғоз қил.
Биз ниёз аҳлию сен ноз аҳлисен, раҳм эт гаҳе,
Қўй ниёз этмакка бизни гоҳ, ўзунг ҳам ноз қил.
Гар десанг қатлим сўзинким йўқ дегум йўқ, эй Масиҳ,
Ўлгум армон бирла, бир дам ҳам мени ҳамроз қил.
Раҳм озу жавр кўп қилмоқ санамлар даъбидур,
Гар қила олсанг ани кўпрак, бу бирни оз қил.
Берма, эй зоҳид, тааюндин ўзунгга имтиёз,
Ўзни элдин бетааюнлуқ била мумтоз қил.
Гар бегонамассен Навоийнинг ниҳоний дардини,
Ёна, эй ишқ, оҳи бирла ашкини ғаммоз қил.
387
Тиғи ҳижронинг била кўнглумни юз парканд бил,
Ҳар бирин юз ёралиқ бағримға бир пайванд бил.
Дема ҳар торида зулфининг нединдур юз гириҳ,
Ҳар бирин ул торлардин юз кўнгулга банд бил.
Ою кун гар волидайи ўлса ул афзун ҳусн аро,
Айб эмас, икки садафқа дур кеби фарзанд бил.
Ёлғон аҳли ишқ янглиғ қатлим этма, чеҳра оч,
Бир кўруб ишқ ичра ўлмакка мени хурсанд бил.
Ҳусниға ўхшаттинг, эй гардун, қуёшингни, валек
Он анга монанддек, ани мунга монанд бил.
Эйки шаҳсен, лек қилмайсен раво эл ҳожатин,
Ўзни ҳам ўздин улуғроқ шаҳға ҳожатманд бил.
Эй Навоий, панд эшитмай телба кўнглунг бўлди гум,
Десанг андоқ бўлмай, аҳволин ўзунгга панд бил.
388
Ҳулласин ул сарв қилди нахли раънодек яшил,
Лек оҳим дудидин ваҳм айлаб осродек яшил.
Эврулур бошиға булбуллар кеби парвоналар,
Қилғали ул шамъ кисват сарви раънодек яшил.
Ранги лаъли гар дурур қонлиғ мужам, токим эрур
Вусма бирла қоши мино туслуқ ёдек яшил.
Истамас бўлса қора эл рўзгорин ул қуёш,
Ҳулласин бас невчун этмиш чархи хазродек яшил.
Гар муаллим лавҳи мино жаврин ўргатмас, недин
Лавҳаи таълимин этти лавҳи минодек яшил.
Реву ранг аҳли муриди бўлмағилким, Хизр эмас,
Хирқасин ҳар аҳмақ этса бақли ҳамқодек яшил.
Эй Навоий, юз гул очти жонинга ул сарвиноз,
То либос этти баҳори оламородек яшил.
389
Юзига, англамадимким, ниқоб эрур ҳойил,
Қуёш жамолиға ёхуд саҳоб эрур ҳойил.
Узори устида кокилму бўлди ошуфта,
Йўқ эрса гул юзига мушки ноб эрур ҳойил.
Ўқунг кўрунмас эса пора-пора кўнглум аро,
Не тонгки, сих кўрарга кабоб эрур ҳойил.
Бузуғ кўнгул аро ул ганжи ҳусндур, юз шукр
Ки, эл кўзидин анга бу хароб эрур ҳойил.
Фиғонки, турфа муғанний уни била хушмен,
Вале нетайки, юзига китоб эрур ҳойил.
Кўрарсен ани, гар ўзлук ҳижобин этсанг рафъ,
Агарчи кўргали юз минг ҳижоб эрур ҳойил.
Навоий, айлама кўрмак хаёл ул гулни
Ки, баргдин юзига беҳисоб эрур ҳойил.
390
Оразингни боғ аро чун кўрди, ҳайрон бўлди гул,
Баргсиз қолди, нединким, бас паришон бўлди гул.
Бодадин гул-гул кўруб ул юзни, анинг ҳажридин,
Чок-чок ўлған кўнгулдек таҳ-батаҳ қон бўлди гул.
Гулузорим кишвари ҳусн ичра бўлди подшоҳ,
Рост андоқким, чаман мулкида султон бўлди гул.
Сайри боғ айларда даврон чашми захми дафъиға,
Ҳар тарафтин чобукум даврида қалқон бўлди гул.
Лаъли комимдур, қошимда келса ул гул хирмани,
Май тилар кўнглум, чу базмимда фаровон бўлди гул.
Кеча-кундуз қилма гулбонгингни бас, эй андалиб
Ким, санга беш кун бу гулшан ичра меҳмон бўлди гул.
Гул чоғи ёри сафар айлаб, Навоий жониға
Ҳар бири бир тоза қонлиғ доғи ҳижрон бўлди гул.
391
Оташнн гул ғунчасидур ўтлуғу қонлиқ кўнгул,
Зор булбул тумшуғи чокидин афғонлиқ кўнгул.
Бўстонафрўз эрур ҳар ён ниҳон тухми анинг,
Ҳажр хуноби аро юз доғи пинҳонлиқ кўнгул.
Хаста жоннинг сўгида девонаедур мотами,
Кўкрагимнинг захмидин чоки гирибонлиқ кўнгул.
То бўлуб юз пора, ҳар бир пора зулфунг торидин
Бирга боғланди, басе топти паришонлиғ кўнгул.
Бирки ҳайрон бўлди ул оразға, кўрди халқдин
Ҳар нафас юз қатла ўз ҳолиға ҳайронлиғ кўнгул.
Ғунчалар эрмас тиконлар ичраким, ушшоқдек
Чархдин кўргузди ул ҳам неча лайконлиғ кўнгул.
Эй Навоий, кўнглунг олдурма, йўқ эрса сен ўлуб,
Не осиғ, юз қатла гар қилса пушаймонлиғ кўнгул.
392
Юзини кўрди бадан чокидин хароб кўнгул,
Узулди, баски аён қилди изтироб кўнгул.
Чу бўлди жилвагар ул ганжи ҳусн ҳасратидин,
Хароблиғ қиладур ҳар замон хароб кўнгул.
Магар шиканжаи зулфунгға қолдиким, урди
Ўзига ғунча кеби мунча печу тоб кўнгул.
Балодурур ғами ишқинг сенинг вале юз вой
Ким, ул балодин эта олмас ижтиноб кўнгул.
Шарори оҳ масаллик ул ой ҳавосида кўр
Ки, пора-пора қилур кўк сари шитоб кўнгул.
Риоят айла судек соф халқ кўнглиниким,
Синар нафас била ул навъким ҳубоб кўнгул.
Навоий онча лабингдин дедики, бўлди анга
Тешилмаки била қон ичра лаъли ноб кўнгул.
МИМ ҲАРФИНИНГ МАҲБУБЛАРИНИНГ
МАЛОҲАТИ «БАДОЕЪ»ДИН
МАЛОҲАТИ «БАДОЕЪ»ДИН
393
Борму ул икки ўрулгон гесуйи анбар шамим,
Ё этак солмиш Муҳаммадда ёзилған икки «мим».
Ҳамд важҳида бири сарчашмаи оби ҳаёт,
Ҳадди лутф ичра бири сархалқаи аҳли наъим.
Ул биридин руҳпарвар топти анфоси Масиҳ,
Бу бирисидин асосин аждаҳо кўрди калим.
Жаҳл аро ўлган кўнгулларга дами Исо бўлуб,
Чун эсиб танлар қубуриға риёзингдин насим.
Кўрмаган бўлсанг ато, маъни анга бу бўлдиким,
Сен кеби чиқмай нубувват баҳридин дурри ятим.
Турфа буким, бул башар келди атоларға ато,
Лек Булқосим деди фарзанд ани беваҳму бийм.
Қидмат ичра барчадин бўлдунг муқаддамроқ, валек
Улки сендиндур муқаддамроқ, эрур ҳаййи қадим.
Ё набииллоҳ саломатдин бўлуб мен мунҳариф,
Бир иноят бирла аҳволимни қилғил мустақим.
Тонг эмастур, гар наво бўстонида топқай мақом,
Чун Навоий ўзни наътинг кўйида қилди муқим.
394
Неча ҳижрондин бузуғ кўнглумда бўлғай дам-бадам
Ғам уза ғам, дард уза дарду алам узра алам.
Ёр ҳижрони, ватан таркию ғурбат шиддати,
Чарх бедодию даврон меҳнати, эл жаври ҳам.
Сабр озидин азоб, андуҳ кўпидин изтироб,
Ашкдин сайли бало, оҳ ўтидин ҳар дам алам.
Субҳу шом эмгак кўпидин кўнглума юз минг бало,
Шом то субҳ уйқу йўқтин жонима юз минг ситам.
Барча бир сари, мангаву ёр заъфи бир сари,
Кош анга сиҳҳат бўлуб, бўлғай манга юз мунча ғам.
Садқа айларга анга лойиқ, манга йўқ туҳфае,
Хаста жоним нақди бордур элт, эй пайки ҳарам.
Эй Навоий, шарҳи ҳолимни дедим ирсол этай,
Сўзидин ҳам сафҳаға ўт тушти, ҳам куйди қалам.
395
Субҳидам гул ёқти шамъу лола зоҳир қилди жом,
Яъни ёқиб шамъ, ол жоми сабуҳий бирла ком.
Жоми гулгун хуштурур бир сарвқад шўх илгидин,
Ул нафаским, тонг елидин гулга сарв айлар салом.
Субҳким булбул мақоми «рост» тузгай сарв уза,
Базм учун тут сен доғи бир сарв аёғинда мақом.
Субҳ невчун умрдин май бирла коме топмағай,
Кимсаким, умриға йўқтур эътимод ўлғунча шом.
Соқие хуштур сабоҳатлиғ сабуҳи вақтида,
Лек андин хушроқ улдурким, бу айш ўлғай мудом.
Гул арусиға берур зийнат чаман машшотаси,
Су била ҳар субҳ то бўлмиш зилол ойинафом.
Сен доғи бир гул иси бирла димоғингни қизит,
Васл савдосин пишур, гарчи эрур савдои хом.
Мен худ ул сарви хиромонни дедим, умри азиз,
Ваҳким, ул сарви хиромон бас итик айлар хиром.
Эй Навоий, умр ишида худ кўп иҳмол айладинг,
Қилмасанг дунё ишига ҳам бўлур кўп иҳтимом.
Су била ҳар субҳ то бўлмиш зилол ойинафом.
Сен доғи бир гул иси бирла димоғингни қизит,
Васл савдосин пишур, гарчи эрур савдои хом.
Мен худ ул сарви хиромонни дедим, умри азиз,
Ваҳким, ул сарви хиромон бас итик айлар хиром.
Эй Навоий, умр ишида худ кўп иҳмол айладинг,
Қилмасанг дунё ишига ҳам бўлур кўп иҳтимом.
396
Холи хаттинг уза, эй турфа санам,
Айладинг нуқта хат устида рақам.
Тушти кўз зулф ила оғзингға, не тонг,
Айласа ишқ вужудумни адам.
Ўт солиб бошима ишқу тан аро,
Шамънинг риштасидек печ ила хам.
Ўқи захми уза куйдурдум доғ,
Қораси захм уза бўлди марҳам.
Ўзига қилмаған ўзлукни ҳаром,
Ҳарами ишқ аро бўлмас маҳрам,
Соқиё, ойинагун жом била
Бир дам этгил мени Искандару Жам
Ки, на Жам қолдию не Искандар,
Итти ул жом ила ул кўзгу ҳам.
Шод бўлким, икки олам коми
Арзимаским, егасен бир дам ғам.
Эй Навоий, санга саъб ўлса хирад,
Телбалик силсиласин тут маҳкам.
Айладинг нуқта хат устида рақам.
Тушти кўз зулф ила оғзингға, не тонг,
Айласа ишқ вужудумни адам.
Ўт солиб бошима ишқу тан аро,
Шамънинг риштасидек печ ила хам.
Ўқи захми уза куйдурдум доғ,
Қораси захм уза бўлди марҳам.
Ўзига қилмаған ўзлукни ҳаром,
Ҳарами ишқ аро бўлмас маҳрам,
Соқиё, ойинагун жом била
Бир дам этгил мени Искандару Жам
Ки, на Жам қолдию не Искандар,
Итти ул жом ила ул кўзгу ҳам.
Шод бўлким, икки олам коми
Арзимаским, егасен бир дам ғам.
Эй Навоий, санга саъб ўлса хирад,
Телбалик силсиласин тут маҳкам.
397
Ёрға еткач алам, тутти кўнгул хайлини ғам,
Шаҳға чун ранже етар, ранжур ўлур мулк аҳли ҳам.
Ёр уйдин чиқмаса, олам кўзумга тийрадур,
Чун қуёш чиқмас, жаҳондин муртафиъ бўлмас зулам.
Не ҳароратдур сангаким, куйди андин оламе,
Уйлаким ўртар жаҳонни меҳр ўти урғач алам.
Не арақдурким, ичинда ғарқадур нозук танинг,
Барги гулдекким, гулоб ичра чўмар сар то қадам.
Сарвға боғ ичра ҳар ён жилва қилмоқ хуштурур,
Соядек невчун ётибдур сарви гулзори Эрам.
Сенсиз ичмак уйладурким марг жоми ичра заҳр,
Оби ҳайвон бирла гар бўлса лаболаб жоми Жам.
Эй Навоий, садқаси бўлғил алам дафъи учун,
Мен ўлуб, гар ул саломат бўлса, ҳеч эрмас алам.
Шаҳға чун ранже етар, ранжур ўлур мулк аҳли ҳам.
Ёр уйдин чиқмаса, олам кўзумга тийрадур,
Чун қуёш чиқмас, жаҳондин муртафиъ бўлмас зулам.
Не ҳароратдур сангаким, куйди андин оламе,
Уйлаким ўртар жаҳонни меҳр ўти урғач алам.
Не арақдурким, ичинда ғарқадур нозук танинг,
Барги гулдекким, гулоб ичра чўмар сар то қадам.
Сарвға боғ ичра ҳар ён жилва қилмоқ хуштурур,
Соядек невчун ётибдур сарви гулзори Эрам.
Сенсиз ичмак уйладурким марг жоми ичра заҳр,
Оби ҳайвон бирла гар бўлса лаболаб жоми Жам.
Эй Навоий, садқаси бўлғил алам дафъи учун,
Мен ўлуб, гар ул саломат бўлса, ҳеч эрмас алам.
398
Ер узра тим-тим қон ёшим гўёки томмас дам-бадам
Ким, нақди васлинг байъиға кўзлар санар бир-бир
дирам.
Ишқингда бўлғач хоки раҳ, бўлдум балокашларға шаҳ,
Ғам хайлидин тортиб сипаҳ, оҳ ўтидин чектим алам.
Бир қатла кўрсанг ани, бас, таън этмагай эрдинг ҳавас,
Ишқиға, эйким, ҳар нафас бизни қилурсен муттаҳам.
Эй сарв қадди маҳлиқо, тенгри қачон кўргай раво
Мендин вафо узра вафо, сендин ситам узра ситам.
Йўқ фикри бу девонанинг, титрар ичи ҳамхонанинг
Ким, сақфи бу вайронанинг ашким суйидин бўлди нам.
Мутриб, навое ком тут, муғ дайрида ором тут,
Соқий, лаболаб жом тутким, қасди жоним қилди ғам.
Берганга ғам даҳри дани майхона басдур маскани
Ким, бода дафъ айлар ани, етса кишига ҳар алам.
Дайру ҳарамда сар-басар, ул юздин истарлар хабар,
Кўп ҳам низоъ этма агар ул дер самад, бу дер санам.
Дединг топиб жонон иси, топтим лабидин жон иси,
Келур бу сўздин қон иси, тинма, Навоий, асра дам.
Ким, нақди васлинг байъиға кўзлар санар бир-бир
дирам.
Ишқингда бўлғач хоки раҳ, бўлдум балокашларға шаҳ,
Ғам хайлидин тортиб сипаҳ, оҳ ўтидин чектим алам.
Бир қатла кўрсанг ани, бас, таън этмагай эрдинг ҳавас,
Ишқиға, эйким, ҳар нафас бизни қилурсен муттаҳам.
Эй сарв қадди маҳлиқо, тенгри қачон кўргай раво
Мендин вафо узра вафо, сендин ситам узра ситам.
Йўқ фикри бу девонанинг, титрар ичи ҳамхонанинг
Ким, сақфи бу вайронанинг ашким суйидин бўлди нам.
Мутриб, навое ком тут, муғ дайрида ором тут,
Соқий, лаболаб жом тутким, қасди жоним қилди ғам.
Берганга ғам даҳри дани майхона басдур маскани
Ким, бода дафъ айлар ани, етса кишига ҳар алам.
Дайру ҳарамда сар-басар, ул юздин истарлар хабар,
Кўп ҳам низоъ этма агар ул дер самад, бу дер санам.
Дединг топиб жонон иси, топтим лабидин жон иси,
Келур бу сўздин қон иси, тинма, Навоий, асра дам.
399
Тутқали бодаи гулгун қади савсан моҳим,
Савсани хонадурур ҳар кеча манзилгоҳим.
Ваҳки, васфида тилим лолдурур савсандек,
Савсани тўн ила то жилвагар ўлмиш моҳим.
Кўргали қаддини савсан сари туз боқмаймен,
Ушбу сўз тузлугига тенгри эрур огоҳим.
Манга дилхоҳ анинг қадду юзидур, гарчи
Савсану гул сари кўп майл қилур дилхоҳим.
Қоматинг хижлатидин савсан ўлубтур неча ранг,
Ё бу навъ этмиш ани шуълаву дуди оҳим.
Бу чаман савсану сарвиға бақо чун йўқтур,
Бўлса гул гаштидин анинг, не ажаб, икроҳим.
Эй Навоий, нетайин сарв ила савсанки, эрур
Савсани тўн била ул сарви равон ҳамроҳим.
Савсани хонадурур ҳар кеча манзилгоҳим.
Ваҳки, васфида тилим лолдурур савсандек,
Савсани тўн ила то жилвагар ўлмиш моҳим.
Кўргали қаддини савсан сари туз боқмаймен,
Ушбу сўз тузлугига тенгри эрур огоҳим.
Манга дилхоҳ анинг қадду юзидур, гарчи
Савсану гул сари кўп майл қилур дилхоҳим.
Қоматинг хижлатидин савсан ўлубтур неча ранг,
Ё бу навъ этмиш ани шуълаву дуди оҳим.
Бу чаман савсану сарвиға бақо чун йўқтур,
Бўлса гул гаштидин анинг, не ажаб, икроҳим.
Эй Навоий, нетайин сарв ила савсанки, эрур
Савсани тўн била ул сарви равон ҳамроҳим.
400
Қачон кўрсам ул ойни, куйдурур жонимни афғоним,
Агар кўрмак муяссар бўлмаса, мискин менинг жоним.
Кўзум ёши таним захми била кўюнг йўлин туттум
Ки, бир сари борур ашким, яна сари борур қоним.
Танимда буки пинҳон доғлардур, айлагай пинҳон
Танимни, ҳар тарафдин бўлса пайдо доғи пинҳоним.
Қуюндек дашт уза саргаштадур хоки таним, ёхуд
Либос этмиш қуюннинг пардасидин жисми урёним.
Танимға келмади овора кўнглум кўйидин, гўё
Унутмиш хонумонин ул алохону аломоним.
Ёнимға келди ул маҳваш, дам урмон, лек найлайким,
Кўнгулнинг изтиробидин тешилгудекдурур ёним.
Аёқчи маҳвашу май дилкашу аҳли тараб сархуш,
Қадаҳ келтурки, қилмоқ порсолиқ йўқтур имконим.
Замон асҳобининг ҳажри қошимда васлидин хушроқ
Ки, хушроқдур висолимдин алар оллида ҳижроним.
Навоий ишқ аро зуннор боғлаб кирди дайр ичра,
Муғона бир қадаҳ бермас ҳануз ул номусулмоним.
Агар кўрмак муяссар бўлмаса, мискин менинг жоним.
Кўзум ёши таним захми била кўюнг йўлин туттум
Ки, бир сари борур ашким, яна сари борур қоним.
Танимда буки пинҳон доғлардур, айлагай пинҳон
Танимни, ҳар тарафдин бўлса пайдо доғи пинҳоним.
Қуюндек дашт уза саргаштадур хоки таним, ёхуд
Либос этмиш қуюннинг пардасидин жисми урёним.
Танимға келмади овора кўнглум кўйидин, гўё
Унутмиш хонумонин ул алохону аломоним.
Ёнимға келди ул маҳваш, дам урмон, лек найлайким,
Кўнгулнинг изтиробидин тешилгудекдурур ёним.
Аёқчи маҳвашу май дилкашу аҳли тараб сархуш,
Қадаҳ келтурки, қилмоқ порсолиқ йўқтур имконим.
Замон асҳобининг ҳажри қошимда васлидин хушроқ
Ки, хушроқдур висолимдин алар оллида ҳижроним.
Навоий ишқ аро зуннор боғлаб кирди дайр ичра,
Муғона бир қадаҳ бермас ҳануз ул номусулмоним.