ҒАЗАЛЛАР
201
Тиргузур ҳар хастани бир ноз ила ул дилнавоз,
Чун етар мен хастаға навбат, қилур юз навъ ноз.
Зоҳидо, ҳар дам демаким мазҳабингда бор қусур,
Қайси масжидда қилиб эрдим сенинг бирла намоз?!
Ишқ аро кўнглумни ул юз меҳридин манъ айламанг
Ким, эмас мумкин самандар ўтдин этмак эҳтироз.
Бир кун оҳимдин ўшул бадмеҳр кўнгли юмшағай,
Нечаким пўлод эрур қаттиқ топар ўтдин гудоз.
Ё раб, охир нетгамен ул шўхи бадхў бирлаким,
Зулм этар, қилсам тазаллум, ноз этар, қилсам ниёз.
Чархи минойий хати сирриға ҳамроз истама
Ким, бу хат мазмунидин дам урмай ўтмиш аҳли роз.
Эй Навоий, сен басе олудадомансен, магар
Ишқ ул пок ила ўйнарсенки дерлар покбоз.
202
Рамида кўнглум эрур ишқ мубталоси ҳануз,
Бошимда бордурур ул сарвқад ҳавоси ҳануз.
Юзунг фироқида ҳар бир кўзум менинг бир доғ
Қўюптурур, вале тушмайдурур қароси ҳануз.
Фақиҳ қилди дуо «Ишқдин қутулғил» деб,
Қабул қурбида эрмас эмиш дуоси ҳануз.
Нечук тамаъ қилайин меҳр ила вафосинким,
Ҳақир жонима дархўрд эмас жафоси ҳануз.
Ҳалок ўқи кўзунг урмиш кўнгулга тонмаки, бор
Ёнида кирпику қошингдин ўқу ёси ҳануз.
Ҳалокинг ўлғали жон кўз қорарди, ваҳ, юз очиб,
Қорадин ани чиқарғилки, бор азоси ҳануз.
Сипеҳр зулмидин ул навъ мотамидур субҳ.
Ки, умрлар ўтубон чок эрур яқоси ҳануз.
Навоий жон берур, ул муддаийни маҳрам этар,
Бу ишча юз минг эмастур анинг сазоси ҳануз.
203
Жамоатеки, жунун манъини манга қиласиз,
Тош отибон не учун телбаларга қотиласиз?
Кетинг, кўнгул била жонким, видоингиз қилдим,
Фироқ агар будурур, эрта кунни кеч қиласиз.
Фироқ вақтидур, эй кўзлар, эмди қон йиғланг,
Билурмусизки, букун не кишидин айриласиз?
Кўзум ҳақини биҳил қилдим, эй жавоҳири ашк
Ки, боре ҳам анинг-ўқ мақдамиға сочиласиз.
Фироқ нишлари, ваҳки, яна раҳм этмай,
Нафас-нафас нега мажруҳ ичимга соғиласиз?
Кўнгул фасоналари, сизни, ваҳ, нетиб яшурай,
Бу навъким, юз уза қон ёш ила ёзиласиз.
Навоий ҳажрға қолди, қилинг висолда шукр
Жамоатеки, севар ёрингиз била биласиз.
204
Навбаҳор айёми бўлмиш, мен диёру ёрсиз,
Булбул ўлғандек хазон фасли гулу гулзорсиз.
Гоҳ сарв узра, гаҳе гул узра булбул нағмасоз,
Ваҳки, менмен гунгу лол, ул сарви гулрухсорсиз.
Тонг эмастур гар диёру ёрсиз озурдамен
Ким, эмас булбул гулу гулзорсиз озорсиз.
Равза ашжори ўтундур, гуллари жонимға ўт,
Мумкин ўлса анда бўлмоғлиғ даме дилдорсиз.
Май чу бердинг зулф ила банд эт мени, эй муғбача
Ким, хуш эрмас муғ била ичмак қадаҳ зуннорсиз.
Топмадуқ гулранг жоме бехумор, эй боғбон,
Ваҳки, бу гулшан аро гул бутмас эрмиш хорсиз.
Аҳли зуҳд ичра Навоий топмади мақсадқа йўл,
Вақтингизни хуш тутунг, эй жамъким, хамморсиз.
205
Ўзга бўлди ёру меҳри менда боқийдур ҳануз,
Нотавон кўнглумда ул ой иштиёқидур ҳануз.
Гарчи ўзга ёр истар хотирим, бордур валек
Жон анга манзил, кўнгул анинг висоқидур ҳануз.
Ғайр ишқи кўнглум уйинда нечук қилғай нузул
Ким, хаёли маскани кўзум равоқидур ҳануз.
Ишқ ила май таркин, эй носиҳ, не навъ айлай қабул
Ким, кўнгулга орзу ул турфа соқийдур ҳануз.
Фурқат ўти дофии доғ ўртамакдур демаким,
Ўртаган жоним ул ой доғи фироқидур ҳануз.
Чарх ёлғиз қилмади Фарҳод қонин лолазор,
Лола қонин тўккучи анинг нифоқидур ҳануз.
Эй Навоий, гарчи мени меҳрсиз дер эрди ёр,
Ўзга бўлди ёру меҳри менда боқийдур ҳануз.
206
Хуррам ўлди боғу бир гулдин ичимда ғам ҳануз,
Кулди ҳар ён ғунчаву кўнглум иши мотам ҳануз.
Булбул ўлди гул ҳарими ҳирманининг маҳрами,
Гул узорим кўйида мен телба номаҳрам ҳануз.
Чиқти туз ҳар нахл уза бир ишқпечон чирмашиб,
Ваҳки, бир қад ишқидин жисмимда печу хам ҳануз,
Очти савдо дафъиға сунбул мусалсал туррасин,
Оҳким, бўйнумда занжири жунун муҳкам ҳануз.
Соқиё, раҳмики тортиб лола соғар дам-бадам,
Лолагун соғарға мен бўлмай даме ҳамдам ҳануз.
Фақр нахлидин гули мақсуд узмак истама,
Етмай анда оҳу ашкингдин ҳавову нам ҳануз.
Бир сўзин истаб Навоий ўлди, ваҳким, етмамиш
Ҳуққайи ёқутидин кўнглумга ул марҳам ҳануз.
207
Сайл ун чектию савдо менда бепоён ҳануз,
Дашт сарсабз ўлдию мен телба саргардон ҳануз.
Гунбадин қилди иморат ғунчанинг ёз ёмғури,
Телба кўнглум уйи савдо сайлидин вайрон ҳануз.
Ҳар қуруғ шох ўлди дашт узра сабодин ҳуллапўш,
Тинмағур жисмим жунун водийсида урён ҳануз.
Тонг насими бирла найсон ёмғури не судким,
Оҳу ашким даҳр аро ҳар дам солур тўфон ҳануз.
Ёнғил, эй Исодамим, ҳуснунг баҳори ҳаққиким,
Бордурур муҳлик жунунумға даво имкон ҳануз.
Не осиғ ҳар оқ гул ўлса марҳам учун бир момуқ,
Чунки чиқмайдур ярамдин ғунчадек пайкон ҳануз.
Дашт ҳайвони қочарлар суҳбатимдин рам қилиб,
Ақли йўқ носиҳ гумон айлар мени инсон ҳануз.
Ком еткурмак ғанимат англа ҳожат аҳлиға,
Эй ғаний, бу дамки коминг бирладур даврон ҳануз.
Шайх манъ айлар жунун ҳар дам Навоийға, кўрунг
Ким, баҳор айёмида оқилдур ул нодон ҳануз.
208
Кўюнг борида қилман жаннатқа гузар ҳаргиз,
Қаддинг қошида солман тубийға назар ҳаргиз.
Ўқунгға кўнгул мойил, мужиб недур, эй қотил
Ким, ўтканидин бўлмас кўнглумга хабар ҳаргиз.
Бу жисми низор ичра кўнглумни гумон қилманг,
Шохеки, қурур, анда ким кўрди самар ҳаргиз?!
Лаълингда малоҳатдин жон комидадур лаззат,
Бу таъм қачон бергай туз бирла шакар ҳаргиз.
Кўнглига фиғонимдин раҳм ўлмаса, эй булбул,
Гул ғунчасиға борму нолангдин асар ҳаргиз.
Пил ўлса сенинг хасминг, десангки зарар топмай,
Бир пашшаға оламда еткурма зарар ҳаргиз.
Махлас тиласанг ғамдин даҳр ичра Навоийдек,
Қўймағасен илгингдин соғарни магар ҳаргиз.
209
Замоне гарчи ёдим қилмас ул номеҳрибон ҳаргиз,
Фиғонким, ёди чиқмас хотиримдин бир замон ҳаргиз.
Оти оғзим аро мазкур, ўлармен оҳким, бўлмай
Отим оғзиға бир мазкур ўлурға комрон ҳаргиз.
Кўнгул то водийи ишқиға тушти, қилмади бир ҳам
Ватанни ёд ул оворайи бехонумон ҳаргиз.
Лабидинким, кўзум ёши жаҳонни лаългун қилди,
Бағир жузвидин айру топмади бир қатра қон ҳаргиз,
Ити фарёдини ёқманг мангаким, хўйидин умре,
Улуғроқ тинмадим, не навъ чеккаймен фиғон ҳаргиз.
Ёриб кўксум жунун таъвизидек жон пардасин очма
Ки, фош ўлмайдур ул қонлиғ неча доғи ниҳон ҳаргиз.
Ғаму андуҳ яъжужиға ҳар девор саддедур,
Фано майхонасидек топмадуқ дор-ул-амон ҳаргиз.
Бу дамни тут ғаниматким, келур дамдин асар йўқтур,
Не дамким, ўтти, худ андин киши топмас нишон ҳаргиз.
Қирон қилдинг, Навоий, назм ароким илтифот этмас,
Сўзунгдин ўзга сўзга хусрави соҳибқирон ҳаргиз.
210
Ҳар неча кўнглумни чок этсанг қилур ишқинг ситез
Ул сифатким, ўтни ёрған сойи бўлур шуъла тез.
Сабр ила ишқим хусумат бошлаб ўртарлар мени,
Ўт бўлур зоянда, тош этса темур бирла ситез.
Ғам туни риҳлат саҳоби жоласидур ё эрур
Мотамимға чарх анжум жавҳаридин ашкрез.
Васл аро ашким қилур туғён ўшул юз тобидин,
Ёз фаслида қуёш тез ўлса бўлур сайлхез.
Сарву ғунчанг жилваси куйдурди элни, оҳким,
Даҳр аро тубию кавсар бирла солдинг рустхез.
Кўз уйидин ул парий рам қилди, мардум ашкидин
Бўлди чун ҳамхона тардоман эрур авло гурез.
Чун Навоий васл топти, эмди бирдур, эй табиб,
Шарбатин гар заҳр ёхуд оби ҳайвон бирла эз.
211
Меҳнат ўтидин ёруқтур ҳар тараф кошонамиз,
Бўлди гўё аждаҳо коми бизинг вайронамиз.
Тойири васл учти ашким донасидин ваҳм этиб,
Қушқа, ваҳким, рам берур толиъ йўқидин донамиз.
Ул чароғи ҳусн вайрон кулбани ёрутқали
Меҳр шамъин ёрутуптур ҳар куюк парвонамиз.
Бўлди ошиқ ақл ила ҳазл айлабон вола кўнгул,
Ўтқа тушти ўйнай-ўйнай кул била девонамиз.
Эл тилидин уйқу ўчмиштур кўзумдин гўйиё
Ким, эрур бахт уйқусининг боиси афсонамиз.
Ўлтурай бир май била деб, тиргузурсен, соқиё,
Оби ҳайвон бирла гўёким тўлар паймонамиз.
Муршидеким, қилса иршоди фано, биллаҳ анга
Бу вужуди оразидин ўзга йўқ шукронамиз.
Кўйида кўнглум кўнгуллар ичра кўрдум, турфа кўр,
Турфароқким, ошнолиғ бермади бегонамиз.
212
Бўлмаса ул бут қоши меҳробим ичра жилвасоз,
Киблаға, кофирмен, ар бош индуруб қилсам намоз.
Қон ёшимдин лаългун кирпик била айтур кўзум
Оразинг наззорасин айларда юз тил бирла роз.
Қадди васлин истасам раънолиғ айлар ноз ила,
Ҳусн бўстонида ул саркаш қад эрмиш сарвиноз.
Одамийлиғдин қочиб еттим жунун ўтин сочиб,
Эй саломат аҳли, айланг телба итдин эҳтироз.
Чеҳра оч кўнглумни десанг куйдурай, ҳижронни қўй,
Ўт не ҳожат, мум топса меҳр тобидин гудоз.
Риштайи ашкин тутуб туфроғ сори тортар фано,
Ул сабабдин эгма қад зоҳир қилур аҳли ниёз.
Эй Навоий, ғайр нақшин пок юб жон лавҳидин,
Ёр учун жон ўйнасанг, ул лаҳза борсен покбоз.
213
Жилваму қилди сариғ бўркин кийиб ул сарвиноз,
Ёки чекти шуъла ахзар жисм ила шамътироз.
Куйса мажнун кўнглум ул юз ламъасидин тонг эмас
Не учунким айламас девона ўтдин эхтироз.
Улки эрмас ишқи поку сажда айлар кўрса ҳусн,
Уйладурким, айлагай фосиқ таҳоратсиз намоз.
Рози ишқинг дерга пайконинг эрур кўнглумга тил,
Лол тил бирла қилур эрмиш такаллум аҳли роз.
Секритиб чиқти яна майдон сари ул турк маст,
То яна қайси кўнгул мулкига қилғай турктоз.
Ишқ агар комилдурур, ошиқ қилур маъшуқни,
Йўқса невчун айлади Маҳмудқа қуллуқ Аёз.
Ҳар мақом ичраки бўлсанг айру бўлма ёрдин,
Эй Навоий, ҳожат эрмас қилмоқ оҳанги Ҳижоз.
214
Туфроғимдин кошки жисме мураттаб қилсангиз,
Бир ит ўлса кўйида руҳиға қолаб қилсангиз.
Етмагай чобуксуворим гардиға, эй аҳли ишқ,
Меҳрни рокиб қилиб, гардунни маркаб қилсангиз.
Боданўшум базми ғавғосидин, эй жону кўнгул,
Самъиға етмас неча фарёду ё раб, қилсангиз.
Олами ишқ узра бас лойиқдурур, эй дарду шавқ,
Дуди оҳимни сипеҳр, ашкимни кавкаб қилсангиз.
Маркаби наълин мужалло қилғучилар зеб учун,
Оразимға суртунг ул дамким, музаҳҳаб қилсангиз.
Ғайри нўшонўш азал соқийсидин келмас хитоб,
Бизни бас май журмидин бўлмас мухотаб қилсангиз.
То Навоий, қисмат ўлған майни ичмас чора йўқ,
Дўстлар, авло буким, жомин лаболаб қилсангиз.
215
Юзунг фироқида ҳар оҳ ўтинки чектим тез,
Ул ўт шароралари бўлди ҳар тараф гулрез.
Қазо мусаввири гўё ҳал этти лаълий ранг
Лабинг ақиқини айлар маҳалда рангомез.
Лабинг малоҳати ғавғо кўпарди оламдин,
Шакарни буйла киши қайда кўрди шўрангез.
Итингки шер забундур анга, топа олман,
Десам кўрай ани бошимдин ўзга дастовез.
Чу келди хасталиғим сўрғали қадаҳнўшум,
Кетур пиёлаки, ўлсам ҳам айламан парҳез.
Десанг замона ситезини ҳар замон кўрмай,
Замонни хуш туту қилма замона бирла ситез.
Гули сабох юзин кўрмагайсен, эй булбул,
Бу гулшан ичра Навоийдек ўлмасанг шабхез.
216
Ёрдин айрилғали шайдо кўнгул бехоб кўз,
Ҳар замон зоҳир қилур савдо кўнгул, хуноб кўз.
Кўзу кўнглум баҳру барсайр эттилар ёр истабон,
Бу сафарда топтилар яғмо кўнгул, ғарқоб кўз.
Кўзу кўнглумдин бири куюб, бирисин бузди сайл,
Йўқса невчун бўлди нопайдо кўнгул, ноёб кўз.
Деб эмиш ҳажримда мендек кўзу кўнглин асрасун,
Войким, йўқтур манга хоро кўнгул, қассоб кўз.
Ваҳ, не кун бўлғайки, еткай васлиға кўзу кўнгул,
Тортибон фарёду вовайло кўнгул, йиғлаб кўз.
Кўрмайин деб кўрди кўз, кўргач кўнгул қилди ҳаво,
Бўлди зор эткан мени расво кўнгул, қаллоб кўз.
Дўст кўзла, хасмдин узгил кўнгулким, тушса иш,
Бермасу олмас эмиш аъдо кўнгул, аҳбоб кўз.
Эй Навоий, гўйиёким ёр меҳмон бўлғуси
Ким, мураттаб айламиш маъво кўнгул, абвоб кўз.
217
Тийрадур уйлаким, ёруғлуғ анга қўймас юз,
Шоми ҳажримда агар бўлса қуёш ҳар юлдуз.
Ўтти ҳижрон кечаси ранжида умрум, ё раб,
Бир кун ўлғаймуки, ушбу кеча бўлғай кундуз.
Хўблар анжумани ичра назиринг йўқтур,
Меҳрни анжум ичида деса бўлур ёлғуз.
Эгриликлар эса зулфунг ҳаракоти не ажаб,
Ким йилонни ҳаракат қилғанида кўрмиш туз?
Сендин айру эмас, эй дўст, ўлугу тиригим,
Қаҳру лутфунг била гар ўлтур, агар худ тиргуз,
Гулда йўқ сарв қади, сарвда гул рухсори,
Сарви гулрўюм эрур ҳусн тариқида тўкуз.
Соқиё, май тўлаким арбада истар кўнглум,
Эй қаландар, чола бошла ўкурур кўкта қўбуз.
Ғам ғизоси орасинда қани туркона аёғ,
Тўра ойини била томса тўқуз, оқса ўтуз.
Эй Навоий, тиласанг ёр ила топмоқ пайванд,
Ғайридин саъй қилиб риштайи пайвандни уз.
218
Йўқки ул кўз қорадур ҳуснунг аро, эй қоракўз
Ким, қошинг дағи эрур асру қаро, эй қоракўз.
Гар кўнгулларни жалойи ватан истар бўлсанг,
Еш тугунларнию зулфунгни тара, эй қоракўз.
Қора наргис кўзу гул юз била гар сен кеби йўқ,
Булбуле мен кеби йўқ нағмасаро, эй қоракўз.
Қўзларинг захм агар қилмади ҳар кирпик ила,
Бас, недур кўнглума юз ерда яра, эй қоракўз!
Менмену бир ярамас кўнглум, анинг қатли учун
Қўз қора қилма, бир ишимга яра, эй қоракўз?!
Гоҳ фақр аҳлиға ҳам раҳм кўзи бирлан боқ
Ким, дуогўюнг эрурлар фуқаро, эй қоракўз.
Сен Навоийға вафо айламасанг, бор ўлсун
Шоҳ Абулғозий ибин Бойқаро, эй қоракўз.
219
Манга ул кўзи қора деди чучук чандин сўз,
Не ажаб ани қоракўз десаму ширин сўз.
Лаби юз ваъдани андоқ манга ёлғон қилди
Ки, дей олмас киши юз йилда бир андоқ чин сўз
Ҳажринг афсонасидин сўз дер эсам васл туни,
Топмағай тонгғача тун йилча эса таскин сўз.
Белию лаъли лаби оллида лол ўлди хирад
Ким, эрур бири дақиқу бири бас рангин сўз.
Ҳар фасоҳатки, лабинг қилди, Масиҳо эшитиб,
Жон топиб, келмади оғзи аро жуз таҳсин сўз.
Ҳусни васфида сўзум тутти бари оламни
Муршиди ишқ манга айлагали талқин сўз.
Базми айш ичра Навоий, не ажаб урмаса дам,
Айта олмас чу нишот аҳли аро ғамгин сўз.
220
Нуктаси мафҳум ўлур, бўлмас вале мафҳум оғиз,
Тонг эмастур ҳеч мафҳум ўлмаса маъдум оғиз.
Оллоҳ-Оллоҳ, турфадур буким ики жонбахш лаб,
Икки ён маълуму эрмас ўртада маълум оғиз.
Ваҳмни юз минг гумон ичра солур мундинки бор
Хатти мавҳум ул бел, аммо нуқтайи мавҳум оғиз.
Ул алифдек қад латофат ичра бўлди бирга ўн,
Сифрдек то бўлди анинг зимнида марқум оғиз.
Дол ангаким ишқ китмони керак ишқ аҳлиға,
Ишқинг асрорида сирредур ажаб мактум оғиз.
Ваҳки, ул юзу оғиз шавқидин ўлдум, лек бор
Юзидин юз ноумиду оғзидин маҳрум оғиз.
Заҳри ҳажр оғзим тўла найлаб қилай ўпмак хаёл,
Ҳайфдурким, еткай оғзи нўшиға масмум оғиз.
Пок лафз айтурға оғзинг пок қилким, ҳайфдур
Яхши сўз боринда сургай нуктайи мазмум оғиз.
Эй Навоий, махлас истар бўлсанг эл тил, оғзидин
Назмдин ҳам тилни тийғил, насрдин ҳам юм оғиз.
221
Ул парий кўйида мен девонани банд айлангиз,
Банд-бандим зулфи занжириға пайванд айлангиз.
Халқ тарки ишқи айларга мени дилхастани,
Ўлтуруб олам элига мужиби панд айлангиз.
Телба кўнглум топсангиз, эй ёр кўйи итлари,
Тўш-тўшидин тишлабон парканд-парканд айлангиз
Бодайи ишқ асру маст этмиш мени, эй дўстлар,
Жомима афюн эзиб бир дам хирадманд айлангиз.
Йиғласам аччиғ малул ўлмоқ недур, эй хўблар,
Ҳазл учун гоҳе боқиб, сиз ҳам шакарханд айлангиз.
Ишқ баҳрида дури васл истаманг, эй аҳли дард,
Кўнглунгуз ул нақди ёди бирла хурсанд айлангиз.
Қилсангиз тасвири Лайло ҳуснин ул ойдек сизинг,
Лек Мажнунни Навоий бирла монанд айлангиз.
222
Ғам юки қилмайдурур ёлғуз мени маҳзунни кўж.
Ҳам бу юк қилмиш эди Фарҳод ила Мажнунни кўж.
Қилди чун Фарҳод ила Мажнун қадин хам, не ажаб
Юз аларча заъф ила гар қилса бу маҳзунни кўж.
Юк агар будур не Фарҳоду не Мажнуну не мен,
Рост, гар дерсен бу юк айлаб турур гардунни кўж.
Ваҳ, не юкдур буки гардун қоматин кўж айлади,
Уйлаким гардуннинг остида кўрарсен «нун»ни кўж.
Юзи маҳтобида мушкин қоши невчун кўж эрур,
Ўғрилиқ гар қилмади ул ҳиндуйи мавзунни кўж.
Эгриликка шуҳра бўлмоқ истамассен, айлама
Аҳли исён хизматида қадди бенуқсонни кўж.
Гар Навоий кўж эрур шаҳ хизматида не ажаб,
Чунки қилмиш қуллуғи Жамшиду Афридунни кўж.
СИН ҲАРФИНИНГ СИЙМИНБАРЛАРИНИНГ
САВДОСИ «ҒАРОЙИБ»ДИН
223
Даҳр судидин тамаъ узким, зиёне беш эмас,
Умрни тутқил ғаниматким, замоне беш эмас.
Уй бино айлаб ажабтур элни меҳмон айламак,
Улки бу уй ичра беш кун меҳмоне беш эмас.
Қўй тавонолиғ сўзин, ёд эт ажал хоринки, бил
Пашшалар ниши қошинда нотавоне беш эмас.
Кир фано дайридаким, ҳар шайху юз савдо анга,
Улки отин хонақаҳ қўймиш, дўконе беш эмас.
Эйки, бўлмиш хилъатинг зарбафт бори билким, ул
Маъно аҳлин кулдурурга заъфароне беш эмас.
Меҳр тожу чарх тахтинг бўлса ғофил бўлмаким,
Меҳр бемеҳру фалак номеҳрибоне беш эмас.
Шаҳға иш эл фикрини қилмоқдур улким, зеб ким?
Бир суруг қўйдур руоё, ул шўбоне беш эмас.
Гар Навоий истади авворалиғ, эй аҳли ҳуш,
Ғам еманг девонайи беҳонумоне беш эмас.
Авжи давлат узра бўлсун доимо Билқиси аҳд
Ким, Зуҳал қасрида ҳар тун посбоне беш эмас.
224
Не ажаб гар нуқл тухми ғам қушин ром айламас,
Маст чун бир дам овуч қоқмоқдин ором айламас.
Тун қуёшқа ёвуй олмасдекдур улким, май сари
Тийралик шахси азимат бир-ики гом айламас.
Фикру ғам қочмоққа майдин истасанг равшан далил,
Шайх ё зоҳид недурким бода ошом айламас.
Айни нозу шевадин кофир кўзунг, эй муғбача,
Тарфат-ул-айне эмаским, қасди ислом айламас.
Жисм аро пайконларинг су қилди кўнглум оҳ ила,
Бодаи шавқин ажабким, ичкали жом айламас.
Воизо, айлаб тамаъ қон ютмағилким, пири дайр
Бодадин ўзга сувол аҳлиға инъом айламас.
Дема ишқ ўйнаб Навоий оқибат не бўлғуси
Ким, бу иш оғоз қилған фикри анжом айламас.
225
Кийик чарми заиф эгнимга мажнунлуғ нишони бас,
Жунун тоши синуқ бошим уза қуш ошёни бас
Дамингни асра, эй Исоки, ранжим дафъиға ҳар кун
Ғизо ул ой қиличи захмининг бир қатра қони бас.
Сену ҳайвон суйи, эй Хизр, тутқил тарки жонимким,
Манга ёр оллида ўлмак ҳаёти жовидоний бас.
Шаҳу иззат саририким, агар будур жаҳон жоҳи,
Манга идбор кўйида мазаллат хокдони бас.
Ғанию кўнглида пинҳон дирам фикрию ишқ ўти
Менинг кўнглумда куйдурган неча доғи ниҳоний бас
Санга кавсар суйию лаҳни Довудийки, дайр ичра
Муғанний нағмаси бирла манга жоми муғоний бас.
Ҳаводис дафъиға шаҳ кўк ҳисори узра гар чиқсун
Ки, фақр аҳли учун дайри фано дор-ул-амони бас
Фиғонким, лутфу қаҳриға тафовут йўқни ҳам англаб,
Фано аҳлиға жаврин қилмади бу дайри фоний бас.
Навоийдек ўлар ҳолимда деманг ҳуру жаннатдин,
Сезинг барчаки, бу овораға бир кўрмак ани бас.
226
Нафис кийгулук ўлса яланг танимға ҳавас,
Ҳасир нақши ҳасирий либос ўрниға бас.
Сиришк йўлини хас бирла туттилар, ёхуд
Кўзумни йўлиға суртарда мунча тўлмиш хас.
Бир ўт димоғима ҳажр урдиким, нафас андин
Чиқар самум ўлуб, ар худ бўлай Масиҳнафас.
Азим анингдек эрур ишқ маҳмиликим, анга
Қазо фалакни икки бўлса бўлғай икки жарас.
Танимға чоклар очти, не айб агар ўлсам
Ки, руҳ булбулининг лойиҳи эмас бу қафас.
Кўнгулки, кофири ишқ ўлди ор эрур зуннор,
Нединки муғбача зулфин белига қилди марас.
Фано ҳавас қилу фақр эт ҳаво Навоийдек,
Вале ҳавову ҳавас, қилмағил ҳавову ҳавас.
227
Даме эрмаски, лаълингдин кўнгул юз лахт қон эрмас,
Дағи ҳар лахт қон ёшим била кўздин равон эрмас.
Юзунг меҳри ичинда кўз солиб оғзингни кўрмасмен,
Агарчи зарра хуршид оллида кўздин ниҳон эрмас.
Ушалған ҳар сўнгак жисмимда гўё каъбатайнедур,
Ниҳоний дағи зоид нуқтасидурким аён эрмас.
Эрур дардимға таскин бу кеча лекин тўшук кўксум,
Ажаб гар новаки кўнглумга киргандин нишон эрмас.
Мени ўлтургали ғамзанг ўқи умредурур, лекин
Тириг лаълинг хаёли бирламен, жисмимда жон эрмас.
Лаҳад кунжин ватан айлаб тиниптур умридин Мажнун,
Не бўлса, мен кеби оворайи бехонумон эрмас.
Бу давр ичра қачон жоми фароғе етгай, эй соқий,
Чу бир дам дарду меҳнат заҳри чекмакдин амон эрмас,
Агарчи қон ютар булбул, вале не ғам анга чунким
Навола ғунчадин айрую гулдин ўзга хон эрмас.
Навоий ўлди, гар парвона куйди, булбул ун чекти,
Булар гар яхшидурлар, ишқ аро ул ҳам ёмон эрмас.
228
Сунбулин Лайло очиптур, ел абиросо эмас,
Доғини Мажнун қонатмиш, лолайи ҳамро эмас.
Настаран кўзгусида бир сари мен, бир сари ёр
Чеҳра аксин кўргузуптурбиз гули раъно эмас.
Гулни ўхшатқан учун ёримға гўё боғ аро,
Музтариб кўнглум қушидур, булбули шайдо эмас.
Сунбул устидин насим эскач, нигорим туррасин
Ёд қилдимким, димоғ ошуфтадур, савдо эмас.
Наргис олтун жомининг оллида кофурий ҳарир
Пардайи жонимдурур марҳун, қадаҳполо эмас.
Дема, афғонимда булбул ноласидек йўқ нишот,
Бу ҳам андуҳзо эмас, гар ул нишотафзо эмас.
Гулни сарв узра хаёл эттим кўнгул бўстонида,
Рост айтай: сарви гулрўюм кеби зебо эмас.
Бўлмангиз мағрури ҳусн, эй шўхларким, боғ аро
Сиз кеби билтурғи гуллардин бири пайдо эмас
Манга гулрух соқию булбулға гул тутти қадаҳ,
Маст эрур ул ҳам Навоийдек, вале расво эмас.
229
Демаким, нўши лабидин қути жон қилдим ҳавас,
Оби ҳайвондин ҳаёти жовидон қилдим ҳавас.
Лаъли нўшидин гар ўлсам ҳам эмастур айбким,
Ҳазм эта олмас ғизо мен нотавон қилдим ҳавас.
Тош ебон атфол коми бирла жон берсам не тонг
Ким, парий васлиға жонни комрон қилдим ҳавас
Остонинг истадим бош қўйсам эрмас айбким,
Салтанат тахтин мени бехонумон қилдим ҳавас.
Ҳар фатила захм ароким, эрди чектим жон аро,
Кўнглума қўймоқ неча доғи ниҳон қилдим ҳавас.
Зуҳд ила йўл топмадим мақсадға май тут, пири дайр
Ким, ўзумни эмди расвойи жаҳон қилдим ҳавас.
Эй Навоий, тоғу водий тутмоғим айб этмаким,
Яшурун дардим демак тортиб фиғон қилдим ҳавас.
230
Бас недур кўз гар хаёлинг хайлиға манзил эмас,
Ҳар қора бир ўт ери давринда кирпик хору хас.
Жаннат аҳлиға эрур ҳар лаҳза кўюнг орзу,
Дўзах аҳли уйлаким жаннатни қилғайлар ҳавас.
Новакинг пайконини то чектилар нолон кўнгул,
Айламас афғон кўнгулсизликдин андоқким жарас.
Дема мен мажнунға, эй носиҳки, бас қил оҳни
Ким, манга иш ул парий ишқида бўлмиш оҳу бас.
Заъфдин бехуд кўруб, оғзимга ул юз кўзгусин
Қўйсанг ул дам урмағаймен, биллаҳ ар ўлсам, нафас
Дайр пири хидматиға чекмайинму белни чуст,
Ким, неча зуннордин тонгмиш белимга бир марас.
Соқиё, даврон агар будур, Навоий ҳар замон,
Жомиға беҳуш дору қотмоғ айлар мултамас.
231
Оҳ ўқин жон ичра асраб, кўнглум изҳор айламас,
Йўқса бир дам бормуким, юз жонни афгор айламас.
Ваҳ, не юздур улки тақлидин қилиб наққоши Чин
Чекса юз суврат, бирин юздин намудор айламас.
Ишқдин чун мункир ўлмиш кўнглум ўлтурмак не суд,
Ҳажрдин то ани қўрқутмассен иқрор айламас.
Қўйдунг, эй ақл, очқали юз пора кўнглум зулфини,
Ҳар бири бир риштасин қандинки зуннор айламас.
Жон фидо қилғумдурур, лаълинг қабул этсун десам
Дерки: Руҳуллаҳ бу навъ ишларга бегор айламас.
Не осиғ ҳар зарраға оҳим қуёшдек солса ўт,
Ул қуёш кўнглига чунким заррае кор айламас.
Соқиё, давр ичра ул юз акси кўргузган қадаҳ,
Фитна айларким, сипеҳру меҳри сайёр айламас.
Фоний ўл, гар истар эрсанг меҳрким қилмас насиб
Кимни бир давлатқаким тенгри сазовор айламас.
Демангизким, бархабар бўл телба кўнглумдин, чу ул
Қайдаким борса Навоийни хабардор айламас.
232
Зулфидин айру жунунумға десам тадбир эмас,
Телба итка чора дерким, қатл эрур занжир эмас.
Оразин кўрсам недур деб сўрма кўнглум ҳолатин,
Чеҳра тағйиридин англа ҳожати тақрир эмас.
Ҳар тун анжумдин менинг ҳолимға гардун ашки бил,
Чарх уза оҳим бухори тафидин таъсир эмас.
Зулфи печу тобиға бориб келур шайдо кўнгул,
Бовужуди тийралик, кўргилки кўп дилгир эмас.
Истасанг қатлим чиқарғил тийғу иҳмол этмаким,
Не десанг мендин бўюнсунмоқда худ тақсир эмас.
Дайр аро усрук кўруб, зоҳид мени айб айламиш,
Билмамиш мискинки, ҳеч иш хорижи тақдир эмас.
Ул парий қилмиш мени мажнуну расво шаҳр аро,
Эй Навоий, гўша тутким, ҳожати ташҳир эмас.
233
Дам-бадам лаълинг хаёлидин ичим қонму эмас,
Қатра-қатра кўз йўлидин юзга ғалтонму эмас?!
Гаҳ ўлуб, гоҳе тирилсам, тонг эмас, ваҳ, ғамзаси
Қотил эрмастурму ё нўши лаби жонму эмас?!
Не ажаб, ишқ офатидин чиқса жон тан мулкидин,
Шаҳ на золимму эмас, ё мулк вайронму эмас?!
Новаки зулм урмоғингдин тонмағил, эй қоши ё,
Танда захм эрмасму, ё кўнглумда пайконму эмас?!
Телба кўнглумни дема кўп вола эрмас ишқ аро,
Шуҳрайи офоқ, ё расвойи давронму эмас?!
Даҳр шўхиға кўнгул гар бермадим, айб этмангиз,
Ишваси чинму эмас, ё аҳди ёлғонму эмас?!
Дашт аро кўрсанг Навоийни эмас мажнун дема
Тошму урмас кўксига, ё жисми урёнму эмас?!
234
Чок бўлған кўнглума қилмоқ илож осон эмас,
Ғунчаким, очилди, буткармак ани имкон эмас.
Кўнглум ичра гулбуни дард узра ҳар ён ғунчадур,
Эй муолиж, дафъиға саъй этмаким, пайкон эмас.
Меҳрим ўтин ҳушу сабру ақлу ҳис ёшурмади,
Меҳри ломиъ тўрт бурқаъ кейнидин пинҳон эмас.
Оташин лаълинг ғамидин кўнглум эрур пистае
Ким, куюбон чок ўлуптур ғунчайи хандон эмас.
Зоҳидо, манъ айладинг кўнглумни майдин, билмадинг
Ким, самандарға ёлиндин суд эрур, нуқсон эмас.
Енгса дайр ичра мени ҳайрат не тонг, эй муғбача,
Кимдурур бу коргаҳ вазъиғаким ҳайрон эмас.
Дарди ҳажрингдин Навоий кўкси узра доғу наъл,
Тан ҳаримиға ажаб гар шамсаву айвон эмас.
235
Хаста кўюнгда ётмишам бекас,
Тутқучим, қопқучим итингдур бас.
Ашк аро ўртади танимни ғаминг,
Гарчи куймас су ичра тушкан хас.
Жону нолон кўнгул била не ажаб
Посбонинг кеча юрутса жарас.
Ўқларингдин ичимда истаса ишқ
Ясай олур кўнгул қушиға қафас.
Хони ҳусн ичра холингу оғзинг
Келди хашхошнинг ёнида адас.
Тори уммид аро ҳарисни бил,
Риштаи анкабут ичинда магас.
Итинг ўлди Навоий, эй чобук,
Бўйниға муҳкам айла ҳалқа марас.
236
Бизга олам боғидин ул сарви гулрухсор бас,
Гоҳ андин жилва, гоҳе давлати дийдор бас.
Ёғлиғин захмимға боғларға не ҳаддим истамак,
Қилса лутф андин муни тикмак учун бир тор бас.
Мен киму зулфунг таманноси, агар куфр истасам,
Итларинг бўйни танобидин манга зуннор бас.
Ҳажр ўтидин синди кўнглум истаман қасринг паноҳ,
Соя бир кўнгли бузулғанға бузуғ девор бас.
Кўзда бир уйқуни кўрсам, уйқуда кўрсам сени,
То ажал уйқуси ушбу давлати дийдор бас.
Воизо, мен осий эрман ҳуру жаннат лойиқи
Муғбача соқий, мақомим кулбайи хаммор бас.
Ўзлугунгдин ўзни салб этсанг ғараз бир гомдур,
Эй Навоий, қилмағил бу шевани зинҳор бас.
237
Манзилеким, ул парийпайкарни кўрдум бир нафас.
Гар ани топман ҳамул манзилни қилсам тавф, бас.
Рангсиз холи юзининг зебидур, ваҳким, дегай:
Ҳусни хониға кераклик мунча бўлғай бир адас.
Банди зулфунг бўйнума тушкач ҳалок этти мени,
Итка, жоно, ҳеч ким ўлтургали тақмас марас.
Ишқинг ичра булҳавас гар десалар, йўқтур ғамим,
Бок йўқ бу таъндин бўлса манга васлинг ҳавас.
Ашк баҳринда агар жисмим ғариқ эрмас, не тонг,
Йўқ анга ул вазнким чўмғай тенгизга тушса хас.
Бу чаманнинг гулларига йўқтур, эй булбул, вафо,
Авло улким, айласанг гулбонг чекмакликни бас.
Чора не бўлғай Навоийға фироқинг шомида,
Гар хаёлинг бўлмаса бечораларға чорарас.
238
Фиғонким, кўнглум олған дилбарим дилдорлиғ билмас,
Билур ошиқни ғамгин қилмоқу ғамхорлиғ билмас.
Нечук дей ёр эмас, душман демак бўлмас, худ айтайким,
Эрур худ ёр ул, аммо тариқи ёрлиғ билмас.
Кўнгулда зорлиғ бирла фиғон кўюнгда айб этма,
Гадойи хастаедур жуз фиғону зорлиғ билмас.
Оғирроқдур фироқим тоғидин бахтимнинг уйқуси
Ки, нолам бўлди рустохезу ул бедорлиғ билмас.
Бўлуб мажнун парийдек итмишам, невчунки ёрим ҳам
Парийпайкардур, аммо ғайри мажнунворлиғ билмас.
Кетур, эй соқийи маҳваш, манга бир соғари дилкаш,
Ки, даврон ёрлиғ, афлок жуз ғаддорлиғ билмас.
Қазо илги тилармен ер била ҳамвор қилғайким,
Замон аҳли замондек ғайри ноҳамворлиғ билмас.
Менинг ёримда анедурки, андин ўртанур жоним,
Ки, ани ҳар қуёш юзлуг шакаргуфторлиғ билмас.
Навоий кўзларининг мардумидин жаври қон тўкти,
Дариғ ул шўхи мардумкушки, мардумдорлиғ билмас.
239
Чок этиб кўнглумни очилсун демак имкон эмас,
Ғунчани амдон очиб, гул айламак осон эмас.
Дема зоҳидким, недин ҳайронсен ул рухсорға,
Олам ичра бир киши топким анга ҳайрон эмас.
Қатра сулардур кўнгул ўтиға таскин бергали
Ким, ул ой ёғдурди қоши қавсидин пайкон эмас.
Ҳажр даштида қуюндекмен, вале ул мен кеби
Хоксору бодапаймо дағи саргардон эмас.
Гарчи ҳуснунг кўзгудин кирди темур қўрғон аро,
Меҳрдек ойинагун, афлокдин пинҳон эмас.
Гул вафосизлиғларини шарҳ этар минг дастон,
Эл гумон қилған кеби булбулда минг дастон эмас.
Эй Навоий, ул парийдин одамийлиғ кўрмасанг,
Айб эмас, ул ҳурдур ёхуд малак, инсон эмас.
240
Хўбларға менг ул ойнинг тоза қуллуқ доғи бас,
Кўзларига сурма кўйининг қаро туфроғи бас.
Бесутун сайрини найлайким, манга эгнимдаги
Кўк равоқиға сутун бўлған маломат тоғи бас.
Чун таним зоғу зағанға туъма бўлди, эй сипеҳр,
Юз бало қуллобин олғилким, алар тирноғи бас.
Шоҳу тожу хилъатиким, мен тамошо қилғали
Ўзбагим бошида қалпоқ, эгнида ширдоғи бас.
Гўшайи майхонадин гулшанға борманким, манга
Гул уза насрин — майи гулранг уза куп ёғи, бас.
Ёшинг эллик бўлди, юз қўйғил фано туфроғиға
Ким, шабоб айёми айшу беадаблиғ чоғи бас.
Гар Навоий ҳолиға ул шўх боқмас раҳм ила,
Гоҳ ибрат бирла ҳам ул ён назар солмоғи бас.
241
Сендегу кийган шабандаррўз ҳуллангдек эмас,
Кечаву кундуз либосин кийсалар ою кунас.
Ишқ саргардонлари бошимға эврулмак не тонг
Ким, бу водийда қуюнмен, ул жамоат хору хас.
Ишқ эли кўнглум фиғонидин топар мақсадға йўл,
Дашт аро ҳар ён озиққанларни чарлар бу жарас.
Зулф аро холинг кўнгуллар хайлини торож этар
Қалб шабравлар либосин кеча олғандек асас.
Оқ уйидин ҳеч жониб ул парий қилмас ҳаво,
Не ажойиб, қушқа, кўрким, не муносибдур қафас.
Сидқ аҳли оҳидин, эй ҳусн шамъи, ваҳм қил
Ким, кавокиб шамъин этти тийра субҳ урғач нафас.
Дайр пири маст этиб, кўнглумни олди муғбача,
Қилманг, эй аҳбоб, муғ дайри тамошосин ҳавас.
Бош оқариб юз қоралиғдур яна тарки адаб,
Дўст ғайрат айламасдин бурна қил исённи бас.
Тақ Навоий бўйниға десам таноби зулф, дер:
Кўй ити бўйниға ким таққандурур мушкин марас.
ШИН ҲАРФИНИНГ ШЎХЛАРИНИНГ
ШАМОЙИЛИ «ҒАРОЙИБ»ДИН
ШАМОЙИЛИ «ҒАРОЙИБ»ДИН
242
Зиҳе камол ила кавнайн нақшиға наққош,
Мукавванот вужудин вужудунг айлаб фош.
Вужудунг айлади мавжуд улусниким, бўлмас
Вужуд зарраға мавжуд бўлмағунча қуёш.
Санга етишмаса тонг йўқ бу ақли зулмоний
Ки, меҳр шамъиға парвона бўлмади хуффош.
Қаю парийғаки қилдинг юзин қуёш, бердинг
Кўнгул жунуни учун анбарин ҳилол ила қош.
Ангаки, бўлди жунун ишқ ичинда ёғдурдунг
Хирад қушини учурмоққа тифллардин тош,
Анингки, кўнглида ишқ аҳгарини ёшурдунг,
Ниҳоний ўтин улуғ тинмоғидин эттинг фош.
Мувасвисеки, маошини ақл ила туздунг,
Фано йўлида аядинг берурга ақли маош.
Ҳакими қудратинг оллинда чарх ила анжум,
Муҳаққар уйлаки хашхошу донайи хашхош.
Йўлунгда ўлди Навоию бўлди туфроғ ҳам,
Ёпушса эрди бу кўй итлари аёғиға кош.
243
Мени саргашта жисмин доғ ила қон лолазор этмиш,
Қуюн ёхуд тўкулган лолазор ичра гулзор этмиш.
Танимдин қон чиқорған ҳар тараф пайконларинг гўё
Эрур ёмғурки, туфроғдин чечаклар ошкор этмиш.
Кўнгул бирла сўнгак манқал аро ўту ўтундекдур,
Маломат тошларин то ишқ теграмда ҳисор этмиш.
Юзин май гул-гул эткандин харош эрмас унум, балким
Кўнгулда хорхори нолам андомин фигор этмиш.
Лабинг жонимға солған шуълалар ичра қазо гўё
Улуғроқ лаълдин ахгар, кичикракдин шарор этмиш.
Бўла олсам улусқа ул қуёшни кўргали мониъ,
Не ғамдур гар йўлида чарх жисмимни ғубор этмиш.
Ҳалоким билгай улким, бордур ул янглиғ жафокоре
Ки, таврин ҳусн бепарволиғи олуфтавор этмиш.
Кабутар қаср буржида эмас шаҳ шастидин эмин,
Хушо, ул чуғзким вайрона кунжин ихтиёр этмиш.
Маоф эрмиш қаён гом урса раҳрав ноқайи жисми,
Нафас торин қазо чун бурниға анинг миҳор этмиш.
Муғанний нағмаси жон берса базм аҳлиға тонг йўқким,
Навоий риштайи жонин эшиб чангига тор этмиш.
244
Кўнгулким зарнишон пайконларингдин нотавон бўлмиш,
Магар бу боғ аро ул барглар бирла хазон бўлмиш.
Гули раъно кеби коғаз уза номингни ёзмай мен
Сариғ эрди юзи, хуноби ашким бирла қон бўлмиш.
Юзумни ашкму йўллар қилиптур ё назар пайки
Сени истарга кўп ҳар ён югурмакдин нишон бўлмиш.
Қуруғ шохедурур жисмимки, кўз даврида кирпикдин
Хаёлинг қушлариға анда икки ошён бўлмиш.
Кўзум хуноб аро бўлмиш биайниҳ уйлаким кўнглум
Қораси қон аро кўнглумдаги доғи ниҳон бўлмиш.
Сиришк оллида мужгон шохи санчиб боғлайин дермен,
Йўлин бу селнингким, элга андин кўп зиён бўлмиш.
Юзунг ҳажрида билким, қон ёшим оқмиш чаман ичра,
Қачон кўрсангки, ҳар бир шох уза гул арғувон бўлмиш.
Мурассаъ қилма чатринг ложувардий атласин, эй шаҳ,
Гадо оллидаким, бу навъ чатри осмон бўлмиш.
Навоийға деманг ул тифл ишқин асрағил махфий,
Бу дамким ҳоли шаҳр атфоли ичра достон бўлмиш.
245
Чиқти ёрим кеча йўл азмин қилиб ул бағри тош,
Бас, ажойибдур қоронғу кеча чиқмоғлиғ қуёш.
Гар қуёшқа эл назар қилса кўзига ёш тўлар,
Ул қуёш борғач назардин, кўзларимга тўлди ёш.
Захмидин кўп қон борурдин қолди чок ўлған кўнгул
Зангдек афғон чекиб, хайлида бўлғай эрди кош.
Фурқатингдин йиғлабон ҳақдин висолинг истарам,
Гаҳ сочармен бошқа туфроғ, гаҳ қўярмен ерга бош.
Қатра қонларким томар кўксумга урған тошдин,
Захмдиндур демаким, қон йиғлар аҳволимға тош.
Чун тўшарлар оқибат устунгга хоро бирла фарш,
Не осиғ остингда гар чарх атласидиндур фирош.
Фош этар меҳрин Навоийнинг сариғ рухсораси,
Субҳдекким сарғариб рухсори айлар меҳр фош.
246
Қатиқ дардим зулоли ашк этар фош,
Сузук су ичра қолмас яшурун тош.
Ҳалоким васл аро мингдин бир эттинг
Ки, бергай тенгри бир ёшингға минг ёш.
Демакка фитна таълимин бўлуб хам,
Қулоғинг сари бош элтиптур ул қош.
Магар сочингни тийдинг фитнадинким,
Паришонҳол аёғингға қўяр бош.
Ясар чоғда лабинг рангини гўё
Эзиптур оби ҳайвон бирла наққош.
Қадаҳ, эй муғки, жон айлай нисоринг,
Неча бўлсам харобот ичра қаллош.
Навоий жони сенсиз дардисардур,
Борурда ани ҳам олғай эдинг кош.
247
Чу билди шамъким, ғам шоми кўнглумни ҳалок этмиш,
Танин ашк этмади йўлким, ёқа ҳолимға чок этмиш.
Чаманда йўқки булбул, зоғ ҳам ун чекса заъф айлар
Ҳазин кўнглумни кўрким, фурқатинг не дарднок этмиш.
Кўнгулдин ғайр ёди чиқти еткач тийри боронинг,
Кудурат нақшидин ёмғур суйи бу уйни пок этмиш.
Қуюн янглиғ гузар кўйига қилмоғ гар эрур мумкин,
Ғам эрмас, водийи ҳижрони гар жисмимни хок этмиш.
Су ичмай кўнгли зуҳдумдин агар кетмиш эди соқий,
Вузу ибриқида майдур тўла, келдег не пок этмиш.
Фалак пайкони зулми, ваҳки, тешмиш хаста кўнглумни
Нечукким, томчи бир ер узра кўп томиб мағок этмиш.
Қадаҳ тутким, қизартай чеҳра, эй соқийки, ҳижронинг
Юзумни асфар андоғким, хазоний барги ток этмиш.
Балодур нафс ширки фақр йўлида, хуш ул фоний
Ки, бир раҳравға жисми туфроғин гарди широк этмиш.
Навоийни дедингким, бир жафо бирла ҳалок айлай,
Вафо қил эмдиким, бу орзу ани ҳалок этмиш.
248
Кўз кўтарман ул қуёшдин гар кўзум қилмоққа реш.
Пашшалар янглиғ ҳаво узра чекар ҳар зарра ниш.
Телбалик боғи гулу нилуфари эркин буким,
Ҳам кўкарди халқ тошидин таним, ҳам бўлди реш.
Хуштурур кўнглумда зулфу қаддидин наълу алиф
Ким, бу қурбондек топилмас андоқ ўқу ёға кеш.
Бели тори, ҳажридин жисмим бўлуптур тордек,
Эй фалак! Раҳм эт, бу икки риштани бир-бирга эш.
Турфа кўрким, кўнглума ишқинг кирарга йўл бўлур,
Нечаким, ишқимни тарк этқил, дебон кўксумни теш.
Истасанг дайри фано тавфин белингдин, эй фақиҳ,
Қайд зуннорин узуб, зуннор қайдин дағи еш.
Таън қилмангким, Навоий бекасу беёр эмиш
Ким, анга оламда ошиқлиқ иш ўлмиш, ишқ эш.
249
Оразин ёпқач кўзумдин сочилур ҳар лаҳза ёш,
Уйлаким пайдо бўлур юлдуз, ниҳон бўлғач қуёш.
Қут бир бодому ерим гўшайи меҳроб эди,
Ғорати дин этти ногаҳ бир балолиғ кўзу қош.
Бу дамодам оҳим ифшо айлар ул ой ишқини,
Субҳнинг бот-бот дами андоқки айлар меҳр фош.
Бўсае қилмас мурувват асру қаттиқдур лабинг
Десам, оғзи ичра айтур лаъл ҳам бор навъи тош.
Новакинг кўнглумга киргач жон талашмоқ бу экин
Ким, қилур пайконини кўнглум била жоним талош.
Умри жовид истасанг фард ўлки, бўстон Хизридур,
Сарвким, даъб айлади озодалиғ бирла маош.
Қоши оллинда Навоий берса жон айб этмангиз,
Гар будур меҳроб, бир-бир қайғусидур барча бош.
250
Сариғ гул демаким, чун сарвинозим боғ аро бормиш,
Юзин кўргач қизил гул заъф этиб, ул навъ сарғармиш.
Кўнгул атрофида очқан учун ҳижрон ўқи йўллар,
Бало хайлини ишқинг шаҳнаси ул сари бошқармиш.
Ғаминг миннат қўюб жонолди, ваҳ, жонимға юзминнат
Ки, худ бори тириглик миннатидин жонни қутқармиш.
Каломинг гавҳаридек топмамиш, гарчи сабо илги
Ёқасин ғунчанинг йиртиб нечаким қўйнин ахтармиш.
Кўнгулни чок-чок эткач, етишти ўқи ҳар ёндин,
Ўтун қўймоққа гўёким бу ўтнинг туш-тушин ёрмиш.
Нечаким қад чекар, саркашлик айлар анбарин зулфи,
Агарчи кун бийик чиққанда доим соя қисқармиш.
Илиг бўғзиға элтиб, шиша тўкмиш қон ёшин мендек,
Магар соқий аёғин ўпкали ул дағи ёлбормиш.
Югурма ризқ учун не етса ҳақдин англаким, комил
Не келтургил демиш, не ғайбдин келганни қайтармиш.
Фироқу зуҳд дафъиға Навоий ишқ саҳбосин
Магар тўққуз тутуб, тўққуз фалак жомини сипқармиш.
251
Порсоваш дилситоним бўлған эрмиш боданўш,
То бошим бўлғай аёғинг бўлғуси, эй майфуруш.
Ичганин кўрган замон-ўқ маст бўлғунгдур, деманг
Ким, эшитган лаҳза мендин зойил ўлмиш ақлу хуш.
Базми васлидин йироқ оғзимда хумдек муҳр эрур,
Тонг эмас қонимға майдек шавқ ўтидин тушса жўш.
Жону кўнглум қон ютуб афғон чекарлар ҳажридин,
Ишрат аҳли май ичиб базмида қилғондек хуруш.
Чок кўнглак бирла то усрук чиқибсен, оҳким,
Кисватин майхона раҳни айламиш юз хирқапўш.
Субҳидам ул бут сабуҳи базмин эттим орзу,
Чиқмағил дайфи фанодин деб нидо қилди суруш.
Эй Навоий, қору эрмас бўлса юз минг жон фидо,
Гар қадаҳнўшум ики лаъли майидин тутса қўш.
252
Сени кўргач дер эдим, бир меҳрибоним бор эмиш,
Оллоҳ-Оллоҳ, не бало ботил гумоним бор эмиш.
Оразинг моҳийяту оғзинг сўзин шарҳ айларам,
Ваҳ, не табъи поку зеҳни хурдадоним бор эмиш.
Чок қил кўксумни, эй бадмеҳр, токим билгасен,
Тийғи ҳажрингдин не навъ озурда жоним бор эмиш.
Не ҳаёт эрди, ўлар ҳолимдаким, кўргач мени,
Ноз ила деди ҳануз ул нотавоним бор эмиш.
Жавҳари ишқин олурға халқ махфий нақдидек
Жон ичинда бир неча доғи ниҳоним бор эмиш.
Юз ғамим бор эрди, муғ кўйига киргач бўлди дафъ,
Ваҳки, мен ғофил ажаб дор-ул-амоним бор эмиш.
Дерки, ёлқибмен Навоий унидин, ваҳ, яхшидур
Ким, тиригликдин нишондек бир фиғоним бор эмиш.
253
Вусма бирла қошин ул маҳвашки рангин айламиш,
Кўзи жаллоди қиличиға яшил қин айламиш.
Кўнглум ўтин демаким, тортар забона зулфидин
Ким, ул афъи тил чиқармоғлиғни ойин айламиш.
Сунбулунг афъисидин захме емиш гўё тароғ,
Йўқса невчун оразин боштин-оёқ чин айламиш.
Титрагучдин қилмиш ул кирпик ясолиға алам,
Ваҳ, яна то не кўнгул яғмосиға кин айламиш.
Уйладурким, илгини ҳинно уза қилмиш нигор,
Улки гулгун кўнглак узра тўнин эпкин айламиш.
Раз қизидин, соқиё, бирдам мени шод айлаким,
Чарх золи ғуссаси кўнглумни ғамгин айламиш.
Гар Навоийға Сулаймон мулкича бордур не тонг,
Буки Билқиси замон назмини таҳсин айламиш.
254
Не абрашдурки, секритмиш яна майдонға ул маҳваш,
Қизил, оқ гул била елдин магар халқ ўлди ул абраш.
Жаҳон майдонида то шўх чобуклар қилур жавлон,
Киши кўрмайдур андоқ абраш узра ул сифат маҳваш.
Эмас абраш, сипеҳредур шафақдин кўргузуб анжум,
Қуёштурки анга рокиб, тонг эрмас гар эрур саркаш.
Нечук ўлмай ул абраш узра ул маҳвашни кўргачким,
Ҳамул абраш эрур саркаш, ҳамул маҳваш эрур сархуш.
Мени мажнун йиқилсам кўргач-ўқ, ҳайрат ери эрмас
Ки, ақли кулга ҳар соат эрур наззорасидин ғаш.
Парийваш рахш уза сархуш парий жавлон қилур, нетсун
Жунун жомиға қилмай бодаполо аҳли тақво фаш.
Қуюн янглиғ эгарса абрашин ул шўх, дам урман
Навоийдек, нединким ушбу сўз бор асру кўп чирмаш.
255
Ул сарв узори гули серобдек эрмиш,
Лаъли лаби гул узра майи нобдек эрмиш.
Кўрдум қоши аксини кўнгул кўзгуси ичра,
Бу қибланамо, ул мунга меҳробдек эрмиш.
Кўрдум кўнгул аҳволини кўксум тўшугидин,
Лаълинг ғамидин қатрайи хунобдек эрмиш.
Ҳусн анжумани ичра юзин кўрмамиш эрдим,
Анжум аро хуршиди жаҳонтобдек эрмиш.
Девона кўнгул қайди жунундин не қутулсун
Ким, ҳар хами зулфунг анга қуллобдек эрмиш.
Тут фақр этагин, атласи зарбафт сўзин қўй
Ким, ул дағи тан ҳифзида мошобдек эрмиш.
Бир йўли Навоийни йироқ солма назардин
Ким, ул дағи бир кун санга аҳбобдек эрмиш.
256
Не ажаб гар бор эсам девонавашлиғ бирла хуш
Ким, кўнгул олған парийрўйум эрур девонаваш.
Манъ этарсиз ҳуши йўқ кўнглумга лаъли бодасин,
Айтинг, эй ҳуш аҳли, келгайму бу сўз усрукка хуш.
Софи васли бўлмаса гар барча заҳри ҳажридур,
Соқиё, бир журъа тутким, олди жонимни аташ.
Солди кўнглумни ғами ҳижрон гудози ичра ёр,
Гўйиёким ишқ аро ул қалбда бор эрди ғаш.
Ваҳ, не янглиғ соғ ўлай мен телба бу ҳолатдаким,
Ул парий ҳам бордурур девонаваш, ҳам журъакаш.
Шайх бошиға бало эркандурур дасторким,
Ишқ асрорин эшитмакликка мониъ бўлди фаш.
Демаким, бир яхши сўз бирла Навоий жонини
Олсам, ул бўлғайму розий яхши сўзга не кенгаш.
257
То кўз била кўнглумни ул ғамза мақом этмиш,
Қонимни ҳалол англаб, уйқумни ҳаром этмиш.
Сарв ўлмади боғ ичра оҳим ели бирлан хам,
Боқ кўз учи бирланким, қаддингға салом этмиш.
Ҳайвон суйидур шудрун, Исо дамидур салқин,
Бўстон сари жононим гўёки хиром этмиш.
Ҳажр ўқлари захмидин жисмим била ашкимни
Тутмоққа бало сайдин, ғам донаву дом этмиш.
То ошиқу шайдомен қатлим қилур ул кўзлар,
Мажнунға кийикларни ишқ улфати ром этмиш.
Маъшуқ қилур жилва, ҳар кимки анинг кўнглин
Дард ўти кули бирла ишқ ойинафом этмиш.
Искандару жамлиқдур ишқингда Навоийға
Ким, рахшинг изу наълин кўзгу била жом этмиш.
258
Борғонингдин жон талашмоқ эрди мен маҳзунға иш,
Келдингу жонимни олдинг, ул боришқа бу келиш.
Васл ошиқ жонидур мен жон талашим ҳажр аро
Ҳажр бориб васл еткач, ўлмак эрур турфа иш.
Тийғи то кўксумни ёрди нола қилман заъфдин
Рост андоқким, қўяр афғонни чок ўлған қамиш.
Киймамиш ул сарв гулгун тўнки, тонг эрмас бу ранг,
Нахлким, кўз боғида қон бирла топти парвариш.
Эътидоледур ҳавойий ишқ ароким, хуш кечар
Совуғ оҳим бирла ёзу кўнглум ўти бирла қиш.
Жисмим узра бор янги бутган кўкумтул доғдек
Сўзи ҳажрингдинки урдум ғуссадин ҳар ерга неш.
Кишу синжобин не тонг гар кийса музий бозгун
Ким, чиқармиштур кишиликдин ани синжобу киш.
Туз бул ўқтек гар тиларсен авж, ёким, эгридур,
Давр ҳар бир гўшадин бўғзиға солиптур кериш.
Эй Навоий, ҳар дам ул ой меҳри ортар кўнглума,
Гарчи йиллардурким, ул тарки муҳаббат айламиш.
259
Оразин кўрдум, ниҳон ашк айлади сирримни фош,
Яшурун қолмас ўғурлуқ уй ароким бўлса ёш.
Зулфи саркашлик қилур ҳар неча ул ой чекса қад,
Соя гарчи қисқарур дойим бийик бўлғач қуёш.
Ҳар сари мў ул парий ҳижронида бир ёрадур,
Баски атфоли жунун бошим уза ёғдурди тош.
Айлагил нолам харошидин ҳазар, эй сиймбар
Ким, бу суҳон бирла ногаҳ топмағай сийминг харош.
Каъбадур кўнглум уйи айланг тавоф, эй дарду шавқ,
Анда меҳроб ўрниға ер тутқали ул эгма қош.
Даҳр боғи ичра чун бир гулга йўқ бўйи вафо,
Қилмағай эрди ҳаво кўнглум қуши ул гулга кош.
Эй Навоий, дайр аро тутса аёғ ул муғбача,
Нўш этиб олма аёғидин анинг ўлгунча бош.
260
Ҳар кун оқшомғача ҳажрингда манга зорлиғ иш,
Кеча тонг отқуча андуҳ ила бедорлиғ иш.
Иш вафо қилмоқ эрур, гар қила олсангки амас,
Эй вафосиз, бу жаҳон ичра жафокорлиғ иш.
Ишқ аро қочма кўнгул хору забунлуғдинким,
Ошиқ ўлғанға забунлуқ бўлуру хорлиғ иш.
Лутфу дилжўлуғ эрур хўб парийвашларға,
Эй парий, билки, эмас жавру дилозорлиғ иш,
Тақво аҳлиға билинса эди чарх авзоъи,
Айлагайлар эди бу дайрда хамморлиғ иш.
Олам аҳли билингизким, иш эмас душманлиғ,
Ёр ўлунг бир-бирингизгаки, эрур ёрлиғ иш.
Хаста кўнглини Навоийнинг олиб асраки, бор
Санга дилдорлиғ иш, бизга дилафгорлиғ иш.
261
Ёрким ёғлиғ била кўксум ярасин боғламиш,
Анда ўт тушмуш кўнгулдин қон тарашшуҳ қилмамиш,
Буки пора-порадур куйган бағир бирла кўнгул,
Итлари оллида ул кофир ҳамоно тўғрамиш.
Риштайи зулфунгдаким, тушмиш гириҳлар беҳисоб,
Гўйиё қатл айлаган элнинг ҳисобин асрамиш.
Бир киши савдойий ўлмай қолмағай бу навъким,
Олам ичра сунбули зулфунг насими бутрамиш.
Бошима тиғ урди, кўксум чоку бағрим қилди захм,
Масти бебоким дедим қаҳр этмиш, ул худ ўйнамиш.
Ҳар сари бир захмлиқ узвум узулған топмиш эл
Нотавон жисмимниким, кўйида итлар судрамиш.
Олам аҳли ичра билдег муғтанам ҳар кимсаким,
Ҳар вафоға минг жафо айлар кишига учрамиш.
Қўзғама булбулнн кўп, эй гулки, даврон боғида
Қолмамиш қўзғалмайин улким, бировни қўзғамиш.
Изтиробидин Навоий кўнгли бир дам тўқтамас,
Сенсизин, соғинмаким, ғурбатда кўнгли тўқтамиш.
262
Кўнглума келмас хазоний боғ аро норанж хуш
Ким, хазони ҳажр аро бўлди юзум норанжваш.
Чеҳра норанжию мен норанж янглиғ талхком,
Қайда келгай кимсага бул ҳол аро норанж хаш.
Шўхи норанжийлибосе ҳажри кўнглум ўртади,
Шарбати норанж эта олмас манга дафъи аташ.
Бўлмаса олтун пиёла, бўлмасун, кел, эй рафиқ,
Жом этиб норанж нисфидин бўлали журъакаш.
Ул парий ишқида отим бўлди мажнунлуққа фош,
Андин ортуқ ким бурун мундин манга эрди адаш.
Шайх дасторин чу май важҳи йўқ эрди сирмадим,
Майға марҳун қилғали ул яхши, май сузмакка фаш.
Эй Навоий, найлай эл тархон била барлосини
Ким, берур кўнглумга ҳоло молиш ул шўхи малаш.
263
Сендин айру танда кўнглум йўқтуру кўнглумда ҳуш,
Бедилу беҳушлардек не ажаб қилсам хуруш.
Бодайи васлим олур ҳушунгни деб қўрқутмаким,
Ваҳм бу сўздин биров қилғайки, бўлғай анга ҳуш.
Ҳажрдин махлас тилаб нўш айларам заҳр ул сифат
Ким, етишса заҳрдин аччиғдурур оғзимда нўш.
Ишқда ғайрат тилимни лол этибдур, эй рафиқ,
Ҳажр зулмидин, эмастурмен сўзум йўқтин хамуш.
Барча жисмим ҳажр ўтидин решу марҳамлиқ момуқ
Иттисолидин мени урённи дерлар хирқапўш.
Ҳажрдин жон етти оғзимға олиб жон нақдини,
Қуйки, кўп оғзини оғзимга қўяй, эй майфуруш.
Эй Навоий, ҳар не олам ичра бўлғай саҳл тут,
Лек матлубунг таманносида бўлғил сахткўш.
264
Сурма биланму ул ой кўзни қора айламиш,
Йўқса Хўтан жайрани мушк ичида ағнамиш.
Кўйида мен заъфдин уйлаки, ҳар ён мени
Ит демайин, балки мўр туъма учун судрамиш.
Ғамзанг ўқи касрати кўнглум арому экин,
Йўқса бу қуш парларин ҳажринг ўти чуркамиш.
Ҳуллайи зарбафтдин қилдиму ул ой сепеч,
Йўқса шуоий хатин бошқа қуёш чирмамиш.
Олам аро бир киши телбарамай қолмағай,
Буйлаки еткач насим зулфунг аро бутрамиш.
Водийи ҳажр ичраким бўлди сўнгак аҳли ишқ,
Будур ўтунким, ани ғам сипаҳи ўртамиш.
Ламъайи рухсор ила ўртади ушшоқини,
Ғайрати ҳусни магар зорларин тергамиш.
Тегмаса базмингда май, басдурур ул су манга
Ким, сен ичар жомни сучи олиб ёйқамиш.
Найлагамен боғламай муғбача зуннорини
Ким, бу куҳан дайр аро Исо ани боғламиш.
Меҳру вафо айбидин покдур абнойи даҳр,
Пок назардурким ул сари назар солмамиш.
Тутти Навоий азиз кўйида ул тошниким,
Гоҳ ани бошиға, гоҳ бошин анга ястамиш.
265
Лаъли ишқ аҳлидин онча ғорати жон айламиш
Ким, ўлукка жон берур ойинин осон айламиш.
Кўйида атфол ушшоқ ўлтурур бедод ила,
Шаҳ магар шаҳр ичра ит қатлиға фармон айламиш.
Субҳи айшим истамиш ғам шомиға бўлмоқ бадал,
Йўқса невчун юз ўза зулфин паришон айламиш.
Ё раб, ул тунни ёрутма меҳр бирла то абад
Ким, ғарибе меҳрибон ёрини меҳмон айламиш.
Аҳли даврон кўнглум ошубин нетиб манъ айлагай
Ким, ани ошуфта бир ошуби даврон айламиш.
Гул кеби соч хурдаким, ел йиртибон торож этар
Ғунчаким, ўз нақдини оғзида пинҳон айламиш.
Эй Навоий, демаким бағрим эритмиш ишқ ўти
Ким, ани ҳижрон кунининг андуҳи қон айламиш.
266
Ул гулеким, базмида зоғу заған қилғай хуруш,
Авло улким, булбул учқай, учмаса бўлғай хамуш.
Гар Сулаймон мажмаида бўлмағай жуз Аҳраман,
Кимга ул мажмаъ аро, ё раб, нидо қилғай суруш
Ёрға ағёр хайли бўлди матбуъ, эй кўнгул,
Эмди ғам хумхонасида яъс жомин айла нўш.
Шоҳ базмидур дағи маҳкумлуғ, ваҳ, дайр аро
Ҳоким айлар бир қадаҳ бирла гадони майфуруш.
Ҳушманд эл сари бу дайр ичра боқмас муғбача,
Бир қадаҳ лутф этса пири дайр этармен тарки ҳуш,
Сахткўш элга дема охир фалакдур сахтгир,
Арзимас оламда ҳеч иш худ бўлурға сахткўш.
Икки дунёдин агар кечса Навоий айб эмас,
Ҳар қачонким ул бути ҳаммор элидин ичса қўш.
267
Қилғали кийган либосин ул бути зебо бинафш,
Ваҳки, ёқмас хотиримға ҳеч ранг илло бинафш.
Сарви раъно ҳулламу киймиш бинафша баргидин,
Ё либосин айламиш ул чобуки раъно бинафш.
Ҳуштурур гар хилъатин қилса қора ё савсаний
Ким, қуёш мушкин булутдин хуш кўрунур ё бинафш.
Эзди жаннат гулларидин ранг наққоши қазо,
Сен киярдек чунки бўлмас даҳр аро пайдо бинафш.
То бинафш этмиш тўнин ул гул борурмен ҳушдин,
Боғ аро ҳар гулниким кўрсам мени шайдо бинафш.
Гул бинафшазор аро тушган кеби ул шўхнинг
Кўнглаки воло бинафшу тўни ҳам кимхо бинафш.
Сабзада савсан ярашқандек мулойимдур, басе,
Шўхи сабзорангларнинг рангига дебо бинафш.
Жуз бинафша боғ аро гул экмагил, эй боғбон
Ким, либоси рангини истар бизинг мирзо бинафш.
Бўйлаким, соқий тўнин қилмиш бинафш эрмас ажаб!
Аксидин бўлса билурин соғари саҳбо бинафш.
Чарх рангомиз эрур, кўрма тафовут зинҳор
Рангларким, кўргузур кўку яшилдин то бинафш.
Эй Навоий, ул бинафшапўш гулнинг васфида
Бўлмасун ҳар не ёзарсен коғазе илло бинафш.
268
Тузмагай эрди қазо бу жисми вайронимни кош,
Чунки тузди, солмағай эрди анга жонимни кош.
Тан уйига жонни солғач қилмағай эрди муқим,
Ул уй ичра кўнгул отлиғ зори ҳайронимни кош.
Бўлди чун жону кўнгул бори, назар шамъи била
Қилмағай эрди мунаввар чашми гирёнимни кош.
Чун адам саҳросидин келдим вужуд айвониға,
Бузғай эрди марг сайлоби ул айвонимни кош.
Чун тузалди тан уйи, қовғай эди андин равон,
Йўқ кўнгул девонайи расвойи нодонимни кош.
Чун ани ҳам қовмади, кўр этса эрди тиғ ила
Кўз деган қон ёш ила олудадомонимни кош.
Чун бу дағи бўлмади қилмаса эрди жонима,
Мунча зебову малиҳу шўх жононимни кош.
Чун бу янглиғ бўлди жонон қўйса эрди марҳаме,
Гаҳ-гаҳе кўргач кўнгулда доғи ҳижронимни кош.
Ишқ ичинда чора ўлмакдин Навоий дема, ҳақ
Рўзий эткай лаъли жонбахш оби ҳайвонимни кош.
269
Дедим, ул пайконни лаъл эткан юрак қони эмиш,
Ғунчанг армонида ул худ лаъли пайконий эмиш.
Пардайи жон ичра тим-тим қон саросар лоладек,
Фурқатингдин тоза-тоза доғи пинҳоний эмиш.
Лабларин тузлуқ такаллум бирла фаҳм эттим сўруб,
Лаълдин хони жамолининг намакдони эмиш.
Бир жазаъ солмиш малойик хайли ичра рустахез,
Эмдиким фаҳм айламишлар кўнглум афғони эмиш.
Ғам туни дедим булутнинг пардасидин чиқти ой,
Зулфдин чиққан жамолинг меҳри рахшони эмиш.
Давр аёғин, соқиё, қўйма йигит жонинг учун
Ким, йигитлик рўзгори айш даврони эмиш.
Эй Навоий, чок бўлған кўнглунгга қилдим назар,
Ёр боқий анда, боқий ўзгалар фоний эмиш.
270
Илгига мовий катон ул шўх невчун чирмамиш,
Гўйиё кўп тийғи зулм урмоқтин оғриб боғламиш.
Ўлтурурда кош ул ёғлиғ билан-ўқ боғласа
Кўзларимниким, ани илгига ҳоло чирмамиш.
Кўргузур эрди яди байзо урарда тийғи қатл,
Боғламиш чун илгин, эл кўзин қоронғу айламиш.
Англағунча кўнглума юз доғи андуҳ ўртади,
Улки кўргач панжасин боғлиғ, дедим доғ ўртамиш.
Кош жоним риштасидин бўлса эрди ёғлиғи
Ким, ул ойнинг дастбўси давлатиға учрамиш.
Соқиё, майким, анинг илгида ёғлиғ торидек
Дарду ғам хайли бузулған хотиримни қопсамиш.
Ўлтурур илгида гар тийғ ўлса анинг гар ҳарир,
Ҳеч билмонким, Навоий не балоға учрамиш.
СОД ҲАРФИНИНГ САНАМЛАРИНИНГ СИЙТИ
«ҒАРОЙИБ»ДИН
271
Дема, не суд эрур ўлмоқ фано ҳаримиға хос,
Яна не суд керак ўзлугунгдин этса халос.
Авомдин, демаким, ўзни қутқарай, эр эсанг
Ўзунгдин ўзни қутулмоққа жаҳд қилғил хос.
Кўнгул алил эса фориғ эмас хавотирдин,
Жароҳат узра йиғилмоқ дурур чибинга хос.
Ажаб эмастур агар топти гавҳари мақсуд
Бировки, бўлди фано ашки баҳрида ғаввос.
Овуч қоқармен ўз аҳволима таҳайюрдин,
Рамида кўнглум эрур бу усул ила раққос.
Десанг, бу йўлда ўлай, нафсни бурун ўлтур
Ки, ишқ шаръида гўё бу навъ келди қисос.
Ризо йўлида Навоий борур қаён чексанг,
Чу ишқ боғлади бўйниға риштайи ихлос.
272
Гулрухум ёди била кўнглум эрур гулга ҳарис
Ким, берур Юсуф иси қон аро юз пора қамис.
Лутф вақтида ул ой оллида элдур махсус,
Ваҳки, бедод қилурда мени айлар тахсис.
Эй ажал, келмак эмиш бошима ул умр манга
Раҳм қил жонинг учун берма замоне танқис.
Бода кўнглумни халос айлади даврон ғамидин,
Гўйий ул ўт била бу қалбға бўлди тахлис.
Ишқим айлар сени қон тўккали ҳар дам тарғиб,
Ҳуснунг айлар мени жон бергали ҳар дам таҳрис.
Банд этиптур жадал аҳли ишин ашкол андоқ
Ким, не «Мифтоҳ» анга суд қилур, не «Талхис».
Васл ҳирмони Навоийға эмас ҳеч ажаб,
Чунки маҳрум бўлур ҳар кишиким, бўлса ҳарис.
273
Жон етиб оғзимға топмон дарди ҳижрондин халос,
Жонни ҳижрондин халос эт ё мени жондин халос.
Андоқ очти сунбулин гул узра елким, бўлмағай
Бир кўнгул оламда ул зулфи паришондин халос.
Дема, нолангдин ўчар ҳар шом элдин уйқуким,
Туннинг ул бошида эл эрмас бу афғондин халос.
Гарчи ер топтинг кўнгулда ваҳм эт оҳу ашкдин
Ким, кириб вайронға бўлмас кимса тўфондин халос.
Ёғса мажнун кўнглум узра шўхлар дарди не тонг,
Телба атфол ичра бўлмас сангборондин халос.
Истамас бир-бирни сенсиз жону тан, тенгри учун
Ким ани мундин халос этгил, муни андин халос.
Ҳажр уйи ичра қоболмиш ёр ҳажридин кўнгул,
Ваҳ, қачон бўлғай бизинг тутқун бу зиндондин халос.
Жом давридин халос ўлмоқни зинҳор истама,
Эйки, бўлмоқ истадинг андуҳи даврондин халос.
Банди зулфунгдин Навоийни халос этқил десам,
Дерки, бўлмас, бўлмағунча ҳукм султондин, халос.
274
Бода мени айлади зуҳду риёдин халос,
Зуҳду риё йўқки, минг ранжу анодин халос.
Ўзлугума ўт солиб берди манга ишқ даме
Зуҳду вараъдин фароғ, дарду балодин халос.
Жонни халос айлади жоми фано зуҳддин,
Ё раб, ани айлама жоми фанодин халос.
Ёр ила ағёрдин бир нафас айрилмасун,
Кимки тилар бўлмағай нозу жафодин халос.
Кўнглума ёғдурди ўқ чарх фироқинг туни,
Мумкин эмас бўлмоғи мунча яродин халос.
Ҳуснунгга токим назар бўлғуси наззора гар
Бўлмағунг айлаб жафо аҳли вафоднн халос.
Ўзни Навоий халос истамас ўз ёридин,
Ё раб, ани қилма ул моҳлиқодин халос.
275
Эй, сенинг ханжари ҳажринг яраси жонима хос,
Ҳар жунун тошики отсанг тани урёнима хос.
Шоҳ қасрида тиланг айшу тараб хосларин
Ким, эрур хайли бало кулбайи вайронима хос.
Уйқу хос ўлди менинг бахти гарон хобимға,
Уйқусизлиқ нечаким дийдайи гирёнима хос.
Тортмоқ зулму ситам жонима хос ўлғандек,
Қилмоқ ул иккини ҳақ айлади жононимда хос.
Эй ажал, ҳажр туни жонима қасд айлама кўп
Ким, ҳалок этмак эрур меҳнати ҳижронима хос.
Хўблар нозидин ўлмиш мутанаффир кўнглум,
Негаким бўлди бу ойин кўнгул олғашша хос.
Истама боғда булбул унидин ишқ асари,
Эй Навоий, ким эрур бу сифат афғонима хос.
ЗОД ҲАРФИНИНГ ЗАМЮРОНБЎЙЛАРИНИНГ
ЗИЁСИ «ҒАРОЙИБ»ДИН
276
Бировки амр хилофидин айлагай иъроз,
Агар улус шаҳидур йўқ анинг кеби муртоз.
Риёву ужбу ҳасад дафъин эт фано билаким,
Кетар бу дору ила мунча мухталиф амроз.
Амалға боқмаки бебаҳри фазл эрур яксон,
Фузайли Бармакий ўлсун, вагар Фузайли Аёз.
Замона аҳлини бу коргоҳ аро билгил,
Зуруфким тўладур анда мухталиф ағроз.
Ҳалоки нафс валий нутқи билки, риштайи куфр
Кесар ишига Али зулфиқоридур миқроз.
Замона мушкунгга кофур қотти, кўз очқил
Ки, чун кўз оллидадур бўлмас айламак иғмоз.
Савод жаҳлини юб, вақт эрурки уйғансанг
Ки, умр шомиға субҳи ажал кетурди баёз.
Фақир яшурун оҳиға боқмаким, ўртар
Жаҳонни гарчи эрур бу чоқин иши иймоз.
Бўлур ўлукка Навоий ҳадиси жон берса,
Нединки файз эшигин боғламайдурур файёз.
277
Ичиб ул шўх гул-гул қилди лаъли ноб ила ораз,
Мени маҳзун нечукким дам-бадам хуноб ила ораз.
Магар сиймоби ашким қилғали шингарфгун ул шўх
Қилур шингарфдин гулгуна юб сиймоб ила ораз.
Ҳам ул кун меҳри иқболимни шоми ғам ниҳон қилди
Ким, ул гул қилди пинҳон сунбули сероб ила ораз.
Қуёшнинг партави бирла агар ул юзни тенг тутса,
Эрур андоқки тенг тутқай қуёш маҳтоб ила ораз.
Магар занжири зулфунг шомида мотам насибимдур
Ки, ҳар соат харош айлармен ул қуллоб ила ораз.
Қоши бирла ишорат саждага айлар хуш ул давлат
Ки, айлаб сажда равшан қилсам ул меҳроб ила ораз.
Дема қиш совуғ, оҳимдин дурурким, чекти ул чобук
Қоши устида киш буркин ёпиб синжоб ила ораз.
Талаб йўлинда юз қўй ҳар эшик туфроғиға, яъни
Бир аҳли дин оёғиға етур ҳар боб ила ораз.
Навоий орази сарғарди ғам еб бехуд ўлмоғдин,
Нечук сарғармағай бу навъ хўрду хоб ила ораз.
275
Жонға зулфунг тобидин ул лаъли хандондур ғараз,
Хизрға зулмат тилардин оби ҳайвондур ғараз.
Шавқ ўтиға урмасам су куйдурур кўнглумни пок,
Истагандин ўқларинг кўнглумга пайкондур ғараз.
Невчун, эй ҳижрон, азоб айларсен онсиз жонима,
Истагилким, топшурай гар худ санга жондур ғараз.
Юз туган қўйдум, эмас қониъ кетинг жону кўнгул,
Гўйиё ул бевафоға доғи ҳижрондир ғараз.
Ол этар бўлсанг кафингни даҳшат этма, тийғ сур,
Мен биҳилмен гар санга бу бир овуч қондур ғараз.
Оламу одам фидонг ўлсунки борсен, эй ҳабиб,
Сен ғараз инсондин ар, оламдин инсондур ғараз.
Эй Навоий, воқиф ўл ҳолингғаким ёр оллида
Бас фаровондур ғаразгў асру паррондур ғараз.
279
Эй сабо, жоним ҳалокин айла жононимға арз,
Йўқки жисми нотавон аҳволин эт жонимға арз.
Оҳ дудин, ашк қонин, нола маддин айлагил
Зулфи сунбул, юзи гул, сарви хиромонимға арз.
Куфри зулфи, дину имонимни барбод айлабон,
Қилғанин жон қасди этқил номусулмонимға арз.
Ваъдайи васлиға етмай ўлганимни, эй рафиқ,
Қилғасен ҳар ерда кўрсанг аҳди ёлғонимға арз.
Ошиқ ўлтурмакка чиқмиш маст, ваҳ, ишқим сўзин,
Эй рақиб, этсанг не ул бебоки нодонимға арз.
Васл шавқи ғолибу мен гунгменким, айламак
Ҳожат эрмас кошифи асрори пинҳонимға арз.
Эй Навоий, ҳажр зиндонида жоннинг хавфи бор,
Қилғасен топсанг маҳал, албатта султонимға арз.
ТЕ ҲАРФИНИНГ ТАННОЗЛАРИНИНГ
ТАРОВАТИ «ҒАРОЙИБ»ДИН
280
Нафс қуттоъ-ут-тариқи манзилидур бу работ,
Нақди дин ҳифзиға қил ўткунча андин эҳтиёт.
Манзил этсанг бу работ ичра иқомат қилмаким
Ҳар кун ўзга корвон оромгоҳидур работ.
Не тўшарсен тахти жоҳинг фаршин олтун хишт ила
Ким, сенингдек шоҳни кўп ўткариптур бу бисот.
Тавқи лаънат десалар бўйнинда тасбиҳин не тонг,
Макру ҳийлат бирла шайх эл бирла қилса ихтилот.
Шайхи жоҳил бўлмоқ ўз асрори бирла мунбасит,
Ғафлат аҳли банг ила қилған кебидур инбисот.
Зарқ жоми бирла важд этган эрур ул тифлким,
Май дебон рангин суни қилғай ичиб омдан нишот.
Фақр кўйи итларидин кимки кам кўрди ўзин,
Топсанг ани, итлари силкида топқил инхирот.
Васлға йўл ҳажрдин фақр ўлди кўргил турфаким,
Бирдин учмоғдур хижил, бирдин томуғ, бирдин сирот.
Эй Навоий, ишқ аро берабт агар сурсам ҳадис,
Анда мазмун бил ғараз мақсуд кўрма иртибот.
281
Юзда холингдурму ё таҳрир этар ҳолатда хат,
Томди қудрат килкидин кун сафҳасиға бир нуқат.
Сабзайи ҳаттинг кўзумни ёрутур боққан сойи,
Кўп назар қилса, агарчи тийра айлар кўзни хат.
Ойни рухсоринг дедим гўё қоронғу эрди тун
Ким, манга асру йироқтин воқиъ ўлмиш бу ғалат.
Жон аросиға кирар ҳар дам хиромон қоматинг,
Гарчи сокиндур алифким, жонға бўлмишдур васат.
Турки анжум шоми ҳажримни ёрутмас, гўйиё
Новаки оҳимдин ўлмиш тавсани гардун сақат.
Масканинг май ўтидин, эй муғ, эрур оташкада,
Анда бир ўтлуғ самандар май тўла ҳар сари бат.
Зоҳид ўлдум деб, Навоий ишқни тарк этмаким,
Бўлмаса ул шўр тузсиз луқмадур зуҳди фақат.
282
Қилса бўлмас оҳу афғондин мени шайдони забт
Уйлаким, жавру жафодин ул бути тарсони забт.
Ҳар дам эл қонин тўкар усрук чиқиб бедод этиб,
Кимдурурким, қилғай ул шўхи қадаҳпаймони забт.
Шўхлиқдин зулм қилмоққа эрур беихтиёр,
Мумкин эрмас қилмоқ ул ҳури малаксиймони забт.
Зулфи занжириға аҳли ишқ кўнглин тортибон,
Яхши қилди бир сурук девонайи расвони забт.
Телба кўнглум даштни қилса масоҳат айби йўқ,
Омил ар мажнундурур қилғай магар саҳрони забт.
Ғунчалар очилса, ўлганлар тирилса не ажаб,
Айлай олмас кулгудин чун лаъли руҳафзони забт.
Забт айлай олмас аҳли ишқ кўнгли кишварин.
Хусравеким айлай олғай сарбасар дунёни забт.
Ашк мавжин манъ этарсиз менда ҳам йўқ ихтиёр
Ким, қилиптур хоса чайқалған замон дарёни забт.
Давр эли зулмин хаёл этмак била бўлдум ҳалок,
Тинди улким, қилди бир васвос ила савдони забт.
Дайр пири бандасидурменки нофиз ҳукм ила
Айламиш юз минг жуҳуду габр ила тарсони забт.
Эй Навоий, сен дағи девонасен, кўнглунг дағи,
Гар сени забт этсалар ким айлай олғай ани забт.
283
Рухсор ила лабингдин этар кўнглум инбисот
Ким, гул чоғида бода эрур мужиби нишот.
Эй ой, сипеҳр арсасида ўзни сотма кўп,
Шоҳим рухин унутмаки, холий эмас бисот.
Қилманг назора оғзиға кўпким, топилмағай
Хуршид ичинда заррани кўп айлаб эҳтиёт.
Ул шўх неча ғайр била бўлса мухталит,
Мен ғайри бирла мумкин эмас қилмоқ ихтилот.
Шаҳлар, деманки, қуллуғума бўлди мунхарит,
Гар қулларингнинг ўртасида топсам инхирот.
Қўйма кўнгулни даҳрнинг эски работиға,
Сойирға чун маҳалли иқомат эмас работ.
Ошуфта бўлса назм Навоийға, эй парий,
Девоналар сўзида тамаъ қилма иртибот.
ЗЕ ҲАРФИНИНГ ЗАРИФЛАРИНИНГ ЗУҲУРИ
«ҒАРОЙИБ»ДИН
284
Тариқи ишқдин бўлмиш манга бало малҳуз,
Нечукки фақр тилардин эрур фано малҳуз.
Агарчи дардсиз ўлмас даво валек менинг
Бу дард истаганимдин эмас даво малҳуз.
Оёққа кирса не бушқай бало муғийлони,
Гар ўлса бодиядин каъбайи сафо малҳуз.
Эрур мулоҳазам ул ой ризоси ишқ ичра,
Агарчи элга висол ўлди ишқ аро малҳуз.
Фиреб берма манга интиҳодин, эй зоҳид
Ки, бордур аҳли ҳақиқатқа ибтидо малҳуз.
Ниёзинг ўлса, етар дайр пиридин қадаҳе,
Йўқ эрса базмида эрмас шаҳу гадо малҳуз.
Май ички, халқ гуноҳин юмоққа абри карам
Ёғар маҳалда эмас ринду порсо малҳуз.
Ажабки, файз чароғи ишига солғай нур,
Бировки, бўлғай анинг зуҳдидин риё малҳуз.
Навоий, эмди қадаҳ шамъини ёрутқилким,
Ёруғлуғ ўлмади тақво била манга малҳуз.
285
Ришта диққатдур каломингда дури шаҳвор лафз,
Риштаға дурлар чекарсен чун топар такрор лафз.
Лаъли жонбахшинг эрур гўёки Руҳуллоҳким,
Сочилур жон ҳар тараф қилған сойи изҳор лафз.
Гўйиё ҳайвон суйидин қатра секрир ҳар сари,
Чун такаллум вақти лаълингдин чиқар дурбор лафз.
Гар ўлугни тиргизур, ваҳким, тиригни ўлтурур
Лаълидин қилғач аён ул шўхи ширинкор лафз.
Дема лафзинким тили эврулмагондиндур синуқ
Ким, топар тор оғзидин чиққунча кўп озор лафз.
Сирри ишқимни тилармен шарҳ қилмай англасанг
Ким, эмас ишқ оятиға маҳрами асрор лафз.
Эй Навоий, чун гуҳар беқадр эрур шоҳ оллида,
Не ажаб гар бўлса назмингдин қошида хор лафз.
286
Масиҳойин агар минбарда зоҳир қилса дам воиз,
Набий ўрниға урмоқ беҳаёлиғдур қадам воиз.
Анинг бу журъатиға бўлмаған бўлса жунун боис,
Недин солиб оёғ илгин чекар ун дам-бадам воиз.
Оёғ минбарға қоқиб айламак дасторин ошуфта,
Недур гар зарқи маҳз эрмасдурур сар то қадам воиз.
Агар жоми ғурур ичмакка мажлис тутмамиш, невчун
Назойирхон ила ўз лаҳнин айлар зеру бам воиз.
Малода қичқириб май манъин элга айламак не суд,
Эрур чун хилват ичра май ичарга муттаҳам воиз.
Карам тарғиби айлар мажлис аҳлиға фиғон айлаб
Рибо важҳини элдин олмаса, айлар карам воиз.
Магарким осмоннинг зинаси бўлди анга минбар
Ки, анда чиққан ўз ғайри гумон айлар адам воиз.
Қадаҳ ол дайр пиридинки, бу дайри фано ичра
Қилурлар зарқ яхши англасанг ҳам шайху ҳам воиз.
Навоий тонг эмас бу ваъздин майхонаға борса
Ки, шод эткай ўзинким, кўп анга еткурди ғам воиз.
287
Бу нағма эрдиму йўқ эрса офат, эй ҳофиз
Ки, базм аҳлиға солдинг қиёмат, эй ҳофиз.
Улустин олди унунг ҳуш, сен саломат бўл,
Гар итти элга тариқи саломат, эй ҳофиз.
Нечаки нағманг эрур мустақиму лаҳнинг туз,
Валек элдин олур истиқомат, эй ҳофиз.
Не ҳуш мулкида топқай иқомат улки даме,
Ўқурда топса ёнингда иқомат, эй ҳофиз.
Магар Масиҳ ила Довудсен нафас билаким
Ҳаёту мавт эрур ул аломат, эй ҳофиз.
Қилиб тиловат ислом элига қасд этма
Ки, тенгри оллида топқунг надомат, эй ҳофиз.
Магарки Ҳофизи Шероз сенки, бир соғар
Тутуб Навоийға қилдинг каромат, эй ҳофиз.
АЙН ҲАРФИНИНГ ИЙОРЛАРИНИНГ АЛОМАТИ
«ҒАРОЙИБ»ДИН
288
Истасангким урғасен давронға тийғи инқитоъ,
Ул видоъ эткунча сен қилғил бурунроғ алвидоъ.
Жон бериб ширину муҳлик жоҳ учун илгингда тийғ,
Назъ вақти шарбати марг истаб айлайсен низоъ.
Асрадинг каттон кафан қилмоқ учун, не судким
Ҳашр бозорида беқийматдурур мундоқ матоъ.
Масканинг охир чу туфроғдур, не ўткармакдурур
Мадфанинг айвониға кўк гунбазидин иртифоъ.
Сандалойин эв ясаб, элдин кўрарсен сарзаниш
Ким, бу янглиғ кўрди сандалники, еткургай судоъ.
Ер ўпарсен ризқ учун миннат юкидин хам бўлуб,
Тенгри ёрингким, қилибсен хуш намозе ихтироъ.
Дур қулоғингда момуқдин бир чигитдур, эл сўзин
Бу момуқ бирла чигитдин айламассен истимоъ.
Беша шерин гар забун қилсанг шижоатдин эмас,
Нафс итин қилсанг забун оламда йўқ сендек шужоъ.
Эй Навоий, тенгри асрориға тил маҳрам эмас,
Чок кўнглунг ичра тутким «жоваз-ал-иснайни шоъ».
289
Жисми васлин қилдим ул зулфи сумансодин тамаъ,
Ул киши янглиғки, қилғай сийм савдодин тамаъ.
Лаълидин тиргузмак этсам орзу айб этмангиз
Ким, киши ўлтурмак этмайдур Масиҳодин тамаъ.
Заррани хуршидча равшан тамаъ қилғанча бор,
Заррача меҳр этмак ул хуршидсиймодин тамаъ.
Не ажаб қилсам тамаъ овора кўнглумдин жунун,
Қилса бўлмас ақл худ Мажнуни шайдодин тамаъ.
Доғ этиб кўнглум таваққуъ қилди сабрим нақдини,
Аҳли зулм андоқки қилғай нақд тамғодин тамаъ.
Гулханийдин гулхан олотин тамаъ қилмоқдурур,
Ҳар киши дунёлик этса аҳли дунёдин тамаъ.
Сарви гулдин кўп деманг сўзким, Навоий айламиш,
Барги гулдин хилъат этган сарви озодин тамаъ.
290
Кўзумни токи қилмиш ул саодат ахтари матлаъ,
Қароғ эрмаски, шабгун ҳулладин қилдим анга бурқаъ.
Лабинг ҳажринда қон ёшим келур бағрим шикофидин,
Ажаб эрмас бу янглиғ суға бўлса ўл сифат манбаъ.
Қилурлар қасди жоним келтуруб бир-бирга бош, гўё
Буким пайконларинг кўнглум ҳаримин қилдилар мажмаъ.
Бу не рокибдуру маркабки, жавлон вақти бордурлар
Қуёшдин пояда аъло, фалакдин пўяда асраъ.
Тушар кўнглумга ул юз партави кўксум шикофидин,
Бу равзанни не бўлғай қилсанг, эй тийғи қазо, авсаъ.
Не тонг ҳар кун агар бар берса юз офатки, анжумдин
Сочиптур юз мухолиф хосиятлиғ тухм бу мазраъ.
Навоий воқиф ўл гардун арусидинки, қасдингға
Очар гаҳ шомдин гесу, кияр гаҳ субҳдин миқнаъ.
291
Учуқ эрмаски чун бўлди суҳайли оразинг толиъ,
Ақиқинг ранг олурда бўлди холинг сояси мониъ.
Гулистон демаким, чеҳранг очарда сунъ наққоши
Қилурға имтиҳон ул рангларни айлади зойиъ,
Чу ҳар ён тиғ солдинг ул ҳасаддин йиғладим, лекин
Нетайким, барқ ўтиға бўлмади ёмғур суйи дофиъ.
Кўнгул қасдиға ёлғуз тийрборон қилмади ғамзанг,
Балову фитна хайли келгали ҳам айлади шориъ.
Ҳалоким қасди воқиъ бўлмади ул ғамзадин, лекин
Лабингдин элни тиргузмак мени ўлтурди филвоқиъ.
Чу тийғинг кирди қонимға фараҳ бўлди манга афзун,
Нечукким майға су мамзуж ўлур кўпрак бўлур нофиъ.
Лабингға жон бўлур мойил, таним хоки раҳинг бўлса,
Ажаб эрмас бўлур чун барча ашё аслиға рожиъ.
Нечук зуннор боғлаб бода ичмай, эй мусулмонлар
Ки, пири дайр ҳар ишким қилур бормен анга тобиъ.
Навоий фақр кўйида тааллуқ куфри маҳз эрмиш,
Бир Оллоҳ дўстдин неким, насибинг бўлса, бўл қониъ.
292
Доғ уза доғдин овора кўнгулдур зойиъ,
Не қора кунлар анга воқиъ эрур филвоқиъ.
Тийрборони ғаминг қилди зириҳ жисмимни,
Гар зириҳ бу эса кўп бўлғуси ўқдин мониъ.
Ҳажр ўти дуди кўзумдин не ажаб тўкса сиришк,
Чунки, тун хайлиға анжум сипаҳидур тобиъ.
Лаъли шавқида сариғ юзни яшурди қон ёш,
Гарчи сафроға чучук шарбат эмастур дофиъ.
Ўртанур ишқида парвона, чекар ун булбул,
Ул гули шамъжабин ишқида менмен жомиъ.
Эл насиби чу азал қисматида топти рақам,
Сенки саъй ортуқ этарсен нечук ўлғай нофиъ.
Ул қуёш ҳар кишига толиъ эрур, ваҳ нетайин
Ким, Навоийға бу навъ ўлмади бир кун толиъ.
293
Васл шоми хилватимда ёқсалар ногоҳ шамъ,
Рашкдин жонимни гоҳе соя ўртар, гоҳе шамъ.
Равшан этса уйни дилхоҳим, ёрутманг шамъким,
Шамъи базмим бўлди чун дилхоҳ, эмас, дилхоҳ шамъ.
Урмасун кўп лоф куймакдинки, ҳижрон тунлари
Тўзмас эрди оллида тортай десам бир оҳ шамъ.
Риштайи жони куяр ашки оқиб, жисми эриб,
Тийра шомим зулмидин бўлмиш магар огоҳ шамъ.
Оҳим андоқ тийра қилди кўкниким, топмас ўзин,
Гар қуёшдин ёқмаса Исойи Руҳуллоҳ шамъ.
Топса ҳирмон зулмати ичра не тонг ҳайвон суйин
Кимгаким, бўлса ҳидоят нуридин ҳамроҳ шамъ.
Ҳажр аро истар жамолинг ҳам Навоий, ҳам кўнгул
Ким, тиларлар тийра тунларда гадову шоҳ шамъ.
294
Юзига кўзгуни ҳар дам қилур ул сиймбар мониъ,
Анингдекким қуёш рухсориға бўлғай қамар мониъ.
Жаҳонни ул қуёшнинг барқи ҳусни ўртагай эрди,
Гаронсиз баҳри ашким бўлмаса эрди агар мониъ.
Қуруқ жисмимни ғам тийғидин асрар дард ила шавқунг
Йиғочқа кесмагидин уйлаким бўлғай самар мониъ.
Қабул этман қанот эгним уза чиқса оғир дебким,
Йўлунгда барқдек пўямға бўлғай болу пар мониъ.
Кўзум узра ҳубоби ашк ул юз мониъ эрмас,
Биайниҳ шишадекким, бўлмас айларга назар мониъ.
Дема зоҳидки, тақвоға не мониъдурки, бордурлар
Шабобу бодаву ишқу жунунум сарбасар мониъ.
Оғиз бирла қаду қошу кўзунг зуҳдумға қўймаслар,
Нечук қилғай киши бир ишки, бўлғай бу қадар мониъ.
Кўнгул байтулҳароми тавфиға мониъ хавотирдур,
Сафарға Каъба сари уйлаким бўлғай хатар мониъ.
Навоий жониға тан гарде эрмиш мониъи мақсуд,
Насими васл эскач файз боғидин кетар мониъ.
ҒАЙН ҲАРФИНИНГ ҒИЗОЛАЛАРИНИНГ
ҒАВҒОСИ «ҒАРОЙИБ»ДИН
295
Меҳрсизликдин фалак эл қатлин айлар бедариғ,
Йўқса невчун дафн этар ҳар кун қуёштин ерга тийғ.
Тийғи зулми захмидин ҳар шом андоқким шафақ
Қону туфроғ ичрадур хуршидоразлар дариғ.
Кун эмас, олам кўзига мунташир айлар баёз,
Тун эмас, балким чекар хуршид рухсориға миғ.
Кимгаким, дўлоби чархидек солур саргашталик,
Бўғзин ип бирла бўғар қилған сойи фарёду жиғ.
Нечаким йиғса ўзин, шаҳлар боши узра чекар
Чатрдек кимни сарафроз айламаклик қилса биғ.
Гўйиё ани сабаб қилди мусаббиб не учун
Ким, анга бу қилмоғидин не зиёндур, не осиғ.
Эй Навоий, бил неким бўлғанни ҳақ тақдиридин,
Мундин ўзга амрдин кўнгулни уз, илгингни йиғ.
296
Заиф танда ғамингдин юз эски бўлған доғ,
Ҳар эски доғ бу шох узра бир қуруқ яфроғ.
Юзунгга ҳусн фузун бўлди нил зийнатидин,
Магарки ёруди гугирд ўтидин бу чароғ.
Қадинг чу айлади гулгашт, сарву гул демаким,
Бўялди қонға алифлар кесиб ғамингдин боғ.
Сочи асиримен ўпмай ҳануз холин, ваҳ
Ки, донаға оғиз урмай насибим ўлди тузоғ.
Илож силсилайи зулфидур жунунумға,
Агарчи мушк исидин эмганур заиф димоғ.
Чу бўлса ғайр ҳужуми висол мумкин эмас,
Шуҳуд ўлурму хавотирдин ўлмағунча фароғ.
Агар Навоий ики наргисинг хаёли била
Маризу маст жаҳондин ўтар, сен ўлғил соғ.
297
Соқиё, ҳажр илгидин кўп тортадурмен зорлиғ,
Май кетурким, маслаҳат эрмас манга ҳушёрлиғ.
Қасдим этмиш ҳажру бехудлуғ иложимдур даме,
Майға афюн ёр қил гар айлар эрсанг ёрлиғ.
Маст қил андоқки, бош қўйсам магар бўлғай манга
Маҳшар аҳли ё рабу ғавғосидин бедорлиғ.
Чораси ё бодадур, ё васл, ё марг, эй табиб,
Ҳар кишиким топса ҳижрон дардидин беморлиғ.
Бар егил, ё раб, ҳаётинг боғидин, эй муғбача
Ким, майли лаълингдин ўлди бизга бархурдорлиғ.
Зуҳд, эй соқий, бало эрмиш, хуш ул манхораким,
Ичкали жоми бало бўлмиш иши хамморлиғ.
Эн Навоий, зуҳддин юз қатла ортуқ дарбадар
Бир сафол илгимда муғ кўйида қилсам зорлиғ.
298
Ул суманбар қаддининг сарвиға кўнглум бўлди боғ,
Оташин гуллар анга ҳар янгғи қонлиғ тоза доғ.
Ҳажр аро ул шўх кўнглум сайд этар рухсор очиб,
Тифл оқшом қуш тутарға равшан эткандек чароғ.
Мужиби кўп йиғламоқ эрмиш назар пок ўлмоғи,
Уйлаким айлар суйин афзун оритмоғдин булоғ.
Эй ҳаким, олғил суроҳий лўласидин пахтаким,
Суд эрур қонин неча дафъ этса маҳрур димоғ.
Ғунчадин то чиқти гул, маст ўлди булбул, соқиё,
Май суроҳийдинки чиқмас даҳрдин топман фароғ.
Хатту холи нуқтаси юз чоклик кўнглумдадур,
Бир қафасда турфадур, ваҳ-ваҳ, кўрунг тўтию зоғ.
Неча рангин ашк тўксам кўзда ул юз нақшидур,
Лоладин ўзга не гул бергай, суйи қон бўлса, боғ.
Ёғмағунча ашк дафъ ўлмас кўнгулдин тийралик,
Бу ёғинни гўйиё дептур қазо ул ўтқа ёғ.
Фақр йўлинда Навоий айлагил боштин қадам
Ким, бу йўл қатъида бош қўймоқдурур қўймоқ аёғ.
299
Ўртанурмен кечалар ҳажрингда андоқким чароғ,
Равшан айла ришта жисмимдур, кўнгул ўт, ашк ёғ.
Сарву сунбул лоладек қад, зулфу юзунг ҳажридин,
Ҳам алиф, ҳам наъл кестим куйдуруб юз ерда доғ.
Бир кўзумга сарв ўқдур, бир кўзумга гул тикан,
Сенсизин, эй сарви гулрух, ногаҳ этсам гашти боғ.
Жоним ичра ўтдурур бир лаъли майгун ҳажридин,
Соқиё, навбат манга еткач лаболаб тут аёғ.
Соғ бўл, девона этсанг мени бир май бирлаким,
Ҳажрдин девонамен бўлдум эса бир лаҳза соғ.
Истарам оғзин қилиб лаълу хату холини васф,
Халқ ғойибдин нишонлар айтиб эткандек сўроғ.
Ул фароғу бу тараддуд итти мақсуд ўртада,
Гум бўлуб мақсуд, ўтти ҳам тараддуд, ҳам фароғ.
Рўзгори тийра, нутқи лол булбулдур магар
Ким, хазон фаслида айларлар тасаввур ани зоғ.
Телба деб қилма Навоийнинг иложин, эй ҳаким
Ким, мушаввашдур анга бир ўзга савдодин димоғ.
300
Гарчи мен ҳажрингдин ўлдум тортибон кўп зорлиғ
Сен ҳаётингдин топ, эй бадмеҳр, бархўрдорлиғ.
Хаста эрдим кўзидин еткурди лаълин оғзима,
Тенгри жон берди, вале чектим басе беморлиғ.
Кечаеким тушка киргай ул саодат ахтари,
Бермагил, ё раб, манга ул уйқудин бедорлиғ.
Бодайи лаълинг била мундоқки усрукмен мудом,
Кофири ишқ ўлғамен, гар истасам ҳушёрлиғ.
Бу кўнгул озоридин безормен бор муддате
Бўлғали бизлар аро озорлиғ, безорлиғ.
Не бино эркин буким, бир пора коши тушмади,
Қилғали бу тоқни сунъ илги мийнокорлиғ.
Эй Навоий, суҳбатингдин қилса ор ул кўркабой,
Йўқ ажаб невчунки сенсен бир гадо, ул борлиғ.