301
Ончаким ул ғамза сурди кўргузуб бедод тиғ,
Сурмас элга қатли ом ўлғанда юз жаллод тиғ.
Шуълалиқ кўнглум аро кўр ханжари ишқингниким,
Буйла оташкорлиқ қилмайдурур ҳаддод тиғ.
Қатл этиб кунд ўлмади, ваҳ, не итикдур тиғи ишқ
Ким, анинг қошинда нарм оҳинча йўқ пўлод тиғ.
Менмену кўҳи ғамимким тоғ тиғи басдурур,
Ғам сипоҳи ҳарбиға истар эса Фарҳод тиғ.
Тиғи ишқинг олам аҳлин ўлтуруб кунд ўлмади,
Ҳеч қотил олам ичра буйла бермас ёд тиғ.
Тиғи ғамзангға ажал суйи магар бермиш қазо
Ким, ясай олмас итик ул навъ ҳеч устод тиғ.
Шасти ғамзанг бирла баҳри ашк аро тутқоч мени,
Кесма бошимким балиғқа сурмади сайёд тиғ.
Йўқ бу гулшан ичра имкони фароғат буйлаким,
Баргидин ҳар ён чекибтур савсани озод тиғ.
Эй Навоий, бўғзинга ҳайвон суйидин яхшироқ,
Гар сурар қатл эткали ул сарви ҳуризод тиғ.
302
Сарғарибтур лоларўйим ранжи то бўлмиш қотиғ,
Лола бу йил гулшани умрумда очилмиш сариғ.
Кўп осиғ умрум баҳори мевасидин истадим,
Меваға етмай хазон бўлди баҳорим, не осиғ.
Шарбат этсам шираи жоним зулоли Хизр ила,
Дер ачиғланибки: не улдур чучук, не бу ориғ.
Эй Масиҳо, урма дам ул кўзда суфрат дафъиға,
Каҳрабо келтур қуёштин, Ҳут буржидин болиғ.
Васфи ул кўзнинг қоралиғ бирла эрди, войким,
Эмди сариғлиққа мансуб этмиш ани хасталиғ.
Дерки, сафро касратидин бўлмиш оғзим таъми талх,
Не тонг, ўлсамким бу навъ ўлмиш чучук жоним очиғ.
Будур уммидимки, ҳам ҳақ лутфи бўлғай дастгир,
Набз тутмоқ майли қилма, эй табиб, илгингни йиғ.
Гар қуёшим бўлса рокиб бўлғудек эмганмасун,
Тавсани афлок невчунким эрур беҳад чолиғ.
Эй Навоий, бўлса юз жоним, қилурмен садқаким,
Бўлди жонон заъфидин айшим очиғ, ҳолим қотиғ.
ФЕ ҲАРФИНИНГ ФИТНАЛАРИНИНГ ФУСУНИ «НАВОДИР»ДИН
303
303
Тоғ ошиқлиқ юкидин хам бўлурға йўқ хилоф,
Кўрки, не навъ ўлди хам чун қолди ишқ остида Қоф.
Ишқ дашти мўридин айлар ҳазимат аждаҳо,
Аждаҳо бирла нечукким мўр эта олмас масоф.
Ер тутар қоттиғ кўнгулга ишқ ўтининг учқуни,
Барқ тиғи тоғни ул навъким айлар шикоф.
Улки дўзах ўтидин ишқ аҳлини тахвиф этар,
Ишқ ўтин чун кўрмамиш тутмоқ бўлур ани маоф.
Ишқ тиғи чун кўрунмай санчилур эл жониға,
Хўблар мужгонидин гўё анга келди ғилоф.
Эйки, ошиқсен бировга келса ҳар дам юз бало,
Шукрдин ўзга не сўзким айтсанг бордур газоф.
Эй Навоий, бермайин жон ишқдин дам урмаким,
Ҳар неким дер ўлмайин ошиқ эрур ул барча лоф.
304
Ғамзадин кўп тиғ урдунг айлабон кўксум шигоф,
Найча янглиғ тнғ учун гўёки қилдинг бир ғилоф.
Не ажаб, тиғинг бало рухсориға миръот эса
Ким, кўрунур суда юз акси қачонким бўлди соф.
Ваҳ, не қотиллардурур саф-саф анинг мужгониким,
Ҳар юмуб очқунча кўз зоҳир қилурлар бир масоф.
Ошиқу мажнунлуғум журмиға ўлтурдунг мени,
Гарчи бор эл оллида Мажнун била ошиқ маоф.
Ишқ водийсинки осон деб эмишсен, эй Масиҳ,
Сен азимат қилки, мен ажзимға қилдим эътироф.
Улмайин ишқ ичраким лоф урса бовар қилмағил,
Гар десаким, тарки лоф эттим, эрур ул доғи лоф.
Эй Навоий, зулфу қаддин гар демишсен мушк бид,
Ёр афв этсунки, айтибсен хато бирла хилоф.
305
Оразинг хуршиди келди ахтари буржи шараф,
Даврида хат шоми мушкосо юз урмиш ҳар тараф.
Доғима отқан ўқунг гар тегмаса жисмимдадур,
Ўқни банд айларгадур туфроқ уза қўйған ҳадаф.
Улки юб кетмас қўлидин баски ноҳақ тўкти қон,
Ваҳ, не ҳожатким хино бирла яна ранг этса каф.
Гар ато Юсуф, ано бўлса Зулайхо филмасал,
Мумкин эрмас, эй ҳабибим, сен кеби келмак халаф.
Қамдур, эй гулрух, муғанний ҳусни савтинг жанбида,
Янги ой бирла қуёш жирмидин ўлса чангу даф.
Эй фано кўйига озим чун таваккул бўлди рост,
Ҳар неча бу йўл махуф ўлса, қадам ур лотахаф.
Гар талаф бўлди Навоий умри ишқ ичра не ғам,
Шукр, боре бўлмади зуҳду риё ичра талаф.
306
Не навъ кўнглум ўлур ишқ хайли бирла ҳариф
Ким, ул шаҳ асру тавоно, бу мунглуғ асру заиф.
Латофатинг эрур ул ҳадғаким, бадандин руҳ.
Неча латиф эса, сен руҳдинсен онча латиф.
Пари ниҳондурур элдин вале бу девона
Паридин ўлди ниҳон, баски бўлди зору наҳиф.
Фидо санга мену юз мендек ўлса заъф била
Керакки, сиҳҳат аро бўлса ул мизожи шариф.
Сени не навъ зарофат била киши ўгсун
Ки, ҳақ бошингдин аёғингға тегру қилди зариф.
Йигитлар ичра қари неча хиффат этса эрур,
Сақил авло эрур улки айлагай тахфиф.
Навоиё, сенга ул пок ила не нисбатким,
Сен асру бодаға олудасен ул асру афиф.
307
Новакинг токим эрур куйган кўнгулда муътакиф,
Ўртаган ё сабт қилған доғ аро бўлмиш алиф.
Ёшурун кофир кўзунг дин қасди айлар, ваҳ, не суд,
Ҳийла айлаб шева меҳроб ичра бўлмоқ, муътакиф.
Деб эмишсен ўлтурай ким деса ошиқмен санга,
Тиғ сургилким мен ўз журмумға бўлдум муътариф.
Эгри боқмоқ бирла ул кўз қатл этар ушшоқни,
Гўйиё беморлиқ қилмиш мизожин мунҳариф.
Ёр васлин истаган қилсун ибодат, демаким
Мунда бир мақсуд эрур, лекин ривоят муҳталиф.
Шайх айтур бир кароматини ҳар дам ўзга навъ,
Гўйиё нисён бўлур ғолиб киши бўлса ҳариф.
Маркаби ишқу наво мендек Навоий зинҳор,
Қил инон азмини сен майхона сари мунъатиф.
308
Тонг йўқ, урмоқ юз бу саргардону маҳзун ҳар тараф.
Не ажаб, урса қуюндек пўя Мажнун ҳар тараф.
Кўзларим боғи гулистон бўлмиш ул юз шавқидин,
Барги гуллардур сочилған ашк гулгун ҳар тараф.
Дашт аро Мажнунмен, аммо тоғ аро Фарҳод эдим,
Тоғлар дардим юкидин бўлди ҳомун ҳар тараф.
Ақлу ҳушум кишвари гар бўлса вайрон, йўқ ажаб,
Қўз ёшимдинким оқар андоқки Жайҳун ҳар тараф.
Ҳажри шоми анжум эрмастурки оҳим ўтидин,
Қатра терлардурки зоҳир қилди гардун ҳар тараф.
Эй хушо, муғ дайриким дин нақди торож эткали,
Зоҳир эткай жилва бир тарсойи мавзун ҳар тараф.
Қўйига топмас Навоий йўл рақиби таънидин
Гўйиё ул ит хурубдур айлаб афсун ҳар тараф.
ҚОФ ҲАРФИНИНГ ҚИЁМАТЛАРИНИНГ ҚИРОНИ «НАВОДИР»ДИН
309
309
Жаҳон золи ҳам макр этар, ҳам нифоқ,
Ани тўрт мазҳабда қил уч талоқ.
Нечук дейки, рухсоридин олма кўз
Ки, мен айтманким, анинг сари боқ.
Сенинг сўгунгга ёймиш оқ сочини,
Эмастур юзи меҳр нуридин оқ.
Қоши узра қавси қузаҳ вўсмаси
Вафо рангидин келди, албатта, тоқ.
Десанг қолғай обод дининг уйи,
Бу бедин била бўлмағил ҳамвисоқ.
Тажарруд тариқини бил муғтанам,
Тақайюд ғулусидин ўлғил йироқ.
Навоий, ўзунгни қил ул навъ фард
Ки, ўзлукни ҳам сол ўзунгдин йироқ.
310
Чеҳра гулгун сафҳасиға қилдинг афшон зарварақ,
Ё магар рахшон кавокиб зоҳир айлабтур шафақ.
Гар варақ зийнат топар хатдин вале хат ёзмайин,
Турфа суврат бирла олам офатидур ул варақ.
Гулшан ичра қисмат этса лаълидин жон шираси,
Сифра гар гул очса, гул яфроғларидиндур табақ.
Хўйдин ар бўлмиш жамолинг шамъи равшанроқ, не тонг,
Чун тушар ўт ичра айлар шуълани афзун арақ.
Ишқ абвобин ёзарға яхши жисмим хомаси,
Хоссаким, тиғи фироқинг айлади бошимни шақ.
Ишқ дарсин гармравлар билди йўқ афсурдалар
Ким, киши то ўртамас ўзлукни билмас бу сабақ.
Булбулу гул де Навоий бирла дилдориниким,
Ул ики мафҳумға йўқ бу иккидек мосадақ.
311
Мушкил ишдур уйда бир ғойибни ҳар дам йўқламоқ,
Лек муҳлик йўқлағандин сўнгра истаб топмамоқ.
Кимгаким юзланса бу шиддат не тонг олам юзин,
Оҳу ашки сарсару тўфони бирла қўзғамоқ.
Телба итдек ҳажр сўзидин келурмен ўт сочиб,
Офият аҳлиға авлодур йўлумдин тарқамоқ.
Не жунундур ул қуёштин айру ҳижрон даштида,
Гоҳ қўрқуб соядин қочмоқ, гаҳ ани қавламоқ.
Тоғ этакинда гар ағнармен жунун ифротидин,
Истарам ул пардани урён танимға чирмамоқ.
Турфадур тоғ авжида ҳар лаҳза кулмак барқдин,
Чун бўлур муфрит менинг бирла булутқа йиғламоқ.
Мен чу кечтим ишқ аро боштин маломат қилмангиз
Ким, ажабдур бошсиз элнинг қулоғин тўлғамоқ.
Сўзни англа, соқиё, маст эт мени ул навъким,
Бўлмағай мумкин манга давр аҳли сўзин англамоқ.
Сенда ноз ўлди, Навоийда ниёз эрмас ажаб,
Бас сен ани қарғаған сойи, сени ул алқамоқ.
312
Васлинга кечрак етишсам, лутф этиб узрумға боқ
Ким, қадам ўрнин супурмай кўз била қўймон оёқ.
Қатъ қилмоқ ишқ водийсин эрур бас турфа иш,
Хосса мажруҳки, ҳам бемор бўлғай, ҳам яёқ.
Соғинурмен ёр хайлидур кўрунса ҳар қора,
Гарчи ҳайрат сайли ашки кўзларимни қилди оқ.
Ваҳки, салмо ноқаси илдамдурур, мен хастаҳол,
Лутф этиб, эй сорбон, фитрокини бўйнумға тоқ.
Эйки дерсен, ҳажр даштиға яроқсиз кирмагил,
Бори дегилким, эмас бу дашт аро кирмоқ яроқ.
Ташна лаблар ҳоли бу водийда не бўлғайки, су
Кўз ёшидур, доғи ўтлуқ лолалар жоми аёқ.
Эй Навоий, бу биёбон қатъин осон айладинг,
Ашкдин мундоқки ҳар манзилда чектинг юз булоқ.
313
Сипеҳр боғин нужум варди чу қилди ул навъиким Хаварнақ,
Юзидин ул шамъ анжуман ичра солди юз минг сафо равнақ.
Қамар масаллик юзи шабистонимизни андоқ ёрутти, гўё
Ки, чарх боғи қуёштин андоқ мунаввар ўлмайдур эрди мутлақ.
Узори меҳриға турраи шомини ҳар тарафтин қилиб мутарро,
Бу турфаким меҳр чашмасидин зақан ҳубобин осиб муаллақ.
Хиром вақтида суръатидин юзики терлаб бўлуб биайниҳ,
Гул узра шабнам йўқ эрса, хуршид уза сочилған сиғор зийбақ.
Тилида ун лоба бўлса музмар юзида юз ҳусну лутф мудғам,
Кўзида юз ғамза бўлса мамлу, қадиға минг нозу жилва мулсақ.
Сўнг илгида бир сафина, лекин бу хаста ашъоридин муҳалло,
Сўнг илгида шиша ичра май, лекин ўз мани лаълидек мураввақ.
Бу шакл ила кирди кулбам ичра ёнимға келдию тутти маскан,
Ҳасад ўтидин яқин эдиким эриб тўкулгай сипеҳри азрақ.
Не хуш қолди манга, не тоқат, не сабр қолди манга, не ором,
Чу кўрди ўлгум, кулуб тўла қилди бода дарёси ичра заврақ.
Ичиб манга доғи тутти, чун беҳуд эрдим оғзимға қуйди ани,
Ўлуб эсам ҳам тирилсам ул дам яқин менинг жоним эрур ҳақ.
Мангаки ишқ ичра буйла ком ўлса таркин этмақ эрурму мумкин,
Нечаки таклиф қилсалар шайхи лода бирла фақиҳи аҳмақ.
Навоий, ишқ таркин этма, қадаҳни ҳам қўймағил илигдин
Ки, даҳр мухтийда мундин ўзга эрур не қилсанг хатойи мутлақ.
314
Гар қўёш оразиға саъбдурур кўз солмоқ
Ул қуёш оразидин мушкил эрур кўз олмоқ.
Не қуёштур буки, чун чиқти кўнгуллар хайли,
Бўлса юз минг ишидур зарра кеби қўзғалмоқ.
Сарсари оҳдин ашкимга таҳаррук не ажаб,
Ел чу тез ўлди, бўлур баҳр иши чайқалмоқ.
Эй висол аҳли, фиғоним эшитиб кулмангким,
Ҳажр зиндони аро мушкил эрур қийналмоқ.
Соқиё, дема тугаткилки, эмастур мумкин,
Ҳажр лаб ташнаси жомида тарашшуҳ қолмоқ.
Эй муғанний, қадаҳу шамъу бу беҳуд сари боқ,
Бу бўлур музҳику мубкию мунаввим чолмоқ.
Сола олмайдур анинг сари Навоий ўзини,
Эй кўнгул, фонда йўқ, бўлмас ўзунгни солмоқ.
315
Ул пари пайкарки бўлмиш инсу жондин хўброқ,
Бор анингдек хўбким, мумкин йўқ андин хўброқ.
Гулшан ичра оразу қадингға мойилменки бор,
Бу гули раънодин ул сарви равондин хўброқ.
Ишқ журмиға гар ўлтургунг бировни бил яқин
Ким, бу ишга йўқ киши мен нотавондин хўброқ.
Ҳажр водийсинда улким бир мусофир ёри бор,
Йўқ ани истарга тарки хонумондин хўброқ.
Хўблуғдин жон олиб ўзни йироқ тутмаққа йўқ
Хўблар хайлида, биллаҳким, фалондин хўброқ.
Хўб эди кўнглумни истар бўлса андин ўзга хўб,
Хўброқ будурки, йўқ ул дилситондин хўброқ.
Кўп жафо чектим кўнгулдин, еткурай десам жазо,
Топмағумдур кимса ул номеҳрибондин хўброқ.
Бир замон васл ўлса ё ҳижрон замона аҳлидин,
Тут ғаниматким, замон йўқ ул замондин хўброқ.
Ғар жунун даштида ҳажр андуҳи кам бўлсун десанг,
Эй Навоий, топмағунг оҳу фиғондин хўброқ.
316
Улки кофур бўлуб мушки қилур раънолиқ,
Оқ соқолиға кулар халқ, зиҳи расволиқ.
Чун соқолсизлиқ эрур лозима раънолиққа,
Қирқмоқ лозим эрур ани зиҳи раънолиқ.
Умр элликка чу етти яна элликдин эмас,
Ёғилиқ тенгригаву амриға нопарволиқ.
Ким йигитликда қилур товба, йигитлик улдур
Қари булғор соқолин қилса қадаҳ паймолиқ.
Тенгридин қўрқмай улким, қарибон бода ичар,
Яхшироқдур бу мусулмонлиғдин тарсолиқ.
Будур инсофки, чун бўлди қуво заъф пазир,
Йўқтурур ҳеч муфарриҳда нашот афзолиқ.
Қила олмас қори дебо кийиб ўзни зебо,
Шол ҳам кийса йигитка ярашур зеболиқ.
Қарилиқда ики иштин киши бор элга азиз,
Бири зуҳду бириси халқ аро нопайдолиқ.
Эй Навоий, қаридинг гўша тутуб, тоат қил,
Бўлмайин хор десанг айлама базм оролиқ.
317
Санга не ғам мен кеби мажнуни шайдодин йироқ,
Иш мангадур сен париваш ҳур сиймодин йироқ.
Ҳажр даштида қуюндек ҳар тараф саргаштамен,
То тушубмен ул хиромон сарви раънодин йироқ.
Ой жамолин истамонким, кўргамен олам аро,
Бир дам ўлсам ул жамоли оламородин йироқ.
Дегасен: шоми ажал умрум қуёшин ёшурур,
Гар замоне бўлсам ул зулфи сумансодин йироқ.
Гар мени расво ўлармен сенсиз, эй ороми руҳ,
Ҳам йироқ эрмас агар бўлсанг бу расводин йироқ.
Қилма кўп, эй шайх, айбим хонақаҳға етмасам
Ким, харобот аҳли хушроқ аҳли тақводин йироқ.
То йироқ тушмиш Навоий ёр агар ёд этмади,
Қилма кўнглидин мунинг, ё раб, анинг ёдин йироқ.
318
Ҳажр аро раҳминг кеби бўлмас манга кам иштиёқ,
Балки ҳуснунгдин бўлур афзун дамо-дам иштиёқ.
Иштиёқинг баҳридин оламға томса қатрае,
Жонға еткайлар чекардин аҳли олам иштиёқ,
Гарчи бўлдум дард тоғи, лек қаддим заъфдин
Айлади остиға қолған қофдек хам иштиёқ.
Ҳажридин ёлғуз эмас куймаклигимким, онсизин,
Ўртаган жонимни ҳам ҳижрон эрур, ҳам иштиёқ.
Иштиёқим хирқатиға чорае қил, эй рафиқ
Ким, хароб айлабтурур ҳолимни муҳкам иштиёқ.
Дилраболар оташин лаълидадур андоқки ўт,
Фурқат аҳлининг қотиқ жониға мубҳам иштиёқ.
Оҳ дудидин қора эрмас Навоий кисвати
Ким, анинг оллиға солмиш бўйла мотам иштиёқ.
319
Ашкдин бўлди қорарған кулбаи вайронам оқ,
Кулбаи вайрон демайким, дидаи гирёним оқ.
Ишқ ўтининг дудидин ҳинду бўлубмен ёрға,
Ашк юғондин нечук бўлғай тани урёним оқ.
Баски кўз боғига берди оразинг ҳижрони су,
Ҳар сари гуллар очибтур бу ики бўстоним оқ.
Сабр тифли мактабимен ўргана олмон сабақ,
Йиғламақдин чун бўлур лавҳи дабиристоним оқ.
Ваҳ, не кун бўлғайки ногаҳ ул қуёш айлаб тулуъ,
Юзидин бўлғай қорарған ҳужрау айвоним оқ.
Шоми ҳажрим қилса, тонг йўқ, ногаҳон гар субҳдек,
Жилвагар бўлса либосин айлабон жононим оқ.
Чун оқиздинг зор жисмимни баҳори сайлдек,
Ёр кўйи жониби, эй ашк бўлғон қоним, оқ.
Рўзгорим дайр аро қилди қора чун муғбача,
Қолмаған бўлса тонг эрмас чеҳраи имоним оқ.
Эй Навоий, халқни баским ўқурда йиғлатур,
Ашк сайлидин бўлур бўлғон сойи девоним оқ.
320
Юзунг қуёшиға бу навъ эса аён бўлмоқ,
Париға мумкин эмас халқдин ниҳон бўлмоқ.
Тасаввур айласам эгнимда нуқтаи мавҳум,
Белим синарға етар онгла, нотавон бўлмоқ.
Магар бу ҳийла била пойбўсунг айлагамен,
Йўлунгда комим эрур хоки остон бўлмоқ.
Жаҳонда ҳар киши овора мақсади ул кўй,
Ҳасаддин истарам овораи жаҳон бўлмоқ.
Нетиб қошинда кўрай девларки, бордур ишим
Малойик ўтса анинг сари бадгумон бўлмоқ.
Вафо чу гулда йўқ, эй булбул, айт ғунча кеби,
Кўнгул қачонға сенга лахт-лахт қон бўлмоқ.
Чу хонақаҳдин ўттунг, Навоий, ўткарма
Маҳални, дайр сари истасанг равон бўлмоқ.
321
Очибон кўксумни ёрғил қилмасам доғи ёзуқ,
Айлагил бори хаёлинг манзилин очуқ ёруқ.
Булажаблиқлардурур ишқ ичраким ақл англамас,
Йўқ эса иссиғ кўнгул оҳи недин бўлғай совуқ.
Қатра-қатра қонки сенсиз юттум, айларман биҳил,
Ёрибон кўксум итингга берсалар қошуқ-қошуқ.
Захмиға ер кўрсатурмен чиқса ул бадмастким,
Манглай узра бармоғимни элтиб айлармен топуқ.
Кулса оғзинг, бўлса ҳам ёруғ узоринг яхшиким,
Ғунча хандон турфароқ, гул доғи хушроқдур очуқ.
Заврақи майдин мени маст этти пири дайрким,
Чарх жунгидур тағору бодаси узра қаюқ.
Бир дам эрмаским висолинг истамасмен тенгридин,
Бу ҳадисим қилмасанг бовар эрур тенгри тонуқ.
Кимки восил бўлди, рафъ ўлди ародин қурбу буъд,
Каъба суккониға нўл хоҳи йироқ, хоҳи ёвуқ.
Эй Навоий, кир фано даштиғаву тин барчадин
Ким, яёқлиқ анда маркаб, тўшасизлиқдур озуқ.
КОФ ҲАРФИНИНГ КОФИРЛАРИНИНГ КАМОЛИ «НАВОДИР»ДИН
322
322
Санову зотинг ичра топиб ажз, аҳли идрок,
Гаҳи лоуҳсн айтиб, замо
пмо арафнок.
Не янглиғ аҳли идрокки чун гардунға сурди,
Кўзига сурма қилди ғуборин хайли афлок.
Зулоли сунъунг ичра сипеҳру сидра шоҳи,
Тенгизда ул ҳубобе, бу ҳам андоқки хошок.
Камоли қудратингда хирад ул навъ ўлуб лол
Ки, ҳайратдин ҳамиша қилиб исбаъни мисвок.
Фироқинг сўги ичра кеча кўздин сочиб ашк,
Висолннг ҳасратидин яқосин субҳ этиб чок.
Яримчуқ пашша ниши била ожиз қилурсен,
Нечаким пил янглиғ қавийдур хасми бебок.
Чу туздунг ҳусн боғин узору қадин қилдинг
Бирин гулбарги раъно, бирисин сарви чолок.
Висолинг кўзгусига жило бердинг кулидин,
Анингким ишқ ўтидин вужудин ўртадинг пок.
Навоий ҳамдинг айтур ажаб йўқ гар тилига,
Иноят лужжасидин кетурсанг гавҳари пок.
323
Қолибмен заъфин баским ул ой отти манга новак,
Тери бирла сўнгак, лекин сўнгак ўқлар, тери кўнглак.
Чидармен ҳар неча захм урса ул қотил, вале бўлмас
Чидамоқ, гар бирин ўз узвида, қилса биров ўлчак.
Малойик доми зулфидин қутулмас, ваҳ, қутулғайму,
Ҳазин кўнглум қушиға айласа ул ҳалқадин илмак.
Ҳабибим ҳусни васфин уйла муҳлик англаким бўлғай
Қошинда қиссаи Юсуф бир уйқу келтурур чўпчак.
Мен ўлдум ноладин, ноз уйқусидин ёр очмас кўз,
Не суд андинки, ҳижрон шоми бўлғай кўзларим сергак.
Қора қайғу мени элтиб қора зулфунг учун ҳар тун,
Қора бошни тутуб овуч қора ерга кириб тирсак.
Еман ғам телба кўнглум ранжидин муҳлик жафонг ичра
Ки, мен ўлгай эдим ўлса киши чекмак била эмгак.
Агар ҳусн ўлса қотил зор не дарвешу не султон,
Вагар ишқ ўлса комил, ёр не ҳиндуву не ўзбак.
Эрур аҳбоб ишқининг қусури ҳусн нуқсидин,
Жамолу ноз то кўпрак, ниёзу шавқ ҳам кўпрак.
Десанг огаҳ бўлан мандин ўзунгни ҳеч билмас қил
Ки, ғафлатдур фано таврида ўзни бир нима билмак.
Навоий ул юзу лаб шавқидин ногаҳ наво чекса,
Дам урмас булбулу тўти, ки будур качча ул пилтак.
324
Ҳажрким ҳар дам мени беваҳму бок айлар ҳалок,
Гар мунга розидур ул хунрези бебоким не бок.
Қадди шавқидин дедим кўксумга тортай бир алиф,
Ишқ тиғи тез эди, кўксум саросар бўлди чок.
Тийрборони фироқингдин танимни истамон
Ким, кўзумга учрағайким бўлмиш асру дарднок.
Ҳусн миръотин очар куйган кўнгул хокистари,
Нечаким ул бўлса нури пок, бу бир тийра хок.
Ишқ ўти таъсир этар эл неча ноҳамвор эса,
Барқ сайриға не ғам ер гар бийикдур, гар мағок.
Поки ҳуснунг қадрин усрук кўнглум англар, невчун
Ким, бало соқийларидин ишқ жомин ичти пок.
Дема ким, эркин Навоий хаста кўнглига талаб,
Эй кўнгул, захмиға марҳам, ойн матлубий сивок.
325
Телба ким кўрди мени шайдодек,
Парин ул ҳури малак сиймодек.
Истасам сен кеби покиза гуҳар,
Бўлмай ўлғайму кўзум дарёдек.
Бўстон сарви гар ўлсун тўби,
Эмас ул нахл қади раънодек.
Хўблуғ мулкида юз шоҳ ўлса,
Бири бўлғайму бизинг мирзодек.
Тенгри ишқ аҳли шикастиға магар,
Хўблар кўнглин этар хородек.
Ишқ Мажнунни кўп этти расво,
Қилмади лек мени расводек.
Эй Навоий, тилаган зуҳду салоҳ,
Қўзию кўнглини ҳам асрадек.
326
Кўкрагимдур субҳнинг пироҳанидин чокрок,
Кирпиким шабнам тўкулган сабзадин намнокрок.
Бу кўнгул ғамнокидин то шодмон кўрдум сени,
Истарам ҳар дамки, бўлғай хотирим ғамнокрок.
Лайли андин қўйди Мажнун кўнглида рахти ғамин
Ким, йўқ эрди манзил ул водийда андин покрок.
Уйла мужгон ханжариға ёпишибдур дурри ашк
Ким, магар андин ятиме йўқтурур бебокрок.
Лабларингднн жон олурда барча эл қулдур санга,
Жон берурда бир қулунг йўқ бандадин чолокрок.
Одамилиқ туфроғин берса фано елига чарх,
Оҳким, йўқтур киши аҳли вафодин хокрок.
Неча ўқласанг Навоий кўнгли захминроқ бўлур,
Кўрмадук захмеки теккан сойи бўлғай чокрок.
327
Не ҳуш уммидеким урён нигун қад бирла урсам так,
Париларға жунун туморидур бўйнумда силкинчак.
Тери жисмимда ҳарён тоза доғу қон ила гўё,
Қазо мажнунға тикмиш лолалар яфроғидин кўнглак.
Яра кўзлар бўлуб танда чу бўлди хира ул юздин,
Ясабмен ҳар тараф эски тугонлар шаклидин айнак.
Юлуб пар жон қушидин, оҳ пайконин йиғиб кўнглум,
Ўқунг синғонларин гўё ясар афғон учун новак.
Назар солса юзунгдин ўзга юзга кўзни кўр айлай,
Қилибон тиғ ила мардумни анинг нуқтасидек ҳак.
Ҳаво қилғанда зулфунг ҳалқа домидин кўнгул, билдим,
Бу қушнинг ҳам аёғ, ҳам бўйнида муҳкам эмиш илмак.
Изин ердин кетар деб асрадим раглар кеби кўзда,
Олиб жон риштаси бирла аёғи ўрнидин ўлчак.
Фалак зарфин тўло берди қазо ул ой майи ишқин,
Бу майдин бизга, ваҳким, тегмади бир қатрадин кўпрак.
Лиқо мумкин эса учмоқ томуғдин қочмаким бўлмас,
Кишига ҳеч мақсуде муяссар чекмайин эмгак.
Чу бўлдум ишқида фоний, ҳадисин сўрмангиз мендин
Ки, қолмас зикри зокир бўлса мазкуринда мустаҳлак.
Тиларсен ўзлукунгнинг жузу жуздин мунфак эткайсен,
Навоий назмининг жузвини қилғил жузви лоянфак.
328
Юзунг очиб не ажаб юз хонумонни ўртамак
Ким, бўлур бир шамъ ўти бирла жаҳонни ўртамак.
Чун кўнгул сайд айладинг, жисмимға ўт солмоқ недур,
Расм бўлмас қушни олиб ошиённи ўртамак.
Заъфлиқ жисмимни ўртаб бўлма оҳимдин малул,
Хосият жуз дуд не бўлғай сомонни ўртамак.
Бил шафақ ўтию анжум учқунидин ғам туни
Ким, қилибтур майл оҳим сомонни ўртамак.
Ўртади кўнглум тан ичра ўқларингни уйлаким,
Тушса ўт ул навъи бўлмас найситонни ўртамак.
Халқ ўлуб ошиқ санга мен ўртанурмен, ваҳ, неча,
Элга солған ўт била мен нотовонни ўртамак.
Чарх оҳим ўқидин юз минг тушукдур, эй кўнгул,
Ўртамак ани ҳам улдур парниённи ўртамак.
Невчун гул бўлди ўт, ашжор ўтун, сунбул тутун,
Истамайдур гар фалак бу бўстонни ўртамак.
Солма ўт ушшоқ жониға Навоий борида,
Невчунким яхшидур аввал ямонни ўртамак.
329
Халқ кўнгли бўлмаған ул шўхи кофир кўнглидек,
Уйлаким куфр аҳлида куффори Хайбар кўнглидек.
Гулбуни меҳнат аро қонлиғ кўнгуллар ғунчадур,
Тандадур ҳар сари пайконинг анинг ҳар кўнглидек.
Гарчи ул қад сарвдек раънодурур, лекин эрур,
Анда бағланған кўнгул ханли сановбар кўнглидек.
Лола қонлиғ яфроғию тоза доғин кўрки бор,
Бу сифат бирла шаҳидинг кўнглаки гар кўнглидек.
Захмлиқ кўнглум лабинг шавқида бўлмиш қон аро,
Лаъли руммони била ёқути аҳмар кўнглидек.
Ғармрав равшанравиш эл кўнглидин файз истагил
Ким, ёрутур даҳрни хуршиди анвар кўнглидек.
Соқиё, тутғил Навоийға лаболаб жомким,
Бағри доғи захмлар бўлмиш саросар кўнглидек.
330
Шикоф эмас буки кўксумга солди тиғи ҳалок
Ки, жони хаста ғамингдин яқосин айлади чок.
Улусқа ўт солур эрсанг мени бурун ўрта,
Нединки ўтни туташтурғоли керак хошок.
Неким бошимда эди, учти, етказ ул чобук
Ёниға боғласа бори узилмагай фитрок.
Ғамингни элга бериб йўқки бизни шод эттинг
Ки, элни шод этибон бизни айладинг ғамнок.
Ғамингдин оҳим ўқи етти чархдин ўтти,
Нишон эрур ети кавкабки, кўргузур афлок.
Кўнгул ўти била захмин кўруб не раҳм эткай,
Ўзин чу доғу алифдин аямас ул бебок.
Тиканда гул очилур андалиб янглиғ анга
Ки, ишқи ўлса табиат хиёнатидин пок.
Ич ул беҳишт суйин муғ сафолидинким, ақл
Томуғ ўтидин анинг рангин этмагай идрок.
Навоий ичти маю фориғ ўлди ўзлукидин,
Кўрунг не заҳрни дафъ айлади ичиб тарёк.
331
Танға тошу қўлға тиш захмики солди телбалик,
Фош қилди элга кўнглаксиз бадан, енгсиз илик.
Гаҳ жунундин банду гоҳи панд ила сўҳон анга,
Бор эмиш савдои ишқ ичра басе қоттиғ ирик.
Ҳар эшиқдин азм қилсам кўйига боғлиқдурур,
Бошиму ул остондур то очилғай бир эшик.
Рокиб ўлғач қилди шабрангини ҳар ён жилвагар,
Соя гарчи кўп зуҳур этмас, қуёш бўлғач бийик.
Дарди ҳажримни не билгай чун юр ашким сафҳани,
Ул мусофир сари гоҳиким рақам қилсам битик.
Лолагун майдин қизармиш кўзларинг ул навъким,
Лолазор устида ҳар ён ағнамиш бўлғой кийик.
Соқиё маҳзун мен асру қилмағил гардунни зарф
Ким, бўлур кечрак нашот ўлған замон соғар кичик
Олам аҳлиға ўлумдин чора чун имкони йўқ,
Ўлма олам фикридин бу лаҳзаким борсен тирик.
Эй Навоий, ул Масиҳодам қуёш чун урди захм,
Ани Исо игнасию меҳр тори бирла тик.
332
Қочинг ул кўздин, ангаким ул лаби хандон керак,
Эҳтироз эткай балодин гар кишига жон керак.
Захмлиқ кўнглумни айлар чок-чок ул қоши ё,
Ахтарур гўёки ғойиб айлаган пайкон керак.
Чархи кажрав узра сурма барқрафторингни ким,
Ростлар кўнгли фазосидин анга майдон керак.
Ул пари ишқида эрмастур малак ҳам маҳрамим
Кимки ишқи пок эрур сирри анинг пинҳон керак.
Заъфдин чиқмас дамим нетиб оғирлай итларин
Ким, қўларға узри мардумлуғ бағрдин қон керак.
Дайри пирин хонақаҳ кунжига, эй шайх, истама
Ким, анинг базмиға гардун тоқидек айвон керак.
Эй Навоий, ул пари ўлтурса ҳам оздур сени,
Кимки инсондур, анинг маҳбуби ҳам инсон керак.
333
Неча бўлғай захмлиқ кўнглумни маҳзун айламак,
Захми қонидин кўзум ёшин жигаргун айламак.
Неча лаълинг ҳажридин қонлиғ қадаҳ ичкан сойи
Соғаримни ашк хунобидин афзун айламак.
Неча пинҳон айлабон оразни андоқким пари,
Бизни расвои жаҳон андоқки мажнун айламак.
Неча бир ой ишқидин, эй дард, мен саргаштани
Кеча-кундуз беқарор андоқки гардун айламак.
Берди муҳлик дард ишқу қўйди миннат жонима,
Мунча бўлғай жавр ила ошиқни мамнун айламак.
Кимки дунё аҳли дунлардин тилар бўлғай халос,
Шарт эрур аввал видоъй дунёйи дун айламак.
Эй Навоий, чун ғубори ҳажр ўлтурмас не суд,
Бир кўзунгни Дажла қилмоқ, бирни Жайҳун айламак.
334
Ул париваш эрур андоқ нозук
Ким, қуёш партавидур жисмиға юк.
Гарчи қотил кўзидин ўлса тирик,
Тирилур нўши лабидин ҳам ўлук.
Кўнглума ўқ узра ўқ отти кўзунг,
Не ажаб бўлса тешук узра тешук.
Қотмангиз лаъли уза оби ҳаёт,
Гарчи бу шарбат эрур асру чучук.
Шавқ ўтин ғайр ила ёрутти чу ёр,
Кўнглума тушти менинг асру куюк.
Ҳуллаи равза санга лойиқ эмас
Ким, бўлур жинс чу эскирди чурук.
Соқиё, бода лабингдек тутқил,
Кайфиятлиғ доғи гулрангу сузук.
То ичиб ани даме беҳуд ўлай
Ким, ичимда ғам эрур юз турлук.
Ташлаб ўзлукни, Навоий, қадам ур
Қим, йироқ йўлдуру бу оғир юк.
335
Чаманда сарвинозим жилва қилмоқ айламас оҳанг,
Жаҳон бўстонидин, биллаҳ, бўлубмен ғунчадек дилтанг.
Мизожиким тилар хилват, худоё, бўлмасун офат,
Биҳилмен гар қилиб ишрат, ичар махфий майи гулранг.
Яшил яфроғлиқ ашжор эмас ҳажрингда, эй дилдор
Ки, оҳим таффидин гулзор миръоти тутуптур занг.
Солибтур чорболиш гул, тутуптур чоргаҳ булбул,
Не суд ул шаҳ ичай деб мул, мушарраф айламас авранг.
Малолат бўлса жононда тиконча бордурур жонда,
Агар ҳар гул гулистонда кўринса бир ҳарифи шанг.
Бу гулшанда гули раъно тўкулмак ваҳмидин гўё,
Жамолин кеч қилур пайдо дема булбулдин айлар нанг,
Навоий кўрмайин ани етибтур оғзиға жони,
Магарким қилғай афғони гаҳи ул гул сари оҳанг.
336
Чаманда сабза манга ханжар ўлди сарви-хаданКўнгулни олғали ул сарв қадди сабзоранг.
Агар гул исламас ул кўркабой ҳайрат эмас,
Ғанидурур тўни юз пора элдин айлар нанг.
Кўтарса маҳмили ҳуснунгни чарх бухтийсиг
Ики ёнида муносибдур ою кундин занг,
Нафас-нафас қадаҳ ичмасни жазм этармен, лек
Нетайки, ишва қилур лаҳза-лаҳза соқийи шанг.
Синуқ сафол ила вайрон аро гадо Жам эрур,
Ул анга жому бу Жамшид бағлаған авранг.
Бу базм ичинда наво ул топарки хидматда,
Қади хам ўлса доғи кўнгли холи уйлаки чанг.
Бадан аносирининг чоргоҳин эт хориж,
Навоиё, десанг айлай фалак сари оҳанг.
337
Йўқ даҳрда гарчи ёр сендек,
Душман доғи қайда бор сендек.
Эй хаста кўнгул, санга керак васл,
Йўқ ҳажрда чунки зор сендек.
Не ишқ аро хоксор мендек,
Не ҳусн аро шаҳсувор сендек.
Гулгун тўн уза қора чавук нақш,
Очилмади лолазор сендек.
Гар дайри фанода жом чексанг,
Йўқ шоҳи Жам иқтидор сендек.
Эй гул, тўкасен хумордин қон,
Ул наргиси пурхумор сендек.
Йўқ зулфиға тушкали, Навоий,
Ошуфтаи рўзгор сендек.
338
Қўюнг, тиғи кўксум шигофини йирдег,
Фирокида жоним аросиға кирдег.
Деманг ҳажр ўти шарҳини нома ёзким,
Куяр сафҳаву хома эрмас битирдег.
Қувонурмен ул ойни ҳар неча кўрсам,
Мени гарчи ул неча кўрса йигирдег.
Буюрғилки машшота холинг қўярға,
Кўзум мардумин тиғ учи бирла қирдег.
Юзумда юрак кони дурдингки, келдик,
Ажал илги ул қонни андин сийирдег.
Юзунг бирла жоно қуёшдек бир ўлғай,
Қуёш бирла зарра агар бўлса бирдег.
Айирмон сочинг банд-бандин кўнгулдин,
Агар банд-бандимни даврон айирдег.
Қошингнинг хаёлиға жон риштасин кўр
Ки, ёпишти ёй узра муҳкам сингирдег.
Навоийға ҳажрингда мотам суруди,
Бўлубтур нашот аҳли базмида йирдег.
339
Не хаёл эди янаким кўнгул қуши сайдини ҳавас айладинг,
Баданимға ҳар саридин хаданг отибон анга қафас айладинг.
Кўнгул ичра шуълаи ншқким етадур фалакка забонаси,
Таниму сўнгакларим ул ўтингни ёқарға хору хас айладинг.
Кўз ичиндаким тўла қон эди, оғиз ичра дағи тутундек оҳ,
Ани дам-бадам қилибон фузун, муни ҳам нафас-нафас айладииг.
Етиб эрдим ўлгаликим тирилдим анинг жафоси ҳадисидинг
Нега уйқудин бурун ул фасонани, эй рафиқ, бас айладинг.
Манга ишқ аро ўлум эрди чорае ҳажрда бу не ранжким,
Ани дафъ этарга фироқ дарду ғамимни чорарас айладинг.
Чу гум ўлди чоку ҳазин кўнгул ғами ҳажр даштида, эй фалак,
Йўл озарга аҳли саломат ул кўнгул унини жарас айладинг.
Чу фироқ шиддати, эй кўнгул, ғами ишқ лозимаси эмиш,
Не етишса чек чу бурун ўзунг бу балони мултамас айладинг.
Туну кун сабу чекиб, эгнинга сол ўзунгни халқаи дайр аро,
Чу белингга муғбачалар каманди хаёлини марас айладинг.
Чу замона аҳли аро вафо тиладинг чек эмди, Навоиё,
Аламу бало, не учунки эл ора йўқ нима ҳавас айладинг.
340
Кўрдум оғзингни манга қаҳр ила чун сўз қоттинг,
Кўрмаганни бу ғазаб ичра манга кўрсаттинг.
Ишқ пайконларини ёғдурубон буйла манга,
Су сепиб зуҳду салоҳ уйқусидин уйғоттинг.
Бул ажаб ҳол ила билмонки жунун дашти аро,
Мени мажнунғаму ё ани манга ўхшаттинг.
Офият қушларининг жамияти қолғайму,
Мунча мен телбагаким тафриқа тошин оттинг.
Доғлар демаки қоқтурмоқ ила кўксума тош,
Ишқ мисморларин кўнглум аро ўрнаттинг.
Сотқун олдим ғами ишқингни бериб жон нақдин,
Мени оламға бу савдо била охир соттинг.
Кўрубон кўюнг аро зорлиғим тунд бўлуб,
Сўргали ташқари итларга мени судраттинг.
Бир замон дўстқа ўрганки, будур ҳосили умр
Ким, замон аҳлиға кўнглунгни басе ўргаттинг.
Эй Навоий, магар илгингни тутуб чеккай пир
Ким, йигитлик хумининг дурдиға муҳкам боттинг.
341
Эй кўнгуллар зулф занжирида қайд этмак фанинг,
Барчадин анда муқайядроқ вале кўнглум манинг.
Су аро кун акси ё кўк пардасинда меҳрдек,
Билгурур мовий катон кўнглак аро нозук танинг.
Бодадин ул юз не гуллар очти кўр, эй боғбон,
Ичма кавсар суйи мундоқ гуллар очмас гулшанинг.
Важҳи йўқтур тийра бўлмоқ, эй кўнгул, то ул қуёш,
Юз чиқарғач бўлғуси кўзлардин икки равзанинг.
Ўртабон парвонани, эй шамъ, сўнгра не осиғ,
Йиғламоқ чирмаб қора мотамлиқ элдек шеванинг.
Билки эмин сен риёий зуҳд ужби хавфидин,
Эйки дайр ичра фано майхонасидур маъманинг.
Ёрни кўргач Навоий ўлди, ишқ атворини
Вомиқу Фарҳоду Мажнун бори андин ўрганинг.
342
Тарарда тоб урар, турраи паришонинг
Ки, обнус тароғ уйладурки мужгонинг.
Ичимга тушти кўнгул изтиробидин кўп захм
Ким, анда ҳар саридин бош чиқарди пайконинг.
Кўнгулни, ваҳки, нетиб дафъа-дафъа сендин узай
Ки, ақл кўпроқ эрур лаҳза-лаҳза ҳайронинг.
Ўпар тахайюли дафъиғадур синонларким,
Шуоъ хатларидин чекти меҳр рахшонинг.
Кўнгул не навъ дам урсун фироқинг офатидин
Хи, захми оғзиға муҳр ўлди доғи ҳижронинг.
Нетиб қарор тутай, эй кўнгул, ки қўзғайдур,
Ичимда сабр уйини ҳар дам оҳи пинҳонинг.
Ғам этти тийра мени жоми май эвур соқий
Ки, кўзларимни ёрутсун бу барқи рахшонинг.
Чу субҳ наргис очиб кўзни тутти олтун жом,
Сабуҳ фавт ўладур, нозанинлар, уйғонинг.
Навоиё, чу ғаниматдурур йигитлик дами,
Йигитлар илгидин ич токи бўлғай имконинг.
343
Манга бир лаҳза вафо айламадинг
Ки, ҳамул лаҳза жафо айламадинг.
Қоматингдин манга ком эрди хиром,
Ваҳки, комимни раво айламадинг.
Отмоқ ўқ элга хатодур, лекин
Манга отқанни хато айламадинг.
Элга лутфунг манга гар бўлса жафо,
Не жафоларки манга айламадинг.
Гарди рахшннгға баҳо жон тиладинг,
Ани туфроқча баҳо айламадинг.
Топмадинг мулки бақо то ўзни,
Азими дашти фано айламадинг.
Юз вафо ваъда Навоийға қилиб,
Оҳким, бирга вафо айламадинг.
344
Хизр хаттинг сабзаси, ҳайвон суйи нўши лабинг,
Ул су мавжидин бўлуб бир давр тавқи ғабғабинг.
Ё жамолинг чашмаи хуршиду ҳар ён бир ҳубоб,
Ҳар қулоғинг дурри, яъни икки рахшон кавкабинг.
Рокиби не важҳдин хуршид эрур наъли ҳилол.
Гар эмастур тавсани гардун сабукрав маркабинг.
Эй кўнгул, билким чекарлар гоҳ, ё рабки, фиғон,
То малак хайлини ёлқитти фиғону ё рабинг.
То дабистон майли қилдинг халқ ўлди гўйнё,
Қабр лавҳиға қилур ашъор лавҳи мактабинг.
Қайт, эй сўфики, пири дайр дурди жомиға,
Бўлмоғинг шориб агар софпй эмастур машрабинг,
Эй Навоий, борди кўнглинг танни ҳам кўйига сол
Ким, итига қалбинг оз бўлса етишкай қолабинг.
345
Чекиб кўнглумни уздунг, андаким кўнглум уйин буздунг,
Бу меҳнатхонани бузғон замон мендин кўнгул уздунг.
Бузулди кўнглум эмди ғам сипоҳин чекма кўп, эй ҳажр,
Тузуклук кўрмагил ҳаргиз, бу янглиғким мени буздунг.
Бериб ғам нақди айлаб дилраболиғ ваъда қилдинг васл,
Карам қилдинг, йиқуғ кўнглумни олдинг, лутф кўргуздунг.
Соғиндинг заъфу ул юз кўзгусин еткурдунг оғзимға,
Ўлуб эрднм яна бу важҳ ила гўёки тиргуздунг.
Висолинг ваъдаси бирла фироқинг даштиға солдинг,
Етиб мавъид чу қилдим авд йиткон ерда турғуздунг.
Бало дардин манга тутмоқ учун айирдинг, эй соқий,
Чу даврон базмида аҳбоб учун ишрат майи суздунг.
Навоий жисмини ҳажр эмгакидин, эй ажал, қутқар
Ки, ашки дурларию жонининг нақдидурур муздунг.
346
Жисмимға варам ҳайъати ҳар ташки урдунг,
Ул тошни гўёки ҳамул ерда ёшурдунг.
Кўнглум бузулиб сабру хирад боғладилар рахт,
Чун мулкни буздунг, элини доғи кўчурдунг.
Эй ёр ити, узрумни қабул этки, танимда
Эт топмадингу эски сўнгакларни кўмурдунг.
Эй телба кўнгул, чиқмадинг ул зулф хамидин,
Гўёки қоронғу кечада йўлни итурдунг.
Кўнглум уйида сенсену йўқ кимса ҳамоно,
Кирпиклар ила ғайр хаёлини супурдунг.
Сендин юз эвурмак манга мумкин йўқ, агарчи
Ҳар саридин оллингғаки келдим, юз эвурдунг.
Матлубни бир дайри фано йўлида иста,
Топилмади чун бодияда неча югурдунг.
Эй муғбача, дайр ичра мени маст эта кўрким,
Жон қути кўнгул қувватидур софингу дурдунг.
Бир кўрмагу ўлмак била, эй хаста Навоий,
Ишқ аҳли орасинда янги расм киюрдунг.
347
Сарвга раъно хироминг бирла бедод айладинг
Ким, қадингнинг қуллугидин ани озод айладинг.
Гул доғи ҳуснунгга эрди хўшачин юз важҳ ила,
Кўрманин юз хирманин бир дамда барбод айладинг.
Қўйма миннат бизга ғамгин айлабон ишқ аҳлини,
Бизни ҳам шод этмадинг, гар элни ношод айладинг.
Айладинг кўнглум иморат партави рухсор ила,
Каъбани бутхона қилмоғлиққа обод айладинг.
Айтмонким, умр ўтуб, соғинмадинг бир дам мени,
Қатл этарда чун керак бўлди киши ёд айладинг.
Тслбалик ўлтурса ҳам бўйнунгға қоним, эй кўнгул,
Бор экач одам нега майли паризод айладинг.
Йиғламоқдин кўр бўл, эй кўз, фироқ айёмида,
Не учун ўзни хўблар ҳусинға муътод айладинг.
Бенасиб эрдинг фано онинидин, эй шайхким,
Дўст васлин тоату тақвоға нснод айладинг.
Эй Навоий, ўлдунг армон бирлаким, фарёдингга,
Етмади ул нўшлаб ҳар неча фарёд айладинг.
348
Ёраб, ул ойники эл кўнглиға марғуб айладинг,
Гарчи ишқидин хароб эттинг мени, хўб айладинг.
Шоҳ эсам ишқ аҳлиға тонг йўқки, эй гардун, мени
Ул шамол аҳли шаҳи ишқиға мансуб айладинг.
Не ажаб боштин аёғим дард бўлса, эй қазо
Ким, нигоримни қадам то фарқ марғуб айладинг.
Телбараб эрмишсен, эй роқим, ҳамул кундин бери
Ким, жунунумни паризодимға мактуб айладинг.
Туҳмати зуҳд айлабон, эй шайхи козиб, не учун
Бегунаҳ бизни харобот ичра маъюб айладинг.
Жон бериб бўлсам ажаб йўқ толибинг, эй ишқким,
Ҳар не матлубидур анинг бизга матлуб айладинг.
Эи Навоий, ўзни солдинг итлари хайли аро,
Итни гўё одами ҳайлида маҳсуб айладинг.
349
Тийра қилмиш тун кеби офоқни оҳим менинг,
То эшиттимким қилур шабгардлиқ моҳим менинг.
Тун қорасндек қора пашминадурму сайрида,
Ё тутубтур ул жафогар шўхни оҳим менинг.
Учрамас ҳар кўй бошида туруп йўл асрасам,
Равшан эрмас, ваҳки, шамъи бахти гумроҳим менинг.
Ё қочар мендин халойиқ таниғай деб ногаҳон,
Ёрутур чун тунни ҳар дам оҳи ногоҳим менинг.
Хидматида нега йўл топмон экинмен тийра рўз,
Шоми мулкин чун мусаххар айлади шоҳим менинг.
Мен доғи аҳбобдек мақбули эрдим, оҳким,
Жоҳи идбор ўлди ул иқбол ила жоҳим менинг.
Элга ҳар лафзи Навоий жониға бир доғ эрур,
Неча қўйғай бағрима доғ ул юзи моҳим менинг.
350
Неча ул кўй итларига еткай озорим менинг,
Кош итлар туъмаси бўлғай тани зорим менинг.
Неча ул базм аҳлиға бўлғай фиғонимдин малол,
Кош алар қурбони бўлғай жони беморим менинг.
Неча нозук кўнгли келгай ёрнинг мендин батанг
Ким, фидо кўнглига жону жисми афгорим менинг.
Неча ашким йиққай эл сабри биносин кўйида
Ким, ўюлғай кошки, бу жисми хунборим менинг.
Йўқу бор элдур жунунум шайнидин озурдадил,
Умр агар будур йўқум кўп яхшиким, борим менинг!
Эй фано тиғи, вужудум нақшин андоқ айла ҳақ
Ким, замон авроқидин маҳв ўлсун осорим менинг
Соқиё, тутма Навоийға яна ишрат майи
Ким, эрур бадмаст ул мажнуни хамморим менинг.
351
Сннғоли кўнглум оқар ҳар лаҳза хуноби анинг,
Шишаким синди, чиқар турмай майи ноби анинг.
Солма ул кўй ичра қошингға гириҳким, шубҳадур
Тоат айлар ерда тушса эгри меҳроби анинг.
Баҳри ашким уйла дарёдурки даври чархдек,
Бўлғали лойиқдурур ҳар сари гирдоби анинг.
Уйла занжире дурур зулфунг қамар давридаким,
Тушкудек бўлмиш қамар давриға қуллоби анинг.
Қил кеби жисмимки ҳажринг сўзи ичра тўлғанур
Ўтқа тушкандин нишондур печ ила тоби анинг.
Уйла қурбондур анга кўнглумки жон айлар фидо,
Тиғ олмастин бурун илгига қассоби анинг.
Пири дайр айлар сабуҳ, аммо кўз очмас муғбача,
Айшни талх айламиш бизга шакархоби анинг.
Фақр эрур бир лафзу шарҳи ёзилур юз минг китоб,
Не учунким хуш келур айтурда итноби анинг.
Эй Навоий, топти мутриб созидин кўнглум наво,
Гўйиё жон риштасиға тегди мизроби анинг.
352
Кўнгулки ҳажр туни қўймади қарорин анинг,
Мунинг ҳам оҳи қора қилди рўзгорин анинг.
Висол гулшани бирла кўп ўлмағил машъуф,
Хазони ҳажр чу барбод этар баҳорин анинг.
Тутуб нашоту тараб чанг зулфин этма суруд
Ки, бир-бир узгуси ғам чанги тор-торин анинг.
Қадаҳ нашоти учун давр ичинда қон ютқан,
Чекарга билки кири айламас хуморин анинг.
Сипеҳр ком ила эврулмаса ҳазин бўлма,
Кишига бермади чунким ҳақ ихтиёрин анинг.
Агар бақои абад истасанг фано йўли тут,
Ёрут кўзунгни қилиб тўтиё ғуборин анинг.
Навоий, ул киши топти фароғ оламдин
Ки, ҳиммати кўзи тенг кўрди йўқу борин анинг.
353
Ёр келса, дўстлар, оҳанги рафтор айламанг,
Инфиолимдин нафас урмоқни душвор айламанг.
Ёлғуз уйда қайда ёро боқмағим рухсориға,
Ҳолатим тағъйиридин сирримни изҳор айламанг.
Токи кўнглум изтиробию таним титратмаси,
Сокин ўлмас, нукта айтурға мени ёр айламанг.
Соате чунким ўтуб бу навъ келсам ҳолима,
Сўз аро ошиқлиқ алфозини такрор айламанг.
Чунки бўлса мултафит чун ер ўпуб ўлгумдурур,
Ҳар жафо қилсам ўзумға манъ зинҳор айламанг.
Эмдиким ўлдум таним ёр итларига ташлангиз,
Лек ағёрин бу маънидин хабардор айламанг.
Қайси ошиқким Навоийдекдурур, эй аҳли зуҳд,
Ишқ манъин айлабон кўнглига озор айламанг.
354
Ваҳки, ўтлуқ чеҳра очиб хонумоним ўртадинг,
Оташин лаълингдин отиб нукта жоним ўртадинг.
Дема не қилдим, не қилдим нотавон кўнглунг олиб,
Ўртадинг, эй қотили номеҳрибоним, ўртадинг.
Ўт уза қил тўлғониб куйгандек ул юз шавқидин,
Нечаким тоб урди жисми нотавоним ўртадинг.
Кўкда зоҳирдир шафақдин шуъла анжумдин шарор
Ким ани, эй шуълалиқ, оҳу фиғоним ўртадинг.
Бисмил этгач сайдни андоқки эткайлар кабоб,
Захм этиб кўнглумни чунким оқти қоним ўртадинг.
Урғали, эй ишқи золим, барқи офат жонима,
Ҳар не ўзлуктинки бор эрди гумоним ўртадинг.
Эй Навоий, то белу оғзи хаёли айладинг,
Бору йўқ, яъники пайдову ниҳоним ўртадинг.
355
Эй кўзу кўнглум, сиришку оҳдин тўфон қилинг,
Жону жисмимнинг йиқилғур кулбасин вайрон қилинг.
Қилса бу иш кўзу кўнглум сиз доғи, эй дарду ишқ,
Кўзни кўр айлаб, кўнгулга дард ўқин паррон қилинг.
Ҳар баҳона бирлаким бўлса, ҳаётим қасрининг —
Тоқу айвонин бузуб, туфроғ ила яксон қилинг.
Яъни айлаб мунча бедоду жафолар шаммае,
Ҳажр дарди шиддатин мен хастаға осон қилинг.
Зинҳор аҳбоб, ошиқ бўлмангиз, гар саҳв этиб —
Бўлмоқ истарсиз, бурун андишаи ҳижрон қилинг.
Дермен, эй аҳбоб, тортай ҳажрдин бир тийра оҳ,
Ер тўбиға ой ила кун кўзгусин пинҳон қилинг.
Ҳажрдин кўнгли тўла келмиш Навоий раҳм этиб,
Эй харобот аҳли, бир мамлу қадаҳ эҳсон қилинг.
356
Май била майхонанинг хиштин тош узра ҳал қилинг,
Чун хуморидин судоъ ўлса ани сандал қилинг.
Ҳар не қолса суда бўлғай хиштдин таъзим учун,
Ип тоқиб ҳар жонибидин бўйнума ҳайкал қилинг.
Эй харобот аҳли, соқий орази акси учун,
Соф қилмоғлиғ била май кўзгусин сайқал қилинг.
Муғбача оллида чун бўлди сужуд этмак ишим,
Майға марҳун қилсангиз сажжодани аввал қилинг.
Саҳл эрур жон нақдини соқий учун қилмоқ нисор,
Лек бир паймона тўлдурмоқ била асҳал қилинг.
Масту мажнун чиқмишам майхонадин, эй дўстлар,
Комингиз гар ҳазл эса ийнак мени маҳзал қилинг.
Кўйидин қавланг ҳавосу ақлни, эй дарду ишқ,
Анда саргардон Навоийнинг вале анкал қилинг.
357
Бир ўт эсаки манга журмсиз вафони кам эттинг,
Юз ўтдур улки жиҳатсиз улусни муҳтарам эттинг,
Бошимға тиғ урубон нақди дард кўнглума солдинг,
Вафо тариқида тақсир қилмадинг, карам эттинг.
Юзумни нақш этибон ашк тийра қонидин, эй ишқ,
Тошимда қонлиғ ичим шарҳини ёна рақам эттинг.
Фасонаи ғаму меҳнат буюрдунг айламак азбар,
Қаноат этмай улусқа мени фасона ҳам эттинг.
Кўнгулда ишқим ўти чун фалакка тортти шуъла,
Бало ливоси бошиға бу шуъладин алам эттинг.
Дедингки, фақр йўлинда топилди мақсади аслий,
Вужуд нақшини жон лавҳидин магар адам эттинг.
Магарки ёр сени истар, эй шикаста Навоий
Ки, нақд жонни қилиб туҳфа, фарқдин қадам эттинг.
358
Саманди ноз уза ул чобуки балоға боқинг,
Пари бошинда малак парридин ўтоға боқинг.
Начукки қавси қузаҳ даври меҳр акси эрур,
Топиб ҳам эгнидин айланған икки ёға боқинг.
Садоғи жонибиким илгига синон тутмиш,
Юз ўқ йилонию бир қотил аждаҳоға боқинг.
Агар бу ўқу синон урмоғин инонмасангиз,
Очиб танимни ададдин фузун яроға боқинг.
Бу шакл бирла жаҳон бузмоғи яқин гар эмас,
Улуста ҳар тараф ошубу ибтилоға боқинг.
Бу боғ гулларини ерга сочмайин қўймас,
Хазон елини кўрунг чархи бевафоға боқинг.
Навоий ўлди жаҳон аҳлидин наво топмай,
Не бўлди бир назар ул зори бенавоға боқинг.
359
Кўнгулким ҳар ёниға наъл кестим бўлғали зоринг,
Қушедур талланинг чамбарлари ичра гирифторинг.
Улус қатлидин ул кўз нотавонроқдур, не ҳол эркин
Ки, жон олған била майл айламас сиҳҳатқа беморинг.
Юзу зулфунг чу дин қасди қилур кофир десам тонма,
Демон юз узра зулфунг, балки мусҳаф узра зунноринг.
Кўзи оллида, эй бодом, қилдинг ишва даъвосин,
Магар кирпикларидиндур нишони жисми афгоринг.
Ўзунгни сотмоғингда ҳусн савдосидин, эй Юсуф,
Ҳабибим етса эрди не ушалғой эрди бозоринг.
Юзунг гул-гул бўлубтур бодадин, ваҳ, кўзгуга боқким,
Не янглиғ тоза-тоза гуллар очмиш боғи рухсоринг.
Ғамим айтурға ёре топмағандин соқиё, ўлгум,
Манга бир журъа бирла ёрлиқ қилсанг худо ёринг.
Агар рангин май ичсам, эй қазо наққоши, ёзғурма,
Иҳота қилмағон иш қўймамиш, чун даври паргоринг.
Навоийни адам водийсиға солди фано сайли,
Итурганлар ани ул сайлининг хошокин ахтаринг.
360
Донаи ҳолинг била кўнглум қушин ром айладинг,
Гарди яздий меъжарингдин қасдиға дом айладинг.
Сабзау гул истамон то вўсмаву гулгунадин,
Қошни айлаб сабзагун, оразни гулфом айладинг.
Ҳусн боғида қадинг бўлмиш латофат гулбуни,
Тўнни гулгун, тугмани то ғунча андом айладинг.
Қоматим долу ёшим гулранг эрур то ноз ила,
Долу гул теккан ниҳоли узра ором айладинг.
Юз уза очтинг сочинг зуннорин, эй кофир, магар
Фош этиб куфрингни қасди аҳли ислом айладинг.
Тонгла жаннат ҳуридин кеч, эй кўнгул ноком ила
Гар бу кун дунё аруси васлини ком айладинг.
Эй Навоий, зулфиға бўлдунг паришон оқибат,
Яхши жамъият бу савдодин саранжом айладинг.
361
Эй муғанний, ёр базмида наво соз айласанг,
Жон фидонг ўлсун ғамим шарҳидин оғоз айласанг.
Уддек куймаклигим шарҳ эт лисони ҳол ила,
Нағмада удунг лисонин сеҳрпардоз айласанг.
Ўзга оламдин хабар деб бизни тиргуздунг не тонг,
Бу рисолат бирла гар изҳори эъжоз айласанг.
Розим ар созинг лисонидин баъидул фаҳм эса,
Анга руҳафзо унунгни доғи ҳамроз айласанг.
Отланиб бошимни рахшингнинг аёғи остиға,
Тиғ бирла солғудек масти сарандоз айласанг.
Парда ёп роз узрау дохил бўл ушбу базм аро
Ким, эрур хориж агар бепарда овоз айласанг.
Чекмадинг лаҳне Навоий кўнглун истаб айб эмас
Англаб ўзунгни наво аҳлиға шаҳноз айласанг.
362
Ваҳ, не руҳафзо қаду дилкаш хироми бор анинг,
Гўйиё жон гулшани ичра мақоми бор анинг.
Улмакимда бор анга гўёки уммиди ҳаёт,
Жон била бу ишда баским эҳтимоми бор анинг.
Қолди кўнглум ғам тунига, субҳ васл аҳли қачон
Айлагайлар фаҳмким, не тийра шоми бор анинг.
Жоним узра доғлардин ваҳ, қачон топқай хабар,
Улки, гулбарг узра холи мушкфоми бор анинг.
Бели бирла оғзидин кўнглумга бор уммиди ком,
Не дақиқ уммид ила нобуд коми бор анинг.
Топтилар руҳи равоним парвариш ҳар лафзидин,
Оллоҳ-оллоҳ, не равон парвар каломи бор анинг.
Сен ҳарам азми қил, эй зоҳидки, кўнглум маст эрур,
Хоссаким майхонадек байтул-ҳароми бор анинг.
То кўнгул дайр ихтиёр этти билибтур муғбача
Ким, анинг васли сари савдои хоми бор анинг.
Эн Навоий, давлати зоҳирни доим топмоғунг,
Фақр иқболидурур, улким давоми бор анинг.
363
Ул пари бу телба бирла ошно бўлса не тонг
Нотавон Мажнунға Лайлидин вафо бўлса не тонг.
Лаъли ҳажридин дамодам хаста кўнглум қон ютар.
Ул маразға буйла шарбат ё ғизо бўлса не тонг.
Дема қотилдур лаби, ўзунгга қилма қасди жон,
Буйла қотил оллида жоним фидо бўлса не тонг.
Чархдин кўп бўлди оҳим дудиға боис рақиб,
Юзи анинг рўзгориндек қора бўлса не тонг.
Зулфи зулмат шомию давлат тонгидур орази,
Тийра ҳажрим шомидин зулматзудо бўлса не тонг.
Қасди дину ғорати имоним этмиш муғбача,
Эй мусулмонлар, ерим дайри фано бўлса не тонг.
Барча зийрак қушқа чун ул зулф доми бўлди қайд,
Эй Навоий, анда кўнглум мубтало бўлса не тонг.
ЛОМ ҲАРФИНИНГ ЛУЪБАТЛАРИНИНГ ЛАТОИФИ «НАВОДИР»ДИН
364
364
Зиҳи ниҳоятинг охир келиб абад аввал,
Вале хабар бера олмай бидоятингға азал.
Не қудратинг жабалини қилиб тазалзул паст,
Не ҳикматинг қуёшиға бериб завол халал.
Бўлуб сифатингга мазҳар жамиъ махлуқот,
Алар муфассалу инсонни айладинг мужмал.
Жамол зевари қош айладинг, магар урдунг
Бу икки мисқал ила уйла кўзгуга сайқал.
Фироқ шомини ошиққа айладинг тийра,
Агарчи анжумидин ёқтинг анда кўп машъал.
Баҳор мошитаси саъйи бирла кийдурдунг
Чаман аруси юзу қаддиға ҳулийю ҳулал.
Сипеҳр сафҳасин анжумдин айлабон афшон,
Бу сафҳа устига чектинг шиҳобдин жадвал.
Ёзарға матлаъи субҳ узра нурдин туғро
Қуёш тилосидин омода айладинг зарҳал.
Навоий айлади ҳамдингға номалар ирсол.
Ани рад айламагил ҳаққи Аҳмади Мурсал.
365
Қилса жонон оллида жоним туфайл, ўлмоққа майл,
Қош юз жон ўлсаким, ҳар дам бирин қилсам туфайл.
Истаса куйган кўнгул ўтлуқ юзунгни қилма айб,
Ихтиёри йўқтур айларда самандар ўтқа майл.
Йўл қилур жисмимда ашк, элтур сўнгакларни узуб,
Ер қозиб хошок оқизғандек қаён юзланса сайл.
Қатраи саҳбо Суҳайлидин лабинг майгун эмас
Ким, ақиқедур буким ранг олур андин юз Суҳайл.
Бир мулоиб ҳинду ўлмиш ҳар кўзунгнинг мардуми,
Кирпигинг ҳинд аҳлидин ҳангома тузган икки хайл.
Такя қилма тақвию тоатқа ким нафъ айламас,
Фазлдин етмай башорат Бишр бўлғил гар Фузайл.
Шоми ҳажр эрмас шафақ, балким Навоий ғуссадин
Йиғлади қон анчаким гардунға рангин бўлди зайл.
366
Уйла бўлмиш гул юзунг ёди била қонлиғ кўнгул
Ким, тушар ҳар қатра қон ўрниға андин барги гул.
Дема кўнглунг борким жисм ичра ҳажринг тиғидин,
Поралар бор қон аро билман бағирдур ё кўнгул.
Сарвдек бўлса бу гулшанда ато, гулдек ано,
Мумкин эрмас туғмоғи сен сарви гулрухдек ўғул.
Куйдуму кул бўлдум, аммо жонда лаълинг шавқидур,
Андоқ ахгар ҳифзиға беҳад муносибдур бу кул.
Лаълинг оллинда санамлар лаъли ранг эткан билур
Ким, ичар хино суйин бўлған замон гулранг мул.
Қисмдин ортуғ тилаб хор этма ўзни, эй азиз
Ким, қаноатдин дурур иззат, тамаъдин барча зул.
Дайр пири бирла май ичсанг, Навоий, асра дам
Бўлса фаҳм ибриқ унидин гарчи қулқул лотақул.
367
Менинг кўнглумни ишқ, ул гул юзин мул,
Бу қилди доғ-доғ, ул қилди гулгул.
Бошимға чирмашур савдосидин дуд,
Не тунким айласам зулфин тахайюл.
Юзунг давринда зулфунгдин салосул,
Қилибдурлар аён даври тасалсул.
Уқунгдин зор кўнглум пар чиқармиш,
Юзунгдек гулга хуштур буйла булбул.
Таҳаммул яхши ул ойдин йўқ афғон,
Вале афғон чу бўлсам бетаҳаммул.
Фано даштиға қўйма тўшасиз юз,
Вале тўшанг керак бўлса таваккул.
Қадингнинг эътидолидин Навоий
Чекар гардунға оҳ этсанг таодул.
368
Оразинг шавқи дамиким айланур қонлиғ кўнгул,
Ғунча янглиғдурким, анда чирмашибдур барги гул.
Англамон гулранг рухсорингда майгун лабмудур,
Ё томибдур офариниш базмида гул узра мул.
Айлади кўнглум гадолиқким дирам янглиғ туган —
Қўйди ишқинг ё закоти ҳуснунг эҳсон қилди пул.
Телбараб қочқон қулунгменким, сочинг афъисидин
Ҳам аёғимда эрур занжиру ҳам бўйнумда ғул.
Кўзларингким турки тожик ўлди кўнглум мулкида,
Зулм этар ул навъким бир кишвар аҳлиға чуғул.
Не тафовут сифла элдин хорлиғ ё эҳтиром
Ким, баҳойимдин эрур тенг хоҳи иззат, хоҳи зул.
Нома кўп ёзмиш Навоий кимса йўқ маҳрам магар
Ким, алар ирсолиға ҳам тенгри еткургай русул.
369
Демонким, мени ёд этиб шод қил,
Унутғанларингни бирар ёд қил.
Сановбар санга бандадур сарвдек,
Бошингдин эрур доғи озод қил.
Вафо йўқтур ул шўхда, эй кўнгул,
Ўзунгни жафосиға муътод қил.
Қилур жонима ҳажр қасд, эй ажал,
Бу ишда анга сен ҳам имдод қил.
Манга ишқ аро ўлмак ойин эрур,
Рақибо, яна санъат иршод қил.
Паришонмен, эй оҳ, афлокдин
Бу абтар варақларни барбод қил.
Чу буздунг кўнгул кишварин зулм ила,
Сиришким суйи бирла обод қил.
Фалак давридин ранжамен, соқиё,
Кел эмди қадаҳ даври бунёд қил.
Гар ул шўх фарёдинга етмаса,
Навоий, шаҳ оллинда фарёд қил.
370
Гар лабинг оллида даъво қилмади изҳор лаъл,
Бўйни невчун боғланиб осилди мужримвор лаъл.
Гўйиё тўти хатинг бирла лабингдин сўрди нутқ
Ким, либос ўлди зумуррадгун анга минқор лаъл.
Йўқ лабинг янглиғ бири гўё демайким руҳ бахш,
Кўрмишам бориб Бадахшон мулкида бисёр лаъл.
Лаъл оллинда анингдекким эрур беқадр тош,
Бўлмиш ул янглиғ лабинг оллинда бемиқдор лаъл.
Лаъли жонбахшинг такаллум вақти бир-бир сочти дур
Оллоҳ-оллоҳ, ким кўрубтур буйла гавҳарбор лаъл.
Кўзларимдур баҳру кон меҳмоним ўлсанг бир кеча,
Ҳам дур эткайлар фидо оллингда, ҳам исор лаъл.
Бир қадаҳ май бирла бўлди сурхрў аҳли хумор,
Куп аро гўёки маҳлул айламиш хаммор лаъл.
Лаългун май бошида бўлса кишининг, эй ҳариф,
Нафъи кўпракким тикилгай тожида шаҳвор лаъл.
Гар Навоийнинг сўзи ширину рангиндур не тонг
Ким, эрур кўнглида доим ул шакаргуфтор лаъл.
371
Уйлаким гулгул қилур ҳусн аҳли рухсорини мул,
Мулға тушса оразинг акси очар юз анча гул.
Уйлаким бўлмас кўнгул гулбундин узмак ғунчани,
Мен ҳам ул нахли малоҳатдин уза олмон кўнгул.
Гўйиё ҳуру малакдин ҳосил ўлдунгким, эмас
Одами хайлиға мумкин сен паривашдек ўғул.
Ламъаи тиғидин ўртандим, агар қонимдин ул
Занг тутмиш ёрутурға ҳам муҳайё бўлди кул.
Чун рақиб оғритти кўнглумни анга доғ ўртадим,
Боғлағандек эт жароҳат айлаган устига пул.
Қирқ ёшта фақр ойинин агар касб этмадинг,
Арбаин чекмак била ул ҳосил ўлмоқтин тунгул.
Эй Навоий, ҳуру кавсар тонгла тақво аҳлиға,
Сен ғанимат тут бу кун гулчеҳра соқий бирла мул.
372
Эй кўнгул, ул оташин оразға кўп ўрганмагил,
Ногаҳ айрилса фироқи ўтиға ўртанмагил.
Тут ўзунгга фарду бекаслик балою эмгакин,
Ё бировга ўрганиб айру тушуб эмганмагил.
Лозими ишқ ўлди ҳижрон, бўлма ошиқ кимсага,
Эмдиким бўлдинг таҳаммул айлабон кунгранмагил,
Гул чоғн гулбонг ишдур чекмак, эй булбул, санга
Ою йил фарёд қилмоғни манга ўтканмагил.
Кўз юмуб очқунча сол уйғонмас уйқуға мени,
Нолишимдин ҳажр шоми ҳар замон сесканмагил.
Истасанг ул муғбача бошингға еткургай қадам,
Дайр пири йўлидин туфроғдек тебранмагил.
Эй Навоий, ёр агар дерким ўзунгни ўтқа сол,
Тан ёлонг айларга куйма жон учун куйманмагил.
373
Кўнгул ичраки ҳар дам қон тўкар ул кофири қотил,
Мусулмон бўлмасун гар бўлса руҳулло сари мойил.
Самандар қуш бўлуб анқоча зўри бўлса жазм эрмас,
Бўла олмоғлиғи сўзу ғамим мактубиға ҳомил.
Дедиким, жаврдин сўнг васл эрур, юз тиғи кин урди,
Висолин истагач, деди бу эрмас жаврға доҳил.
Бағир парголаси ранги не тонг гар ашкдин кетмас,
Қачон гул баргининг рангин қилур ямғур суйи зойил.
Деганким топти мажнунлуққа Лайло ошиқи шуҳрат,
Мени ишқингда кўргач, билди Мажнун ёр эмиш оқил.
Агар ул қоши ё ўқ отса чекмон оҳ оллинда
Қи, оҳим дуди чоғлиқ ҳам ўқига бўлмаған ҳойил.
Чу ушшоқ ичра дермен дарси ишқин меҳри тонг эрмас
Ки, дерлар: илм баҳс айлар замон раҳмат бўлур нозил.
Қабул аҳли қошинда истасанг мақбул бўлгайсен,
Фано иқболи бирла аввал ўзни айлагил қобил.
Гадолиғ айларам, эй муғбача, жоми майи лаълинг,
Агарчи расм бўлмас жавҳари жон нстамак, сойил.
Ажал гар сўнгғи дам бўлса бу дам коминг Хизр умри,
Бу номаълум мавъидқа бино қўйғон зиҳи ғофил.
Навоий бир нафасда ҳажр зулмидин халос ўлғай,
Агар аҳволидин бир нукта сўрса хусрави одил.
374
Эй кўнгул, ҳар макр ила қочсанг улустин шукр қил,
Ҳар вафоға минг жафо тортиб қутулсанг муфт бил.
Эл тилдин кўрдум анча ғуссаким, мингдин бирин
Айтмоқ бўлмас танимда ҳар сари мў бўлса тил.
Нечаким оламда бедод ўлса олам аҳлиға,
Гар муяссар бўлса юз онча тасаввур айлагил.
Жонинга билким жафодин ўзга етмас йилу ой,
Жон фидо қилсанг вафосинда аларнинг ою йил.
Давр жоми заҳридиндур доғи тиғи қонидин,
Сарву гул бу боғ ароким бўлдилар ёшил, қизил.
Фақр водийсиға кирган ташласун ўзлук юкин
Ким, қилур йўл қатъин осонроқ нсча бўлғон енгил.
Эй Навоий умр ўтуб ҳам масту ҳам уйқудасен,
Ҳеч билмонким сени уйғон дейин, ёхуд ойил.
375
Ул зақанни упаю гулгунадин наззора қил
Ким, эрур бир олмаким ранги эрур оқу қизил.
Ожиз ўлғай зулфининг савдолари тақриридин,
Гар қуруғ жисмим тароғ янглиғ саросар чекса тил.
Неча ўзни ёшуруб чин юзга солиб ғунчадек,
Тангдилларга боқиб, хандон бўлуб бир ҳам очил.
Сочида шабнам бурунчак, эй кўнгул, эрмас ажаб,
Сунбул узра гар тушар шабнам таажжуб қилмағил.
То кийиб синжоби тўн, гулгун ўтук қилдинг хиром,
Йўқ сенингдек кабки раъно ҳусн саҳросида бил.
Раз қизи ҳамдамлиғидин ою йил маст ўлмағинг,
Неча бўлғай ўтти умр ар ўлмаган бўлсанг ойил.
Кўрмаган бўлсанг, Навоий, сарв уза гул, қил назар
Ким, ул ой гулгуна суртуб, хилъатин қилмиш яшил
376
Қуруди чеккали қондин кўзум ниқоб қизил,
Бале, ёғинсиз ўлур чун бўлур саҳоб қизил.
Кўзумда лоладек ул юз ғариб эрур қон ёш
Ки, бўлса гул қизил, ўлмас анга гулоб қизил.
Бошим сипеҳрдек эврулдию қон ёшим сари боқ
Ки, ҳар замон югурур анда бир шиҳоб қизил.
Кўзум қизарди, қизил ашк рангидин гарчи
Қизил бўлур, сую, бўлмас анга ҳубоб қизил.
Кўнгулни чуркади ишқинг валек эрур тўла қон,
Ёлинда куймишу кессанг эрур кабоб қизил.
Бу қонки водийи ишқ ичра оқти бўлса не тонг,
Самум рангидек ул дашт аро сароб қизил.
Не жилва эрди қизил тўн билаки қон ёшдин,
Либосин айлади ишқингда шайху шоб қизил.
Лабинг ғамида Навоий ўзин тилар беҳуд,
Не тонг май ичса анингдекки лаъли ноб қизил.
377
Қасди жоним қилди ҳажр, эй қотили хунхор, кел,
Қон тўкуб жонимни олмоқ истасанг зинҳор кел.
Ашк дуррин кўзда, жон нақдин овучта асрадим
Ким, қачон келсанг, йўлингда қилғамен исор кел.
Руҳум айрилмиш бадандин гар тиларсен, эй ҳабиб,
Айламак Исойи руҳуллоҳ дамин изҳор кел.
Айтмон келгил доғи қилғил таваққуф лаҳзае,
Келгач-ўқ борғил, вале жонимни олғоч, бор, кел.
Жон етибтур оғзима, дермен лабингға топширай,
Лутф этиб қилғил мени жон бирла миннатдор кел.
Дайр аро май ичкали келгум десам, дер муғбача,
Бут қошида бош қўйиб боғлар эсанг зуннор, кел.
Жон Навоийни, Навоий жонни сенсиз истамас,
Ани жоннинг, жонни анинг ранжидин қутқор, кел.
378
Сарвдек хазро либосинг бирла, эй нозук ниҳол,
Тўтиесен жилвагар, шаккар санга ширин мақол.
Оғзингу белинг ҳадису рамзини билмай яқин,
Эл аро пайдою пинҳон мунча тушти қилу қол.
Билгурур юзунг таҳидин турфа хатти мушкбў,
Сабзадекким бўлғай анинг устида равшан зулол.
Иш аро топсам малолат сабрдин йўқ ҳайрати,
Дарддин беморға парҳез эрур кўпроқ малол.
Эй кўнгул, гар тори жисмимда наво йўқ не ажаб,
Нола қилмас гарчи печу тоб урар саргашта нол.
Ҳасрат оҳидин фалакка ўт солурмен ҳар нафас,
Не экин ҳикмат буким топмас асоси ихтилол.
Бегунаҳ тўксанг Навоий қонини йўқтур ғами
Ким, сени кўрган дами қонин санга қилмиш ҳалол.
379
Эй жамолинг равзаси фирдавс боғидек жамил,
Лабларингнинг кавсари айнан тусаммо салсабил.
Истамас бўлса муҳаббат аҳли ёшин Дажладек,
Невчун чекти қазо машшотаси оллингға нил.
Кўзума йулунгда туфроғлиқ тиканким санчилур,
Бор биайниҳ сурма ул туфроғ, тикан андоқки мил.
Барги гулдек ҳулла жисмингда сабо таҳрикидин,
Титрар андоқким кумуш устида бир муфлис бахил.
Эй кабутар, восил ўлдум, нома келтурмакни қўй
Ким, ҳарими ломаконда маҳрам эрмас Жабраил.
Оразинг ойина, юз маҳваш сафодин урса дам,
Кўзгу олким, кўргузур юз важҳдин равшан далил.
Эй Навоий, бода ол ич хосса бу шукронаға
Ким, саломатдур асолат гавҳари саййиди асил.
380
Гулшанингдин елдек, эй раъно ниҳол,
Мен ёмон бордим, вале сен яхши қол.
Мен-мену бекаслигу айёми ҳажр,
Сен бўлу аҳбобу даврони висол.
Сўрма ҳолимнинг сабодин гаҳ-гаҳи,
Кўнглунга ўлтурмасун гарди малол
Гар бузуқ кўнглумни мардуд айладинг,
Бок эмастур ўзгаларнинг кўнглин ол.
Сиғмайин кўюнгда гар қовдунг мени,
Асру кенг саҳродурур дашти хаёл.
Олам аҳлида вафо мавжуд эмас,
Ҳар неким йўқтур, эрур топмақ муҳол.
Эй Навоий, хуштурур озодалиқ,
Қайд аро ҳушлуққа йўқтур эҳтимол.
381
Белинг солур димоғимға тахайюл,
Берур зулфунг ҳадисимға тасалсул.
Буюрса гарчи ишқинг таркини ақл,
Ул ишни мен қила олмон тааққул.
Юзунг ҳажрида кўнглум музтарибдур,
Не навъ эткай балиғ сусиз таҳаммул.
Не тонг сенсиз ютуб қон, ғам есамким
Керак ул бодаға мундоғ танаққул.
Қадинг титратти хокий пайкаримни,
Қиёмат ерга солғандек тазалзул.
Эмас мониъ фано йўлиға фоқа,
Керак раҳравға зоди раҳ таваккул.
Навоий булбулу ёри гул ўлғай,
Агар юз поя қилғайлар таназзул.
382
Лаъли жонбахшингда бир гавҳар агар топмиш халал,
Жавҳари жоним қабул этсанг анга айлай бадал.
Қайда бўлғой жавҳари жон ҳам бадал ул дурғаким,
Оби ҳайвондин чиқармиш ани ғаввоси азал.
Ул не гавҳардурки, жон мулки хирожи топқасен,
Ақл саррофи агар қилса баҳосин филмасал.
Бўлди гар бир гавҳар ўрни холий, аммо кўрки бор,
Нуктадин юз дурға ҳар соат мушарраф ул маҳал.
Лафзи дурборинг солиптур рахна гавҳар силкига,
Гар инонмаслар десанг бир лафз ўлур бу нукта ҳал.
Чарҳ саррофи қошинда бирдурур дур бирла тош,
Тошдек сўз келса, дурдек лафз ила қилма бадал.
Эй Навоий, силкидин тушкан йироқ дур бобида,
Дурри маъни буйла назм этмак эмастур муҳтамал.
383
Қасди жон айлар дамодамким анга юз жон туфайл,
Тифл учун гўё қилур ҳар дам чучуклик сари майл.
Гул юзунгдин келса ашкинг лолагун йўқтур ажаб
Ким, баҳор айёмида рангин келур, албатта, сайл.
Тушта кўз суртар эдим юзунга гўё хат эмас,
Бўлди мужгондин тикан бирла тўла ҳуснунгга зайл.
Барқдин бир ламъау хошоку хасдин кўҳ-кўҳ,
Ишқ ёлғуз зуҳду тақво чирикидин хайл-хайл.
Ул саодат ахтарин кўргач сиришким қон бўлур,
Чун ақиқеким ани рангин қилур тоби Суҳайл.
Мазраи ишқ ичра сочмоқ қобилият донасин,
Айлади кўк тосидин гўё қазо деҳқони кайл.
Зулфу юзи фурқати айёмидин сўрманг ҳисоб
Ким, Навоий кўзига бирдек бўлубтур ёвму лайл.
384
Гар етар ағёрдин юз минг жароҳат, эй, кўнгул,
Чунки бордур ёр учун бор айшу роҳат, эй кўнгул.
Каъба истарсен муғилон чекса тнл қайғурмағил,
Бемаломат топмади кимса саломат, эй кўнгул.
Менмену ул ой ғами сен ҳам агар мардонасен,
Дарду ғам чек, истама кому фароғат, эй кўнгул.
Кимга еткай васл иқболи агар ҳижрон аро,
Сенда бўлса ғам чекарга сабру тоқат, эй кўнгул.
Хурдаи розингни асра ғунча янглиғ қон ютуб,
Ҳар неча қилса жафо ул сарвқомат, эй кўнгул.
Дема ишқи сўзи кам бўлғай бошнмға урса тиғ
Ким, бу судин сокин ўлмас ул ҳарорат, эй кўнгул.
Ўртадинг охир Навоийни шарори оҳ ила,
Аига невчун мунча кўргуздунг шарорат, эй кўнгул.
385
Англадинг ё йўқмуким айлар сафар ёр, эй кўнгул,
Ваҳки, бўлдуқ ёна ҳажри илгида зор, эй кўнгул.
Ул худ айлар азму мен ҳам хастадурмен, ҳам ғариб,
ъГоҳ-гоҳи бўлғасен мендин хабардор, эй кўнгул.
Не борурға қувватим бор, не турарға тоқатим,
Бизни бу ҳолатқа сен қилдинг гирифтор, эй кўнгул.
Бора худ олмон туруб ҳам чун тирилгум нўқтурур,
Бас видоъинг қилдим андин қолма зинҳор, эй кўнгул.
Маҳрами гар бўлмасанг ҳуштур бу ҳамким, бўлғасен,
Итларига ҳамнишину соҳиб асрор, эй кўнгул.
Гар бўлубон ногаҳон толиъ мусоид бахтиёр,
Топсанг ул ой бирла сўзлашгунча миқдор, эй кўнгул
Илтимосим будурурким, барча элдин ёшурун
Қилғасен мискин Навоий дардин изҳор, эй кўнгул.
Бўлса сенлик васл йўқтур ҳар неча қилсанг талаб,
Бўлмаса матлуб эрур ул дам талабгор, эй кўнгул.
386
Эй латофат касбида ҳуснунгға ҳожатманд гул,
Юз гулистон ичра йўқ ҳуснунгға бир монанд гул.
Хилъати хазро била ул қомату рухсор эрур,
Рост бир сарвеки қилғайлар анга пайванд гул.
Юзу ғамзангдин, мужамдин қон ёш ар зояндадур,
Йўқ ажаб чун бор тиканга доимо фарзанд гул.
Жолалар эрмас гули садбарг узаким айламиш,
Жисмини тишлар била ҳажрингда юз парканд гул.
Қайси важҳ ила юзунга даъво эткай чун эрур,
Ганжи ҳуснунгдин муҳаққар важҳ ила хурсанд гул.
Сарв сен, эй гулъузор, ар бўлса хушрафтор сарв,
Гул сен, эй сарви равон, гар қилса шаккарханд гул.
Эй Навоий, гар сўзунгни ёр эшитмас айб эмас,
Турғони бирла қулоқдур, лек эшитмас панд гул.
387
Эй манга сенсиз баҳору боғу бўстондин малол,
Қайси бўстону баҳору боғким, жондин малол.
Сенсизин кўнглум тонг эрмас бўлса жаннатдин малул,
Не ажаб булбулға гулдин айру бўстондин малол.
Бўлмаса кофир кўзунг шайдоси мажнун кўнглума,
Ақлу донишдин танаффур дину имондин малол.
Ишқ туғёнида юз кўрсатса гулрухлар не суд
Ким, топар муҳриқ иситқан меҳри рахшондин малол
Куйдурурлар доғи дафъ ўлсун малоли ҳажр деб,
Вой ангакнм, воқиъ ўлған доғи ҳижрондин малол.
Касрати пайконидин кўнглум ториқмас, гарчи бор,
Эътидолидинки ўткач оби ҳайвондин малол.
Базм аро ҳар дам қадаҳ кўнгли тўла хуноб эрур,
Мен кеби гўё анга ҳам етти даврондин малол.
Қиблаи мақсад тиларсен дард ўқидин ғам ема,
Истаган тавфи ҳарам кўрмас муғилондин малол.
Чарх анжумдин қулоққа пахталар тиқти магар,
Ғам туни топмиш Навоий чеккан афғондин малол.
388
Кеча ул ой бирла эрдим, ваҳ, бу тушдур ё ҳаёл,
Туш эмас, чун йўқтурур уйқу хаёледур муҳол.
Ишқ изҳор айлабон васлин тилар мунглуғ кўнгул,
Бир гадо янглиғки, айбин кўргузуб айлар савол.
Ораз узра айн янглиғдур узоринг узра кўз,
Наргис узра нуқта янглиғдур кўзунг устида хол.
Эгма қаддим заъфи ҳаддин ошти ул юз қошида,
Нотавон бўлған кеби хуршид васлидин ҳилол.
Йиғлабон ул сарвнинг йўлиға тушсам ноз этар,
Су била туфроғдин бош тортқан янглиғ ниҳол.
Ҳажр тиғидин қуруқ жисмим қаламдек бўлди шақ,
Лек бежон нолалар кўнглумдадур андоқки нол.
Ком эрур жонимға ул олудалиғдин пок лаб,
Эй Навоий, ўлсам ичмон Хизр нўш эткон зулол.
389
Демаким, мастлиғдин, қадди бўлмиш ҳар қаён мойил
Ки, оҳим елидин ҳар ёндур ул сарви равон мойил.
Юзи оллида бош сожид, чучук нутқиға тил зокир,
Хати сабзиға кўз роғиб, лаби лаълиға жон мойил.
Қуюндек пўя бирла кўйин истармен ажаб эрмас,
Ватанға бўлса бир саргаштаи бехонумон мойил.
Иситсам ҳажридин муҳриқ ул ўтлуқ юзни истармен,
Неким заъфин фузун айлар, ангадур нотавон мойил.
Қиличинг майли тонг йўқ бўлса жони хоксоримға,
Не ерким пастроқ, су ул ён ўлғай бегумон мойил.
Махол умид ила кулбамда доим мунтазирдурмен
Ки, шояд ул пари бу жониб ўлғай ногаҳон мойил.
Агар масжидда кирдим ҳалқаи зикринг аро, эй шайх,
Вале майхонаю мутриб сари мен ҳар замон мойил.
Неча гумраҳға исён бўлса, лекин кўптур уммиди,
Агар туз йўлға кўнгли гоҳ-гоҳ ўлса ниҳон мойил,
Навоийнинг бузуғ кўнглини манзил қилди ғам хайли,
Нечукким тушкали вайронға бўлғай корвон мойил.
390
Анча бўлди тан ўқунгдин ичкари, ташқари йўл
Ким, ажал кирмакка, жон чиқмоққадур ҳар сари йўл.
Доира атрофидин марказга чеккандек хутут,
Тийр борони фалак кўнглумга топмиш бори йўл.
Ўқларинг захм айлагандин танда хайли ғам кириб,
Уйла ерга еттиларким, йўқтур андин нори йўл.
Кўксума ҳажр ичра тирноғларки чекти шоҳроҳ,
Бу тараф солғай дедим ул шаҳсувор илғори йўл.
Риштаи лаълинг хаёли кўз сари келмаккадур,
Буки ҳар ён чекти ашким қатраи қонлари йўл.
Қани муғ кўйики, пири дайр бирла муғбача,
Уйладурларким топар ул ён йигиту қори йўл.
Гар Навоий кўкси чокин тикти будур қасдиким,
Топмағай дардинг ичидин чиққали тошқори йўл.
391
Айлади кўнглум қуши ул шом гису сари майл,
Шаппарак янглиғким ул қилғай қоронғу сари майл.
Лаъли ҳижронида рухсорин тилармен уйлаким,
Бодадин махмур бўлғон, айлагай су сари майл.
Ишқима ушшоқ ширкат қилмағайлар деб эрур,
Кўнглума бир қотили бебок бадхў сари майл.
Ғайрдин кўнглумни соф эттим юзунг акси учун,
Гарчи худбинсен санга бўлмас бу кўзгу сари майл.
Эшитиб ақшом кўнгул афсонасин ушшоқдин,
Қилди мен бедилға навбат еткач уйқу сари майл.
Бу чаманда не вафо бўлғайки, ҳар ён ғунчаси
Зоҳир этмиш булбул аҳволиға кулгу сари майл.
Ҳар тараф мойилдур ул шўху Навоий мунтазир,
Кулбаси ичраки шояд айлагай бу сари майл.
392
Не ажаб майл айласам йўқлуққа ҳар дам, эй кўнгул
Ким, йўқ ўлсам йўқтурур йўқлар кишим ҳам, эй кўнгул.
Фикр этиб билман не навъ эркин кўнгул хуррамлиғи,
Кўрмадим ҳаргиз сени бир дам чу хуррам, эй кўнгул.
Олам аҳлиға вафо кўп қилдиму кўрдум жафо,
Улфатинг бу хайлдин сен бори қил кам, эй кўнгул.
Гар такаллуф қилмасанг сендин эди ҳар нечаким,
Жонима юзланди дарду меҳнату ғам, эй кўнгул.
Қайдаким ҳусн аҳлидин оламға тушти офате,
Ишқидин қилдинг мени расвои олам, зй кўнгул.
Кўзларим шўробасин, ваҳким, оқиздинг юз сари,
Бир малоҳат аҳли тўккач гулга шабнам, эй кўнгул.
Ҳар париким очти бир девонанинг қасдиға зулф,
Айладинг занжирини бўйнумға маҳкам, эй кўнгул.
Ўткан ўтти бори, эмди айла бу пандим қабул
Ким, яна қилма ҳавои жинси одам, эй кўнгул.
Чун яна севсанг бировни чун қориб тарк этти ишқ,
Бас, Навоий узрини тутқил мусаллам, эй кўнгул.
МИМ ҲАРФИНИНГ МАҲБУБЛАРИНИНГ МАЛОҲАТИ «НАВОДИР»ДИН
393
393
Зиҳи мулкунгнунг ўн секкиз мингдин бири келиб олам.
Бир уйлук қул санга олам аро Ҳавво била Одам.
Бериб чун офариниш маҳвашиға ҳикматинг жилва,
Бўлуб рухсори нилий бу мудаввар нилгун торам.
Гул аҳмар, савсан азрақ бу чаман ичра бўлуб андин
Ки, елдин тарбият кожин аларға еткуруб муҳкам.
Нуҳуд фолин кўруб анжумдин аввалғи учи мезон,
Чу амринг чарх золин айлабон маккораи қадхам.
Чаманға оташин гулдин чу қўйдунг тоза қонлиғ доғ,
Момуқ оқ гулдин эттинг доғи узра қўйғали марҳам.
Чу ёздинг субҳиға ёрлиқ босарға ол тамғасин,
Шафақдин ҳал қилиб шингарф қилдинг, меҳрдин хотам.
Кусуф ичра қуёшни тобиқун — наъл эттинг ой бирла,
Хирад ваҳм эттиким, ҳам жинс икки ҳарф эрур мудғам.
Чу боғлаб бир-бирига ҳикматинг бу коргаҳ васфин,
Хирадпарвар муҳандисларға сиррин айлабон мубҳам.
Итингдур шоҳлар, йўқтур Навоий итча оллингда,
Алар иттин кўпу бу ит аёғи туфроғидан кам.
394
Мен гадо махмуру пири дайр элинда жоми Жам,
Айласам ибром, мендин камлигу андин карам.
Эй хушо, муғ дайриким бордур анинг атрофида,
Ҳар синуқ сойил Жаму синған сафоли жоми Жам.
Яхшироқ Жамшид бўлмоқин гадолиғ дайр аро,
Ўзга қилмоқ яхшироқким, ўзгага қилмоқ ситам.
Қайғу гар жон қасди айлар жоми май дафъин қилур,
Ғам нечаким муҳлик ўлсун бор эса дофиъ не ғам.
Эй харобот аҳли, дунлардин мурувват истаманг,
Доғи ҳирмон жонда хушроқким, арозилдин дирам.
Шайх ғафлатдин самад зикрин қилурдин яхшироқ,
Муғки дайр ичра дегай огоҳлик бирла санам.
Бир қадам нафс узра қўйғил бирни мақсадға дедим,
Йўл узун деб ема ғамким, асл эрур аввал қадам.
Даъвии фақр этсанг, эй зоҳид, гум ўл майхонадин
Ким, бу йўлда кимсага бўлмас вужуд ўлмай адам.
Буки ёр истар эмиш ишқу жунун аҳлиға қатл,
Эй Навоий, шукрким ошиқ мену девона ҳам.
395
Ҳам субҳи оразингдур вардиятун-насойим,
Ҳам шоми сунбулингдур мискиятуш-шамойим.
Ваҳ, ул не хўблуқтурким, қаҳр чоғи сурса,
Юз ҳарфи номулойим, андин келур мулойим.
Бир кеча тушта кўрдум ул зулф бирла юзни,
Бахтим кеби тилармен, бўлсам ҳамиша нойим.
Дар кун хаёлу доим будур мурод ҳамким,
Бўлсам қошида ҳар кун, боқсам юзига доим.
Кўнглумдин олди ул кўз орому сабр нақдин,
Бир туркдекки олғай торож ила ғанойим.
Суфий кўзу кўнгулни пок этмаса не осиғ,
Ўткарса тунни қойим ё бўлса кунда сойим.
Юз оҳ, эй Навоий, ким ул қуёшқа етмас,
Гарчи етар ғамидин гардунға оҳу войим.
396
Не итни ул бути бегонаваш итики соғиндим,
Ит ошноға ёлинғон кеби ул итка ёлиндим.
Юзи назораси дафъ айлади совуғ нафасимни,
Ёланг гадой кеби офтобрўда исиндим.
Жунун йўлида бу расвоға ёпма пардаи исмат
Ки, йўл қолур агар андоғ оғир либос ёпиндим.
Чу тиғ чекти манга бўлди қатл давлати рўзи
Ки, эл қочиб, анга-ўқ мен заъфу хаста сиғиндим.
Ўчурди шуълаи оҳимни тиғи шукрки бори —
Гудозу сўздин андоқки шамъ ғам туни тиндим.
Бурунғи ком ажаб йўқ гар ўлса Каъбаи мақсад,
Талаб йўлинда бу дамким фано самандиға миндим.
Сочи кўчгул қушининг ҳар бириға боғлади торе,
Навоий, эмди сен ўткилки мен бу навъ илиндим.
397
Ўртанур эл фурқатингдин навҳа бунёд айласам,
Қўзғалур олам ўкурмак бирла фарёд айласам.
Емрулур бошимға гўёким фалак ғамхонаси,
Ул қуёш ҳамхонам эрканни қачон ёд айласам.
Ҳажр бийми чун етар ғамгин қилур беихтиёр,
Васл умиди бирла кўнглумни неча шод айласам.
Чарху анжумдин куюбмен айб эмас гар оҳ ила,
Бу неча аҳгар била ул кулни барбод айласам.
Дафъ этай дермен жаҳондин ашк ила ғам туфроғин,
Бу бузуғни сайл ила истармен обод айласам.
Салтанатдин бода ортуқдур манга юз қатлаким,
Хушроқ эл бедодидин ўзумга бедод айласам.
Эй Навоий, ҳажр аро етти ажал қилғайму сабр,
Ул Масиҳо ваъдаи васлини миод айласам.
398
Бу кун аҳли жаҳондин хаста хотирмен жаҳондин ҳам
Демон аҳли жаҳон бирла жаҳон, биллаҳки, жондин ҳам.
Мени жону жаҳондин ҳажр вақтиким малул эткай,
Ватан ё мулкдин худким десун, бал хонумондин ҳам.
Кўнгулдин жонға еттим, эй ажал, неткай халос этсанг,
Мени ул телбадин, ул телбани мен нотавондин ҳам.
Не айрилмоқ дурурким, ёр то айрилди, айрилмиш
Кўнгул мендин, фиғон кўнглумдину ўтлар фиғондин ҳам.
Манга жононсиз ўлмоқ яхшироқ, эй Хизр, юз қатла,
Кетурсанг мужда ўлмоқ бирла умри жовидондин ҳам.
Нафас қатъ ўлди ул юз фурқатидин, кўзгу келтурманг
Ки, мен эмди қутулдим ибтилосиз имтиҳондин ҳам.
Ёмон яхшиға кўп зулм этмагилким, гар будур даврон,
Қутулғунг, кимки андин яхшироқ йўқ, мен ёмондин ҳам.
Итига туъма, дарбониға бўлсун муттако ўлсам,
Таним ул кўйдин олманг, бошим ул остондин ҳам.
Фақиҳу—Каъба, ринду — майкада, хушдур Навоийким,
Сенинг ёдинг била мундин эрур озоду андин ҳам.
399
Лоладек юзунг хаёлидин тўла қондур кўзум,
Балки лола жомидек қон ичра пинҳондур кўзум.
Ичида су теграсида ёш қобарған шакл ила,
Сенсизин бир тоза қўйған доғи ҳижрондур кўзум.
Ел хам эткан шамъ ўти андоми бирла ўртанур,
Йўқ ажаб гар кеча тонг отқунча гирёндур кўзум.
Шохи маржондур қизил раглар, дури ғалтон сиришк,
Бу зарофатдин биайниҳ баҳри Уммондур кўзум.
Ҳар ёрам жисмимда бир ҳайрон кўз ўлмиш ҳолима,
Турфа кўрким, мунча ҳайрон кўзга ҳайрондур кўзум.
То тўкар жонбахш лаълингнинг хаёлидин сиришк,
Баҳри ашк эрмаски, айни оби ҳайвондур кўзум.
Кўз назар йўлин тилар тутқай видоъ ашкин тўкуб,
Кўз юмуб очқунча юз кўргузки, меҳмондур кўзум.
400
Қадингға тўби ўлубтур мутию чокар ҳам,
Бу ишга адл тонуқ сарв эрур санўбар ҳам.
Бир учиғаки момуқ чирмалибдурур бошоғинг,
Кўнгул яросиға бўлмиш фатилалиқ марҳам.
Кўнгулки, оҳи тиғидин қорарди пайконинг,
Мени ул этти сияҳ рўзу тийра ахтар ҳам.
Ёпишти қонима ҳажринг палоси, уйлаки бор
Шаҳидлиқда кафан, хасталиқда бистар ҳам.
Ишимни муғбачалар ишқи ичра сўрса фақиҳ,
Денгизки, боғлади зуннору чекти соғар ҳам.
Кўнгулга шамъи жамолинг солибдурур бир ўт
Ки, тўзмагай анга парвона, бал самандар ҳам.
Хумор заъфида май баҳри ичра гар тушсам,
Ғариқ мумкин эрур бўлмоғим шиновар ҳам.
Гадойи васлинг эрур булбул, айла раҳм, эй гул
Ки, бир қарор ила қолмас гадо тавонгар ҳам.
Навоий айтса гаҳ ёва, гоҳ лол ўлса,
Не тонгки, музтариб айлабсен ани музтар ҳам.